Мектеп жасына дейінгі балалардың өз өлкесін таныстыру
Кіріспе
1. Мектеп жасына дейінгі балалардың өз өлкесін таныстырудың маңызы
1.1 Туған өлке тарихы және ұрпақ сабақтастығы 6
1.2 Мектеп жасына дейінгі балаларға экологиялық білім беруде
өлкетанудың маңызы
2 Өз өлкесін танып білудегі өлкетану материалдары және оны талдау
принциптері.
2.1 Өлкетану материалдарының жүйесі және дидактикалық ерекшеліктері
2.2 Мектеп жасына дейінгі балаларға өз өлкесін танытуда өлкетану
материалдарын іріктеу жолдары
2.3 Өз өлкесін танып білуге өлкетану материалдарын қолдану әдістемесі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
1. Мектеп жасына дейінгі балалардың өз өлкесін таныстырудың маңызы
1.1 Туған өлке тарихы және ұрпақ сабақтастығы 6
1.2 Мектеп жасына дейінгі балаларға экологиялық білім беруде
өлкетанудың маңызы
2 Өз өлкесін танып білудегі өлкетану материалдары және оны талдау
принциптері.
2.1 Өлкетану материалдарының жүйесі және дидактикалық ерекшеліктері
2.2 Мектеп жасына дейінгі балаларға өз өлкесін танытуда өлкетану
материалдарын іріктеу жолдары
2.3 Өз өлкесін танып білуге өлкетану материалдарын қолдану әдістемесі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
XXI ғасыр жаңарған, дамыған реформалар ғасыры болып тарих сахнасына енуде. Сондықтан оқу-ағарту, ғылым сапасында жаңа реформалар жасалуда. Әр елдің ұлттық салт-дәстүрі терең зерттеліп, соны игеруге мол мүмкіндік туды. Қазақстан Республикасы соңғы 15 жыл ішінде әлем таныған ел болды. Қазіргі жастарға зор міндеттер жүктелді, білімді ұрпақ қажеттілігі туындады. Қазақ халқының көне тарихын, мол мұрасын оқып үйрену жаңа буын оқулықтарда, стандар талаптарында көрсетілген.Соған қарамастан, қазіргі тарих оқулықтарында жергілікті өлкеміздің трихы аз жазылған, топық зерттелмеген мәліметгер көп.
Жас ұрпаққа бабаларымыздың ерлік ісін, ұрпақ сабақтастығын терең танытатын тарих немесе жеке зерттеу еңбектер көптеп жазыпса, білім кеңейе түсер еді. Қазіргі және кейінгі ұрпақ, алдындағы парыз өтелген болар еді. Мен ұрпақ сабақтастығымен оның тарихын біріктіре зерттеуді мақсат еттім. Осы бағытта аз да болса ізденіс жасауға, тың деректер табуға қазіргі жастарға ой салуға ұмтылдым. Сабақтан тыс уақытта өлке тарихын оқуға мән бердім. Сонда көптеген қиындықтар кездесті. Әлі де ауыл, аудан немесе өлкеміздің көне тарихы, әсіресе кейінгі тарихы толық зерттеліп жазылмағаны ойландырады. Өлкеміздің шежіресін зерттеуге, көптеген салалар бойынша тың деректер табуға жастар; алдында міндеттер қоюға болатынын түсіндім.
Өлке тарихын терең білуде үш жүздік құрылымын сөз етпеске болмайды. Бұл ұғымда бүкіл бір елдің тарихы, өткен өмірі, этникалық өзгерістері, жер-су атаулары территооиялық даму ерекшепктері көрінеді. Үш жүздк құрылымды ру-тайпа, ел, ұлт бопып қалыттасу үдерісімен (процесімен) тікелей байланыстырып айту қажет. Бұл орайда, басы ашық мәселе ұлттың қалыптасу тарихына кең тоқталу қажет. Ол үшін «алаш», «қазақ» атауларының шығу төркініне, үш жүзге бөліну себептеріне. т.б. түсініктемесіне, мағынасьнз көз жіберіп, зерттеу керек.
Ұлт болып қалыптасу ғылымда екі жолмен түсіндіріледі. 1- ғылыми зерттеулер арқылы.2. логикалық ойлау жүйесімен. Соңғы қисын бойынша адам баласы Адам ата мен Хауа анадан өрбіді. Бірте-бірте рутайпа, ұлт, нәсіл, мемлекет қалыптасты деніне, ғылымда мұның себебін табиғат құпиясынан іздеп, алғашқы адамдар өміріне баға беріледі. Қалай десек те бізге қазақ халқының қалыптасуы, үш жүзге бөлінуі тарихта даму ерекшелігі болғаны белгілі болып отыр.
Жас ұрпаққа бабаларымыздың ерлік ісін, ұрпақ сабақтастығын терең танытатын тарих немесе жеке зерттеу еңбектер көптеп жазыпса, білім кеңейе түсер еді. Қазіргі және кейінгі ұрпақ, алдындағы парыз өтелген болар еді. Мен ұрпақ сабақтастығымен оның тарихын біріктіре зерттеуді мақсат еттім. Осы бағытта аз да болса ізденіс жасауға, тың деректер табуға қазіргі жастарға ой салуға ұмтылдым. Сабақтан тыс уақытта өлке тарихын оқуға мән бердім. Сонда көптеген қиындықтар кездесті. Әлі де ауыл, аудан немесе өлкеміздің көне тарихы, әсіресе кейінгі тарихы толық зерттеліп жазылмағаны ойландырады. Өлкеміздің шежіресін зерттеуге, көптеген салалар бойынша тың деректер табуға жастар; алдында міндеттер қоюға болатынын түсіндім.
Өлке тарихын терең білуде үш жүздік құрылымын сөз етпеске болмайды. Бұл ұғымда бүкіл бір елдің тарихы, өткен өмірі, этникалық өзгерістері, жер-су атаулары территооиялық даму ерекшепктері көрінеді. Үш жүздк құрылымды ру-тайпа, ел, ұлт бопып қалыттасу үдерісімен (процесімен) тікелей байланыстырып айту қажет. Бұл орайда, басы ашық мәселе ұлттың қалыптасу тарихына кең тоқталу қажет. Ол үшін «алаш», «қазақ» атауларының шығу төркініне, үш жүзге бөліну себептеріне. т.б. түсініктемесіне, мағынасьнз көз жіберіп, зерттеу керек.
Ұлт болып қалыптасу ғылымда екі жолмен түсіндіріледі. 1- ғылыми зерттеулер арқылы.2. логикалық ойлау жүйесімен. Соңғы қисын бойынша адам баласы Адам ата мен Хауа анадан өрбіді. Бірте-бірте рутайпа, ұлт, нәсіл, мемлекет қалыптасты деніне, ғылымда мұның себебін табиғат құпиясынан іздеп, алғашқы адамдар өміріне баға беріледі. Қалай десек те бізге қазақ халқының қалыптасуы, үш жүзге бөлінуі тарихта даму ерекшелігі болғаны белгілі болып отыр.
1. Аймағанбетова Қ. Аз комплектілі бастауыш мектептерде табйғат тануды оқыту. Алматы: «Мектеп», 1983 ж.
2. Аймағамбетова Қ., Олейник З.Ф. "Дүниетануға арналған үлестірмелі-дидактикалық материалдар" Алматы "Атамұра", 1998ж.
3. Горошенко В.П.,Степанов И.А. Методика преподования природоведения (қазақ тілінде) Алматы: «Мектен», 1981.-167 б.
4. Жұмабаев М. «Педагогика» Алматы: Мектеп, 1989.
5. Жүнісова К., Аймағамбетова Қ., Бірмағанбетов Ә. Дүниетануды оқыту әдістемесі" Жалпы білім беретін 3-сыньш мұғалімдеріне арналған. Алматы «Атамұра», 1999.
6. Жүнісова К., Аймағамбетова Қ., Бірмағанбетов Ә., Нұғманов И., Жүкешев К. "Дүниетануды оқыту әдістемесі" Жалпы білім беретін 4-сынып мұғалімдеріне арналған. Алматы, «Атамұра» 2000.
7. Жүнісова К., Аймағамбетова К., Олейник З.Ф. Дүниетануды оқыту әдістемесі 1-сынып мұғалімдеріне арналған.Алматы, «Атамұра», 1998.
8. Жүнісова К., Аймағамбстова К., Олсйник З.Ф. Дүниетануды оқыту әдістемесі 2-сынып мұғалімдеріне арналған. Алматы, «Атамұра». 1998
9. Сабыров Т. "Болашақ мұғалімдердің дидактикалық дайындығын жетілдіру" Алматы 1999.
10. Садықов Т.С., Әбілқасымова А.Е. Қазіргі дидактика. «Алматы» Ғылым», 2007. -280 б.
11. Розенштейн А.М. и др. Использование средств обучения на уроках биологии. М.Просвещение, 1989.
12. Петросова Р.А., Голов В.П., Сивоглазов В.И. Методика обучения естествознанию и экологическое воспитание в начальной школе. Издательский центр «Академия», 1999. -178с.
13. Павлович С.А., Матвеева А.Н., Горощенко В.П. Табиғаттану
негіздері мен методикасы «Мектеп» Алматы, 1973.
14. Аймағанбетова Қ.А. Бастауыш кластарда табиғаттануды оқыту методикасы. Алматы. «Мектеп», 1974ж.
15. Аймағанбетова Қ. Аз комплектілі бастауыш мектеитерде табағат тануды оқыту. Алматы: «Мектеп», 1983 ж.
16. Аймағамбетова Қ., Олейник З.Ф. "Дүниетануға арналған үлестірмелі-дидактикалық материалдар" Алматы "Атамұра", 1998ж.
17. Горошенко В.П., Степанов И.А. Методика преподования природоведения (қазақ тілінде) Алматы: «Мектеи», 1981.-167 б.
18. Жүнісова К., Аймағамбетова Қ, Бірмағанбетов Ә. Дүниетануды оқыту әдістемесі" Жалпы білім беретін 3-сынып мұғалімдеріне арналған. Алматы «Атамұра», 1999.
2. Аймағамбетова Қ., Олейник З.Ф. "Дүниетануға арналған үлестірмелі-дидактикалық материалдар" Алматы "Атамұра", 1998ж.
3. Горошенко В.П.,Степанов И.А. Методика преподования природоведения (қазақ тілінде) Алматы: «Мектен», 1981.-167 б.
4. Жұмабаев М. «Педагогика» Алматы: Мектеп, 1989.
5. Жүнісова К., Аймағамбетова Қ., Бірмағанбетов Ә. Дүниетануды оқыту әдістемесі" Жалпы білім беретін 3-сыньш мұғалімдеріне арналған. Алматы «Атамұра», 1999.
6. Жүнісова К., Аймағамбетова Қ., Бірмағанбетов Ә., Нұғманов И., Жүкешев К. "Дүниетануды оқыту әдістемесі" Жалпы білім беретін 4-сынып мұғалімдеріне арналған. Алматы, «Атамұра» 2000.
7. Жүнісова К., Аймағамбетова К., Олейник З.Ф. Дүниетануды оқыту әдістемесі 1-сынып мұғалімдеріне арналған.Алматы, «Атамұра», 1998.
8. Жүнісова К., Аймағамбстова К., Олсйник З.Ф. Дүниетануды оқыту әдістемесі 2-сынып мұғалімдеріне арналған. Алматы, «Атамұра». 1998
9. Сабыров Т. "Болашақ мұғалімдердің дидактикалық дайындығын жетілдіру" Алматы 1999.
10. Садықов Т.С., Әбілқасымова А.Е. Қазіргі дидактика. «Алматы» Ғылым», 2007. -280 б.
11. Розенштейн А.М. и др. Использование средств обучения на уроках биологии. М.Просвещение, 1989.
12. Петросова Р.А., Голов В.П., Сивоглазов В.И. Методика обучения естествознанию и экологическое воспитание в начальной школе. Издательский центр «Академия», 1999. -178с.
13. Павлович С.А., Матвеева А.Н., Горощенко В.П. Табиғаттану
негіздері мен методикасы «Мектеп» Алматы, 1973.
14. Аймағанбетова Қ.А. Бастауыш кластарда табиғаттануды оқыту методикасы. Алматы. «Мектеп», 1974ж.
15. Аймағанбетова Қ. Аз комплектілі бастауыш мектеитерде табағат тануды оқыту. Алматы: «Мектеп», 1983 ж.
16. Аймағамбетова Қ., Олейник З.Ф. "Дүниетануға арналған үлестірмелі-дидактикалық материалдар" Алматы "Атамұра", 1998ж.
17. Горошенко В.П., Степанов И.А. Методика преподования природоведения (қазақ тілінде) Алматы: «Мектеи», 1981.-167 б.
18. Жүнісова К., Аймағамбетова Қ, Бірмағанбетов Ә. Дүниетануды оқыту әдістемесі" Жалпы білім беретін 3-сынып мұғалімдеріне арналған. Алматы «Атамұра», 1999.
Мазмұны
Кіріспе
5
1. Мектеп жасына дейінгі балалардың өз өлкесін таныстырудың маңызы
1. Туған өлке тарихы және ұрпақ сабақтастығы
6
2. Мектеп жасына дейінгі балаларға экологиялық білім беруде
өлкетанудың маңызы
9
2. Өз өлкесін танып білудегі өлкетану материалдары және оны талдау
принциптері.
1. Өлкетану материалдарының жүйесі және дидактикалық
ерекшеліктері
2. Мектеп жасына дейінгі балаларға өз өлкесін танытуда өлкетану
материалдарын іріктеу жолдары
2.3 Өз өлкесін танып білуге өлкетану материалдарын қолдану
әдістемесі
22
Қорытынды
29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
30
Қосымша
31
1. Мектеп жасына дейінгі балалардың өз өлкесін таныстырудың маңызы
1. Туған өлке тарихы және ұрпақ сабақтастығы
XXI ғасыр жаңарған, дамыған реформалар ғасыры болып тарих сахнасына
енуде. Сондықтан оқу-ағарту, ғылым сапасында жаңа реформалар жасалуда. Әр
елдің ұлттық салт-дәстүрі терең зерттеліп, соны игеруге мол мүмкіндік туды.
Қазақстан Республикасы соңғы 15 жыл ішінде әлем таныған ел болды. Қазіргі
жастарға зор міндеттер жүктелді, білімді ұрпақ қажеттілігі туындады. Қазақ
халқының көне тарихын, мол мұрасын оқып үйрену жаңа буын оқулықтарда,
стандар талаптарында көрсетілген.Соған қарамастан, қазіргі тарих
оқулықтарында жергілікті өлкеміздің трихы аз жазылған, топық зерттелмеген
мәліметгер көп.
Жас ұрпаққа бабаларымыздың ерлік ісін, ұрпақ сабақтастығын терең
танытатын тарих немесе жеке зерттеу еңбектер көптеп жазыпса, білім кеңейе
түсер еді. Қазіргі және кейінгі ұрпақ, алдындағы парыз өтелген болар еді.
Мен ұрпақ сабақтастығымен оның тарихын біріктіре зерттеуді мақсат еттім.
Осы бағытта аз да болса ізденіс жасауға, тың деректер табуға қазіргі
жастарға ой салуға ұмтылдым. Сабақтан тыс уақытта өлке тарихын оқуға мән
бердім. Сонда көптеген қиындықтар кездесті. Әлі де ауыл, аудан немесе
өлкеміздің көне тарихы, әсіресе кейінгі тарихы толық зерттеліп жазылмағаны
ойландырады. Өлкеміздің шежіресін зерттеуге, көптеген салалар бойынша тың
деректер табуға жастар; алдында міндеттер қоюға болатынын түсіндім.
Өлке тарихын терең білуде үш жүздік құрылымын сөз етпеске болмайды. Бұл
ұғымда бүкіл бір елдің тарихы, өткен өмірі, этникалық өзгерістері, жер-су
атаулары территооиялық даму ерекшепктері көрінеді. Үш жүздк құрылымды ру-
тайпа, ел, ұлт бопып қалыттасу үдерісімен (процесімен) тікелей
байланыстырып айту қажет. Бұл орайда, басы ашық мәселе ұлттың қалыптасу
тарихына кең тоқталу қажет. Ол үшін алаш, қазақ атауларының шығу
төркініне, үш жүзге бөліну себептеріне. т.б. түсініктемесіне, мағынасьнз
көз жіберіп, зерттеу керек.
Ұлт болып қалыптасу ғылымда екі жолмен түсіндіріледі. 1- ғылыми
зерттеулер арқылы.2. логикалық ойлау жүйесімен. Соңғы қисын бойынша адам
баласы Адам ата мен Хауа анадан өрбіді. Бірте-бірте рутайпа, ұлт, нәсіл,
мемлекет қалыптасты деніне, ғылымда мұның себебін табиғат құпиясынан іздеп,
алғашқы адамдар өміріне баға беріледі. Қалай десек те бізге қазақ халқының
қалыптасуы, үш жүзге бөлінуі тарихта даму ерекшелігі болғаны белгілі болып
отыр.
Бздіңше, үш жүзге бөлінуі тарихи нақты қажеттіліктен туындады. Күннің
шығар жолындағы тайпаларды Ұлы жүз, орта тұстағы тайпаларды Орта жүз.
Батыс өңірі тайпаларын Кіші жүз деп атаған. Демек, қазақ жерін үлкен үш
аймаққа бөлу арқылы басқару тәртібі осылай өмір талабынан туындаған.
Сондықтан, біздіңше жүз сөзі бағдар-бағыт, кеңістік, аймақ деген мағынаны
білдіреді. Осы үш жүздің ішін де өзім тұратын ұлы жүз аймағы даму
ерекшелігі жағынан тарихта үлкен орын алады. Ұлы жүз деп аталған тайпаның
болғаны жөнінде Қытай жазбаларында дерек бар. Содан бері Қазақстанның үлкен
аймағын алып Күн жолындағы бірінші ел бопып Ұлы жүз рутайпалары өмір сүріп
келеді.
Ұлы жүз аймағында ежелден ғұн, сақ, қаңлы, үйсін тайпалары, кейінгі
көптеген рутайпа бірлестіктері бірлесіп өмір суруде. Біз сол аймақтағы
кейінгі ұрпақпыз. Сондықтан, Күн шығыстағы ұлы жүздін ата тарихын білу мені
қызықтырады. Ұлы жүз аймағының тарихы көрші Қытай жазбаларында. Моңғолдың
құпия шежіресінде.гректің Үрімнің (Рим) тарихи жазбаларында кездеседі.Бұл
деректер бізге толықтай жеткен жоқ Алыс-жақын шет елдердің мұрағаттарына
біздің тарихшылар енді-енді барып, және жазбаларды, ондағы әеректерді
жарыққа шығарып, бүгінгі ұрпаққа жеткізе бастады. Енді, Іле, Алатауы, Хан-
Тәңірі таужоталары. Жетісудың жеті өзені аңғарларында және кең даласында
қалдырған ата-баба белгілеріне толық зерттеулер жүргізілсе, нұр үстіне нұр
болмақ.
Ұлы жүздін, даму тарихы Жоңғар шапқыншылығы кезінде оқиғалары көрші
елдер тарихында көбірек жазылғанымен, біздің елде аз зерттелген Осыдан
кейінгі даму үрдісіне талдау жасаған оқулық, бағдарламалар сирек кездеседі.
Осы мақсатта Ұлы жүз, Жетісу және Райымбек ауданы құнды тарихи мәліметтерге
бай. Осы елді мекендер тарихына арналған зерттеулер жазуды тезірек қолға
апса дұрыс болар еді. Өйткені Ұлы жүз, Жетісу өңірі тарих қойнауында өмір
сүрген ұлы тұлғалар өміріне топы.Ұлы бабаларымыздың өнеге ісін оқып,
үйренсек, бабалар рухынан демеу, медет алар едік.
Бұл орайда мектепте оқытылып жатқан Қазақстан тарихы пәнінің
тарауларында жеке тақырыптарында өлкеміздің тарихы жоқтың қасы, деректер
сирек кездеседі, ат үсті жазылған. Сондықтан осы еңбекті жазуды қолға алып,
тың деректерді іздестіруге ұмтылдым. Ұлы жүздің қапыптасуы толықтай XVI
ғасырда аяқталды десек, оның алып жатқан жер көлемі іле, Сыр, Талас, Шу
және Ұлы таулардан басталған жеті өзен аңғарларын мекендеп қуатты елге
айналғанын білеміз 1718 жылдан басталып. 150 жылға жуық уақыт өлкемізде
ойран салған Жоңғар шапқыншылығына қарсы күрескен ұлы бабаларымыздан бастау
алған ерлікті жалғастырушы ұрпақ қазір өсіп келеді. Ендігі мақсат — осы
ұрпақ сабақтастығын терең зерттеу арқылы өлке тәрихын жазу.
1723 жылы Жоңғарлардың жойқын шабуылынаң Ұлы жүздің де босып кеткені
анық. Ол тарихта Алқа сұлама, Ақтабан шубырынды деп аталып. Елім-ай
мұны ән осы кезеңде дүниеге келгені белгілі. Осы жойқын күн, тоқтату үшін
ел бірлігі мен қаһарман ерлік қажет болды, іске асты. Тарихта Аңырақай.
Ойран төбе. Қалма қырылған деген атаулардың қалуы осының
дәлелі.Президенті Н.Ә.Назарбаев Халқымыздың жоңғар халқын шылығына қарсы
күрестегі ең ірі жеңісі Балқаш бойындағы Аңырақай шайқасы Ойраттардың
аңыраған дауысын күллі қазақ түгел естігендей болған сон шайқастан кейін
ұры даласы Аңырақай аталып кеткені де белгілі деп Аңырақа шайқасының 270
жылға арналған тарихына талдау жасад баға берді. Осындай жеңіске жетуде,
елдің бірліг арттыруда төле би болған Төле Әлібекұлы (1663-1756) да баға
жетлес еңбек сіңірді. Ауыр жылдары елге билік жүргізген Тәуке, Болат,
Әбілмәмбет, Жолбарыс, Абылай I хандарға ой қосып, жауға жұмыла соққы беруді
I ұйымдастырып. Ұлы жүзде ғана емес. Орта жүз бен Кіш I жүзде есімі ел
аузында аса құрметпен аталады. Ұлы жүзде әулие баба атанған Әлмеректің
есімі ел аузында бүгінгі күнге I дейін құрметпен аталуда. Әлмерек бабаның
қиын-қыстау кезеңде, ел басына күн туған заманда ерлігімен көзге түскен
Райымбек батырға бата беруі тарихта ерекше оқиға ретінде I айтылып келеді.
Ал Қазіргі Елбасы Н.Ә.Назарбаев өз ата-анасының әулие, батыр бабамыз
Райымбектің басына келіп түнеп, оларға әулиенің аян бергенін өз естелігінде
жазып көрсетеді. Ұрпақ сабақтастығы осылай жалғасса деген ой мені де
ойландырады. Осы сабақтастықтың мәніне үңілсек, терең тарихи оқиғалар
жалғасқанына көзіміз жете ді. Ол үш оқиғалар тізбегіне (хронологиясына),
сабақтастығына зерттеулер жүргізу қажет.
2005 жылы Райымбек Ханкелдіұлының туылғанына 300 жыл толуы қарсаңында
өлкемізде тарихи оқиғаға арналған мерекелік шара өтті. Бұл бабамыз шамамен,
1705 жылы Алматы алқабында туылып. 1785 жылдары бүгінгі күндері. Алматының
қазқ ортасында зираты жатқан жерде өмірден өткен. 17 жасында ел-жұртымен
бірге Жоңғар шапқыншылығына ұшырап, Ақтабан шұбырындының қазретін шекіен
Сөйтіп, көкірегін намыс өртеп, бойын кек кернеген жігерлі жос ғұмырының 33
жылын қас дұшпанға қарсы шайқаслен өткізген. Ел-жұртынан түмен-түмен қол
жинап, мың-мыңдаған салт атты сарбаздарды сапқа тұрғызып, өзі оған сардар
болған. Алатау мен Қаратау өңірінен басталған қалмақтарта қайтара соққы
беру шабуылын Қарқара мен Шәлкөдеге дейін жеткізген. Райымбек осынау ұзақ
жылғы жеңіліс-жеңіс жоры ғында 77 мәрте жараланған. Сөйтіп тұра ажал
аранынан аман қалған, Жау қыспағына түскен қысылтаяң сәттерде тасыт жатқан
Іле дариясынан өткен Сарбаздары мен тұлпарлары сусыз далада шөлден қаталып
опат болар шаққа таяғанда найзасын тасқа қадап, су атқылатқан ерліктері мен
тапқырлықтары, ерлігімен қоса әулиелілігі оны даңққа бөлед! Рйымбектің тек
жаудан жасқанбас ерлігі ғана емес, тапқырпык көрегендік, мейірім-
шапағаттылық, үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсете білетін қасиеттері үш
ғасыр бұрын өткен есіміне көлеңке түсірмей, біздің заманымызға жеткізді.
Бабамыздың өзінен жүз жылдай бұрын өмір сүрген Шапырашты Қарасай
батырдың ерлігінен өнеге алғаны.Ұлы жүзден шыққан Өтеген, Наурызбай
секілді, Шапырашты Қасқары, Бәйсейіт, тб батырлармен тізе қосып күйрете
соққы берген ерліп бізге жетіп отыр.Әсіресе, ол біздің аудан
территориясындағы Ойран төбе шайқасында ерекше көзге түскен Жауды жеңе
отырып. Жетісу жерін азат етіп. Болашақ есте қалатындай қазіргі көрші
Қытай елімен ипекеттік шекара белдеулерінің негізін қала Нарынқол, Қостөбе.
Сүмбе, т.б. елді мекендердің шығысында осы заманға жеткен сын тас
белгілерді қалдырып, туған жер иебін нығайтқаны, осы оқиғалардың қалай іске
асқаны бізге белгісіз болуда. Бұл тас белгілер шекара белгісі ретінде
ғасырдан ғасырға өтіп, бізге жетті және мемлекеттік құжаттарда ерекше даулы
мәселелерді шешуде ерекше рөл атқарды. Бұдан бабамыздың болашқты көре
біпіп, ұрлағының клешегіме жол сала білгенн көреміз. Бабаларымыздың Елім -
Албан, жерім — Қарқара, жайлауым — Асы, мекенім —Алматының басы деп айтқан
сөзі осы өңірдегі ұрпақтарға мақтаныш сезімін ұялатады. Жалпы, Албан руының
тарихы елі де зерттеліп, ұрпақ-қа талай том-том еңбектер жазылатынына
сенеміз. Ол үшін көкірегі ояу, ойы ұшқыр, сезімтал жастар әр бағытта
зерттеуге қатысып, үлес қосса, өлкеміздің тарихы осылай толығар еді.
Сондықтан, Райымбек баба туралы қаншама оқып білдік десек те, оның
өшпес мұралары жаңарып, толыға түсуде.Ал әдеби тарихи шығармаларда батыр
бейнесі кейінгі ақын жазушылардың еңбектеріне арқау болып, тереңдей түсті.
Райымбек баба рухын көтеруде ақиық ақын. М.Мақатаевтың
Райымбек! Райымбек поэмасының орны ерекше. Осы поэмадан сабақтан тью,
өлкетану сабағында толық білім алып, қосымша деректер, зерттеулер жасауға
ой түйдік.
2. Мектеп жасына дейінгі балаларға экологиялық білім беруде өлкетанудың
маңызы
Адам тұратын жері мен оның табиғи және әлеуметтік ортасымен үздіксіз
өзара байланыста болады.
Өлкетанудың үш түрі бар - халықтық (қоғамдық), ғылыми және мектептегі.
Өлкетанудың осы түрлерінің салыстырмалы түрде талдауы 1 -кестеде
көрсетілген.Мектептегі өлкетануда, соның ішінде ғылыми экологиялық
қорытындылар мен әдістер халықтық өлкетануларда да қолданылады.
Өлкетанудың негізі объект және оқыту пәні бойынша ерекшеленетін ғылыми
және мектептік бағыт қатары бар. Негізгі оқыту обьектісіне сәйкес табиғи
өлкетану, экономикалық, тарихи өнертанулық, өлкені танып білу, ортақ
өлкетану аталған бағыттарда қарастырылады.
1- кесте Мектептегі өлкетанудың түрлері
Белгілері Өлкетанудың түрлері
Мақсаттың Теориялық Өлке туралы Оқушыларға оқыту және
мағынасы практикалыық жаңа тәрбие беруді дамыту
білімдердің
ғылыми
негіздері
Әдістер Пайдалы деген Ізденіс,зерттеуДайын күйде алған
байланыстарды анықтау,лер алған ақпараттар мен
ақпараттарды ұрпақтан ізденістік әдістер
– ұрпаққа жеткізу қорытындысы
Нәтижелері Салт-дәстүрлер,халық Қоғамға Өлке туралы
шығармалары арналған білім,интеллектуалдық
білімдер дағдылар және туған
өлкеге деген
қарым-қатынас
Нәтижелерді Практикалық,күнделіктіҒылымды әрі Өлкедегі жағдайды
қолдану өмірде қолдану дамыту үшін, жақсарту үшін,
өлкені практикалық жұмыстар.
зеерттеу
2- кесте.Өлкетану принципін педагогикалық принцип ретінде белгілеуге
арналған негіздер
Өлшемі Өлшемнің мәні Принципті белгілеуге арналған
негіздер
1 2 3
ОбьективтілікОбьективті Білімділіктің ортақ және өзара
эколо-гиялық ерекше байлайысы. Педагогикалық
зандылық негізінде процестің табиғи және әлеуметтік
қалыптастыру ортадағы ерекшеліктері
Бағыт-бағдар Экологиялық Мектептік білім мен шынайылылықтың
қарама-қайшылықтың арасындағы қарама-қайшылыққа жол
эко-логиялық мәселе бермеу
шешімдерінің белгілі
сыныптарға жол
беруде
3. Жүйелілік Экологиялық жүйенің Мақсаты: оқушылардың табиғи және
пікіріне әлеуметтік қоршаған ортадағы
мойынсұну-мақсатқа, тәжірибе байланыстарын жинау.
мағынасына, әдісіне,Мазмұны: өлкетану білімі, іздену
құралдарына, жәие практикалық икемділік
ұйымдастыру әдіс-тері, түрлері және құралдары
түрлеріне ұсыныс қызметтің барлық ұйымдасқан әртүрлі
талаптары деректерден ақпарат алу жүйесімен
байланысты.
4. АспектілікЖаңа әдістемелерді Оқушыларды ізденуге ұмтылдыру,
ашу, оқытуда және олардың белсенділігі мен
тәрбиелеуде өнерпаздығын дамыту, білімді
мүм-кіндіктерді өмірмен, прзктикамен нақты
жетілдіру байлаиысын қамтамасыз ету
5. Басқа пікірлерді Өлкетану пікірі басқа пікірмен
Толықтырылуы қоспай, ауыстырмай тығыз байлаиыста болады, бірақ
толықтыру олардың орнын ауыстыра алмайды.
Өлкетану пікірінің іске асуы
педагогикалық процестің нақты
ақпаратын көрнекілігін байыта
алады; дегенмен пікірдің абстракты
және нақты байланысы басқа да
жолдармен жүзеге асады
6. ТиімділігіПікірді жүзеге асыруЭкологиялық зерттеуде оқушыларды
білім берудің тәрбиелеу мен оқыту сапасы өлкетану
тиімді-лігін пікірін жүзеге асыруына септігін
арттырады тигізетіні дәлелденген .
7. Теориялық Экологиялық теория Мектептегі өлкетану теориясы меи
және мен практиканы бағытының даму негізін
практикалық да-мытуда пікірдің педагоги-калық практикада жетілдіру
мәні мәні болып табылады
Экологиялық өлкетануда білім беру мақсаттарын қол жеткізуге бағыналған
міндеттердің қатарына оқушылардың жергілікті деңгейде қоршаған орта
мәселелерін шешуге ат салысуы да болады.Мұндай қажетітілікі мұғалімдер
практикалық және педагогикалық мегіздермен түсіндіреді Біріншіден, оқушылар
қоршаған ортаны қорғау бойынша қоғамдық пайдалы еңбекке қатыса отырып,
мектепте алған білімдері мен дағдыларын іс жүзінде асыруға мумкіндік алады.
Екіншіден, бұл оқушыларға қоғамдық мәні бар экологиялық мәселелелерді
шешуге жеке үлес қосатынын сезінуге, олардың лайда болу көздерін анықтауға
және алдын алу шараларының жургізуге мүмкіндік береді.Жергілікті деңгейдегі
экологиялық мәселелерге сүйену, қоршаған орта, әлемдік экологиялық дағдарыс
планета халықтарының өміріндегі сан түрлі мәселерді нақтылауға мүмкіндк
береді.
Белгіленген кезеңнің логикалық құрылымы мыналарды талап етеді:
- тапсырманың ерекшелігі мен қиындауын, дайындықтың әрбір кезеңінде
оқу-танымдық және зерттеу жұмыстарының түрлерімен ауысгыруды;
- экологиялық өлкетану негізінде оқытуды ұйымдастырудың салдарларым;
- кезеңдердің өзара байланысы мен сабақтастығын,
- олардың сызықтық баспалдақты құрылысын, әрбір кезеңдегі оқыту
мазмұнының қайталануын, бірақ оның біртіндеп қиындай түсуін;
Алғашқы тізбектелген ережелер ерекше маңызды болып көрінеді, алға
қойған мақсат бойынша экологиялық өлкетану негізін оқытудағы ұйымдастыру
тәсілдер таңдауды анықтайды.Мамандарды даярлауда экологиялық өлкетануды
қолданудың әртүрлі кезеңдегі функционалды әдістемесін іске асырудың
міндетіне мыналар кіреді олардың қалыптасуы, біріншіден, өлкенім
экологиялық мәдениетке құнды қарым-қатынасы.
Екіншіден, экологиялық өлкетану білімінің жүйелері, үшіншіден,
жергілікті пегогикалық тәжірибені зерттеу ептілігі мен оны практикалық
жұмыста қолдану, алған міндетті іске асырудың интегративті көрсеткіші
біздің ойымызша эколоялық өлкетанулық болып табылады.
Өлкетану тәсіліне қарастырылып отырған принципті элементтерінің
құрылымында ерекше орын беріледі.Экологиялық өлкетану дамыған
мемлекеттердің мандарының мойындауы бойынша оқушылардың қазіргі экологиялық
мәселерді түсінуін және экологиялық ұғымдарды саналы түрде қабылдауын
қамтамасыз етеді.
Мектептегі экологиялық білім беру мен өлкетану байланысын педаготтардың
түсіну динамикасы мен оқушылардың экология-өлкетанулық жұмыстарындағы даму
тенденциясын соңғы он жылдықта жарыққа шыққан жинақтардан байқауға болады.
Жинақтағы экология - өлкетану мәселелері мынаны көрсетті:
Экологиялық білім берудің өлкетану әдістемесін орындауда педагог-
зерттеушілердің де, практикадан беретін мұғалімдердің де жұмысы ұнамды
болғанды. Өлкетану экологиялық жауапкершілікті, экологиялық мәдениетті
дамыту құралы ретінде қарастырылады.
Мектептегі практикалық жұмыстар мен мектептен тыс мекемелерде экология-
өлкетанулық жұмыстан айтарлықтай тәжірибе жиналды, мектептерде ол сыныптан
тыс жұмыс ретінде іске асады.
Өлкетанудың механикалық жалғасынан мектептегі экологиялық білім беру
синтезіне өту тенденциясы қадағаланады
Экологияның өлкетану жұмысында заттан кешенге, пәнаралық әдістемеге көшу
байқалады
Экологиялық өлкетану жұмысындағы мағына, тур, әдіс, деректеме мәселелері
эмперизмді деңгейде талқыланады.Бұл түрінде материалдар
бірікпеген.Дегенмен, соңғы жылдары мектептерде экологиялық өлкетанудың іске
асуы жүйелік әдстеме қажетін сезіне бастады.
6."Экологиялық өлкетану". "экологиялық өлкетанулық әдістеме", "экология-
өлкетанулық жұмыс", "экология-өлкетанулық даярлық", "экологиялық-
өлкетанулық оқытудың бағыты" терминдері дәйектемесіз және шектеусіз
қолданылады.
2 Өз өлкесін танып білудегі өлкетану материалдары және оны талдау
принциптері
2.1 Өлкетану материялдарының жүйесі және дидактикалық ерекшеліктері
Елбасымыз тарихтын маңызы туралы Өркениетті алға бастырар ғылым десек,
соның бірден-бір саласы жас ұрпақты дәл тарихтай отаншылдыққа,
ұлтжандылыққа, әділдікке тәрбиелей алмайды - дейді.
Өйткені ол бүкіл адамзаттың тарихы, жүріп өткен жолын, жинаған
тәжірибесін баяндайды. Тарихты білу - өзінін, отбасынын, әулетінін, туып-
өскен
өлкесінін тарихын білуден басталады. Өзінін тегін, онын тарихьш білмеген
адам
өзхалқыньң тарихын білуге ұмтылмайды. Мұндай адам басқа халықтарды, оның
тарихын, тілін әдет-ғұрпын құрметтемейді, сыйлай да алмайды. Осындай жағдай
болмау үшін балаларды туған өлкенін тарихын зерттеуге қызықтыру, белсене
қатыстыру қажет.Балаларды өлкетану жұмыстарын жүргізу, жиналған матери-
алдарды пайдалану өте маңызды тарихи санасын қалыптастырады.Осы мақсатта
мен білім стандартын басшылыққа ала отырып, оқу үрдісіне мынадай
педагогикалық ұстаным ұсынып отырмыан.
Негізгі құжаттарыма:
1. Мектепке дейінгі ұйымдарда;
2. Өлке тарихын,Отан тарихын меңгерген тарихи сананы
қалыаптастымру;
3. Баланы өзіндік іс –әрекет жасауға үйрету, оның интелектісін дамыту.
Мақсаты мен міндеттері.
Мақсаты өлкетану материялын меңгерудің тарихын оқып меңгерген тарихи
сананы қалыптастыру.
Міндеттері
- Тарихи біліктері мен дағдыларыан жетілдіру;
- Жас еркшеліктерін ескере отырып,оқу үрдісінің сапасын тарттыру;
- Өзіндік ізденіс, шығармашылыққа жетелдеу.
ІІ. Тұжырымдаманы іске асыру жолдары:
1. Туған өлкені зерттеуді ұйымдастыру жолдарыы;
2. Өлкетану қоғамын құру;
3. Өлкетану саяхаттарын ұйымдастыру;
4. Өлкетану ескерткіштерін зерттеу;
5. Экспедиция қорытындысы бойынша есеп беру және тақырыптық көрме
ұйымдастыру;
6. Пән сабақтарына қатысу,әдіс алмасу;
7. Өлкетанву жұмысыныцң барысы туралы қабырға газетін шығару, стенттер
дайындау;
8. Атқарылған жұмыстарды мұражай кеңесінде талқылау.
ІІІ.Тұжырымдаманы іске асырудан күтілетін нәтиже:
1. Өз Отанын сүйетін, отаның тарихын,тілін, әдет-ғұрыпын құрметтейтін
тұлға тәрбиеленетін;
2. Туған өлкеге деген қадір-құрметін оята отырып, сол арқылы туып-өскен
өлкеге, Отанға деген сүйіспеншілік қалыпастырады;
3. Мүмкін болғанынша зерттеу жұмыстарына қатысады;
4. Қоршаған ортаны бақылай алу білігі қалыптасады, олардын күнделікті
қажетті істерге қатысу қабілеті дамиды;
5. Сапалық қасиеттері дамиды;
6. Дағдылары мен біліктілігі артады;
7. Бойында ұлттық санасы қалыптасқан тарихи сана жетіледі;
8. Арасында бірлік одағы қалыптасады;
9. Отанымыз тарихына жаңа беттер қосылады.
Білім беру жүйесіндегі бүгінгі күндегі өзгерістер Отандық тарихтан білім
беруде оқытудын ғылыми және әдістемелік деңгейін көтеруді талап етеді.
Туған жері мен елінің, халқының өткен өмірі мен бүгінгі тіршілігін оқытып
үйрету азаматтық пен ұлтжандылыққа, Отанға деген сүйіспеншілікке
тәрбиелейді, жеке тұлғаның дамуына септігін тигізеді.
Оқыту методының түрленуі оқу материялының мазмұнымен де тікелей
байланысты.Мектеп жасына дейінгі балаларға өлкетануды оқытуда
қолданылатын метоттарды екі топқа жинақтауға болады:
а) Тәрбиешінің оқу материялын түсіндіру әдістері;
ә) оқушыларға өздігінен жұмыс істету методтары." Алғашқы топқа
тақырыптың мазмұнына байланысты мұғалімнің оқушылармен әңгімесі, баяндап
түсіндіруі жатса, екінші топқа оқушылардың сабақ барысында және сабақтан
тыс жүргізілгең бақылаулары, тәжірибелері, оқулық бойынша және оқу-тәжірибе
учаскесінде жұмыстары жатады.
Табиғаттан түсінік беруде оқушылардың ойлану қабілетін дамыту, ой
қорытуына жағдай жасау үшін табиғи объектілерді көріп, байқап қарауының,
бақылау, тәжірибе жасауының маңызы зор.Мектеп жасына дейінгі балалардың
психологиясын ескерсек, олар қабылданатын заттың нақты болуын керек
етеді.Демек, жеке заттарды саралап түсіндіру арқылы жалпы затты түсіндіруге
мүмкіндік туады. Мысалы, сиыр — үй жануары, қасқыр — жабайы аң, ауа, су,
топырақ т.б.— табиғат деген ұғымға келу үшін бұлардың жеке-жеке өзін оқи
отырып, ұқсастығына қарайа ара топтастырады. Өлкетанудың жалпы заңдылығын
түсінуі үшін жеке затты білуі қажет. Сондықтан да қай сабақтың барысында
болса да, заттық көрнекілік негізгі орын алады.Заттық көрнекілікті
мұғалімнің әңгімелесуі, ауызша баяндап түсіндіруі барысында да, оқушылардың
өздігінен істейтін жұмыстары барысында да кезеңінен пайдаланады.
2.2 Мектеп жасына дейінгі балаларға өз өлкесін танытуда өлкетану
материялдарын іріктеу жолдары
Өлкетану жұмыстарымен айналысу үішн жоспарына сай зерттеу объектісін,
жұмыс түрі мен әдістерін таңдап, оған үнемі басшылық жасайды. Өлкетану -
ғылыми іздешмпаздыққа бастайтын, нақты жол.
Іздену, оқып үйрену барысында белсеңділік танытумен қатар бүтіндей оқу
материалын меңгереді, білімдерін, танымдық іс-әрекетгерін күнделікті өмірде
пайдаланумен қатар болашақта қажетіне жаратады.
Өзі туған өлкесі туралы оқып үйрену тарихи ұғымдарды қалыптастырады,
өлке тарихын сабақта, әсіресе, тәрбиелік шараларда пайдалану қандай
ғанибет!
Қорыта келгенде өлке тарихы туралы материалдар сабақ құндылығы мен
нақты деректер, цифрлар, көрнекіліктер түрінде көмекші құрал бола алады.
Оқыту үрдісінде өлке тануды 2 жағдайда пайдалану қажет.
Оқытуда - өлкетану материалының мәні мен мазмұнын оқу программасына
сәйкестендіру.
Бағдарламадан тыс - (тәрбие жоспарынын мазмұнымен үйлестіру).
Жан-жақты зерттелген өлкетану материалдары музей қорын толықтырса келесі
сатыда әрбір қоғам өміріне араласа алатындай дағдысына да жетекші бола
алады, өйткені жұмыс ұжымдық түрде атқарылады, ортақ қызығатын істердің
пайдалылығы, өз ісіне біреуге қажеттігін сезіне алатын жауапкершілік
қалыптасады.
Сабақ өткізу барысында өлкетану материалын пайдалану басшылығына:
Өзіндік тарихы жоқ өлке болмайды. Барлық материалдар кездесу, сұрау,
іздеу арқылы еңбекпен жиналады.Сондықтан оларды өте мұхият сақтау қажет.
Міндетті түрде картотекалар қорына фактілер, цифрлар, хронологияларды
тақырыпқа сай тіркеп отыру керек.
Өлкетану сабақтарының методикалық негізі
1. Тарих сабақтарында адамдар өмірдегі шынайы фактілерді пайдалану
сабақ шеңберінде ғана емес, оқулықты, кейде толық курсты да қамтып кетуі
мүмкін, ол туған өлкеге деген сүйіспеншілік сезімін оятумен қатар, өз ата-
бабаларын мақтан етуге, яғни адамгершілік сезімінде оятып, Отанға деген
махаббат сезімін де қалыптастырады.
Тарихи окқиғалардын дұрыс, бұрысын замана қателіктері мен
жетістіктерін бағалауға үйретуде жергілікті жер туралы материалдың маңызы
зор. Тәжірибелі мұғалім ретінде мен мынаны дәлелдей аламын.
Өлке тарихы туралы материалды сабақта пайдаланған тәрбиешінің әңгімесі
білімге айрықша сенімділік береді, дәлдік береді, баланың пәнге деген
қызығушылығын қалыптастырумен қатар, тарихи оқиғаларды жергілікті
фактілермен салыстыру арқылы сол тақырыпты есінде қалдырады.
Материалдарды сабақта пайдалану үрдісі сан алуан. Мысалы бір фактілерден
сабақтын негізгі бөлігін толықтыратын ауқымды суреттеулерге дейін қамтуға
болады.
Өлкетануға арналған сабақ тиіптері қандай болуы мүмкін?
Мынандай әдістерді басшылыққа алу керек:
Өлкетану материалын сабаққа кіріспе түрінде немесе сабақ барысындағы
сұраққа жауап ретіңде;
Белгілі бір оқиғаның нақтылығын көрсету мақсатында;
Оқу материалына толықтырма ретінде.
Бұл әдістер сабақ барысында әр түрлі формаларда жүзеге асуы мүмкін.
Мысалы: жергілікті материал әңгімесі арқылы жеткізіліп жұмыс жасалады,
жергілікті жағдай туралы документ материалдары, статьяларды пайдаланып
қорытынды жасауға болады,т.б
Мысалы: нақты материял әңгімесі арқылы жеткізіліп жұмыс жасалады,
жергілікті жағдай туралы документ материялдары,статьяларды пайдаланып
қорытынды жасауға болады, т.б.
Көп жылдық тәжірибе мынаны көрсетеді, егер оқушы ескі мен жаңа
тұрмыстық заттарды көрнекті түрде салыстырып көрсе сол неғұрлым ұзақ
уақыт есте қалады.
Мысалы:өлкетану мұражайында ежелгі қазақтар киетін тымақ,қымыз
құятын саба,ожау, киіз төсеніштер үлгісі қойылған.Оқушылар бұрынғы еңбек
түрлерін,тұрмысты,мәдениетті бүгінімен салыстыра отырып, адамзаттың
қандай дәрежеде дамығандығын аша алады.
Мектеп мұғалімі этнографиялық ескерткіш заттарды, оның үлгілерін
жасауды алыу шеберлерімен кездесу барысында келісіп жинақтайды.
Көшпенді болған қазақ халқының салт-дәстүрлерін, тұрмыстық
заттарын, (ағаш табақ, ағаш тастау) мәдениетіндегі ерекшеліктерін альбом
түрінде де жинақмтауға болады.
Өлке тарихын оқу- топономика (грек.Топос-жер,-онимо-атау) ғылымынсыз
мүмкін емес, өйткені жер тілі –сол жердің тарихыан білдіреді.Егінсу
өзенін жағалай қонған ел өзен бойына егін егіп, соны суғару үшін
солай атаған. Шыбынтай сайы, ыстықтан паналаған жылқалар сол жайды пана
еткен. Атауларға талдасу берудің өзі өткенді білу,белгілі бір тарихи
оқиға екенін білдіреді.
Өлкенің өз отбасынан басталатынын Республика тарихын, мәдениетін
меңгермей, Отанын сүйетін азамат тәрбиелеу және ұлттық сананы қалыптастыру
мүмкін емес.Қай кезеңде болсын адамзат алдында тұрған мұрат-міндеттердің ең
бастысы, өзінің ісін, өмірін жалғастыратын салауатты, саналы ұрпақ болып
табылады.
Реті ТақырыптаСабақтың мазмұны Ұйымдастырылатын Сөздік
ры жұмыс түрлері
1 2 3 4 5
1 Біздің Оқушылардың тобасы, Әңгімелесіу,суретті Ата,әже,әке,ана,а
отбасы.Отата-анасы.Отбасы дәптерді па,
басы мүшелерінің пайдалану,оқушылардытәте,іні,қары ндас
мүшелері силастығы,үлкенді баяндау аға
силау, кішіге көмек
2 Мамандық,Ата-анасының,отбасы Оқушылардың
отбасы мүшелерінің жұмыс баяндау,суретті,дәптДәрігер,
мүшелерінорыны,мамандығы.Мамаерд і,дифильімді мұғалім,тракторшы
ің ндықтардың адамға пайдалану саунашы,
мамандығыәсері. шопан,бақташы,ұст
а
тігінші,инженер
Отбасында
3 ғы Отбасындачғы
сыйлықты.қарым-қатынас,үлкендӘңг імелесу суретті
Әдептілікі сыйлау,кішіге дәптерді пайдалану Кешіріңіз
,қамқорлыкөмек.Үй ішіндегі рахмет,риза
қ,көмек көмек еңбек.Туған болу,рұхсат
күнді тойлау қонақ етіңіз,сыпайылық,
Уақыт,мезкүту. кішіпейілділік,қо
4 гіл нақ туған күн.
Жылдың төрт Әңгімелесу сурет
мезгілі.Тәулік күн дәптерді пайдалану
тәртібі.Ертеңгі
жаттығу.Уақытты
Оқушыларддұрыс пайдалану.
5 ың Тазалық ұқыптылық
өзін-өзі Оқушының Мұғалімнің жуыну
күтуі, тазалығы,ұқыптылығы,әңгімесі,суре тті сүртіну,киіну,мін
гигиеналыеңбегі, өзін-өзі дәптерді пайдалану дет еңбек.
қ күтуі,Гигиеналық әңгімелесу.
талаптардережелер
ы
қалыптаст
6 ыру Мекен-жай ұғымын Мәселелік
таныстыру,өз жағдай,әңгімелесу Көше үй
аты-жөні өз көшесі нөмері,аты-жөні,м
7 Оқушылард екен жайы,хат
ың Мектеп,Сынып,Сынып Әңгіме,мәселелік
аты-жөнімтазалығы.Сыныптағы жағдай сурет Сынып,парта,тақта
ен мекен тәртіп.Сыныптағы дәптерді пайдалану ,орындықүстел,
жайы. оқуға керек заттар. шкаф,терезе,есік,
кезекші,тазалықшы
8 Біздің
сынып Мектептегі Топсеруен,танысу
бөлмелер:ди- бақылау,әңгімелесу Бөлме,кабинет,мұғ
ректордың кабинеті, снорт залында алімдер
мұғалімдер ойнау бөлмесі,дәрігер
бөлмесі, асхана, бөлмесі,
Мектептегкітапхана, т.б сахна,шебеерхана,
і Оларлың спорт залы.
9 бөлмелер Қажеттігі
Қаланы, ауыл- Әңгімелесу, Дироктор,оқу
Мектеп. ды безендіру. суретгі ісінің
Мек- Мектеп дәптерді меңгерушісі,тәрби
теп қызметкерлері пайлаламу, ешісі.
қызметкер мұғалімшң
10 -
лері Әңпмелесу,
Мектепте өзін- тусіндіру, Күн
Мектептінөзі ұстау. Мек- дидактика- тәртібі,сабақ
, кун тептегі күн лықойын- үстінде,үзіліс
Тәртібі тәртібі. Сабақ дар қоңырау,қимыл
алдындағы дай- ойын,
ындық, сабақ тәртіптілік,тәрті
11 үстіндегі тортіп. псіздік.
Ғіақылау,
Серуен. Күзгі әңгімелесу,
Мектептег күзгі көрі- Ашықтұман,
і ауа райы. ніске азар бұлтты,
тәжірибе аудару Іжелді, жапырақ
үлес- Өсімдіктердін, сарғ,айды
кесі Көрінісі түсті,қурайды,сыт
12 ырлайды,сынады,ие
леу,құмырсқа
ақылау, әңгмелесу,
Мектептег ецбек ету
і та- Табиғат мүйі-сіне Жем, күтім,
биғат тонсеруен аквариум,ба-лық,
мүйісі ұйымдастыру. Табиғат еңбек ету,
мүйі-еіндегі жүзеді, июқиды
өсімдік-тер мен
жануарлардың
13 тіршілігі, олар-ды
күту. Аква-риумдағы Тақырыптық серуен,
балықтарға же беру. бақылау,әңгімелесу,
Туған құсқа жем шашатын Қыс, қар, мұз,
қаланын орынмен та-нысу жем, жемдеу,суық,
(ауыл. Құстарды күту табиғат,қала,
кыстақ) Туған жердің қыскы ауыл,
тм мен көрінісі Күзбен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
5
1. Мектеп жасына дейінгі балалардың өз өлкесін таныстырудың маңызы
1. Туған өлке тарихы және ұрпақ сабақтастығы
6
2. Мектеп жасына дейінгі балаларға экологиялық білім беруде
өлкетанудың маңызы
9
2. Өз өлкесін танып білудегі өлкетану материалдары және оны талдау
принциптері.
1. Өлкетану материалдарының жүйесі және дидактикалық
ерекшеліктері
2. Мектеп жасына дейінгі балаларға өз өлкесін танытуда өлкетану
материалдарын іріктеу жолдары
2.3 Өз өлкесін танып білуге өлкетану материалдарын қолдану
әдістемесі
22
Қорытынды
29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
30
Қосымша
31
1. Мектеп жасына дейінгі балалардың өз өлкесін таныстырудың маңызы
1. Туған өлке тарихы және ұрпақ сабақтастығы
XXI ғасыр жаңарған, дамыған реформалар ғасыры болып тарих сахнасына
енуде. Сондықтан оқу-ағарту, ғылым сапасында жаңа реформалар жасалуда. Әр
елдің ұлттық салт-дәстүрі терең зерттеліп, соны игеруге мол мүмкіндік туды.
Қазақстан Республикасы соңғы 15 жыл ішінде әлем таныған ел болды. Қазіргі
жастарға зор міндеттер жүктелді, білімді ұрпақ қажеттілігі туындады. Қазақ
халқының көне тарихын, мол мұрасын оқып үйрену жаңа буын оқулықтарда,
стандар талаптарында көрсетілген.Соған қарамастан, қазіргі тарих
оқулықтарында жергілікті өлкеміздің трихы аз жазылған, топық зерттелмеген
мәліметгер көп.
Жас ұрпаққа бабаларымыздың ерлік ісін, ұрпақ сабақтастығын терең
танытатын тарих немесе жеке зерттеу еңбектер көптеп жазыпса, білім кеңейе
түсер еді. Қазіргі және кейінгі ұрпақ, алдындағы парыз өтелген болар еді.
Мен ұрпақ сабақтастығымен оның тарихын біріктіре зерттеуді мақсат еттім.
Осы бағытта аз да болса ізденіс жасауға, тың деректер табуға қазіргі
жастарға ой салуға ұмтылдым. Сабақтан тыс уақытта өлке тарихын оқуға мән
бердім. Сонда көптеген қиындықтар кездесті. Әлі де ауыл, аудан немесе
өлкеміздің көне тарихы, әсіресе кейінгі тарихы толық зерттеліп жазылмағаны
ойландырады. Өлкеміздің шежіресін зерттеуге, көптеген салалар бойынша тың
деректер табуға жастар; алдында міндеттер қоюға болатынын түсіндім.
Өлке тарихын терең білуде үш жүздік құрылымын сөз етпеске болмайды. Бұл
ұғымда бүкіл бір елдің тарихы, өткен өмірі, этникалық өзгерістері, жер-су
атаулары территооиялық даму ерекшепктері көрінеді. Үш жүздк құрылымды ру-
тайпа, ел, ұлт бопып қалыттасу үдерісімен (процесімен) тікелей
байланыстырып айту қажет. Бұл орайда, басы ашық мәселе ұлттың қалыптасу
тарихына кең тоқталу қажет. Ол үшін алаш, қазақ атауларының шығу
төркініне, үш жүзге бөліну себептеріне. т.б. түсініктемесіне, мағынасьнз
көз жіберіп, зерттеу керек.
Ұлт болып қалыптасу ғылымда екі жолмен түсіндіріледі. 1- ғылыми
зерттеулер арқылы.2. логикалық ойлау жүйесімен. Соңғы қисын бойынша адам
баласы Адам ата мен Хауа анадан өрбіді. Бірте-бірте рутайпа, ұлт, нәсіл,
мемлекет қалыптасты деніне, ғылымда мұның себебін табиғат құпиясынан іздеп,
алғашқы адамдар өміріне баға беріледі. Қалай десек те бізге қазақ халқының
қалыптасуы, үш жүзге бөлінуі тарихта даму ерекшелігі болғаны белгілі болып
отыр.
Бздіңше, үш жүзге бөлінуі тарихи нақты қажеттіліктен туындады. Күннің
шығар жолындағы тайпаларды Ұлы жүз, орта тұстағы тайпаларды Орта жүз.
Батыс өңірі тайпаларын Кіші жүз деп атаған. Демек, қазақ жерін үлкен үш
аймаққа бөлу арқылы басқару тәртібі осылай өмір талабынан туындаған.
Сондықтан, біздіңше жүз сөзі бағдар-бағыт, кеңістік, аймақ деген мағынаны
білдіреді. Осы үш жүздің ішін де өзім тұратын ұлы жүз аймағы даму
ерекшелігі жағынан тарихта үлкен орын алады. Ұлы жүз деп аталған тайпаның
болғаны жөнінде Қытай жазбаларында дерек бар. Содан бері Қазақстанның үлкен
аймағын алып Күн жолындағы бірінші ел бопып Ұлы жүз рутайпалары өмір сүріп
келеді.
Ұлы жүз аймағында ежелден ғұн, сақ, қаңлы, үйсін тайпалары, кейінгі
көптеген рутайпа бірлестіктері бірлесіп өмір суруде. Біз сол аймақтағы
кейінгі ұрпақпыз. Сондықтан, Күн шығыстағы ұлы жүздін ата тарихын білу мені
қызықтырады. Ұлы жүз аймағының тарихы көрші Қытай жазбаларында. Моңғолдың
құпия шежіресінде.гректің Үрімнің (Рим) тарихи жазбаларында кездеседі.Бұл
деректер бізге толықтай жеткен жоқ Алыс-жақын шет елдердің мұрағаттарына
біздің тарихшылар енді-енді барып, және жазбаларды, ондағы әеректерді
жарыққа шығарып, бүгінгі ұрпаққа жеткізе бастады. Енді, Іле, Алатауы, Хан-
Тәңірі таужоталары. Жетісудың жеті өзені аңғарларында және кең даласында
қалдырған ата-баба белгілеріне толық зерттеулер жүргізілсе, нұр үстіне нұр
болмақ.
Ұлы жүздін, даму тарихы Жоңғар шапқыншылығы кезінде оқиғалары көрші
елдер тарихында көбірек жазылғанымен, біздің елде аз зерттелген Осыдан
кейінгі даму үрдісіне талдау жасаған оқулық, бағдарламалар сирек кездеседі.
Осы мақсатта Ұлы жүз, Жетісу және Райымбек ауданы құнды тарихи мәліметтерге
бай. Осы елді мекендер тарихына арналған зерттеулер жазуды тезірек қолға
апса дұрыс болар еді. Өйткені Ұлы жүз, Жетісу өңірі тарих қойнауында өмір
сүрген ұлы тұлғалар өміріне топы.Ұлы бабаларымыздың өнеге ісін оқып,
үйренсек, бабалар рухынан демеу, медет алар едік.
Бұл орайда мектепте оқытылып жатқан Қазақстан тарихы пәнінің
тарауларында жеке тақырыптарында өлкеміздің тарихы жоқтың қасы, деректер
сирек кездеседі, ат үсті жазылған. Сондықтан осы еңбекті жазуды қолға алып,
тың деректерді іздестіруге ұмтылдым. Ұлы жүздің қапыптасуы толықтай XVI
ғасырда аяқталды десек, оның алып жатқан жер көлемі іле, Сыр, Талас, Шу
және Ұлы таулардан басталған жеті өзен аңғарларын мекендеп қуатты елге
айналғанын білеміз 1718 жылдан басталып. 150 жылға жуық уақыт өлкемізде
ойран салған Жоңғар шапқыншылығына қарсы күрескен ұлы бабаларымыздан бастау
алған ерлікті жалғастырушы ұрпақ қазір өсіп келеді. Ендігі мақсат — осы
ұрпақ сабақтастығын терең зерттеу арқылы өлке тәрихын жазу.
1723 жылы Жоңғарлардың жойқын шабуылынаң Ұлы жүздің де босып кеткені
анық. Ол тарихта Алқа сұлама, Ақтабан шубырынды деп аталып. Елім-ай
мұны ән осы кезеңде дүниеге келгені белгілі. Осы жойқын күн, тоқтату үшін
ел бірлігі мен қаһарман ерлік қажет болды, іске асты. Тарихта Аңырақай.
Ойран төбе. Қалма қырылған деген атаулардың қалуы осының
дәлелі.Президенті Н.Ә.Назарбаев Халқымыздың жоңғар халқын шылығына қарсы
күрестегі ең ірі жеңісі Балқаш бойындағы Аңырақай шайқасы Ойраттардың
аңыраған дауысын күллі қазақ түгел естігендей болған сон шайқастан кейін
ұры даласы Аңырақай аталып кеткені де белгілі деп Аңырақа шайқасының 270
жылға арналған тарихына талдау жасад баға берді. Осындай жеңіске жетуде,
елдің бірліг арттыруда төле би болған Төле Әлібекұлы (1663-1756) да баға
жетлес еңбек сіңірді. Ауыр жылдары елге билік жүргізген Тәуке, Болат,
Әбілмәмбет, Жолбарыс, Абылай I хандарға ой қосып, жауға жұмыла соққы беруді
I ұйымдастырып. Ұлы жүзде ғана емес. Орта жүз бен Кіш I жүзде есімі ел
аузында аса құрметпен аталады. Ұлы жүзде әулие баба атанған Әлмеректің
есімі ел аузында бүгінгі күнге I дейін құрметпен аталуда. Әлмерек бабаның
қиын-қыстау кезеңде, ел басына күн туған заманда ерлігімен көзге түскен
Райымбек батырға бата беруі тарихта ерекше оқиға ретінде I айтылып келеді.
Ал Қазіргі Елбасы Н.Ә.Назарбаев өз ата-анасының әулие, батыр бабамыз
Райымбектің басына келіп түнеп, оларға әулиенің аян бергенін өз естелігінде
жазып көрсетеді. Ұрпақ сабақтастығы осылай жалғасса деген ой мені де
ойландырады. Осы сабақтастықтың мәніне үңілсек, терең тарихи оқиғалар
жалғасқанына көзіміз жете ді. Ол үш оқиғалар тізбегіне (хронологиясына),
сабақтастығына зерттеулер жүргізу қажет.
2005 жылы Райымбек Ханкелдіұлының туылғанына 300 жыл толуы қарсаңында
өлкемізде тарихи оқиғаға арналған мерекелік шара өтті. Бұл бабамыз шамамен,
1705 жылы Алматы алқабында туылып. 1785 жылдары бүгінгі күндері. Алматының
қазқ ортасында зираты жатқан жерде өмірден өткен. 17 жасында ел-жұртымен
бірге Жоңғар шапқыншылығына ұшырап, Ақтабан шұбырындының қазретін шекіен
Сөйтіп, көкірегін намыс өртеп, бойын кек кернеген жігерлі жос ғұмырының 33
жылын қас дұшпанға қарсы шайқаслен өткізген. Ел-жұртынан түмен-түмен қол
жинап, мың-мыңдаған салт атты сарбаздарды сапқа тұрғызып, өзі оған сардар
болған. Алатау мен Қаратау өңірінен басталған қалмақтарта қайтара соққы
беру шабуылын Қарқара мен Шәлкөдеге дейін жеткізген. Райымбек осынау ұзақ
жылғы жеңіліс-жеңіс жоры ғында 77 мәрте жараланған. Сөйтіп тұра ажал
аранынан аман қалған, Жау қыспағына түскен қысылтаяң сәттерде тасыт жатқан
Іле дариясынан өткен Сарбаздары мен тұлпарлары сусыз далада шөлден қаталып
опат болар шаққа таяғанда найзасын тасқа қадап, су атқылатқан ерліктері мен
тапқырлықтары, ерлігімен қоса әулиелілігі оны даңққа бөлед! Рйымбектің тек
жаудан жасқанбас ерлігі ғана емес, тапқырпык көрегендік, мейірім-
шапағаттылық, үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсете білетін қасиеттері үш
ғасыр бұрын өткен есіміне көлеңке түсірмей, біздің заманымызға жеткізді.
Бабамыздың өзінен жүз жылдай бұрын өмір сүрген Шапырашты Қарасай
батырдың ерлігінен өнеге алғаны.Ұлы жүзден шыққан Өтеген, Наурызбай
секілді, Шапырашты Қасқары, Бәйсейіт, тб батырлармен тізе қосып күйрете
соққы берген ерліп бізге жетіп отыр.Әсіресе, ол біздің аудан
территориясындағы Ойран төбе шайқасында ерекше көзге түскен Жауды жеңе
отырып. Жетісу жерін азат етіп. Болашақ есте қалатындай қазіргі көрші
Қытай елімен ипекеттік шекара белдеулерінің негізін қала Нарынқол, Қостөбе.
Сүмбе, т.б. елді мекендердің шығысында осы заманға жеткен сын тас
белгілерді қалдырып, туған жер иебін нығайтқаны, осы оқиғалардың қалай іске
асқаны бізге белгісіз болуда. Бұл тас белгілер шекара белгісі ретінде
ғасырдан ғасырға өтіп, бізге жетті және мемлекеттік құжаттарда ерекше даулы
мәселелерді шешуде ерекше рөл атқарды. Бұдан бабамыздың болашқты көре
біпіп, ұрлағының клешегіме жол сала білгенн көреміз. Бабаларымыздың Елім -
Албан, жерім — Қарқара, жайлауым — Асы, мекенім —Алматының басы деп айтқан
сөзі осы өңірдегі ұрпақтарға мақтаныш сезімін ұялатады. Жалпы, Албан руының
тарихы елі де зерттеліп, ұрпақ-қа талай том-том еңбектер жазылатынына
сенеміз. Ол үшін көкірегі ояу, ойы ұшқыр, сезімтал жастар әр бағытта
зерттеуге қатысып, үлес қосса, өлкеміздің тарихы осылай толығар еді.
Сондықтан, Райымбек баба туралы қаншама оқып білдік десек те, оның
өшпес мұралары жаңарып, толыға түсуде.Ал әдеби тарихи шығармаларда батыр
бейнесі кейінгі ақын жазушылардың еңбектеріне арқау болып, тереңдей түсті.
Райымбек баба рухын көтеруде ақиық ақын. М.Мақатаевтың
Райымбек! Райымбек поэмасының орны ерекше. Осы поэмадан сабақтан тью,
өлкетану сабағында толық білім алып, қосымша деректер, зерттеулер жасауға
ой түйдік.
2. Мектеп жасына дейінгі балаларға экологиялық білім беруде өлкетанудың
маңызы
Адам тұратын жері мен оның табиғи және әлеуметтік ортасымен үздіксіз
өзара байланыста болады.
Өлкетанудың үш түрі бар - халықтық (қоғамдық), ғылыми және мектептегі.
Өлкетанудың осы түрлерінің салыстырмалы түрде талдауы 1 -кестеде
көрсетілген.Мектептегі өлкетануда, соның ішінде ғылыми экологиялық
қорытындылар мен әдістер халықтық өлкетануларда да қолданылады.
Өлкетанудың негізі объект және оқыту пәні бойынша ерекшеленетін ғылыми
және мектептік бағыт қатары бар. Негізгі оқыту обьектісіне сәйкес табиғи
өлкетану, экономикалық, тарихи өнертанулық, өлкені танып білу, ортақ
өлкетану аталған бағыттарда қарастырылады.
1- кесте Мектептегі өлкетанудың түрлері
Белгілері Өлкетанудың түрлері
Мақсаттың Теориялық Өлке туралы Оқушыларға оқыту және
мағынасы практикалыық жаңа тәрбие беруді дамыту
білімдердің
ғылыми
негіздері
Әдістер Пайдалы деген Ізденіс,зерттеуДайын күйде алған
байланыстарды анықтау,лер алған ақпараттар мен
ақпараттарды ұрпақтан ізденістік әдістер
– ұрпаққа жеткізу қорытындысы
Нәтижелері Салт-дәстүрлер,халық Қоғамға Өлке туралы
шығармалары арналған білім,интеллектуалдық
білімдер дағдылар және туған
өлкеге деген
қарым-қатынас
Нәтижелерді Практикалық,күнделіктіҒылымды әрі Өлкедегі жағдайды
қолдану өмірде қолдану дамыту үшін, жақсарту үшін,
өлкені практикалық жұмыстар.
зеерттеу
2- кесте.Өлкетану принципін педагогикалық принцип ретінде белгілеуге
арналған негіздер
Өлшемі Өлшемнің мәні Принципті белгілеуге арналған
негіздер
1 2 3
ОбьективтілікОбьективті Білімділіктің ортақ және өзара
эколо-гиялық ерекше байлайысы. Педагогикалық
зандылық негізінде процестің табиғи және әлеуметтік
қалыптастыру ортадағы ерекшеліктері
Бағыт-бағдар Экологиялық Мектептік білім мен шынайылылықтың
қарама-қайшылықтың арасындағы қарама-қайшылыққа жол
эко-логиялық мәселе бермеу
шешімдерінің белгілі
сыныптарға жол
беруде
3. Жүйелілік Экологиялық жүйенің Мақсаты: оқушылардың табиғи және
пікіріне әлеуметтік қоршаған ортадағы
мойынсұну-мақсатқа, тәжірибе байланыстарын жинау.
мағынасына, әдісіне,Мазмұны: өлкетану білімі, іздену
құралдарына, жәие практикалық икемділік
ұйымдастыру әдіс-тері, түрлері және құралдары
түрлеріне ұсыныс қызметтің барлық ұйымдасқан әртүрлі
талаптары деректерден ақпарат алу жүйесімен
байланысты.
4. АспектілікЖаңа әдістемелерді Оқушыларды ізденуге ұмтылдыру,
ашу, оқытуда және олардың белсенділігі мен
тәрбиелеуде өнерпаздығын дамыту, білімді
мүм-кіндіктерді өмірмен, прзктикамен нақты
жетілдіру байлаиысын қамтамасыз ету
5. Басқа пікірлерді Өлкетану пікірі басқа пікірмен
Толықтырылуы қоспай, ауыстырмай тығыз байлаиыста болады, бірақ
толықтыру олардың орнын ауыстыра алмайды.
Өлкетану пікірінің іске асуы
педагогикалық процестің нақты
ақпаратын көрнекілігін байыта
алады; дегенмен пікірдің абстракты
және нақты байланысы басқа да
жолдармен жүзеге асады
6. ТиімділігіПікірді жүзеге асыруЭкологиялық зерттеуде оқушыларды
білім берудің тәрбиелеу мен оқыту сапасы өлкетану
тиімді-лігін пікірін жүзеге асыруына септігін
арттырады тигізетіні дәлелденген .
7. Теориялық Экологиялық теория Мектептегі өлкетану теориясы меи
және мен практиканы бағытының даму негізін
практикалық да-мытуда пікірдің педагоги-калық практикада жетілдіру
мәні мәні болып табылады
Экологиялық өлкетануда білім беру мақсаттарын қол жеткізуге бағыналған
міндеттердің қатарына оқушылардың жергілікті деңгейде қоршаған орта
мәселелерін шешуге ат салысуы да болады.Мұндай қажетітілікі мұғалімдер
практикалық және педагогикалық мегіздермен түсіндіреді Біріншіден, оқушылар
қоршаған ортаны қорғау бойынша қоғамдық пайдалы еңбекке қатыса отырып,
мектепте алған білімдері мен дағдыларын іс жүзінде асыруға мумкіндік алады.
Екіншіден, бұл оқушыларға қоғамдық мәні бар экологиялық мәселелелерді
шешуге жеке үлес қосатынын сезінуге, олардың лайда болу көздерін анықтауға
және алдын алу шараларының жургізуге мүмкіндік береді.Жергілікті деңгейдегі
экологиялық мәселелерге сүйену, қоршаған орта, әлемдік экологиялық дағдарыс
планета халықтарының өміріндегі сан түрлі мәселерді нақтылауға мүмкіндк
береді.
Белгіленген кезеңнің логикалық құрылымы мыналарды талап етеді:
- тапсырманың ерекшелігі мен қиындауын, дайындықтың әрбір кезеңінде
оқу-танымдық және зерттеу жұмыстарының түрлерімен ауысгыруды;
- экологиялық өлкетану негізінде оқытуды ұйымдастырудың салдарларым;
- кезеңдердің өзара байланысы мен сабақтастығын,
- олардың сызықтық баспалдақты құрылысын, әрбір кезеңдегі оқыту
мазмұнының қайталануын, бірақ оның біртіндеп қиындай түсуін;
Алғашқы тізбектелген ережелер ерекше маңызды болып көрінеді, алға
қойған мақсат бойынша экологиялық өлкетану негізін оқытудағы ұйымдастыру
тәсілдер таңдауды анықтайды.Мамандарды даярлауда экологиялық өлкетануды
қолданудың әртүрлі кезеңдегі функционалды әдістемесін іске асырудың
міндетіне мыналар кіреді олардың қалыптасуы, біріншіден, өлкенім
экологиялық мәдениетке құнды қарым-қатынасы.
Екіншіден, экологиялық өлкетану білімінің жүйелері, үшіншіден,
жергілікті пегогикалық тәжірибені зерттеу ептілігі мен оны практикалық
жұмыста қолдану, алған міндетті іске асырудың интегративті көрсеткіші
біздің ойымызша эколоялық өлкетанулық болып табылады.
Өлкетану тәсіліне қарастырылып отырған принципті элементтерінің
құрылымында ерекше орын беріледі.Экологиялық өлкетану дамыған
мемлекеттердің мандарының мойындауы бойынша оқушылардың қазіргі экологиялық
мәселерді түсінуін және экологиялық ұғымдарды саналы түрде қабылдауын
қамтамасыз етеді.
Мектептегі экологиялық білім беру мен өлкетану байланысын педаготтардың
түсіну динамикасы мен оқушылардың экология-өлкетанулық жұмыстарындағы даму
тенденциясын соңғы он жылдықта жарыққа шыққан жинақтардан байқауға болады.
Жинақтағы экология - өлкетану мәселелері мынаны көрсетті:
Экологиялық білім берудің өлкетану әдістемесін орындауда педагог-
зерттеушілердің де, практикадан беретін мұғалімдердің де жұмысы ұнамды
болғанды. Өлкетану экологиялық жауапкершілікті, экологиялық мәдениетті
дамыту құралы ретінде қарастырылады.
Мектептегі практикалық жұмыстар мен мектептен тыс мекемелерде экология-
өлкетанулық жұмыстан айтарлықтай тәжірибе жиналды, мектептерде ол сыныптан
тыс жұмыс ретінде іске асады.
Өлкетанудың механикалық жалғасынан мектептегі экологиялық білім беру
синтезіне өту тенденциясы қадағаланады
Экологияның өлкетану жұмысында заттан кешенге, пәнаралық әдістемеге көшу
байқалады
Экологиялық өлкетану жұмысындағы мағына, тур, әдіс, деректеме мәселелері
эмперизмді деңгейде талқыланады.Бұл түрінде материалдар
бірікпеген.Дегенмен, соңғы жылдары мектептерде экологиялық өлкетанудың іске
асуы жүйелік әдстеме қажетін сезіне бастады.
6."Экологиялық өлкетану". "экологиялық өлкетанулық әдістеме", "экология-
өлкетанулық жұмыс", "экология-өлкетанулық даярлық", "экологиялық-
өлкетанулық оқытудың бағыты" терминдері дәйектемесіз және шектеусіз
қолданылады.
2 Өз өлкесін танып білудегі өлкетану материалдары және оны талдау
принциптері
2.1 Өлкетану материялдарының жүйесі және дидактикалық ерекшеліктері
Елбасымыз тарихтын маңызы туралы Өркениетті алға бастырар ғылым десек,
соның бірден-бір саласы жас ұрпақты дәл тарихтай отаншылдыққа,
ұлтжандылыққа, әділдікке тәрбиелей алмайды - дейді.
Өйткені ол бүкіл адамзаттың тарихы, жүріп өткен жолын, жинаған
тәжірибесін баяндайды. Тарихты білу - өзінін, отбасынын, әулетінін, туып-
өскен
өлкесінін тарихын білуден басталады. Өзінін тегін, онын тарихьш білмеген
адам
өзхалқыньң тарихын білуге ұмтылмайды. Мұндай адам басқа халықтарды, оның
тарихын, тілін әдет-ғұрпын құрметтемейді, сыйлай да алмайды. Осындай жағдай
болмау үшін балаларды туған өлкенін тарихын зерттеуге қызықтыру, белсене
қатыстыру қажет.Балаларды өлкетану жұмыстарын жүргізу, жиналған матери-
алдарды пайдалану өте маңызды тарихи санасын қалыптастырады.Осы мақсатта
мен білім стандартын басшылыққа ала отырып, оқу үрдісіне мынадай
педагогикалық ұстаным ұсынып отырмыан.
Негізгі құжаттарыма:
1. Мектепке дейінгі ұйымдарда;
2. Өлке тарихын,Отан тарихын меңгерген тарихи сананы
қалыаптастымру;
3. Баланы өзіндік іс –әрекет жасауға үйрету, оның интелектісін дамыту.
Мақсаты мен міндеттері.
Мақсаты өлкетану материялын меңгерудің тарихын оқып меңгерген тарихи
сананы қалыптастыру.
Міндеттері
- Тарихи біліктері мен дағдыларыан жетілдіру;
- Жас еркшеліктерін ескере отырып,оқу үрдісінің сапасын тарттыру;
- Өзіндік ізденіс, шығармашылыққа жетелдеу.
ІІ. Тұжырымдаманы іске асыру жолдары:
1. Туған өлкені зерттеуді ұйымдастыру жолдарыы;
2. Өлкетану қоғамын құру;
3. Өлкетану саяхаттарын ұйымдастыру;
4. Өлкетану ескерткіштерін зерттеу;
5. Экспедиция қорытындысы бойынша есеп беру және тақырыптық көрме
ұйымдастыру;
6. Пән сабақтарына қатысу,әдіс алмасу;
7. Өлкетанву жұмысыныцң барысы туралы қабырға газетін шығару, стенттер
дайындау;
8. Атқарылған жұмыстарды мұражай кеңесінде талқылау.
ІІІ.Тұжырымдаманы іске асырудан күтілетін нәтиже:
1. Өз Отанын сүйетін, отаның тарихын,тілін, әдет-ғұрыпын құрметтейтін
тұлға тәрбиеленетін;
2. Туған өлкеге деген қадір-құрметін оята отырып, сол арқылы туып-өскен
өлкеге, Отанға деген сүйіспеншілік қалыпастырады;
3. Мүмкін болғанынша зерттеу жұмыстарына қатысады;
4. Қоршаған ортаны бақылай алу білігі қалыптасады, олардын күнделікті
қажетті істерге қатысу қабілеті дамиды;
5. Сапалық қасиеттері дамиды;
6. Дағдылары мен біліктілігі артады;
7. Бойында ұлттық санасы қалыптасқан тарихи сана жетіледі;
8. Арасында бірлік одағы қалыптасады;
9. Отанымыз тарихына жаңа беттер қосылады.
Білім беру жүйесіндегі бүгінгі күндегі өзгерістер Отандық тарихтан білім
беруде оқытудын ғылыми және әдістемелік деңгейін көтеруді талап етеді.
Туған жері мен елінің, халқының өткен өмірі мен бүгінгі тіршілігін оқытып
үйрету азаматтық пен ұлтжандылыққа, Отанға деген сүйіспеншілікке
тәрбиелейді, жеке тұлғаның дамуына септігін тигізеді.
Оқыту методының түрленуі оқу материялының мазмұнымен де тікелей
байланысты.Мектеп жасына дейінгі балаларға өлкетануды оқытуда
қолданылатын метоттарды екі топқа жинақтауға болады:
а) Тәрбиешінің оқу материялын түсіндіру әдістері;
ә) оқушыларға өздігінен жұмыс істету методтары." Алғашқы топқа
тақырыптың мазмұнына байланысты мұғалімнің оқушылармен әңгімесі, баяндап
түсіндіруі жатса, екінші топқа оқушылардың сабақ барысында және сабақтан
тыс жүргізілгең бақылаулары, тәжірибелері, оқулық бойынша және оқу-тәжірибе
учаскесінде жұмыстары жатады.
Табиғаттан түсінік беруде оқушылардың ойлану қабілетін дамыту, ой
қорытуына жағдай жасау үшін табиғи объектілерді көріп, байқап қарауының,
бақылау, тәжірибе жасауының маңызы зор.Мектеп жасына дейінгі балалардың
психологиясын ескерсек, олар қабылданатын заттың нақты болуын керек
етеді.Демек, жеке заттарды саралап түсіндіру арқылы жалпы затты түсіндіруге
мүмкіндік туады. Мысалы, сиыр — үй жануары, қасқыр — жабайы аң, ауа, су,
топырақ т.б.— табиғат деген ұғымға келу үшін бұлардың жеке-жеке өзін оқи
отырып, ұқсастығына қарайа ара топтастырады. Өлкетанудың жалпы заңдылығын
түсінуі үшін жеке затты білуі қажет. Сондықтан да қай сабақтың барысында
болса да, заттық көрнекілік негізгі орын алады.Заттық көрнекілікті
мұғалімнің әңгімелесуі, ауызша баяндап түсіндіруі барысында да, оқушылардың
өздігінен істейтін жұмыстары барысында да кезеңінен пайдаланады.
2.2 Мектеп жасына дейінгі балаларға өз өлкесін танытуда өлкетану
материялдарын іріктеу жолдары
Өлкетану жұмыстарымен айналысу үішн жоспарына сай зерттеу объектісін,
жұмыс түрі мен әдістерін таңдап, оған үнемі басшылық жасайды. Өлкетану -
ғылыми іздешмпаздыққа бастайтын, нақты жол.
Іздену, оқып үйрену барысында белсеңділік танытумен қатар бүтіндей оқу
материалын меңгереді, білімдерін, танымдық іс-әрекетгерін күнделікті өмірде
пайдаланумен қатар болашақта қажетіне жаратады.
Өзі туған өлкесі туралы оқып үйрену тарихи ұғымдарды қалыптастырады,
өлке тарихын сабақта, әсіресе, тәрбиелік шараларда пайдалану қандай
ғанибет!
Қорыта келгенде өлке тарихы туралы материалдар сабақ құндылығы мен
нақты деректер, цифрлар, көрнекіліктер түрінде көмекші құрал бола алады.
Оқыту үрдісінде өлке тануды 2 жағдайда пайдалану қажет.
Оқытуда - өлкетану материалының мәні мен мазмұнын оқу программасына
сәйкестендіру.
Бағдарламадан тыс - (тәрбие жоспарынын мазмұнымен үйлестіру).
Жан-жақты зерттелген өлкетану материалдары музей қорын толықтырса келесі
сатыда әрбір қоғам өміріне араласа алатындай дағдысына да жетекші бола
алады, өйткені жұмыс ұжымдық түрде атқарылады, ортақ қызығатын істердің
пайдалылығы, өз ісіне біреуге қажеттігін сезіне алатын жауапкершілік
қалыптасады.
Сабақ өткізу барысында өлкетану материалын пайдалану басшылығына:
Өзіндік тарихы жоқ өлке болмайды. Барлық материалдар кездесу, сұрау,
іздеу арқылы еңбекпен жиналады.Сондықтан оларды өте мұхият сақтау қажет.
Міндетті түрде картотекалар қорына фактілер, цифрлар, хронологияларды
тақырыпқа сай тіркеп отыру керек.
Өлкетану сабақтарының методикалық негізі
1. Тарих сабақтарында адамдар өмірдегі шынайы фактілерді пайдалану
сабақ шеңберінде ғана емес, оқулықты, кейде толық курсты да қамтып кетуі
мүмкін, ол туған өлкеге деген сүйіспеншілік сезімін оятумен қатар, өз ата-
бабаларын мақтан етуге, яғни адамгершілік сезімінде оятып, Отанға деген
махаббат сезімін де қалыптастырады.
Тарихи окқиғалардын дұрыс, бұрысын замана қателіктері мен
жетістіктерін бағалауға үйретуде жергілікті жер туралы материалдың маңызы
зор. Тәжірибелі мұғалім ретінде мен мынаны дәлелдей аламын.
Өлке тарихы туралы материалды сабақта пайдаланған тәрбиешінің әңгімесі
білімге айрықша сенімділік береді, дәлдік береді, баланың пәнге деген
қызығушылығын қалыптастырумен қатар, тарихи оқиғаларды жергілікті
фактілермен салыстыру арқылы сол тақырыпты есінде қалдырады.
Материалдарды сабақта пайдалану үрдісі сан алуан. Мысалы бір фактілерден
сабақтын негізгі бөлігін толықтыратын ауқымды суреттеулерге дейін қамтуға
болады.
Өлкетануға арналған сабақ тиіптері қандай болуы мүмкін?
Мынандай әдістерді басшылыққа алу керек:
Өлкетану материалын сабаққа кіріспе түрінде немесе сабақ барысындағы
сұраққа жауап ретіңде;
Белгілі бір оқиғаның нақтылығын көрсету мақсатында;
Оқу материалына толықтырма ретінде.
Бұл әдістер сабақ барысында әр түрлі формаларда жүзеге асуы мүмкін.
Мысалы: жергілікті материал әңгімесі арқылы жеткізіліп жұмыс жасалады,
жергілікті жағдай туралы документ материалдары, статьяларды пайдаланып
қорытынды жасауға болады,т.б
Мысалы: нақты материял әңгімесі арқылы жеткізіліп жұмыс жасалады,
жергілікті жағдай туралы документ материялдары,статьяларды пайдаланып
қорытынды жасауға болады, т.б.
Көп жылдық тәжірибе мынаны көрсетеді, егер оқушы ескі мен жаңа
тұрмыстық заттарды көрнекті түрде салыстырып көрсе сол неғұрлым ұзақ
уақыт есте қалады.
Мысалы:өлкетану мұражайында ежелгі қазақтар киетін тымақ,қымыз
құятын саба,ожау, киіз төсеніштер үлгісі қойылған.Оқушылар бұрынғы еңбек
түрлерін,тұрмысты,мәдениетті бүгінімен салыстыра отырып, адамзаттың
қандай дәрежеде дамығандығын аша алады.
Мектеп мұғалімі этнографиялық ескерткіш заттарды, оның үлгілерін
жасауды алыу шеберлерімен кездесу барысында келісіп жинақтайды.
Көшпенді болған қазақ халқының салт-дәстүрлерін, тұрмыстық
заттарын, (ағаш табақ, ағаш тастау) мәдениетіндегі ерекшеліктерін альбом
түрінде де жинақмтауға болады.
Өлке тарихын оқу- топономика (грек.Топос-жер,-онимо-атау) ғылымынсыз
мүмкін емес, өйткені жер тілі –сол жердің тарихыан білдіреді.Егінсу
өзенін жағалай қонған ел өзен бойына егін егіп, соны суғару үшін
солай атаған. Шыбынтай сайы, ыстықтан паналаған жылқалар сол жайды пана
еткен. Атауларға талдасу берудің өзі өткенді білу,белгілі бір тарихи
оқиға екенін білдіреді.
Өлкенің өз отбасынан басталатынын Республика тарихын, мәдениетін
меңгермей, Отанын сүйетін азамат тәрбиелеу және ұлттық сананы қалыптастыру
мүмкін емес.Қай кезеңде болсын адамзат алдында тұрған мұрат-міндеттердің ең
бастысы, өзінің ісін, өмірін жалғастыратын салауатты, саналы ұрпақ болып
табылады.
Реті ТақырыптаСабақтың мазмұны Ұйымдастырылатын Сөздік
ры жұмыс түрлері
1 2 3 4 5
1 Біздің Оқушылардың тобасы, Әңгімелесіу,суретті Ата,әже,әке,ана,а
отбасы.Отата-анасы.Отбасы дәптерді па,
басы мүшелерінің пайдалану,оқушылардытәте,іні,қары ндас
мүшелері силастығы,үлкенді баяндау аға
силау, кішіге көмек
2 Мамандық,Ата-анасының,отбасы Оқушылардың
отбасы мүшелерінің жұмыс баяндау,суретті,дәптДәрігер,
мүшелерінорыны,мамандығы.Мамаерд і,дифильімді мұғалім,тракторшы
ің ндықтардың адамға пайдалану саунашы,
мамандығыәсері. шопан,бақташы,ұст
а
тігінші,инженер
Отбасында
3 ғы Отбасындачғы
сыйлықты.қарым-қатынас,үлкендӘңг імелесу суретті
Әдептілікі сыйлау,кішіге дәптерді пайдалану Кешіріңіз
,қамқорлыкөмек.Үй ішіндегі рахмет,риза
қ,көмек көмек еңбек.Туған болу,рұхсат
күнді тойлау қонақ етіңіз,сыпайылық,
Уақыт,мезкүту. кішіпейілділік,қо
4 гіл нақ туған күн.
Жылдың төрт Әңгімелесу сурет
мезгілі.Тәулік күн дәптерді пайдалану
тәртібі.Ертеңгі
жаттығу.Уақытты
Оқушыларддұрыс пайдалану.
5 ың Тазалық ұқыптылық
өзін-өзі Оқушының Мұғалімнің жуыну
күтуі, тазалығы,ұқыптылығы,әңгімесі,суре тті сүртіну,киіну,мін
гигиеналыеңбегі, өзін-өзі дәптерді пайдалану дет еңбек.
қ күтуі,Гигиеналық әңгімелесу.
талаптардережелер
ы
қалыптаст
6 ыру Мекен-жай ұғымын Мәселелік
таныстыру,өз жағдай,әңгімелесу Көше үй
аты-жөні өз көшесі нөмері,аты-жөні,м
7 Оқушылард екен жайы,хат
ың Мектеп,Сынып,Сынып Әңгіме,мәселелік
аты-жөнімтазалығы.Сыныптағы жағдай сурет Сынып,парта,тақта
ен мекен тәртіп.Сыныптағы дәптерді пайдалану ,орындықүстел,
жайы. оқуға керек заттар. шкаф,терезе,есік,
кезекші,тазалықшы
8 Біздің
сынып Мектептегі Топсеруен,танысу
бөлмелер:ди- бақылау,әңгімелесу Бөлме,кабинет,мұғ
ректордың кабинеті, снорт залында алімдер
мұғалімдер ойнау бөлмесі,дәрігер
бөлмесі, асхана, бөлмесі,
Мектептегкітапхана, т.б сахна,шебеерхана,
і Оларлың спорт залы.
9 бөлмелер Қажеттігі
Қаланы, ауыл- Әңгімелесу, Дироктор,оқу
Мектеп. ды безендіру. суретгі ісінің
Мек- Мектеп дәптерді меңгерушісі,тәрби
теп қызметкерлері пайлаламу, ешісі.
қызметкер мұғалімшң
10 -
лері Әңпмелесу,
Мектепте өзін- тусіндіру, Күн
Мектептінөзі ұстау. Мек- дидактика- тәртібі,сабақ
, кун тептегі күн лықойын- үстінде,үзіліс
Тәртібі тәртібі. Сабақ дар қоңырау,қимыл
алдындағы дай- ойын,
ындық, сабақ тәртіптілік,тәрті
11 үстіндегі тортіп. псіздік.
Ғіақылау,
Серуен. Күзгі әңгімелесу,
Мектептег күзгі көрі- Ашықтұман,
і ауа райы. ніске азар бұлтты,
тәжірибе аудару Іжелді, жапырақ
үлес- Өсімдіктердін, сарғ,айды
кесі Көрінісі түсті,қурайды,сыт
12 ырлайды,сынады,ие
леу,құмырсқа
ақылау, әңгмелесу,
Мектептег ецбек ету
і та- Табиғат мүйі-сіне Жем, күтім,
биғат тонсеруен аквариум,ба-лық,
мүйісі ұйымдастыру. Табиғат еңбек ету,
мүйі-еіндегі жүзеді, июқиды
өсімдік-тер мен
жануарлардың
13 тіршілігі, олар-ды
күту. Аква-риумдағы Тақырыптық серуен,
балықтарға же беру. бақылау,әңгімелесу,
Туған құсқа жем шашатын Қыс, қар, мұз,
қаланын орынмен та-нысу жем, жемдеу,суық,
(ауыл. Құстарды күту табиғат,қала,
кыстақ) Туған жердің қыскы ауыл,
тм мен көрінісі Күзбен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz