Фискалдық саясат
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1. ФИСКАЛДЫҚ САЯСАТТЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК.ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ
1.1 Фискалдық саясаттың түсінігі мен мәні
1.2 Фискалдық саясаттың халықаралық тәжірибесі
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ФИСКАЛДЫҚ САЯСАТТЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ
2.1 Қазақстан Республикасының фискальдық саясатының ерекшеліктер заңы
2.2 Мемлекеттік бюджеттің толтықтыруындағы салық саясатының ролі
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кіріспе
1. ФИСКАЛДЫҚ САЯСАТТЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК.ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ
1.1 Фискалдық саясаттың түсінігі мен мәні
1.2 Фискалдық саясаттың халықаралық тәжірибесі
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ФИСКАЛДЫҚ САЯСАТТЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ
2.1 Қазақстан Республикасының фискальдық саясатының ерекшеліктер заңы
2.2 Мемлекеттік бюджеттің толтықтыруындағы салық саясатының ролі
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кіріспе
Нарықтық қатынастардың даму жағдайында реформалардың басты бір міндеттері болып нәтижелі салықтың механизімін нарықтық экономиканың инстументтерінің бірі болып құрылатын және әр түрлі деңгейдегі бюджеттердің табысының көбею мәселесін шешуді рұқсат етеді, сондай-ақ бөлек шаруашылық субъектілер мен барлық эканомиканың тұтасымен түсімдік дамуына қызмет етеді.
Салық объективті қажеттілік болып табылады, олар қоғамның дамуының қажеттіліктерімен анықталады. Салықтар жалпы қиындықта бюджетке басқа қалған түсімдердің арасында көптік салмақты мөлшер алады. Сондықтан салқытық заң шығаруда сәйкес қызметтердің тәжірибелік қызметі де, салықты алу механизімінің нәтижелігі де, яғни барлығы тікелей және аса сезімді елдің экономикасының ауқатына әсері қолайлы балансты қолдайды. Қазақстан Республикасының салықтық саясатын жетілдіру бойынша үлкен жұмыс жүргізіп жатыр. Соған орай салықтық теоретикалық сұрақтар кешенді зеттеу және республикадағы жүргізілетін салықтық саясаттың тәжірбиелік жақтарын зертеуге арналған. Сондықтан шет елдердің тәжирбесін есепке ала отырып Қазақстан Республикасының салықтық саясатын жетілдіру бойынша ересек актуалдылықты алады.
Кездейсоқ емес, берілген мәселенің аптималды нәтижесіне жету үшін әр-түрлі құрылдардан, оған қоса халықаралық институттар: халықаралық салықтық және инвестициялық орталық, Халықаралық Валюта Қоры, Еуропалық одақ және тағы басқа басым мамандар саны қосылды.
Берілген мәселеге шетел өкілдерінің қызығушылығы кездейсоқ емес, Қазақстан капиталды салымдар мен жер қойнауының байлықтары сияқты және жұмысшы күштер ресурстарымен бай аймақтардың инвестициялары болып табылады. Алайда потенциалды инвесторлардың қызығушылығының бар болуы салымдардың қауіпсіздк кепілдемесін қамтамасыз ететін және адамдардың құқығы сияқты және жеке пайдалылық нтықмақтастылықтың принциптерін қадағалау. Экономикалық және әлеуметтік –саяси сипаттын анықталған жағдайларының бар болуында ғана орын алады. Дипломдық жұмыстың мақсаты болып салықтық саясаттың оның ролі мен мәнің нарықтық-экономикалық жағдайларын зерттеу болып табылады. Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттері шешу жоспарланған:
1. бөліменде яғни фискалыдық саясаттың әлеуметтік экономикалық мәні
көрсетілген.
2. бөлімінде фискалдық саясаттың халықаралық тәжірбиесін зеттеу.
3. бөлімінде Қазақстан Республикасында фискалық саясаттың негізгі бағыттарын жүзеге асыру және заңдар ерекшеліктері қарастылыған. Сонымен қатар мемелекеттік бюджетті толықтырудағы салық саясатының ролі қамтылған.
Нарықтық қатынастардың даму жағдайында реформалардың басты бір міндеттері болып нәтижелі салықтың механизімін нарықтық экономиканың инстументтерінің бірі болып құрылатын және әр түрлі деңгейдегі бюджеттердің табысының көбею мәселесін шешуді рұқсат етеді, сондай-ақ бөлек шаруашылық субъектілер мен барлық эканомиканың тұтасымен түсімдік дамуына қызмет етеді.
Салық объективті қажеттілік болып табылады, олар қоғамның дамуының қажеттіліктерімен анықталады. Салықтар жалпы қиындықта бюджетке басқа қалған түсімдердің арасында көптік салмақты мөлшер алады. Сондықтан салқытық заң шығаруда сәйкес қызметтердің тәжірибелік қызметі де, салықты алу механизімінің нәтижелігі де, яғни барлығы тікелей және аса сезімді елдің экономикасының ауқатына әсері қолайлы балансты қолдайды. Қазақстан Республикасының салықтық саясатын жетілдіру бойынша үлкен жұмыс жүргізіп жатыр. Соған орай салықтық теоретикалық сұрақтар кешенді зеттеу және республикадағы жүргізілетін салықтық саясаттың тәжірбиелік жақтарын зертеуге арналған. Сондықтан шет елдердің тәжирбесін есепке ала отырып Қазақстан Республикасының салықтық саясатын жетілдіру бойынша ересек актуалдылықты алады.
Кездейсоқ емес, берілген мәселенің аптималды нәтижесіне жету үшін әр-түрлі құрылдардан, оған қоса халықаралық институттар: халықаралық салықтық және инвестициялық орталық, Халықаралық Валюта Қоры, Еуропалық одақ және тағы басқа басым мамандар саны қосылды.
Берілген мәселеге шетел өкілдерінің қызығушылығы кездейсоқ емес, Қазақстан капиталды салымдар мен жер қойнауының байлықтары сияқты және жұмысшы күштер ресурстарымен бай аймақтардың инвестициялары болып табылады. Алайда потенциалды инвесторлардың қызығушылығының бар болуы салымдардың қауіпсіздк кепілдемесін қамтамасыз ететін және адамдардың құқығы сияқты және жеке пайдалылық нтықмақтастылықтың принциптерін қадағалау. Экономикалық және әлеуметтік –саяси сипаттын анықталған жағдайларының бар болуында ғана орын алады. Дипломдық жұмыстың мақсаты болып салықтық саясаттың оның ролі мен мәнің нарықтық-экономикалық жағдайларын зерттеу болып табылады. Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттері шешу жоспарланған:
1. бөліменде яғни фискалыдық саясаттың әлеуметтік экономикалық мәні
көрсетілген.
2. бөлімінде фискалдық саясаттың халықаралық тәжірбиесін зеттеу.
3. бөлімінде Қазақстан Республикасында фискалық саясаттың негізгі бағыттарын жүзеге асыру және заңдар ерекшеліктері қарастылыған. Сонымен қатар мемелекеттік бюджетті толықтырудағы салық саясатының ролі қамтылған.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. .Кодекс РК «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» (налоговый кодекс) от 12 июня 2001 г. № 209-ІІ, ИД: Бико, Алматы 2004 г.,
214 с.
2. .Бродский Г. М., Худяков А. И. «Теория налогообложения», издательство НОРМА-К, Алматы 2002 г., с. 383.
3. .Булатов А. «Налоговые гавани и оффшорные центры Европы», М: Внешңяя торговля, 1992 г., №11-12.
4. Глухов В.В., Дольдэ И.В. «Налоги: теория и практика», учебное пособие, ИД: Специальная литература, СПб, 1996 г., с. 102.
5. Горский И.В. «Налоговая политика и экономический рост», М: Финансы №1, 1999 г., С.22-29.
6. Дарибекова А. С. «Система подоходного налогообложения в РК», учебное пособие, издательство КарГУ им. Е.А. Букетова, Караганда, 2002 г., 151с.
7. Евстигнеева Е.Н. «Налоги, налогообложение и налоговое законодательство», учебное пособие, СПб: Питер, 320 с.
8. .Журавлев В.В. и другие «Государственный бюджет», конспект лекций, СПб: Политехника, 2000 г., 196 с.
9. .Князев В.Г., Черник Д.Г. «Налоговые системы зарубежных государств», учебник, ИД: Закон и право, Москва, 1997 г., 112 с.
10. Кочетков А.И. «Анализ налоговых ошибок», М: Дело и сервис, 1998 г.,288с.
11.Лаптев И.И., Кузнецов Л.Д. «Налоговая политика и интересы общества», Налоговый вестник 1997. - №3.- С. 12-15
12. Луппиан М.Н. и другие «Налоговая система», конспект лекций, СПб, ИД Михайлова, 2000 г., 164 с.
13.Маневич В., Сигиневич А. «Актуальные проблемы налоговой реформы», ИД: Вопросы экономики, Москва- 1990.- № 3.- С.80-82.
14.Миляков И.В. «Налоги и налогообложение», курс лекций, М: ИНФРА-М, 1999 г.-348 с.
15.Наурызбаев Л.Е., Худяков А.И. «Налоги: понятие, элементы, установление, виды», Алматы: ТОО Баспа, 1998 г.-160с..
16.Русакова И.Г. и другие «Налоги и налогообложение», учебное пособие для ВУЗов, М: Финансы ЮНИТИ, 1999 - 495 с.
17.Сейдахметова Р.Ф. «Налоги в Казахстане», учебное пособие, Алматы, 2002г.-160с.
18.Сборник по разъяснению основных положений кодекса РК «О налогах и других платежах в бюджет» (налоговый кодекс), общая часть, издательство: Министерство государственных доходов РК, Астана, 24 с.
19.Сутырин С.Ф., Погорельский А.И. «Налоги и налоговое планирование в мировой экономике», СПб: ИД Михайлова «Полиус», 1998 г., 577 с.
20.Улыбышева Е.Н. «Гармонизация в налоговой сфере ЕС: влияние на международные связи», М: Мировая экономика и международные отношения, 1995-№4-С. 11-14.
21.Худяков А.И. «Налоговое право РК», учебник, общая часть, ИД: Жеты Жаргы, Алматы- 1998 - 146 с.
22.Худяков А.И. «Налоговые правонарушения», Алматы: Баспа- 1997 -288с.
23.Черник Д.Г. «Налоговая реформа на рубеже веков», М: Международный центр финансово-экономического развития- 2000- С. 112-114.
24.Черник Д.Г. и другие «Основы налоговой системы», учебное пособие для ВУЗов, М: Финансы ЮНИТИ- 1998- 422с.
25.Юткина Т.Ф. «Налоги и налогообложение», учебңик, М: ИНФРА-М-1999 -429с.
26.Аль-фари. Журнал. 2003. №1.
27.№4. «Серия экономическая». Вестник-Хабаршы. 2003 г.
1. .Кодекс РК «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» (налоговый кодекс) от 12 июня 2001 г. № 209-ІІ, ИД: Бико, Алматы 2004 г.,
214 с.
2. .Бродский Г. М., Худяков А. И. «Теория налогообложения», издательство НОРМА-К, Алматы 2002 г., с. 383.
3. .Булатов А. «Налоговые гавани и оффшорные центры Европы», М: Внешңяя торговля, 1992 г., №11-12.
4. Глухов В.В., Дольдэ И.В. «Налоги: теория и практика», учебное пособие, ИД: Специальная литература, СПб, 1996 г., с. 102.
5. Горский И.В. «Налоговая политика и экономический рост», М: Финансы №1, 1999 г., С.22-29.
6. Дарибекова А. С. «Система подоходного налогообложения в РК», учебное пособие, издательство КарГУ им. Е.А. Букетова, Караганда, 2002 г., 151с.
7. Евстигнеева Е.Н. «Налоги, налогообложение и налоговое законодательство», учебное пособие, СПб: Питер, 320 с.
8. .Журавлев В.В. и другие «Государственный бюджет», конспект лекций, СПб: Политехника, 2000 г., 196 с.
9. .Князев В.Г., Черник Д.Г. «Налоговые системы зарубежных государств», учебник, ИД: Закон и право, Москва, 1997 г., 112 с.
10. Кочетков А.И. «Анализ налоговых ошибок», М: Дело и сервис, 1998 г.,288с.
11.Лаптев И.И., Кузнецов Л.Д. «Налоговая политика и интересы общества», Налоговый вестник 1997. - №3.- С. 12-15
12. Луппиан М.Н. и другие «Налоговая система», конспект лекций, СПб, ИД Михайлова, 2000 г., 164 с.
13.Маневич В., Сигиневич А. «Актуальные проблемы налоговой реформы», ИД: Вопросы экономики, Москва- 1990.- № 3.- С.80-82.
14.Миляков И.В. «Налоги и налогообложение», курс лекций, М: ИНФРА-М, 1999 г.-348 с.
15.Наурызбаев Л.Е., Худяков А.И. «Налоги: понятие, элементы, установление, виды», Алматы: ТОО Баспа, 1998 г.-160с..
16.Русакова И.Г. и другие «Налоги и налогообложение», учебное пособие для ВУЗов, М: Финансы ЮНИТИ, 1999 - 495 с.
17.Сейдахметова Р.Ф. «Налоги в Казахстане», учебное пособие, Алматы, 2002г.-160с.
18.Сборник по разъяснению основных положений кодекса РК «О налогах и других платежах в бюджет» (налоговый кодекс), общая часть, издательство: Министерство государственных доходов РК, Астана, 24 с.
19.Сутырин С.Ф., Погорельский А.И. «Налоги и налоговое планирование в мировой экономике», СПб: ИД Михайлова «Полиус», 1998 г., 577 с.
20.Улыбышева Е.Н. «Гармонизация в налоговой сфере ЕС: влияние на международные связи», М: Мировая экономика и международные отношения, 1995-№4-С. 11-14.
21.Худяков А.И. «Налоговое право РК», учебник, общая часть, ИД: Жеты Жаргы, Алматы- 1998 - 146 с.
22.Худяков А.И. «Налоговые правонарушения», Алматы: Баспа- 1997 -288с.
23.Черник Д.Г. «Налоговая реформа на рубеже веков», М: Международный центр финансово-экономического развития- 2000- С. 112-114.
24.Черник Д.Г. и другие «Основы налоговой системы», учебное пособие для ВУЗов, М: Финансы ЮНИТИ- 1998- 422с.
25.Юткина Т.Ф. «Налоги и налогообложение», учебңик, М: ИНФРА-М-1999 -429с.
26.Аль-фари. Журнал. 2003. №1.
27.№4. «Серия экономическая». Вестник-Хабаршы. 2003 г.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Экономика кафедрасы
Д И П Л О М Д Ы Қ Ж Ұ М Ы С
Фискалдық саясат
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1. ФИСКАЛДЫҚ САЯСАТТЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ
1. Фискалдық саясаттың түсінігі мен мәні
1.2 Фискалдық саясаттың халықаралық тәжірибесі
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ФИСКАЛДЫҚ САЯСАТТЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ
2.1 Қазақстан Республикасының фискальдық саясатының ерекшеліктер заңы
2.2 Мемлекеттік бюджеттің толтықтыруындағы салық саясатының ролі
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кіріспе
Нарықтық қатынастардың даму жағдайында реформалардың басты бір
міндеттері болып нәтижелі салықтың механизімін нарықтық экономиканың
инстументтерінің бірі болып құрылатын және әр түрлі деңгейдегі бюджеттердің
табысының көбею мәселесін шешуді рұқсат етеді, сондай-ақ бөлек шаруашылық
субъектілер мен барлық эканомиканың тұтасымен түсімдік дамуына қызмет
етеді.
Салық объективті қажеттілік болып табылады, олар қоғамның дамуының
қажеттіліктерімен анықталады. Салықтар жалпы қиындықта бюджетке басқа
қалған түсімдердің арасында көптік салмақты мөлшер алады. Сондықтан
салқытық заң шығаруда сәйкес қызметтердің тәжірибелік қызметі де, салықты
алу механизімінің нәтижелігі де, яғни барлығы тікелей және аса сезімді
елдің экономикасының ауқатына әсері қолайлы балансты қолдайды. Қазақстан
Республикасының салықтық саясатын жетілдіру бойынша үлкен жұмыс жүргізіп
жатыр. Соған орай салықтық теоретикалық сұрақтар кешенді зеттеу және
республикадағы жүргізілетін салықтық саясаттың тәжірбиелік жақтарын
зертеуге арналған. Сондықтан шет елдердің тәжирбесін есепке ала отырып
Қазақстан Республикасының салықтық саясатын жетілдіру бойынша ересек
актуалдылықты алады.
Кездейсоқ емес, берілген мәселенің аптималды нәтижесіне жету үшін әр-
түрлі құрылдардан, оған қоса халықаралық институттар: халықаралық салықтық
және инвестициялық орталық, Халықаралық Валюта Қоры, Еуропалық одақ және
тағы басқа басым мамандар саны қосылды.
Берілген мәселеге шетел өкілдерінің қызығушылығы кездейсоқ емес,
Қазақстан капиталды салымдар мен жер қойнауының байлықтары сияқты және
жұмысшы күштер ресурстарымен бай аймақтардың инвестициялары болып табылады.
Алайда потенциалды инвесторлардың қызығушылығының бар болуы салымдардың
қауіпсіздк кепілдемесін қамтамасыз ететін және адамдардың құқығы сияқты
және жеке пайдалылық нтықмақтастылықтың принциптерін қадағалау.
Экономикалық және әлеуметтік –саяси сипаттын анықталған жағдайларының бар
болуында ғана орын алады. Дипломдық жұмыстың мақсаты болып салықтық
саясаттың оның ролі мен мәнің нарықтық-экономикалық жағдайларын зерттеу
болып табылады. Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттері шешу
жоспарланған:
1. бөліменде яғни фискалыдық саясаттың әлеуметтік экономикалық мәні
көрсетілген.
2. бөлімінде фискалдық саясаттың халықаралық тәжірбиесін зеттеу.
3. бөлімінде Қазақстан Республикасында фискалық саясаттың негізгі
бағыттарын жүзеге асыру және заңдар ерекшеліктері қарастылыған.
Сонымен қатар мемелекеттік бюджетті толықтырудағы салық саясатының
ролі қамтылған.
1. ФИСКАЛДЫҚ САЯСАТТЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ
1.1 Фискалдық саясаттың түсінігі мен мәні
Салықтар, белгілі болғандай, мемлекеттің қызметінің барлық
бағыттарының қаржыландыру көздерінің бірі және мемлекеттік басымдықтарын
өтеудің экономикалық құралы.
Салықтар - мемлекеттік егемендіктің ықылас білдіруінің бірі.
Осынысымен олар мемлекеттік мүліктер мен қарыздардан алынатын табыстардан
ерекшеленеді. Мемлекеттің егемен құқығы болып әрқашанда салықты өндіріп
алудың құқығы тиынды шығару және әділ сотты жөнелту сияқты, соған орай,
салықтар біржақты тәртіпте белгіленген. Салықтар және олардың қызметтері
нақты базисті көрсетеді, яғни салықтық саясатта мемлекетпен қолданылатын
салықтық қатынастардың жылжуының объективті заңдылықтары 1,24 б.
Салықтық заң шығарудың мақсатты бағытталуы қолданылуды анықтайтын
үкімет органдарының және басқарудың құқықтық қызметтердің кешенінің ұсынушы
болып есептеледі. Бұл көзқарастан, халық аймағындағы саясат - бұл сонымен
қоса мемлекеттік табысты реттеу, жоспарлау және бақылау кезінде салықтық
техниканы жүзеге асырудағы құқықтық нормалар.
Қазіргі экономистердің анықтауы бойынша, салықтық саясат қаржылық
саясаттың бөлігі болып табылады. Салықтық саясаттың мазмұны мен мақсаты
қоғамның әлеуметтік- экономикалық құрылым мен үкімет басындағы тұрған
әлеуметтік топтармен шарттасылған. Экономикалық негізделген салықтық саясат
салықтық жүйе арқылы орталықтанған құралдарды оптимизациялаудың мақсатының
ізіне түсуде. Батыс экономистері салықтық саясатты бөлек бөлмейді және
мемлекеттің өзінің қызметтері мен міндеттерін орындауын салықтар арқылы
жүзеге асырудың қаржыландыруын түсіндіруімен, мемлекеттік шығындардың
жағдайларын зерттеуінсіз салықтардың әсерін қарастырмайды 2, 240 б.
Жұмыспен қамтылу, өндіру көлемдерінің және инфляция қарқынының өзгеру
деңгейіне бағытталған үкіметтің арнайы шешімдерінің нәтижесінде мемлекеттік
шығындардың, мемлекеттік бюджеттің, салықтарының және сальдо мөлшерлерінің
мақсатты бағытталған өзгерулері ретінде анықталатын бұндай саясатты
дикрециялы фискалды деп атайды.
Дискрециялық емес фискалды саясат - бұл сондай-ақ жалпы табыстың
циклдік ауытқудың нәтижесінде айтылған мөлшерлердің автоматикалық өзгеруі.
Мұндай саясат тұрақтандырылған ықпал көрсететін ЖҰӨ өсу (кему) мерзіміндегі
мемлекеттік бюджетке таза салықтық түсімдердің автоматикалық көбеюін
(азаюды) болжайды 3, 115 б.
Нақты жағдайда таза салықтық түсімдер бюджетке салықтық түсімдердің
мөлшерінің және үкіметтің төленген трансферттер сомасының арасындағы
айырымын айтады.
Мысалы, Юткина Т.Ф. салықтық саясатты салықтық заңдардың мақсатты
бағытталуын айқындайтын үкімет органдарының және басқарманың құқықтық
қызметінің кешені деп анықтайды.
Салықтық саясат үкімет органдары мен басқарманың ғылыми негізделген
және экономикалық мақсатқа сай тактикалық және стратегиялық құқықтық
қызметтерінің жиынтығы ретінде анықталады.
Салықтық саясатты жүргізудегі бастапқы нұсқама болып тек қана құқықтық
тәртіпті қамтамасыз ету, салық төлеушілерден салықтық төлемдерді төлету
емес, сонымен қоса салық салудың ықпалының астында жиналған шаруашылық -
экономикалық қатынастарды бүкілжақты бағалауды жүргізу. Сондықтан, салықтық
саясат - бұл салықтық заңдардың үйғарымның автоматикалық орындалу тиіс,
оларды жетілдіру.
Салықтық саясат келешекке есптеумен жүргізілген салықтық стратегия, ал
нақты мерзімде - салықтық тактика. Тактика және стратегия айырылмас, егер
мемлекет қоғамдық, корпоративтік және жеке экономикалық ынталарды
келістіруге ұмтылады. Жиі, мемлекеттің басқарушысымен әрекет қылған нақты
кезеңде салық салудың координациясы бойынша тактикалық қадамдар
экономикалық дәлелденбеген. Бұл тек қана салықтық стратегияның өткізуіне
кері әсер келтірмей ғана қоймай, сонымен қоса мемлекеттің экономикалық
бағытын деформациялайды. Салық саласындағы Ресейдің әйгілі экономисті
Черник Д.Г. салықтық саясатты экономикалық мемлекеттік реттеудің негізгі
құрамы болып табылады және жеке кәсіпкерліктің дамуына қаржылық ықпалын
көрсетеді деп ойлайды 2, 57 б.
Салықтық саясаттың қаржы құралдарының алымының формалары мен
әдістерінің жиынтығы - қиын жағдай. Онда терең қарама - қайшылық шалғындық
салынған: бір жағынан, экономика субъетілерінен жеткілікті қаржы
ресурстарын айыруды қамтамасыз ету, екінші жағынан - бұл жағдайда олардың
іскерлік активтілігінің төмендеуін ұйғармау. Бұл парадоксты шешу орынды
компромисс есебінен қамтамасыз етіледі - деп, өз жұмыстарында Соколинский
В.М. белгіледі1,596.
Экономикалық сөздіктерде берілген анықтама келесі түрде жинақталған:
салықтық саясат - салық салуда тікелей немесе жанама қатынасқа ие, қандай
да бір мемлекеттің конституциясымен салықтық заңдардың жиынтығы және басқа
заңды актілерде анықталған салықтық қатынастардың қатысушылардың өздерінің
құқықтары мен міндеттерінің орындалуындағы стратегиялық бағыт және
тактикалық іс - әрекет 5,43 б.
Бірақ ең қысқа анықтама дамыған елдердің салықтық жүйесі сөздігінде
берілген, ол салықтар аймағында мемлекетпен өткізілетін шаралар жүйесі
ретінде салықтық саясатты сипаттайды.
Жоғары дамыған нарықтық қатынастар жағдайында өндірістің құрылымының
өзгеруін, территориалды экономикалық дамуын, халықтың табыстылық деңгейін
өзгерту мақсатымен ұлттық табысты қайта тарату үшін мемлекетпен салықтық
саясат қолданылады. Салықтық саясаттың міндеттері келесілерге бағытталады:
1.өзінің қызметтері мен міндеттерін орындау үшін мемлекетті қажет
қаржы ресурстармен қамтамасыз ету;
2.жалпы елдің шаруашылығын реттеу үшін жағдайларды жасау;
3.нарықтық қатынастардың процессінде пайда болған халықтық табыс
деңгейіндегі тепетеңсіздікті тегістеу.
Халықаралық тәжірибеде салықтық саясаттың үш тұрпатын бөледі.
Бірінші тұрпат - алуға болатынның бәрін алу принципімен сипатталатын
максималды салықтар саясаты. Бірақ салықтардың көбейуі мемлекеттік табыстың
өсімі жүктелмесе, бұл жағдайда мемлекетке салықтық қапқан дайын тұрады.
Ставкалардың шектеулері анықталған және әр берілген жағдайда көптеген
факторлардан тәуелді. Шетел ғалымдары бұл шектелген ставканы 50% анықтайды.
Екінші тұрпат - орынды салықтар саясаты. Ол кәсіпкерліктің дамуын және
оны сәтті салықтық климатпен қамтамасыз етеді. Кәсіпкер максималды салық
салудың астынан шығарылады, бірақ бұл мемлекеттік түсімдердің қысқару
салдарынан әлеуметтік шаралардың шектелуіне әкеледі.
Үшінші тұрпат - салық салудың тым жоғары деңгейін қарастыратын
салықтық саясат, бірақ әлеуметтік қорлардың мағыналылығында. Салықтық
табыстар әр түрлі әлеуметтік қорлардың көбейтілуіне бағытталады. Мұндай
саясат инфляциялық спиральды тарқатылмаға әкеледі 6, 152 б
Салықтық саясат екі өзара байланысты әдістермен өткізіледі:
1) салықтық жоспарлау және болжау;
2) салықтық есептеме.
Салықтық жоспарлау мен болжаудың негізгі міндеттері - бюджеттік
тапсырмалардың сапалы және санды параметрлерін экономикалық негізделумен
қамтамасыз ету және салықтық концепциясының заңды тәртіппен өңделген және
қабылданған шығатын елдің әлеуметтік-экономикалық дамудың болашақты
бағдарламасы. Берілген міндет бір қаржылық жылға (ағымдық салықтық
жоспарлау), сондай - ақ тым алыс болашаққа (салықтық болжау) есеп айырысу
болып орындалады. Соған орай салықтық жоспарлаудың тактикасын және оның
стратегиясын бөледі.
Салықтық жоспар және болжауды қаржы мемлекеттерінің базистік
элементтерінің бірі ретінде қарастыру толығымен заңдылықты. Берілген
жағдайда қаржы менеджменті елдің дамуының әлеуметтік-экономикалық басқару
позициясынан жалпы мағынада қарастырылады. 7, 81 б
Жоғарыда айтылғандай, салықтық саясат болашаққа есеп айырысумен
өткізілетін, бұл салықтық стратегия, ал ағымды мемлекетте салықтық тактика.
Бұдан, экономикалық дамудың тенденциясына жанаса ғылымдардың болжамын
есепке ала отырудан объективті шындылығынан, қоғамдағы әлеуметтік
жағдайының жайы, мемлекетпен жетілдірілетін салықтық стратегия келесі
міндеттерді қудалайды:
1.экономикалық - экономикалық өсуді қамтамасыз ету,
өндірістің циклдігін әлсіретуін, дамудағы сәйкестенбеулерді жою,
инфляциялық процесстерді жеңу;
2.әлеуметтік - пайданың өсімін ынталандыруды және
халықтың табысының түсуін жаратпау жолдарымен белгілі әлеуметтік
топтардың ықыласында ұлттық табиғатты қайта бөлу;
3.қазыналық - мемлекеттің табыстарын көбейту;
4.халықаралық-басқа елдермен экономикалық байланыс-тарды күшейту,
төлем балансы қолайсыз жағдайларды жеңу үшін. Басқармалық
құрылымдардың тактикалық іс - әрекеттері мен мемлекеттің конституциялы
құқық актілерімен бекітілген салық салудың жалпы стратегиясының
арасындағы қарама - қайшылықтары бюджеттің қайта теңгеруге,
шаруашылық механизмдегі қауызға, қайта өндіру процессінің тежелуіне және
жалпы - экономикалық кризиске әкеледі. 8, 74 б.
Салықтық тактика бюджеттік сыныпталу тілігінде табыстылық бюджеттік
статьяда жалпы құрылымдардың жасалуында, салықтық реттеу және бақылауды
өткізудің тұсында үкімет және басқару органдарының тәжірибелік іс -
әрекеттерінің кешенін көрсетеді. Тактикалық қадамдардың сапалы мазмұны
барлық бюджеттердің деңгейлерінің орындалуының толықтығын және
уақыттылығын алдын - ала анықтайды.
Салықтық саясаттың өткізілу тұсында тактикалық іс - әрекеттердің
негізделуі бюджет табыстарының құрылуында үлкен ролін ойнайды. Нақты
нүктелі тапсырмалардың орындалуы бойынша салықтардың сәйкес жоспар кезеңі
тұтас қатар өзара аралас іс - әрекеттерден құрылады:
- өткен кезеңде экономикадағы пайда болған тенденцияны есепке ала
отырып салықтық шаралар жүйесінің нұсқауларын іздеу;
- оптималды салық салудың нұсқауларын бағалау, олардың салықтық сынып
қаржы - шаруашылық қызмет тұрпаттарын, салық төлеушілер сыныбын, бөлек
территориялар және басқа факторлар тілігінде олардың ранжированиесі;
- болашақ салықтық тәртіптердің артық көрінетін варианттарды негіздеу;
- өткен жылдың бюджеттің орындалуының экспертизаның жүргізілуінің
нәтижесін есепке ала отырып салықтық табыстардың жобаларын есептеу;
- бюджеттік сыныпталудың сәйкес статьялары бойынша үкіметпен және
парламентпен қабылданған салықтық міндеттемелерді талқылау, сәйкес
заңдардың бюджеттік табыстарының ақырғы ұйғару негізінде нақтылау және
қабылдау.
Салық төлеушілерден, сондай-ақ мемлекеттік және мемлекеттік емес ресми
органдардан түсетін басқарушылық шешімдерді өндіру үшін бұл іс-әрекеттерде
ақпаратты жинау және өңдеу талдау сатысында негізгі ролді ойнайды. Дұрыстық
және толықтық жиналған және өңделген ақпарат бюджетті-салықтық нормалар мен
ережелерді әрі қарай жетілдіруде негізгі базасын құрайды.
Мықты экономикада барлық салықтық саясаттар үйлеседі. Қазақстан үшін
салықтық саясаттың бірінші тұрпаты үшіншімен үйлесуде сипатталады.
Қазіргі уақытта салықтық есеп түсінігі Салықтық Кодекске енгізілген,
солай бұл ерекшеленген есеп беру түрі заң шығарушымен негізделген, сол
уақытта мұндай ерекше есептік қызмет оқымыстылармен
және тәжірибеліктермен қашанда емес оң бағаланады.
Алайда, мұндай қажеттілік жетілдірілді, өйткені Қазақстан
Республикасының Президентінің Жарлығымен енгізілген заң күші бар Салықтар
және бюджетке басқа міндетті төлемдер туралы 1995 жылы Қазақстанда екі
есепке алу жолдары бар: бухгалтерлік және салықты есептеу бойынша есеп беру
бөлек салықтар бойынша салық салу базасын есептеу үшін қажет арнайы
ұйымдастырылған мәліметтерді есептеуді жүргізудің талаптары, дәстүрлі
бухгалтерлік есеппен қатар есеп беру бойынша ерекше заң шығарумен
бекітілмегенмен.
Алайда олар заң шығарушы ережеде (Қазақстан Республикасының
мемлекеттік табыстар Министрлігінде және ҚР Салықтар және бюджетке басқа
міндетті төлемдер туралы Заңының бөлек статьяларында), үкіметтің орнатылуы
мен Министрліктегі түсіндірулерде мемлекеттік бюджетке бағыталатын төлемдер
мен жиындар бойынша бөлек салық түрлерінің есептелу тәртібін және төлетудің
мерзімін уақыт тәртібімен бақылау. Қазіргі уақытқа бухгалтерлік есеп есеп
айырысу-салықтық қызметті орындай бастады.9,10,198 б.
Экономистердің белгілеуі бойынша салықтық заң шығару норма қатынасында
командно-таратушылық тоны бар кәсіпорын бухгалтерлеріне нақты талаптарды
бекітті, бухгалтерлік есептің ұйымдастыруын регламентациялайды. Бөлек
салықтық талаптар қаржылық-шаруашылық кызметтің көрсеткіштерін шектеулі
шамалаған әдістемелік ережелер мен нұсқаулар бойынша салықтық төлемдерді
есептейді. Алайда салық салу емес, керісінше бухгалтерлік есептің жүйесі
ақша ағынының қозғалысын белгілейді және өндірістің құндық шамасын жалпы.
Сондықтан, бухгалтерлік тәжірибе салықтық өндірістің ерекшелігін айқындау
керек және салықтық есепті жүргізудің негізі болу керек, керісінше емес.
Салықтық басқару елдің шаруашылық дамуын алып түседі, өйткені салықтық
шаралар базистік қатынастарға ықпал ететін жан-жақты құрал.
Елбасы Тәуелсіздіктің бастауында қабылданған ұзақ мерзімдік стратегия
мен он жылдық жоспардың ойдағыдай жүзеге асырылып жатқанын хабарлай келіп,
келесі, 2004 жылғы бірқатар салық ставкаларын төмендету мен халық тұрмысын
жақсартудың мәдениет, білім жөне жалпы руханият салаларын дәйекті түрде
дамытудың негізгі бағыттарын саралап, баяндап берді.
Қазақстан Республикасыньщ нарық жағдайындағы экономикасының дамуы,
мемлекетгің экономикалық саясатының құрылымдық және қаржы саясаттарының
шешуші шараларына байланысты.
Қаржы саясаты еліміздің қаржы заңдылықтары негізінде қаржы ресурстарын
жұмылдыру, оларды бөлу, пайдалану тәсілдері мен формалары жүйесінен түрады.
Қаржы саясатыньщ негізі болып фискалдық саясат, яғни үкіметгің салық
салу жүйесіндегі және мемлекетгік шығындарды реттеуі төңірегінде жүргізетін
бюджетті - салық саясаты саналады.
Салық — экономикалық қатынастардың бір бөлігі болып табылатындықтан,
қаржы қатынасы арқылы оны экономикалық базиске жатқыза аламыз. Салықтың
объективті қажетгілігі қоғам дамуының тұтынуына байланысты. Мемлекет
салықтың осы объективті қажеттілігіне сәйкес салық жүйесін қалыптастырады,
қаржы жүйесіндегі оның құрылымы мен әрекет ету механизмін жетілдіреді.
Салықтың әлеуметгік-экономикалық мәні мен атқаратын рөлі, қоғамның саяси
және экономикалық құрылғысына, мемлекеттің табиғаты мен алдында тұрған
міндеттеріне байланысты анықталады. Сондықтан да, мемлекет пен қаржы жайлы
ілім, салық ұғымының мәні мен салық салу механизмінің теориялық негізі
болып табылады.
Салықтың экономикалык мәні - шаруашылық субъектілері мен жеке
тұлғалардан, міндетті жарна түрінде жалпы ішкі өнімдерінің белгілі бір
үлесін алатын экономикалық қатынастардың бір белігі болып табылуында.
Қазіргі мемлекеттердің барлығында дерлік, азаматтарды экономикалық
қиыншылықтан қорғауды қамтамасыз ететін әлеумеггік қолдау жүйесі бар.
Әлеуметтік қолдау дегеніміз — қоғамның табысы аз мүшелеріне қаржылай көмек
ретінде көрсететін үкімет бағдарламасы. Оларға жұмыссыздық бойынша жәрдем
ақы, қарттар мен мүгедектерге берілетін зейнетақы және әл-ауқаты нашар
отбасыларына берілетін әлеуметтік көмектер мен 2002 жылдың І-ші қаңтарынан
әрекет ететін мақсатгы әлеуметтік көмек және басқа да түрлері жатады.
Осындай бағдарламаларға мемлекеттің тегін медициналық қызмет көрсетуі,
тегін пәтер беруі, сондай-ақ табысы аз отбасыларына әлеуметтік қызметтер
көрсетуі және т.б. жатады. Әлеуметтік қорғау бағдарламасының мәні,
қоғамдағы табысты қайта бөлумен көрсетіледі. Осылардың негізінде
біреулерден салық өндіріліп алынып, екінші біреулеріне жәрдем ақы ретінде
беріледі. Қазіргі қоғамның әлеуметтік тұрақтылығын камтамасыз ететін салық
құралдарыньщ негізгісі болып: жұмысты ұсынушылар мен жалданып жұмыс
істеушілер, еңбек ақы қорынан төленетін әлеуметтік салық пен жеке
тұлғалардың табыс салығы бойынша салықтық жеңілдіктер жүйесі жатады.
Кез келген елдің экономикалық жүйесінің функциясын қамтамасыз етуде
басты ролді мемлекет атқарады. Мемлекет өзінің барлық өмір сүру тарихында
ішкі тәртіпті, заңды сақтау, ұлтгық қорғанысты ұйымдастыру сияқты, бірқатар
міндеттемелермен бірге экономика саласында да белгілі бір қызметгер
атқарады, яғни ақша айналымын реттеу, салық жинағын ұйымдастыру және т.б.
Ал қазіргі жағдайда кез келген дамыған нарықтық экономика мәні бойынша,
аралас экономика - мемлекетгік сектордағы еркін кәсіпкерлікпен қатар,
мемлекеттің ұлттық шаруашылықты реттеуі де жатады. Мемлекеттің экономиканы
ретгеу теориясының пайда болуы, XX ғасырдың ортасында болған экономикалық
дағдарыстьщ көлемімен тікелей байланыста болды. Әлемге аты әйгілі, ұлы
ағылшын экономисі Дж.М. Кейнстің концепциясы нарық көлемін кеңейту, жаппай
тұтынуды арттыру, циклдік ауытқуларды жеңілдету, міне осылардың нәтижесінде
— экономикалық өсудің тұрақты, жоғарғы қарқынын қамтамасыз етуді
қарастырған. Шаруашылықты реттеу фискалдық және қаржы саясаттарының
көмегімен сұранысты икемдеуге ынғайласқан. Арада біраз уақыт өткеннен соң,
мемлекеттің тәуелсіз, еркін тауар өндірушілердің шаруашылық қызметін
реттеуге мүмкіндік беретін, А.Лаффердің бюджеттік концепциясы пайда бодды.
XX ғасырдың екінші жартысындағы нарықтық экономиканық дамуы, мемлекет
кызметінін кеңеюіне және оның экономикалық аядағы рөлінің артуына әкеп
соқты. Осындай нөтижедегі экономикалық тиімділікке, көп жағдайда,
бәсекелестік нарық механизмінің әрекет етуі жағдайында ғана қол жеткізуге
болады. Әйткенімен, нарықтық экономикадағы мемлекеттің мақсаты - нарық
механизмін түзету емес, сәйкесінше, оның еркін әрекет етуіне жағдайлар
жасау, яғни мүмкіншілігінше бәсекені, қажеттілігінше мемлекеттің реттеуші
әсерін қамтамасыз ету. Осы аталған мәселелердің бәрін шешу үшін,
мемлекеттің қол астында барлық құралдар жиынтығы бар. Солардық ең
негізгілері: фискалдық саясат, әлеуметгік және табысты реттеу саясаттары.
Фискалдық саясатқа мемлекеттің бюджет қорын бөлу қызметі де жатады,
яғни бір жағынан салық салу жүйесі арқылы бюджеттің кіріс қорын толтыратын
болса, ал екінші жағынан — оларды жұмсау қызметімен айналысады. Мемлекет
дәл осы қорлардың есебінен ұлттық қауіпсіздікті халықтың қоғамдық
игіліктері мен қызметтерін түтынуын қамтамасыз етеді, сондай-ақ саяси,
әлеуметтік, экологиялық және басқа да көптеген мәселелерді шешеді.
Мемлекет халықтың әл-ауқатын, тұрмыс денгейін жақсарту мақсатында
белгілі бір әлеуметтік саясат жүргізеді. Ал мемлекеттің кірісті қайта бөлу
функциясы, біз жоғарыда айтьш өткендей, мемлекеттің салық жүйесі арқылы,
сондай-ақ әртүрлі мемлекетгік бағдарламалары арқасында тұрмыс деңгейі
нашарларға — мемлекетгік көмек көрсету, жұмыспен қамту аясында да белгілі
саясаттар жүргізу арқылы жүзеге асырылады.
Мемлекеттің фискалдық саясатының басты міндеті болып, салық
ставкаларын үкіметтің мақсатына сәйкес өзгерту. Фискалдық саясатты жүргізу
- еліміздің занды органдарының айрықша құқы, себебі бұлар мемлекеттік
бюджетті қысқарту және бекіту арқылы салық салуды және олардың жұмсалуын
бақылайды.
Экономикалық саясатты жүргізудің барлық құралдары бір-бірімен тығыз
байланыста. Бірақ та бұлардың ешқайсысы бір-бірінен жекеленіп әрекет
етпейді. Әйткенмен бұларды нақты бір салада пайдалану кезінде, басқаларына
тигізетін әсерін ескерген жөн.
Мемлекет өз елінің қаржы жағдайының тұрақтылығына, қоғамдық өндірістің
тұрақты өсуі негізінде, қаржы ресурстарын үнемі арттыруының арқасында қол
жеткізеді. Экономикалық дағдарыс жағдайында, әлеуметгік-экономикалық даму
кажеттілігіне арналған қаржы ресурстарының көлемі азаяды. Осының салдарынан
көптеген қажеттілік қанағаттандырылмай қалады. Мемлекет бірінші кезекте
тұрған тактикалық және стратегиялық міндетгерді бұза отырып, шектелген
қаржы көлемін бірінші қажеттіліктегі шығындарды жабуға қарай жұмсайды. яғни
алдағы мақсаттарын таңдауына шектеу қойылады. Ал мұндай әрекег, жағдайды
одан да бетер тұрақсыздандыра түседі.
Сондықтан да, қаржы тұрақтылығының жалпы ережесі бойынша, дағдарыс
кезінде де және экономикалық өсу кезінде де қаржы ресурстары мен бұларға
қарама-қарсы қоғамның әлеуметгік-экономикалық қажеттіліктері сәйкес болуы
керек.
Біздің қоғамымыздың өтпелі кезеңінің дамуына, әлеуметтік аядағы өтпелі
жағдай сәйкес келеді. Бұрынғы халықты әлеуметтік қорғау моделі мен
әлеуметтік салаларды қаржыландыру жүйесі бүгінгі кұнде жойылған, ал жаңа
қаржыландыру механизмі әлі тәжірибелік кезеңде және оны дамытудың ұтымды
жолдарын іздестіру үстінде.
Қоғамның әлеуметгік-экономикалық қажетгілігін қанағаттандыру дәрежесі,
өндірілген жалпы қоғамдык өнімнің көлеміне байланысты. Ұлттық табыстағы
әлеуметгік қажеттілік көлеміне шектеу енгізу минималды күнкөріс минимумын;
минималды тұтыну бюджеті; тұтыну корзинасының құны; еңбек ақы, зейнет ақы,
жәрдем ақы және стипендия төлеудің минималды мөлшері сияқты тұтынудың
әлеуметтік нормативтерін пайдалануға мұқтаждық етеді. Инфляциялық жағдайда
халықтың өмір сүруінің қажетті әлеуметтік деңгейін сақтап тұруы үшін еңбек
ақы мен әлеуметгік төлемдерге индексация жүргізіледі, өтемдік үстемақылар
ұсынылады. Мұнымен қатар, халықтың әлеуметгік қажеттілігі мен оны
қанағаттандырудың негізі болып, еңбек ақы төлеу түрлері мен жүйелері, табыс
және әлеуметгік салықтардың ставкасы арқылы еңбек ақыны салықтық реттеуі,
тұтынуға бағытгалған қордың өсімін немесе еңбек ақы төлеудің жалпы қорын
реттеуі саналады.
Халықтың кедейлігі мәселесін түсінуге деген көзқарастың үш түрі бар:
- табыс немесе тұтыну тұрғысынан;
- негізгі қажеттіліктер тұрғысынан;
- адам әлуетін дамыту мүмкіндіктері тұрғысынан.
Қазіргі кезде, қоғамның әлеуметгік-экономикалық саясатының
стратегиялық мақсаты болып, экономикалық өсу негізінде халықтың әл-ауқатын
жақсарту болып табылады. Сондықтан да, бюджет саясатының нәтижесі бюджет
кірісінің деңгейімен, бюджет міндеттемелерін орындау дәрежесімен,
бюджетаралық катынастардың әрекет ету процесіндегі бюджет тапшылығы мен
мемлекет қарызын басқаруы сияқты құрамдас бөліктердің орындалуымен
анықталады. Әр түрлі деңгейдегі бюджеттердің өзара қатынасы бюджетті өңдеу,
қарастыру, бекіту, орындау, бақылау және бюджетгің орындалғаны жайлы есеп
беруі сияқты нақты механизмнің әрекет етуінен тұрады. Бюджет саясатының,
соның ішіндегі бюджетаралық қатынастардың механизмі ортақ құқықтық негізде,
барлық бюджеттердің бірдей жіктелуімен, бюджетгің бір деңгейінен басқасына
берілетін статистика түрімен, бюджет процедурасының ортақ принциптерімен,
бюджеттік процестермен өзара байланыстағы ортақ ақшалай-несиелік жүйемен
қамтамасыз етіледі.
Мемлекеттің реттеу қызметін күшейту қажетгілігінің барысында,
инфляцияга қарсы бюджеттің функциялануынан, анағұрлым тұрақтандырылған
бюджетке өтуін анықтауда, бюджет саясатының қосымша шараларына назар
аударылады. Кез келген елдің бюджет саясаты, тұрақты экономикалық өсу
негізінде халықтың әл-ауқатын артгыруға, материалдық деңгейін өсіруіне,
отандық өндірісті қалпына келтіруге және дамытуға, жұмысқа қабілеті бар
адамдарды жұмыспен қамтуды арттыруына бағытталады.
Егерде әлемдік төжірибеге сүйенетін болсақ, кез-келген елдің даму
дәрежесі әлеуметтік аяға жұмсалған қаржы дәрежесіне тікелей байланысты.
Қазіргі заманның өзінде, дамыған батыс елдерінің көбісінде инвестицияны
әлеуметгік аяға, соның ішінде адамзат капиталына салу, ұлттық байлықтың
материалды-заттай элементгеріне салынатын капитал салымына қарағанда
әлдеқайда жылдам артуда. Сондықтан да бағытта, әлеуметгік жағдайға қарай
бұрған кезде, қайта бағытталудың мақсаты мен соңғы нәтижесі болып,
экономикалық өсудің негізгі көзі мен экономиканың ең негізгі факторы болып
табылатын - адамзат капиталының өсуі ескерілуі қажет.
Әлеуметтік аядағы қаржы механизмінің әрекет етуінің өз ерекшелігі бар.
Әлеуметгік ая көп жағдайларда бейнарықтық болып табылғандықтан, мемлекеттің
реттеуші рөлі экономиканың басқа салаларына қарағанда, әлдеқайда айқын
керінеді. Соңғы жылдары әлеуметгік мәселелерді шешу, жергілікті бюджеттің
рөлін арттыра түсуде. Мемлекеттің әлеуметтік саясатын жүзеге асыру үшін,
жергілікті бюджет қорының жетіспеушілігі салдарынан трансферттер, мақсатты
субвенциялар, дотациялар, мақсатты бағдарламалар, бюджеттік несиелер сияқты
реттеуші механизмдерді пайдалануды мәжбүр етгі.
Ал Қазақстанның әлеуметтік аясын қаржыландыру механизмінің
ерекшелігіне тоқталатьш болсақ, 1999 жылға дейін негізгі қаржыландыру көзі
болып бюджеттен тыс қорлар, яғни зейнетақы, әлеуметтік сактандыру, жұмыспен
қамту, міндетті медициналык сақтандыру сияқты қорлары есептелді. Ал бүгінгі
таңда мұның бәрі әлеуметтік салықпен ауыстырылған (ставкасы - еңбек ақы
төлеу қорынан 21%) және қаржыландырудың негізгі көзі больш мемлекеттік және
жергілікті бюджет көзге түседі. Осы әлеуметгік аяны бюджетпен қаржыландыру
кажеттілігі, қоғамдық тауар ретіндегі әлеуметтік қызметтердің қасиеттеріне
және олардың, еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуындағы рөліне тікелей
байланысты. Қазіргі уақытта бюджеттік қаржыландыруды шектеу, әлеуметтік
аядағы мекемелердің атқаратын нарықтық қызметін кеңейтудің тұрақты
тенденциясын қалыптастырды.
1-кесте
1999-2002 жылдар аралығындагы Республикалық бюджеттің әлеуметтік
саланы қаржыландыру құрылымы
Әлеуметтік 1999 2000 2001 2002
саланың
құрылымы
Жоспар Жалпы шығындағы үлесі%
1 2 3
Австралия 39 48
Австрия 34 50
Бельгия 40,17 55
Ұлыбритания 33 40
Венгрия 18 48
Греция 35 45
Дания 34 46,5
Ирландия 38 48
Исландия 33 41,94
Испания 35 56
Италия 53,2 51
Канада 38 29
Люксембург 34,32 50
Мексика 35 55
Нидерланды 35 60
Жаңа Зеландия 48 33
Норвегия 28 41,7
Польша 40 45
Португалия 36 40
АҚШ 39 39,6
Турция 27,5 55
Финляндия 28 61
Франция 33,33 56,8
Чехия 39 40
Швейцария 9,8 11,5
Швеция 28 57
Жапония 37,25 50
ОЭСР елдерінің орташа 36,25 46,68
мәліметтері бойынша
Кестеден көрінгендей, радикалды неоконсервативті салық реформаларына
қарамастан экономикасы дамыған елдердегі салық салу деңгейі елеулі
ерекшеленеді. Корпорацияның пайдасына салынатын салықтар бойынша ставкадағы
айырмашылығы 43% жетеді (Италия және Швейцария), ал жеке табыска салынатын
салықтар бойынша 32% (Финляндия және Канада).
Әрине А.Смиттің белгілеуі бойынша бұндай диспропорциялар өте жағымды
салық климаты бар елдерге капитал мен еңбек қорының көшуіне әкеледі. Ал
бұл, өз орнында капитал мен еңбек ресурстарының миграциясы бар елдердің
экономикасында қолайсыз қамтып көрсетіледі.
АҚШ-да корпорацияға салық салудың негізгі принципі тазартылған табыс
сомасының пайдасынан салық алу принципі болып табылады. Ол жалпы табыс және
рұқсат етілген кепілдік пен жеңілдіктердің айырмашылығы түрінде анықталады.
Шегерулер арасында маңызды орынды амортизациялық жеңілдіктер мен
бірлестіктің ғылыми және инновациялық қызметін ынталандыру бойынша
жеңілдіктер алады.
Машина мен жабдықтардың бірінші жыл эксплуатациясында салық кепілдік
жүйесі бойынша олардың құқының көбірек бөлігін түсірудің мүмкіндік ететін
АҚШ - та тездетілген амортизация әдісі белсенді қолданылады. 1986 жылдан
барлық амортизацияланатын негізгі қорлар амортизацияны шығынға жазу мерзімі
бойынша 3 - тен 31,5 жылға дейін сегіз сыныпқа бөлінген.
Амортизация бойынша жеңілдіктерін пайдалану кезінде АҚШ-тың әкімшіл-
бюджеттік басқарудың сараптық мәліметтеріне сәйкес бюджетке 30,7 млрд.
долл. түскен жоқ. Салыстыру үшін басқа мысал келтірейік. 1987 жылы АҚШ-ның
жаңа заводтарға және құрал-жабдықтарға салынған барлық өндіру салаларының
корпорацияларының салымдары 140 млрд. долл. Кішкене ғана асты.
Мұндай салық жүйесі салықтардың шығынына қарамастан АҚШ-тың негізгі
қорларындағы инвестицияларының өсуіне қолайлы жағдайлар жасады. Мұндай
амортизация бойынша жеңілдіктерін қолдану тәртібін Қазақстан Республикасына
да енгізуге болар еді. Кез келген бірлестіктерге және бөлек салаларға
салықтық жеңілдіктерін алып тастау ұсыныс экономикасының бір мақсаты.
Бастапқы ұстаным бұл - не жоғары салық және салықтық жеңілдіктерінің көп
болуы, не төмен салықтар және салықтық жеңілдіктердің болмауы. Солайша,
1980 жылдардың ортасында АҚШ экономикасының корпоративтік секторына әр
түрлі жеңілдіктер федералдық бюджет үшін салықтық сомалардың 1 млрд. долл.
мөлшерінде жоғалтуына әкелді. 2002 жылы бұл жоғалтулар 2,5 млрд. долл.
балып бағаланды. Сондықтан салықтық жеңілдіктер неоконсервативтік
реформалар барысында ерекше қысқартылды. Басымдылық тек болашақта
бірлестіктердің пайдасын, нәтижеде, мемлекеттің салықтық табысын нақтылы
көбейтетін инвестициялық жеңілдіктерде қалды. АҚШ-ның үлкен емес
бірлестіктерге берілетін жеңілдіктер өндірістің техникалық дамудың қазіргі
тенденциясын ұстайды: жылдамдатылған амортизация бойынша жеңілдіктер,
инвестициялық жеңілдіктер. Кейбір жағдайларда салықтық каникулдар
қарастырылады, ал пайдасы маңызды дәрежеде капиталдың өсімінен алынатын
табысқа салық салынатын ставкаларымен байланысты тәуекелділік
қаржыландырудың арнайы фирмаларымен қаржыландыру жүзеге асырылады. Берілген
ставкамен бағалы қағаздардың сату құны салықпен алынады. Салық ставкасы -
үлкен емес бірлестіктерді қаржыландыратын бизнесмендердің қызығушылығы. АҚШ
үкіметімен берілетін жеңілдіктер мен преференциялар мақсатты сипат алады
және қойылған мақсатқа жету үшін нақты жұмыстарды аяқтау бойынша іске
асырыла бастайды. Бұл жерде маңызды айта кететін жай, жеңілдіктер факт
бойынша автоматты, яғни дағдылы түрде жүзеге асырылады және оларды дәлелдеу
қажет емес. Корпорацияның пайдасына салынатын салық пайда болған салықпен
алынатын табысқа ставкаларды қолдану жолымен есептеледі. Бірақ олар сатылап
төленеді. Ставкалар 2 кестеде келтірілген.
3 кесте
АҚШ корпорацияларының пайдасына салынатын салық ставкалары
Салық салынатын табыс, долл.жыл Салық ставкалары
50000 дейін 15%
50000 - 75000 7500 + 25%
75000-100000 13750 + 34%
100000-335000 22250 + 39%
335000 жоғары 34%
Одан басқа, 100-ден 335 мың. доллар шамасындағы табысқа 5% көлемінде
қосымша жиын орнатылған. Мұндай сатылы салық салудың орта және кіші
кәсіпорындар үшін елеулі мағынасы бар. Қазақстан тәжірибесін айтсақ, кіші
және орта кәсіпорындарды тым ауыр жағдайға әкеледі, әсіресе жалпы тәртіпте
заңды тұлғалардың табыстарына салынатын салығы алынатын жаңа құралған
кәсіпорындар үшін.
Бірлестік табысына салынатын салық федеративті бюджет және штат
бюджеттерінің табыс көздері болып табылады. Орта шамада АҚШ штаттары
бойынша 6% көбірек аз ғана құрайды; оның үлесінің соңғы жылдарында штат
бойынша төмендеуге тенденциясы бар.
Ұсақ бірлестіктер АҚШ салықтық заңына сәйкес С категориясы - жеке
тұлғаларға - жатқызылуы мүмкін. Былайша, егер серіктік немесе бірлестік,
мысалға Джорджин штатында орналасқан болса, ал басқа жеті штаттарда өнімді
өндіру мен жүзеге асырумен шұғылданатын оның кәсіпорындары болса, онда заң
бойынша олардың барлығы салық төлеуші болып табылады. Айта кететін жай, әр
штаттың бірлестік табысына өзінің ставкасы бар.
Былай, Огайо штатында табысқа салық салғанда:
- 50000$ дейін-5,1%;
- ставкасы -50 000$ жоғары - 8.9%.
Кентукки штатында табысқа салық салғанда:
- 25 000$ дейін - 4%;
- 25 000$ жоғары 50 000$ дейін-5%;
- 50000$жоғары 100 000$ дейін-6%;
- 100 001 $ жоғары 200 000$ дейін - 7 %;
- 200 000$ жоғары - 8%.
Бірлестік пайдасына салынатын салық жергілікті үкімет органдарына 7,9%
салықтык түсулерді қамтамасыз етеді.
Бұл салық түрі экономикалық басқару құралы және кәсіпорын өндірістің
сол не басқа түрлерінің шоғырлануына, сонымен қоса берілген штат немесе
жергілікті органдарының территориясына экологиялық зияндардың әсері ретінде
қолданылады.
АҚШ-ның жергілікті заңдары бойынша бірлестік пайдасына салынатын салық
45 штаттан алынады. Салық салу ставкалары Мичиганда 2,35%-дан 11,5% дейінгі
шамада, Коннектикуда АҚШ-тағы орта ставкасы шамасында- 6% аралығында
тербеледі.
Пайдаға салық салудағы жеңілдіктердің маңызы көптеген елдерге сандық
қатынаста да салмақты. Бұл туралы 1999 жылдың басында Жапон эксперттерімен
алынған баға куәландырылады. Бұл бағалар бойынша АҚШ-да жеңілдіктер пайдаға
салынатын салықтардың жалпы ставкасын 40%-дан 32%-ға дейін, Англияда-33%-
дан 24,6% кемітеді.
АҚШ-ның федеративтік бюджетінің табыстылық бөлігінің құрылымын
қарастыра отырып келесі қорытындыға келуге болады: табыстың ең ірі статьясы
халыққа салынатын салық болып табылады. АҚШ-та халықтың көпшілігінен салық
жинау 1944-1945 жылдардан басталды. Бұған дейін халықтарды тек қана бай
адамдар төлеген. Соғыс жылдарында мемлекетті қаржыландыруда күшті мүқтаждық
пайда болды және алғаш рет салықтарды төлетуге жауап беретін адамдардың
саны анағұрлым көбейді.
Сол уақыттан бастап АҚШ азаматтарының көбісі декларацияларды толтыруды
және мемлекетке салықтарды төлеуді бастады.
Федеративті жеке салықты АҚШ-тың өз күштерімен әзірленген халық
төлейді. Бұл салықтың салынуына тәжірибелі барлық халықпен алынуға мүмкін
табыстар жатады: еңбекақы, жеке меншік кәсіпкерлік қызметпен алынатын
пайда, жұмыссыздық бойынша жәрдем ақшалар және т.б.
Сонымен, табыстың ең ірі статьясы болып халықтан алынатын табыс салығы
болып табылады. Салық прогрессивті шкала бойынша алынады. Табыстың салық
алынбайтын минимумы және бес еселік салықтық ставкалар бар. Салықпен не
бөлек адам, не отбасы салынуы мүмкін. Соңғы жағдайда бір жылға барлық
отбасы мүшелерінің табыстарынан барлық салық түрлері жинақталады.
Салық келесі амалмен есептеледі. Тұтас жалпы табысты анықтау үшін
барлық алынған табыс қосындысын алады: еңбекақы, кәсіпкерлік қызметтен
алынатын табыс, зейнетақы және жердемақы, меншік зейнетақы және сақтандыру
қорларының төленетін, анықталған сомадан аса мемлекеттік жәрдемақылар,
бағалы қағаздардан табыс және табыстың басқа түрлері жатады. Мүлікті және
бағалы қағаздарды сатудан алынған табыс арнайы салықтармен алынады, не өз
табысының қүрамында есепке алынады.
Тұтас жалпы табыстан оны алумен байланысты іскер шығындармен
азайтылады. Оларға сатып алу және капиталды активтерді үстауға арналған
шығындар жатады: жер учаскесі, үй жабдықтар ағымды өндірістік шығындар және
т.б. Бұл шығындар тек қана кәсіпкерлерде ғана емес, сонымен қоса еркін
маман адамдарында да ескеріледі.
Шығындарды азайтқаннан кейін төлеушінің таза табысы пайда болады. Таза
табыс шамасынан жеке салықтық жеңілдіктер алдын ала табыстық салық
салынбайтын минимумымен азайтылады. Салынбайтын минимумнан басқа таза
табыстан қайырымдылық қорына берілетін жарналар, штат үкіметіне берілген
салықтар, жергілікті салықтар, штат үкіметі мен жергілікті басқару
органдарының бағалы қағаздарынан алынған пайыздар, алименттер сомасының
жарналары, дәрігерлік күтудің шығындары (салық салынатын сомадан 15% жоғары
емес мөлшерде), жеке қарыздар бойынша пайыздар және қозғалыссыз мүліктің
кепілге берілген ипотекалық қарыз бойынша жарналарға азаяды.
Табысқа салық салынбайтын минимум - өзгермелі және оның төмендеуге
тенденциясы бар шама. 2001 жылы ол 4 мың долл. қүрады. 2002 жылы болған
табыс салықтарының ставкалары 3 кестеде көрсетілген.
4 кесте
Табыс салығының ставкалары
Салық салынбайтын табыс, доллар
Ерлі-зайыпты Ерлі-зайыпты Үй-шаруа-шылығының Жалғыз адам Салық
жұптардың қосындыжұптардың бөлекотбасының жалғыз ставка
табысы табысы басына лары
0-40100 0 -20500 0-32150 0 - 24000 15
40100-96900 20500 - 48450 32150-83050 24000-58150 28
96900 - 147700 48450 - 73850 83050- 134500 58150- 31
121300
147700-263750 73850-131875 134500-263750 121300-2637536
0
263750 жоғары 131875 жоғары 263750 жоғары 263750 39,6
жоғары
1986 ж. дейін елде табысқа салынатын салықтың 14 ставкалары әрекет
етті, олардың шамасы 11-ден 50%-ға дейін ұлғайды. 1990 жылдың салық
реформаларының жүрісінде ставкалар шкаласы жеңілдетілген болатын:
Президентіміздің халыққа жолдаған “Қазақстан -2030” Жолдауында атап
көрсеткен мемлекеттік сектордың бірінші кезектегі міндеті экономиканы
тұрақтандыру болып табылады. Мұндай тұрақтылық ішінара фискальдық саясат
құралдарымен жүзеге асырылады.
Фискальдық саясаттың көмегімен мемлекет экономиканың бірқалыпты
өсуіне, бағаның тұрақтануына және халықтың еңбекке жарамды бөлігін жұмыспен
қамтуға қол жеткізе отырып, экономикада инфляцияның алдын алуға шаралар
қолданады.
Жоғарыда айтылған және басқа да міндетті жүзеге асыру үшін Қаржы
министрлігінің жанынан Салық реформалары департаментінің негізінде
фискальдық саясат бағыты мен қаржылық бағдарламаны қалыптастыруды жүзеге
асыратын Фискальдық саясат департаменті құрылды.
Салықтық ауыртпалықты кеміту жоғарыда көрсетілген себептерден басқа,
сондай-ақ салық салудың, халықаралық шарттарына біршама жақын табыс салығын
айқындау тәртібін өзгертуді қамтамасыз етеді. Өнімдердің өзіндік Т^үныһГың
шығындарына салынатын салықтан түсетін табысты айқын-даудың қолданылып
келген жүйесі кәсіпорындардың өз қызметтеріне байланысты жекелеген
шығындардың өзіндік құнына жатқызуға мүмкіндік бермеді.
Жаңа салық заңына сәйкес, салық салынатын табыс пайда алуға байланысты
барлық шығыстардың жылдық жиынтық табысынан шегеру жолымен айқындалады,
осылайша нақтылы салықтық негіз түзіледі.
Салық Кодексін қабылдауға байланысты маңызды тағы да бір ереже жүзеге
асырылды - бұл бірыңғай салық заңдарындағы барлық салықтық тәртіптердің
мазмұны.
Жаңа заңда сондай-ақ негізгі қорларды жаңартуға кәсіпорындарды
ынталандыру мақсатында амортизациялардың нормаларын жеңілдету көзделген.
Бұл ретте өндірістік мақсатта кемі 3 жыл пайдаланылатын, қайта сатып
алынған технологиялық жабдықтардың құнын толықтай шегеруді, өздерінің
қалауы бойынша кәсіпорындардың өздері шешетін айрықша жаңа
норма енгізілді.
Импорттық тауарлардың қосымша құнына салынатын салықты енгізуге
байланысты кедендік рәсімдеу кезінде қосымша кұн салығын уақтылы төлеу
мәселесі туындады. Өнеркәсіптік өңдеу үшін алынған импорттық тауарлар
бойынша оларды шешу үшін заңда үш айға жеңілдік беру көзделген.
Әділдік шарттары мен салық жүйесінің қарапайымдылығын сақтауды
қамтамасыз ете отырып, Салық Кодексінде заңды тұлғалар үшін де, жеке
тұлғалар үшін де жеке (селективті) салықтық жеңілдіктердің саны ең аз
мөлшерге дейін қысқартылды.
Сонымен қатар, жаңа салық заңында жалпы (“ауқымды”) жеңілдіктер
көзделген. Олардың ішінде кәсіпкерлік қызметтің шығындарын үш жылға
дейінгі мерзімге көшіру
құқығы мен болашақ кезеңдерінің жылдық жиынтық кірістері есебінен оларды
жабу мүмкіндігін айрықша атап айтуға болады.
Салық төлеушілершімен жаңа принциптерді жетілдіру, декларацияларды
беруден жалтаратын және табыстарын жасыратын шаруашылық жүргізу
субъектілерді анықтау әдістері, аймақтар бойынша бірыңғай орталықтанған
деректер базаларын құру, салық органдарын компьютерлендіру бойынша жұмыстар
жүргізілуде. Бұл жерде салықтар мен олардың мөлшерін арттырмай-ақ салықтық
әкімшілікті жақсарту жолымен барлық деңгейдегі бюджеттердің кірісіне
өндіріліп алынатын сомаларды молайтуға болады. Барлық салық органдарына
бұқаралық ақпарат құралдарының сұрақтарына жауап бере отырып, салық
төлеушілермен түсіндірмен жұмыстарын жүргізетін арнаулы бөлімдер құрылды.
Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, түсіндірме жұмыстары неғұрлым көп
жүргізілген сайын салық төлеуден жалтару оқиғалары да соғұрлым аз болады
екен.
1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап Салық Кодексінде бірқатар өзгерістер
мен толықтырулар енгізілді. Жарлықтың негізгі бөлігінің бірқатар
тармақшаларына түзету жасалды, олар салықтың салыну себептерін нақтылай
түсіндіруге себін тигізеді.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Экономика кафедрасы
Д И П Л О М Д Ы Қ Ж Ұ М Ы С
Фискалдық саясат
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1. ФИСКАЛДЫҚ САЯСАТТЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ
1. Фискалдық саясаттың түсінігі мен мәні
1.2 Фискалдық саясаттың халықаралық тәжірибесі
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ФИСКАЛДЫҚ САЯСАТТЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ
2.1 Қазақстан Республикасының фискальдық саясатының ерекшеліктер заңы
2.2 Мемлекеттік бюджеттің толтықтыруындағы салық саясатының ролі
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кіріспе
Нарықтық қатынастардың даму жағдайында реформалардың басты бір
міндеттері болып нәтижелі салықтың механизімін нарықтық экономиканың
инстументтерінің бірі болып құрылатын және әр түрлі деңгейдегі бюджеттердің
табысының көбею мәселесін шешуді рұқсат етеді, сондай-ақ бөлек шаруашылық
субъектілер мен барлық эканомиканың тұтасымен түсімдік дамуына қызмет
етеді.
Салық объективті қажеттілік болып табылады, олар қоғамның дамуының
қажеттіліктерімен анықталады. Салықтар жалпы қиындықта бюджетке басқа
қалған түсімдердің арасында көптік салмақты мөлшер алады. Сондықтан
салқытық заң шығаруда сәйкес қызметтердің тәжірибелік қызметі де, салықты
алу механизімінің нәтижелігі де, яғни барлығы тікелей және аса сезімді
елдің экономикасының ауқатына әсері қолайлы балансты қолдайды. Қазақстан
Республикасының салықтық саясатын жетілдіру бойынша үлкен жұмыс жүргізіп
жатыр. Соған орай салықтық теоретикалық сұрақтар кешенді зеттеу және
республикадағы жүргізілетін салықтық саясаттың тәжірбиелік жақтарын
зертеуге арналған. Сондықтан шет елдердің тәжирбесін есепке ала отырып
Қазақстан Республикасының салықтық саясатын жетілдіру бойынша ересек
актуалдылықты алады.
Кездейсоқ емес, берілген мәселенің аптималды нәтижесіне жету үшін әр-
түрлі құрылдардан, оған қоса халықаралық институттар: халықаралық салықтық
және инвестициялық орталық, Халықаралық Валюта Қоры, Еуропалық одақ және
тағы басқа басым мамандар саны қосылды.
Берілген мәселеге шетел өкілдерінің қызығушылығы кездейсоқ емес,
Қазақстан капиталды салымдар мен жер қойнауының байлықтары сияқты және
жұмысшы күштер ресурстарымен бай аймақтардың инвестициялары болып табылады.
Алайда потенциалды инвесторлардың қызығушылығының бар болуы салымдардың
қауіпсіздк кепілдемесін қамтамасыз ететін және адамдардың құқығы сияқты
және жеке пайдалылық нтықмақтастылықтың принциптерін қадағалау.
Экономикалық және әлеуметтік –саяси сипаттын анықталған жағдайларының бар
болуында ғана орын алады. Дипломдық жұмыстың мақсаты болып салықтық
саясаттың оның ролі мен мәнің нарықтық-экономикалық жағдайларын зерттеу
болып табылады. Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттері шешу
жоспарланған:
1. бөліменде яғни фискалыдық саясаттың әлеуметтік экономикалық мәні
көрсетілген.
2. бөлімінде фискалдық саясаттың халықаралық тәжірбиесін зеттеу.
3. бөлімінде Қазақстан Республикасында фискалық саясаттың негізгі
бағыттарын жүзеге асыру және заңдар ерекшеліктері қарастылыған.
Сонымен қатар мемелекеттік бюджетті толықтырудағы салық саясатының
ролі қамтылған.
1. ФИСКАЛДЫҚ САЯСАТТЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ
1.1 Фискалдық саясаттың түсінігі мен мәні
Салықтар, белгілі болғандай, мемлекеттің қызметінің барлық
бағыттарының қаржыландыру көздерінің бірі және мемлекеттік басымдықтарын
өтеудің экономикалық құралы.
Салықтар - мемлекеттік егемендіктің ықылас білдіруінің бірі.
Осынысымен олар мемлекеттік мүліктер мен қарыздардан алынатын табыстардан
ерекшеленеді. Мемлекеттің егемен құқығы болып әрқашанда салықты өндіріп
алудың құқығы тиынды шығару және әділ сотты жөнелту сияқты, соған орай,
салықтар біржақты тәртіпте белгіленген. Салықтар және олардың қызметтері
нақты базисті көрсетеді, яғни салықтық саясатта мемлекетпен қолданылатын
салықтық қатынастардың жылжуының объективті заңдылықтары 1,24 б.
Салықтық заң шығарудың мақсатты бағытталуы қолданылуды анықтайтын
үкімет органдарының және басқарудың құқықтық қызметтердің кешенінің ұсынушы
болып есептеледі. Бұл көзқарастан, халық аймағындағы саясат - бұл сонымен
қоса мемлекеттік табысты реттеу, жоспарлау және бақылау кезінде салықтық
техниканы жүзеге асырудағы құқықтық нормалар.
Қазіргі экономистердің анықтауы бойынша, салықтық саясат қаржылық
саясаттың бөлігі болып табылады. Салықтық саясаттың мазмұны мен мақсаты
қоғамның әлеуметтік- экономикалық құрылым мен үкімет басындағы тұрған
әлеуметтік топтармен шарттасылған. Экономикалық негізделген салықтық саясат
салықтық жүйе арқылы орталықтанған құралдарды оптимизациялаудың мақсатының
ізіне түсуде. Батыс экономистері салықтық саясатты бөлек бөлмейді және
мемлекеттің өзінің қызметтері мен міндеттерін орындауын салықтар арқылы
жүзеге асырудың қаржыландыруын түсіндіруімен, мемлекеттік шығындардың
жағдайларын зерттеуінсіз салықтардың әсерін қарастырмайды 2, 240 б.
Жұмыспен қамтылу, өндіру көлемдерінің және инфляция қарқынының өзгеру
деңгейіне бағытталған үкіметтің арнайы шешімдерінің нәтижесінде мемлекеттік
шығындардың, мемлекеттік бюджеттің, салықтарының және сальдо мөлшерлерінің
мақсатты бағытталған өзгерулері ретінде анықталатын бұндай саясатты
дикрециялы фискалды деп атайды.
Дискрециялық емес фискалды саясат - бұл сондай-ақ жалпы табыстың
циклдік ауытқудың нәтижесінде айтылған мөлшерлердің автоматикалық өзгеруі.
Мұндай саясат тұрақтандырылған ықпал көрсететін ЖҰӨ өсу (кему) мерзіміндегі
мемлекеттік бюджетке таза салықтық түсімдердің автоматикалық көбеюін
(азаюды) болжайды 3, 115 б.
Нақты жағдайда таза салықтық түсімдер бюджетке салықтық түсімдердің
мөлшерінің және үкіметтің төленген трансферттер сомасының арасындағы
айырымын айтады.
Мысалы, Юткина Т.Ф. салықтық саясатты салықтық заңдардың мақсатты
бағытталуын айқындайтын үкімет органдарының және басқарманың құқықтық
қызметінің кешені деп анықтайды.
Салықтық саясат үкімет органдары мен басқарманың ғылыми негізделген
және экономикалық мақсатқа сай тактикалық және стратегиялық құқықтық
қызметтерінің жиынтығы ретінде анықталады.
Салықтық саясатты жүргізудегі бастапқы нұсқама болып тек қана құқықтық
тәртіпті қамтамасыз ету, салық төлеушілерден салықтық төлемдерді төлету
емес, сонымен қоса салық салудың ықпалының астында жиналған шаруашылық -
экономикалық қатынастарды бүкілжақты бағалауды жүргізу. Сондықтан, салықтық
саясат - бұл салықтық заңдардың үйғарымның автоматикалық орындалу тиіс,
оларды жетілдіру.
Салықтық саясат келешекке есптеумен жүргізілген салықтық стратегия, ал
нақты мерзімде - салықтық тактика. Тактика және стратегия айырылмас, егер
мемлекет қоғамдық, корпоративтік және жеке экономикалық ынталарды
келістіруге ұмтылады. Жиі, мемлекеттің басқарушысымен әрекет қылған нақты
кезеңде салық салудың координациясы бойынша тактикалық қадамдар
экономикалық дәлелденбеген. Бұл тек қана салықтық стратегияның өткізуіне
кері әсер келтірмей ғана қоймай, сонымен қоса мемлекеттің экономикалық
бағытын деформациялайды. Салық саласындағы Ресейдің әйгілі экономисті
Черник Д.Г. салықтық саясатты экономикалық мемлекеттік реттеудің негізгі
құрамы болып табылады және жеке кәсіпкерліктің дамуына қаржылық ықпалын
көрсетеді деп ойлайды 2, 57 б.
Салықтық саясаттың қаржы құралдарының алымының формалары мен
әдістерінің жиынтығы - қиын жағдай. Онда терең қарама - қайшылық шалғындық
салынған: бір жағынан, экономика субъетілерінен жеткілікті қаржы
ресурстарын айыруды қамтамасыз ету, екінші жағынан - бұл жағдайда олардың
іскерлік активтілігінің төмендеуін ұйғармау. Бұл парадоксты шешу орынды
компромисс есебінен қамтамасыз етіледі - деп, өз жұмыстарында Соколинский
В.М. белгіледі1,596.
Экономикалық сөздіктерде берілген анықтама келесі түрде жинақталған:
салықтық саясат - салық салуда тікелей немесе жанама қатынасқа ие, қандай
да бір мемлекеттің конституциясымен салықтық заңдардың жиынтығы және басқа
заңды актілерде анықталған салықтық қатынастардың қатысушылардың өздерінің
құқықтары мен міндеттерінің орындалуындағы стратегиялық бағыт және
тактикалық іс - әрекет 5,43 б.
Бірақ ең қысқа анықтама дамыған елдердің салықтық жүйесі сөздігінде
берілген, ол салықтар аймағында мемлекетпен өткізілетін шаралар жүйесі
ретінде салықтық саясатты сипаттайды.
Жоғары дамыған нарықтық қатынастар жағдайында өндірістің құрылымының
өзгеруін, территориалды экономикалық дамуын, халықтың табыстылық деңгейін
өзгерту мақсатымен ұлттық табысты қайта тарату үшін мемлекетпен салықтық
саясат қолданылады. Салықтық саясаттың міндеттері келесілерге бағытталады:
1.өзінің қызметтері мен міндеттерін орындау үшін мемлекетті қажет
қаржы ресурстармен қамтамасыз ету;
2.жалпы елдің шаруашылығын реттеу үшін жағдайларды жасау;
3.нарықтық қатынастардың процессінде пайда болған халықтық табыс
деңгейіндегі тепетеңсіздікті тегістеу.
Халықаралық тәжірибеде салықтық саясаттың үш тұрпатын бөледі.
Бірінші тұрпат - алуға болатынның бәрін алу принципімен сипатталатын
максималды салықтар саясаты. Бірақ салықтардың көбейуі мемлекеттік табыстың
өсімі жүктелмесе, бұл жағдайда мемлекетке салықтық қапқан дайын тұрады.
Ставкалардың шектеулері анықталған және әр берілген жағдайда көптеген
факторлардан тәуелді. Шетел ғалымдары бұл шектелген ставканы 50% анықтайды.
Екінші тұрпат - орынды салықтар саясаты. Ол кәсіпкерліктің дамуын және
оны сәтті салықтық климатпен қамтамасыз етеді. Кәсіпкер максималды салық
салудың астынан шығарылады, бірақ бұл мемлекеттік түсімдердің қысқару
салдарынан әлеуметтік шаралардың шектелуіне әкеледі.
Үшінші тұрпат - салық салудың тым жоғары деңгейін қарастыратын
салықтық саясат, бірақ әлеуметтік қорлардың мағыналылығында. Салықтық
табыстар әр түрлі әлеуметтік қорлардың көбейтілуіне бағытталады. Мұндай
саясат инфляциялық спиральды тарқатылмаға әкеледі 6, 152 б
Салықтық саясат екі өзара байланысты әдістермен өткізіледі:
1) салықтық жоспарлау және болжау;
2) салықтық есептеме.
Салықтық жоспарлау мен болжаудың негізгі міндеттері - бюджеттік
тапсырмалардың сапалы және санды параметрлерін экономикалық негізделумен
қамтамасыз ету және салықтық концепциясының заңды тәртіппен өңделген және
қабылданған шығатын елдің әлеуметтік-экономикалық дамудың болашақты
бағдарламасы. Берілген міндет бір қаржылық жылға (ағымдық салықтық
жоспарлау), сондай - ақ тым алыс болашаққа (салықтық болжау) есеп айырысу
болып орындалады. Соған орай салықтық жоспарлаудың тактикасын және оның
стратегиясын бөледі.
Салықтық жоспар және болжауды қаржы мемлекеттерінің базистік
элементтерінің бірі ретінде қарастыру толығымен заңдылықты. Берілген
жағдайда қаржы менеджменті елдің дамуының әлеуметтік-экономикалық басқару
позициясынан жалпы мағынада қарастырылады. 7, 81 б
Жоғарыда айтылғандай, салықтық саясат болашаққа есеп айырысумен
өткізілетін, бұл салықтық стратегия, ал ағымды мемлекетте салықтық тактика.
Бұдан, экономикалық дамудың тенденциясына жанаса ғылымдардың болжамын
есепке ала отырудан объективті шындылығынан, қоғамдағы әлеуметтік
жағдайының жайы, мемлекетпен жетілдірілетін салықтық стратегия келесі
міндеттерді қудалайды:
1.экономикалық - экономикалық өсуді қамтамасыз ету,
өндірістің циклдігін әлсіретуін, дамудағы сәйкестенбеулерді жою,
инфляциялық процесстерді жеңу;
2.әлеуметтік - пайданың өсімін ынталандыруды және
халықтың табысының түсуін жаратпау жолдарымен белгілі әлеуметтік
топтардың ықыласында ұлттық табиғатты қайта бөлу;
3.қазыналық - мемлекеттің табыстарын көбейту;
4.халықаралық-басқа елдермен экономикалық байланыс-тарды күшейту,
төлем балансы қолайсыз жағдайларды жеңу үшін. Басқармалық
құрылымдардың тактикалық іс - әрекеттері мен мемлекеттің конституциялы
құқық актілерімен бекітілген салық салудың жалпы стратегиясының
арасындағы қарама - қайшылықтары бюджеттің қайта теңгеруге,
шаруашылық механизмдегі қауызға, қайта өндіру процессінің тежелуіне және
жалпы - экономикалық кризиске әкеледі. 8, 74 б.
Салықтық тактика бюджеттік сыныпталу тілігінде табыстылық бюджеттік
статьяда жалпы құрылымдардың жасалуында, салықтық реттеу және бақылауды
өткізудің тұсында үкімет және басқару органдарының тәжірибелік іс -
әрекеттерінің кешенін көрсетеді. Тактикалық қадамдардың сапалы мазмұны
барлық бюджеттердің деңгейлерінің орындалуының толықтығын және
уақыттылығын алдын - ала анықтайды.
Салықтық саясаттың өткізілу тұсында тактикалық іс - әрекеттердің
негізделуі бюджет табыстарының құрылуында үлкен ролін ойнайды. Нақты
нүктелі тапсырмалардың орындалуы бойынша салықтардың сәйкес жоспар кезеңі
тұтас қатар өзара аралас іс - әрекеттерден құрылады:
- өткен кезеңде экономикадағы пайда болған тенденцияны есепке ала
отырып салықтық шаралар жүйесінің нұсқауларын іздеу;
- оптималды салық салудың нұсқауларын бағалау, олардың салықтық сынып
қаржы - шаруашылық қызмет тұрпаттарын, салық төлеушілер сыныбын, бөлек
территориялар және басқа факторлар тілігінде олардың ранжированиесі;
- болашақ салықтық тәртіптердің артық көрінетін варианттарды негіздеу;
- өткен жылдың бюджеттің орындалуының экспертизаның жүргізілуінің
нәтижесін есепке ала отырып салықтық табыстардың жобаларын есептеу;
- бюджеттік сыныпталудың сәйкес статьялары бойынша үкіметпен және
парламентпен қабылданған салықтық міндеттемелерді талқылау, сәйкес
заңдардың бюджеттік табыстарының ақырғы ұйғару негізінде нақтылау және
қабылдау.
Салық төлеушілерден, сондай-ақ мемлекеттік және мемлекеттік емес ресми
органдардан түсетін басқарушылық шешімдерді өндіру үшін бұл іс-әрекеттерде
ақпаратты жинау және өңдеу талдау сатысында негізгі ролді ойнайды. Дұрыстық
және толықтық жиналған және өңделген ақпарат бюджетті-салықтық нормалар мен
ережелерді әрі қарай жетілдіруде негізгі базасын құрайды.
Мықты экономикада барлық салықтық саясаттар үйлеседі. Қазақстан үшін
салықтық саясаттың бірінші тұрпаты үшіншімен үйлесуде сипатталады.
Қазіргі уақытта салықтық есеп түсінігі Салықтық Кодекске енгізілген,
солай бұл ерекшеленген есеп беру түрі заң шығарушымен негізделген, сол
уақытта мұндай ерекше есептік қызмет оқымыстылармен
және тәжірибеліктермен қашанда емес оң бағаланады.
Алайда, мұндай қажеттілік жетілдірілді, өйткені Қазақстан
Республикасының Президентінің Жарлығымен енгізілген заң күші бар Салықтар
және бюджетке басқа міндетті төлемдер туралы 1995 жылы Қазақстанда екі
есепке алу жолдары бар: бухгалтерлік және салықты есептеу бойынша есеп беру
бөлек салықтар бойынша салық салу базасын есептеу үшін қажет арнайы
ұйымдастырылған мәліметтерді есептеуді жүргізудің талаптары, дәстүрлі
бухгалтерлік есеппен қатар есеп беру бойынша ерекше заң шығарумен
бекітілмегенмен.
Алайда олар заң шығарушы ережеде (Қазақстан Республикасының
мемлекеттік табыстар Министрлігінде және ҚР Салықтар және бюджетке басқа
міндетті төлемдер туралы Заңының бөлек статьяларында), үкіметтің орнатылуы
мен Министрліктегі түсіндірулерде мемлекеттік бюджетке бағыталатын төлемдер
мен жиындар бойынша бөлек салық түрлерінің есептелу тәртібін және төлетудің
мерзімін уақыт тәртібімен бақылау. Қазіргі уақытқа бухгалтерлік есеп есеп
айырысу-салықтық қызметті орындай бастады.9,10,198 б.
Экономистердің белгілеуі бойынша салықтық заң шығару норма қатынасында
командно-таратушылық тоны бар кәсіпорын бухгалтерлеріне нақты талаптарды
бекітті, бухгалтерлік есептің ұйымдастыруын регламентациялайды. Бөлек
салықтық талаптар қаржылық-шаруашылық кызметтің көрсеткіштерін шектеулі
шамалаған әдістемелік ережелер мен нұсқаулар бойынша салықтық төлемдерді
есептейді. Алайда салық салу емес, керісінше бухгалтерлік есептің жүйесі
ақша ағынының қозғалысын белгілейді және өндірістің құндық шамасын жалпы.
Сондықтан, бухгалтерлік тәжірибе салықтық өндірістің ерекшелігін айқындау
керек және салықтық есепті жүргізудің негізі болу керек, керісінше емес.
Салықтық басқару елдің шаруашылық дамуын алып түседі, өйткені салықтық
шаралар базистік қатынастарға ықпал ететін жан-жақты құрал.
Елбасы Тәуелсіздіктің бастауында қабылданған ұзақ мерзімдік стратегия
мен он жылдық жоспардың ойдағыдай жүзеге асырылып жатқанын хабарлай келіп,
келесі, 2004 жылғы бірқатар салық ставкаларын төмендету мен халық тұрмысын
жақсартудың мәдениет, білім жөне жалпы руханият салаларын дәйекті түрде
дамытудың негізгі бағыттарын саралап, баяндап берді.
Қазақстан Республикасыньщ нарық жағдайындағы экономикасының дамуы,
мемлекетгің экономикалық саясатының құрылымдық және қаржы саясаттарының
шешуші шараларына байланысты.
Қаржы саясаты еліміздің қаржы заңдылықтары негізінде қаржы ресурстарын
жұмылдыру, оларды бөлу, пайдалану тәсілдері мен формалары жүйесінен түрады.
Қаржы саясатыньщ негізі болып фискалдық саясат, яғни үкіметгің салық
салу жүйесіндегі және мемлекетгік шығындарды реттеуі төңірегінде жүргізетін
бюджетті - салық саясаты саналады.
Салық — экономикалық қатынастардың бір бөлігі болып табылатындықтан,
қаржы қатынасы арқылы оны экономикалық базиске жатқыза аламыз. Салықтың
объективті қажетгілігі қоғам дамуының тұтынуына байланысты. Мемлекет
салықтың осы объективті қажеттілігіне сәйкес салық жүйесін қалыптастырады,
қаржы жүйесіндегі оның құрылымы мен әрекет ету механизмін жетілдіреді.
Салықтың әлеуметгік-экономикалық мәні мен атқаратын рөлі, қоғамның саяси
және экономикалық құрылғысына, мемлекеттің табиғаты мен алдында тұрған
міндеттеріне байланысты анықталады. Сондықтан да, мемлекет пен қаржы жайлы
ілім, салық ұғымының мәні мен салық салу механизмінің теориялық негізі
болып табылады.
Салықтың экономикалык мәні - шаруашылық субъектілері мен жеке
тұлғалардан, міндетті жарна түрінде жалпы ішкі өнімдерінің белгілі бір
үлесін алатын экономикалық қатынастардың бір белігі болып табылуында.
Қазіргі мемлекеттердің барлығында дерлік, азаматтарды экономикалық
қиыншылықтан қорғауды қамтамасыз ететін әлеумеггік қолдау жүйесі бар.
Әлеуметтік қолдау дегеніміз — қоғамның табысы аз мүшелеріне қаржылай көмек
ретінде көрсететін үкімет бағдарламасы. Оларға жұмыссыздық бойынша жәрдем
ақы, қарттар мен мүгедектерге берілетін зейнетақы және әл-ауқаты нашар
отбасыларына берілетін әлеуметтік көмектер мен 2002 жылдың І-ші қаңтарынан
әрекет ететін мақсатгы әлеуметтік көмек және басқа да түрлері жатады.
Осындай бағдарламаларға мемлекеттің тегін медициналық қызмет көрсетуі,
тегін пәтер беруі, сондай-ақ табысы аз отбасыларына әлеуметтік қызметтер
көрсетуі және т.б. жатады. Әлеуметтік қорғау бағдарламасының мәні,
қоғамдағы табысты қайта бөлумен көрсетіледі. Осылардың негізінде
біреулерден салық өндіріліп алынып, екінші біреулеріне жәрдем ақы ретінде
беріледі. Қазіргі қоғамның әлеуметтік тұрақтылығын камтамасыз ететін салық
құралдарыньщ негізгісі болып: жұмысты ұсынушылар мен жалданып жұмыс
істеушілер, еңбек ақы қорынан төленетін әлеуметтік салық пен жеке
тұлғалардың табыс салығы бойынша салықтық жеңілдіктер жүйесі жатады.
Кез келген елдің экономикалық жүйесінің функциясын қамтамасыз етуде
басты ролді мемлекет атқарады. Мемлекет өзінің барлық өмір сүру тарихында
ішкі тәртіпті, заңды сақтау, ұлтгық қорғанысты ұйымдастыру сияқты, бірқатар
міндеттемелермен бірге экономика саласында да белгілі бір қызметгер
атқарады, яғни ақша айналымын реттеу, салық жинағын ұйымдастыру және т.б.
Ал қазіргі жағдайда кез келген дамыған нарықтық экономика мәні бойынша,
аралас экономика - мемлекетгік сектордағы еркін кәсіпкерлікпен қатар,
мемлекеттің ұлттық шаруашылықты реттеуі де жатады. Мемлекеттің экономиканы
ретгеу теориясының пайда болуы, XX ғасырдың ортасында болған экономикалық
дағдарыстьщ көлемімен тікелей байланыста болды. Әлемге аты әйгілі, ұлы
ағылшын экономисі Дж.М. Кейнстің концепциясы нарық көлемін кеңейту, жаппай
тұтынуды арттыру, циклдік ауытқуларды жеңілдету, міне осылардың нәтижесінде
— экономикалық өсудің тұрақты, жоғарғы қарқынын қамтамасыз етуді
қарастырған. Шаруашылықты реттеу фискалдық және қаржы саясаттарының
көмегімен сұранысты икемдеуге ынғайласқан. Арада біраз уақыт өткеннен соң,
мемлекеттің тәуелсіз, еркін тауар өндірушілердің шаруашылық қызметін
реттеуге мүмкіндік беретін, А.Лаффердің бюджеттік концепциясы пайда бодды.
XX ғасырдың екінші жартысындағы нарықтық экономиканық дамуы, мемлекет
кызметінін кеңеюіне және оның экономикалық аядағы рөлінің артуына әкеп
соқты. Осындай нөтижедегі экономикалық тиімділікке, көп жағдайда,
бәсекелестік нарық механизмінің әрекет етуі жағдайында ғана қол жеткізуге
болады. Әйткенімен, нарықтық экономикадағы мемлекеттің мақсаты - нарық
механизмін түзету емес, сәйкесінше, оның еркін әрекет етуіне жағдайлар
жасау, яғни мүмкіншілігінше бәсекені, қажеттілігінше мемлекеттің реттеуші
әсерін қамтамасыз ету. Осы аталған мәселелердің бәрін шешу үшін,
мемлекеттің қол астында барлық құралдар жиынтығы бар. Солардық ең
негізгілері: фискалдық саясат, әлеуметгік және табысты реттеу саясаттары.
Фискалдық саясатқа мемлекеттің бюджет қорын бөлу қызметі де жатады,
яғни бір жағынан салық салу жүйесі арқылы бюджеттің кіріс қорын толтыратын
болса, ал екінші жағынан — оларды жұмсау қызметімен айналысады. Мемлекет
дәл осы қорлардың есебінен ұлттық қауіпсіздікті халықтың қоғамдық
игіліктері мен қызметтерін түтынуын қамтамасыз етеді, сондай-ақ саяси,
әлеуметтік, экологиялық және басқа да көптеген мәселелерді шешеді.
Мемлекет халықтың әл-ауқатын, тұрмыс денгейін жақсарту мақсатында
белгілі бір әлеуметтік саясат жүргізеді. Ал мемлекеттің кірісті қайта бөлу
функциясы, біз жоғарыда айтьш өткендей, мемлекеттің салық жүйесі арқылы,
сондай-ақ әртүрлі мемлекетгік бағдарламалары арқасында тұрмыс деңгейі
нашарларға — мемлекетгік көмек көрсету, жұмыспен қамту аясында да белгілі
саясаттар жүргізу арқылы жүзеге асырылады.
Мемлекеттің фискалдық саясатының басты міндеті болып, салық
ставкаларын үкіметтің мақсатына сәйкес өзгерту. Фискалдық саясатты жүргізу
- еліміздің занды органдарының айрықша құқы, себебі бұлар мемлекеттік
бюджетті қысқарту және бекіту арқылы салық салуды және олардың жұмсалуын
бақылайды.
Экономикалық саясатты жүргізудің барлық құралдары бір-бірімен тығыз
байланыста. Бірақ та бұлардың ешқайсысы бір-бірінен жекеленіп әрекет
етпейді. Әйткенмен бұларды нақты бір салада пайдалану кезінде, басқаларына
тигізетін әсерін ескерген жөн.
Мемлекет өз елінің қаржы жағдайының тұрақтылығына, қоғамдық өндірістің
тұрақты өсуі негізінде, қаржы ресурстарын үнемі арттыруының арқасында қол
жеткізеді. Экономикалық дағдарыс жағдайында, әлеуметгік-экономикалық даму
кажеттілігіне арналған қаржы ресурстарының көлемі азаяды. Осының салдарынан
көптеген қажеттілік қанағаттандырылмай қалады. Мемлекет бірінші кезекте
тұрған тактикалық және стратегиялық міндетгерді бұза отырып, шектелген
қаржы көлемін бірінші қажеттіліктегі шығындарды жабуға қарай жұмсайды. яғни
алдағы мақсаттарын таңдауына шектеу қойылады. Ал мұндай әрекег, жағдайды
одан да бетер тұрақсыздандыра түседі.
Сондықтан да, қаржы тұрақтылығының жалпы ережесі бойынша, дағдарыс
кезінде де және экономикалық өсу кезінде де қаржы ресурстары мен бұларға
қарама-қарсы қоғамның әлеуметгік-экономикалық қажеттіліктері сәйкес болуы
керек.
Біздің қоғамымыздың өтпелі кезеңінің дамуына, әлеуметтік аядағы өтпелі
жағдай сәйкес келеді. Бұрынғы халықты әлеуметтік қорғау моделі мен
әлеуметтік салаларды қаржыландыру жүйесі бүгінгі кұнде жойылған, ал жаңа
қаржыландыру механизмі әлі тәжірибелік кезеңде және оны дамытудың ұтымды
жолдарын іздестіру үстінде.
Қоғамның әлеуметгік-экономикалық қажетгілігін қанағаттандыру дәрежесі,
өндірілген жалпы қоғамдык өнімнің көлеміне байланысты. Ұлттық табыстағы
әлеуметгік қажеттілік көлеміне шектеу енгізу минималды күнкөріс минимумын;
минималды тұтыну бюджеті; тұтыну корзинасының құны; еңбек ақы, зейнет ақы,
жәрдем ақы және стипендия төлеудің минималды мөлшері сияқты тұтынудың
әлеуметтік нормативтерін пайдалануға мұқтаждық етеді. Инфляциялық жағдайда
халықтың өмір сүруінің қажетті әлеуметтік деңгейін сақтап тұруы үшін еңбек
ақы мен әлеуметгік төлемдерге индексация жүргізіледі, өтемдік үстемақылар
ұсынылады. Мұнымен қатар, халықтың әлеуметгік қажеттілігі мен оны
қанағаттандырудың негізі болып, еңбек ақы төлеу түрлері мен жүйелері, табыс
және әлеуметгік салықтардың ставкасы арқылы еңбек ақыны салықтық реттеуі,
тұтынуға бағытгалған қордың өсімін немесе еңбек ақы төлеудің жалпы қорын
реттеуі саналады.
Халықтың кедейлігі мәселесін түсінуге деген көзқарастың үш түрі бар:
- табыс немесе тұтыну тұрғысынан;
- негізгі қажеттіліктер тұрғысынан;
- адам әлуетін дамыту мүмкіндіктері тұрғысынан.
Қазіргі кезде, қоғамның әлеуметгік-экономикалық саясатының
стратегиялық мақсаты болып, экономикалық өсу негізінде халықтың әл-ауқатын
жақсарту болып табылады. Сондықтан да, бюджет саясатының нәтижесі бюджет
кірісінің деңгейімен, бюджет міндеттемелерін орындау дәрежесімен,
бюджетаралық катынастардың әрекет ету процесіндегі бюджет тапшылығы мен
мемлекет қарызын басқаруы сияқты құрамдас бөліктердің орындалуымен
анықталады. Әр түрлі деңгейдегі бюджеттердің өзара қатынасы бюджетті өңдеу,
қарастыру, бекіту, орындау, бақылау және бюджетгің орындалғаны жайлы есеп
беруі сияқты нақты механизмнің әрекет етуінен тұрады. Бюджет саясатының,
соның ішіндегі бюджетаралық қатынастардың механизмі ортақ құқықтық негізде,
барлық бюджеттердің бірдей жіктелуімен, бюджетгің бір деңгейінен басқасына
берілетін статистика түрімен, бюджет процедурасының ортақ принциптерімен,
бюджеттік процестермен өзара байланыстағы ортақ ақшалай-несиелік жүйемен
қамтамасыз етіледі.
Мемлекеттің реттеу қызметін күшейту қажетгілігінің барысында,
инфляцияга қарсы бюджеттің функциялануынан, анағұрлым тұрақтандырылған
бюджетке өтуін анықтауда, бюджет саясатының қосымша шараларына назар
аударылады. Кез келген елдің бюджет саясаты, тұрақты экономикалық өсу
негізінде халықтың әл-ауқатын артгыруға, материалдық деңгейін өсіруіне,
отандық өндірісті қалпына келтіруге және дамытуға, жұмысқа қабілеті бар
адамдарды жұмыспен қамтуды арттыруына бағытталады.
Егерде әлемдік төжірибеге сүйенетін болсақ, кез-келген елдің даму
дәрежесі әлеуметтік аяға жұмсалған қаржы дәрежесіне тікелей байланысты.
Қазіргі заманның өзінде, дамыған батыс елдерінің көбісінде инвестицияны
әлеуметгік аяға, соның ішінде адамзат капиталына салу, ұлттық байлықтың
материалды-заттай элементгеріне салынатын капитал салымына қарағанда
әлдеқайда жылдам артуда. Сондықтан да бағытта, әлеуметгік жағдайға қарай
бұрған кезде, қайта бағытталудың мақсаты мен соңғы нәтижесі болып,
экономикалық өсудің негізгі көзі мен экономиканың ең негізгі факторы болып
табылатын - адамзат капиталының өсуі ескерілуі қажет.
Әлеуметтік аядағы қаржы механизмінің әрекет етуінің өз ерекшелігі бар.
Әлеуметгік ая көп жағдайларда бейнарықтық болып табылғандықтан, мемлекеттің
реттеуші рөлі экономиканың басқа салаларына қарағанда, әлдеқайда айқын
керінеді. Соңғы жылдары әлеуметгік мәселелерді шешу, жергілікті бюджеттің
рөлін арттыра түсуде. Мемлекеттің әлеуметтік саясатын жүзеге асыру үшін,
жергілікті бюджет қорының жетіспеушілігі салдарынан трансферттер, мақсатты
субвенциялар, дотациялар, мақсатты бағдарламалар, бюджеттік несиелер сияқты
реттеуші механизмдерді пайдалануды мәжбүр етгі.
Ал Қазақстанның әлеуметтік аясын қаржыландыру механизмінің
ерекшелігіне тоқталатьш болсақ, 1999 жылға дейін негізгі қаржыландыру көзі
болып бюджеттен тыс қорлар, яғни зейнетақы, әлеуметтік сактандыру, жұмыспен
қамту, міндетті медициналык сақтандыру сияқты қорлары есептелді. Ал бүгінгі
таңда мұның бәрі әлеуметтік салықпен ауыстырылған (ставкасы - еңбек ақы
төлеу қорынан 21%) және қаржыландырудың негізгі көзі больш мемлекеттік және
жергілікті бюджет көзге түседі. Осы әлеуметгік аяны бюджетпен қаржыландыру
кажеттілігі, қоғамдық тауар ретіндегі әлеуметтік қызметтердің қасиеттеріне
және олардың, еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуындағы рөліне тікелей
байланысты. Қазіргі уақытта бюджеттік қаржыландыруды шектеу, әлеуметтік
аядағы мекемелердің атқаратын нарықтық қызметін кеңейтудің тұрақты
тенденциясын қалыптастырды.
1-кесте
1999-2002 жылдар аралығындагы Республикалық бюджеттің әлеуметтік
саланы қаржыландыру құрылымы
Әлеуметтік 1999 2000 2001 2002
саланың
құрылымы
Жоспар Жалпы шығындағы үлесі%
1 2 3
Австралия 39 48
Австрия 34 50
Бельгия 40,17 55
Ұлыбритания 33 40
Венгрия 18 48
Греция 35 45
Дания 34 46,5
Ирландия 38 48
Исландия 33 41,94
Испания 35 56
Италия 53,2 51
Канада 38 29
Люксембург 34,32 50
Мексика 35 55
Нидерланды 35 60
Жаңа Зеландия 48 33
Норвегия 28 41,7
Польша 40 45
Португалия 36 40
АҚШ 39 39,6
Турция 27,5 55
Финляндия 28 61
Франция 33,33 56,8
Чехия 39 40
Швейцария 9,8 11,5
Швеция 28 57
Жапония 37,25 50
ОЭСР елдерінің орташа 36,25 46,68
мәліметтері бойынша
Кестеден көрінгендей, радикалды неоконсервативті салық реформаларына
қарамастан экономикасы дамыған елдердегі салық салу деңгейі елеулі
ерекшеленеді. Корпорацияның пайдасына салынатын салықтар бойынша ставкадағы
айырмашылығы 43% жетеді (Италия және Швейцария), ал жеке табыска салынатын
салықтар бойынша 32% (Финляндия және Канада).
Әрине А.Смиттің белгілеуі бойынша бұндай диспропорциялар өте жағымды
салық климаты бар елдерге капитал мен еңбек қорының көшуіне әкеледі. Ал
бұл, өз орнында капитал мен еңбек ресурстарының миграциясы бар елдердің
экономикасында қолайсыз қамтып көрсетіледі.
АҚШ-да корпорацияға салық салудың негізгі принципі тазартылған табыс
сомасының пайдасынан салық алу принципі болып табылады. Ол жалпы табыс және
рұқсат етілген кепілдік пен жеңілдіктердің айырмашылығы түрінде анықталады.
Шегерулер арасында маңызды орынды амортизациялық жеңілдіктер мен
бірлестіктің ғылыми және инновациялық қызметін ынталандыру бойынша
жеңілдіктер алады.
Машина мен жабдықтардың бірінші жыл эксплуатациясында салық кепілдік
жүйесі бойынша олардың құқының көбірек бөлігін түсірудің мүмкіндік ететін
АҚШ - та тездетілген амортизация әдісі белсенді қолданылады. 1986 жылдан
барлық амортизацияланатын негізгі қорлар амортизацияны шығынға жазу мерзімі
бойынша 3 - тен 31,5 жылға дейін сегіз сыныпқа бөлінген.
Амортизация бойынша жеңілдіктерін пайдалану кезінде АҚШ-тың әкімшіл-
бюджеттік басқарудың сараптық мәліметтеріне сәйкес бюджетке 30,7 млрд.
долл. түскен жоқ. Салыстыру үшін басқа мысал келтірейік. 1987 жылы АҚШ-ның
жаңа заводтарға және құрал-жабдықтарға салынған барлық өндіру салаларының
корпорацияларының салымдары 140 млрд. долл. Кішкене ғана асты.
Мұндай салық жүйесі салықтардың шығынына қарамастан АҚШ-тың негізгі
қорларындағы инвестицияларының өсуіне қолайлы жағдайлар жасады. Мұндай
амортизация бойынша жеңілдіктерін қолдану тәртібін Қазақстан Республикасына
да енгізуге болар еді. Кез келген бірлестіктерге және бөлек салаларға
салықтық жеңілдіктерін алып тастау ұсыныс экономикасының бір мақсаты.
Бастапқы ұстаным бұл - не жоғары салық және салықтық жеңілдіктерінің көп
болуы, не төмен салықтар және салықтық жеңілдіктердің болмауы. Солайша,
1980 жылдардың ортасында АҚШ экономикасының корпоративтік секторына әр
түрлі жеңілдіктер федералдық бюджет үшін салықтық сомалардың 1 млрд. долл.
мөлшерінде жоғалтуына әкелді. 2002 жылы бұл жоғалтулар 2,5 млрд. долл.
балып бағаланды. Сондықтан салықтық жеңілдіктер неоконсервативтік
реформалар барысында ерекше қысқартылды. Басымдылық тек болашақта
бірлестіктердің пайдасын, нәтижеде, мемлекеттің салықтық табысын нақтылы
көбейтетін инвестициялық жеңілдіктерде қалды. АҚШ-ның үлкен емес
бірлестіктерге берілетін жеңілдіктер өндірістің техникалық дамудың қазіргі
тенденциясын ұстайды: жылдамдатылған амортизация бойынша жеңілдіктер,
инвестициялық жеңілдіктер. Кейбір жағдайларда салықтық каникулдар
қарастырылады, ал пайдасы маңызды дәрежеде капиталдың өсімінен алынатын
табысқа салық салынатын ставкаларымен байланысты тәуекелділік
қаржыландырудың арнайы фирмаларымен қаржыландыру жүзеге асырылады. Берілген
ставкамен бағалы қағаздардың сату құны салықпен алынады. Салық ставкасы -
үлкен емес бірлестіктерді қаржыландыратын бизнесмендердің қызығушылығы. АҚШ
үкіметімен берілетін жеңілдіктер мен преференциялар мақсатты сипат алады
және қойылған мақсатқа жету үшін нақты жұмыстарды аяқтау бойынша іске
асырыла бастайды. Бұл жерде маңызды айта кететін жай, жеңілдіктер факт
бойынша автоматты, яғни дағдылы түрде жүзеге асырылады және оларды дәлелдеу
қажет емес. Корпорацияның пайдасына салынатын салық пайда болған салықпен
алынатын табысқа ставкаларды қолдану жолымен есептеледі. Бірақ олар сатылап
төленеді. Ставкалар 2 кестеде келтірілген.
3 кесте
АҚШ корпорацияларының пайдасына салынатын салық ставкалары
Салық салынатын табыс, долл.жыл Салық ставкалары
50000 дейін 15%
50000 - 75000 7500 + 25%
75000-100000 13750 + 34%
100000-335000 22250 + 39%
335000 жоғары 34%
Одан басқа, 100-ден 335 мың. доллар шамасындағы табысқа 5% көлемінде
қосымша жиын орнатылған. Мұндай сатылы салық салудың орта және кіші
кәсіпорындар үшін елеулі мағынасы бар. Қазақстан тәжірибесін айтсақ, кіші
және орта кәсіпорындарды тым ауыр жағдайға әкеледі, әсіресе жалпы тәртіпте
заңды тұлғалардың табыстарына салынатын салығы алынатын жаңа құралған
кәсіпорындар үшін.
Бірлестік табысына салынатын салық федеративті бюджет және штат
бюджеттерінің табыс көздері болып табылады. Орта шамада АҚШ штаттары
бойынша 6% көбірек аз ғана құрайды; оның үлесінің соңғы жылдарында штат
бойынша төмендеуге тенденциясы бар.
Ұсақ бірлестіктер АҚШ салықтық заңына сәйкес С категориясы - жеке
тұлғаларға - жатқызылуы мүмкін. Былайша, егер серіктік немесе бірлестік,
мысалға Джорджин штатында орналасқан болса, ал басқа жеті штаттарда өнімді
өндіру мен жүзеге асырумен шұғылданатын оның кәсіпорындары болса, онда заң
бойынша олардың барлығы салық төлеуші болып табылады. Айта кететін жай, әр
штаттың бірлестік табысына өзінің ставкасы бар.
Былай, Огайо штатында табысқа салық салғанда:
- 50000$ дейін-5,1%;
- ставкасы -50 000$ жоғары - 8.9%.
Кентукки штатында табысқа салық салғанда:
- 25 000$ дейін - 4%;
- 25 000$ жоғары 50 000$ дейін-5%;
- 50000$жоғары 100 000$ дейін-6%;
- 100 001 $ жоғары 200 000$ дейін - 7 %;
- 200 000$ жоғары - 8%.
Бірлестік пайдасына салынатын салық жергілікті үкімет органдарына 7,9%
салықтык түсулерді қамтамасыз етеді.
Бұл салық түрі экономикалық басқару құралы және кәсіпорын өндірістің
сол не басқа түрлерінің шоғырлануына, сонымен қоса берілген штат немесе
жергілікті органдарының территориясына экологиялық зияндардың әсері ретінде
қолданылады.
АҚШ-ның жергілікті заңдары бойынша бірлестік пайдасына салынатын салық
45 штаттан алынады. Салық салу ставкалары Мичиганда 2,35%-дан 11,5% дейінгі
шамада, Коннектикуда АҚШ-тағы орта ставкасы шамасында- 6% аралығында
тербеледі.
Пайдаға салық салудағы жеңілдіктердің маңызы көптеген елдерге сандық
қатынаста да салмақты. Бұл туралы 1999 жылдың басында Жапон эксперттерімен
алынған баға куәландырылады. Бұл бағалар бойынша АҚШ-да жеңілдіктер пайдаға
салынатын салықтардың жалпы ставкасын 40%-дан 32%-ға дейін, Англияда-33%-
дан 24,6% кемітеді.
АҚШ-ның федеративтік бюджетінің табыстылық бөлігінің құрылымын
қарастыра отырып келесі қорытындыға келуге болады: табыстың ең ірі статьясы
халыққа салынатын салық болып табылады. АҚШ-та халықтың көпшілігінен салық
жинау 1944-1945 жылдардан басталды. Бұған дейін халықтарды тек қана бай
адамдар төлеген. Соғыс жылдарында мемлекетті қаржыландыруда күшті мүқтаждық
пайда болды және алғаш рет салықтарды төлетуге жауап беретін адамдардың
саны анағұрлым көбейді.
Сол уақыттан бастап АҚШ азаматтарының көбісі декларацияларды толтыруды
және мемлекетке салықтарды төлеуді бастады.
Федеративті жеке салықты АҚШ-тың өз күштерімен әзірленген халық
төлейді. Бұл салықтың салынуына тәжірибелі барлық халықпен алынуға мүмкін
табыстар жатады: еңбекақы, жеке меншік кәсіпкерлік қызметпен алынатын
пайда, жұмыссыздық бойынша жәрдем ақшалар және т.б.
Сонымен, табыстың ең ірі статьясы болып халықтан алынатын табыс салығы
болып табылады. Салық прогрессивті шкала бойынша алынады. Табыстың салық
алынбайтын минимумы және бес еселік салықтық ставкалар бар. Салықпен не
бөлек адам, не отбасы салынуы мүмкін. Соңғы жағдайда бір жылға барлық
отбасы мүшелерінің табыстарынан барлық салық түрлері жинақталады.
Салық келесі амалмен есептеледі. Тұтас жалпы табысты анықтау үшін
барлық алынған табыс қосындысын алады: еңбекақы, кәсіпкерлік қызметтен
алынатын табыс, зейнетақы және жердемақы, меншік зейнетақы және сақтандыру
қорларының төленетін, анықталған сомадан аса мемлекеттік жәрдемақылар,
бағалы қағаздардан табыс және табыстың басқа түрлері жатады. Мүлікті және
бағалы қағаздарды сатудан алынған табыс арнайы салықтармен алынады, не өз
табысының қүрамында есепке алынады.
Тұтас жалпы табыстан оны алумен байланысты іскер шығындармен
азайтылады. Оларға сатып алу және капиталды активтерді үстауға арналған
шығындар жатады: жер учаскесі, үй жабдықтар ағымды өндірістік шығындар және
т.б. Бұл шығындар тек қана кәсіпкерлерде ғана емес, сонымен қоса еркін
маман адамдарында да ескеріледі.
Шығындарды азайтқаннан кейін төлеушінің таза табысы пайда болады. Таза
табыс шамасынан жеке салықтық жеңілдіктер алдын ала табыстық салық
салынбайтын минимумымен азайтылады. Салынбайтын минимумнан басқа таза
табыстан қайырымдылық қорына берілетін жарналар, штат үкіметіне берілген
салықтар, жергілікті салықтар, штат үкіметі мен жергілікті басқару
органдарының бағалы қағаздарынан алынған пайыздар, алименттер сомасының
жарналары, дәрігерлік күтудің шығындары (салық салынатын сомадан 15% жоғары
емес мөлшерде), жеке қарыздар бойынша пайыздар және қозғалыссыз мүліктің
кепілге берілген ипотекалық қарыз бойынша жарналарға азаяды.
Табысқа салық салынбайтын минимум - өзгермелі және оның төмендеуге
тенденциясы бар шама. 2001 жылы ол 4 мың долл. қүрады. 2002 жылы болған
табыс салықтарының ставкалары 3 кестеде көрсетілген.
4 кесте
Табыс салығының ставкалары
Салық салынбайтын табыс, доллар
Ерлі-зайыпты Ерлі-зайыпты Үй-шаруа-шылығының Жалғыз адам Салық
жұптардың қосындыжұптардың бөлекотбасының жалғыз ставка
табысы табысы басына лары
0-40100 0 -20500 0-32150 0 - 24000 15
40100-96900 20500 - 48450 32150-83050 24000-58150 28
96900 - 147700 48450 - 73850 83050- 134500 58150- 31
121300
147700-263750 73850-131875 134500-263750 121300-2637536
0
263750 жоғары 131875 жоғары 263750 жоғары 263750 39,6
жоғары
1986 ж. дейін елде табысқа салынатын салықтың 14 ставкалары әрекет
етті, олардың шамасы 11-ден 50%-ға дейін ұлғайды. 1990 жылдың салық
реформаларының жүрісінде ставкалар шкаласы жеңілдетілген болатын:
Президентіміздің халыққа жолдаған “Қазақстан -2030” Жолдауында атап
көрсеткен мемлекеттік сектордың бірінші кезектегі міндеті экономиканы
тұрақтандыру болып табылады. Мұндай тұрақтылық ішінара фискальдық саясат
құралдарымен жүзеге асырылады.
Фискальдық саясаттың көмегімен мемлекет экономиканың бірқалыпты
өсуіне, бағаның тұрақтануына және халықтың еңбекке жарамды бөлігін жұмыспен
қамтуға қол жеткізе отырып, экономикада инфляцияның алдын алуға шаралар
қолданады.
Жоғарыда айтылған және басқа да міндетті жүзеге асыру үшін Қаржы
министрлігінің жанынан Салық реформалары департаментінің негізінде
фискальдық саясат бағыты мен қаржылық бағдарламаны қалыптастыруды жүзеге
асыратын Фискальдық саясат департаменті құрылды.
Салықтық ауыртпалықты кеміту жоғарыда көрсетілген себептерден басқа,
сондай-ақ салық салудың, халықаралық шарттарына біршама жақын табыс салығын
айқындау тәртібін өзгертуді қамтамасыз етеді. Өнімдердің өзіндік Т^үныһГың
шығындарына салынатын салықтан түсетін табысты айқын-даудың қолданылып
келген жүйесі кәсіпорындардың өз қызметтеріне байланысты жекелеген
шығындардың өзіндік құнына жатқызуға мүмкіндік бермеді.
Жаңа салық заңына сәйкес, салық салынатын табыс пайда алуға байланысты
барлық шығыстардың жылдық жиынтық табысынан шегеру жолымен айқындалады,
осылайша нақтылы салықтық негіз түзіледі.
Салық Кодексін қабылдауға байланысты маңызды тағы да бір ереже жүзеге
асырылды - бұл бірыңғай салық заңдарындағы барлық салықтық тәртіптердің
мазмұны.
Жаңа заңда сондай-ақ негізгі қорларды жаңартуға кәсіпорындарды
ынталандыру мақсатында амортизациялардың нормаларын жеңілдету көзделген.
Бұл ретте өндірістік мақсатта кемі 3 жыл пайдаланылатын, қайта сатып
алынған технологиялық жабдықтардың құнын толықтай шегеруді, өздерінің
қалауы бойынша кәсіпорындардың өздері шешетін айрықша жаңа
норма енгізілді.
Импорттық тауарлардың қосымша құнына салынатын салықты енгізуге
байланысты кедендік рәсімдеу кезінде қосымша кұн салығын уақтылы төлеу
мәселесі туындады. Өнеркәсіптік өңдеу үшін алынған импорттық тауарлар
бойынша оларды шешу үшін заңда үш айға жеңілдік беру көзделген.
Әділдік шарттары мен салық жүйесінің қарапайымдылығын сақтауды
қамтамасыз ете отырып, Салық Кодексінде заңды тұлғалар үшін де, жеке
тұлғалар үшін де жеке (селективті) салықтық жеңілдіктердің саны ең аз
мөлшерге дейін қысқартылды.
Сонымен қатар, жаңа салық заңында жалпы (“ауқымды”) жеңілдіктер
көзделген. Олардың ішінде кәсіпкерлік қызметтің шығындарын үш жылға
дейінгі мерзімге көшіру
құқығы мен болашақ кезеңдерінің жылдық жиынтық кірістері есебінен оларды
жабу мүмкіндігін айрықша атап айтуға болады.
Салық төлеушілершімен жаңа принциптерді жетілдіру, декларацияларды
беруден жалтаратын және табыстарын жасыратын шаруашылық жүргізу
субъектілерді анықтау әдістері, аймақтар бойынша бірыңғай орталықтанған
деректер базаларын құру, салық органдарын компьютерлендіру бойынша жұмыстар
жүргізілуде. Бұл жерде салықтар мен олардың мөлшерін арттырмай-ақ салықтық
әкімшілікті жақсарту жолымен барлық деңгейдегі бюджеттердің кірісіне
өндіріліп алынатын сомаларды молайтуға болады. Барлық салық органдарына
бұқаралық ақпарат құралдарының сұрақтарына жауап бере отырып, салық
төлеушілермен түсіндірмен жұмыстарын жүргізетін арнаулы бөлімдер құрылды.
Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, түсіндірме жұмыстары неғұрлым көп
жүргізілген сайын салық төлеуден жалтару оқиғалары да соғұрлым аз болады
екен.
1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап Салық Кодексінде бірқатар өзгерістер
мен толықтырулар енгізілді. Жарлықтың негізгі бөлігінің бірқатар
тармақшаларына түзету жасалды, олар салықтың салыну себептерін нақтылай
түсіндіруге себін тигізеді.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz