М.Мағауин шығармаларындағы «автор бейнесі» мен кейіпкер бейнесінің берілу жолдарын анықта

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

1-ТАРАУ Көркем әдебиет тілі және оның зерттелу жайы, қазіргі даму бағыты

2-ТАРАУ М. Мағауинның «Аласапыран» романының тілдік-стильдік ерекшеліктері

2. 1 «Аласапыран» романындағы «автор бейнесінің» көрінісі

2. 2 Тілдік құралдардың кейіпкер бейнесін берудегі қызметі

2. 3 Шығарманың тілдік-стильдік ерекшеліктері

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

КІРІСПЕ

Белгілі бір ұлт тілінде көркем әдебиет тілінің алатын орны ерекше. Көркем әдебиет тілі халық тілінің дамып, қалыптасуында аса зор қызмет атқарады. Қазақ тілінің бүгінгі дәрежедегідей икемді, бейнелі болуында аса көрнекті көркем сөз шеберлерінің елеулі рөл атқаратындығын ешкім де жоққа шығара алмайды. Әсіресе, эстетикалық қызметі көркем әдебиет тілін стильдердің басқа түрлерінен, бір жағынан, даралығын көрсетсе, екінші жағынан, сол стильдер жүйесінде оның жетекші орынға ие екендігін де дәлелдейді. Тіл байлығының өзі-ақ көркем шығармалар стилінің бірден-бір айырмашылығын танытады. Академик Л. В. Щерба көркем әдебиетте жарыспалы тілдік құралдардың барынша мол болатындығын ескерте келіп, олардың қолданылуы мақсатты болатынын баса атап көрсетеді, дәлірек айтқанда, жарыспалы тілдік құралдар әдеби тіл басын біріктіретін ауызекі сөйлеу тілінің, әлеуметтік тілдің, тіпті географиялық диалектілердің сан алуан түрлерін суреттеу үшін қажет. Орыс тіліне қатысты айтылған мұндай ойды қазақ әдеби тіліне де қолдануға болады. Ең алдымен, көркем әдебиет тілі шығармаларда бейнеленуге тиіс сан оқиғаларды, адамдарды, олардың қақтығыстары мен мінез иірімдерін көрсетуді мақсат еткендіктен, қазақ тілінің байлығын мүмкіндігінше айқын да еркін пайдалануы қажет. Міне, сондықтан да көркем әдебиет тілі функциональдық стильдердің басқа түрлерінен өзінің сөз қолданысы жағынан ерекшеленеді.

Басқа стильдерде кездесе бермейтін, бірақ көркем әдебиет тіліне ең қажетті шарттардың бірі - автордың шығармашылық даралығының болуы. Бұл арада әңгіме тек тілге қатысты екенін баса айту қажет, өйткені жазушыға қойылатын бұл талап тақырып таңдау, оқиғаны бастап, дамытып, өрбіту сияқты тілден біршама алыстау көрінетін жайларға да байланысты. Сонымен, жазушының қайсысына да қажетті ең басты талаптардың бірі - сөз саптау тұрғысынан өзгеге ұқсамайтын ерекшелігінің болуы. Жазушының шығармашылық өзгешелігі дегенде бір-бірімен тығыз байланысты екі жайға назар аудармасқа болмайды. Оның бірі - жазушының лексикасы мен грамматикасы, демек, жазушының тіл байлығы және оны пайдалану мүмкіндігі мен өнегесі; екіншісі - стилистикасы, былайша айтқанда, автордың лексикасындағы сөздердің жеке күйінде, сондай-ақ сөйлем түрінде, мәтін ішінде қолданылу ерекшелігі, «автор бейнесінің» көріну жолдары, кейіпкер тілін даралаудағы тілдік-стильдік құралдар т. б. жайттар енеді.

Көркем шығарма тілін, стильдік ерекшелігін қарастыруда кейіпкер бейнесі мен автор бейнесінің берілу жолдарын талдап көрсету тек әдебиеттану ғылымы үшін ғана емес, лингвистика саласы үшін де аса қажет. Осы орайда көркем шығарманың стилін, мәтін құрылымын тілдік тұрғыда зерттеу - бүгінгі күннің әлі де өзекті мәселелерінің бірі. Мұхтар Мағауин - қазіргі қазақ әдеби тіліне үлес қосушы белгілі қаламгерлеріміздің бірі. Жазушының «Аласапыран» тарихи дилогиясы қазақ тарихи романдары қатарындағы шоқтығы биік туындылардың бірі болса, «Көк мұнар», «Көк балақ», «Шақан шері» романдары мен «Қазының өлімі» повестері қазіргі қазақ көркем әдебиетінде өзіндік орны бар айтулы шығармалар. Солай бола тұра жазушы шығармалары тілдік тұрғыдан, автордың дара стилі тұрғысынан толық зерттелмеген.

Академик Р. Сыздық өзінің «Ә. Кекілбаев пен М. Мағауинның тарихи романдарының тілі» атты көлемді мақаласында М. Мағауинның «Аласапыран» романының тілі жөнінде арнайы сөз етеді. Аталмыш ғылыми мақалада «Аласапыран» романындағы тарихи шығармаларға тән ерекшеліктерге тоқталып, жазушының даралық стилі, өзіндік сөз қолданысы әлі де зерттеуді қажет ететінін айтады.

Біз бұл жұмысымызда М. Мағауин шығармаларындағы «автор бейнесі» мен кейіпкер бейнесінің берілу жолдарын, жазушы қолданған тілдік-стильдік тәсілдерді талдап көрсетуді мақсат еттік. Осы тұрғыда белгілі ғалым Б. Шалабайдың «автор бейнесі - көркем әдебиет тілінің ішкі сапалық қасиеттері мен заңдылықтарын анықтауға мүмкіндік беретін категориялардың бірі әрі негізі» - деген пікірін дипломдық жұмысымызда негізгі басшылыққа алдық.

Зерттеудің нысаны: М. Мағауин шығармаларындағы «автор бейнесі» мен кейіпкер бейнесін қалыптастырушы тілдік-стильдік тәсілдер.

Бітіру жұмысымызда ғылыми тұжырымдар жасауға, тілдік-стильдік талдау жасауға негіз болған дерек ретінде М. Мағауинның «Аласапыран» роман - дилогиясы (1988) атты шығармасы алынды.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері: Бітіру жұмысымызда М. Мағауин шығармаларындағы «автор бейнесі» мен кейіпкер бейнесінің берілу жолдарын анықтап, жазушы қолданған тілдік-стильдік тәсілдердің қызметін ашу мақсаты көзделді. Осы мақсатқа жету үшін алдымызға мынадай міндеттер қойдық:

- көркем әдебиет тілі жөніндегі зерттеулерді, оның даму бағыттарын айқындау, зерделеу;

«автор бейнесінің» көрінісіне, қалыптасып дамуына талдау жасау;
баяндау түрлерінің «автор бейнесін» қалыптастырудағы қызметін анықтау;
кейіпкер бейнесін берудегі тілдік-стильдік тәсілдерге талдау жасау;
фразеологизмдердің, көріктеу құралдарының кейіпкер бейнесін берудегі қызметін айқындау;
синтаксистік құрылымдардың образ жасауға қатысын талдау.

Жұмыстың ғылыми жаңалығы:

М. Мағауин шығармаларындағы «автор бейнесінің» көрінісі талданды;
«автор бейнесін» қалыптастырудағы жазушы таңдап қолданған баяндау формаларының тілдік қызметі айқындалды;
«автор бейнесін» беруге қатысушы тілдік құбылыстардың қызметі анықталды;
жазушының кейіпкер бейнесін беретін тілдік-стильдік тәсілдерді қолданудағы өзіндік даралығы, ерекшелігі дәлелденіп көрсетілді.

Зерттеу барысында сипаттау, стилистикалық талдау, жинақтап топтау әдістері қолданылды.

1-ТАРАУ

Көркем әдебиет тілі және оның зерттелу жайы, қазіргі даму бағыты

Қазақ халқының рухани өміріне елеулі үлес қосып отырған қаламгерлеріміздің танымал туындыларының тілі мен сөз саптасын тексеру, зерттеу жұмыстарын жүргізу филология ғылымында кеңінен өрістеп келеді. Бұл - заңды да құптарлық құбылыс. Өйткені «тіл - әдебиеттің бірінші элементі» болуы себепті, әдеби тілдің даму бағыттарын саралау, қаламгердің сөз мәнерін тану зерттеудің ғана нәтижесінде жүзеге асары даусыз.

Негізінен, көркем әдебиет тілінің зерттеле бастауы XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың бас кезеңіне сай келеді. XX ғасырдың 20-жылдарынан бастап орыс лингвистикасында тілдің және оның құрылымдық элементтерінің әдеби жазба шығармалардың әр алуан түрлеріндегі, жанрларындағы қызметін айқындау туралы мәселе көтерілді. Сонымен қатар, көркем тілдің түрлері, көркем әдебиет тілінің жанрлары туралы зерттеу жұмыстары жүргізіле бастады. Жазушы тілі проблемасы көркем шығарманың жанрлары мен түрлері мәселесімен тығыз байланыста қарастырылды. Прозалық, поэзиялық, драмалық шығармалардың түрлері бір-бірінен мағыналық, құрылымдық тұтастығы мен стилистикалық міндеттері жағынан ерекшеленді. Осы кезеңдегі зерттеулерде жазушы тілін екі тұрғыда зерттеу принципі ұсынылған болатын: бірінші, ұлттық әдеби тіл мен оның стильдері тұрғысынан; екінші, барлық жанрлардағы стильдік көріністегі көркем әдебиеттің тілі тұрғысынан. Өйткені жазушы тілі, бір жағынан, әдеби тілдің нормаларына тәуелді болса, екінші жағынан, көркем әдебиеттің теориясына тәуелді. Сол себепті көркем шығарманың тілін зерттеу бір мезгілде әрі лингвистикалық, әрі әдеби стилистикалық тұрғыда жүргізілуді қажет етеді.

Орыс тіл білімінде көркем әдебиет тілін зерттеудің жеке сала ретінде қаралып, оның ғылыми негізделуі академик В. В. Виноградов еңбектерімен тығыз байланысты[25, 2] . Көркем әдебиет тілін зерттеудің күрделілігін В. В. Виноградов орынды ескеріп, көркем әдебиет тілін зерттеуді әдебиеттану мен тіл ғылымдарының аралығындағы, екеуімен де тығыз байланысты, бірақ өз алдына жеке ғылым саласы ретінде қарастыруды ұсынған болатын.

В. В. Виноградовтың пікірінше, көркем әдебиеттің тілін екі аспектіде алып қарау керек: 1) Әдеби тілдің тарихы тұрғысынан; 2) Көркем әдебиеттің өзіндік ерекшелігі тұрғысынан. Ғалым көркем шығарма тілін зерттеудің екі жолын көрсетеді. Бірі - жалпыдан жалқыға қарай, яғни ең алдымен жанрлық, құрылымдық, сюжеттік ерекшеліктеріне талдау жасап, одан әрі ұсақ элементтеріне тоқталу. Екінші - керісінше ең кіші элементтен күрделіге қарай талдау жасау[25, 74] .

Көркем әдебиет тіліне ерекше көңіл бөлген орыс ғалымдары В. Г. Белинский, А. А. Потебня, Г. О. Винокур көркем шығарманың поэтикасын қарастырып, оның түрлі құрылымдық сипатын танудың әр түрлі бағыттарын ұсынған.

А. А. Потебняның пікірінше, поэтикалық шығармада сөз өзінің ішкі формасы арқылы символдық мәнге ие болады, сол арқылы адам санасында поэтикалық образ қалыптастырады[28, 28] .

А. А. Ветров, В. В. Литвинов, Н. М. Шанский, Б. Г. Бобылев, Л. В. Щерба, Б. В. Томашевский, Р. А. Будагов, А. И. Ефимов, М. Н. Кожина т. б. ғалымдар өз еңбектерінде көркем әдеби тілдің әр саласын зерттеген. М. Н. Кожина стилистиканың жеке ғылым ретіндегі сұранысын былайша түсіндіреді: «Выдвижение этих двух проблем - различения языка - речи, определения литературного языка и его нормы - явилось передпосылкой и причиной основой развития стилистики в научную дисциплину» [29, 7] . Ал Р. А. Будагов « . . . стилистика - «душа» любого развитого языка. Поэтому ей должно принадлежать важное место как в науке о художественной литературе» деп, стилистиканың тілдік және көркем әдеби арнадан тұратындығын атап көрсетеді [31, 101] .

Аталған ғалымдардың еңбектерінің құндылығы сонда, әр қаламгер тіліне тоқтала отырып, сол халықтың әдеби тіліне қосқан үлесі, тілдің түрлі мағыналық сипатын ашып көрсетудегі лексика-семантикалық, грамматика-морфологиялық мәселелерін қарастырған. Көркем әдеби тілді лингвистикалық зерттеудің маңыздылығын атап көрсеткен.

Қазақ филологиясында қазақ әдеби тілі тарихын танытатын еңбектер мен зерттеулер өткен ғасырдың елуінші жылдарынан басталады. Көркем әдебиет пен оның тіліне А. Байтұрсынов, М. Әуезов, М. Балақаев, Қ. Жұмалиев, С. Аманжолов, Н. Сауранбаев, І. Кеңесбаев т. б. ғалымдар тарапынан зерттеулер жасала бастады. Соның ішінде А. Байтұрсынов, М. Әуезов сияқты ғалымдар көркем әдебиет тілі туралы арнайы зерттеу жасамағанымен, сөз өнерінің көркем тілдік материалы туралы бағалы ой-пікірлер білдірген. А. Байтұрсынов: «Тіл қисыны дегеніміз - асыл сөздің болатын заңдарын, шарттарын танытатын ғылым, лебіз ғылымының мақсаты асыл сөздердің асыл болатын заңдарын білдіріп, түрлерін танытып, әдебиет жүзіндегі өнерпаздардың шығарған сөздерінің үлгі-өнегелерімен таныстырып, сөзден шеберлер не жасағандығын, не жасауға болатындығын көрсету» деп [6, 348], «тіл қисыны» мен «лебіз ғылымын» бірлікте алу арқылы ғана көркем шығарма табиғатын танитынымызды орынды пайымдайды.

М. Әуезов «Қозы Көрпеш - Баян сұлу», «Қыз Жібек», «Манас» жырларының тілдік-көркемдік ерекшеліктерін талдау арқылы көркем шығарма тілін талдаудың үлгісін танытады. М. Әуезов дастан тіліндегі кейіпкерлердің өзара сөйлеу, сөйлету тәсілдеріне, авторлық баяндау тәсілдеріне, дастанның өзіндік техникалық ерекшеліктеріне терең талдау жасаған [3, 330] .

Жоғарыда аталған ғалымдардың еңбектерінен басталатын көркем әдебиет тілін зерттеу - бүгінде теориялық негізі қаланып, мазмұны жағынан кеңейіп дамып келе жатқан жаңа сала. Яғни нысаны мен мақсат-міндеттері, ұстанымдары мен әдіс-тәсілдері айқындалып, іргесі кеңейіп толығып келеді. Жекелеген ақын-жазушылардың әдеби тілді қаншалықты байыта түскенін, сөз қолданудағы көркемдік, шеберлік қырларын, көркем шығарма тілін зерттеудің әр алуан мәселелерін қарастырғын Қ. Жұбанов, К. Аханов, Ә. Қайдаров, Р. Сыздық, Б. Шалабай, Е. Жанпейісов, С. Исаев, Х. Кәрімов, М. Серғалиев, Ә. Болғанбаев, Б. Қалиев, Ш. Сарыбаев, Б. Хасанов, Х. Нұрмұқанов т. б. ғалымдардың зерттеулері қазақ көркем әдебиет стилистикасының ғылым саласы ретінде қалыптасуына үлкен үлес қосқан еңбектер болып табылады.

Көркем әдебиет тілін зерттеуге қомақты үлес қосып, осы саланың қалыптасуына ықпал еткен ғалымдардың бірі - Р. Сыздық. Зерттеуші Абай тілінің лексикасы мен грамматикасын жан-жақты талдай келе, көркем шығарма тілінің жеке ғылым саласы бола алатынын біржолата дәлелдеді. Автор «Абайдың сөз өрнегі», «Қазақ әдеби тілінің тарихы» атты еңбектерінде лингвистикалық стилистика саласының күрделі мәселелерін қамтиды. Академик Р. Сыздықова жазушы тілінің көркемдік шеберлігі туралы мәселені оның стилі деген ұғыммен байланысты алып қарайды. Абай өлеңдерінің грамматикалық құрылымын жан-жақты талдай отырып, ғалым олардың шығарманың идеясына сай түсу жағына терең назар аударады. Сол арқылы көркем шығарма тілін талдаудың үлгісін көрсетеді.

Көркем шығарма тілін зерттеуші ғалым Е. Жанпейісов шығарма тілінің өзіндік ерекшелігі туралы былай дейді: «Көркем шығарма тілінің табиғаты, оның барлық қыр-сыры шын мәнінде шығарма стилінің элементі ретінде, сонымен қоса және әдеби тілдің, жалпыхалықтық тілдің стилімен тығыз байланыста талданған тұста ғана толық ашылса керек» [8, 37] . Ғалым көркем әдебиет тілі мен әдеби тілдің ортақ қасиеттеріне тоқталады.

Е. Жанпейісов көркем әдебиет тілін әдеби тілдің басқа стильдерінен бөлекше қатардағы құбылыс ретінде қарайды. Көркем әдебиет стилінің өзге стильдерден басты айырмашылығы - эстетикалық функция атқаратындығында деп көрсетеді.

Көркем шығарманың тілін зерттеу өзге де тілші-әдебиетші ғалымдар тарапынан көбірек қолға алынған. М. Әуезов, Қ. Жұмалиев, М. Қаратаев, З. Қабдолов, Т. Қоңыров, Р. Нұрғалиев, Қ. Өмірәлиев, Б. Шалабай, Т. Ақшолақов, М. Атымов, З. Ахметов, Х. Әдібаев т. б. еңбектерінде көркем шығарма тілінің ойды берудегі ажарлау, көріктеуіш қызметі, шығарма кейіпкерінің тілі, стильдік ерекшелік тұрғысынан түрліше аспектіде, әр қырынан зерттелген, түрлі байламдар жасалған. Сөз жоқ, аталған еңбектердің бағалы нәтижелері лингвистердің стилистикалық зерттеулеріне тірек, таяныш, арқау болған.

Сондай-ақ ғылымның дамуы мен ғылыми ойдың өркендеуі әдебиет ғылымы саласында жаңа ізденістер мен түрліше ғылыми еңбектермен толығуына ықпал етті. Олай дейтініміз, көркем шығарма табиғатын тануға деген құштарлық пен ғылыми көзқарас әлдеқайда кеңейе түсті деуге болады. Оның дәлелі - соңғы жылдардағы қорғалып жатқан ғылыми еңбектер. Оларда әдеби шығарманы тек тілдік қызмет аясында ғана қарастырып қоймай, шығарма поэтикасы, мәтінтану тұрғысынан, көркем шығармадағы психологизм, оны берудегі, образ жасаудағы тілдік қызмет, ұлттық сана, дәстүр т. б. көптеген мәселелерімен тұтастыра, бірлікте қарастырған. Осы орайда Т. Сыдықов, Т. Рахымжанов, Г. Пірәлиева, Қ. Әбдікова т. б. ғалымдардың еңбегін айтуға болады.

М. Әуезов «Қазақ әдеби тілінің мәселелері» туралы еңбегінде: «Ақын-жазушы тілін тіл маманы зерттесе, лингвистикалық тұрғыдан қарайды да, ал әдебиетші әдебиеттік ізденумен тынады. Филологияның екі саласының басын қосқан нағыз ғылыми зерттеулер әлі жоқ» - деген болатын [4, 103] .

Соңғы жылдары тіл білімінде шығарма тілін зерттеуге көп көңіл бөлініп, көркем шығарма тілін қарастыру әр қырынан түрленіп отыр. Осы мәселені арнайы зерттеу нысаны етіп алған Б. Шалабай «Көркем проза тілін зерттеудің ғылыми-теориялық негіздері» атты докторлық диссертациясында: «тіл және әдебиеттану ғылымында көркем шығарманың тілін лингвистикалық және әдебиеттану ілімдерінің тұрғысынан бөліп алып қараушылық қалыптасқан. Қолдан жасалған мұндай шектеушілік көркем әдебиет тілі сияқты біртұтас дүниені жете түсінуге кедергі келтіреді» деп жазады [21, 16] . Шындығында көркем шығарманың тілін әдебиеттану ғылымында зерттеу мен лингвистикалық тұрғыдан тексеруге екі түрлі көзқарас қалыптастырып, оларды жасанды түрде ажырату көркем шығарманы бүтіндей бар болмысымен танытпасы анық.

Ғалымның аталған еңбегі қазақ филологиясында алғаш көркем әдебиеттің зерттеу нысанын, мақсат-міндеттерін, зерттеу принциптері мен әдіс-амалдарын, негізгі тұлға-бірліктерін анықтап берді деуге болады. Автор еңбегінің тағы бір жаңалығы - көркем шығармадағы «автор бейнесі» ұғымын мазмұн, құрылым, түрлері жағынан айқындай отырып, қазақ стилистикасында оны ғылыми айналымға ендіруі.

Р. Сыздық «Абайдың сөз өрнегі» атты монографиясында: «Суреткердің, айталық ақынның, поэтикалық тілін зерттеуде өз алдына бөлініп шығатын тақырып - ақынның өзіне тән көркемдік қолтаңбасы, мұны ғылымда «шығармашылық контекст» деп те атайды» - дей келе, стильдік ерекшеліктер арқылы көрінетін «автор образын» ашып талдау қажеттілігін көрсетеді. «Өлең тілін талдаудағы негізгі мақсат - ақынның сөз кестесін: көріктеу құралдары мен көріктеу тәсілдерін танып-таныту болмақ, екінші сөзбен айтсақ, ақын поэзиясының мазмұны мен сол мазмұнның тілдік көрінісін - тілдік механизмін зерттеу болмақ. Ғылымда мұны суреткердің идиостилін көрсету деп те атайды» деген тұжырым жасайды [19, 14] .

Егер осы ғылыми ойды негізге алатын болсақ, әр қаламгердің идиостилін дербес зерттеу арқылы әдеби тілдің дамуына автордың қосқан үлесін, өзіндік қолтаңбасын, өзіндік көркем сөз мектебін құруы, тілдік-көркемдік әлеміндегі ізденістері, сөз сомдау шеберлігі, әдеби дәстүр қалыптастырудағы үлесі деген мәселелер шеңбері кеңейе түсері даусыз. Осы бағытта жүргізіліп жатқан зерттеу жұмыстары, сөз жоқ, қазақ тіл білімінде көркем шығарма тілін лингвистикалық талдаудың дамуына өзіндік үлес қосып, оның даму бағыттарын айқындай түсері анық.

Осы орайда көркем әдебиеттің ерекшеліктері мен сөз шеберлігін қарастырған: М. Жақыпбековтың «Жамбыл поэзиясының тіліндегі фразеологизмдер», Г. Қосымованың «Қазақ эпостарындағы фразеологизмдер», Г. Боранбаеваның «XV - XVIII ғ. қазақ поэзиясы тіліндегі фразеологизмдер», Ж. М. Қоңыратбаеваның «XX ғасыр басындағы қазақ прозасы тіліндегі фразеологизмдер» атты еңбектерін, Б. Манасбаевтың «С. Мұқанов поэзиясының тіліне», С. А. Асқарованың «Тұманбай Молдағалиев лирикасының тіліне», А. Ж. Жұмағұлованың «Ғабит Мүсірепов әңгімелерінің лексика-грамматикалық ерекшеліктеріне», М. Сражиевтің «С. Сейфуллиннің прозалық шығармаларының тіліне», Х. Кәрімовтің «Б. Майлин әңгімелерінің тіліне» арналған зерттеу еңбектері, Д. Әлкебаеваның «М. Жұмабаев поэзиясының тілдік ерекшеліктеріне» арналған диссертациясы, А. Д. Есқараеваның «Зейнолла Шүкіровтің поэзиялық шығармаларындағы метафоралық қолданыстар», Л. Ә. Еспекованың «Қадыр Мырзалиев поэзиясындағы окказионализмдер», Ж. Ж. Есенәлиеваның «Абай шығармаларындағы араб-парсы сөздерінің қолданылу ерекшелігі» тақырыптарындағы диссертациялары, Р. А. Досжанованың «Ж. Аймауытов прозасындағы лексика-синтаксистік қайталамалар» атты, Г. Кәріпжанованың «Ж. Аймауытов прозасы тілінің көркемдік ерекшелігі» тақырыбындағы диссертациясы, Қ. Есенованың «М. Әуезов публицистикаларының тілі», М. Т. Жұманазарованың «Мұхтар Әуезов әңгімелерінің тілі», С. Ғұбайдуллиннің «Ә. Кекілбаев прозасының тілі» тақырыптарындағы зерттеулері, А. Қ. Қанарбаеваның «Шәкәрім Құдайбердіұлының шығармаларындағы рухани-діни және қоғамдық философиялық лексиканың қолданысы», З. Османованың «І. Жансүгіров поэзиясы тілінің көркемдік ерекшеліктері» тақырыптарындағы диссертациялары жеке ақын-жазушының идиостиліне арналған зерттеулер деп танимыз.

Аталған еңбектерде көркем шығарма тілін зерттеуде басты нысан етіп екі мәселе алынған. Олар: біріншісі - әдеби тілдің даму барысындағы көркем туындының орнын айқындау; екіншісі - жеке ақын-жазушылардың сөз қолдану мәнерін, жеке стилін зерттеу.

Стилистикаға қатысты еңбектерде ғалымдар көркем әдебиет стилистикасының поэтикалық тілді, ал сөз стилистикасы тіл элементтерінің жалпы халықтық қолданысын зерттейді деген тұжырым жасайды. Олай болса, көркем шығарма стиліне қаламгердің мақсатты түрде қолданған тілдік құралдар жүйесін жатқызуға болады. Белгілі ғалым Қ. Жұмалиев: «Стиль ұғымына жазушының сөйлем құрылысы, мәнері, шығармаларының композициясы, оқиға дамыту әдістері, тақырып таңдаулары, жанрлық ерекшеліктері, тағы басқа компоненттер енеді, ең орталық мәселе - идеялық мазмұн» [10, 13] - деген ой айтады. Жазушы стилі шығарма тақырыбы мен идеясына, образдар жүйесіне бағындырылатын болса, дара стильдің қаншалықты күрделі құбылыс екендігін аңғару қиын емес.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.