Қазақстан және Жапония қазіргі кездегі өзара қарым-қатынас стратегиясы
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4
І ҚАЗАҚСТАН МЕН ЖАПОНИЯНЫҢ СЫРТҚЫ САЯСАТЫ, БАЙЛАНЫСТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7
1.1 Қазақстан мен Жапонияның саяси байланыстарының даму тарихы...
7
1.2 Қазақстан мен Жапонияның сыртқы саясатындағы жаңа бағыттарының стратегиялық аспектісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
20
ІІ
ҚАЗАҚСТАН МЕН ЖАПОНИЯНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК.ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАРЫМ.ҚАТЫНАСТАР ТҮРЛЕРІ ... ... ...
47
2.1 Қазақстан мен Жапония арасындағы сауда.экономикалық байланыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 47
2.2 Қазақстан мен Жапония арасындағы экология мәселелері ... ... ... ... . 61
2.3 Мәдени саладағы екіжақты қатынастар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 68
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 74
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... 76
3
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4
І ҚАЗАҚСТАН МЕН ЖАПОНИЯНЫҢ СЫРТҚЫ САЯСАТЫ, БАЙЛАНЫСТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7
1.1 Қазақстан мен Жапонияның саяси байланыстарының даму тарихы...
7
1.2 Қазақстан мен Жапонияның сыртқы саясатындағы жаңа бағыттарының стратегиялық аспектісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
20
ІІ
ҚАЗАҚСТАН МЕН ЖАПОНИЯНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК.ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАРЫМ.ҚАТЫНАСТАР ТҮРЛЕРІ ... ... ...
47
2.1 Қазақстан мен Жапония арасындағы сауда.экономикалық байланыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 47
2.2 Қазақстан мен Жапония арасындағы экология мәселелері ... ... ... ... . 61
2.3 Мәдени саладағы екіжақты қатынастар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 68
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 74
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... 76
Зерттеу жұмысының жалпы сипаттамасы. Дипломдық жұмыста Қазақстан және Жапония қарым-қатынастары өзара стратегиясы зерттеліп, қатынастың қалыптасу, даму кезеңдері қарастырылады. Қатынастың түрлері мен салалары зерттеліп тиімді, тиімсіз деген тұстары атап өтіледі.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. XX ғасырдың аяғымен XXI ғасырдың басы Кеңес Одағының республикалары үшін тарихи бетбұрысты кезең болғаны белгілі. КСРО ыдырағаннан кейін жаңа, тәуелсіз мемлекеттер халықаралық қатынастардың субъектілері ретінде бүкіләлемдік сахнаға шығып, сыртқы әлеммен, шет елдермен жоғары мемлекетаралық дәрежеде қатынастар орнату мүмкіндігіне ие болды. Олар беделді халықаралық ұйымдарға мүше болып (БҰҰ, ЕЫҚҰ, т.б.), өздерінің дипломатиясын қалыптастыруға мүмкіндік алды.
Сонымен бірге жаңа геосаяси жағдайда Орталық Азия мемлекеттері соның ішінде Қазақстан Республикасы өзінің геосаяси және геоэкономикалық ерекшеліктеріне қарай әлемнің ірі мемлекеттерінің назарын аударған стратегиялық маңызды аймаққа айналды. Бұл ең алдымен өңірдің Еуропа мен Азияны біріктіретін географиялық тұрғыдан қолайлы да тиімді географиялық орналасуы және жер қойнауының пайдалы қазбалар мен табиғи ресурстарға бай болуына негізделді. Қазақстан мен Жапония мемлекеттерінің дамуы үшін әлемнің жаңа геосаяси күштерімен қарым-қатынас орнату стратегиялық маңызды мәселеге айналды.
Сондықтан да дипломдық зерттеу жұмысының өзектілігі - ең алдымен, Қазақстанның қазіргі геосаяси жағдайымен тікелей байланысты екені белгілі. Геосаяси тұрғыдан алғанда, Қазақстанның Орталық Азияның бес мемлекеттерінің ішінде жетекші орынға ие болуы және біздің мемлекетіміздің жетекші мемлекеттердің аймақтық дамудағы негізгі факторы ретінде танылуында. Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алғаннан кейінгі бүкіләлемдік қауымдастыққа кіру барысында шет елдермен дипломатиялық қатынастарды дамыту мәселелері үлкен өзектілікке ие болды.
ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаев «әлемдік шаруашылық байланыстардың қазіргі заманғы даму бағыты - теңдік, ерікті және прагматикалық қызығушылық негізіндегі интеграционизм, бұл - Еуразия үшін лайықты келешек, яғни тек сондай жағдайда ғана ол XXI ғасырдағы әлемдік экономика мен саясаттың жаһандық факторы бола алады» деген болатын [1].
Сол себепті де, Қазақстанға прагматикалық қызығушылық танытып отырған мемлекеттердің ішінде «Күн шығыс елі» деген атауға ие болған Жапония XXI ғасырдың басында өзгеріп жатқан әлемнің жаңа айқын нақтылықтарына өзінің сыртқы саясатын бейімдеу жолында келеді.
Мәселенің зерттелу деңгейі. Жапония мен Қазақстан дипломатиялық қатынастарының дамуы және Жапонияның Орта Азия мемлекеттерімен байланыстарына орай XX ғасырдың 90 ж. қамтитын ғылыми-дипломатиялық мәселелер үстірт те болса бұрын қарастырылған. Бүгінгі таңда екі мемлекет арасындағы сыртқы саяси байланыстар кең аумақты саяси ынта құралына айналды. Қазақ - жапон қатынастары және Орта Азиядағы жапон факторы көптеген зерттеушілердің еңбектерінде қысқаша шолып өтілгені болмаса, арнайы монографиялық тұрғыдан зерттеу нысанына айналмаған. Дипломдық жұмыста пайдаланылған еңбектер қатарында, алдымен ел басылары мен саяси қайраткерлердің еңбектерін айтуға болады. Мысалы, Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың, «Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы» [2], «Ғасырлар тоғысында» [3], «Сындарлы он жыл» [4] атты еңбектері, Өзбекстан президенті И. Каримовтың «О национальной государственности, идеологии независисмости и правовой культуре» [5], Түркменстан президенті С. Ниязовтың «Внешняя политика нейтрального Туркменистана» [6] атты еңбектерін атап өтуге болады.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. XX ғасырдың аяғымен XXI ғасырдың басы Кеңес Одағының республикалары үшін тарихи бетбұрысты кезең болғаны белгілі. КСРО ыдырағаннан кейін жаңа, тәуелсіз мемлекеттер халықаралық қатынастардың субъектілері ретінде бүкіләлемдік сахнаға шығып, сыртқы әлеммен, шет елдермен жоғары мемлекетаралық дәрежеде қатынастар орнату мүмкіндігіне ие болды. Олар беделді халықаралық ұйымдарға мүше болып (БҰҰ, ЕЫҚҰ, т.б.), өздерінің дипломатиясын қалыптастыруға мүмкіндік алды.
Сонымен бірге жаңа геосаяси жағдайда Орталық Азия мемлекеттері соның ішінде Қазақстан Республикасы өзінің геосаяси және геоэкономикалық ерекшеліктеріне қарай әлемнің ірі мемлекеттерінің назарын аударған стратегиялық маңызды аймаққа айналды. Бұл ең алдымен өңірдің Еуропа мен Азияны біріктіретін географиялық тұрғыдан қолайлы да тиімді географиялық орналасуы және жер қойнауының пайдалы қазбалар мен табиғи ресурстарға бай болуына негізделді. Қазақстан мен Жапония мемлекеттерінің дамуы үшін әлемнің жаңа геосаяси күштерімен қарым-қатынас орнату стратегиялық маңызды мәселеге айналды.
Сондықтан да дипломдық зерттеу жұмысының өзектілігі - ең алдымен, Қазақстанның қазіргі геосаяси жағдайымен тікелей байланысты екені белгілі. Геосаяси тұрғыдан алғанда, Қазақстанның Орталық Азияның бес мемлекеттерінің ішінде жетекші орынға ие болуы және біздің мемлекетіміздің жетекші мемлекеттердің аймақтық дамудағы негізгі факторы ретінде танылуында. Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алғаннан кейінгі бүкіләлемдік қауымдастыққа кіру барысында шет елдермен дипломатиялық қатынастарды дамыту мәселелері үлкен өзектілікке ие болды.
ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаев «әлемдік шаруашылық байланыстардың қазіргі заманғы даму бағыты - теңдік, ерікті және прагматикалық қызығушылық негізіндегі интеграционизм, бұл - Еуразия үшін лайықты келешек, яғни тек сондай жағдайда ғана ол XXI ғасырдағы әлемдік экономика мен саясаттың жаһандық факторы бола алады» деген болатын [1].
Сол себепті де, Қазақстанға прагматикалық қызығушылық танытып отырған мемлекеттердің ішінде «Күн шығыс елі» деген атауға ие болған Жапония XXI ғасырдың басында өзгеріп жатқан әлемнің жаңа айқын нақтылықтарына өзінің сыртқы саясатын бейімдеу жолында келеді.
Мәселенің зерттелу деңгейі. Жапония мен Қазақстан дипломатиялық қатынастарының дамуы және Жапонияның Орта Азия мемлекеттерімен байланыстарына орай XX ғасырдың 90 ж. қамтитын ғылыми-дипломатиялық мәселелер үстірт те болса бұрын қарастырылған. Бүгінгі таңда екі мемлекет арасындағы сыртқы саяси байланыстар кең аумақты саяси ынта құралына айналды. Қазақ - жапон қатынастары және Орта Азиядағы жапон факторы көптеген зерттеушілердің еңбектерінде қысқаша шолып өтілгені болмаса, арнайы монографиялық тұрғыдан зерттеу нысанына айналмаған. Дипломдық жұмыста пайдаланылған еңбектер қатарында, алдымен ел басылары мен саяси қайраткерлердің еңбектерін айтуға болады. Мысалы, Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың, «Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы» [2], «Ғасырлар тоғысында» [3], «Сындарлы он жыл» [4] атты еңбектері, Өзбекстан президенті И. Каримовтың «О национальной государственности, идеологии независисмости и правовой культуре» [5], Түркменстан президенті С. Ниязовтың «Внешняя политика нейтрального Туркменистана» [6] атты еңбектерін атап өтуге болады.
1 Алматы актісі (АӨСШК). // Егемен Қазақстан. – 2002. – 4 маусым
2 Назарбаев Н.Ә. Ғасырлар тоғысында. – Алматы, 1996. – 208 б.
3 Назарбаев Н.Ә. Сындарлы он жыл. – Алматы: Атамұра, 2003. – 240 б.
4 Каримов И.А. О национальной государственности, идеологии независимости и правовой культуре. – Ташкент, 1999. – 195 с.
5 Ниязов С. Внешняя политика нейтрального Туркменистана. – Ашхабад, 2003. – 176 с.
6 Токаев К.К. Внешняя политика Казахстана в условиях глобализации. – Алматы, 2000. – 584 с.
7 Токаев К.К. Под стягом независимости (очерки о внешней политике Казахстана). – Алматы, 1997. – 736 с.
8 Кабдрахманов Т.С. Казахстан и Япония направления взаимовыгодного сотрудничества и параллели внешнеполитических концепций // Актуальные проблемы внешней политики Казахстана. – М., 1998. – С.32-39.
9 Идрисов Е.А. Приоритеты Казахстанской дипломатии на рубеже веков. – М., 2000. – С. 75-98.
10 Речь о «Евразийской дипломатии премьер-министра Японии Рютаро Хасимото 24.07.97 // White Papers of Japan. – Tokyo, 1997. – С. 67.
11 Ватанабэ А. Правительство и политика в современной Японии. – М., 1999. – 358 с.
12 Накасонэ Я. Государственная стратегия Японии в 21 веке. – М., 2001. – 310 с.
13 Султанов Б.К. Политики и интересы мировых держав в Казахстане. – Алматы, 2002. – С. 175-186.
14 Исингарин Н. Солнце экономики восходит здесь. И для нас открывается мир. – Алматы, 2001. – С. 92-101.
15 Калиева Р.М. Республика Казахстан и современный мир. – Астана, 2000. – С. 89.
16 Касенов У.И. Безопасность Центральной Азии: глобальные, региональные и национальные проблемы. – Алматы, 1998. – 280 c.
17 Лаумулин М. Казахстан в современных международных отношениях, безопасность, геополитика, политология. – Алматы, 2001. – 480с.
18 Ибрашев Ж.У. Европейская интеграция и коллективная безопасность // Европейская интеграция и права человека. – Алматы, 1998. – С. 17-22.
19 Қожахметұлы К. Қырғи-қабақ соғыстың аяқталуы және халықаралық қатынастардың түйінді мәселелері // ҚазМУ хабаршысы. Шығыстану сериясы. – 2000. – №3. – 89-94 бб.
20 Байзакова К.И. и др. Роль главы государства в системе внешней политики // 10 лет независимости Казахстана: итоги и перспективы развития. – Алматы, 2001.
21 Кукеева Ф.Т. Европейский союз во внешней политике США (современные проблемы трансатлантического партнерства). – Алматы, 2000. – 198 с.
22 Примаков Е.М. Конфиденциально: Ближний Восток на сцене и за кулисами (вторая половина 20-начало 21 века). – М., 2006. – С. 384.
23 Корсун В.А. Внешняя политика Китая на пороге 21 века. – М.: МГИМО(У) МИД РФ, 2002. – 197 с.
24 Воскресенский А.Д. Китай и Россия в Евразий: историческая динамика политических взаимовлияний. – М., 2004. – 452 с.
25 Воскресенский А.Д. Лузянин С.Г. Китайский и Росииский факторы в Центральной Азии: традиционные вызовы и новые возможности // Восток. – 2003. – № 3. – С. 102.
26 Бажанов Е. За великой Китайской стеной. – М., 2007. – 589 с.
27 Крупянко М.И. Япония после «холодной войны». Политика обеспечения национальной безопасности. – М.: Восточная литература. РАН, 2001. – 271 с.
28 Носов М.Г. Япония и внешний мир: вступая в мировое сообщество // Япония: в поисках новых рубежей. – М., 1998. – С. 107-115.
29 Петровский В.Е. Азиатско-Тихоокеанские режимы безопасности после «холодной войны»: эволюция, перспективы российского участия. – М., 1998. – 53 с.
30 Цветова И.А. Эволюция современной партийно-политической системы Японии. – М., 2002. – 200 с.
31 Бунин В.Н. Новый этап в развитий японо-американского союза безопасности. (на рубеже 20-21 вв.). – М., 1997. – 432 с.
32 Табышалиева А. Центральная Азия: новое пространство для сотрудничества. – Бишкек, 2000. – 238 с.
33 Политика Японии в отношении Казахстана: есть ли «стратегия» Уяма Томохико // Стратегические перспективы: ведущих держав, Казахстан и центральноазиатский узел / под ред. Р. Легволда. – Токио, 2004. – Гл. 5. – С. 285.
34 Уразаева Ф.П. Қазақстан-жапон қатынастары (1992-2007 жж.). Т.ғ.к...дисс. – Алматы: 2008.-140б.
35 Жапонияның Халықаралық Экономикалық қоры мен Қазақстан Республикасы арасындағы Ертіс өзеніне салынатын көпір құрылысының жобасы бойынша қарыз туралы 1997 ж. 12 наурыздағы келісімді бекіту туралы Қазақстан Республикасының заңы. 12 мамыр, 1997 // Егемен Қазақстан. – 1997. – 13 мамыр.
36 Соглашение между Республикой Казахстан и Японией о экономическом сотрудничестве // Бюллетень международных договоров. – Астана, 1994.
37 Япония. Справочник – М.: Япония сегодня, 2002. – С. 190.
38 Конституция Японии. Япония: страна и люди Японии // Справочник. 2005. – С. 160.
39 Токаев К.К. Преодоление. – Алматы, 2003. – 652 с.
40 Шанхай ынтымақтастық ұйымының хартиясы, 12.03.00-30.10.05 // Бюллетень международных договоров. – Астана, 2005. – 29-39 бб.
41 Кушкумбаев С.К. // Материалы круглого стола «Казахстанско-японское сотрудничество: состояние и преспективы», 5.12.2006. – Алматы, 2006. – С. 54.
42 Жигалов К.В., Султанов Б.К. Первый Президент Республики Казахстан Нурсултан Назарбаев. Хроника деятельности (1.12.1991-31.05.1993). – Алматы, 1993. – С.8-9.
43 Назарбаев Н.А. Наш адрес – планета Земля // Казахстанская правда. – 2000. – 8 сентября.
44 Назарбаев Н.А. Концепция внешней политики требует адаптаций к современным условиям // Казахстанская правда. – 2000. – 3 сентября.
45 Леонтьев В. Экономические эссе. Теории, исследования, факты и политика. – М.: ИПЛ, 1990. – С. 15.
46 Черевко Ю.М., Шевченко Н.Ю. Экономические отношения в треугольнике Япония Южная Корея. – М.: НИС, 1999. – С. 19.
47 Назарбаев Н. На пороге 21 века. – Алматы, 1998. – С. 125-126.
48 Сатубалдин С. Проблемы перехода к рыночной экономике Республики Казахстан с использованием опыта Восточно-Азиатских стран // Эволюция. – С. 230-231.
49 Сатубалдин С. Драконы и тигры Азии. – Алматы, 1999. – С. 53.
50 Березной А.В. Международная безопасность. – М., 2000. – С. 69.
51 Сатубалдин С. Драконы и тигры Азии. – Алматы, 1999. – С. 53.
52 Маулетов А. Королевство Таиланд – страна минимально политизирована // Панорама. – 1995.
53 Сотрудничество Казахстана и Японии // Казахстанская правда. – 1996. – 10 июля.
54 Вержбицкая Н. Малазийцы живут по долгосрочным планам // Казахстанская правда. – 1996. – 24 июля.
55 Еженова К. Экономисты стран Юго-Восточной Азии достаточно здраво оценивают шансы Центральной Азии стать новым претендентом на новое экономическое чудо // Панорама. – 1996.
56 Зарубина Н. Составляющие процесса модернизации: эволюция понятий и основные параметры // Восток - Oriens. – 1994. – №4. – С. 34.
57 Сатубалдин С. Драконы и тигры Азии. – Алматы, 1999. – С. 53.
58 Назарбаев Н. Стратегия 2030 // Дипломатический курьер. – 1997. – №4.
59 Сыроежкин К.Л. О причинах экономического кризиса // Спектр. – 1998. – № 3(5). – С. 79.
60 Еженова К. Уроки Юго-Восточной Азии могли бы стать хорошим полем для стратегов стран Центральноазиатского региона // Панорама. – 1998. – 16 октября.
61 Гаджиев К. Геополитика. – М., 1999. – С. 74.
62 Дрозд Н. Иностранные дипломаты высказывают разноречивые мнения по поводу перспектив интеграции казахстанской экономики в мировую // Панорама. – 1999. – 12 февраля.
63 Дипломатический курьер. – 1997. – №1. – С. 149.
64 Сеилханов Е. Современная геополитика и центральноазиатский регион // Спектр. – 1997. – №1-3. – С. 84.
65 Сатубалдин С. Драконы и тигры Азии. – Алматы, 1999. – С. 53.
66 Касенов У. В поисках формулы евроазиатской безопасности // Деловая неделя. – 1998. – 20 февраля.
67 Нурпеисов М. Японское агентство по международному сотрудничеству ознакомило казахстанских представителей с условиями предоставления финансовой помощи // Панорама. – 1994. – 9 апреля.
68 Дипломатический курьер. – 1996. – № 1. – С. 70.
69 Касенов У. О новом Евроазиатском континентальном мосте (НЕАКМ) // Казахстан и мировое сообщество. – 1996. – №2. – С. 50.
70 Жумабаев А. Японию призвали к активности // Казахстанская правда. – 1996. – 3 мая.
71 Дипломатический курьер. – 1998. – №1. – С. 36.
72 Нурпеисов М. Форум в Токио по привлечению капиталовложений в страны Центральной Азии пришел к выводу, что в Казахстане создана база для стратегии экономического роста // Панорама. – 1998. – 20 марта.
73 Арин О. Азиатско-тихоокеанскии регион: мифы, иллюзии и реальность. – М.: Флинта, Наука, 1997. – 435 с.
74 Абдрахманов К.К. Ассоциация стран Юго-Восточной Азии (АСЕАН): опыт регионального сотрудничества // Актуальные вопросы внешней политики. – 1997. – С. 321.
75 Дипломатический курьер. – 1996. – № 1. – С. 70.
76 Дипломатический курьер. – 1996. – №3. – С. 40.
77 Дело № 68/04, 2004 // Текущий архив МИД РК.
78 В Ташкенте продолжается сессия экспертной группы, готовящей проект договора о создании в Центральной Азии безъядерной зоны // Панорама. – 1997. – 11 июля.
79 Токаев К. Основные аспекты процесса // Актуальные вопросы внешней политики. 2000. – С.29.
80 Абдрахманов К.К. Ассоциация стран Юго-Восточной Азии (АСЕАН): опыт регионального сотрудничества // Актуальные вопросы внешней политики. – 1997. – С. 321.
81 Соглашение между Правительствами Центральноазиатских Республик и Правительством Японии о техническом сотрудничестве // Бюллетень международных договоров. – Астана, 2004.
82 Кравцевич А. Япония и развивающиеся страны. – М., 1981. – С. 59.
83 Кистанов В.О. Экономическое проникновение Японии в Латинскую Америку. – М.: Наука, 1982. – С. 96.
84 Алиев Р.Ш. Внешняя политика Японии в 70- 80 гг. – М., 1986. – С. 106.
85 Накасонэ Я., Мураками Я. После холодной войны. – М.: Прогресс, 1993. – 116 с.
86 Кабдрахманов Т.С. Казахстан и Япония направления взаимовыгодного сотрудничества и параллели внешнеполитических концепций // Актуальные проблемы внешней политики Казахстана. – М., 1998. – С.32-39.
87 Япония. Справочник – М.: Япония сегодня, 2002. – С. 190.
88 Япония и современный мировой порядок. – М.: Восточная литература, 2002. – С. 207.
89 Конституция Японии. Япония: страна и люди Японии // Справочник. 2005. – С. 160.
90 Должикова О. Япония в современном мире; текущая экономическая и политическая ситуация // Казахстан в глобальных процессах. – 2005. – №3.
91 Семин А. Внешнеполитические ориентиры Японии в 90-е годы и Китай. – М., 2001. – С. 33-58.
92 Московская Декларация «Об установлении созидательного партнерства между Российской Федерацией и Японией // Проблемы Дальнего Востока. – 1999. – №1. – С. 5-10.
93 Меморандум о создании Российско-Японской организации по содействию торговле и инвестициям. Токио, 16 декабря 2003г. // www. tip-ro-rj.economy.gov.ru.
94 Экономика и право Японии // Банк данных по экономическому праву, таможне и промышленности, торговле с Россией и СНГ: Онлайн справочник // www.japan.polpred.ru
95 Бұл да сонда.
96 Такэхиро Того. Японо-российские отношения: прорыв в 21 век // Проблемы Дальнего Востока. – 1998. – №1. – С. 7-17.
97 Рамазанов Б. Ветки сакуры на нефтяных вышках Казахсатан // Казахстанская правда. – 1997. – 5 апреля.
98 Проблемы безопасности в Азии. – М.: Европеум-Пресс, 2001. – 352 с.
99 Тажин М. Энергетикалық қауіпсіздік – халықаралық қатынастар тұрақтылығының шешуші факторы, 06.09.2007 ҚР сыртқы істер министрі баяндамалары // http:// 193.193.229.130/kaz/
100 Табиғат. – 2002. - С. 2.
101 Совместное заявление Республики Казахстан и Правительства Японии о дружбе, партнерстве и сотрудничестве - документ о стратегическом партнерстве Казахстана и Японии в XXI веке // Казахстанская правда. – 1999. – 6 декабря.
102 Совместное заявление Республики Казахстан и Правительства Японии о дружбе, партнерстве и сотрудничестве - документ о стратегическом партнерстве Казахстана и Японии в XXI веке // Казахстанская правда. – 1999. – 6 декабря.
103 Лаумулин М. Концепции безопасности азиатских государств // Казахстан и мировое сообщество. – 1996. – №1. – С. 67.
104 Думан Бықай. Жылама Жапония. 16 сәуір. 2011. http://dmk.kz/?p=7870
105 ҚазАқпарат. АСТАНА. 2011.- 11 сәуір. http://www.kazinform.kz/kaz/article/2369427
106 Скосырев В. Эхо взрывов в Ташкенте // Известия. – 1999. – 18 февраля.
107 Назарбаев Н.А. Евразийский союз: идеи, практика, перспективы 1994-1997. – Алматы, 1997. – С. 63.
2 Назарбаев Н.Ә. Ғасырлар тоғысында. – Алматы, 1996. – 208 б.
3 Назарбаев Н.Ә. Сындарлы он жыл. – Алматы: Атамұра, 2003. – 240 б.
4 Каримов И.А. О национальной государственности, идеологии независимости и правовой культуре. – Ташкент, 1999. – 195 с.
5 Ниязов С. Внешняя политика нейтрального Туркменистана. – Ашхабад, 2003. – 176 с.
6 Токаев К.К. Внешняя политика Казахстана в условиях глобализации. – Алматы, 2000. – 584 с.
7 Токаев К.К. Под стягом независимости (очерки о внешней политике Казахстана). – Алматы, 1997. – 736 с.
8 Кабдрахманов Т.С. Казахстан и Япония направления взаимовыгодного сотрудничества и параллели внешнеполитических концепций // Актуальные проблемы внешней политики Казахстана. – М., 1998. – С.32-39.
9 Идрисов Е.А. Приоритеты Казахстанской дипломатии на рубеже веков. – М., 2000. – С. 75-98.
10 Речь о «Евразийской дипломатии премьер-министра Японии Рютаро Хасимото 24.07.97 // White Papers of Japan. – Tokyo, 1997. – С. 67.
11 Ватанабэ А. Правительство и политика в современной Японии. – М., 1999. – 358 с.
12 Накасонэ Я. Государственная стратегия Японии в 21 веке. – М., 2001. – 310 с.
13 Султанов Б.К. Политики и интересы мировых держав в Казахстане. – Алматы, 2002. – С. 175-186.
14 Исингарин Н. Солнце экономики восходит здесь. И для нас открывается мир. – Алматы, 2001. – С. 92-101.
15 Калиева Р.М. Республика Казахстан и современный мир. – Астана, 2000. – С. 89.
16 Касенов У.И. Безопасность Центральной Азии: глобальные, региональные и национальные проблемы. – Алматы, 1998. – 280 c.
17 Лаумулин М. Казахстан в современных международных отношениях, безопасность, геополитика, политология. – Алматы, 2001. – 480с.
18 Ибрашев Ж.У. Европейская интеграция и коллективная безопасность // Европейская интеграция и права человека. – Алматы, 1998. – С. 17-22.
19 Қожахметұлы К. Қырғи-қабақ соғыстың аяқталуы және халықаралық қатынастардың түйінді мәселелері // ҚазМУ хабаршысы. Шығыстану сериясы. – 2000. – №3. – 89-94 бб.
20 Байзакова К.И. и др. Роль главы государства в системе внешней политики // 10 лет независимости Казахстана: итоги и перспективы развития. – Алматы, 2001.
21 Кукеева Ф.Т. Европейский союз во внешней политике США (современные проблемы трансатлантического партнерства). – Алматы, 2000. – 198 с.
22 Примаков Е.М. Конфиденциально: Ближний Восток на сцене и за кулисами (вторая половина 20-начало 21 века). – М., 2006. – С. 384.
23 Корсун В.А. Внешняя политика Китая на пороге 21 века. – М.: МГИМО(У) МИД РФ, 2002. – 197 с.
24 Воскресенский А.Д. Китай и Россия в Евразий: историческая динамика политических взаимовлияний. – М., 2004. – 452 с.
25 Воскресенский А.Д. Лузянин С.Г. Китайский и Росииский факторы в Центральной Азии: традиционные вызовы и новые возможности // Восток. – 2003. – № 3. – С. 102.
26 Бажанов Е. За великой Китайской стеной. – М., 2007. – 589 с.
27 Крупянко М.И. Япония после «холодной войны». Политика обеспечения национальной безопасности. – М.: Восточная литература. РАН, 2001. – 271 с.
28 Носов М.Г. Япония и внешний мир: вступая в мировое сообщество // Япония: в поисках новых рубежей. – М., 1998. – С. 107-115.
29 Петровский В.Е. Азиатско-Тихоокеанские режимы безопасности после «холодной войны»: эволюция, перспективы российского участия. – М., 1998. – 53 с.
30 Цветова И.А. Эволюция современной партийно-политической системы Японии. – М., 2002. – 200 с.
31 Бунин В.Н. Новый этап в развитий японо-американского союза безопасности. (на рубеже 20-21 вв.). – М., 1997. – 432 с.
32 Табышалиева А. Центральная Азия: новое пространство для сотрудничества. – Бишкек, 2000. – 238 с.
33 Политика Японии в отношении Казахстана: есть ли «стратегия» Уяма Томохико // Стратегические перспективы: ведущих держав, Казахстан и центральноазиатский узел / под ред. Р. Легволда. – Токио, 2004. – Гл. 5. – С. 285.
34 Уразаева Ф.П. Қазақстан-жапон қатынастары (1992-2007 жж.). Т.ғ.к...дисс. – Алматы: 2008.-140б.
35 Жапонияның Халықаралық Экономикалық қоры мен Қазақстан Республикасы арасындағы Ертіс өзеніне салынатын көпір құрылысының жобасы бойынша қарыз туралы 1997 ж. 12 наурыздағы келісімді бекіту туралы Қазақстан Республикасының заңы. 12 мамыр, 1997 // Егемен Қазақстан. – 1997. – 13 мамыр.
36 Соглашение между Республикой Казахстан и Японией о экономическом сотрудничестве // Бюллетень международных договоров. – Астана, 1994.
37 Япония. Справочник – М.: Япония сегодня, 2002. – С. 190.
38 Конституция Японии. Япония: страна и люди Японии // Справочник. 2005. – С. 160.
39 Токаев К.К. Преодоление. – Алматы, 2003. – 652 с.
40 Шанхай ынтымақтастық ұйымының хартиясы, 12.03.00-30.10.05 // Бюллетень международных договоров. – Астана, 2005. – 29-39 бб.
41 Кушкумбаев С.К. // Материалы круглого стола «Казахстанско-японское сотрудничество: состояние и преспективы», 5.12.2006. – Алматы, 2006. – С. 54.
42 Жигалов К.В., Султанов Б.К. Первый Президент Республики Казахстан Нурсултан Назарбаев. Хроника деятельности (1.12.1991-31.05.1993). – Алматы, 1993. – С.8-9.
43 Назарбаев Н.А. Наш адрес – планета Земля // Казахстанская правда. – 2000. – 8 сентября.
44 Назарбаев Н.А. Концепция внешней политики требует адаптаций к современным условиям // Казахстанская правда. – 2000. – 3 сентября.
45 Леонтьев В. Экономические эссе. Теории, исследования, факты и политика. – М.: ИПЛ, 1990. – С. 15.
46 Черевко Ю.М., Шевченко Н.Ю. Экономические отношения в треугольнике Япония Южная Корея. – М.: НИС, 1999. – С. 19.
47 Назарбаев Н. На пороге 21 века. – Алматы, 1998. – С. 125-126.
48 Сатубалдин С. Проблемы перехода к рыночной экономике Республики Казахстан с использованием опыта Восточно-Азиатских стран // Эволюция. – С. 230-231.
49 Сатубалдин С. Драконы и тигры Азии. – Алматы, 1999. – С. 53.
50 Березной А.В. Международная безопасность. – М., 2000. – С. 69.
51 Сатубалдин С. Драконы и тигры Азии. – Алматы, 1999. – С. 53.
52 Маулетов А. Королевство Таиланд – страна минимально политизирована // Панорама. – 1995.
53 Сотрудничество Казахстана и Японии // Казахстанская правда. – 1996. – 10 июля.
54 Вержбицкая Н. Малазийцы живут по долгосрочным планам // Казахстанская правда. – 1996. – 24 июля.
55 Еженова К. Экономисты стран Юго-Восточной Азии достаточно здраво оценивают шансы Центральной Азии стать новым претендентом на новое экономическое чудо // Панорама. – 1996.
56 Зарубина Н. Составляющие процесса модернизации: эволюция понятий и основные параметры // Восток - Oriens. – 1994. – №4. – С. 34.
57 Сатубалдин С. Драконы и тигры Азии. – Алматы, 1999. – С. 53.
58 Назарбаев Н. Стратегия 2030 // Дипломатический курьер. – 1997. – №4.
59 Сыроежкин К.Л. О причинах экономического кризиса // Спектр. – 1998. – № 3(5). – С. 79.
60 Еженова К. Уроки Юго-Восточной Азии могли бы стать хорошим полем для стратегов стран Центральноазиатского региона // Панорама. – 1998. – 16 октября.
61 Гаджиев К. Геополитика. – М., 1999. – С. 74.
62 Дрозд Н. Иностранные дипломаты высказывают разноречивые мнения по поводу перспектив интеграции казахстанской экономики в мировую // Панорама. – 1999. – 12 февраля.
63 Дипломатический курьер. – 1997. – №1. – С. 149.
64 Сеилханов Е. Современная геополитика и центральноазиатский регион // Спектр. – 1997. – №1-3. – С. 84.
65 Сатубалдин С. Драконы и тигры Азии. – Алматы, 1999. – С. 53.
66 Касенов У. В поисках формулы евроазиатской безопасности // Деловая неделя. – 1998. – 20 февраля.
67 Нурпеисов М. Японское агентство по международному сотрудничеству ознакомило казахстанских представителей с условиями предоставления финансовой помощи // Панорама. – 1994. – 9 апреля.
68 Дипломатический курьер. – 1996. – № 1. – С. 70.
69 Касенов У. О новом Евроазиатском континентальном мосте (НЕАКМ) // Казахстан и мировое сообщество. – 1996. – №2. – С. 50.
70 Жумабаев А. Японию призвали к активности // Казахстанская правда. – 1996. – 3 мая.
71 Дипломатический курьер. – 1998. – №1. – С. 36.
72 Нурпеисов М. Форум в Токио по привлечению капиталовложений в страны Центральной Азии пришел к выводу, что в Казахстане создана база для стратегии экономического роста // Панорама. – 1998. – 20 марта.
73 Арин О. Азиатско-тихоокеанскии регион: мифы, иллюзии и реальность. – М.: Флинта, Наука, 1997. – 435 с.
74 Абдрахманов К.К. Ассоциация стран Юго-Восточной Азии (АСЕАН): опыт регионального сотрудничества // Актуальные вопросы внешней политики. – 1997. – С. 321.
75 Дипломатический курьер. – 1996. – № 1. – С. 70.
76 Дипломатический курьер. – 1996. – №3. – С. 40.
77 Дело № 68/04, 2004 // Текущий архив МИД РК.
78 В Ташкенте продолжается сессия экспертной группы, готовящей проект договора о создании в Центральной Азии безъядерной зоны // Панорама. – 1997. – 11 июля.
79 Токаев К. Основные аспекты процесса // Актуальные вопросы внешней политики. 2000. – С.29.
80 Абдрахманов К.К. Ассоциация стран Юго-Восточной Азии (АСЕАН): опыт регионального сотрудничества // Актуальные вопросы внешней политики. – 1997. – С. 321.
81 Соглашение между Правительствами Центральноазиатских Республик и Правительством Японии о техническом сотрудничестве // Бюллетень международных договоров. – Астана, 2004.
82 Кравцевич А. Япония и развивающиеся страны. – М., 1981. – С. 59.
83 Кистанов В.О. Экономическое проникновение Японии в Латинскую Америку. – М.: Наука, 1982. – С. 96.
84 Алиев Р.Ш. Внешняя политика Японии в 70- 80 гг. – М., 1986. – С. 106.
85 Накасонэ Я., Мураками Я. После холодной войны. – М.: Прогресс, 1993. – 116 с.
86 Кабдрахманов Т.С. Казахстан и Япония направления взаимовыгодного сотрудничества и параллели внешнеполитических концепций // Актуальные проблемы внешней политики Казахстана. – М., 1998. – С.32-39.
87 Япония. Справочник – М.: Япония сегодня, 2002. – С. 190.
88 Япония и современный мировой порядок. – М.: Восточная литература, 2002. – С. 207.
89 Конституция Японии. Япония: страна и люди Японии // Справочник. 2005. – С. 160.
90 Должикова О. Япония в современном мире; текущая экономическая и политическая ситуация // Казахстан в глобальных процессах. – 2005. – №3.
91 Семин А. Внешнеполитические ориентиры Японии в 90-е годы и Китай. – М., 2001. – С. 33-58.
92 Московская Декларация «Об установлении созидательного партнерства между Российской Федерацией и Японией // Проблемы Дальнего Востока. – 1999. – №1. – С. 5-10.
93 Меморандум о создании Российско-Японской организации по содействию торговле и инвестициям. Токио, 16 декабря 2003г. // www. tip-ro-rj.economy.gov.ru.
94 Экономика и право Японии // Банк данных по экономическому праву, таможне и промышленности, торговле с Россией и СНГ: Онлайн справочник // www.japan.polpred.ru
95 Бұл да сонда.
96 Такэхиро Того. Японо-российские отношения: прорыв в 21 век // Проблемы Дальнего Востока. – 1998. – №1. – С. 7-17.
97 Рамазанов Б. Ветки сакуры на нефтяных вышках Казахсатан // Казахстанская правда. – 1997. – 5 апреля.
98 Проблемы безопасности в Азии. – М.: Европеум-Пресс, 2001. – 352 с.
99 Тажин М. Энергетикалық қауіпсіздік – халықаралық қатынастар тұрақтылығының шешуші факторы, 06.09.2007 ҚР сыртқы істер министрі баяндамалары // http:// 193.193.229.130/kaz/
100 Табиғат. – 2002. - С. 2.
101 Совместное заявление Республики Казахстан и Правительства Японии о дружбе, партнерстве и сотрудничестве - документ о стратегическом партнерстве Казахстана и Японии в XXI веке // Казахстанская правда. – 1999. – 6 декабря.
102 Совместное заявление Республики Казахстан и Правительства Японии о дружбе, партнерстве и сотрудничестве - документ о стратегическом партнерстве Казахстана и Японии в XXI веке // Казахстанская правда. – 1999. – 6 декабря.
103 Лаумулин М. Концепции безопасности азиатских государств // Казахстан и мировое сообщество. – 1996. – №1. – С. 67.
104 Думан Бықай. Жылама Жапония. 16 сәуір. 2011. http://dmk.kz/?p=7870
105 ҚазАқпарат. АСТАНА. 2011.- 11 сәуір. http://www.kazinform.kz/kaz/article/2369427
106 Скосырев В. Эхо взрывов в Ташкенте // Известия. – 1999. – 18 февраля.
107 Назарбаев Н.А. Евразийский союз: идеи, практика, перспективы 1994-1997. – Алматы, 1997. – С. 63.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Диплом жұмысы
Тақырыбы: Қазақстан және Жапония қазіргі кездегі өзара қарым-қатынас
стратегиясы
Мамандығы: 010514-“Тарих”
Орындаған: Н.Б. Жүсіпбаев
Ғылыми жетекші: Г.С.
Султангалиева
т.ғ.д. профессор
Алматы, 2011
МАЗМҰНЫ
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН 3
ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
... ... ... ... ... ... ... ...
І ҚАЗАҚСТАН МЕН ЖАПОНИЯНЫҢ СЫРТҚЫ САЯСАТЫ,
БАЙЛАНЫСТАРЫ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .7
... ... ... ... ... ... .
1.1 Қазақстан мен Жапонияның саяси байланыстарының даму тарихы...
7
1.2 Қазақстан мен Жапонияның сыртқы саясатындағы жаңа бағыттарының
стратегиялық 20
аспектісі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..
ІІ ҚАЗАҚСТАН МЕН ЖАПОНИЯНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАР
ТҮРЛЕРІ ... ... ... 47
2.1 Қазақстан мен Жапония арасындағы сауда-экономикалық
байланыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .. 47
2.2 Қазақстан мен Жапония арасындағы экология мәселелері ... ... ... ... .
61
2.3 Мәдени саладағы екіжақты
қатынастар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 68
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .. 74
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ...
76
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының жалпы сипаттамасы. Дипломдық жұмыста Қазақстан және
Жапония қарым-қатынастары өзара стратегиясы зерттеліп, қатынастың
қалыптасу, даму кезеңдері қарастырылады. Қатынастың түрлері мен салалары
зерттеліп тиімді, тиімсіз деген тұстары атап өтіледі.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. XX ғасырдың аяғымен XXI ғасырдың басы
Кеңес Одағының республикалары үшін тарихи бетбұрысты кезең болғаны белгілі.
КСРО ыдырағаннан кейін жаңа, тәуелсіз мемлекеттер халықаралық қатынастардың
субъектілері ретінде бүкіләлемдік сахнаға шығып, сыртқы әлеммен, шет
елдермен жоғары мемлекетаралық дәрежеде қатынастар орнату мүмкіндігіне ие
болды. Олар беделді халықаралық ұйымдарға мүше болып (БҰҰ, ЕЫҚҰ, т.б.),
өздерінің дипломатиясын қалыптастыруға мүмкіндік алды.
Сонымен бірге жаңа геосаяси жағдайда Орталық Азия мемлекеттері соның
ішінде Қазақстан Республикасы өзінің геосаяси және геоэкономикалық
ерекшеліктеріне қарай әлемнің ірі мемлекеттерінің назарын аударған
стратегиялық маңызды аймаққа айналды. Бұл ең алдымен өңірдің Еуропа мен
Азияны біріктіретін географиялық тұрғыдан қолайлы да тиімді географиялық
орналасуы және жер қойнауының пайдалы қазбалар мен табиғи ресурстарға бай
болуына негізделді. Қазақстан мен Жапония мемлекеттерінің дамуы үшін
әлемнің жаңа геосаяси күштерімен қарым-қатынас орнату стратегиялық маңызды
мәселеге айналды.
Сондықтан да дипломдық зерттеу жұмысының өзектілігі - ең алдымен,
Қазақстанның қазіргі геосаяси жағдайымен тікелей байланысты екені белгілі.
Геосаяси тұрғыдан алғанда, Қазақстанның Орталық Азияның бес мемлекеттерінің
ішінде жетекші орынға ие болуы және біздің мемлекетіміздің жетекші
мемлекеттердің аймақтық дамудағы негізгі факторы ретінде танылуында.
Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алғаннан кейінгі бүкіләлемдік
қауымдастыққа кіру барысында шет елдермен дипломатиялық қатынастарды дамыту
мәселелері үлкен өзектілікке ие болды.
ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаев әлемдік шаруашылық байланыстардың қазіргі
заманғы даму бағыты - теңдік, ерікті және прагматикалық қызығушылық
негізіндегі интеграционизм, бұл - Еуразия үшін лайықты келешек, яғни тек
сондай жағдайда ғана ол XXI ғасырдағы әлемдік экономика мен саясаттың
жаһандық факторы бола алады деген болатын [1].
Сол себепті де, Қазақстанға прагматикалық қызығушылық танытып отырған
мемлекеттердің ішінде Күн шығыс елі деген атауға ие болған Жапония XXI
ғасырдың басында өзгеріп жатқан әлемнің жаңа айқын нақтылықтарына өзінің
сыртқы саясатын бейімдеу жолында келеді.
Мәселенің зерттелу деңгейі. Жапония мен Қазақстан дипломатиялық
қатынастарының дамуы және Жапонияның Орта Азия мемлекеттерімен
байланыстарына орай XX ғасырдың 90 ж. қамтитын ғылыми-дипломатиялық
мәселелер үстірт те болса бұрын қарастырылған. Бүгінгі таңда екі мемлекет
арасындағы сыртқы саяси байланыстар кең аумақты саяси ынта құралына
айналды. Қазақ - жапон қатынастары және Орта Азиядағы жапон факторы
көптеген зерттеушілердің еңбектерінде қысқаша шолып өтілгені болмаса,
арнайы монографиялық тұрғыдан зерттеу нысанына айналмаған. Дипломдық
жұмыста пайдаланылған еңбектер қатарында, алдымен ел басылары мен саяси
қайраткерлердің еңбектерін айтуға болады. Мысалы, Қазақстан Республикасының
Президенті Н. Назарбаевтың, Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде
қалыптасуы мен дамуының стратегиясы [2], Ғасырлар тоғысында [3],
Сындарлы он жыл [4] атты еңбектері, Өзбекстан президенті И. Каримовтың О
национальной государственности, идеологии независисмости и правовой
культуре [5], Түркменстан президенті С. Ниязовтың Внешняя политика
нейтрального Туркменистана [6] атты еңбектерін атап өтуге болады.
Жапония мен Қазақстан арасындағы дипломатиялық байланыстар қазақстандық
дипломаттардың да және қазақстандық саяси қайраткерлердің де зерттеу
еңбектерінің негізін құрайды. Олардың қатарында ҚР экс-сыртқы істер
министрі, қазіргі таңда ҚР Сенат төрағасы Қ. Тоқаевтың, [7-8],
Т.С. Қабдрахманов [9], Е.А. Идрисов [10], еңбектерін атап өтуге болады.
Жапонияның Қазақстандағы Төтенше және Өкілетті елшісі Тосио Цунодзаки
еңбектерінде Жапонияның қол жеткізген жетістіктеріне талдау жасай отырып,
Қазақстан мен Жапониядағы экономикалық даму және экономикалық салаларды
реформалаудың ерекшеліктеріне, ортақ сипаттарына баға беріледі.
Бүгінгі таңда зор жетістіктерге жеткен Жапонияның экономикалық дамуы
туралы Жапон мемлекет басшылары еңбектері мен саяси сұхбаттары
пайдаланылды. Олардың ішінде Дзюнитиро Коидзуми, К. Обути, Рютаро
Хасимотоның [11], Акио Ватанабэ [12], Ясухиро Накасонэ [13] еңбектерін атап
өту қажет. Бұл еңбектерде Жапонияның өзіндік даму жолы және жапондық
ерекшелігі баяндалады. Сонымен бірге Жапонияның экономикада реформаға бағыт
алу қажеттігі және сыртқы байланыстарды кеңейту керектігі баяндалады.
Қазақстандық зерттеушілер Қазақстан мен Жапония және Жапония мен Орта
Азия мемлекеттері дипломатиялық байланыстарына баса назар аударған. Мысалы,
Б.К. Сұлтановтың [14], Н. Есенғаринның [15], Р.М. Қалиеваның [16], Ө.
Қасеновтың [17], М. Лаумулинның [18] еңбектерін атап өтуге болады.
Қазақстан сыртқы саясатына қатысты әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық
Университетінің халықаралық қатынастар факультетінің халықаралық қатынастар
және Қазақстанның сыртқы саясаты кафедрасының оқытушылары Ж.У. Ибрашевтің
[19], К. Қожахметовтың [20], Қ.Е. Байзақованың [21], Ф.Т. Кукееваның [22]
және т.б. еңбектері бар.
Жапонияның жалпы сыртқы саяси бағыты мен оның Ресейге және Орталық
Азияға қатысты жүргізген саясатына талдау жасауға бірқатар Ресей
зерттеушілері мен ғалымдарының еңбектері арналған. Олардың ішінде
Е. Примаков [23], В.А. Корсун [24], А.Д. Воскресенский [25], В.А. Лузянин
[26], Е.П. Бажанов [27], М.И. Крупянко [28], М.Г. Носов [29], В.Е.
Петровский, [30]. И.А. Цветова [31], В.Н. Бунин [32] сияқты зерттеушілерді
атауға болады.
Орта Азиядағы жапон факторы деп атауға боларлық өзбек, қырғыз
зерттеушілері А. Табышалиеваның Центральная Азия: новое пространство для
сотрудничества [33] атты еңбегі зерттеу жұмысының тақырыбын ашуда
пайдаланылды. Онда Жапонияның Орта Азиядағы ықпалы көрсетіліп, аймақтың
бүгінгі күнгі дамуына әсер ететін Жапонияға байланысты кейбір факторлар
ашылған.
Ал диссертациялық еңбектің ішінде Ф.П. Уразаева [34] атап өтуге болады.
Зерттеу нысаны. Жапония мен Қазақстан Республикасы арасындағы сыртқы
саяси және экономикалық байланыстар, сол байланыстар нәтижесінде туындаған,
сондайақ туындайтын қарым-қатынас стратегиясын ашып көрсету.
Зерттеу пәні. Қазақстан және Жапония қазіргі кездегі өзара қарым-
қатынас стратегиясы.
Зерттеудің мақсаты - әртүрлі дерек көздеріне сүйене отырып, Қазақстан
Республикасы мен Орталық Азия елдерінің тәуелсіздік алған күннен бүгінгі
күнге дейінгі Жапонияның сыртқы саясатындағы алатын орнын зерделеп анықтау
болып табылады. Қатынастардың әр саласындағы бірігіп жасалынып жатқан
әрекеттердің практикалық маңызын көрсету. Сонымен қатар Жапония мен
Қазақстан өздерінің үлесін қосқан стратегиялық маңызды мәселелер түзуге
қажетті алдағы мүмкіндіктерге баға беру. Яғни Қазақстан және Жапония қарым-
қатынастарының орнатылуы мен даму барысына және нақты салаларына жан-жақты
сараптама жасау зерттеу жұмысының мақсаты болып табылады.
Зерттеудің міндеттері:
- Қазақстан мен Жапонияның саяси байланыстарының даму тарихы;
- Қазақстан мен Жапония қарым-қатынасындағы негізгі бағыттарды зерделеу;
- Екі елдің сыртқы саясатындағы жаңа бағыттарының стратегиялық
аспектісі;
- Сауда-экономикалық байланыстар;
- Экология мәселелері;
- Мәдени саладағы екіжақты қатынастар;
Зерттеу жұмысының деректік негізі. Бірінші тобында ҚР мен Жапония
арасындағы байланыстарды дамыту барысында қол жеткізілген келісімдер,
декларациялар, коммюникелер, т.с.с. Мысалы, Қазақстан Республикасы мен
Жапония арасындағы жиырма бірінші ғасырдағы жан-жақты ынтымақтастықты одан
әрі нығайту туралы бірлескен декларация, Қазақстан Республикасы Үкіметі мен
Жапония Үкіметі арасындағы экономикалық ынтымақтастық туралы келісім.
Мұндай құжаттар аталмыш елдер арасындағы байланыстарға жан-жақты талдау
жасауға мүмкіндік беретін деректер болып табылады. Жоғарыда аталған
дипломатиялық құжаттарда мемлекеттер арасындағы халықаралық
ынтымақтастықтың басым жақтарын көрсететін нақты да анық ақпарат беріледі
[35-36].
Ал деректердің екінші тобы қазақ, орыс тілдеріндегі отандық және
шетелдік мерзімді басылымдарда кездесетін алуан түрлі ақпарат құжаттары
қамтылады. Зерттеу жұмысында қолданылған деректердің үшінші тобын Жапония
мен Қазақстанның анықтама материалдары және статистикалық мағлұматтар
құрайды [37-38].
Жоғарыда аталған деректердің барлық топтары дипломдық жұмыстың деректік
негізі болды..
Зерттеу жұмысының хронологиялық шеңбері Қазақстан Республикасы
тәуелсіздік алған уақыттан бергі бүгінгі күнге дейінгі мерзімді қамтиды.
Зерттеудің теориялық-методологиялық негізінде. Дипломда тарихи
оқиғаларды және сан-саладағы мемлекетаралық құжаттарды жинақтау, талдау,
жүйелеу әдістері қолданылды. Сонымен қатар кеңінен қолданылатын тарихи-
салыстырмалы және жүйелеу әдістері де зерттеу жұмысына арқау болды. Бұл
әдістер Жапонияның сыртқы саясатындағы Орталық Азия республикаларының
әрқайсысының орнын жүйелі түрде айқындауға мүмкіндік береді. Зерттеу
жұмысын ғылыми негізде жүйелеп, оның нәтижесін шығару, сол арқылы баяндау,
талдау және болжау түрінде негізгі мақсаттарға қол жеткізу үшін ғалымдар
әртүрлі әдістерді пайдаланған.
Зерттеудің жаңалығы. Қазақстан мен Жапония арасындағы дипломатиялық
қатынастарды талдау отандық және шетелдік зерттеушілердің нысаны болғаны
белгілі, бірақ осы уақытқа дейін бұл тақырып республика көлемінде әлі де
зеттеуді қажет етіп отыр.
- Жапонияның сыртқы саясатындағы басым жақтары қарастырылып Қазақстан
үшін тиімді жақтары көрсетілді;
- Қазақстан мен Жапонияның және Жапонияның түрлі стратегиялық саяси
бағыттарының даму үрдісі айқындалып, келешек дамуының тиімді бағыттары
айқындалды;
- Жапония мен Қазақстан арасындағы ынтымақтастықтың негізгі бағыттары
анықталды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысының мәтінінде кездесетін
қысқартулар тізімінен, кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
І ҚАЗАҚСТАН МЕН ЖАПОНИЯНЫҢ СЫРТҚЫ САЯСАТЫ, БАЙЛАНЫСТАРЫ
1. Қазақстан мен Жапонияның саяси байланыстарының даму тарихы
Осынау өтіп кеткен жылдардың ішіндегі Қазақстан мен Жапонияның қарым-
қатынастары туралы айтпас бұрын екі елдің сыртқы саяси концепцияларына
тоқталу қажет болар.
1994 жылы Президент Н. Назарбаев өзінің Ресейге алғашқы ресми сапарында
Еуразиялық одақ құру идеясын ұсынған болатын. Г. Вернадский,
Л. Гумилевтардың философиялық еуразиялық концепцияларының, әлемдік
шаруашылық байланыстардың қазіргі заманғы даму бағыты Президентіміздің
теңдік, ерікті және прагматикалық қызығушылық негізіндегі интеграционизм
бұл - Еуразия үшін лайықты келешек, яғни тек сондай жағдайда ғана ол XXI
ғасырдағы әлемдік экономика мен саясаттың жаһандық факторы бола алады деп
тұжырымдалған ойын растайды [39].
XXI ғасыр табалдырығында Жапония да өзгеріп жатқан әлемнің жаңа бет
бұрыстарына өзінің сыртқы саясатын бейімдеу жағдайында болды. 1997 жылы 24
шілдеде премьер-министр Рютаро Хасимото Еуразиялық дипломатия атты елдің
жаңа сыртқы саяси концепциясын жариялады дедік. Онда Қазақстанға да қатысты
саяси байланыстар баяндалғанын білеміз.
Осы концепцияны жариялау барысында Токио өзінің сыртқы саясатын
Еуропадағы және посткеңестік кеңістікте болып жатқан жағдайлармен тікелей
байланыстыратыны анық байқалады. Жапондық дипломатияда осындай еуразиялық
екпіннің пайда болуын, ең алдымен Еуразиялық континенттегі қауіпсіздік
жүйесінің трансформациясымен байланыстырады. Бұл жөнінде премьер-министр
Рютаро Хасимото былай деген: Мен болып жатқан өзгерістерден анық
байқағаным, бұл жаңа құрылымның Американың, Атлантиканың және Еуропаның
ауқымды кеңістіктерін алып, ары қарай бұрынғы КСРО территориясы арқылы
Тынық мұхитқа шығып, Атлант мұхитын көз қиығының астындағы еуразиялық
дипломатияның ерекше сипатына ие екендігі.
Бұл жерде НАТО-ның кеңеюі, Еуропалық Одақтағы, Батыс Еуропадағы және
ТМД-дағы болып жатқан саяси-экономикалық процестер жайында айтылады.
Премьер-министр Р. Хасимото Каспий аймағы өзінің бай мұнай және газ
ресурстарымен әлемнің энергоресурс нарығына әсері зор екендігін атап өткен.
Және аймақтың бүкіл Еуразия көлеміндегі елдердің коммуникацияларын
байланыстырудағы өзіндік бір көпір рөлін атқара алатындай күшке ие
екендігін жоғары бағалады.
Жапонияның ресми түрде аймақты саяси-географиялық топономикасын
анықтап, өзі үшін аймақ елдерін Жібек жолы елдері деп атауы бекер емес.
Тағы бір атап өтетін жайт - Жапония мен Ресей арасындағы катынастардың
кейбір тұстарына қарамастан, Жапонияның Қазақстанмен және Орталық Азия
аймағының басқа да елдерімен қатынасының өрбуі ол мәселелерден тыс, өзінше
бөлек дамуға бағытталғаны. Алғаш рет осы аймақтың мемлекеттері, оның ішінде
Қазақстан да жапондық сыртқы саясаттың мүдделі тұстарының бірі ретінде
жарияланғаннан соң, Р. Хасимотоның Жібек жолы елдерімен ынтымақтастықты
кеңейту жөніндегі ұсынысы ретінде қабылдана бастады.
Қарап отырғанымыздай, атлантикалық еуразияшылдық та, еуразиялық
доктринаға тынықмұхиттық келіс те Президент Н. Назарбаевтың Еуразиялық
одақ құру идеясымен сәйкес келеді.
Жапония Қазақстанның тәуелсіздігін қолдаған мемлекеттер арасында
біріншілер қатарында болғанын айта кеткен артық болмас.
16 желтоқсан 1991 жылы Жоғарғы Совет Қазақстанның тәуелсіздігі жөнінде
Заң қабылдады. Бірден халықаралық қауымның бұл мәселеге көзқарасы жайлы
алаңдаушылық туды. Өйткені жаңа тәуелсіз мемлекет дипломатиялық қолдауды
қажет етеді, онысыз тәуелсіздік жөнінде сөз қозғау мүмкін болмас еді. Сол
кезде бөлініп жатқан министрліктің қамымен Мәскеуде жүрген Қ. Тоқаев пен
Қ. Саудабаевқа (Қазақстанның сол кездегі Мәскеудегі тұрғылықты өкілі)
Президент Дипломатиялық корпустың бұл жаңа мәселе, Қазақстан парламентінің
тәуелсіздік жариялағанына көзқарасы жөнінде пікір сұрап және ол үшін жаңа
бұл бағыттағы жұмысқа көмек сұрайды.
Шетел елшіліктеріне ноталар жіберіліп, соңында документ дайындалып, ол
Президент Н. Назарбаевқа жіберіледі. Бұл бірінші дипломатиялық депештің
Жапонияның сол кезде Қазақстанда болып жатқан әрекеттерге қаншалықты
қатысы бар деген тұрғыдан сол информациялық материалға қысқаша тоқталуды
жөн көрдік.
Сол кездегі жапон елшісі Эдамура өз елінің Қазақстан халқының үкімет
ұйымы шығарған шешімін қолдайтындығын жариялайды. Жапония Қазақстанның
тәуелсіздікке көшу процесі еш кедергісіз өткенін қалайды және Қазақстанның
тәуелсіздік жариялауы тарих талабына жауап береді деп атап көрсетті.
Елші еш кідірмей бұл жаңалықты керекті шара қолдану үшін Токиоға
жеткізуге уәде берді.
Сонымен қатар елші өз елінің Қазақстанмен қарым-қатынас орнатуға
қызығушылық білдіретіндігін мәлімдеді. Қарым-қатынас орнатудағы бірінші
қадам жапон мамандарының Қазақстанға елдегі жағдаймен танысу мақсатымен
жасаған сапар еді. Жапон іскер топтары Қазақстан экономикасына
инвестициялар салуға ынталанатындығына сенетіндігін білдірді. Жапония бұл
қатынастардың екі елге де тиімді болуы шарт дегенді ұстанады. Елші бір
сөзінде Жапония инвестицияларына әлемнің көптеген мемлекеттері қызығады,
сондықтан жеке кәсіпкерлер үшін пайда ең басты қозғаушы күш екендігін
ескерген жөн дейді [40, 151-152бб.].
28 желтоқсан 1991 жылы Жапония ресми түрде Қазақстан Республикасының
тәуелсіздігін мойындады.
26 қаңтар 1992 жылы дипломатиялық қатынастар орнатылды.
1997 жылдың ақпанынан Токиода Қазақстан Республикасының елшілігі қызмет
етеді. Бірінші Төтенше және Өкілетті елші болып Т. Қабдрахманов
тағайындалады.
9 шілде 2002 жылы Жапонияның Қазақстандағы Төтенше және Өкілетті елшісі
ретінде Тосио Цунодзаки тағайындалады.
Қазақстан - Жапон арасындағы саяси сұхбат 1992 жылдың мамырында премьер-
министрдің орынбасары, Сыртқы істер министрі М. Ватанабэнің Қазақстанға
жасаған сапарынан басталған.
1992 жылдың тамызында либерал-демократиялық партияның жоғарғы басшылығы
және Жапон парламенті мүшелері Қазақстанға ресми сапармен келеді.
Қазақстандық дипломатия Жапониямен ынтымақтастықты дамыту мақсатында
белсенді бағыт ұстайды. Осы Қазақстан мен Жапония арасындағы он бес жылдық
дипломатиялық қатынастар ішінде өзара ықпалдастық барлық салалар бойынша
жүзеге асырылуда.
Қазақстан-Жапон ресми қатынастарының алғашқы бастамасы ретінде
Қазақстан Президенті Н. Назарбаевтың 1994 жылы сәуірде Жапонияға жасаған
ресми іс-сапары саналады. Біздің Президент пен Жапония императорының
кездесуі нәтижесінде Бірлескен мәлімдемеге қол қойылып, СССР мен Жапония
арасындағы келісімдерді мойындау жайлы ноталар алмастырылды. Бұл саяси
құжатта Жапония Қазақстанның реформалар жүргізуін аса қолдайтындығын
көрсетеді. Шын мәнінде бұл құжат екі мемлекет арасындағы қатынастардың
заңды бастамасы болатын.
Сонымен қатар тараптар өзара тиімділік пен теңдік, сондай-ақ,
егемендікті құрмет тұту принциптерінің негізінде өзара сенім білдіру мен
түсіністікті тереңдету жолымен бір-бірімен достық қатынастарды дамытуға
бекем бел байлағандықтарын мәлімдеді.
Қазақстан-Жапон ынтымақтастығына қосымша жеделдетуші ретінде жоғарыда
аталған сапардан кейін іле-шала әртүрлі деңгейдегі сапар алмасулар болды.
Сөйтіп 1996 жылы қаңтарда Алматы қаласында Сакигаки партиясының лидері,
Жапон Парламентінің төменгі палатасының депутаты, Қазақстан-Жапон
достастығының парламенттік лигасының төрағасы, бұрынғы қаржы министрі
М. Такэмура Президент Н. Назарбаевпен, Қазақстан Республикасы Парламентінің
екі палатасының да спикерлерімен кездесті. 1996 жылы қазанның соңы -
қарашаның басы аралығында Қазақстан Республикасының сол кездегі премьер-
министрі Ә. Қажигелдиннің Токиоға сапары болып өтеді. Сол сапар кезінде
Қазақстан Республикасының делегациясы Қазақстан - Жапония: инвестициялық
ынтымақтастықтың мүмкіндіктері атты конференцияға, Қазақстан-Жапон
экономикалық ынтымақтастық Комитетінің рет саны бойынша үшінші отырысына
және Дүниежүзілік банктың ұйымдастырылуымен жүргізілген көмектесуші
елдердің жиналысына қатысты.
Қазақстан - Жапония сұхбаты 1997 жылы шілде айындағы Жапон
Парламентінің төменгі палатасының депутаты және Жапонияның либералдық-
демократиялық партиясының экономикалық реформалар жөніндегі арнайы
Комитетінің төрағасы Кейдзо Обутидің басшылығымен Қазақстанға келген
делегация сапарында жалғасын тапты. Ал 1997 жылы қыркүйекте Кейдзо Обути
Жапонияның Сыртқы істер министрі болып тағайындалады. (1998 жылдың шілде
2000 жылдың сәуірі аралығында Обути мырза Жапонияның премьер-министрі
қызметін атқарған).
Кейдзо Обутидің Орталық Азия аймағы мен Ресейге жасаған сапарының
нәтижесі жайлы баяндамасы экс-премьер-министр Р. Хасимотоның Кейдзай
Доюкай деген жапондық экономикалық пікірлестер қоғамының алдында сөйлеген
Еуразиялық дипломатия атты жаңа дипломатиялық концепциясында да
ескерілді. Онда Жапон үкіметінің басшылығы Орталық Азия аймағына қатысты
сыртқы саясатын үш бағытқа бөлген. Біріншіден, өзара түсіністік пен сенімді
тереңдету үшін саяси сұхбат жүргізу. Екіншіден, экономикалық әріптестік
және аймақ гүлденуін қамтамасыз ету мақсатында пайдалы қазбалар мен
ресурстарды игерудегі серіктестік. Үшіншіден, ядролық қаруды таратпау,
демократизация мен тұрақтылық негізінде аймақта бейбітшілікті сақтау.
Сонымен қатар, Жапония тарапынан жасалған көмекті көліктік, коммуникациялық
және энергетикалық тұрғыдан қамтамасыз ету мен аймақтағы энергетикалық
ресурстарды игеру жүйесін құру мақсатында Орталық Азия аймағы елдерінің
өзара ішкі аймақтық ынтымақтастықтың белсенділігін арттыру маңызды факторы
болуы тиіс делінген.
Жапонияның жаңа еуразиялық бағыттағы концепциясының жүзеге асырылуының
практикалық контекстіндегі іс-шаралары ретінде 1997 жылы қыркүйекте
Жапонияның экономиканы жоспарлау агенттігінің төрағасы Т. Асо мен Кейдзай
Доюкай Президенті К. Минагучидің Алматы қаласына келуін атауға болады. Бұл
концепция ұстанымдарының логикалық жалғасы ретінде Жапония премьер-
министрі Дзюнитиро Коидзумидің 12 сәуір 2002 жылы Боаоск Форумында (ҚХР)
сөйлеген сөзін атап кеткен жөн. Жапон көшбасшысы тұрақты энергетикалық
көздерге мұқтаждығы өсіп келе жатқан Азия елдерін қамтамасыз ету тұрғысынан
үлкен энергетикалық мүмкіндіктерге бай Орталық Азия мемлекеттерімен қарым
-қатынастарды кеңейту қажеттігіне тоқталды.
Екі ел арасындағы саяси әрекеттерді дамыту үшін сыртқы істер
министрліктері арасындағы әрдайым өтіп отыратын консультациялардың маңызы
зор. 1997 жылы бұл консультациялар жүйелі сипатқа ие болды. 1997 жылы шілде
айында Токиода екі мемлекеттің сыртқы саяси ведомстволарының өзара
консультациялары болып өтті. Бұл консультацияға Қазақстан жағынан өкіл
ретінде Сыртқы істер министрінің сол уақыттағы орынбасары А. Шакиров
қатысты. Отырыста екіжақты және аймақтық әртүрлі мәселелер бойынша бағалы
әрі мазмұнды ой-пікір алмасу болды. Сол жылдың қыркүйегінде Қазақстанға дәл
сондай миссиямен Жапонияның Сыртқы істер министрінің орынбасары Хаяши
Садаюки келді.
Екі елдің саяси сұхбатының механизмі - Қазақстан Республикасының
Жапониядағы Елшілігінің тұрақты өкілеттігі. Демек, бұл жапон үкіметі
құрылымдарының кездесу графиктері мен басқа да хаттамалық процедуралардың
тиянақты өтілуін ескерген жөн деген сөз. Әдетте Жапонияға шет мемлекеттер
басшыларының жылына бес не алты ресми сапары болып тұрады. Сол сапарлардың
уақыты алдын ала бір не екі жыл бұрын талқыланады. Дәл осындай жапондық
спецификаны Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігіне жапондық
әдетті байланыстарды жоспарлауда ескеру қажет.
Жапония мен Қазақстан Республикасы арасындағы дипломатиялық қатынастар
мерзімі ішінде жапон-қазақстандық қарым-қатынастар ынтымақтастықтың алуан
түрлі фазаларынан өтіп, енді стратегиялық әріптестік деңгейіне де жетті.
Бұл жөнінде Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың рет саны
бойынша Жапонияға екінші ресми сапары барысында екіжақтың өзара, яғни сол
кездегі Жапонияның премьер-министрі Обути мен Президент Н. Назарбаевтың
1999 жылдың 6 желтоқсанынан бастап достық, әріптестік және ынтымақтастық
жөніндегі Біріккен мәлімдемесінде айтылды.
Дипломатиялық қатынастарға он жыл толған кезде Қазақстан
Республикасының Жапониядағы елшісі Тілеухан Қабдрахманов барлық жапондық
күнделікті жетекші басылымдарға интервью беріп, Токиода аталған мерзім
ішіндегі екіжақтың ынтымақтастығының нәтижелері жөнінде пресс-конференция
өткізді. Және Жапониядағы Қазақстан елшілігі Жапонияның бірқатар
префектураларының қоғамдық топтарына презентациялық іс-шараларды өткізіп,
кейін Токиода Орталық Азияны зерттеу институтымен аталған оқиғаға орай
біріккен симпозиум өтті.
Екіжақты қарым-қатынастардың даму үрдісіне 1997 жылдың 24 шілдесінде
жарияланған Жапонияның экс-премьер-министрі Рютаро Хасимотоның Еуразиялық
дипломатия атты сыртқы саяси концепциясы қолайлы әсерін тигізді. Бұл
концепцияда Жапонияның Орталық Азия аймағына қатысты сыртқы саясат бағдары
белгіленген. Екі мемлекет те халықаралық аренада бейбітшіл саясатын
жүргізеді деп көрсетілген.
Сонымен қатар екі мемлекеттің де жаһандық және аймақтық мәселелерге
деген әдістемесі негізінен дәлме-дәл келеді. Мысалы, Жапония Қазақстанның
ядролық қарулардан бас тарту шешімін құшақ жая қарсы алды. Оған қоса
Қазақстан Республикасының Ядролық қаруды таратпау келісіміне (ДНЯО)
қосылғаны үшін ризалық білдіріп, әлі күнге дейін Семей полигонындағы
ядролық сынақтардың зардаптарынан арылуға маңызды көмек көрсетіп отыр. Осы
орайда 1999 жылдың қыркүйек айында Токиода жапон үкіметінің ұйымдастыруымен
БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы резолюцияларына сәйкес Семей төңірегінің мәселелері
жөнінде халықаралық конференция болып өтті. Сонымен қатар Қазақстан
Азиядағы қауіпсіздік пен тұрақтылық мәселелерін шешуге қызмет ететін
Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім білдіру шаралары жөніндегі кеңесті
бастады. Кеңесте Жапония бақылаушы ретінде қатысты және екі мемлекет те
халықаралық терроризмге қарсы күрес пен Ауғаныстанды қалпына келтіру іс-
шараларына белсене араласатынын білдірді. Бұл екі елдің де мүдделерінің
сәйкес екендігін көрсетті. Екі мемлекет басқа да халықарлық ұйымдарда
өзара әрекеттеседі.
Сонымен қатар Жапон үкіметі Қазақстан Республикасы басшысының жаңа
геосаяси жағдайын мақұлдайды. Яғни болуы мүмкін қауіптердің асқынуы және
қауіптердің пайда болуымен сипатталатын қазіргі заман халықаралық
қатынастар жүйесін жетілдіру қажеттілігін мойындайды. Бұл көзқараспен
Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім білдіру шаралары жөніндегі кеңесі
идеясына қолдау көрсетеді. Қазақстан дипломатиясы Біріккен Ұлттар Ұйымын
реформалау идеясын ұстана отырып, танылған азиаттық көшбасшы Жапония
қазіргі кезеңде әлемдегі экономикасы жетілген ірі мемлекеттің бірі ретінде
тиісті өкілеттік деңгейге ие болуы тиіс деген позицияға қолдау көрсетеді.
Жапония мен Қазақстанның кейбір халықаралық мәселелер жөніндегі
көзқарастарының ұқсастығы байқалады. Олардың қатарында Орталық Азия
аймағындағы және посткеңестік кеңістіктегі жалпы интеграциялық процестер,
аймақтың және жалпы азиаттық аймақтың қауіпсіздік мәселелері, корей
мәселесін реттеу мәселелері бар.
Жапония мен Қазақстанның экономикалық саладағы ынтымақтастығының аумағы
өте үлкен. Өйткені Қазақстан минералдық ресурстарға өте бай, әрі адам
ресурстары да жеткілікті. Ал Жапонияда қаржы ресурстары жетерлік, оның
экономикалық жағдайы әлемде екінші орын алады. Сондықтан да екі мемлекет те
бір-бірін толықтырады. Бірақ, өкінішке орай, Қазақстан Жапонияға аз
танымал, жапондықтардың көбісі республика туралы мәліметке жарымай отыр,
сондықтан да жапондықтарды Қазакстанмен, ондағы жағдаяттармен таныстыру өте
маңызды. Мысалы, Қазақстандағы Жапон елшілігі қазақстандықтарды жапон
мәдениетімен таныстыруға байланысты іс-шараларды жиі өткізеді (кино,
икэбана, музыка, ұлттық спорт түрлері). 2001 жылы қаңтарда дамыған
мемлекеттер ішінен Жапония бірінші болып Астанада өз елшілігінің филиалын
ашты. Ал 2002 жылдың қыркүйегінде Алматыда Адам ресурстарын дамыту
жөніндегі жапон орталығы ашылды. Бұл орталықта әртүрлі мәдени іс-шараларды
жиі өткізіп тұрады. Сонымен қатар жапон тілі мен менеджмент бойынша
курстарды ұйымдастыруда.
Жапондықтардың ойынша демократияда үш маңызды нәрсе бар. Біріншіден,
билік тарауларының, яғни атқарушы, құқықтық және соттық тараулардың тепе-
теңдігі. (Кейде олардың қатарына БАҚ-ты да төртінші етіп қосады.) Осы
тараулардың барлығы да заңдылықтар негізінде бірін-бірі зілсіз бақылап
тұруы қажет. Екіншіден, негізгі әрі ең соңғы билік халықтың қолында болуы
тиіс. Ал халықтың еркі сайлау кезінде өз көрінісін табады. Сондықтан сайлау
анық және әділетті өтуі тиіс. Соның негізінде халықтың қалауын байқауға
мүмкіндік туады. Және ең соңғысы, үшіншіден, адам абыройы мен ар-намысын
құрметтеу. Жапонияда Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін осы үш мәселе
Конституцияға енгізілген болатын. Және демократияның барлық принциптері
сақталады. Осы орайда жапондық саясаткерлер мен шенеуніктер демократияны
сырттан әкеліп еріксіз телуге болмайды деп жиі айтады. Өйткені әрбір
мемлекет өзіндік демократия моделін иемденуге әбден құқылы деп жиі
қайталайды.
Әсіресе, ең алдымен, ел экономикасын тұрақтандыру кезеңінде
демократияны енгізуді біртіндеп, сатылай жүзеге асыру кажет. Сондықтан да
Жапония өзінің стратегиялық саясатының негізінде демократияны енгізу
принциптерін ескерсе де, бұдан бұрын аймақтағы мемлекеттердің, оның ішінде
тікелей Қазақстанның да экономикалық жағдайын реттеуге көмек көрсетіп,
аймақтағы қауіпсіздік мәселелеріне көңіл бөлуді ұйғарады.
Екі ел түгілі, бүгінгі күнде Қазақстан мен Жапония компаниялары
арасында да стратегиялық әріптестікті орнатып отырған ортақ проект бойынша
бірлесіп жұмыс жасап жатқан компаниялар бар. Солардың қатарында
Қазақстанның Ұлттық атом компаниясы Қазатомпром АҚ мен екі жапондық
корпорация - Сумимото Корпорэйшн және Кансай Электрик Пауэр Ко. Инк.
арасында Батыс Қазақстандық Мыңқұдық қайнар көзін игеруге қатысты үш
жақты келісімге қол қойылды. Осы үш компаниялардың стратегиялық
әріптестігінің бірінші деңгейі аталған жаңа уран қайнар көзін зерттеу,
уранды өңдеу және уран өнімін сатуды жүзеге асыру болып табылады. Осы
бағдарлама негізінде қазақстандық уранның бірталай жоғарғы деңгейдегі
өнімін жапон рыногінде шығару көзделеді. Сумимото Корпорэйшн (Токио)
Жапониядағы ірі коммерциялық біріккен компаниясы және Кансай Электрик
Пауэр Ко. Инк. (Осака) те электроэнергияны өндірудегі Жапонияның ірі
компаниялары болып есептеледі. Сондықтан да екінші деңгейде осы Сумимото
және Кансай компаниялары Қазатомпромның Қазақстанда құрған АППАК ЖШС-
не инвестициялар салу жоспарлауда. Қазатомпром, Сумимото және Кансай
компанияларының бұл үлестері мынадай: 65%, 25% жэне 10%. Алғашқы
қаржыландыру 100 млн. АҚШ долларын құрайды, оның бір бөлігі жапон
банктерінің үлесіне келеді.
Қазіргі күнде бүкіл дүние жүзінде энергетиканың жаһандық диверсикациясы
жүріп жатыр және осы процестерде атом энергетикасын жетілдіру маңызды роль
атқарады. Осы жағдайда жоғарыда аталған жапондық компаниялар үшін осындай
уран пайдалы қазбаларына бай мемлекетпен әріптестікке келу өте маңызды. Ал
осы проектілердің жалғастығы оңымен әрі сәтті дамып кетуі Қазақстан
Республикасы мен Жапонияның өзара ынтымақтастық қарым-қатынастарының даму
деңгейіне байланысты. 2001 жылы экономикалық ынтымақтастықтың екіжақты
үкіметаралық комитеттің отырысы кезіндегі Қазақстан Республикасының премьер-
министрі Қ. Тоқаев Қазақстанның Орталық Азия мен Закавказье елдері
арасындағы Жапония үшін ең жақыны деп атап өтуі және өз кезегінде
Жапонияның Қазақстандағы бұрынғы елшісі болған Кэнджи Танаканың Жапония
Қазақстанды XXI ғасырдағы өзінің стратегиялық ұзақ уақыттық әріптесі
ретінде қабылдайды деген сөзі екіжақтың өзара қатынасының кең
перспективасы бар екендігіне сенім ұялатады. Соңғы он бес жылда Қазақстан
мен Жапония сонау Ұлы Жібек жолы заманынан келе жатқан тарихи байланыстарды
қайта жаңғыртты. Сондықтан да өзара тиімді ынтымақтастық негізінде құрылған
Қазақстан мен Күншығыс елінің стратегиялық қатынастары XXI ғасырда да талай
рет жетістіктерін көрсететініне сенімділік бар.
Сонымен қатар екі мемлекеттің де жаһандық және аймақтық мәселелерге
деген әдістемесі негізінен дәлме-дәл келеді. Мысалы, Жапония Қазақстанның
ядролық қарулардан бас тарту шешімін құшақ жая қарсы алды. Оған қоса
Қазақстан Республикасының Ядролық қаруды таратпау келісіміне (ДНЯО)
қосылғаны үшін ризалық білдіріп, әлі күнге дейін Семей полигонындағы
ядролық сынақтардың зардаптарынан арылуға маңызды көмек көрсетіп отыр. Осы
орайда 1999 жылдың қыркүйек айында Токиода жапон үкіметінің ұйымдастыруымен
БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы резолюцияларына сәйкес Семей төңірегінің мәселелері
жөнінде халықаралық конференция болып өтті. Айта кетер бір жай, Жапония өз
қолдауын көрсету мақсатымен 2000 жылы 600 млн. йен немесе 6 млн. АҚШ
долларын медициналық құрал-жабдықтар үшін осы аймаққа бөлген болатын.
2002 жылдың шілдесінде Жапонияның Сыртқы істер министрінің аға
көмекшісі Сейкена Сугиури Жібек жолы энергетикалық миссиясын бастап
Қазақстанға әкелді. Энергетикалық миссияның мүшелері жапон үкіметімен іскер
топтардың өкілдері Қазақстан Республикасы президентінің әкімшлігі,
Үкіметпен, Энергетика мен минералды ресурстар министрлігімен сонымен қатар
сауда индустрия министрліктерімен кездесулер өткізіп, премьер-министрдің
сол кездегі көмекшісі К. Масимовтың басшылығымен өткен энергетикаға
байланысты семинарға қатысты.
2002 жыдлың 11 қарашасында Жапония парламентінің өкілдер палатасының
депутаты және Орталық Азия ғылыми-зерттеу институтын (CARI) басқаратын
Юрико Коике Қазақстанға сапармен келді. Бұл сапар CARI делегациясының
Орталық Азия мемлекеттеріне жасаған турне шеңберінде өткен шара болатын.
2002 жылдың 3-7 желтоқсан аралығында Жапон Сыртқы істер министрі Йорико
Кавагутидің шақыруымен Қазақстанның мемлекеттік хатшысы, Сыртқы істер
министрі Қ.К. Тоқаевтың ресми сапары болып өтті. Сапар барысында Қ. Тоқаев
Жапон премьер-министрі Д. Коидзуми, Сыртқы істер министрі Й. Кавагути,
Экономика, сауда, индустрия министрі Т. Хиранума, Сыртқы істер министрінің
аға көмекшісі Т. Яно, Халықаралық байланыс банкінің (JBIC) меңгерушісі
К. Шинозава, Халықаралық қатынастар агенттігінің (JICA) президенті Т.
Каваками, сыртқы сауда ұйымының(JETRO) президенті О. Ватанабэ және бұрынғы
премьер-министр Р. Хасимотоның басшылығымен Жапон-Қазақстан парламентаралық
достастық лигасымен кездесулер өткізді.
Сол жылдың 21-23 ақпан аралығында жауапты сапар ретінде сыртқы істер
министрінің аға көмекшісі Т. Яноның басшылығымен Жапон Сыртқы істер
министрлігінің делегациясы келді. Т. Яноның Мәжілістің Төрағасы Ж. Тұяқбай,
мемлекеттік хатшы сыртқы істер министрі Қ.К. Тоқаев, премьер-министрдің
бірінші орынбасары А. Павлов, Сенат Парламенті төрағасының бірінші
орынбасары О. Байгелділермен кездесу кезінде Жапон жағы екіжақты
қатынастарды нақты әрекеттермен толтықтыру қажеттігін атап көрсетті.
Қазақстан қазір реформаның келесі кезеңі – саяси экономикалық
модернизация, саяси демократизация сатысында. Біз тез дамушы,
бәсекелестікке тұрарлық 50 мемлекеттің қатарына кіруіміз туралы мақсат
қойдық. Сондықтан да біз Азия мемлекеттерінің, әсіресе, Жапонияның ел
рыногында белсенділігін қолдаймыз.
Халықаралық ұйымдар шеңберінде де екі мемлекет бір-бірін белсене
қолдайды. БҰҰ-ның Бас Ассамблеясының 50-інші торқалы сессиясында сөйлеген
сөзінде Н. Назарбаев Қазақстан Жапонияны БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесіне
тұрақты мүшелігіне кіргізу керектігін және бұл ұйымның Жарғысына өзгерістер
енгізу қажеттігін толық қолдайтындығын ашып айтады.
Қазақстан Ф. Сайгидің 2003-2006 жылдар аралығында БҰҰ-ның әйелдер
ұжданын аяққа басуға қарсы комитетінің (CEDAW) өкілі болуын қолдау туралы
ұсынысын қабыл алды.
Сонымен қатар екіжақты қатынастардың маңызды тағы бір көрінісі ретінде
халықаралық ұйымдардағы бірлескен іс-әрекеттерді атауға болады. Жоғарыда
айтып кеткеніміздей, Қазақстан Жапонияның БҰҰ-ның Қауіпсіздік комитетіне
тұрақты мүше болып кіруін және БҰҰ-ның Жарғысына өзгерістер енгізу жайлы
Жапонияның ұсынысын қолдады.
Сондай-ақ Қазақстан БҰҰ-ның жоғарыда атап өтілген комитетіне (CEDAW)
Жапониядан 2003-2006 жылдар аралығында Ф. Сайгидің мүшелігін қолдау туралы
ұсынысын қабыл алды.
Токио өз алдына Қазақстанға Азия Тынық мұхиты аймағындағы ең беделді
ұйымдар: АТЭС және АСЕАН сияқты ұйымдарға қабылдануына қолдау көрсетіп
отыр. Күншығыс елі Қазақстанның бұл аймақ экономикасына интеграциялануын
мақұлдап, ең алдымен бұл ұйымдардың жұмыс топтарына мүше болуын ұсынды. Елу
едәуір дамыған мемлекеттердің қатарына кіруге ұмтылып жатқандықтан, Азия
Тынық мұхиты аймағындағы мемлекеттері Қазақстан үшін қызығушылық туғызады,
әсіресе ол посттранзиттік мерзім мен белгіленеді.
Халықаралық қауіпсіздік жөніндегі сұхбат та түсіністік тапқан сияқты.
Қазақстанға жақын жатқан аймақтардағы тұрақсыздықтың Қазақстанға тікелей
қауіп тудыру мүмкіндігі болғандықтан, халықаралық қауіпсіздік мәселесіне
Жапония жағы қатты назар аударуда. Әсіресе, Қазақстанды Азияның кейбір
мемлекеттерінің әртүрлі қару түрлерін, жаппай жоюға арналған қаруды сонымен
қатар ракета-ядролық қаруларды сынақтан өткізу ниеттері қобалжытады.
Тәжікстан мен Қырғызстандағы жапония азаматтарымен болған келеңсіз
оқиғаларға байланысты Жапония Орталық Азиядағы Қазақстанның тұрақтылық
ролін қолдайды.
Сонымен қатар Қазақстан Азиядағы қауіпсіздік пен тұрақтылық мәселелерін
шешуге қызмет ететін Азиядағы өзара іс-әрекет және сенім білдіру шаралары
жөніндегі кеңесті бастады. Бұл шара Қазақстанның тек аймақаралық қана емес,
бүкіл әлемдік маңызы бар сыртқы саяси инициативасы екендігін атап айтқан
жөн. Н.Ә. Назарбаев бұл концепцияны 1992 жылы қазан айында БҰҰ-ның Бас
Ассамблеясынның 47-сесссиясында ұсынған болатын, бұған Азияның 15 ірі
мемлекеті бірден қолдау көрсетті. Кеңес аумағы 38,8 шаршы киллометр, яғни
Азия аймағының 89%, Евразия материгінің 72% аумағын қамтиды. Кеңесте
Жапония бақылаушы ретінде орын алды. Екі мемлекет те халықаралық
терроризмге қарсы күрес пен Ауғанстанның қалпына келу іс-шараларына белсене
араласуға екі елдің де мүддесі екендігін көрсетті. Екі мемлекет басқа да
халықарлық ұйымдармен өзара әрекеттеседі.
Шанхай ынтымақтастық ұйымы басында жалпы шекаралық мәселелерді шешуге
және аймақтағы қауіпсіздікті қамтамасыз етуге құрылған болатын [41],
сондықтан егер Жапония ШЫҰ мүше ретінде кіретін болса, Орталық Азиядағы өз
орнын нығайта түсер еді. Бұл мәселеде, әрине Жапония Орталық Азия
елдерінің, әсіресе, Қазақстанның қолдауына мұқтаж. ШЫҰ-ның ашық саясаты
және Орталық Азия Жапония сұхбаты арқылы орнатылған Жапония-Орталық Азия,
әсіресе, Қазақстан қатынастары жемісті болар еді. Орталық Азия мемлекеттері
мен Қазақстан Жапонияның ШЫҰ-на қатысқанын қалайды. Бұл арқылы экономикалық
және саяси тепе-теңдік кеңістігін кеңейтетіндігі рас. Бірақ Ресей, ҚХР үшін
Жапония батысты қолдайтын мемлекет болып көрінуі мүмкін. Токионың бұл
ұйымға қатысу қытай-жапон, ресей-жапон сауда экономикалық саяси
қатынастарына тікелей байланысты болмақ. Жалпы Жапония бақылаушылық
мәртебесіне ие болуы ықтимал деген ойды қазақстандық ғалымдар танытады
[42].
Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының динамикалық дамуы Батыс елдері үшін
ерекше алаңдатушылық тудырып отыр. Шын мәнінде, бұл ұйымның қызметі мен
оның жабық сипаты (жаңа мүшеледі қабылдау өте қатаң қарастырылады) Қытай
мен Ресейдің Орталық Азиядағы ықпал ету аймағының бөлінуін, сонымен қатар
аймақтық сипаттағы маңызды мәселелерді шешуге сыртқы күштерді жолатпау
ұстанымын білдіреді.
ШЫҰ қызметінің маңызды бағыты ретінде аймақтағы АҚШ ықпалына қарсы
әрекетін айтуға болады, бірақ бұл әлі аз нәтижелі. Қателіктері айқын –
Шанхай форумы аймақтағы АҚШ базаларының пайда болуына кедергі жасаған жоқ.
Осыдан, балық мемлекеттердің қанша әрекет етуімен АҚШ-тың әскери
әрекеттерін доғаруға мүмкіншіліктің жоқтығы көрініп келеді. Мұндай шешім
қабылданған жағдайда, Қырғызстан тарапына күшті саяси қайрат және ШЫҰ
елдерінің Қырғызстанды АҚШ-пен және олардың бақылауындағы қаржы
институттарымен бетпе-бет қалдырмайтындығы жөнінде кепілдемесі қажет. Бұл
кепілдемелерге Қырғызстан да сенімді бола алмайды.
Осы кезекте, АҚШ-тың әскери қатысуы аймақтағы өзгермейтін фактор болып
қала береді және Ресей мен Қытай сияқты аймақтық державалар бұған ешнәрсе
жасай алмайды. Келесі мәселе АҚШ-тың Орталық Азиядағы қауіпсіздік
кеңістігін (белгілі бір ұйым шеңберінде) құруға белсенді қатысушы мемлекет
ретінде өз беделін заңды түрде бекітуі, ШЫҰ тарапынан шарасыз қарсы
әрекетті ескере отырып, іс жүзінде мүмкін еместігін анық түсінгендігінен
тұрады. Осыған байланысты, АҚШ үшін аймақтағы қауіпсіздік мәселелерін
талқылау мен шешуге өздеріне жалпы Азиялық аймаққа қатынасы бар жағымды
елдің араласуы артығырақ болар еді деп жорамалдауға негіз бар. Осы жерде
жапон-американдық одақтық қатынастардың механизмі толық ауқымды іске қосыла
алады.
2007жылы сәуір айында Токиода Джон Хопкинс Университеті тұсындағы
Орталық Азия мен Кавказ бойынша вашингтондық институтпен ұйымдастырылған
Жапонияның Орталық Азиядағы ықпал қандай атты презентация өткізілді, оның
барысында Өзбекстан мен Тәжікстандағы Жапонияның бұрынғы елшісі Акио Кавато
Жапонияның аймақтағы саясатына байланысты бірнеше пікір айтты.
Орталық Азия қосу Жапония ұсынысын түсіндіре келе, Кавато осы
ұсынысқа мүдделі кез келген мемлекеттің қатысуын қолдайтын оның ашық
құрылымын сипаттады. Ол саясаттағы осы амалды ШЫҰ қызметінің принциптеріне
қарама-қарсы койып, бұл ұйымды Жапония мен Батыс елдерінің Орталық
Азиядағы ықпалын бейтараптандыруға үгіттеген жабық құрылым ретінде сынға
алды.
Сонымен қатар, Кавато Орталық Азияға Еуропадағы қауіпсіздік пен
ынтымақтастық бойынша ұйымның принциптерін ұстанатын паназиаттық ұйым құру
қажеттігі жайлы ұсыныс жасады. Оның ойынша, мұндай ұйым Орталық Азия қосу
Жапония, ШЫҰ және қауіпсіздіктің басқа да аймақтық ұйымдарын әртүрлі
мемлекеттердің бір ауқымды ұйымына біріктіруі мүмкін.
Жапонияның бұрынғы елшісінің айтқандарына ілтипатпен назар аудару
керек, себебі оныққан тәжірибеге сәйкес, ресми жұмыстарынан босаған
саясаткерлер мен шенеуніктер мемлекеттің мүдделерін қорғады жалғастырып,
әдетте ресми биліктің белгілі бір себептермен ашық жасай алмайтын істерін
айтып енгізеді. Отставкадағы шенеуніктердің бұдан да ашық пікірі әр-түлі іс-
шаралар қабылдау алдында қоғамдық пікірді тексеріп, реакция аса теріс
сипатқа ие болған жағдайда өзгерістер енгізу үшін қажет.
Сөз жоқ, Жапонияның ресми адамдарының мұндай пікірлер айтуы мүмкін
емес. Үйткені Орталық Азияда сол тәрізді құрылымды жаратудың қажеттілігінен
бас тартуға болмайды.
Бар шындықтарға жүгінсек, ШЫҰ ашық болуы және жаңа мүшелерді қабылдауы
күмәнді. Бұған қоса, ШЫҰ одан әрі кеңеймей, осындай елдер құрамымен қала
беруінің артықшылығы да байқалады. Кері жағдайда, жаңа мүшелер қабылдауына
байланысты кеңеюі нәтижесінде, талқылануға тиіс мәселелердің көбеюі
салдарынан ұйымның тиімділігі жоғалады. Сонымен бірге, ұйымның белгілі бір
мәселелерді шешу үшін ортақ саяси бағытты ұйымдастыра алмайтын, маңызы жоқ,
елдердің ауқымды форумына айналу қаупі төнеді. Қазігі таңда, біз орыс-қытай
әекеттестігі мен ынтымақтастығы нәтижесінде екі айақтық дежавалар
мүдделерінің теңдігіне негізделген ШЫҰ бірыңғай, ортақ саясатының жүзеге
асып жатқаны жайлы сенімділікпен айта аламыз [43].
Қауіпсіздік мәселелеріне байланысты Жапонияның ресми емес ұстанымы, ШЫҰ-
ның тек қауіпсіздік мәселелерімен айналыспайтындығын ескерсек, шын мәнінде
сәтті болуы да мүмкін. Ұйым ынтымақтастықтың барлық бағыттарын – саяси,
сауда-экономикалық, гуманитарлық салаларды – дамытатыны белгілі. ШЫҰ өзінің
жабық сипатына байланысты, қауіпсіздік бойынша форумның қызметтерін
атқара да алмайды. Осы кезекте Азиядағы қауіпсіздік саласындағы диалог оған
қатысуға ниет білдірген кез-келген елге ашық болуы керек.
2005 жылдың 13-16 июні аралығында Премьер-Министр Д. Ахметов Жапонияға
Ұлттық күн ЭКСПО-2005-тің ашылуына орай ресми сапармен барған болатын. Ал
2006 жылдың 28-29 август аралығында Жапония Премьер-Министрі Д. Коидзуми
Қазақстанға ресми сапармен келді. Сапар қорытындысы ретінде Достық,
серіктестікпен өзара байланыстарды дамыту туралы Біріккен мәлімдемеге қол
қойылды.
Саяси байланыстардың тағы да бір көрінісі ретінде 2006 жылдың
қарашасында Парламент Сенатының төрағасы Нұртай Абықаевтың жұмыс сапарын
айтуға болады. Бұл сапар екіжақты қатынастарға оң септігін тигізді. Жоғарғы
палата спикері Токиода өзінің әріптесі Жапон парламентінің ақылшылар
палатасының президенті Чикаге Оогимен кездесу барысында Жапонияның
Қазақстанның сыртқы саясатында, әсіресе экономикалық саясатында елеулі орын
алатындығы жайлы тағыда атап өтті. Н. Абықаев Астана Токионың Орталық Азия
мен Жапония арасында тұрақты диалог орнатуға деген талпынысын
қолдайтындығын жеткізді. Қазақстан өзалдына Орталық Азияда жағдайдың
тұрақтанып қатынастардың одан әрі дамуына және шетел инвестицияларының
көптеп тартылуына барынша атсалысып жатқанын да айтты. Сол жылы тамыз
айында Жапония премьер-министрі Д. Коидзумидің біздің елге жасаған ресми
сапары екіжақты қатынастарға ерекше талпыныс беріп, саяси сұхбаттың
дамуына, жалпы қатынастардың жаңа сапалы деңгейге көтерілуіне себеп болды.
Жапондық дипломаттар да Орталықазиялық бағытта өз жұмыстарын белсендетіп,
Қазақстанмен аймақта бейбітшілікті тұрақтандырып, қауіпсіздік пен тұрақты
дамуды қамтамасыз етуге бірігіп қызмет етуге даяр екендігін білдірді.
Сонымен қатар, Сенат төрағасы мен ақылшылар палатасының президенті екіжақты
қатынастардың жағымды дамуына тұрақты өткізіліп отыратын парламентаралық
кедесулердің үлесі зор екендігі жайлы ойлары бір жерден шықты. Сондықтан,
мұндай байланыстарды тағы да белсендету керектігі айтылды. Достастық
топтары арасындағы депутаттар делегацияларымен тұрақты түрде алмасып отыруы
жайлы мәселе Нұртай Абықаевпен Жапония мен Қазақстан парламентаралық
достастық лигасының бас секретарі Такео Кавамурамен кездесу барысында да
көтерілді.
Сонымен қатар сапар барысында Н. Абықаев синтоисттік шіркеулер
ассоциациясының басшылары кеңесінің төрайымы Куни Куниаки мен де кездесті.
Куниаки мырза Әлемдік және дәстүлі діндер басшыларының Екінші съездінде
синтоизм делегациясын басқарған болатын. Спикер съезд секретариатының
басшысы ретінде Куниаки мырзаға форум жұмысында белсенділік көрсетіп,
Қазақстанның цивилизациялар арасында сұхбат қалыптастыруға деген
Қазақстанның бастамасын қолдағаны үшін алғысын білдірді. Синтоизм дінінің
мәртебелі өкілдерінің съездің екі отырысына қатысуы конфессия аралық
сұхбаттың концептуалды және практикалық қалыптасуымен тұрақтануына мағызы
зор болды.
Өзалдына Куни Куниаки бұл рухани форумның маңыздылығын атап көрсетіп,
Қазақстандық бастамаға Қашанда атсалысуға әзір екендігін білдірді. Форум
маңызды мәселелерге бағытталғандығының арқасында тек діни қауымдастықтың
ғана емес, сонымен бірге саяси көшбасшылар мен мемлекет қайраткелерінің
назарын аудартты.
2008 жылдың 18-22 шілде аралығында Қазақстан Республикасының Президенті
Н. Назарбаев Жапонияға ресми сапармен барды. Жапония Императоры Акихито екі
ел арасындағы қатынастардағы қол жеткізген жетістіктермен достық
қатынастардың орнауына ризашылығын білдіріп Президент Н. Назабаевты
Жапонияның мемлекеттік марапаты Хризантемы на Большой ленте орденімен
марапаттады. Ал Н. Назарбаев Жапония Императорына оның екі мемлекет
арасындағы достық пен түсініспеншілікті сақтауға өз басының атқарған
қызметі үшін Қазақстанның ең жоғарғы деңгейдегі марапаты - Алтын Қыран
орденін ұсынды. Сапар барысында Қазақстан Президенті мен Жапония Премьер-
Министрі Я. Фукуда Біріккен мәлімдемеге қол жеткізді.
Жоғарыда айтылғандардың бәрі де екі мемлекет арасындағы саяси
байланыстардың жылдан жылға оңалып, белсенді сипатқа ие болғандығын
көрсетеді.
1.2Қазақстан мен Жапонияның сыртқы саясатындағы жаңа бағыттарының
стратегиялық аспектісі
Қазақстанның көпвекторлы сыртқы саясатында мемлекеттің саясаты оның
географиялық орналасуымен айқындалады деген Наполеонның пікірі бүгінде де
расталып отыр. Өйткені Қазақстанның сыртқы саясатында жарияланған
көпвекторлық, тәуелсіз жас мемлекеттің географиялық орналасуы, әлемдік
геосаясатта Орталық Азия мемлекеттерінің пайда болуына байланысты
туындаған болатын.
Тәуелсіз Қазақстанның жыл санағы 1991 жылдың желтоқсанынан басталады.
Тәуелсіз Қазақстанның алғашқы адымының өзі-ақ бүкіл әлемге бейбіт саясатты
қолдайтын мемлекет екенін дәлелдеді, өзара сенімділік, аймақтық және
әлемдік ынтымақтастықты, барлық елдермен тең құқықты қатынаста болуды
жақтайтын мемлекет екенін көрсете білді.
1991 жылдың 2 желтоқсанында өткен баспасөз конференциясында
Н. Назарбаев президенттік сайлау нәтижесін қорытындылай келіп, Қазақстанның
сыртқы саясатының қандай болатынын атап өтті. Сөйтіп ол алғаш рет сыртқы
саясаттың көпвекторлық сипатын көрсетті. Европа мен Азия ортасында көпір
болуға әзір екендігімізді мегзеді. Шығыс пен Батыстың қайсысына
бағытталасыз деген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Диплом жұмысы
Тақырыбы: Қазақстан және Жапония қазіргі кездегі өзара қарым-қатынас
стратегиясы
Мамандығы: 010514-“Тарих”
Орындаған: Н.Б. Жүсіпбаев
Ғылыми жетекші: Г.С.
Султангалиева
т.ғ.д. профессор
Алматы, 2011
МАЗМҰНЫ
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН 3
ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
... ... ... ... ... ... ... ...
І ҚАЗАҚСТАН МЕН ЖАПОНИЯНЫҢ СЫРТҚЫ САЯСАТЫ,
БАЙЛАНЫСТАРЫ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .7
... ... ... ... ... ... .
1.1 Қазақстан мен Жапонияның саяси байланыстарының даму тарихы...
7
1.2 Қазақстан мен Жапонияның сыртқы саясатындағы жаңа бағыттарының
стратегиялық 20
аспектісі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..
ІІ ҚАЗАҚСТАН МЕН ЖАПОНИЯНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАР
ТҮРЛЕРІ ... ... ... 47
2.1 Қазақстан мен Жапония арасындағы сауда-экономикалық
байланыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .. 47
2.2 Қазақстан мен Жапония арасындағы экология мәселелері ... ... ... ... .
61
2.3 Мәдени саладағы екіжақты
қатынастар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 68
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .. 74
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ...
76
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының жалпы сипаттамасы. Дипломдық жұмыста Қазақстан және
Жапония қарым-қатынастары өзара стратегиясы зерттеліп, қатынастың
қалыптасу, даму кезеңдері қарастырылады. Қатынастың түрлері мен салалары
зерттеліп тиімді, тиімсіз деген тұстары атап өтіледі.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. XX ғасырдың аяғымен XXI ғасырдың басы
Кеңес Одағының республикалары үшін тарихи бетбұрысты кезең болғаны белгілі.
КСРО ыдырағаннан кейін жаңа, тәуелсіз мемлекеттер халықаралық қатынастардың
субъектілері ретінде бүкіләлемдік сахнаға шығып, сыртқы әлеммен, шет
елдермен жоғары мемлекетаралық дәрежеде қатынастар орнату мүмкіндігіне ие
болды. Олар беделді халықаралық ұйымдарға мүше болып (БҰҰ, ЕЫҚҰ, т.б.),
өздерінің дипломатиясын қалыптастыруға мүмкіндік алды.
Сонымен бірге жаңа геосаяси жағдайда Орталық Азия мемлекеттері соның
ішінде Қазақстан Республикасы өзінің геосаяси және геоэкономикалық
ерекшеліктеріне қарай әлемнің ірі мемлекеттерінің назарын аударған
стратегиялық маңызды аймаққа айналды. Бұл ең алдымен өңірдің Еуропа мен
Азияны біріктіретін географиялық тұрғыдан қолайлы да тиімді географиялық
орналасуы және жер қойнауының пайдалы қазбалар мен табиғи ресурстарға бай
болуына негізделді. Қазақстан мен Жапония мемлекеттерінің дамуы үшін
әлемнің жаңа геосаяси күштерімен қарым-қатынас орнату стратегиялық маңызды
мәселеге айналды.
Сондықтан да дипломдық зерттеу жұмысының өзектілігі - ең алдымен,
Қазақстанның қазіргі геосаяси жағдайымен тікелей байланысты екені белгілі.
Геосаяси тұрғыдан алғанда, Қазақстанның Орталық Азияның бес мемлекеттерінің
ішінде жетекші орынға ие болуы және біздің мемлекетіміздің жетекші
мемлекеттердің аймақтық дамудағы негізгі факторы ретінде танылуында.
Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алғаннан кейінгі бүкіләлемдік
қауымдастыққа кіру барысында шет елдермен дипломатиялық қатынастарды дамыту
мәселелері үлкен өзектілікке ие болды.
ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаев әлемдік шаруашылық байланыстардың қазіргі
заманғы даму бағыты - теңдік, ерікті және прагматикалық қызығушылық
негізіндегі интеграционизм, бұл - Еуразия үшін лайықты келешек, яғни тек
сондай жағдайда ғана ол XXI ғасырдағы әлемдік экономика мен саясаттың
жаһандық факторы бола алады деген болатын [1].
Сол себепті де, Қазақстанға прагматикалық қызығушылық танытып отырған
мемлекеттердің ішінде Күн шығыс елі деген атауға ие болған Жапония XXI
ғасырдың басында өзгеріп жатқан әлемнің жаңа айқын нақтылықтарына өзінің
сыртқы саясатын бейімдеу жолында келеді.
Мәселенің зерттелу деңгейі. Жапония мен Қазақстан дипломатиялық
қатынастарының дамуы және Жапонияның Орта Азия мемлекеттерімен
байланыстарына орай XX ғасырдың 90 ж. қамтитын ғылыми-дипломатиялық
мәселелер үстірт те болса бұрын қарастырылған. Бүгінгі таңда екі мемлекет
арасындағы сыртқы саяси байланыстар кең аумақты саяси ынта құралына
айналды. Қазақ - жапон қатынастары және Орта Азиядағы жапон факторы
көптеген зерттеушілердің еңбектерінде қысқаша шолып өтілгені болмаса,
арнайы монографиялық тұрғыдан зерттеу нысанына айналмаған. Дипломдық
жұмыста пайдаланылған еңбектер қатарында, алдымен ел басылары мен саяси
қайраткерлердің еңбектерін айтуға болады. Мысалы, Қазақстан Республикасының
Президенті Н. Назарбаевтың, Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде
қалыптасуы мен дамуының стратегиясы [2], Ғасырлар тоғысында [3],
Сындарлы он жыл [4] атты еңбектері, Өзбекстан президенті И. Каримовтың О
национальной государственности, идеологии независисмости и правовой
культуре [5], Түркменстан президенті С. Ниязовтың Внешняя политика
нейтрального Туркменистана [6] атты еңбектерін атап өтуге болады.
Жапония мен Қазақстан арасындағы дипломатиялық байланыстар қазақстандық
дипломаттардың да және қазақстандық саяси қайраткерлердің де зерттеу
еңбектерінің негізін құрайды. Олардың қатарында ҚР экс-сыртқы істер
министрі, қазіргі таңда ҚР Сенат төрағасы Қ. Тоқаевтың, [7-8],
Т.С. Қабдрахманов [9], Е.А. Идрисов [10], еңбектерін атап өтуге болады.
Жапонияның Қазақстандағы Төтенше және Өкілетті елшісі Тосио Цунодзаки
еңбектерінде Жапонияның қол жеткізген жетістіктеріне талдау жасай отырып,
Қазақстан мен Жапониядағы экономикалық даму және экономикалық салаларды
реформалаудың ерекшеліктеріне, ортақ сипаттарына баға беріледі.
Бүгінгі таңда зор жетістіктерге жеткен Жапонияның экономикалық дамуы
туралы Жапон мемлекет басшылары еңбектері мен саяси сұхбаттары
пайдаланылды. Олардың ішінде Дзюнитиро Коидзуми, К. Обути, Рютаро
Хасимотоның [11], Акио Ватанабэ [12], Ясухиро Накасонэ [13] еңбектерін атап
өту қажет. Бұл еңбектерде Жапонияның өзіндік даму жолы және жапондық
ерекшелігі баяндалады. Сонымен бірге Жапонияның экономикада реформаға бағыт
алу қажеттігі және сыртқы байланыстарды кеңейту керектігі баяндалады.
Қазақстандық зерттеушілер Қазақстан мен Жапония және Жапония мен Орта
Азия мемлекеттері дипломатиялық байланыстарына баса назар аударған. Мысалы,
Б.К. Сұлтановтың [14], Н. Есенғаринның [15], Р.М. Қалиеваның [16], Ө.
Қасеновтың [17], М. Лаумулинның [18] еңбектерін атап өтуге болады.
Қазақстан сыртқы саясатына қатысты әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық
Университетінің халықаралық қатынастар факультетінің халықаралық қатынастар
және Қазақстанның сыртқы саясаты кафедрасының оқытушылары Ж.У. Ибрашевтің
[19], К. Қожахметовтың [20], Қ.Е. Байзақованың [21], Ф.Т. Кукееваның [22]
және т.б. еңбектері бар.
Жапонияның жалпы сыртқы саяси бағыты мен оның Ресейге және Орталық
Азияға қатысты жүргізген саясатына талдау жасауға бірқатар Ресей
зерттеушілері мен ғалымдарының еңбектері арналған. Олардың ішінде
Е. Примаков [23], В.А. Корсун [24], А.Д. Воскресенский [25], В.А. Лузянин
[26], Е.П. Бажанов [27], М.И. Крупянко [28], М.Г. Носов [29], В.Е.
Петровский, [30]. И.А. Цветова [31], В.Н. Бунин [32] сияқты зерттеушілерді
атауға болады.
Орта Азиядағы жапон факторы деп атауға боларлық өзбек, қырғыз
зерттеушілері А. Табышалиеваның Центральная Азия: новое пространство для
сотрудничества [33] атты еңбегі зерттеу жұмысының тақырыбын ашуда
пайдаланылды. Онда Жапонияның Орта Азиядағы ықпалы көрсетіліп, аймақтың
бүгінгі күнгі дамуына әсер ететін Жапонияға байланысты кейбір факторлар
ашылған.
Ал диссертациялық еңбектің ішінде Ф.П. Уразаева [34] атап өтуге болады.
Зерттеу нысаны. Жапония мен Қазақстан Республикасы арасындағы сыртқы
саяси және экономикалық байланыстар, сол байланыстар нәтижесінде туындаған,
сондайақ туындайтын қарым-қатынас стратегиясын ашып көрсету.
Зерттеу пәні. Қазақстан және Жапония қазіргі кездегі өзара қарым-
қатынас стратегиясы.
Зерттеудің мақсаты - әртүрлі дерек көздеріне сүйене отырып, Қазақстан
Республикасы мен Орталық Азия елдерінің тәуелсіздік алған күннен бүгінгі
күнге дейінгі Жапонияның сыртқы саясатындағы алатын орнын зерделеп анықтау
болып табылады. Қатынастардың әр саласындағы бірігіп жасалынып жатқан
әрекеттердің практикалық маңызын көрсету. Сонымен қатар Жапония мен
Қазақстан өздерінің үлесін қосқан стратегиялық маңызды мәселелер түзуге
қажетті алдағы мүмкіндіктерге баға беру. Яғни Қазақстан және Жапония қарым-
қатынастарының орнатылуы мен даму барысына және нақты салаларына жан-жақты
сараптама жасау зерттеу жұмысының мақсаты болып табылады.
Зерттеудің міндеттері:
- Қазақстан мен Жапонияның саяси байланыстарының даму тарихы;
- Қазақстан мен Жапония қарым-қатынасындағы негізгі бағыттарды зерделеу;
- Екі елдің сыртқы саясатындағы жаңа бағыттарының стратегиялық
аспектісі;
- Сауда-экономикалық байланыстар;
- Экология мәселелері;
- Мәдени саладағы екіжақты қатынастар;
Зерттеу жұмысының деректік негізі. Бірінші тобында ҚР мен Жапония
арасындағы байланыстарды дамыту барысында қол жеткізілген келісімдер,
декларациялар, коммюникелер, т.с.с. Мысалы, Қазақстан Республикасы мен
Жапония арасындағы жиырма бірінші ғасырдағы жан-жақты ынтымақтастықты одан
әрі нығайту туралы бірлескен декларация, Қазақстан Республикасы Үкіметі мен
Жапония Үкіметі арасындағы экономикалық ынтымақтастық туралы келісім.
Мұндай құжаттар аталмыш елдер арасындағы байланыстарға жан-жақты талдау
жасауға мүмкіндік беретін деректер болып табылады. Жоғарыда аталған
дипломатиялық құжаттарда мемлекеттер арасындағы халықаралық
ынтымақтастықтың басым жақтарын көрсететін нақты да анық ақпарат беріледі
[35-36].
Ал деректердің екінші тобы қазақ, орыс тілдеріндегі отандық және
шетелдік мерзімді басылымдарда кездесетін алуан түрлі ақпарат құжаттары
қамтылады. Зерттеу жұмысында қолданылған деректердің үшінші тобын Жапония
мен Қазақстанның анықтама материалдары және статистикалық мағлұматтар
құрайды [37-38].
Жоғарыда аталған деректердің барлық топтары дипломдық жұмыстың деректік
негізі болды..
Зерттеу жұмысының хронологиялық шеңбері Қазақстан Республикасы
тәуелсіздік алған уақыттан бергі бүгінгі күнге дейінгі мерзімді қамтиды.
Зерттеудің теориялық-методологиялық негізінде. Дипломда тарихи
оқиғаларды және сан-саладағы мемлекетаралық құжаттарды жинақтау, талдау,
жүйелеу әдістері қолданылды. Сонымен қатар кеңінен қолданылатын тарихи-
салыстырмалы және жүйелеу әдістері де зерттеу жұмысына арқау болды. Бұл
әдістер Жапонияның сыртқы саясатындағы Орталық Азия республикаларының
әрқайсысының орнын жүйелі түрде айқындауға мүмкіндік береді. Зерттеу
жұмысын ғылыми негізде жүйелеп, оның нәтижесін шығару, сол арқылы баяндау,
талдау және болжау түрінде негізгі мақсаттарға қол жеткізу үшін ғалымдар
әртүрлі әдістерді пайдаланған.
Зерттеудің жаңалығы. Қазақстан мен Жапония арасындағы дипломатиялық
қатынастарды талдау отандық және шетелдік зерттеушілердің нысаны болғаны
белгілі, бірақ осы уақытқа дейін бұл тақырып республика көлемінде әлі де
зеттеуді қажет етіп отыр.
- Жапонияның сыртқы саясатындағы басым жақтары қарастырылып Қазақстан
үшін тиімді жақтары көрсетілді;
- Қазақстан мен Жапонияның және Жапонияның түрлі стратегиялық саяси
бағыттарының даму үрдісі айқындалып, келешек дамуының тиімді бағыттары
айқындалды;
- Жапония мен Қазақстан арасындағы ынтымақтастықтың негізгі бағыттары
анықталды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысының мәтінінде кездесетін
қысқартулар тізімінен, кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
І ҚАЗАҚСТАН МЕН ЖАПОНИЯНЫҢ СЫРТҚЫ САЯСАТЫ, БАЙЛАНЫСТАРЫ
1. Қазақстан мен Жапонияның саяси байланыстарының даму тарихы
Осынау өтіп кеткен жылдардың ішіндегі Қазақстан мен Жапонияның қарым-
қатынастары туралы айтпас бұрын екі елдің сыртқы саяси концепцияларына
тоқталу қажет болар.
1994 жылы Президент Н. Назарбаев өзінің Ресейге алғашқы ресми сапарында
Еуразиялық одақ құру идеясын ұсынған болатын. Г. Вернадский,
Л. Гумилевтардың философиялық еуразиялық концепцияларының, әлемдік
шаруашылық байланыстардың қазіргі заманғы даму бағыты Президентіміздің
теңдік, ерікті және прагматикалық қызығушылық негізіндегі интеграционизм
бұл - Еуразия үшін лайықты келешек, яғни тек сондай жағдайда ғана ол XXI
ғасырдағы әлемдік экономика мен саясаттың жаһандық факторы бола алады деп
тұжырымдалған ойын растайды [39].
XXI ғасыр табалдырығында Жапония да өзгеріп жатқан әлемнің жаңа бет
бұрыстарына өзінің сыртқы саясатын бейімдеу жағдайында болды. 1997 жылы 24
шілдеде премьер-министр Рютаро Хасимото Еуразиялық дипломатия атты елдің
жаңа сыртқы саяси концепциясын жариялады дедік. Онда Қазақстанға да қатысты
саяси байланыстар баяндалғанын білеміз.
Осы концепцияны жариялау барысында Токио өзінің сыртқы саясатын
Еуропадағы және посткеңестік кеңістікте болып жатқан жағдайлармен тікелей
байланыстыратыны анық байқалады. Жапондық дипломатияда осындай еуразиялық
екпіннің пайда болуын, ең алдымен Еуразиялық континенттегі қауіпсіздік
жүйесінің трансформациясымен байланыстырады. Бұл жөнінде премьер-министр
Рютаро Хасимото былай деген: Мен болып жатқан өзгерістерден анық
байқағаным, бұл жаңа құрылымның Американың, Атлантиканың және Еуропаның
ауқымды кеңістіктерін алып, ары қарай бұрынғы КСРО территориясы арқылы
Тынық мұхитқа шығып, Атлант мұхитын көз қиығының астындағы еуразиялық
дипломатияның ерекше сипатына ие екендігі.
Бұл жерде НАТО-ның кеңеюі, Еуропалық Одақтағы, Батыс Еуропадағы және
ТМД-дағы болып жатқан саяси-экономикалық процестер жайында айтылады.
Премьер-министр Р. Хасимото Каспий аймағы өзінің бай мұнай және газ
ресурстарымен әлемнің энергоресурс нарығына әсері зор екендігін атап өткен.
Және аймақтың бүкіл Еуразия көлеміндегі елдердің коммуникацияларын
байланыстырудағы өзіндік бір көпір рөлін атқара алатындай күшке ие
екендігін жоғары бағалады.
Жапонияның ресми түрде аймақты саяси-географиялық топономикасын
анықтап, өзі үшін аймақ елдерін Жібек жолы елдері деп атауы бекер емес.
Тағы бір атап өтетін жайт - Жапония мен Ресей арасындағы катынастардың
кейбір тұстарына қарамастан, Жапонияның Қазақстанмен және Орталық Азия
аймағының басқа да елдерімен қатынасының өрбуі ол мәселелерден тыс, өзінше
бөлек дамуға бағытталғаны. Алғаш рет осы аймақтың мемлекеттері, оның ішінде
Қазақстан да жапондық сыртқы саясаттың мүдделі тұстарының бірі ретінде
жарияланғаннан соң, Р. Хасимотоның Жібек жолы елдерімен ынтымақтастықты
кеңейту жөніндегі ұсынысы ретінде қабылдана бастады.
Қарап отырғанымыздай, атлантикалық еуразияшылдық та, еуразиялық
доктринаға тынықмұхиттық келіс те Президент Н. Назарбаевтың Еуразиялық
одақ құру идеясымен сәйкес келеді.
Жапония Қазақстанның тәуелсіздігін қолдаған мемлекеттер арасында
біріншілер қатарында болғанын айта кеткен артық болмас.
16 желтоқсан 1991 жылы Жоғарғы Совет Қазақстанның тәуелсіздігі жөнінде
Заң қабылдады. Бірден халықаралық қауымның бұл мәселеге көзқарасы жайлы
алаңдаушылық туды. Өйткені жаңа тәуелсіз мемлекет дипломатиялық қолдауды
қажет етеді, онысыз тәуелсіздік жөнінде сөз қозғау мүмкін болмас еді. Сол
кезде бөлініп жатқан министрліктің қамымен Мәскеуде жүрген Қ. Тоқаев пен
Қ. Саудабаевқа (Қазақстанның сол кездегі Мәскеудегі тұрғылықты өкілі)
Президент Дипломатиялық корпустың бұл жаңа мәселе, Қазақстан парламентінің
тәуелсіздік жариялағанына көзқарасы жөнінде пікір сұрап және ол үшін жаңа
бұл бағыттағы жұмысқа көмек сұрайды.
Шетел елшіліктеріне ноталар жіберіліп, соңында документ дайындалып, ол
Президент Н. Назарбаевқа жіберіледі. Бұл бірінші дипломатиялық депештің
Жапонияның сол кезде Қазақстанда болып жатқан әрекеттерге қаншалықты
қатысы бар деген тұрғыдан сол информациялық материалға қысқаша тоқталуды
жөн көрдік.
Сол кездегі жапон елшісі Эдамура өз елінің Қазақстан халқының үкімет
ұйымы шығарған шешімін қолдайтындығын жариялайды. Жапония Қазақстанның
тәуелсіздікке көшу процесі еш кедергісіз өткенін қалайды және Қазақстанның
тәуелсіздік жариялауы тарих талабына жауап береді деп атап көрсетті.
Елші еш кідірмей бұл жаңалықты керекті шара қолдану үшін Токиоға
жеткізуге уәде берді.
Сонымен қатар елші өз елінің Қазақстанмен қарым-қатынас орнатуға
қызығушылық білдіретіндігін мәлімдеді. Қарым-қатынас орнатудағы бірінші
қадам жапон мамандарының Қазақстанға елдегі жағдаймен танысу мақсатымен
жасаған сапар еді. Жапон іскер топтары Қазақстан экономикасына
инвестициялар салуға ынталанатындығына сенетіндігін білдірді. Жапония бұл
қатынастардың екі елге де тиімді болуы шарт дегенді ұстанады. Елші бір
сөзінде Жапония инвестицияларына әлемнің көптеген мемлекеттері қызығады,
сондықтан жеке кәсіпкерлер үшін пайда ең басты қозғаушы күш екендігін
ескерген жөн дейді [40, 151-152бб.].
28 желтоқсан 1991 жылы Жапония ресми түрде Қазақстан Республикасының
тәуелсіздігін мойындады.
26 қаңтар 1992 жылы дипломатиялық қатынастар орнатылды.
1997 жылдың ақпанынан Токиода Қазақстан Республикасының елшілігі қызмет
етеді. Бірінші Төтенше және Өкілетті елші болып Т. Қабдрахманов
тағайындалады.
9 шілде 2002 жылы Жапонияның Қазақстандағы Төтенше және Өкілетті елшісі
ретінде Тосио Цунодзаки тағайындалады.
Қазақстан - Жапон арасындағы саяси сұхбат 1992 жылдың мамырында премьер-
министрдің орынбасары, Сыртқы істер министрі М. Ватанабэнің Қазақстанға
жасаған сапарынан басталған.
1992 жылдың тамызында либерал-демократиялық партияның жоғарғы басшылығы
және Жапон парламенті мүшелері Қазақстанға ресми сапармен келеді.
Қазақстандық дипломатия Жапониямен ынтымақтастықты дамыту мақсатында
белсенді бағыт ұстайды. Осы Қазақстан мен Жапония арасындағы он бес жылдық
дипломатиялық қатынастар ішінде өзара ықпалдастық барлық салалар бойынша
жүзеге асырылуда.
Қазақстан-Жапон ресми қатынастарының алғашқы бастамасы ретінде
Қазақстан Президенті Н. Назарбаевтың 1994 жылы сәуірде Жапонияға жасаған
ресми іс-сапары саналады. Біздің Президент пен Жапония императорының
кездесуі нәтижесінде Бірлескен мәлімдемеге қол қойылып, СССР мен Жапония
арасындағы келісімдерді мойындау жайлы ноталар алмастырылды. Бұл саяси
құжатта Жапония Қазақстанның реформалар жүргізуін аса қолдайтындығын
көрсетеді. Шын мәнінде бұл құжат екі мемлекет арасындағы қатынастардың
заңды бастамасы болатын.
Сонымен қатар тараптар өзара тиімділік пен теңдік, сондай-ақ,
егемендікті құрмет тұту принциптерінің негізінде өзара сенім білдіру мен
түсіністікті тереңдету жолымен бір-бірімен достық қатынастарды дамытуға
бекем бел байлағандықтарын мәлімдеді.
Қазақстан-Жапон ынтымақтастығына қосымша жеделдетуші ретінде жоғарыда
аталған сапардан кейін іле-шала әртүрлі деңгейдегі сапар алмасулар болды.
Сөйтіп 1996 жылы қаңтарда Алматы қаласында Сакигаки партиясының лидері,
Жапон Парламентінің төменгі палатасының депутаты, Қазақстан-Жапон
достастығының парламенттік лигасының төрағасы, бұрынғы қаржы министрі
М. Такэмура Президент Н. Назарбаевпен, Қазақстан Республикасы Парламентінің
екі палатасының да спикерлерімен кездесті. 1996 жылы қазанның соңы -
қарашаның басы аралығында Қазақстан Республикасының сол кездегі премьер-
министрі Ә. Қажигелдиннің Токиоға сапары болып өтеді. Сол сапар кезінде
Қазақстан Республикасының делегациясы Қазақстан - Жапония: инвестициялық
ынтымақтастықтың мүмкіндіктері атты конференцияға, Қазақстан-Жапон
экономикалық ынтымақтастық Комитетінің рет саны бойынша үшінші отырысына
және Дүниежүзілік банктың ұйымдастырылуымен жүргізілген көмектесуші
елдердің жиналысына қатысты.
Қазақстан - Жапония сұхбаты 1997 жылы шілде айындағы Жапон
Парламентінің төменгі палатасының депутаты және Жапонияның либералдық-
демократиялық партиясының экономикалық реформалар жөніндегі арнайы
Комитетінің төрағасы Кейдзо Обутидің басшылығымен Қазақстанға келген
делегация сапарында жалғасын тапты. Ал 1997 жылы қыркүйекте Кейдзо Обути
Жапонияның Сыртқы істер министрі болып тағайындалады. (1998 жылдың шілде
2000 жылдың сәуірі аралығында Обути мырза Жапонияның премьер-министрі
қызметін атқарған).
Кейдзо Обутидің Орталық Азия аймағы мен Ресейге жасаған сапарының
нәтижесі жайлы баяндамасы экс-премьер-министр Р. Хасимотоның Кейдзай
Доюкай деген жапондық экономикалық пікірлестер қоғамының алдында сөйлеген
Еуразиялық дипломатия атты жаңа дипломатиялық концепциясында да
ескерілді. Онда Жапон үкіметінің басшылығы Орталық Азия аймағына қатысты
сыртқы саясатын үш бағытқа бөлген. Біріншіден, өзара түсіністік пен сенімді
тереңдету үшін саяси сұхбат жүргізу. Екіншіден, экономикалық әріптестік
және аймақ гүлденуін қамтамасыз ету мақсатында пайдалы қазбалар мен
ресурстарды игерудегі серіктестік. Үшіншіден, ядролық қаруды таратпау,
демократизация мен тұрақтылық негізінде аймақта бейбітшілікті сақтау.
Сонымен қатар, Жапония тарапынан жасалған көмекті көліктік, коммуникациялық
және энергетикалық тұрғыдан қамтамасыз ету мен аймақтағы энергетикалық
ресурстарды игеру жүйесін құру мақсатында Орталық Азия аймағы елдерінің
өзара ішкі аймақтық ынтымақтастықтың белсенділігін арттыру маңызды факторы
болуы тиіс делінген.
Жапонияның жаңа еуразиялық бағыттағы концепциясының жүзеге асырылуының
практикалық контекстіндегі іс-шаралары ретінде 1997 жылы қыркүйекте
Жапонияның экономиканы жоспарлау агенттігінің төрағасы Т. Асо мен Кейдзай
Доюкай Президенті К. Минагучидің Алматы қаласына келуін атауға болады. Бұл
концепция ұстанымдарының логикалық жалғасы ретінде Жапония премьер-
министрі Дзюнитиро Коидзумидің 12 сәуір 2002 жылы Боаоск Форумында (ҚХР)
сөйлеген сөзін атап кеткен жөн. Жапон көшбасшысы тұрақты энергетикалық
көздерге мұқтаждығы өсіп келе жатқан Азия елдерін қамтамасыз ету тұрғысынан
үлкен энергетикалық мүмкіндіктерге бай Орталық Азия мемлекеттерімен қарым
-қатынастарды кеңейту қажеттігіне тоқталды.
Екі ел арасындағы саяси әрекеттерді дамыту үшін сыртқы істер
министрліктері арасындағы әрдайым өтіп отыратын консультациялардың маңызы
зор. 1997 жылы бұл консультациялар жүйелі сипатқа ие болды. 1997 жылы шілде
айында Токиода екі мемлекеттің сыртқы саяси ведомстволарының өзара
консультациялары болып өтті. Бұл консультацияға Қазақстан жағынан өкіл
ретінде Сыртқы істер министрінің сол уақыттағы орынбасары А. Шакиров
қатысты. Отырыста екіжақты және аймақтық әртүрлі мәселелер бойынша бағалы
әрі мазмұнды ой-пікір алмасу болды. Сол жылдың қыркүйегінде Қазақстанға дәл
сондай миссиямен Жапонияның Сыртқы істер министрінің орынбасары Хаяши
Садаюки келді.
Екі елдің саяси сұхбатының механизмі - Қазақстан Республикасының
Жапониядағы Елшілігінің тұрақты өкілеттігі. Демек, бұл жапон үкіметі
құрылымдарының кездесу графиктері мен басқа да хаттамалық процедуралардың
тиянақты өтілуін ескерген жөн деген сөз. Әдетте Жапонияға шет мемлекеттер
басшыларының жылына бес не алты ресми сапары болып тұрады. Сол сапарлардың
уақыты алдын ала бір не екі жыл бұрын талқыланады. Дәл осындай жапондық
спецификаны Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігіне жапондық
әдетті байланыстарды жоспарлауда ескеру қажет.
Жапония мен Қазақстан Республикасы арасындағы дипломатиялық қатынастар
мерзімі ішінде жапон-қазақстандық қарым-қатынастар ынтымақтастықтың алуан
түрлі фазаларынан өтіп, енді стратегиялық әріптестік деңгейіне де жетті.
Бұл жөнінде Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың рет саны
бойынша Жапонияға екінші ресми сапары барысында екіжақтың өзара, яғни сол
кездегі Жапонияның премьер-министрі Обути мен Президент Н. Назарбаевтың
1999 жылдың 6 желтоқсанынан бастап достық, әріптестік және ынтымақтастық
жөніндегі Біріккен мәлімдемесінде айтылды.
Дипломатиялық қатынастарға он жыл толған кезде Қазақстан
Республикасының Жапониядағы елшісі Тілеухан Қабдрахманов барлық жапондық
күнделікті жетекші басылымдарға интервью беріп, Токиода аталған мерзім
ішіндегі екіжақтың ынтымақтастығының нәтижелері жөнінде пресс-конференция
өткізді. Және Жапониядағы Қазақстан елшілігі Жапонияның бірқатар
префектураларының қоғамдық топтарына презентациялық іс-шараларды өткізіп,
кейін Токиода Орталық Азияны зерттеу институтымен аталған оқиғаға орай
біріккен симпозиум өтті.
Екіжақты қарым-қатынастардың даму үрдісіне 1997 жылдың 24 шілдесінде
жарияланған Жапонияның экс-премьер-министрі Рютаро Хасимотоның Еуразиялық
дипломатия атты сыртқы саяси концепциясы қолайлы әсерін тигізді. Бұл
концепцияда Жапонияның Орталық Азия аймағына қатысты сыртқы саясат бағдары
белгіленген. Екі мемлекет те халықаралық аренада бейбітшіл саясатын
жүргізеді деп көрсетілген.
Сонымен қатар екі мемлекеттің де жаһандық және аймақтық мәселелерге
деген әдістемесі негізінен дәлме-дәл келеді. Мысалы, Жапония Қазақстанның
ядролық қарулардан бас тарту шешімін құшақ жая қарсы алды. Оған қоса
Қазақстан Республикасының Ядролық қаруды таратпау келісіміне (ДНЯО)
қосылғаны үшін ризалық білдіріп, әлі күнге дейін Семей полигонындағы
ядролық сынақтардың зардаптарынан арылуға маңызды көмек көрсетіп отыр. Осы
орайда 1999 жылдың қыркүйек айында Токиода жапон үкіметінің ұйымдастыруымен
БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы резолюцияларына сәйкес Семей төңірегінің мәселелері
жөнінде халықаралық конференция болып өтті. Сонымен қатар Қазақстан
Азиядағы қауіпсіздік пен тұрақтылық мәселелерін шешуге қызмет ететін
Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім білдіру шаралары жөніндегі кеңесті
бастады. Кеңесте Жапония бақылаушы ретінде қатысты және екі мемлекет те
халықаралық терроризмге қарсы күрес пен Ауғаныстанды қалпына келтіру іс-
шараларына белсене араласатынын білдірді. Бұл екі елдің де мүдделерінің
сәйкес екендігін көрсетті. Екі мемлекет басқа да халықарлық ұйымдарда
өзара әрекеттеседі.
Сонымен қатар Жапон үкіметі Қазақстан Республикасы басшысының жаңа
геосаяси жағдайын мақұлдайды. Яғни болуы мүмкін қауіптердің асқынуы және
қауіптердің пайда болуымен сипатталатын қазіргі заман халықаралық
қатынастар жүйесін жетілдіру қажеттілігін мойындайды. Бұл көзқараспен
Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім білдіру шаралары жөніндегі кеңесі
идеясына қолдау көрсетеді. Қазақстан дипломатиясы Біріккен Ұлттар Ұйымын
реформалау идеясын ұстана отырып, танылған азиаттық көшбасшы Жапония
қазіргі кезеңде әлемдегі экономикасы жетілген ірі мемлекеттің бірі ретінде
тиісті өкілеттік деңгейге ие болуы тиіс деген позицияға қолдау көрсетеді.
Жапония мен Қазақстанның кейбір халықаралық мәселелер жөніндегі
көзқарастарының ұқсастығы байқалады. Олардың қатарында Орталық Азия
аймағындағы және посткеңестік кеңістіктегі жалпы интеграциялық процестер,
аймақтың және жалпы азиаттық аймақтың қауіпсіздік мәселелері, корей
мәселесін реттеу мәселелері бар.
Жапония мен Қазақстанның экономикалық саладағы ынтымақтастығының аумағы
өте үлкен. Өйткені Қазақстан минералдық ресурстарға өте бай, әрі адам
ресурстары да жеткілікті. Ал Жапонияда қаржы ресурстары жетерлік, оның
экономикалық жағдайы әлемде екінші орын алады. Сондықтан да екі мемлекет те
бір-бірін толықтырады. Бірақ, өкінішке орай, Қазақстан Жапонияға аз
танымал, жапондықтардың көбісі республика туралы мәліметке жарымай отыр,
сондықтан да жапондықтарды Қазакстанмен, ондағы жағдаяттармен таныстыру өте
маңызды. Мысалы, Қазақстандағы Жапон елшілігі қазақстандықтарды жапон
мәдениетімен таныстыруға байланысты іс-шараларды жиі өткізеді (кино,
икэбана, музыка, ұлттық спорт түрлері). 2001 жылы қаңтарда дамыған
мемлекеттер ішінен Жапония бірінші болып Астанада өз елшілігінің филиалын
ашты. Ал 2002 жылдың қыркүйегінде Алматыда Адам ресурстарын дамыту
жөніндегі жапон орталығы ашылды. Бұл орталықта әртүрлі мәдени іс-шараларды
жиі өткізіп тұрады. Сонымен қатар жапон тілі мен менеджмент бойынша
курстарды ұйымдастыруда.
Жапондықтардың ойынша демократияда үш маңызды нәрсе бар. Біріншіден,
билік тарауларының, яғни атқарушы, құқықтық және соттық тараулардың тепе-
теңдігі. (Кейде олардың қатарына БАҚ-ты да төртінші етіп қосады.) Осы
тараулардың барлығы да заңдылықтар негізінде бірін-бірі зілсіз бақылап
тұруы қажет. Екіншіден, негізгі әрі ең соңғы билік халықтың қолында болуы
тиіс. Ал халықтың еркі сайлау кезінде өз көрінісін табады. Сондықтан сайлау
анық және әділетті өтуі тиіс. Соның негізінде халықтың қалауын байқауға
мүмкіндік туады. Және ең соңғысы, үшіншіден, адам абыройы мен ар-намысын
құрметтеу. Жапонияда Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін осы үш мәселе
Конституцияға енгізілген болатын. Және демократияның барлық принциптері
сақталады. Осы орайда жапондық саясаткерлер мен шенеуніктер демократияны
сырттан әкеліп еріксіз телуге болмайды деп жиі айтады. Өйткені әрбір
мемлекет өзіндік демократия моделін иемденуге әбден құқылы деп жиі
қайталайды.
Әсіресе, ең алдымен, ел экономикасын тұрақтандыру кезеңінде
демократияны енгізуді біртіндеп, сатылай жүзеге асыру кажет. Сондықтан да
Жапония өзінің стратегиялық саясатының негізінде демократияны енгізу
принциптерін ескерсе де, бұдан бұрын аймақтағы мемлекеттердің, оның ішінде
тікелей Қазақстанның да экономикалық жағдайын реттеуге көмек көрсетіп,
аймақтағы қауіпсіздік мәселелеріне көңіл бөлуді ұйғарады.
Екі ел түгілі, бүгінгі күнде Қазақстан мен Жапония компаниялары
арасында да стратегиялық әріптестікті орнатып отырған ортақ проект бойынша
бірлесіп жұмыс жасап жатқан компаниялар бар. Солардың қатарында
Қазақстанның Ұлттық атом компаниясы Қазатомпром АҚ мен екі жапондық
корпорация - Сумимото Корпорэйшн және Кансай Электрик Пауэр Ко. Инк.
арасында Батыс Қазақстандық Мыңқұдық қайнар көзін игеруге қатысты үш
жақты келісімге қол қойылды. Осы үш компаниялардың стратегиялық
әріптестігінің бірінші деңгейі аталған жаңа уран қайнар көзін зерттеу,
уранды өңдеу және уран өнімін сатуды жүзеге асыру болып табылады. Осы
бағдарлама негізінде қазақстандық уранның бірталай жоғарғы деңгейдегі
өнімін жапон рыногінде шығару көзделеді. Сумимото Корпорэйшн (Токио)
Жапониядағы ірі коммерциялық біріккен компаниясы және Кансай Электрик
Пауэр Ко. Инк. (Осака) те электроэнергияны өндірудегі Жапонияның ірі
компаниялары болып есептеледі. Сондықтан да екінші деңгейде осы Сумимото
және Кансай компаниялары Қазатомпромның Қазақстанда құрған АППАК ЖШС-
не инвестициялар салу жоспарлауда. Қазатомпром, Сумимото және Кансай
компанияларының бұл үлестері мынадай: 65%, 25% жэне 10%. Алғашқы
қаржыландыру 100 млн. АҚШ долларын құрайды, оның бір бөлігі жапон
банктерінің үлесіне келеді.
Қазіргі күнде бүкіл дүние жүзінде энергетиканың жаһандық диверсикациясы
жүріп жатыр және осы процестерде атом энергетикасын жетілдіру маңызды роль
атқарады. Осы жағдайда жоғарыда аталған жапондық компаниялар үшін осындай
уран пайдалы қазбаларына бай мемлекетпен әріптестікке келу өте маңызды. Ал
осы проектілердің жалғастығы оңымен әрі сәтті дамып кетуі Қазақстан
Республикасы мен Жапонияның өзара ынтымақтастық қарым-қатынастарының даму
деңгейіне байланысты. 2001 жылы экономикалық ынтымақтастықтың екіжақты
үкіметаралық комитеттің отырысы кезіндегі Қазақстан Республикасының премьер-
министрі Қ. Тоқаев Қазақстанның Орталық Азия мен Закавказье елдері
арасындағы Жапония үшін ең жақыны деп атап өтуі және өз кезегінде
Жапонияның Қазақстандағы бұрынғы елшісі болған Кэнджи Танаканың Жапония
Қазақстанды XXI ғасырдағы өзінің стратегиялық ұзақ уақыттық әріптесі
ретінде қабылдайды деген сөзі екіжақтың өзара қатынасының кең
перспективасы бар екендігіне сенім ұялатады. Соңғы он бес жылда Қазақстан
мен Жапония сонау Ұлы Жібек жолы заманынан келе жатқан тарихи байланыстарды
қайта жаңғыртты. Сондықтан да өзара тиімді ынтымақтастық негізінде құрылған
Қазақстан мен Күншығыс елінің стратегиялық қатынастары XXI ғасырда да талай
рет жетістіктерін көрсететініне сенімділік бар.
Сонымен қатар екі мемлекеттің де жаһандық және аймақтық мәселелерге
деген әдістемесі негізінен дәлме-дәл келеді. Мысалы, Жапония Қазақстанның
ядролық қарулардан бас тарту шешімін құшақ жая қарсы алды. Оған қоса
Қазақстан Республикасының Ядролық қаруды таратпау келісіміне (ДНЯО)
қосылғаны үшін ризалық білдіріп, әлі күнге дейін Семей полигонындағы
ядролық сынақтардың зардаптарынан арылуға маңызды көмек көрсетіп отыр. Осы
орайда 1999 жылдың қыркүйек айында Токиода жапон үкіметінің ұйымдастыруымен
БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы резолюцияларына сәйкес Семей төңірегінің мәселелері
жөнінде халықаралық конференция болып өтті. Айта кетер бір жай, Жапония өз
қолдауын көрсету мақсатымен 2000 жылы 600 млн. йен немесе 6 млн. АҚШ
долларын медициналық құрал-жабдықтар үшін осы аймаққа бөлген болатын.
2002 жылдың шілдесінде Жапонияның Сыртқы істер министрінің аға
көмекшісі Сейкена Сугиури Жібек жолы энергетикалық миссиясын бастап
Қазақстанға әкелді. Энергетикалық миссияның мүшелері жапон үкіметімен іскер
топтардың өкілдері Қазақстан Республикасы президентінің әкімшлігі,
Үкіметпен, Энергетика мен минералды ресурстар министрлігімен сонымен қатар
сауда индустрия министрліктерімен кездесулер өткізіп, премьер-министрдің
сол кездегі көмекшісі К. Масимовтың басшылығымен өткен энергетикаға
байланысты семинарға қатысты.
2002 жыдлың 11 қарашасында Жапония парламентінің өкілдер палатасының
депутаты және Орталық Азия ғылыми-зерттеу институтын (CARI) басқаратын
Юрико Коике Қазақстанға сапармен келді. Бұл сапар CARI делегациясының
Орталық Азия мемлекеттеріне жасаған турне шеңберінде өткен шара болатын.
2002 жылдың 3-7 желтоқсан аралығында Жапон Сыртқы істер министрі Йорико
Кавагутидің шақыруымен Қазақстанның мемлекеттік хатшысы, Сыртқы істер
министрі Қ.К. Тоқаевтың ресми сапары болып өтті. Сапар барысында Қ. Тоқаев
Жапон премьер-министрі Д. Коидзуми, Сыртқы істер министрі Й. Кавагути,
Экономика, сауда, индустрия министрі Т. Хиранума, Сыртқы істер министрінің
аға көмекшісі Т. Яно, Халықаралық байланыс банкінің (JBIC) меңгерушісі
К. Шинозава, Халықаралық қатынастар агенттігінің (JICA) президенті Т.
Каваками, сыртқы сауда ұйымының(JETRO) президенті О. Ватанабэ және бұрынғы
премьер-министр Р. Хасимотоның басшылығымен Жапон-Қазақстан парламентаралық
достастық лигасымен кездесулер өткізді.
Сол жылдың 21-23 ақпан аралығында жауапты сапар ретінде сыртқы істер
министрінің аға көмекшісі Т. Яноның басшылығымен Жапон Сыртқы істер
министрлігінің делегациясы келді. Т. Яноның Мәжілістің Төрағасы Ж. Тұяқбай,
мемлекеттік хатшы сыртқы істер министрі Қ.К. Тоқаев, премьер-министрдің
бірінші орынбасары А. Павлов, Сенат Парламенті төрағасының бірінші
орынбасары О. Байгелділермен кездесу кезінде Жапон жағы екіжақты
қатынастарды нақты әрекеттермен толтықтыру қажеттігін атап көрсетті.
Қазақстан қазір реформаның келесі кезеңі – саяси экономикалық
модернизация, саяси демократизация сатысында. Біз тез дамушы,
бәсекелестікке тұрарлық 50 мемлекеттің қатарына кіруіміз туралы мақсат
қойдық. Сондықтан да біз Азия мемлекеттерінің, әсіресе, Жапонияның ел
рыногында белсенділігін қолдаймыз.
Халықаралық ұйымдар шеңберінде де екі мемлекет бір-бірін белсене
қолдайды. БҰҰ-ның Бас Ассамблеясының 50-інші торқалы сессиясында сөйлеген
сөзінде Н. Назарбаев Қазақстан Жапонияны БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесіне
тұрақты мүшелігіне кіргізу керектігін және бұл ұйымның Жарғысына өзгерістер
енгізу қажеттігін толық қолдайтындығын ашып айтады.
Қазақстан Ф. Сайгидің 2003-2006 жылдар аралығында БҰҰ-ның әйелдер
ұжданын аяққа басуға қарсы комитетінің (CEDAW) өкілі болуын қолдау туралы
ұсынысын қабыл алды.
Сонымен қатар екіжақты қатынастардың маңызды тағы бір көрінісі ретінде
халықаралық ұйымдардағы бірлескен іс-әрекеттерді атауға болады. Жоғарыда
айтып кеткеніміздей, Қазақстан Жапонияның БҰҰ-ның Қауіпсіздік комитетіне
тұрақты мүше болып кіруін және БҰҰ-ның Жарғысына өзгерістер енгізу жайлы
Жапонияның ұсынысын қолдады.
Сондай-ақ Қазақстан БҰҰ-ның жоғарыда атап өтілген комитетіне (CEDAW)
Жапониядан 2003-2006 жылдар аралығында Ф. Сайгидің мүшелігін қолдау туралы
ұсынысын қабыл алды.
Токио өз алдына Қазақстанға Азия Тынық мұхиты аймағындағы ең беделді
ұйымдар: АТЭС және АСЕАН сияқты ұйымдарға қабылдануына қолдау көрсетіп
отыр. Күншығыс елі Қазақстанның бұл аймақ экономикасына интеграциялануын
мақұлдап, ең алдымен бұл ұйымдардың жұмыс топтарына мүше болуын ұсынды. Елу
едәуір дамыған мемлекеттердің қатарына кіруге ұмтылып жатқандықтан, Азия
Тынық мұхиты аймағындағы мемлекеттері Қазақстан үшін қызығушылық туғызады,
әсіресе ол посттранзиттік мерзім мен белгіленеді.
Халықаралық қауіпсіздік жөніндегі сұхбат та түсіністік тапқан сияқты.
Қазақстанға жақын жатқан аймақтардағы тұрақсыздықтың Қазақстанға тікелей
қауіп тудыру мүмкіндігі болғандықтан, халықаралық қауіпсіздік мәселесіне
Жапония жағы қатты назар аударуда. Әсіресе, Қазақстанды Азияның кейбір
мемлекеттерінің әртүрлі қару түрлерін, жаппай жоюға арналған қаруды сонымен
қатар ракета-ядролық қаруларды сынақтан өткізу ниеттері қобалжытады.
Тәжікстан мен Қырғызстандағы жапония азаматтарымен болған келеңсіз
оқиғаларға байланысты Жапония Орталық Азиядағы Қазақстанның тұрақтылық
ролін қолдайды.
Сонымен қатар Қазақстан Азиядағы қауіпсіздік пен тұрақтылық мәселелерін
шешуге қызмет ететін Азиядағы өзара іс-әрекет және сенім білдіру шаралары
жөніндегі кеңесті бастады. Бұл шара Қазақстанның тек аймақаралық қана емес,
бүкіл әлемдік маңызы бар сыртқы саяси инициативасы екендігін атап айтқан
жөн. Н.Ә. Назарбаев бұл концепцияны 1992 жылы қазан айында БҰҰ-ның Бас
Ассамблеясынның 47-сесссиясында ұсынған болатын, бұған Азияның 15 ірі
мемлекеті бірден қолдау көрсетті. Кеңес аумағы 38,8 шаршы киллометр, яғни
Азия аймағының 89%, Евразия материгінің 72% аумағын қамтиды. Кеңесте
Жапония бақылаушы ретінде орын алды. Екі мемлекет те халықаралық
терроризмге қарсы күрес пен Ауғанстанның қалпына келу іс-шараларына белсене
араласуға екі елдің де мүддесі екендігін көрсетті. Екі мемлекет басқа да
халықарлық ұйымдармен өзара әрекеттеседі.
Шанхай ынтымақтастық ұйымы басында жалпы шекаралық мәселелерді шешуге
және аймақтағы қауіпсіздікті қамтамасыз етуге құрылған болатын [41],
сондықтан егер Жапония ШЫҰ мүше ретінде кіретін болса, Орталық Азиядағы өз
орнын нығайта түсер еді. Бұл мәселеде, әрине Жапония Орталық Азия
елдерінің, әсіресе, Қазақстанның қолдауына мұқтаж. ШЫҰ-ның ашық саясаты
және Орталық Азия Жапония сұхбаты арқылы орнатылған Жапония-Орталық Азия,
әсіресе, Қазақстан қатынастары жемісті болар еді. Орталық Азия мемлекеттері
мен Қазақстан Жапонияның ШЫҰ-на қатысқанын қалайды. Бұл арқылы экономикалық
және саяси тепе-теңдік кеңістігін кеңейтетіндігі рас. Бірақ Ресей, ҚХР үшін
Жапония батысты қолдайтын мемлекет болып көрінуі мүмкін. Токионың бұл
ұйымға қатысу қытай-жапон, ресей-жапон сауда экономикалық саяси
қатынастарына тікелей байланысты болмақ. Жалпы Жапония бақылаушылық
мәртебесіне ие болуы ықтимал деген ойды қазақстандық ғалымдар танытады
[42].
Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының динамикалық дамуы Батыс елдері үшін
ерекше алаңдатушылық тудырып отыр. Шын мәнінде, бұл ұйымның қызметі мен
оның жабық сипаты (жаңа мүшеледі қабылдау өте қатаң қарастырылады) Қытай
мен Ресейдің Орталық Азиядағы ықпал ету аймағының бөлінуін, сонымен қатар
аймақтық сипаттағы маңызды мәселелерді шешуге сыртқы күштерді жолатпау
ұстанымын білдіреді.
ШЫҰ қызметінің маңызды бағыты ретінде аймақтағы АҚШ ықпалына қарсы
әрекетін айтуға болады, бірақ бұл әлі аз нәтижелі. Қателіктері айқын –
Шанхай форумы аймақтағы АҚШ базаларының пайда болуына кедергі жасаған жоқ.
Осыдан, балық мемлекеттердің қанша әрекет етуімен АҚШ-тың әскери
әрекеттерін доғаруға мүмкіншіліктің жоқтығы көрініп келеді. Мұндай шешім
қабылданған жағдайда, Қырғызстан тарапына күшті саяси қайрат және ШЫҰ
елдерінің Қырғызстанды АҚШ-пен және олардың бақылауындағы қаржы
институттарымен бетпе-бет қалдырмайтындығы жөнінде кепілдемесі қажет. Бұл
кепілдемелерге Қырғызстан да сенімді бола алмайды.
Осы кезекте, АҚШ-тың әскери қатысуы аймақтағы өзгермейтін фактор болып
қала береді және Ресей мен Қытай сияқты аймақтық державалар бұған ешнәрсе
жасай алмайды. Келесі мәселе АҚШ-тың Орталық Азиядағы қауіпсіздік
кеңістігін (белгілі бір ұйым шеңберінде) құруға белсенді қатысушы мемлекет
ретінде өз беделін заңды түрде бекітуі, ШЫҰ тарапынан шарасыз қарсы
әрекетті ескере отырып, іс жүзінде мүмкін еместігін анық түсінгендігінен
тұрады. Осыған байланысты, АҚШ үшін аймақтағы қауіпсіздік мәселелерін
талқылау мен шешуге өздеріне жалпы Азиялық аймаққа қатынасы бар жағымды
елдің араласуы артығырақ болар еді деп жорамалдауға негіз бар. Осы жерде
жапон-американдық одақтық қатынастардың механизмі толық ауқымды іске қосыла
алады.
2007жылы сәуір айында Токиода Джон Хопкинс Университеті тұсындағы
Орталық Азия мен Кавказ бойынша вашингтондық институтпен ұйымдастырылған
Жапонияның Орталық Азиядағы ықпал қандай атты презентация өткізілді, оның
барысында Өзбекстан мен Тәжікстандағы Жапонияның бұрынғы елшісі Акио Кавато
Жапонияның аймақтағы саясатына байланысты бірнеше пікір айтты.
Орталық Азия қосу Жапония ұсынысын түсіндіре келе, Кавато осы
ұсынысқа мүдделі кез келген мемлекеттің қатысуын қолдайтын оның ашық
құрылымын сипаттады. Ол саясаттағы осы амалды ШЫҰ қызметінің принциптеріне
қарама-қарсы койып, бұл ұйымды Жапония мен Батыс елдерінің Орталық
Азиядағы ықпалын бейтараптандыруға үгіттеген жабық құрылым ретінде сынға
алды.
Сонымен қатар, Кавато Орталық Азияға Еуропадағы қауіпсіздік пен
ынтымақтастық бойынша ұйымның принциптерін ұстанатын паназиаттық ұйым құру
қажеттігі жайлы ұсыныс жасады. Оның ойынша, мұндай ұйым Орталық Азия қосу
Жапония, ШЫҰ және қауіпсіздіктің басқа да аймақтық ұйымдарын әртүрлі
мемлекеттердің бір ауқымды ұйымына біріктіруі мүмкін.
Жапонияның бұрынғы елшісінің айтқандарына ілтипатпен назар аудару
керек, себебі оныққан тәжірибеге сәйкес, ресми жұмыстарынан босаған
саясаткерлер мен шенеуніктер мемлекеттің мүдделерін қорғады жалғастырып,
әдетте ресми биліктің белгілі бір себептермен ашық жасай алмайтын істерін
айтып енгізеді. Отставкадағы шенеуніктердің бұдан да ашық пікірі әр-түлі іс-
шаралар қабылдау алдында қоғамдық пікірді тексеріп, реакция аса теріс
сипатқа ие болған жағдайда өзгерістер енгізу үшін қажет.
Сөз жоқ, Жапонияның ресми адамдарының мұндай пікірлер айтуы мүмкін
емес. Үйткені Орталық Азияда сол тәрізді құрылымды жаратудың қажеттілігінен
бас тартуға болмайды.
Бар шындықтарға жүгінсек, ШЫҰ ашық болуы және жаңа мүшелерді қабылдауы
күмәнді. Бұған қоса, ШЫҰ одан әрі кеңеймей, осындай елдер құрамымен қала
беруінің артықшылығы да байқалады. Кері жағдайда, жаңа мүшелер қабылдауына
байланысты кеңеюі нәтижесінде, талқылануға тиіс мәселелердің көбеюі
салдарынан ұйымның тиімділігі жоғалады. Сонымен бірге, ұйымның белгілі бір
мәселелерді шешу үшін ортақ саяси бағытты ұйымдастыра алмайтын, маңызы жоқ,
елдердің ауқымды форумына айналу қаупі төнеді. Қазігі таңда, біз орыс-қытай
әекеттестігі мен ынтымақтастығы нәтижесінде екі айақтық дежавалар
мүдделерінің теңдігіне негізделген ШЫҰ бірыңғай, ортақ саясатының жүзеге
асып жатқаны жайлы сенімділікпен айта аламыз [43].
Қауіпсіздік мәселелеріне байланысты Жапонияның ресми емес ұстанымы, ШЫҰ-
ның тек қауіпсіздік мәселелерімен айналыспайтындығын ескерсек, шын мәнінде
сәтті болуы да мүмкін. Ұйым ынтымақтастықтың барлық бағыттарын – саяси,
сауда-экономикалық, гуманитарлық салаларды – дамытатыны белгілі. ШЫҰ өзінің
жабық сипатына байланысты, қауіпсіздік бойынша форумның қызметтерін
атқара да алмайды. Осы кезекте Азиядағы қауіпсіздік саласындағы диалог оған
қатысуға ниет білдірген кез-келген елге ашық болуы керек.
2005 жылдың 13-16 июні аралығында Премьер-Министр Д. Ахметов Жапонияға
Ұлттық күн ЭКСПО-2005-тің ашылуына орай ресми сапармен барған болатын. Ал
2006 жылдың 28-29 август аралығында Жапония Премьер-Министрі Д. Коидзуми
Қазақстанға ресми сапармен келді. Сапар қорытындысы ретінде Достық,
серіктестікпен өзара байланыстарды дамыту туралы Біріккен мәлімдемеге қол
қойылды.
Саяси байланыстардың тағы да бір көрінісі ретінде 2006 жылдың
қарашасында Парламент Сенатының төрағасы Нұртай Абықаевтың жұмыс сапарын
айтуға болады. Бұл сапар екіжақты қатынастарға оң септігін тигізді. Жоғарғы
палата спикері Токиода өзінің әріптесі Жапон парламентінің ақылшылар
палатасының президенті Чикаге Оогимен кездесу барысында Жапонияның
Қазақстанның сыртқы саясатында, әсіресе экономикалық саясатында елеулі орын
алатындығы жайлы тағыда атап өтті. Н. Абықаев Астана Токионың Орталық Азия
мен Жапония арасында тұрақты диалог орнатуға деген талпынысын
қолдайтындығын жеткізді. Қазақстан өзалдына Орталық Азияда жағдайдың
тұрақтанып қатынастардың одан әрі дамуына және шетел инвестицияларының
көптеп тартылуына барынша атсалысып жатқанын да айтты. Сол жылы тамыз
айында Жапония премьер-министрі Д. Коидзумидің біздің елге жасаған ресми
сапары екіжақты қатынастарға ерекше талпыныс беріп, саяси сұхбаттың
дамуына, жалпы қатынастардың жаңа сапалы деңгейге көтерілуіне себеп болды.
Жапондық дипломаттар да Орталықазиялық бағытта өз жұмыстарын белсендетіп,
Қазақстанмен аймақта бейбітшілікті тұрақтандырып, қауіпсіздік пен тұрақты
дамуды қамтамасыз етуге бірігіп қызмет етуге даяр екендігін білдірді.
Сонымен қатар, Сенат төрағасы мен ақылшылар палатасының президенті екіжақты
қатынастардың жағымды дамуына тұрақты өткізіліп отыратын парламентаралық
кедесулердің үлесі зор екендігі жайлы ойлары бір жерден шықты. Сондықтан,
мұндай байланыстарды тағы да белсендету керектігі айтылды. Достастық
топтары арасындағы депутаттар делегацияларымен тұрақты түрде алмасып отыруы
жайлы мәселе Нұртай Абықаевпен Жапония мен Қазақстан парламентаралық
достастық лигасының бас секретарі Такео Кавамурамен кездесу барысында да
көтерілді.
Сонымен қатар сапар барысында Н. Абықаев синтоисттік шіркеулер
ассоциациясының басшылары кеңесінің төрайымы Куни Куниаки мен де кездесті.
Куниаки мырза Әлемдік және дәстүлі діндер басшыларының Екінші съездінде
синтоизм делегациясын басқарған болатын. Спикер съезд секретариатының
басшысы ретінде Куниаки мырзаға форум жұмысында белсенділік көрсетіп,
Қазақстанның цивилизациялар арасында сұхбат қалыптастыруға деген
Қазақстанның бастамасын қолдағаны үшін алғысын білдірді. Синтоизм дінінің
мәртебелі өкілдерінің съездің екі отырысына қатысуы конфессия аралық
сұхбаттың концептуалды және практикалық қалыптасуымен тұрақтануына мағызы
зор болды.
Өзалдына Куни Куниаки бұл рухани форумның маңыздылығын атап көрсетіп,
Қазақстандық бастамаға Қашанда атсалысуға әзір екендігін білдірді. Форум
маңызды мәселелерге бағытталғандығының арқасында тек діни қауымдастықтың
ғана емес, сонымен бірге саяси көшбасшылар мен мемлекет қайраткелерінің
назарын аудартты.
2008 жылдың 18-22 шілде аралығында Қазақстан Республикасының Президенті
Н. Назарбаев Жапонияға ресми сапармен барды. Жапония Императоры Акихито екі
ел арасындағы қатынастардағы қол жеткізген жетістіктермен достық
қатынастардың орнауына ризашылығын білдіріп Президент Н. Назабаевты
Жапонияның мемлекеттік марапаты Хризантемы на Большой ленте орденімен
марапаттады. Ал Н. Назарбаев Жапония Императорына оның екі мемлекет
арасындағы достық пен түсініспеншілікті сақтауға өз басының атқарған
қызметі үшін Қазақстанның ең жоғарғы деңгейдегі марапаты - Алтын Қыран
орденін ұсынды. Сапар барысында Қазақстан Президенті мен Жапония Премьер-
Министрі Я. Фукуда Біріккен мәлімдемеге қол жеткізді.
Жоғарыда айтылғандардың бәрі де екі мемлекет арасындағы саяси
байланыстардың жылдан жылға оңалып, белсенді сипатқа ие болғандығын
көрсетеді.
1.2Қазақстан мен Жапонияның сыртқы саясатындағы жаңа бағыттарының
стратегиялық аспектісі
Қазақстанның көпвекторлы сыртқы саясатында мемлекеттің саясаты оның
географиялық орналасуымен айқындалады деген Наполеонның пікірі бүгінде де
расталып отыр. Өйткені Қазақстанның сыртқы саясатында жарияланған
көпвекторлық, тәуелсіз жас мемлекеттің географиялық орналасуы, әлемдік
геосаясатта Орталық Азия мемлекеттерінің пайда болуына байланысты
туындаған болатын.
Тәуелсіз Қазақстанның жыл санағы 1991 жылдың желтоқсанынан басталады.
Тәуелсіз Қазақстанның алғашқы адымының өзі-ақ бүкіл әлемге бейбіт саясатты
қолдайтын мемлекет екенін дәлелдеді, өзара сенімділік, аймақтық және
әлемдік ынтымақтастықты, барлық елдермен тең құқықты қатынаста болуды
жақтайтын мемлекет екенін көрсете білді.
1991 жылдың 2 желтоқсанында өткен баспасөз конференциясында
Н. Назарбаев президенттік сайлау нәтижесін қорытындылай келіп, Қазақстанның
сыртқы саясатының қандай болатынын атап өтті. Сөйтіп ол алғаш рет сыртқы
саясаттың көпвекторлық сипатын көрсетті. Европа мен Азия ортасында көпір
болуға әзір екендігімізді мегзеді. Шығыс пен Батыстың қайсысына
бағытталасыз деген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz