Серіктестіктер туралы
Кіріспе.
1.1. Серіктестіктер туралы заңы және жарғысы.
1.2. Серіктестік және олардың есебін ұйымдастыру бойынша
әдебиеттерге шолу.
1.3. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің шаруашылық және қаржылық жағдайын талдау.
2.1. Салық міндеттемесінің есебі.
Қорытынды.
1.1. Серіктестіктер туралы заңы және жарғысы.
1.2. Серіктестік және олардың есебін ұйымдастыру бойынша
әдебиеттерге шолу.
1.3. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің шаруашылық және қаржылық жағдайын талдау.
2.1. Салық міндеттемесінің есебі.
Қорытынды.
Жалпы бухгалтерлік кєсіпорынѓа оныњ ќаржылыќ жаѓдайын жоспарлау, баѓалау, баќылау жєне талдау секілді функцияларды орындауы ќажет. Сонымен ќатар бухгалтерлік есеп кєсіпорынныњ активтері менміндеттемелері,капиталы жєне µндірілген µнімдерімен олардыњ сатылѓандыѓы туралы аќпараттарды жинаќтап кµрсетеді. Тек ќана бухгалтерлік есеп арќылы кєсіпорынныњ табыстары мен шыѓыстарын жєне шаруашылыќ ќызметініњ соњѓы ќаржылыќ нєтижелерін аныќтауѓа болады.
Мєселеніњ ќойылуы – “AGRO TRADE Go” Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке кіретін шаруашылыќта егістік кµлемін кµбейтудіњ жєне маќта µнімділігі мен µндірілген µнімніњ кµлемін арттыру жоспарларын жасау. Сонымен ќатар ќазіргі талапќа жауап беретін соњѓы ‰лгідегі техникалыќ ќ±рал-жабдыќтармен жараќтандыру. Кєсіпорынныњ экономикалыќ жаѓдайын т±раќтандыру.
Кєсіпорынныњ міндеті – халыќтан маќта талшыѓын жинау, ќабылдау,яѓни сатып алу,келісілген баѓамен наќты аќшасын беру.
Халыќты ж±мыспен ќамтамасыз ету, ж±мысшылардыњ айлыќ жалаќыларын уаќытылы кешіктірмей беру, таѓы басќа да ж±мысшылардыњжаѓдайын жасау.
Кєсіпорынныњ маќсаты – жиналѓан маќта талшыѓын µњдеу-µндіру,сату, пайда табу жєне тиімділігін арттыру-асыру,дамыту,таѓы басќа ж±мыстардыњ д±рыс ж‰ргізілуін кµздейуі.
Экономиканыњ барлыќ саласында кєсіпорындардыњ иелері мен ењбек ±жымдары шикізат пен материалдарды ±ќыпты ж±мсауѓа, µндіріс ќалдыќтарын азайтуѓа, ысырапты жоюѓа,бєсекеге жарамды µнімдерін µндіруге , оныњ сапасын кµтеруге,µзіндік ќ±нын тµмендетуге,ќоршаѓан ортаны саќтауѓа м‰дделі.
Кєсіпорынныњ сыртќы экономикалыќ байланыстарын жандандыру ‰шін оныњ ењ алдымен зањдылыќ базасын тиісті єлемдік ‰лгілерге келтіруді талап етеді жєне µндірілген µнімніњ сапасын єлемдік стандартќа сай етуі тиіс.
Мєселеніњ ќойылуы – “AGRO TRADE Go” Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке кіретін шаруашылыќта егістік кµлемін кµбейтудіњ жєне маќта µнімділігі мен µндірілген µнімніњ кµлемін арттыру жоспарларын жасау. Сонымен ќатар ќазіргі талапќа жауап беретін соњѓы ‰лгідегі техникалыќ ќ±рал-жабдыќтармен жараќтандыру. Кєсіпорынныњ экономикалыќ жаѓдайын т±раќтандыру.
Кєсіпорынныњ міндеті – халыќтан маќта талшыѓын жинау, ќабылдау,яѓни сатып алу,келісілген баѓамен наќты аќшасын беру.
Халыќты ж±мыспен ќамтамасыз ету, ж±мысшылардыњ айлыќ жалаќыларын уаќытылы кешіктірмей беру, таѓы басќа да ж±мысшылардыњжаѓдайын жасау.
Кєсіпорынныњ маќсаты – жиналѓан маќта талшыѓын µњдеу-µндіру,сату, пайда табу жєне тиімділігін арттыру-асыру,дамыту,таѓы басќа ж±мыстардыњ д±рыс ж‰ргізілуін кµздейуі.
Экономиканыњ барлыќ саласында кєсіпорындардыњ иелері мен ењбек ±жымдары шикізат пен материалдарды ±ќыпты ж±мсауѓа, µндіріс ќалдыќтарын азайтуѓа, ысырапты жоюѓа,бєсекеге жарамды µнімдерін µндіруге , оныњ сапасын кµтеруге,µзіндік ќ±нын тµмендетуге,ќоршаѓан ортаны саќтауѓа м‰дделі.
Кєсіпорынныњ сыртќы экономикалыќ байланыстарын жандандыру ‰шін оныњ ењ алдымен зањдылыќ базасын тиісті єлемдік ‰лгілерге келтіруді талап етеді жєне µндірілген µнімніњ сапасын єлемдік стандартќа сай етуі тиіс.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:
Кіріспе.
Жалпы бухгалтерлік кєсіпорынѓа оныњ ќаржылыќ жаѓдайын жоспарлау,
баѓалау, баќылау жєне талдау секілді функцияларды орындауы ќажет. Сонымен
ќатар бухгалтерлік есеп кєсіпорынныњ активтері менміндеттемелері,капиталы
жєне µндірілген µнімдерімен олардыњ сатылѓандыѓы туралы аќпараттарды
жинаќтап кµрсетеді. Тек ќана бухгалтерлік есеп арќылы кєсіпорынныњ
табыстары мен шыѓыстарын жєне шаруашылыќ ќызметініњ соњѓы ќаржылыќ
нєтижелерін аныќтауѓа болады.
Мєселеніњ ќойылуы – “AGRO TRADE Go” Жауапкершілігі шектеулі
серіктестікке кіретін шаруашылыќта егістік кµлемін кµбейтудіњ жєне маќта
µнімділігі мен µндірілген µнімніњ кµлемін арттыру жоспарларын жасау.
Сонымен ќатар ќазіргі талапќа жауап беретін соњѓы ‰лгідегі техникалыќ
ќ±рал-жабдыќтармен жараќтандыру. Кєсіпорынныњ экономикалыќ жаѓдайын
т±раќтандыру.
Кєсіпорынныњ міндеті – халыќтан маќта талшыѓын жинау, ќабылдау,яѓни
сатып алу,келісілген баѓамен наќты аќшасын беру.
Халыќты ж±мыспен ќамтамасыз ету, ж±мысшылардыњ айлыќ жалаќыларын
уаќытылы кешіктірмей беру, таѓы басќа да ж±мысшылардыњжаѓдайын жасау.
Кєсіпорынныњ маќсаты – жиналѓан маќта талшыѓын µњдеу-µндіру,сату,
пайда табу жєне тиімділігін арттыру-асыру,дамыту,таѓы басќа ж±мыстардыњ
д±рыс ж‰ргізілуін кµздейуі.
Экономиканыњ барлыќ саласында кєсіпорындардыњ иелері мен ењбек
±жымдары шикізат пен материалдарды ±ќыпты ж±мсауѓа, µндіріс ќалдыќтарын
азайтуѓа, ысырапты жоюѓа,бєсекеге жарамды µнімдерін µндіруге , оныњ сапасын
кµтеруге,µзіндік ќ±нын тµмендетуге,ќоршаѓан ортаны саќтауѓа м‰дделі.
Кєсіпорынныњ сыртќы экономикалыќ байланыстарын жандандыру ‰шін оныњ ењ
алдымен зањдылыќ базасын тиісті єлемдік ‰лгілерге келтіруді талап етеді
жєне µндірілген µнімніњ сапасын єлемдік стандартќа сай етуі тиіс.
1.1. Серіктестіктер туралы заңы және жарғысы.
1.2. Серіктестік және олардың есебін ұйымдастыру бойынша
әдебиеттерге шолу.
Экономика саласындаѓы мамандар,яѓни соныњ ішінде,бірінші кезекте,
бухгалтерия ќызметкерлері есепке алудыњ жєне есеп берудіњ барлыќ ж‰йесін
жаќсы білулері,оларды оњтайластыруды ќарастыру ќажет. Ењ бастысы
кєсіпорынныњ негізгі жєне айналым ќорларын пайдалану бойынша В.К.
Радостовецтіњ “Кєсіпорындаѓы бухгалтерлік есеп” оќулыѓын пайдаланылды.
Сонымен ќатар Жауапкершілігі шектеулі серіктестік жарѓысы бойынша жалпы
т‰сініктемелер Ќазаќстан Республикасы Азаматтыќ кодексініњ жалпы жєне
ерекше бµлімдерінде кењінен кµрсетілген. Бірќатар мєліметтер К.Ш Д‰йсебаев.
Э.Т.Тµлегенов жєне Ж.Г. Ж±маѓалиевалардыњ “Кєсіпорынныњ ќаржылыќ
жаѓдайын талдау”оќулыѓынан алынса негізгі жєне айналым ќорларыныњ
тиімділігі туралы мєліметтер Ќ.К.Кеулімжаев, З.Н.Єжібаева, жєне
Н.А.Ќ±дайбергеновтердіњ “Бухгалтерлік есеп принциптері”оќулыѓы
пайдаланылды.
Меніњ таќырым: Жауапкершілігі шектеулі серіктестік негізі жєне айналым
ќорларын пайдаланудыњ тиімділігін арттыру жолдары.
1-бµлімде Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктіњ ќ±рылуы жєне ќызметтері
кµрсетілген, онда Ќазаќстан Республикасыныњ Жауапкершілігі шектеулі
серіктестік туралы т‰сінік, кєсіпорынныњ жарѓысы, ќ±рылуы, ќ±ќыќтары жєне
маќсаты мен міндеттері сонымен ќатар бухгалтерлік есепті ж‰ргізу
стандарттары кењінен ќарастырылады.
2-бµлімде “AGRO TRADE Go” Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктіњ
шаруашылыќ, ќаржылыќ жаѓдайын талдау. Ќарастырылѓан мєселелер “AGRO TRADE
Go” Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктіњ ќаржылыќ м‰мкіндіктері, негізгі
жєне айналым ќорларыныњ есебін ж‰ргізу жєне оларды пайдалану жолдары
терењірек зерттеліп ќосымша пікірлер ќойылды.
3- бµлім негізінен “AGRO TRADE Go” Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктіњ
негізі жєне айналым ќорлар есебін басќаруды тиімді ±йымдастыруѓа
баѓытталѓан. Онда кєсіпорынныњ негізгі жєне айналым ќорларыныњ тиімділігін
арттыру жолдары кµрсетіліп болашаќта кєсіпорынныњ ауќымын кењейтудіњ
бірнеше жолдарын ашып кµрсеттім.
Кәсіпкерлік қызметтің орны ең алдымен-кәсіпорын. Экономикалық категория
ретінде ол өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастарды ұйымдастырудың
негізгі буыны. Құқықтық тұрғыдан немесе заңды құқықтары бар дара шаруашылық
субъектісі өзіне бекітіліп берілген мүлктерді пайдалана отырып өнім
бекітіліп берілген мүліктерді пайдалана отырып өнім өндіреді, түрлі
жұмыстар атқарады, әр түрлі қызмет көрсетеді.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі және қолданылып жүрген заңдар
мен заңдылықтарға сәйкес кәсіпорындардың мынадай ұйымдық-құқықтық нысандары
бар:
• Мемлекеттік кәсіпорын
• Серіктестік (толық жауапкершілікті, аралас және жауапкершілігі
шектеулі жауапкершілікті);
• Акционерлік қоғам, бірлестіктер.
Кәсіпкерлік қызметке қатысушылар мен олардың әріптестерінің бірігуі
“серіктестік” деп аталады.
Серіктестік шаруашылықтарға әріптестердің қатысуы жазбаша келісімдер мен
шарттар түрінде бекітіледі.
Серіктестіктерді олардың құрылтайшылары құрайды.
Серіктестік шаруашылықтардың мүшелері:
• Басқару істеріне қатысуға;
• Серіктестік қызметі жөнінде мағлұматтар алуға;
• Оның құжаттарымен танысуына;
• Несие берушілермен есеп айырысқаннан кейін қалған пайданы бөлісуге;
• Тиісті мүлік құнының ақшалай баламасын алуға құқығы бар.
1.3. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің шаруашылық және қаржылық
жағдайын талдау.
Есеп беру деп кәсіпорынның өткен кезеңдегі қаржылық-шаруашылық
қызметін кешенді түрде сипаттайтын барлық көрсеткіштер жүйесін
айтамыз. Есеп беру процесін жасау есеп жұмысының соңғы
сатысы болып табылады.
Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды
тұлғаның қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы
ақпараттарды беру болып табылады. Қаржылық есеп берудің
пайдаланушыларының қатарына потенциалды инфесторлар, кредиторлар,
жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбекқорлар, сондай-ақ мемлекеттік
органдар т.б. кіреді.
Қардылық есеп беру басқарушы органдардың жұмысын және
субьектің ресурстарын, міндеттемелерін және ақша қаражаттарының
болашақтағы ағындарын бағалауға, несие беру бойынша шешімдерге
және инвестициялық шешімдерді қабылдауға пайдалы ақпараттарды
береді.
Есеп беру мәліметтерін кәсіпорынның тиімділігін бағалау үшін,
сондай-ақ шаруашылық қызметін талдау үшін сыртқы пайдаланушылар
пайдаланады.
Осымен қоса, есеп беру кәсіпорынның шаруашылық қызметін
жедел басқару үшін қажет және ол болашақ кезеңдерді жоспарлау мен
болжау үшін басты (бастапқы) база болып табылады.
Есеп беруге қойылатын негізгі талаптар: кәсіпорын қызметінің
нәтижесін анық және обьективті көрсету, барлық көрсеткіштерді бір-
бірімен қатаң түрде үйлестіру, бухгалтерлік пен жедел-статистикалық
есеп берудің сабақтастығын (үйлесімділігін) сақтау, әдістемелік және
басқа да ережелерді сақтау болып табылады.
Бұрмаланған есеп бергені үшін кәсіпорынның басшысы мен бас
бухгалтері Қазақстан Республикасының әрекет етіп тұрған заңдарына
сәйкес жауап береді.
Қаржылық есеп берудің негізгі қағидалары болып:
Есептеу: қаржылық есеп беру есептеу негізінде жасалған
жасалады, соған сәйкес өнім жөнелтілген, жұмыс атқарылған кезінен
бастап, олардың төлену нәтижесіне қарамастан табыс болып танылады.
(көрініс табады), ал шығысы мен зияны орын алынған кезден бастап
танылады.
Толассыздық. Субьект өз қызметін жақын арада тоқтатпауды
топшылайды және ондай нитеттің көз жетерлік болашақта пайда болуын
да мақсат тұтпайды.
Түсініктілік. Қаржылық есеп беруде берілген ақпарат
пайдаланушыларға түсінікті болуы тиіс.
Маңыздылық. Қаржылық есеп беруді пайдаланушылар ондаңы
мәліметтерге қанағаттануы тиіс; қаржылық, шаруашылық, жедел жағдайларын
(оқиғаларын) бағалаған кезде олардың қабылданған шешіміне алынған
(немесе пайдаланған) мәліметтер өз септігін тигізуі керек.
Мәнділік. Қаржылық есеп беру негізінде қабылданған шешімдер
олардың ұғымдарының дұрыстығына немесе дұрыс емес екендігіне әсер
етуі мүмкін.
Дұрыстық. Есеп беру негізінен анық мәліметтердің көрсеткіштерінен
құралады. Егер де онда мәнді қателер немесе күні бұрын пішілген ойлар
болса.
Шындық және алалықсыз ұсыну. Қаржылық есеп беру субьекттің ақша
қаражатының қозғалысы, операцияның нәтижесінде қаржылық жағдайы
туралы пайдаланушыларға шындық және алалықсыз мәліметтер беру
тиіс.
Сақтық. Кез-келген шешімді қабылдаған кезде сақтық деңгейін
сақтаған жөн, белгісіз жағдайда активтер мен табыстың, сондай-ақ
міндеттемелрмен шығыстың қайта бағалануына барынша жол бермеу керек.
Аяқтау және салыстыру. Қаржылық есеп беруден ақпараттардың
анықтылығын қамтамасыз ету мақсатында ондағы мәліметтер толық болуы
тиіс. Ақпараттың пайдалылығы мен мазмұндылығын арттыру үшін ол
есептік кезең екінші бір есептік кезеңмен салыстырылуы тиіс.
Жүйелілік. Пайдаланушы субьекттің қаржылық есеп беру оның
әртүрлі есептік кезеңімен салыстыру мүмкіндігін қалыптастыру керек.
Өйткені оның көмегімен қаржылық жағдайдың тенденциялық өзгерістерін
анықтай алады, демек қабылданатын шешімдердің жүйелілігін сақтау
мүмкіндігі артады.
Есеп беруге қойылатын ең басты талап оның тазалығы (ашықтығы)
болып табылады, яғни акционерлер мен инвесторларға есеп берудің
мәліметі түсінікті болуы тиіс. Есеп беру белгіленген мәліметтердің
мерзімінде жасалғаны жөн. Кәсіпорынның есеп беруі бухгалтерлік,
статистикалық және жедел (оперативтік) болып бөлінеді. Жедел-
статистикалық есеп беру кәсіпорынның өндірістік және қаржылық
қызметінің жекеленген жақтарын бухгалтерлік және жедел беру
кәсіпорындардың өндірістік және қаржылық қызметтен бастапқы
құжаттармен және есепке алу жазбаларымен расталып, жинақталған
деректерден жасалады. Қандай кезең үшін берілгендігіне қарай есеп
шұғыл және почта арқылы берілетін есептер болып бөлінеді.
Балансты және басқа да берілетін есептерді уақытнда әрі сапалы
жасау үшін бухгалтерия өндірістік бөлімшелеріндегі барлық
мәліметтердің (деректердің) құжатталуын, белгіленген материалдық және
басқа есептерін толық көлемде берілуін қамтамасыз ету керек.
Бухгалтерлік есептің ақпараттары балансқа дейін есепке
өңдеулерден өтеді. Бұл өңдеу процесі төрт кезеңнен тұрады:
Бірінші кезең. Әртүрлі шаруашылық фактілері құжатталады іскерлік
мәміле жасалады.
Екінші кезең. Есеп мәліметтері есеп талабына байланысты
жүктеледі, содан соң бухгалтерлік есеп шоттарында көрсетіледі (есеп
регистрлеріде ЖО, ведомость, Бас кітап).
Үшінші кезең. Есеп жиынтығы беру нысандарына көшіріледі
(баланс қаржылық – шаруашылық қызметі туралы есеп беру, ақша –
қаражаттарының қозғалыс туралы есеп беру т.б.)
Төртінші кезең. ЖШС-ның қаржылық шаруашылық қызметі талданады.
Есеп беру жөніндегі жұмыстарды мүлтіксіз ұйымдастыру ісінде
есепші қызметкерлердің міндететрін өз ара дұрыс бөлудің және есеп
жұмыстарының кестесін белгілеудің маңызы зор. Берілетін есеп тиісті
жиынтық құжаттарында саралау парақтарында және белгіленген көлемдерде
есептік тізімдемесінде жинақталады. Аталған деректердің негізінде
талдау жасалынады.
Жасалғн баланстық және басқа берілетін есептердің көрсеткіштерінің
дәлдігін қамтамасыз ету үшін арифметикалық және логикалық тұрғыдан
мұқият тексеру керек. Баланстың сабақтастығын есепті кезеңнің
басындағы баланс бабтарын деректерін ағымдағы кезеңнің осы баптағы
деректермен салыстырып жыл соңындағы көрсеткіштердің әрбір жолы
анықталады. Қаржы есебін беру тәртібі ьухгалтерлік есептің
стандарттары мен реттеледі:
№2. Бухгалтерлік баланс және қаржылық есептің негізгі
көрсеткіштерін ашып көрсету (2 БЕС). Қаржылық шаруашылық қызметінің
нәтижесі туралы есеп беру (3 БЕС) және Ақша қаражатының қлзғалысы
туралы есеп беру (4 БЕС) арқылы жүзеге асады.
Жылдық есептің меншік иелері мен (қатысушыларында,
құрылтайшыларында) немесе құрылтай құжаттарында көрсетілген мәліметтер
бойынша тиісті орындарға: салық инспекциясы (кәсіпорынның тұрған жері
бойынша) жергілікті қаржы органына, мемлекеттік статистика органдарына
есеп береді.
Тараптары бар кәсіпорындар өздерінің бухгалтерлік есептерін
берумен қатар, жалпы белгіленген тәртіпте біріккен (жиынтық) есебінде
береді.
Кәсіпорындар (бұған шетелдіктердің қатысы бар кәсіпорындар да
енгізіледі) егер Қазақстан Республикасының заңдарында басқадай
ерекшеліктері ескерілмеген болса, онда жылдық бухгалтерлік есепті жылдан
кейінгі келесі жылдың 1 наурызынан кешіктірмей береді. Бухгалетрлік есеп
берудің нақты күнін көрсетілген мерзімдердің шегінде салық органдарының
келісімдері бойынша кәсіпорынның иедері (қатысушылары, құрылтайшылары)
белгілейді.
Бухгалтерлік есеп беру күні болып бір қаладағы кәсіпорындар үшін оның
барлық қажетті ақпараттарын нақты берген күні есептеледі, ал басқа қаладағы
кәсіпорын үшін почта арқылы жіберілген күні есептеледі.
Берілген бухгалтерлік есепке кәсіпорын басшысы мен бас бухгалтер қол
қояды, олар оның уақытында берілуіне жауап береді.
Кәсіпорындардың шаруашылық қызметінің нәтижелерін, мүлік пен қаржы
жағдайы туралы жылдық бухгалтерлік есептермен мүдделі пайдаланушылар үшін
жариялауға жол ашық.
Бухгалтерлік есепте жазбаларға өзгеріс енгізу жағдайы туындаса, осы
жалға және өткен жылға қатысты берілген есептер мен баланс деректерінің
барлығын түзетуді қажет деп тапса, онда ол есепті айдан кейінгі бірінші
айда жасалады, сонда тиісті түзетулер көрінс береді. Өткен жыл үшін
берілген жылдық бухгалтерлік есептер мен баланстар деректерінің
түзетілуі сол жыл үшін берілген есептер мен баланастар бекітілгенге
дейін жасалады. Мұндайда өткен жылғы желтоқсан айында есепке
алынған деректерге қажетті түзетулер енгізуі мүмкін.
2.1. Салық міндеттемесінің есебі.
Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің
міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі.
2001 жылғы 12 маусымда №209-11 Қазақстан Республикасының Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері туралы (өзгертулермен
және толықтырулармен) салық Кодексі сәйкес жеке және заңды
тұлғалардан алынатын салықтар мемлекеттік бюджетті толықтырудың
негізгі көзі болып табылады. Салық кодексі және жергілікті бюджетке
түсетін салықтарды, алымдар мен салымдарды және басқа да міндетті
төлемдерді белгілейтін. Қазақстан Республикасы заңдарымен реттелетін
кеден баж салығы, алымы мн төлемдері мәселелерін қоспағанда,
Қазақстан Республикасындағы барлық салықтық қатынастарды реттейтін
бірден-бір заңды құжаты болып табылады. Салық кодексі салықтардың
толық тізімін, оларды есептеу тәртібін, салық салу обьектілерін,
салықтың негізгі түрлері бойынша төлеушілерін анықтайды.
Салықтар, алымдар мен басқа да міндетті төлемдер деп Кодексте
белгіленген тәртіпке сәйкес Қазақстан Республикасының бюджет жүйесіне
төлеушілерден аударылған (бөлінген) қаражаттарды айтамыз.
Салықтарды, алымдарды және басқа да міндетті төлемдерді
енгізу және аудару немесе тоқтату құқығы Қазақстан Республикасының
заң органдарының өкілеттілігіне жүктелген. Бұл құқық тек қана
Салық кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу арқылы жүзеге
асырылады.
Салық төлеуші, салық міндеттемесін орындау барысында, салық
салынатын обьектісін, салық базасын, салық мөлшерлемесін, салық
кезеңін білуге міндетті болады. Бұл кезде: салық салынатын обьектісі
және салық салумен байланысты обьектілері: мүлік және әрекеті болып
табылады, егер де олар бар болса, онда салық төлеушінің
міндеттемесі де пайда болады.;
Салық базасы деп құқықтық, физикалық базасын айтады және де
салық салу обьектісіне басқа да сипаттамасы бойынша салық салуға
жатуы мүмкін. Салық базасының негізінде салық сомасы және басқа да
төлеулердің мөлшері анықталады.
Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне есептелген
салық деңгейі болып табылады. Салық мөлшерлемесі пайыздық немесе
абсалютік сомасы бойынша салық базасының өлшем бірлігіне қарап
белгіленеді.
Салық кезеңі – бұл уақыт кезеңі, әрбір салық түріне және
Салық кодексінің басқа да міндетті төлемдеріне қолайлы етіп,
белгіленеді, сол кезең біткеннен кейін салық базасы анықталынып
бюджетке төленуге жататын салық пен басқа да міндетті төлемдері
есептелінеді.
Қазақстан Республикасындағы салық заңы – мүліктің кірістелген
және тауарды сату мақсатында жөнелтілген, қызметтің көрсетілген,
жұмыстың атқарылған кезеңімен есептелген шығысы мен төленген табысының
кезеңіне қарамастан, салықтық есептің әдісіне орап есептеу әдісі
бойынша құрылады.
Қазақстан Республикасында әрекет етіп тұрған салықтар мен
басқа да бюджетке төленетін міндетті төлемдердің сызбасы төменде
көрсетілген.
Кәсіпорынның бюджетпен есеп айырысу операциялары 63 Бюджетпен
есеп айырысу бөлімшесінің шоттарында есепке алынады. Бұл бөлімшеге:
631 Төленетін ағымдағы табыс салығы, 632 Кейінге қалдырылған табыс
салмағы, 633 Қосылған құн салығы, 634 Бюджетпен басқадай есеп
айырысу шоттары кіреді.
Корпоративтік табыс салығы. Корпоративтік табыс салығы бойынша
бджетпен есеп айырысу 631 Төлеуге жататын ағымдағы табыс салығы
деген пассивтік шотында жүреді.
Корпоративтік табыс Салық салынатын Салық Салықтық кезең
салығын төлеушілер обьектілер мөлшерлемесі
Заңды тұлға, Қ.Р. Салық салынатын 30% Календарлық жыл
резиденттері (бұларға табыс
Ұлттық банкі мен
мемлекеттік ұйымдар
кірмейді)
Төлем кезінде 15%
алынатын табысқа
салынатын салықта
Заңды тұлға, Қ.Р. Салық салынатын 10% Календарлық жыл
резиденттері, олар табыс
үшін жер өндірістің
негізгі құралы болып
табылады.
Қ.Р. тұрақты ұйымдар Салық салынатын 30% Календарлық жыл
арқылы, қызметін табыс
жүзеге асыратын
резиденттер емес
заңды тұлғалар
Таза табыс 15% Календарлық жыл
Қ.Р.-да төлем Төлем кезінде 15% марапаттау
кезінде табылатын алынатын табысқа мен қатысу
резиденттер емес салынатын салықтарүлесімен
заңды тұлғалар алынған
табыстар,
дивиденттер; 10%
тәуекелділіктің
сақтандыру
келісім шарты
бойынша
төленетін
сақтандыру
пайдасы; 5%
тәуекелділіктен
қайта сақтандыру
келісім шарты
бойынша
төленетін,
сақтандыру
пайдасы. 5% -
халықаралық
тасымалдауда да
транспорттық
қызмет көрсету
ден түскен
табыс; 20% -
басқа да табыстар
Корпоративтік табыс салығының салық салынатын негізгі обьектісі
салық салынатын табысы болып табылады, оның деңгейі жылдық табыс
жиынтығы мен шегерімнің (тұрақты мекемелер арықылы қызметін жүзеге
асырмайтын, резидент еместерді қоспағанда) арасындағы айырмасы арқылы
анықтайды:
Салық Жылдық табыс Шегерімдер
= -
салынатын табыс жиынтығы
Жылдық табыс жиынтығына: жөнелтілген өнімдер, атқарылған жұмыстар,
көрсетілген қызметтер және басқа да операциялар үшін, салық төлеушінің
алуына ( алғанына) жататын ақшалай немесе басқа да қаражаттар, өзара
есеп айырысу ретінде үшінші тұлғаларға жіберілген, тікелей, не жанама
түрінде шығындарды өтеуге жібрілген құжаттар кіреді. Кәсіпкерлік
қызметтерден түсетін кірістерге: өнімді (жұмысты, қызметті) сатқаннан
түсетін кірістер; ғимараттарды, қондырғыларды сату кезінде құнының
өсуінен, сондай-ақ амортизациялауға жатпайтын активтерден инфляцияға
байланысты олардың құндарына түзетулерді есепке алу барысында түскен
кірістер; басқа да сатудан түскен тыс кірістер, соның ішінде:
проценттер бойынша кіріс; дивиденттер; ақысыз алынған мүліктер мен ақша
қаражаттары; мүліктерді жаға беруден түсетін кірістер; роялти;
мемлекеттен және басқа да заңды тұлғадардан алынған жәрдем ақшалар;
кәсіпкерлік қызметтен немесе оның қызметін шектеуден алынған
кірістер; қарыздарды есептен шығарудан түскен кірістер және т.б.
жатады.
Салық төлеушілер жылдың табысының мыналарды шығарып тастау
керек.
- дивиденттер, Қ.Р. заңды тұлға резиденттерінен алынған бұрындары
төлем көзінен ұсталғандары;
- кәсіпорынның меншігіндегі акциясының құны, олардың номиналдық
құнынан артқан деңгейі, яғни эмитенттердің орналастыру кезінде
және меншікті акциясын сатқан кезінде алынған табыстары;
- мемлекеттік бағалы қағаздарды сатқаннан түскен табыстары;
- әртүрлі апатты төтенше жағдайына, душар болған жағдайда,
гуманитарлық көмек ретінде алынған мүліктердің құны, егер де
олар арналымы бойынша пайдаланылса;
- мемлекеттік кәсіпорындардан тегін негізде алынған негізгі
құралдардың құны;
- зейнетақыны қамтамасыз ету туралы ҚР заңына сәйкес алынған
инвестициондық табыстары.
Заңды тұлғалардың жылдық табысының жиынтығынан оны алуға байланысты
барлық шығындар кемітіледі, соның ішінде табыс салығы салынатын еңбек
ақы бойынша шығындары да, яғни қызметкерлерінің материалдық және
әлеуметтік әл- ауқатын көтеруге шығарылған шығындар, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының заңдарымен реттелетін Мемлекеттік әлеуметтік
сақтандыру және арнайы қорларға салынған шығындар.
Салық төлеушілердің шегерімдерінің тиісті құжаттары бар болса,
яғни жылдық табыс жиынтығын алумен байланысты шығыстары расталса
ғана шегерім жасалады. Бұл шығыстарды сол өзінің жасалған салықтық
кезеңінен шегеріледі, бірақ оған болашақ кезеңнің шығыстары
қосылмайды.
Жылдық табыс жиынтығынан келесі шегерімдер жасалады.
Қызмет бабымен іс –сапарға кеткен шығындары және өкілеттік шығыстары
Қазақстан Республикасының Үкімет белгілеген нормалар шегінде
шегеріледі:
- іс -сапарға жіберілген жеріне дейін кеткен нақты жолымен
байланысты шығындары (билеттің құны), сондай-ақ броньға жасалған
шығындары жатады;
- шетелдік іс-сапарда жүрген кезіндегі тәулік шығындары Қазақстан
Республикасының үкіметінің белгіленген норма шегінде беріледі.
Алынған сыйақы (мүдде) бойынша шегерім келесі деңгейде жасалынады:
Сыйақы қатарына алынған несие (кредит, займ), мүліктер, дисконттар мен
депозиттер жатады.
- несиелер (займдар) бойынша, оның ішінде қаржылық лизинг бойынша
да, депозиттер, сондай-ақ мүліктерде теңгемен алынса (немесе
орналастырылса), онда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі бекіткен
қайта қаржыландырудың 1,5-ке еселенген ресми мөлшерлемесі бойынша
шығарылған сомасы шегінде шегеріледі, ал ол шетел валютасында
берілген (немесе орналастырылған) болса, онда ол Лондонның банкаралық
рыногының 2-ге еселенген мөлшерлемесі (ставкасы) бойынша шығарылған
соманың шегінде шегерілуі тиіс.
Жоғарыдағы шектеулермен қоса, несиенің максималды марапаттау
сомасы да шегерімге жатады:
Заңды тұлға – Төлем көзінен
ұсталатын
резиденттеріне Төлеу көзінен табыс
салығының
төлейтін, марапаттау ұсталынған мөлшерлемесі
(15%)
және шегерімге = марапаттау х
______________________
жатқызуға болатын сомасы Корпоративтік
салығының
сомасы. мөлшерлемесі
(30%)
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің қайта қаржыландыру
мөлшерлемесі және Лондонның банкаралық рыногының депозиттерді, бағалы
қағаз қарыздарды, мүліктерді, сондай-ақ несиені (қарызды) рәсімдеу
кезеңіндегі мөлшерлемесі пайдаланылады.
Келісім- шартқа сәйкес несие (қарыз) үшін марапаттау сомасын
есептеу кезінде қалқып жүретін мөлшерлемесі және сол мәміленің
(операцияның) нақты жасалған күніндегі мөлшерлемесі есепке алынады.
2. Салықтарды шегеріс жасау. Бұл жерде мемлекеттік бюджетке есептелген
шегіндегі төленген салық шегеруге жатады, яғни жылдық жиынтық табыс
анықталғанға дейінгі салықтар; Қазақстан Республикасының аумағында
және басқа мемлекеттерде төленген табыс салығы мен корпоративтік
табыс салығы, сондай-ақ үстеме пайданың салықтары (яғни кәсіпорын
рентабельді болған сайын, одан ұсталатын салықтың да деңгейі
төмендейді). Сонымен қоса, өткен кезеңдер үшін ағымдағы салық
кезеңінде төленген салықтар да шегерілуі тиіс.
Ағымдағы салықтық кезеңде өткен кезеңдер үшін төленген салық
қай кезеңде төленсе, сол кезеңнің шегеріміне жатқызылады.
3. Салық салынатын табысты анықтаған кезде жылдық жиынтық табыстан
келесі шығыстар шегеруге жатпайды;
- жылдық жиынтық табысты алумен байланысты емес шығыстар;
- күрделі сипаттағы шығыстар, яғни тіркелген активтерді сатуға
және сатып алуға кеткен шығыстар;
- мемлекеттік бюджетке төленетін айыппұлдар мен өсімдер;
- жылдық жиынтық табысты алумен байланысты болса да, бірақ Салық
Кодексінің белгіленген нормасынан артық болса, онда ол
шегерімге жатқызылмайды;
Қазақстан Республикасының заң актісімен белгіленген нормадан жоғары,
төлеуге (төленуге) жататын міндетті бюджет төлемдерінің басқа да
сомасы;
- кәсіпкерлік қызметте пайдаланбайтын, құрылыс обьектілерін салу,
пайдалану және күтіп – ұстау шығыстары;
- тегін берілген мүліктрдің, жұмыстардың, қызметтердің құны;
Кәсіпкерлік қызметтен тартқан зияндар (егер шегерім түзетілген жылдық
жиынтық табыстан асып кетсе), сондай-ақ салық төлеушінің кәсіпкерлік
қызметінде пайдаланған ғимараттардан, қондырғылардан тартқан зиянды
салық төлеушінің келешектегі табысының есебінен өтеу үшін үш жылға
дейін төлеу мерзімі кейінге қалдырылады.
Корпоративтік табыс салығын есептеген кезде 851 шоты
дебеттеліп, 631 шоты кредиттеледі. Бұл салық жылдың соңында бір рет
есептелінеді.
Корпоративтік табыс салығын бюджетке төлеген кезде оның
ішінде аванстық төлемін қоса алғанда 631 шоты дебеттеліп, 441 шоты
кредиттеледі.
851 шотының дебеті бойынша және 632 шотының кредиті бойынша
кейінге қалдырылған салықтың пайда болғанын немесе ағымдағы кезеңде
уақытша айырмасының жойылғанын, болашақта бюджетке төленуге
жататындығын көрсетеді. Жыл соңында табыс салығы бойынша жұмсалған
шығыс сомасына 571 шоты дебеттеліп, және 851 шоты кредиттеледі.
Кейінге қалдырылған табыс салығы және сонымен байланысты есеп
айырысулар.
Кейінге қалдырылған салықтың есебі үшін 632 Кейінге қалдырылған
табыс салығы шоты арналған. Бұл шотта бухгалтерлік және салық
есебінің талаптарындағы айырманың нәтижесінде пайда болған уақытша
сомалары көрсетіледі.
Бухгалтерлік есепте табыс пен зиян есеп саясатында қаралған
және есеп стандарттармен қарастырылған қағидасы бойынша қаржылық
шаруашылық қызметінің нәтижесі анықталады. Салықтық есепте табыс пен
зиянның сомасы бухгалтерлік есепте көрсетілген сомамен салыстырылып,
солардың арасындағы айырмасына тиісті түзетулердің көмегімен
анықталады.
Бұл арада мынаны ескерген жөн: салық (жедел) есебінде жиынтық
жылдық табыстан (негізгі құрал-жабдықтарды амортизациялау, негізгі құрал-
жабдықтарды жөндеу, проценттер және тағы басқалары бойынша) ұстап
қалулар (жеңілдіктер) туралы, сондай-ақ табыстар туралы (үйлерді,
ғимараттарды) сату кезіндегі құнның, сондай-ақ ақша құнсыздануына
түзетулерді есепке ала отырып амортизациялауға жатпайтын алашақтардың
өсуі; кәсіпкерлік қызметті шектеуге келіскені және кәсіпорынды
жапқаны үшін тағы басқалары жөнінде хабарлама қалыптасады; бұл
хабарламада салық салынатын табыс сомалары және бюджетке төленуге
тиісті заңды тұлғалардан алынатын табыс салығының сомалары туралы
бухгалтерлік әрі салық есебі деректері арасындағы алшақтыққа әкеп
соғады.
Бухгалтерлік және салық есебі арасындағы мәліметтердің
теңдігін сақтау оңай шара емес, өйткені олардың арасында тұрақты және
уақытша сипаттағы айырмашылықтары болады.
Осының нәтижесінде уақытша және тұрақты айырмашылықтар, сондай-
ақ уақытша айырмашылықтардан салықтық тиімділік туындайды.
Тұрақты айырмашылықтар – бұл ағымдағы есепті кезеңде туындайтын
және бұдан кейінгі есепті кезеңдерде жойылмайтын (бухгалтерлік есеп
деректері мен заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы жөніндегі
мағлұмдамада көрініс табатын деректер арасындағы айырмашылықтар)
салық салынатын және бухгалтерлік табыстар арасындағы
айырмашылықтар.
Тұрақты айырма ретінде келесі мысалды келтіруге болады:
- жылдық жиынтық табыспен де, шаруашылық жүргізуші субьектінің
кәсіпкерлік қызметімен де байланысты емес шығыстр (демалыс
үйлеріне жолдама алу, бассейінге абономенттерді алу, спорт құрал-
жабдықтарын алу және т.б.)., бұл аталған шығыстар бухгалтерлік
есепте шығысқа жатқызылады, ал салық есебінде олар
шегерім ретінде танылмайды;
- бюджетке төленетін айыппұл санкциялары бухгалтерлік есепте
жылдық табыстан шегеріледі, ал салық есебінде ол шегерілмейді;
- нормадан жоғары белгіленген іс-сапар мен өкілділік шығындары
бухгалтерлік есепте кезең шығыстарына жатқызылады, ал салық
есебінде ол шегерім құрамына енгізілмейді;
- қоршаған ортаны ластаудан тазартуға кеткен шығындар
бухгалтерлік есепте кезең шығыстарына жатқызылады, ал салық
есебінде ол жылдық жиынтық табыстан шегеруге жатпайды;
- марапаттау бойынша шығыстар толық көлемде бухгалтерлік есепте
шығысқа жатқызылады, ал салық есебінде – белгіленген шектеулер
шегінде ғана ескеріледі;
- несие бойынша, соның ішінде қаржылық лизингі бойынша да,
депозит бойынша да, сондай-ақ сенімді басқаруға алынған
мүліктер бойынша да Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің
белгілеген қайта қаржыландыру коэффициентінің 1,5 есе еселенген
ресми мөлшерлемесінің шегіндегі сомасымен есептейді, ал егер
ол шетелдік валютада орналастырылса, онда Лондондық банкаралық
нарықтың 2-есе еселенген мөлшерлемесінің негізінде
есептелінеді.
Жоғарыда келтірілген шектеулерге қосымша, шегеруге жататын несие
(қарыз) бойынша марапаттаудың масималды сомасы, келесі сомада
шектеледі:
Төлем көзінен
ұсталатын
Шегеруге Төлеу көзінен табыс
салығының
жатқызылатын және алынатын мөлшерлемесі
(15%)
заңды тұлға – резиденті = марапаттау x
____________________
төлейтін марапаттау сомасы
Корпоративтік
сомасы салығының мөлшерлемесі
(30%)
- сақтандыру пайдасы бухгалтерлік есепте ешқандай шектеусіз
шығысқа жатқызылады, ал салық есебінде – ол шегеруге жатпайды, егер
ол шегеруге жатқызылған жағдайда класы бойынша өкілетті органдардың
белгілеген шегінде ғана жүзеге асуы мүмкін;
- кәсіпкерлік қызметінде пайдаланбайтын обьектілердің пайдалануы мен
күтіп-ұстау шығыстары бухгалтерлік есепте толық көлемінде шығыс
ретінде есептелінеді, ал ол салық есебінде шегерімге жатпайды.
- және басқа да шығыстары.
Уақытша айырма бухгалтерлік табысты есептеген кезде кейбір табыс пен
шығыс баптарының бір бөлігі бір есептік кезеңде, ал салық салынатын
табысты есептеген кезде басқа есептік кезеңде есептелінеді. Сондықтан
бірінде болған айырма, екіншіде жойылады. Мысалы:
- материалдық емес активтер мен негізгі құралдар бойынша
жасалатын амортизациялық аударымдар.
Бухгалтерлік есепте амортизациялық аударымдар үшін әртүрлі тәсілдер мен
нормалар пайдаланылады және ондағы есептелген сома шығын ретінде
қабылданады. Салық есебінде тек қалдығын азайту тәсілі пайдаланылады.
Сондай-ақ екі есептің пайдаланатын нормасы да әрқилы болуы мүмкін,
нәтижесінде салық есебі бойынша обьекті толық амортизациялануы
мүмкін, ал бухгалтерлік есепте ол жалғасуы мүмкін.
- бухгалтерлік есепте негізгі құралды жөндеу шығындарын толық
көлемде алады, ал салық есебінде оның құндық балансының 15% тең
сомасын ғана алады;
- 15% асқан сомасы негізгі құралдың құндық балансына қосылып,
одан амортизация срмасы есептелінеді, яғни салық салынады. Бухгалтерлік
есепте тап бұндай операциялар көрініс таппайды.
- бағалы қағаздарды сатудан жабылмаған зиян оларды сату кезінде
пайда болады, сол пайда болған кезінде бухгалтерлік есепте есептеу
әдісі бойынша көрініс табады. Салық есебінде аталған зиянды құнның
өсімінің есебінен жабады (компенсацияланады), ал егер де ол
жабылмаса, онда оның жабу мерзімін үш жылға дейін созады;
- салық бойынша шығыстар (корпоративтік салығын, табыс салығын
қоспағанда бухгалтерлік есепте есептеу тәсілі бойынша көрініс
табады, ал салық есебінде – шегерімге тек төленген салық қана
алынады;
- теріс бағамдық айырма бухгалтерлік есепте толық көлемінде
алынады, салық есебінде шегерімге жатқызу үшін шектеулер қойылады,
ал шектеулердің сомасын мынадай жолмен анықталады:
Салық салынатын табыстың сомасынан 50%
алынады, ал ол жылдық жиынтық табыс пен
Он бағамдық + шегерімнің (табыс пен шығыстың бағамдық
айырмасы айырмасы есепке алынбайды) айырмасынан
шығады.
Айырма сомасы негізінен шектеудің салдарынан пайда болады, ал ол
келесі салықтық кезеңдердің іздестіру барысында компенсацияланады.
Құрылыс салуға алған несие (қарыз) бойынша бағамның теріс айырмасы
оны жүргізудің кезеңдік төлеміне байланысты пайда болады және салық
есебінде оның обьективтік құны ескерілсе, бухгалтерлік есепте ол
шығыс ретінде танылады;
және басқа да .
Тұрақты және уақытша айырма шаруашылық жүргізуші субьектісінің
есеп саясатына бухгалтерлік есептің де, салық есебінің де енгізген
өзгерістерінің (түзетулерінің) салдарынан болуы мүмкін. Бұл арада
тұрақты айырманы келесі есептік кезеңде жоюға болмайды, ал уақытша
айырма жойылады. Тұрақты айырманы да, уақытша айырманы да өте жеңіл
түрде табуға болады, егер де тиесілі бухгалтерлік регитрлеріне
салықтық есеп қағидасының зерттеулерін жүргізсе. Уақытша айырма
сомасынан салықтық эффектіні бухгалтерлік есепте көрсету және
анықтау жолымен оның уақытша айырмасын табады. Салық эффектісі
төлеуге жататын немесе кейінге қалдырылатын төлем болып саналады.
Халықаралық практикада жалпы қабылданған пікір бойынша табыстан
алынатын салықты сол табысты табу үшін жасалатын шығыс деп санайды,
ал ол шығыс есептеу қағидасына сәйкес, өз кезеңіне қарап, тиесілі
пайда болған табыстармен бірге танылады.
Есептік кезеңде уақытша айырамынң салдарнан пайда болған салық
эффектісі 632 Кейінге қалдырылған табыс салығы шотында көрініс
табады.
Салықтық төлем міндеттемесінің әдісіне сйәкес, олар кезең
барысында, өзіне мынаны енгізеді;
- салық салынатын табыстан төлеуге жататын табыс салығын, ал ол
әрекет етіп тұрған заңға сәйкес есептелінеді, оның деңгейі былайша
анықталады:
Бухгалтерлік Тұрақты Уақытша
+ +
- -
табыс айырмасы айырмасы
- уақытша айырманың салықтық эффектісі сол есептік кезеңде не
төленеді, не жойылады, оның мөлшерін ағымдағы кезеңнің салықтық
мөлшерлемесі бойынша жалпы уақытша айырманың сомасынан анықтайды.
Егер де келесі жылға корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі
өзгеретін болса, онда ол сол өзгерген мөлшерлемесі бойынша алынады.
- кейінге қалдырылған салықтарды осы есептік кезеңге сәйкес
келетіндей етіп түзетеді. Түзету сомасы 632 шотта көрініс табады.
Мысалы: Кәсіпорын 2002ж нәтижесі бойынша келесі нәтижені алды делік:
Бухгалтерлік есеп мәліметі Жылдық жиынтық табыс туралы
декларациясының мәліметі және жасалған
шегерімдері
Көрсеткіштер Сомасы Көрсеткіштер атауы Сомасы
атауы мың теңге мың теңге
1 2 3 4
Өнімді (жұмысты, 10200 Жылдық жиынтық 10400
қызметті) табыс, оның ішінде
сатқаннан түскен - өнімді (жұмысты,10200
табыс қызметті) сатқаннан200
түскен табыс.
сатылған өнімнің Тауарды (қызметті,
(жұмыстың, жұмысты) сатумен
қызметтің) өзіндік байланысты
құны, оның ішінде7015 шығыстары 7620 7620
217 теңге.
негізгі құралдың (7015-217-94+916)
амортизациясы 94
жөндеуге кеткен
шығыстары
Кезең шығыстары 1915,54 3. Марапаттау
Жалпы және (Лондон банкаралық
әкімшілік 1780 мөлшерлемесі
шығыстары, оған бойынша, несиені 67,77
кіретіндер: 916 алған күні оның
басқару және деңгейі 2,455
шаруашылық құраған) - бірінші
шығыстары 68 шектеу кезеңіндегі
- бюджетке марапаттау сомасы
төленетін, 44 (Лондон банкаралық
айыппұл нарығының
санкциялары. 2-еселенген
нормадан жоғары 52 мөлшерлемесі
жасалған іс пайдаланған 73945
сапарының теңге
шығыстары (150600х(2,455х2%).
кәсіпкерлік – қосымша шектеуді
қызметтен ескеріп, есептелген
байланысты емес марапаттау сомасы:
шығыстары (мүшелді 700 +0135540х1530=67770
тойларына сыйлық теңге.
тарту, бассейн
абономенттерін
өтеу т.б.)
салықты есептеу
3.2. Пайызды
төлеуге байланысты
шығыстар (шетел
валютасында
резидент
еместерден 135,54
03.01.02ж 10000
доллар немесе 150
6000 теңге екі
жылға несие алған
9% жылдық пайызда
үстеме төлейтін
болып, яғни 135540
теңге (150 6000х9%)
4. Бағамның теріс
айырмасы
(200-бағамның оң
айырмасы;
900,23-салық
салынатын табыс, оң 400
да, теріс те бағамы
ескерілмей
есептелген; енді
осы соңғының 50%
аламыз:
(200+50%х900,
23)400т. бұл толық
көлемде шегерімге
жатады, өйткені ол
бағамның теріс
айырмасына қойылған
шектеуден аспаған)
5. Салықтар (оның
500 мың теңгесі осы 550
кезеңде, 50 мың
теңгесі - өткен
кезеңде төленген)
негізгі қызметі Тіркелген активтер
болып саналмайтын бойынша жасалған
сферадан түскен шегерімдер және
табыс, оның (200) жөндеу шығыстары,
ішінде амортизациялық 1062
бағам айырмасынан 200 аударымдар
түскен табыс негізгі құралдардың 981
бағам айырмасынан400 амортизациясы
алынған шығыс жөндеуге кеткен 81
шығыстар
Табыс жиыны 1069,46 Салық салынатын 700,23
(с.ж.1-с.ж,2-с.ж.3- табыстың жиыны.
с.ж.4) (с.ж.1-с.ж.2-с.ж.3-с
.ж.4-с.ж.5-с.ж.6)
2002жылы корпоративтік табыс салағының мөлшерлемесі 30% құараған, ал
оның деңгейі 2003жылы 32% деңгейінде белгіленді делік, онда олардың
уақытша салықтық эффектісі 45мың теңге құрайды. Енді осы шартты
мысалдың негізінде 2002ж салықтық төлемнің қанша құрайтындығын
анықтаймыз:
- төлеуге жататын табыс салығы (700,23х30%)= 210,07 мың теңге
бухгалтерлік табыс 1069,46 мың теңге
уақытша айырмасы -601 мың теңге
(-981-(-217)-81-(-94)-550-(-700)
тұрақты айырмасы +231,77 мың теңге
(68+44+52-67,77-(-135,54))
___________________________________ ___________________________________ __
Салық салынатын табыс 700,23 мың теңге
(1069,46-601+231,77)
- ағымдағы жылдағы уақтша айырмасының салықтық эффектісі:
(192,32) мың теңге ((601)х32%);
- кейінге қалдырылған салықты түзету: (3) мың теңге (-4530%х32%-(-45)).
Келтірілген мәліметтердің негізінде келесі шоттар корреспонденциясын
құрастырамыз.
ҚатарШаруашылық Сомасы мың Шоттар корреспонденциясы
№ операцияларының мазмұны теңге
Дебет Кредит
Есептелген корпоративтік 210,07 851 631
табыс салығы
Кейінге қалдырылған 192,32 851 632
табыс салығын есептеу
Кейінге қалдырылған 3 851 632
табыс салығын есепті
кезеңнің басына түзету.
2002 жылға уақытша айырмасының салықтық эффектісі мен сома
тізімдемесінің есебі
УақытшаЖыл басындағы Түзету Енеді АйырмасМөлшер СалықЖыл соңындағы
айырмассальдоса ы лемесі тық сальдосы
ының эффек
атауы тісі
Сомасы Салықтық
эффектісі
дебет Кредит
Кәсіпорын болашақ жылы 632 Кейінге
жеткілікті табыс алады қалдырылған
және зиянның пайда болған табыс салығ
кезеңін таза табыстың бойынша шеккен
экономиясына енгізеді: зияны субшоты632
салық эффектісінің 218,6
уақытша айырмасының
сомасына (638х32%) 485,4 851
632 Кейінге
Салық төлемі бойынша қалдырылған
алынған экономиясының табыс салығы
сомасына (1517х32%) (яғни, бойынша шеккен
салық төлемінен зияны субшоты
үнемделген сомасына)
Жиыны 704,0
Кәсіпорын болашақ жылы
алатын табысына сенімсіз
(неғайбіл) болған, таза
табысқа 632 шотының
кредиттік сальдосынан
аспайтын сомасын ғана
енгізген. 218,6 632 Кейінге 632
- салық эффектісінің қалдырылған
уақытша айырмасының 240,32 табыс салығ
сомасына (683х32%) бойынша шеккен
зияны субшоты
851
- 632 шотының кредиттік 632 Кейінге
калдығының шеңберіндегі қалдырылған
сомасына табыс салығы
бойынша шеккен
зияны субшоты
Жиыны 458,92
Жоғарыдағы екі шарттың 218,6 632 Кейінге 632
бірін сақтамаған жағдайда, қалдырылған
салық эффектісінің табыс салығы
уақытша айырмасының бойынша шеккен
сомасын ғана пайдалануы зияны субшоты
мүмкін.
Жиыны 218,6
2003жылы алынған табысы, яғни 632 шоттың дебеті бойынша көрсетілген
сомасы зиянды жабу үшін жеткілікті болған және оған келесі шоттар
корроспенденциясы жасалынады.
ҚатарШаруашылық операцияларыныңСомасы, теңге Шоттар корреспонденциясы
№ мазмұны
дебет Кредит
Болашақтағы табысты 704,0 631 632 Кейінге
бағалаудың негізінде, қалдырылған
зиянның пайда болған табыс салығы
кезіндегі таза табысқа бойынша шеккен
салық төлемі бойынша зияны субшоты
үнемделген сомасы
қосылған. Бұрындары
кейінге қалдырылған табыс
салығының сомасы шеккен
зиян ретінде
көрсетілген.
Жиыны 704,0
Салық төлемі үнемделген
сомасын, 632 шоттың
кредиттік сальдосынан
аспайтын деңгейде таза 458,92 631 632 Кейінге
табысқа қосқан: қалдырылған
- бұрындары кейінге табыс салығы
қалдырылған табыс бойынша шеккен
салығының сомасы шеккен зияны субшоты
зиян ретінде көрсетілген. 245,08 631
- салық төлемі бойынша
үнемделген сомасы 632
шотының кредиттік
сальдосынан асып түскен
сомасы ғана көрсетіледі
(704-458,92)
Жиыны 704,0
Салық төлемі бойынша
үнемделген сомасын таза
табысқа енгізген, зиянды
зачетка айналдыру
барысында: 218,6 631 632 Кейінге
- бұрындары кейінге қалдырылған
қалдырылған табыс табыс салығы
салығының сомасы шеккен бойынша шеккен
зияны бойынша көрсетілген485,4 631 зияны субшоты
- зиянның пайда болған
кезеңіндегі салық төлемі
бойынша жасалған
экономиясы
Жиыны 704,0
Ұзақ мерзімді активтерді қайта бағалаған кезде ол корпоративтік
табыс салығына әсер етпейді, бірақ қайта бағалаудың нәтижесінде
салық салынатын және бухгалтерлік табыстың арасында айырма болуы
мүмкін. Бұндай орын алған айырма салық есебінде көрініс таппайды,
ол тек бухгалтерлік есепте ғана көрсетілуі мүмкін. Ондай айырма
тұрақты да, уақытша да болуы мүмкін. Бухгалтерлік есепте де, салық
есебінде де амортизацияны есептеу үшін әртүрлі тәсілдер пайдаланады:
уақытша айырманы, ал қайта бағалаудың нәтижесіндегі құндық өсімі
- тұрақты айырманы туғызады.
Айырманың бұндай типі қабылданған есеп әдістемесіне тәуелді
болып келеді. Осындай айырманың болуына қарап, ондай айырма
бухгалтерлік есепте 632 шотына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жалпы бухгалтерлік кєсіпорынѓа оныњ ќаржылыќ жаѓдайын жоспарлау,
баѓалау, баќылау жєне талдау секілді функцияларды орындауы ќажет. Сонымен
ќатар бухгалтерлік есеп кєсіпорынныњ активтері менміндеттемелері,капиталы
жєне µндірілген µнімдерімен олардыњ сатылѓандыѓы туралы аќпараттарды
жинаќтап кµрсетеді. Тек ќана бухгалтерлік есеп арќылы кєсіпорынныњ
табыстары мен шыѓыстарын жєне шаруашылыќ ќызметініњ соњѓы ќаржылыќ
нєтижелерін аныќтауѓа болады.
Мєселеніњ ќойылуы – “AGRO TRADE Go” Жауапкершілігі шектеулі
серіктестікке кіретін шаруашылыќта егістік кµлемін кµбейтудіњ жєне маќта
µнімділігі мен µндірілген µнімніњ кµлемін арттыру жоспарларын жасау.
Сонымен ќатар ќазіргі талапќа жауап беретін соњѓы ‰лгідегі техникалыќ
ќ±рал-жабдыќтармен жараќтандыру. Кєсіпорынныњ экономикалыќ жаѓдайын
т±раќтандыру.
Кєсіпорынныњ міндеті – халыќтан маќта талшыѓын жинау, ќабылдау,яѓни
сатып алу,келісілген баѓамен наќты аќшасын беру.
Халыќты ж±мыспен ќамтамасыз ету, ж±мысшылардыњ айлыќ жалаќыларын
уаќытылы кешіктірмей беру, таѓы басќа да ж±мысшылардыњжаѓдайын жасау.
Кєсіпорынныњ маќсаты – жиналѓан маќта талшыѓын µњдеу-µндіру,сату,
пайда табу жєне тиімділігін арттыру-асыру,дамыту,таѓы басќа ж±мыстардыњ
д±рыс ж‰ргізілуін кµздейуі.
Экономиканыњ барлыќ саласында кєсіпорындардыњ иелері мен ењбек
±жымдары шикізат пен материалдарды ±ќыпты ж±мсауѓа, µндіріс ќалдыќтарын
азайтуѓа, ысырапты жоюѓа,бєсекеге жарамды µнімдерін µндіруге , оныњ сапасын
кµтеруге,µзіндік ќ±нын тµмендетуге,ќоршаѓан ортаны саќтауѓа м‰дделі.
Кєсіпорынныњ сыртќы экономикалыќ байланыстарын жандандыру ‰шін оныњ ењ
алдымен зањдылыќ базасын тиісті єлемдік ‰лгілерге келтіруді талап етеді
жєне µндірілген µнімніњ сапасын єлемдік стандартќа сай етуі тиіс.
1.1. Серіктестіктер туралы заңы және жарғысы.
1.2. Серіктестік және олардың есебін ұйымдастыру бойынша
әдебиеттерге шолу.
Экономика саласындаѓы мамандар,яѓни соныњ ішінде,бірінші кезекте,
бухгалтерия ќызметкерлері есепке алудыњ жєне есеп берудіњ барлыќ ж‰йесін
жаќсы білулері,оларды оњтайластыруды ќарастыру ќажет. Ењ бастысы
кєсіпорынныњ негізгі жєне айналым ќорларын пайдалану бойынша В.К.
Радостовецтіњ “Кєсіпорындаѓы бухгалтерлік есеп” оќулыѓын пайдаланылды.
Сонымен ќатар Жауапкершілігі шектеулі серіктестік жарѓысы бойынша жалпы
т‰сініктемелер Ќазаќстан Республикасы Азаматтыќ кодексініњ жалпы жєне
ерекше бµлімдерінде кењінен кµрсетілген. Бірќатар мєліметтер К.Ш Д‰йсебаев.
Э.Т.Тµлегенов жєне Ж.Г. Ж±маѓалиевалардыњ “Кєсіпорынныњ ќаржылыќ
жаѓдайын талдау”оќулыѓынан алынса негізгі жєне айналым ќорларыныњ
тиімділігі туралы мєліметтер Ќ.К.Кеулімжаев, З.Н.Єжібаева, жєне
Н.А.Ќ±дайбергеновтердіњ “Бухгалтерлік есеп принциптері”оќулыѓы
пайдаланылды.
Меніњ таќырым: Жауапкершілігі шектеулі серіктестік негізі жєне айналым
ќорларын пайдаланудыњ тиімділігін арттыру жолдары.
1-бµлімде Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктіњ ќ±рылуы жєне ќызметтері
кµрсетілген, онда Ќазаќстан Республикасыныњ Жауапкершілігі шектеулі
серіктестік туралы т‰сінік, кєсіпорынныњ жарѓысы, ќ±рылуы, ќ±ќыќтары жєне
маќсаты мен міндеттері сонымен ќатар бухгалтерлік есепті ж‰ргізу
стандарттары кењінен ќарастырылады.
2-бµлімде “AGRO TRADE Go” Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктіњ
шаруашылыќ, ќаржылыќ жаѓдайын талдау. Ќарастырылѓан мєселелер “AGRO TRADE
Go” Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктіњ ќаржылыќ м‰мкіндіктері, негізгі
жєне айналым ќорларыныњ есебін ж‰ргізу жєне оларды пайдалану жолдары
терењірек зерттеліп ќосымша пікірлер ќойылды.
3- бµлім негізінен “AGRO TRADE Go” Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктіњ
негізі жєне айналым ќорлар есебін басќаруды тиімді ±йымдастыруѓа
баѓытталѓан. Онда кєсіпорынныњ негізгі жєне айналым ќорларыныњ тиімділігін
арттыру жолдары кµрсетіліп болашаќта кєсіпорынныњ ауќымын кењейтудіњ
бірнеше жолдарын ашып кµрсеттім.
Кәсіпкерлік қызметтің орны ең алдымен-кәсіпорын. Экономикалық категория
ретінде ол өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастарды ұйымдастырудың
негізгі буыны. Құқықтық тұрғыдан немесе заңды құқықтары бар дара шаруашылық
субъектісі өзіне бекітіліп берілген мүлктерді пайдалана отырып өнім
бекітіліп берілген мүліктерді пайдалана отырып өнім өндіреді, түрлі
жұмыстар атқарады, әр түрлі қызмет көрсетеді.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі және қолданылып жүрген заңдар
мен заңдылықтарға сәйкес кәсіпорындардың мынадай ұйымдық-құқықтық нысандары
бар:
• Мемлекеттік кәсіпорын
• Серіктестік (толық жауапкершілікті, аралас және жауапкершілігі
шектеулі жауапкершілікті);
• Акционерлік қоғам, бірлестіктер.
Кәсіпкерлік қызметке қатысушылар мен олардың әріптестерінің бірігуі
“серіктестік” деп аталады.
Серіктестік шаруашылықтарға әріптестердің қатысуы жазбаша келісімдер мен
шарттар түрінде бекітіледі.
Серіктестіктерді олардың құрылтайшылары құрайды.
Серіктестік шаруашылықтардың мүшелері:
• Басқару істеріне қатысуға;
• Серіктестік қызметі жөнінде мағлұматтар алуға;
• Оның құжаттарымен танысуына;
• Несие берушілермен есеп айырысқаннан кейін қалған пайданы бөлісуге;
• Тиісті мүлік құнының ақшалай баламасын алуға құқығы бар.
1.3. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің шаруашылық және қаржылық
жағдайын талдау.
Есеп беру деп кәсіпорынның өткен кезеңдегі қаржылық-шаруашылық
қызметін кешенді түрде сипаттайтын барлық көрсеткіштер жүйесін
айтамыз. Есеп беру процесін жасау есеп жұмысының соңғы
сатысы болып табылады.
Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды
тұлғаның қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы
ақпараттарды беру болып табылады. Қаржылық есеп берудің
пайдаланушыларының қатарына потенциалды инфесторлар, кредиторлар,
жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбекқорлар, сондай-ақ мемлекеттік
органдар т.б. кіреді.
Қардылық есеп беру басқарушы органдардың жұмысын және
субьектің ресурстарын, міндеттемелерін және ақша қаражаттарының
болашақтағы ағындарын бағалауға, несие беру бойынша шешімдерге
және инвестициялық шешімдерді қабылдауға пайдалы ақпараттарды
береді.
Есеп беру мәліметтерін кәсіпорынның тиімділігін бағалау үшін,
сондай-ақ шаруашылық қызметін талдау үшін сыртқы пайдаланушылар
пайдаланады.
Осымен қоса, есеп беру кәсіпорынның шаруашылық қызметін
жедел басқару үшін қажет және ол болашақ кезеңдерді жоспарлау мен
болжау үшін басты (бастапқы) база болып табылады.
Есеп беруге қойылатын негізгі талаптар: кәсіпорын қызметінің
нәтижесін анық және обьективті көрсету, барлық көрсеткіштерді бір-
бірімен қатаң түрде үйлестіру, бухгалтерлік пен жедел-статистикалық
есеп берудің сабақтастығын (үйлесімділігін) сақтау, әдістемелік және
басқа да ережелерді сақтау болып табылады.
Бұрмаланған есеп бергені үшін кәсіпорынның басшысы мен бас
бухгалтері Қазақстан Республикасының әрекет етіп тұрған заңдарына
сәйкес жауап береді.
Қаржылық есеп берудің негізгі қағидалары болып:
Есептеу: қаржылық есеп беру есептеу негізінде жасалған
жасалады, соған сәйкес өнім жөнелтілген, жұмыс атқарылған кезінен
бастап, олардың төлену нәтижесіне қарамастан табыс болып танылады.
(көрініс табады), ал шығысы мен зияны орын алынған кезден бастап
танылады.
Толассыздық. Субьект өз қызметін жақын арада тоқтатпауды
топшылайды және ондай нитеттің көз жетерлік болашақта пайда болуын
да мақсат тұтпайды.
Түсініктілік. Қаржылық есеп беруде берілген ақпарат
пайдаланушыларға түсінікті болуы тиіс.
Маңыздылық. Қаржылық есеп беруді пайдаланушылар ондаңы
мәліметтерге қанағаттануы тиіс; қаржылық, шаруашылық, жедел жағдайларын
(оқиғаларын) бағалаған кезде олардың қабылданған шешіміне алынған
(немесе пайдаланған) мәліметтер өз септігін тигізуі керек.
Мәнділік. Қаржылық есеп беру негізінде қабылданған шешімдер
олардың ұғымдарының дұрыстығына немесе дұрыс емес екендігіне әсер
етуі мүмкін.
Дұрыстық. Есеп беру негізінен анық мәліметтердің көрсеткіштерінен
құралады. Егер де онда мәнді қателер немесе күні бұрын пішілген ойлар
болса.
Шындық және алалықсыз ұсыну. Қаржылық есеп беру субьекттің ақша
қаражатының қозғалысы, операцияның нәтижесінде қаржылық жағдайы
туралы пайдаланушыларға шындық және алалықсыз мәліметтер беру
тиіс.
Сақтық. Кез-келген шешімді қабылдаған кезде сақтық деңгейін
сақтаған жөн, белгісіз жағдайда активтер мен табыстың, сондай-ақ
міндеттемелрмен шығыстың қайта бағалануына барынша жол бермеу керек.
Аяқтау және салыстыру. Қаржылық есеп беруден ақпараттардың
анықтылығын қамтамасыз ету мақсатында ондағы мәліметтер толық болуы
тиіс. Ақпараттың пайдалылығы мен мазмұндылығын арттыру үшін ол
есептік кезең екінші бір есептік кезеңмен салыстырылуы тиіс.
Жүйелілік. Пайдаланушы субьекттің қаржылық есеп беру оның
әртүрлі есептік кезеңімен салыстыру мүмкіндігін қалыптастыру керек.
Өйткені оның көмегімен қаржылық жағдайдың тенденциялық өзгерістерін
анықтай алады, демек қабылданатын шешімдердің жүйелілігін сақтау
мүмкіндігі артады.
Есеп беруге қойылатын ең басты талап оның тазалығы (ашықтығы)
болып табылады, яғни акционерлер мен инвесторларға есеп берудің
мәліметі түсінікті болуы тиіс. Есеп беру белгіленген мәліметтердің
мерзімінде жасалғаны жөн. Кәсіпорынның есеп беруі бухгалтерлік,
статистикалық және жедел (оперативтік) болып бөлінеді. Жедел-
статистикалық есеп беру кәсіпорынның өндірістік және қаржылық
қызметінің жекеленген жақтарын бухгалтерлік және жедел беру
кәсіпорындардың өндірістік және қаржылық қызметтен бастапқы
құжаттармен және есепке алу жазбаларымен расталып, жинақталған
деректерден жасалады. Қандай кезең үшін берілгендігіне қарай есеп
шұғыл және почта арқылы берілетін есептер болып бөлінеді.
Балансты және басқа да берілетін есептерді уақытнда әрі сапалы
жасау үшін бухгалтерия өндірістік бөлімшелеріндегі барлық
мәліметтердің (деректердің) құжатталуын, белгіленген материалдық және
басқа есептерін толық көлемде берілуін қамтамасыз ету керек.
Бухгалтерлік есептің ақпараттары балансқа дейін есепке
өңдеулерден өтеді. Бұл өңдеу процесі төрт кезеңнен тұрады:
Бірінші кезең. Әртүрлі шаруашылық фактілері құжатталады іскерлік
мәміле жасалады.
Екінші кезең. Есеп мәліметтері есеп талабына байланысты
жүктеледі, содан соң бухгалтерлік есеп шоттарында көрсетіледі (есеп
регистрлеріде ЖО, ведомость, Бас кітап).
Үшінші кезең. Есеп жиынтығы беру нысандарына көшіріледі
(баланс қаржылық – шаруашылық қызметі туралы есеп беру, ақша –
қаражаттарының қозғалыс туралы есеп беру т.б.)
Төртінші кезең. ЖШС-ның қаржылық шаруашылық қызметі талданады.
Есеп беру жөніндегі жұмыстарды мүлтіксіз ұйымдастыру ісінде
есепші қызметкерлердің міндететрін өз ара дұрыс бөлудің және есеп
жұмыстарының кестесін белгілеудің маңызы зор. Берілетін есеп тиісті
жиынтық құжаттарында саралау парақтарында және белгіленген көлемдерде
есептік тізімдемесінде жинақталады. Аталған деректердің негізінде
талдау жасалынады.
Жасалғн баланстық және басқа берілетін есептердің көрсеткіштерінің
дәлдігін қамтамасыз ету үшін арифметикалық және логикалық тұрғыдан
мұқият тексеру керек. Баланстың сабақтастығын есепті кезеңнің
басындағы баланс бабтарын деректерін ағымдағы кезеңнің осы баптағы
деректермен салыстырып жыл соңындағы көрсеткіштердің әрбір жолы
анықталады. Қаржы есебін беру тәртібі ьухгалтерлік есептің
стандарттары мен реттеледі:
№2. Бухгалтерлік баланс және қаржылық есептің негізгі
көрсеткіштерін ашып көрсету (2 БЕС). Қаржылық шаруашылық қызметінің
нәтижесі туралы есеп беру (3 БЕС) және Ақша қаражатының қлзғалысы
туралы есеп беру (4 БЕС) арқылы жүзеге асады.
Жылдық есептің меншік иелері мен (қатысушыларында,
құрылтайшыларында) немесе құрылтай құжаттарында көрсетілген мәліметтер
бойынша тиісті орындарға: салық инспекциясы (кәсіпорынның тұрған жері
бойынша) жергілікті қаржы органына, мемлекеттік статистика органдарына
есеп береді.
Тараптары бар кәсіпорындар өздерінің бухгалтерлік есептерін
берумен қатар, жалпы белгіленген тәртіпте біріккен (жиынтық) есебінде
береді.
Кәсіпорындар (бұған шетелдіктердің қатысы бар кәсіпорындар да
енгізіледі) егер Қазақстан Республикасының заңдарында басқадай
ерекшеліктері ескерілмеген болса, онда жылдық бухгалтерлік есепті жылдан
кейінгі келесі жылдың 1 наурызынан кешіктірмей береді. Бухгалетрлік есеп
берудің нақты күнін көрсетілген мерзімдердің шегінде салық органдарының
келісімдері бойынша кәсіпорынның иедері (қатысушылары, құрылтайшылары)
белгілейді.
Бухгалтерлік есеп беру күні болып бір қаладағы кәсіпорындар үшін оның
барлық қажетті ақпараттарын нақты берген күні есептеледі, ал басқа қаладағы
кәсіпорын үшін почта арқылы жіберілген күні есептеледі.
Берілген бухгалтерлік есепке кәсіпорын басшысы мен бас бухгалтер қол
қояды, олар оның уақытында берілуіне жауап береді.
Кәсіпорындардың шаруашылық қызметінің нәтижелерін, мүлік пен қаржы
жағдайы туралы жылдық бухгалтерлік есептермен мүдделі пайдаланушылар үшін
жариялауға жол ашық.
Бухгалтерлік есепте жазбаларға өзгеріс енгізу жағдайы туындаса, осы
жалға және өткен жылға қатысты берілген есептер мен баланс деректерінің
барлығын түзетуді қажет деп тапса, онда ол есепті айдан кейінгі бірінші
айда жасалады, сонда тиісті түзетулер көрінс береді. Өткен жыл үшін
берілген жылдық бухгалтерлік есептер мен баланстар деректерінің
түзетілуі сол жыл үшін берілген есептер мен баланастар бекітілгенге
дейін жасалады. Мұндайда өткен жылғы желтоқсан айында есепке
алынған деректерге қажетті түзетулер енгізуі мүмкін.
2.1. Салық міндеттемесінің есебі.
Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің
міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі.
2001 жылғы 12 маусымда №209-11 Қазақстан Республикасының Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері туралы (өзгертулермен
және толықтырулармен) салық Кодексі сәйкес жеке және заңды
тұлғалардан алынатын салықтар мемлекеттік бюджетті толықтырудың
негізгі көзі болып табылады. Салық кодексі және жергілікті бюджетке
түсетін салықтарды, алымдар мен салымдарды және басқа да міндетті
төлемдерді белгілейтін. Қазақстан Республикасы заңдарымен реттелетін
кеден баж салығы, алымы мн төлемдері мәселелерін қоспағанда,
Қазақстан Республикасындағы барлық салықтық қатынастарды реттейтін
бірден-бір заңды құжаты болып табылады. Салық кодексі салықтардың
толық тізімін, оларды есептеу тәртібін, салық салу обьектілерін,
салықтың негізгі түрлері бойынша төлеушілерін анықтайды.
Салықтар, алымдар мен басқа да міндетті төлемдер деп Кодексте
белгіленген тәртіпке сәйкес Қазақстан Республикасының бюджет жүйесіне
төлеушілерден аударылған (бөлінген) қаражаттарды айтамыз.
Салықтарды, алымдарды және басқа да міндетті төлемдерді
енгізу және аудару немесе тоқтату құқығы Қазақстан Республикасының
заң органдарының өкілеттілігіне жүктелген. Бұл құқық тек қана
Салық кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу арқылы жүзеге
асырылады.
Салық төлеуші, салық міндеттемесін орындау барысында, салық
салынатын обьектісін, салық базасын, салық мөлшерлемесін, салық
кезеңін білуге міндетті болады. Бұл кезде: салық салынатын обьектісі
және салық салумен байланысты обьектілері: мүлік және әрекеті болып
табылады, егер де олар бар болса, онда салық төлеушінің
міндеттемесі де пайда болады.;
Салық базасы деп құқықтық, физикалық базасын айтады және де
салық салу обьектісіне басқа да сипаттамасы бойынша салық салуға
жатуы мүмкін. Салық базасының негізінде салық сомасы және басқа да
төлеулердің мөлшері анықталады.
Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне есептелген
салық деңгейі болып табылады. Салық мөлшерлемесі пайыздық немесе
абсалютік сомасы бойынша салық базасының өлшем бірлігіне қарап
белгіленеді.
Салық кезеңі – бұл уақыт кезеңі, әрбір салық түріне және
Салық кодексінің басқа да міндетті төлемдеріне қолайлы етіп,
белгіленеді, сол кезең біткеннен кейін салық базасы анықталынып
бюджетке төленуге жататын салық пен басқа да міндетті төлемдері
есептелінеді.
Қазақстан Республикасындағы салық заңы – мүліктің кірістелген
және тауарды сату мақсатында жөнелтілген, қызметтің көрсетілген,
жұмыстың атқарылған кезеңімен есептелген шығысы мен төленген табысының
кезеңіне қарамастан, салықтық есептің әдісіне орап есептеу әдісі
бойынша құрылады.
Қазақстан Республикасында әрекет етіп тұрған салықтар мен
басқа да бюджетке төленетін міндетті төлемдердің сызбасы төменде
көрсетілген.
Кәсіпорынның бюджетпен есеп айырысу операциялары 63 Бюджетпен
есеп айырысу бөлімшесінің шоттарында есепке алынады. Бұл бөлімшеге:
631 Төленетін ағымдағы табыс салығы, 632 Кейінге қалдырылған табыс
салмағы, 633 Қосылған құн салығы, 634 Бюджетпен басқадай есеп
айырысу шоттары кіреді.
Корпоративтік табыс салығы. Корпоративтік табыс салығы бойынша
бджетпен есеп айырысу 631 Төлеуге жататын ағымдағы табыс салығы
деген пассивтік шотында жүреді.
Корпоративтік табыс Салық салынатын Салық Салықтық кезең
салығын төлеушілер обьектілер мөлшерлемесі
Заңды тұлға, Қ.Р. Салық салынатын 30% Календарлық жыл
резиденттері (бұларға табыс
Ұлттық банкі мен
мемлекеттік ұйымдар
кірмейді)
Төлем кезінде 15%
алынатын табысқа
салынатын салықта
Заңды тұлға, Қ.Р. Салық салынатын 10% Календарлық жыл
резиденттері, олар табыс
үшін жер өндірістің
негізгі құралы болып
табылады.
Қ.Р. тұрақты ұйымдар Салық салынатын 30% Календарлық жыл
арқылы, қызметін табыс
жүзеге асыратын
резиденттер емес
заңды тұлғалар
Таза табыс 15% Календарлық жыл
Қ.Р.-да төлем Төлем кезінде 15% марапаттау
кезінде табылатын алынатын табысқа мен қатысу
резиденттер емес салынатын салықтарүлесімен
заңды тұлғалар алынған
табыстар,
дивиденттер; 10%
тәуекелділіктің
сақтандыру
келісім шарты
бойынша
төленетін
сақтандыру
пайдасы; 5%
тәуекелділіктен
қайта сақтандыру
келісім шарты
бойынша
төленетін,
сақтандыру
пайдасы. 5% -
халықаралық
тасымалдауда да
транспорттық
қызмет көрсету
ден түскен
табыс; 20% -
басқа да табыстар
Корпоративтік табыс салығының салық салынатын негізгі обьектісі
салық салынатын табысы болып табылады, оның деңгейі жылдық табыс
жиынтығы мен шегерімнің (тұрақты мекемелер арықылы қызметін жүзеге
асырмайтын, резидент еместерді қоспағанда) арасындағы айырмасы арқылы
анықтайды:
Салық Жылдық табыс Шегерімдер
= -
салынатын табыс жиынтығы
Жылдық табыс жиынтығына: жөнелтілген өнімдер, атқарылған жұмыстар,
көрсетілген қызметтер және басқа да операциялар үшін, салық төлеушінің
алуына ( алғанына) жататын ақшалай немесе басқа да қаражаттар, өзара
есеп айырысу ретінде үшінші тұлғаларға жіберілген, тікелей, не жанама
түрінде шығындарды өтеуге жібрілген құжаттар кіреді. Кәсіпкерлік
қызметтерден түсетін кірістерге: өнімді (жұмысты, қызметті) сатқаннан
түсетін кірістер; ғимараттарды, қондырғыларды сату кезінде құнының
өсуінен, сондай-ақ амортизациялауға жатпайтын активтерден инфляцияға
байланысты олардың құндарына түзетулерді есепке алу барысында түскен
кірістер; басқа да сатудан түскен тыс кірістер, соның ішінде:
проценттер бойынша кіріс; дивиденттер; ақысыз алынған мүліктер мен ақша
қаражаттары; мүліктерді жаға беруден түсетін кірістер; роялти;
мемлекеттен және басқа да заңды тұлғадардан алынған жәрдем ақшалар;
кәсіпкерлік қызметтен немесе оның қызметін шектеуден алынған
кірістер; қарыздарды есептен шығарудан түскен кірістер және т.б.
жатады.
Салық төлеушілер жылдың табысының мыналарды шығарып тастау
керек.
- дивиденттер, Қ.Р. заңды тұлға резиденттерінен алынған бұрындары
төлем көзінен ұсталғандары;
- кәсіпорынның меншігіндегі акциясының құны, олардың номиналдық
құнынан артқан деңгейі, яғни эмитенттердің орналастыру кезінде
және меншікті акциясын сатқан кезінде алынған табыстары;
- мемлекеттік бағалы қағаздарды сатқаннан түскен табыстары;
- әртүрлі апатты төтенше жағдайына, душар болған жағдайда,
гуманитарлық көмек ретінде алынған мүліктердің құны, егер де
олар арналымы бойынша пайдаланылса;
- мемлекеттік кәсіпорындардан тегін негізде алынған негізгі
құралдардың құны;
- зейнетақыны қамтамасыз ету туралы ҚР заңына сәйкес алынған
инвестициондық табыстары.
Заңды тұлғалардың жылдық табысының жиынтығынан оны алуға байланысты
барлық шығындар кемітіледі, соның ішінде табыс салығы салынатын еңбек
ақы бойынша шығындары да, яғни қызметкерлерінің материалдық және
әлеуметтік әл- ауқатын көтеруге шығарылған шығындар, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының заңдарымен реттелетін Мемлекеттік әлеуметтік
сақтандыру және арнайы қорларға салынған шығындар.
Салық төлеушілердің шегерімдерінің тиісті құжаттары бар болса,
яғни жылдық табыс жиынтығын алумен байланысты шығыстары расталса
ғана шегерім жасалады. Бұл шығыстарды сол өзінің жасалған салықтық
кезеңінен шегеріледі, бірақ оған болашақ кезеңнің шығыстары
қосылмайды.
Жылдық табыс жиынтығынан келесі шегерімдер жасалады.
Қызмет бабымен іс –сапарға кеткен шығындары және өкілеттік шығыстары
Қазақстан Республикасының Үкімет белгілеген нормалар шегінде
шегеріледі:
- іс -сапарға жіберілген жеріне дейін кеткен нақты жолымен
байланысты шығындары (билеттің құны), сондай-ақ броньға жасалған
шығындары жатады;
- шетелдік іс-сапарда жүрген кезіндегі тәулік шығындары Қазақстан
Республикасының үкіметінің белгіленген норма шегінде беріледі.
Алынған сыйақы (мүдде) бойынша шегерім келесі деңгейде жасалынады:
Сыйақы қатарына алынған несие (кредит, займ), мүліктер, дисконттар мен
депозиттер жатады.
- несиелер (займдар) бойынша, оның ішінде қаржылық лизинг бойынша
да, депозиттер, сондай-ақ мүліктерде теңгемен алынса (немесе
орналастырылса), онда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі бекіткен
қайта қаржыландырудың 1,5-ке еселенген ресми мөлшерлемесі бойынша
шығарылған сомасы шегінде шегеріледі, ал ол шетел валютасында
берілген (немесе орналастырылған) болса, онда ол Лондонның банкаралық
рыногының 2-ге еселенген мөлшерлемесі (ставкасы) бойынша шығарылған
соманың шегінде шегерілуі тиіс.
Жоғарыдағы шектеулермен қоса, несиенің максималды марапаттау
сомасы да шегерімге жатады:
Заңды тұлға – Төлем көзінен
ұсталатын
резиденттеріне Төлеу көзінен табыс
салығының
төлейтін, марапаттау ұсталынған мөлшерлемесі
(15%)
және шегерімге = марапаттау х
______________________
жатқызуға болатын сомасы Корпоративтік
салығының
сомасы. мөлшерлемесі
(30%)
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің қайта қаржыландыру
мөлшерлемесі және Лондонның банкаралық рыногының депозиттерді, бағалы
қағаз қарыздарды, мүліктерді, сондай-ақ несиені (қарызды) рәсімдеу
кезеңіндегі мөлшерлемесі пайдаланылады.
Келісім- шартқа сәйкес несие (қарыз) үшін марапаттау сомасын
есептеу кезінде қалқып жүретін мөлшерлемесі және сол мәміленің
(операцияның) нақты жасалған күніндегі мөлшерлемесі есепке алынады.
2. Салықтарды шегеріс жасау. Бұл жерде мемлекеттік бюджетке есептелген
шегіндегі төленген салық шегеруге жатады, яғни жылдық жиынтық табыс
анықталғанға дейінгі салықтар; Қазақстан Республикасының аумағында
және басқа мемлекеттерде төленген табыс салығы мен корпоративтік
табыс салығы, сондай-ақ үстеме пайданың салықтары (яғни кәсіпорын
рентабельді болған сайын, одан ұсталатын салықтың да деңгейі
төмендейді). Сонымен қоса, өткен кезеңдер үшін ағымдағы салық
кезеңінде төленген салықтар да шегерілуі тиіс.
Ағымдағы салықтық кезеңде өткен кезеңдер үшін төленген салық
қай кезеңде төленсе, сол кезеңнің шегеріміне жатқызылады.
3. Салық салынатын табысты анықтаған кезде жылдық жиынтық табыстан
келесі шығыстар шегеруге жатпайды;
- жылдық жиынтық табысты алумен байланысты емес шығыстар;
- күрделі сипаттағы шығыстар, яғни тіркелген активтерді сатуға
және сатып алуға кеткен шығыстар;
- мемлекеттік бюджетке төленетін айыппұлдар мен өсімдер;
- жылдық жиынтық табысты алумен байланысты болса да, бірақ Салық
Кодексінің белгіленген нормасынан артық болса, онда ол
шегерімге жатқызылмайды;
Қазақстан Республикасының заң актісімен белгіленген нормадан жоғары,
төлеуге (төленуге) жататын міндетті бюджет төлемдерінің басқа да
сомасы;
- кәсіпкерлік қызметте пайдаланбайтын, құрылыс обьектілерін салу,
пайдалану және күтіп – ұстау шығыстары;
- тегін берілген мүліктрдің, жұмыстардың, қызметтердің құны;
Кәсіпкерлік қызметтен тартқан зияндар (егер шегерім түзетілген жылдық
жиынтық табыстан асып кетсе), сондай-ақ салық төлеушінің кәсіпкерлік
қызметінде пайдаланған ғимараттардан, қондырғылардан тартқан зиянды
салық төлеушінің келешектегі табысының есебінен өтеу үшін үш жылға
дейін төлеу мерзімі кейінге қалдырылады.
Корпоративтік табыс салығын есептеген кезде 851 шоты
дебеттеліп, 631 шоты кредиттеледі. Бұл салық жылдың соңында бір рет
есептелінеді.
Корпоративтік табыс салығын бюджетке төлеген кезде оның
ішінде аванстық төлемін қоса алғанда 631 шоты дебеттеліп, 441 шоты
кредиттеледі.
851 шотының дебеті бойынша және 632 шотының кредиті бойынша
кейінге қалдырылған салықтың пайда болғанын немесе ағымдағы кезеңде
уақытша айырмасының жойылғанын, болашақта бюджетке төленуге
жататындығын көрсетеді. Жыл соңында табыс салығы бойынша жұмсалған
шығыс сомасына 571 шоты дебеттеліп, және 851 шоты кредиттеледі.
Кейінге қалдырылған табыс салығы және сонымен байланысты есеп
айырысулар.
Кейінге қалдырылған салықтың есебі үшін 632 Кейінге қалдырылған
табыс салығы шоты арналған. Бұл шотта бухгалтерлік және салық
есебінің талаптарындағы айырманың нәтижесінде пайда болған уақытша
сомалары көрсетіледі.
Бухгалтерлік есепте табыс пен зиян есеп саясатында қаралған
және есеп стандарттармен қарастырылған қағидасы бойынша қаржылық
шаруашылық қызметінің нәтижесі анықталады. Салықтық есепте табыс пен
зиянның сомасы бухгалтерлік есепте көрсетілген сомамен салыстырылып,
солардың арасындағы айырмасына тиісті түзетулердің көмегімен
анықталады.
Бұл арада мынаны ескерген жөн: салық (жедел) есебінде жиынтық
жылдық табыстан (негізгі құрал-жабдықтарды амортизациялау, негізгі құрал-
жабдықтарды жөндеу, проценттер және тағы басқалары бойынша) ұстап
қалулар (жеңілдіктер) туралы, сондай-ақ табыстар туралы (үйлерді,
ғимараттарды) сату кезіндегі құнның, сондай-ақ ақша құнсыздануына
түзетулерді есепке ала отырып амортизациялауға жатпайтын алашақтардың
өсуі; кәсіпкерлік қызметті шектеуге келіскені және кәсіпорынды
жапқаны үшін тағы басқалары жөнінде хабарлама қалыптасады; бұл
хабарламада салық салынатын табыс сомалары және бюджетке төленуге
тиісті заңды тұлғалардан алынатын табыс салығының сомалары туралы
бухгалтерлік әрі салық есебі деректері арасындағы алшақтыққа әкеп
соғады.
Бухгалтерлік және салық есебі арасындағы мәліметтердің
теңдігін сақтау оңай шара емес, өйткені олардың арасында тұрақты және
уақытша сипаттағы айырмашылықтары болады.
Осының нәтижесінде уақытша және тұрақты айырмашылықтар, сондай-
ақ уақытша айырмашылықтардан салықтық тиімділік туындайды.
Тұрақты айырмашылықтар – бұл ағымдағы есепті кезеңде туындайтын
және бұдан кейінгі есепті кезеңдерде жойылмайтын (бухгалтерлік есеп
деректері мен заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы жөніндегі
мағлұмдамада көрініс табатын деректер арасындағы айырмашылықтар)
салық салынатын және бухгалтерлік табыстар арасындағы
айырмашылықтар.
Тұрақты айырма ретінде келесі мысалды келтіруге болады:
- жылдық жиынтық табыспен де, шаруашылық жүргізуші субьектінің
кәсіпкерлік қызметімен де байланысты емес шығыстр (демалыс
үйлеріне жолдама алу, бассейінге абономенттерді алу, спорт құрал-
жабдықтарын алу және т.б.)., бұл аталған шығыстар бухгалтерлік
есепте шығысқа жатқызылады, ал салық есебінде олар
шегерім ретінде танылмайды;
- бюджетке төленетін айыппұл санкциялары бухгалтерлік есепте
жылдық табыстан шегеріледі, ал салық есебінде ол шегерілмейді;
- нормадан жоғары белгіленген іс-сапар мен өкілділік шығындары
бухгалтерлік есепте кезең шығыстарына жатқызылады, ал салық
есебінде ол шегерім құрамына енгізілмейді;
- қоршаған ортаны ластаудан тазартуға кеткен шығындар
бухгалтерлік есепте кезең шығыстарына жатқызылады, ал салық
есебінде ол жылдық жиынтық табыстан шегеруге жатпайды;
- марапаттау бойынша шығыстар толық көлемде бухгалтерлік есепте
шығысқа жатқызылады, ал салық есебінде – белгіленген шектеулер
шегінде ғана ескеріледі;
- несие бойынша, соның ішінде қаржылық лизингі бойынша да,
депозит бойынша да, сондай-ақ сенімді басқаруға алынған
мүліктер бойынша да Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің
белгілеген қайта қаржыландыру коэффициентінің 1,5 есе еселенген
ресми мөлшерлемесінің шегіндегі сомасымен есептейді, ал егер
ол шетелдік валютада орналастырылса, онда Лондондық банкаралық
нарықтың 2-есе еселенген мөлшерлемесінің негізінде
есептелінеді.
Жоғарыда келтірілген шектеулерге қосымша, шегеруге жататын несие
(қарыз) бойынша марапаттаудың масималды сомасы, келесі сомада
шектеледі:
Төлем көзінен
ұсталатын
Шегеруге Төлеу көзінен табыс
салығының
жатқызылатын және алынатын мөлшерлемесі
(15%)
заңды тұлға – резиденті = марапаттау x
____________________
төлейтін марапаттау сомасы
Корпоративтік
сомасы салығының мөлшерлемесі
(30%)
- сақтандыру пайдасы бухгалтерлік есепте ешқандай шектеусіз
шығысқа жатқызылады, ал салық есебінде – ол шегеруге жатпайды, егер
ол шегеруге жатқызылған жағдайда класы бойынша өкілетті органдардың
белгілеген шегінде ғана жүзеге асуы мүмкін;
- кәсіпкерлік қызметінде пайдаланбайтын обьектілердің пайдалануы мен
күтіп-ұстау шығыстары бухгалтерлік есепте толық көлемінде шығыс
ретінде есептелінеді, ал ол салық есебінде шегерімге жатпайды.
- және басқа да шығыстары.
Уақытша айырма бухгалтерлік табысты есептеген кезде кейбір табыс пен
шығыс баптарының бір бөлігі бір есептік кезеңде, ал салық салынатын
табысты есептеген кезде басқа есептік кезеңде есептелінеді. Сондықтан
бірінде болған айырма, екіншіде жойылады. Мысалы:
- материалдық емес активтер мен негізгі құралдар бойынша
жасалатын амортизациялық аударымдар.
Бухгалтерлік есепте амортизациялық аударымдар үшін әртүрлі тәсілдер мен
нормалар пайдаланылады және ондағы есептелген сома шығын ретінде
қабылданады. Салық есебінде тек қалдығын азайту тәсілі пайдаланылады.
Сондай-ақ екі есептің пайдаланатын нормасы да әрқилы болуы мүмкін,
нәтижесінде салық есебі бойынша обьекті толық амортизациялануы
мүмкін, ал бухгалтерлік есепте ол жалғасуы мүмкін.
- бухгалтерлік есепте негізгі құралды жөндеу шығындарын толық
көлемде алады, ал салық есебінде оның құндық балансының 15% тең
сомасын ғана алады;
- 15% асқан сомасы негізгі құралдың құндық балансына қосылып,
одан амортизация срмасы есептелінеді, яғни салық салынады. Бухгалтерлік
есепте тап бұндай операциялар көрініс таппайды.
- бағалы қағаздарды сатудан жабылмаған зиян оларды сату кезінде
пайда болады, сол пайда болған кезінде бухгалтерлік есепте есептеу
әдісі бойынша көрініс табады. Салық есебінде аталған зиянды құнның
өсімінің есебінен жабады (компенсацияланады), ал егер де ол
жабылмаса, онда оның жабу мерзімін үш жылға дейін созады;
- салық бойынша шығыстар (корпоративтік салығын, табыс салығын
қоспағанда бухгалтерлік есепте есептеу тәсілі бойынша көрініс
табады, ал салық есебінде – шегерімге тек төленген салық қана
алынады;
- теріс бағамдық айырма бухгалтерлік есепте толық көлемінде
алынады, салық есебінде шегерімге жатқызу үшін шектеулер қойылады,
ал шектеулердің сомасын мынадай жолмен анықталады:
Салық салынатын табыстың сомасынан 50%
алынады, ал ол жылдық жиынтық табыс пен
Он бағамдық + шегерімнің (табыс пен шығыстың бағамдық
айырмасы айырмасы есепке алынбайды) айырмасынан
шығады.
Айырма сомасы негізінен шектеудің салдарынан пайда болады, ал ол
келесі салықтық кезеңдердің іздестіру барысында компенсацияланады.
Құрылыс салуға алған несие (қарыз) бойынша бағамның теріс айырмасы
оны жүргізудің кезеңдік төлеміне байланысты пайда болады және салық
есебінде оның обьективтік құны ескерілсе, бухгалтерлік есепте ол
шығыс ретінде танылады;
және басқа да .
Тұрақты және уақытша айырма шаруашылық жүргізуші субьектісінің
есеп саясатына бухгалтерлік есептің де, салық есебінің де енгізген
өзгерістерінің (түзетулерінің) салдарынан болуы мүмкін. Бұл арада
тұрақты айырманы келесі есептік кезеңде жоюға болмайды, ал уақытша
айырма жойылады. Тұрақты айырманы да, уақытша айырманы да өте жеңіл
түрде табуға болады, егер де тиесілі бухгалтерлік регитрлеріне
салықтық есеп қағидасының зерттеулерін жүргізсе. Уақытша айырма
сомасынан салықтық эффектіні бухгалтерлік есепте көрсету және
анықтау жолымен оның уақытша айырмасын табады. Салық эффектісі
төлеуге жататын немесе кейінге қалдырылатын төлем болып саналады.
Халықаралық практикада жалпы қабылданған пікір бойынша табыстан
алынатын салықты сол табысты табу үшін жасалатын шығыс деп санайды,
ал ол шығыс есептеу қағидасына сәйкес, өз кезеңіне қарап, тиесілі
пайда болған табыстармен бірге танылады.
Есептік кезеңде уақытша айырамынң салдарнан пайда болған салық
эффектісі 632 Кейінге қалдырылған табыс салығы шотында көрініс
табады.
Салықтық төлем міндеттемесінің әдісіне сйәкес, олар кезең
барысында, өзіне мынаны енгізеді;
- салық салынатын табыстан төлеуге жататын табыс салығын, ал ол
әрекет етіп тұрған заңға сәйкес есептелінеді, оның деңгейі былайша
анықталады:
Бухгалтерлік Тұрақты Уақытша
+ +
- -
табыс айырмасы айырмасы
- уақытша айырманың салықтық эффектісі сол есептік кезеңде не
төленеді, не жойылады, оның мөлшерін ағымдағы кезеңнің салықтық
мөлшерлемесі бойынша жалпы уақытша айырманың сомасынан анықтайды.
Егер де келесі жылға корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі
өзгеретін болса, онда ол сол өзгерген мөлшерлемесі бойынша алынады.
- кейінге қалдырылған салықтарды осы есептік кезеңге сәйкес
келетіндей етіп түзетеді. Түзету сомасы 632 шотта көрініс табады.
Мысалы: Кәсіпорын 2002ж нәтижесі бойынша келесі нәтижені алды делік:
Бухгалтерлік есеп мәліметі Жылдық жиынтық табыс туралы
декларациясының мәліметі және жасалған
шегерімдері
Көрсеткіштер Сомасы Көрсеткіштер атауы Сомасы
атауы мың теңге мың теңге
1 2 3 4
Өнімді (жұмысты, 10200 Жылдық жиынтық 10400
қызметті) табыс, оның ішінде
сатқаннан түскен - өнімді (жұмысты,10200
табыс қызметті) сатқаннан200
түскен табыс.
сатылған өнімнің Тауарды (қызметті,
(жұмыстың, жұмысты) сатумен
қызметтің) өзіндік байланысты
құны, оның ішінде7015 шығыстары 7620 7620
217 теңге.
негізгі құралдың (7015-217-94+916)
амортизациясы 94
жөндеуге кеткен
шығыстары
Кезең шығыстары 1915,54 3. Марапаттау
Жалпы және (Лондон банкаралық
әкімшілік 1780 мөлшерлемесі
шығыстары, оған бойынша, несиені 67,77
кіретіндер: 916 алған күні оның
басқару және деңгейі 2,455
шаруашылық құраған) - бірінші
шығыстары 68 шектеу кезеңіндегі
- бюджетке марапаттау сомасы
төленетін, 44 (Лондон банкаралық
айыппұл нарығының
санкциялары. 2-еселенген
нормадан жоғары 52 мөлшерлемесі
жасалған іс пайдаланған 73945
сапарының теңге
шығыстары (150600х(2,455х2%).
кәсіпкерлік – қосымша шектеуді
қызметтен ескеріп, есептелген
байланысты емес марапаттау сомасы:
шығыстары (мүшелді 700 +0135540х1530=67770
тойларына сыйлық теңге.
тарту, бассейн
абономенттерін
өтеу т.б.)
салықты есептеу
3.2. Пайызды
төлеуге байланысты
шығыстар (шетел
валютасында
резидент
еместерден 135,54
03.01.02ж 10000
доллар немесе 150
6000 теңге екі
жылға несие алған
9% жылдық пайызда
үстеме төлейтін
болып, яғни 135540
теңге (150 6000х9%)
4. Бағамның теріс
айырмасы
(200-бағамның оң
айырмасы;
900,23-салық
салынатын табыс, оң 400
да, теріс те бағамы
ескерілмей
есептелген; енді
осы соңғының 50%
аламыз:
(200+50%х900,
23)400т. бұл толық
көлемде шегерімге
жатады, өйткені ол
бағамның теріс
айырмасына қойылған
шектеуден аспаған)
5. Салықтар (оның
500 мың теңгесі осы 550
кезеңде, 50 мың
теңгесі - өткен
кезеңде төленген)
негізгі қызметі Тіркелген активтер
болып саналмайтын бойынша жасалған
сферадан түскен шегерімдер және
табыс, оның (200) жөндеу шығыстары,
ішінде амортизациялық 1062
бағам айырмасынан 200 аударымдар
түскен табыс негізгі құралдардың 981
бағам айырмасынан400 амортизациясы
алынған шығыс жөндеуге кеткен 81
шығыстар
Табыс жиыны 1069,46 Салық салынатын 700,23
(с.ж.1-с.ж,2-с.ж.3- табыстың жиыны.
с.ж.4) (с.ж.1-с.ж.2-с.ж.3-с
.ж.4-с.ж.5-с.ж.6)
2002жылы корпоративтік табыс салағының мөлшерлемесі 30% құараған, ал
оның деңгейі 2003жылы 32% деңгейінде белгіленді делік, онда олардың
уақытша салықтық эффектісі 45мың теңге құрайды. Енді осы шартты
мысалдың негізінде 2002ж салықтық төлемнің қанша құрайтындығын
анықтаймыз:
- төлеуге жататын табыс салығы (700,23х30%)= 210,07 мың теңге
бухгалтерлік табыс 1069,46 мың теңге
уақытша айырмасы -601 мың теңге
(-981-(-217)-81-(-94)-550-(-700)
тұрақты айырмасы +231,77 мың теңге
(68+44+52-67,77-(-135,54))
___________________________________ ___________________________________ __
Салық салынатын табыс 700,23 мың теңге
(1069,46-601+231,77)
- ағымдағы жылдағы уақтша айырмасының салықтық эффектісі:
(192,32) мың теңге ((601)х32%);
- кейінге қалдырылған салықты түзету: (3) мың теңге (-4530%х32%-(-45)).
Келтірілген мәліметтердің негізінде келесі шоттар корреспонденциясын
құрастырамыз.
ҚатарШаруашылық Сомасы мың Шоттар корреспонденциясы
№ операцияларының мазмұны теңге
Дебет Кредит
Есептелген корпоративтік 210,07 851 631
табыс салығы
Кейінге қалдырылған 192,32 851 632
табыс салығын есептеу
Кейінге қалдырылған 3 851 632
табыс салығын есепті
кезеңнің басына түзету.
2002 жылға уақытша айырмасының салықтық эффектісі мен сома
тізімдемесінің есебі
УақытшаЖыл басындағы Түзету Енеді АйырмасМөлшер СалықЖыл соңындағы
айырмассальдоса ы лемесі тық сальдосы
ының эффек
атауы тісі
Сомасы Салықтық
эффектісі
дебет Кредит
Кәсіпорын болашақ жылы 632 Кейінге
жеткілікті табыс алады қалдырылған
және зиянның пайда болған табыс салығ
кезеңін таза табыстың бойынша шеккен
экономиясына енгізеді: зияны субшоты632
салық эффектісінің 218,6
уақытша айырмасының
сомасына (638х32%) 485,4 851
632 Кейінге
Салық төлемі бойынша қалдырылған
алынған экономиясының табыс салығы
сомасына (1517х32%) (яғни, бойынша шеккен
салық төлемінен зияны субшоты
үнемделген сомасына)
Жиыны 704,0
Кәсіпорын болашақ жылы
алатын табысына сенімсіз
(неғайбіл) болған, таза
табысқа 632 шотының
кредиттік сальдосынан
аспайтын сомасын ғана
енгізген. 218,6 632 Кейінге 632
- салық эффектісінің қалдырылған
уақытша айырмасының 240,32 табыс салығ
сомасына (683х32%) бойынша шеккен
зияны субшоты
851
- 632 шотының кредиттік 632 Кейінге
калдығының шеңберіндегі қалдырылған
сомасына табыс салығы
бойынша шеккен
зияны субшоты
Жиыны 458,92
Жоғарыдағы екі шарттың 218,6 632 Кейінге 632
бірін сақтамаған жағдайда, қалдырылған
салық эффектісінің табыс салығы
уақытша айырмасының бойынша шеккен
сомасын ғана пайдалануы зияны субшоты
мүмкін.
Жиыны 218,6
2003жылы алынған табысы, яғни 632 шоттың дебеті бойынша көрсетілген
сомасы зиянды жабу үшін жеткілікті болған және оған келесі шоттар
корроспенденциясы жасалынады.
ҚатарШаруашылық операцияларыныңСомасы, теңге Шоттар корреспонденциясы
№ мазмұны
дебет Кредит
Болашақтағы табысты 704,0 631 632 Кейінге
бағалаудың негізінде, қалдырылған
зиянның пайда болған табыс салығы
кезіндегі таза табысқа бойынша шеккен
салық төлемі бойынша зияны субшоты
үнемделген сомасы
қосылған. Бұрындары
кейінге қалдырылған табыс
салығының сомасы шеккен
зиян ретінде
көрсетілген.
Жиыны 704,0
Салық төлемі үнемделген
сомасын, 632 шоттың
кредиттік сальдосынан
аспайтын деңгейде таза 458,92 631 632 Кейінге
табысқа қосқан: қалдырылған
- бұрындары кейінге табыс салығы
қалдырылған табыс бойынша шеккен
салығының сомасы шеккен зияны субшоты
зиян ретінде көрсетілген. 245,08 631
- салық төлемі бойынша
үнемделген сомасы 632
шотының кредиттік
сальдосынан асып түскен
сомасы ғана көрсетіледі
(704-458,92)
Жиыны 704,0
Салық төлемі бойынша
үнемделген сомасын таза
табысқа енгізген, зиянды
зачетка айналдыру
барысында: 218,6 631 632 Кейінге
- бұрындары кейінге қалдырылған
қалдырылған табыс табыс салығы
салығының сомасы шеккен бойынша шеккен
зияны бойынша көрсетілген485,4 631 зияны субшоты
- зиянның пайда болған
кезеңіндегі салық төлемі
бойынша жасалған
экономиясы
Жиыны 704,0
Ұзақ мерзімді активтерді қайта бағалаған кезде ол корпоративтік
табыс салығына әсер етпейді, бірақ қайта бағалаудың нәтижесінде
салық салынатын және бухгалтерлік табыстың арасында айырма болуы
мүмкін. Бұндай орын алған айырма салық есебінде көрініс таппайды,
ол тек бухгалтерлік есепте ғана көрсетілуі мүмкін. Ондай айырма
тұрақты да, уақытша да болуы мүмкін. Бухгалтерлік есепте де, салық
есебінде де амортизацияны есептеу үшін әртүрлі тәсілдер пайдаланады:
уақытша айырманы, ал қайта бағалаудың нәтижесіндегі құндық өсімі
- тұрақты айырманы туғызады.
Айырманың бұндай типі қабылданған есеп әдістемесіне тәуелді
болып келеді. Осындай айырманың болуына қарап, ондай айырма
бухгалтерлік есепте 632 шотына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz