XXI ғасыр ғылыми жетістіктердің, үлкен өзгерістер мен үміттердің ғасыры
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І КІТАПХАНАДА БАЛАЛАРҒА БИБЛИОГРАФИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТ
КӨРСЕТУДІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... .5
1.1 Заманада кітапханада балаларға библиографиялық қызмет көрсету.
1.2 Балаларға қызмет көрсетудің миссиясы, негізгі міндеті мен әдістері ... ... ... 9
1.3 Балалар кітапханасында библиографиялық көрме жұмыстарын
Ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... 29
ІІ БАЛАЛАРҒА БИБЛИОГРАФИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ... ... ..37
2.1. Балалар кітапханасында библиографиялық қызмет көрсетудің
негізгі бағыттары ... ... ... ... ... 37
2.2 Балалардың рухани дамуындағы библиографияның ролі ... ... ... ...53
2.3 Балаларға библиографиялық қызмет көрсетуде жаңа ақпараттық
технологияларды пайдалану ... ... ... ..64
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ..69
І КІТАПХАНАДА БАЛАЛАРҒА БИБЛИОГРАФИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТ
КӨРСЕТУДІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... .5
1.1 Заманада кітапханада балаларға библиографиялық қызмет көрсету.
1.2 Балаларға қызмет көрсетудің миссиясы, негізгі міндеті мен әдістері ... ... ... 9
1.3 Балалар кітапханасында библиографиялық көрме жұмыстарын
Ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... 29
ІІ БАЛАЛАРҒА БИБЛИОГРАФИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ... ... ..37
2.1. Балалар кітапханасында библиографиялық қызмет көрсетудің
негізгі бағыттары ... ... ... ... ... 37
2.2 Балалардың рухани дамуындағы библиографияның ролі ... ... ... ...53
2.3 Балаларға библиографиялық қызмет көрсетуде жаңа ақпараттық
технологияларды пайдалану ... ... ... ..64
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ..69
XXI ғасыр ғылыми жетістіктердің, үлкен өзгерістер мен үміттердің ғасыры. Ғылыми білім негізінде соңғы жүз соңғы жүз жыл ішінде адам баласы өз ғаламшарын өзгертіп, тұрмысын көп есе жеңілдеткен және үлкен өнеркәсіп, көптеген машиналар мен жабдықтар ойлап тапты, тіпті күнделікті тұрмыс жағдайын да өзгертті. Ғылыми зерттеулердің мәні зор, табыс, кіріс беретін өнімге айналған. Қазақстан Республикасында мемлекеттік қорғау құжаттарын беру жүйесі бар. Ақпараттандыру туралы заңы - ақпараттық процестерді іске асыруға арналған ақпараттық - бағдарлымалық кешен, электрондық ақпаратық ресурстар мен ақпараттық жүйелерді құру жөніндегі қызмет, пайдаланушыларға электрондық ақпараттар беру жөніндегі қызмет тағы басқа мәселелерды осы заңда қаралады.
Дипломдық жұмыстың негізгі міндеттері: Ғылыми жұмыс, зерттеу дегеніміз адамның еңбектену іс-әрекетінің ерекше түрі деп қаралады. Ғылыми зерттеулерінің коммуникациялық жүйесінде орны және функциялары ғылыми зерттеу ақпарттық жұмысында ақпараттарды жинау және өңдеу. Дипломдық жұмыстың негізгі міндетті бірнеше бағытта қаралды, ақпараттық ресурстар пайдалану әдістері және библиография әдістерін қолдану.
Зерттеу пәні және обьектісі: Жаңа техникалық идеяны жасаудың соңғы мақсаты оны тәжірибеде пайдалану, яғни белгілі бір тиімділікке жеткен соң, оны енгізу және пайдалану.
Ғылыми идея мен зерттемелер, интелектуалдық өнім жасаушы - ғалымдар, авторлар. Ғылыми заңдарға байланысты жасалған гипотезалардың түрлері, олар эмпирикалық, теориялық, құрымдық, статискалық, динамикалық, санды және сапалық болып бөлінеді. Зерттеу обьектісіне ғылыми іс-әрекеттің түрлері.
Дипломдық жұмыстың негізгі міндеттері: Ғылыми жұмыс, зерттеу дегеніміз адамның еңбектену іс-әрекетінің ерекше түрі деп қаралады. Ғылыми зерттеулерінің коммуникациялық жүйесінде орны және функциялары ғылыми зерттеу ақпарттық жұмысында ақпараттарды жинау және өңдеу. Дипломдық жұмыстың негізгі міндетті бірнеше бағытта қаралды, ақпараттық ресурстар пайдалану әдістері және библиография әдістерін қолдану.
Зерттеу пәні және обьектісі: Жаңа техникалық идеяны жасаудың соңғы мақсаты оны тәжірибеде пайдалану, яғни белгілі бір тиімділікке жеткен соң, оны енгізу және пайдалану.
Ғылыми идея мен зерттемелер, интелектуалдық өнім жасаушы - ғалымдар, авторлар. Ғылыми заңдарға байланысты жасалған гипотезалардың түрлері, олар эмпирикалық, теориялық, құрымдық, статискалық, динамикалық, санды және сапалық болып бөлінеді. Зерттеу обьектісіне ғылыми іс-әрекеттің түрлері.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І КІТАПХАНАДА БАЛАЛАРҒА БИБЛИОГРАФИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТ
КӨРСЕТУДІҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 5
1.1 Заманада кітапханада балаларға библиографиялық қызмет
көрсету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Балаларға қызмет көрсетудің миссиясы, негізгі міндеті мен
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.3 Балалар кітапханасында библиографиялық көрме жұмыстарын
Ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
ІІ БАЛАЛАРҒА БИБЛИОГРАФИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІ
ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..37
2.1. Балалар кітапханасында библиографиялық қызмет көрсетудің
негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .37
2.2 Балалардың рухани дамуындағы библиографияның ролі ... ... ... ...53
2.3 Балаларға библиографиялық қызмет көрсетуде жаңа ақпараттық
технологияларды
пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..64
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .69
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі: XXI ғасыр ғылыми
жетістіктердің, үлкен өзгерістер мен үміттердің ғасыры. Ғылыми білім
негізінде соңғы жүз соңғы жүз жыл ішінде адам баласы өз ғаламшарын
өзгертіп, тұрмысын көп есе жеңілдеткен және үлкен өнеркәсіп, көптеген
машиналар мен жабдықтар ойлап тапты, тіпті күнделікті тұрмыс жағдайын да
өзгертті. Ғылыми зерттеулердің мәні зор, табыс, кіріс беретін өнімге
айналған. Қазақстан Республикасында мемлекеттік қорғау құжаттарын беру
жүйесі бар. Ақпараттандыру туралы заңы - ақпараттық процестерді іске
асыруға арналған ақпараттық - бағдарлымалық кешен, электрондық ақпаратық
ресурстар мен ақпараттық жүйелерді құру жөніндегі қызмет, пайдаланушыларға
электрондық ақпараттар беру жөніндегі қызмет тағы басқа мәселелерды осы
заңда қаралады.
Дипломдық жұмыстың негізгі міндеттері: Ғылыми жұмыс, зерттеу дегеніміз
( адамның еңбектену іс-әрекетінің ерекше түрі деп қаралады. Ғылыми
зерттеулерінің коммуникациялық жүйесінде орны және функциялары ғылыми
зерттеу ақпарттық жұмысында ақпараттарды жинау және өңдеу. Дипломдық
жұмыстың негізгі міндетті бірнеше бағытта қаралды, ақпараттық ресурстар
пайдалану әдістері және библиография әдістерін қолдану.
Зерттеу пәні және обьектісі: Жаңа техникалық идеяны жасаудың соңғы
мақсаты оны тәжірибеде пайдалану, яғни белгілі бір тиімділікке жеткен соң,
оны енгізу және пайдалану.
Ғылыми идея мен зерттемелер, интелектуалдық өнім жасаушы - ғалымдар,
авторлар. Ғылыми заңдарға байланысты жасалған гипотезалардың түрлері, олар
эмпирикалық, теориялық, құрымдық, статискалық, динамикалық, санды және
сапалық болып бөлінеді. Зерттеу обьектісіне ғылыми іс-әрекеттің түрлері.
Зерттеу мақсаты: Дипломдық жұмыста зерттеу мақсаты мынада ғылыми іс-
әрекетпен айналысуды көздеген ғылыми әдіснамалық ең бір басты бөлігі салада
жаңалық және библиографиялық ақпараттың функцияларының анықтамасы беріледі.
Негізгі қайнар көздері: ҚРҰК кітаптардың катологтары құжаттары мен
машина оқитын мәліметтері (БД). Интернет салалы жүйелер, электрон сипаты
бүкіл ақпарат жылдам жеткізуге. УО ҒТА (НЦ НТИ) олардың кітапханасы, ішінде
мәліметтер.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: ғылыми зерттеу жұмыстарын ақпараттауды
ұйымдастыру принциптері, мәселелерін көрсету. Цифрлы және графикалық
материалдарды. Берілген құжаттарды өңдеу әдісі мен техникасын безендіру
құқығын растайтын мемлекеттік қорғау құжаттарын беру жүйесін көрсету.
Ғылыми ақпарат жұмысының қарастыру мазмұны қойылатын талаптар. Бүкіл әлемде
сауда ұйымға ( БСҰ) кіруін бүкіл саясат стратегиялық мақсаттарға сай
түзілуі тиіс. Библиографиялық ақпараттың құрылымы. Ғылыми ұғым ретінде
библиографиялық ақпарат.
Зеттеудің практикалық мәні: Осы зерттеудің практикалық мәні мынада:
Ғылыми мен техниканың қазіргі даму кезеңіне тән ғылыми техникалық
міндеттердің күрделенуі және адам іс-әрекеттің көлемінің өсуіне байланысты
зерттеу мәселелердің шешу сапалы өзгерістерге әкелді. Библиографиялық
ақпараттың жүздеге асу формалардың пайдалану. Библиографиялық ақпараты
өңдеу өзіне жаңа ақпараттың технологиялына пайдалану мәдениеті болып
табылады.
Ғылыми зерттеудің әдістері: Ғылыми жұмыстың тиімділігі көп жағадайда
адам ой-өрісінің кеңдігіне, білімділігіне, жалпы ақпараттық мәдениетіне
байланысты. Жинау әдісі, іздеу әдістерін пайдаландық.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыстың құрылымында кіріспе, 1
тарау оның үш бөлімшесі, 2 тарау оның үш бөлімшесі, қорытынды,
библиографиялық тізімі және қосымшалар.
І КІТАПХАНАДА БАЛАЛАРҒА БИБЛИОГРАФИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1 Заманада кітапханада балаларға библиографиялық қызмет көрсету
Кітап оқу құбылысы қоғамда өмір сүру мүмкіндігін кеңейтетін және
әркімге қажет элеуметтік дағдылардың қатарына жатады. Кітап оку дағдысы
танымды кеңейту, еңбек ету және білім алу сияқты әрекет түрлерінің негізі
болып табылады.
Қазіргі таңда кітапхананы ақпараттық орталық ретінде қарастыру әдеті
қалыптасқан. Оқырманды қалыптастыру, оның бойында кітапқа деген
сүйіспеншілікті тәрбиелеу, кітап оқуға деген қызығушылығын тудырып,
дамытуға қолайлы жағдай жасау міне осылар, жас оқырмандармен жұмыстағы
басты міндет болып қала бермек.
Кітапханалар балаларға кітап оқудан алуға болатын аса мол жағымды
әсерлерді түсінуге көмек жасауды тиіс. Кітап жаңа әлем кеңістігін ашады.
Сондықтан, кітапхана бала бойында сәби шақтан бастап кітап оқуға деген
қызығушылықты тудыруға түрткі бола алады. Өйткені қарыштаған ғасырда
толыққанды оқырман ретінде балалық шақта қалып керек, әйтпесе өмір ағыны
бұған уақыт қалдырмауы мүмкін.
Заман өзгеріп, кітапхана жұмысының әдістері мен түрлері де өзгерер,
дегенмен өзгермейтін бір нәрсе бар. Ол - балаға әдебиет әлемін ашуға
тырысу.
Балалармен жұмыс істейтін кітапхананың бүгінгі таңдағы міндеті оқырман
мәдениетін дамыту, балалардың рухани және зияткерлік өсу, өзін тану және өз
бетінше білімін жетілдірудегі қажеттіліктерін қанағаттандыру, кітап оқу
арқылы балаларды қоғамның мәдени - әлеуметтік ортасында өз орнын табуына
ықпал ету.
Балалар кітапханасы кітапханаға келген жас сәбиді өсіріп шығарады.
Қазіргі ақпараттың технология мен Интернеттің дамыған кезінде оқитын
ұрпақты тәрбиелеу керек. Оларды кітапты сүюге, окуға тәрбиелеу бүгінгі
күннің мақсаты. Кітап оқу баланың ой - өрісін дамытады, есте сақтау
қабілеттін арттырады, тілін дамытады, сауатты болуға үйретеді.
Ата-ана кейде баласының сабағын дұрыс оқуына көмектесе алмай жатады.
Мұндай кезде кітапхана отбасылық оқуды дәстүрге айналдыру отырып көмектесе
алады. Психологтардың пікірінше баланы кітап оқуға дағдыландыру 9 жасқа
дейін ғана мүмкін екен. Ол жастан асқан соң қиылға соғатын көрінеді.
Негізгі мақсат оқырманды тәрбиелеу ата - ананың міндеті.
Ата - ана не істеу керек? Кей - кезде болар болмас нәрсеге көмектесе
алмай жатады. Сол үшін ата - ана баласына кітап оқуды үйрету керек. Баланы
кітап оқуға дағдыландырудың алды балаға кітап оқып беру, тақпақ, жаңылтпаш,
жұмбақ жаттатқызу, кітаптағы сурет бойынша әңгіме айту, сурет салдырып, ән
үйрету. Осыған дағдыланған бала ерте жастан кітапханаға өз еркімен баратын
болады. Ерте жастан тамаша білім алып шығады.
Кітапханашы ата - анаға кітап оқу баланың ойлау қабілетін арттыратынын
көрсетуіміз керек. Ол үшін мыналарды ұйымдастыруымыз керек: оқитын ортаны
табу, ата - аналар мен тәрбиешілерге мамандандырылған қор; бұлдіршіндерге
арналған кітапшалар жиынтығы; ата - ана мен тәрбиешілерге ақпарат беру;
библиографиялық шолу өткізу; ұсыныстық көрсеткіштер тізімін жасау.
Әлеуметтік прогресс, экономика және мәдениеттің дамуы мен өсу дәрежесі
адамзат пен бірыңғай қоғамның ақпаратпен хабардар етілу деңгейіне
байланысты болады.
Библиографиялық ақпарат қоғамға қызмет көрсету жүйесінде маңызды рөл
атқарып, кітапхана құрылымында жетекші орын алады. Уақыт талабына сай жыл
сайын баспа шығарылымдарындағы ақпарат тасқыны көбейе түсуде. Кітапхананың
рөлі мен маңызын анықтағанда оның ақпараттық қызметі бірінші орынға
қойылады.
Библиографиялық қызмет кітапханада балаларға жас ерекшеліктеріне,
қордың көлеміне қарамай да жүзеге асырылады. Кітапханалардың зор көлемді
және алуан қырлы жұмысында библиографияның маңызы ерекше. Библиографиялық
қызмет кітапхана жұмысының барлық негізгі бөлімдеріне тән. Атап айтқанда
библиографиялық процестер оқырмандардың ақпараттың қажеттіліктерін
орындауда кітапханалық жэне ақпараттық қызметтерін жақындастырады.
Библиографиялық қызмет бұл библиографиялық ақпаратқа сұраныс
етушілердің талаптарын қанағаттандыратын сала.
Библиографиялық қызмет көрсету - бұл библиографиялық ақпаратты
тұтынушыға жеткізудегі, оның нақты және болашақтағы қажеттіліктері мен
сұраныстарына сәйкес болатын процестердің жиынтығы; кітапхананың,
ақпараттық мекеме ретіндегі жұмысының маңызды бөлігі. Бүгінгі күн
автаматтандыру кезінде С.Бегалин атындағы мемлекеттік балалар кітапханада
электрондық каталог балаларға орналып қойылады. Электронды каталогы
кітапханадағы кітап қоры мен кітапханаға келетін бұқаралық ақпарат құралы
гезет, журнал материалдарының библиографиялық сипаттамасы енгізіледі.
Келген оқырман өзіне қажетті дерегін тауып ала алады.
Библиографиялық қызмет көрсету өрісінің келесі тенденциясы
библиографиялық қызметтердің аралық түрі болып табылады. Оның мәні мынада:
оқырмандардың сұрауына жауап құжаттар жөніндегі мәліметтермен емес, қажетті
метериалдардың толық мәтіндері немесе факт бойынша мәліметтермен беріледі.
Сол сияқты кітапханада өткізілетін шараларды (көрмелер, мамандар күні,
шолу, т.б.) берушілердің көпшілігі библиографиялық даярлықтарды:
библиографиялық мәліметтерді іздеу, іріктеу, топтау сияқты жұмыстарды талап
етеді.
Анықтамалық - библиографиялық қызмет көрсету - ол оқырмандардың бір
жолдық сұранымдары бойынша библиографиялық қызмет - кітапханалардың
міндетті түрде атқаратын функциясы, ол тұтынушыларды кітапхана қорының
құрамы туралы мәліметтермен қамтамасыз етіп, ақпаратардың көзін тауып,
таңдауға кеңес береді. Анықтамалық-библиографиялық қызмет -библиографиялық
қызмет көрсетудің негізгі түрлерінің бірі болып табылады да, бір жолдық
сұраным бойынша тұынушыларға библиографиялық, жанама дәлелдемелік хабарлар
беру процесімен байланыстырады.
Кітапхана - ұлттық және әлемдік мәдениеттің тоғысқан орталығының бірі.
Сонымен ол өзі орналасқан қала мен елдің мәдени ортасы. Жас оқырмандарға өз
өлкесін сүюге, оның тарихына білу арқылы отан сүйгіштік сезімін оята отырып
рухани тәрбие бере алады. Қалалық білім департаментімен бірлесе отырып
Қазақстан тәуелсіздігінің 15 жылдығына орай оқушылар шығырмашылығының
байқауын өткізді. Қазақ, орыс тілдерінде 500 астам шығармалар үздік деп
танылып қатыстырылды. Олардың шығармалары жеке жинақ болып та шықты.
Балалар шығармашылығында еркіндік пен тәуелсіздік жолындағы қиын күндер,
жақындары мен туыстарын басынан өткен тарихи тағдырлары суреттеледі. Ел мен
халық бөлін бейтін егіз ұғым, елдің бақыты олардың қолында, өсіп келе
жатқан жас ұрпақтық қолында. Әйтпесе баланың аты бала. Олар өздерін
қорғауды және үлкендердің қолдауын қажет етеді. Әсіресе жетім балалар,
балалар үйлері мен интернат тәрбиленушілері мейірім мен жылы сезімді қажет
етеді. Кітапханашылар осы топтағы балалар мен тұрақты түрде кездесулер,
қызықты кештер өткізіп тұрады. С.Бегалин атындағы мемлекеттік балалар
кітапханасында жыл бойғы жұмыстың қорытындысы шығарыла отырып кітап
мерекесімен қатар тұрақты оқырманды үшін "Кітапханадағы түн" өткізіледі.
Балалар ата - анасымен бірге қауіпті оқиғаны бастар кеше отырып Қазақстан
Ресейге, Ұлыбританияға, Жапонияға, Германияға, Францияға сапар шегеді. Олар
сол елдің тақпағын жатқа айттып, әнін орындайды, көрікті жерімен танысады,
өнерлерін қонақтарға көрсетеді. "Кітапханадағы түн" дәстүрге айнала отырып
қызықты, әрі қайталанбастай бола бастады. Кітап қоры, ақпараттық
технологиясы балалар мен жасөспірімдерді кітапханаға тартудағы шешімін
тапқан көрген оқырман кітап оқымауы мүмкін емес. Қазіргі кезде балалардың
көпшілігі компьютерге отыратын болды. Айналаны танып білудің оңай жолы деп
түсінетін оқырман айналып кеп кітаппен достасады.
1.2 Балаларға қызмет көрсетудің миссиясы, негізгі міндеті мен
әдістері
Балалармен жұмыс істейтін кітапханалар бүгінгі таңда оқырман мәдениетін
дамыту ортасы кітап оқудың жайлы орталығы отбасылық кітап оқу мен қарым-
қатынас орнату ортасы балалық шақтың мәдени-ақпараттық орталығы
гуманитарлық орталық ретінде қарастырылуда.
Балаларға қызмет көрсететін кітапханалардың миссиясы - кітап және кітап
оқу арқылы баланы дамыту ортасын құру.
Негізгі мақсаты - балалардың рухани және зияткерлік өсу, өзін тану және
өз бетінше білімін жетілдірудегі қажеттіліктерін қанағаттандыру; кітап оқу
арқылы балаларды қоғамның мәдени-әлеуметтік ортасында өз орнын табуына
ықпал ету.
Негізгі міндеттері: кітап оқуға, әлемдік және ұлттық мәдениетке тарту
арқылы баланы дамыту және оның өзін жетілдіруіне көмек көрсету; әлеуметтену
(баланың қоғамдық межелер мен құндылыктарды игеруі) мен субъектенудің
(әрбір баланың ішкі дүниесін дамыту) үйлесімді қабысуын қамтамасыз ету;
балалардың шығармашылық қабілеттерін тәрбиелеу; балалық шақ құндылықтарын
насихаттау; кітапхана қызметін барлық балалардың пайдалана алу құқығын
қамтамасыз ету, қоғамның түрлі әлеуметтік сатысындағы және зияткерлігі мен
дене бітімі мүмкіншілігі әр түрлі балалар үшін тең құқықтық ұстанымды
сақтау; кітап және кітап оқу құндылықтарын насихаттау; жеке тұлғаның
ақпараттық мәдениетін қалыптастыру; баланың әлем туралы жан-жақты және
шынайы ақпарат алуын қамтамасыз ету; дәстүрлі кітап мідениеті мен жаңа
электрондық мәдениетті өзара байыту; терең мазмұнды қарым-қатынас орнату
дағдысын тәрбиелеу, қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру; кітапхананың
рекреациялық (балалардың демалуына жағдай жасау) және реаблитациялық
(бейімдеушілік) қарымын жетілдіру, кітапханаға тарту және сурет салу арқылы
емдеу турлері, шығармашылықпен емдеу мүмкіндігі. Казіргі кезеңде балаларға
кітапханалық қызмет көрсетуді ұйымдастыру ісінде кітапханалар мынадай
құжаттарды басшылыққа алады.
Көпшілік кітапханалар туралы ЮНЕСКО-ның манифесі; Бала құқықтары туралы
конвенция; 2002 жылы БҰҰ қабылдаған Баланың өмір сүруіне қолайлы әлем
атты декларация мен іс-әрекет жоспары; Мектеп кітапханаларының манифесі
(2002 ж., ИФЛА -Кітапхана ассоциациялары мен мекемелерінің халықаралық
федерациясы).
Ең бастысы, кітапханалар кішкентай оқырманның кітап оқу дағдысын
жетілдіріп, қолдап отыруға барлық күш-жігерді салуы қажет. Сондай-ақ олар
оқырман ретінде баланың тұлғалық сенімін арттыруы. Оны кітап оқудан жан
рахатын ала білуге үйретуі Кітап оқудан алған әсерлерімен бөлісуге
мүмкіндік туғызуы.
Шығармашылық үрдіс ретінде кітап оқудың мәртебесін көтеруі кітап оқуға
ынталандыру арқылы шығармашыл, әлеуметтік бейімделген жеке тұлғаны дамытуға
жол ашуы тиіс.
Тәрбиенің бүгінгі таңдағы ең маңызды міндеттерінің бірі - баланың
рухани, зерделі жетілуін, шығармашылық қарым-қатынасының өсуін қамтамасыз
ету, білім алуға деген қажеттіліктерін қанағаттандыруға мүмкіндік туғызу,
бәрімізге қауіп төндіріп отырған рухани дүние саяздығын болдырмау үшін оның
бос уақытын тиімді өткізуіне жағдай жасау (басқа тәрбие ошақтарымен біріге
отырып). Бала жанына қаяу салатын дөрекі, жат әрекеттердің алдын-алу шарт.
Міне, сондықтан қазіргі таңда баланың кітап оқуға дағдылануы өмірлік
маңызы бар шарт болып табылады және жақсы жазылған балалар кітабына қараңғы
түнде жол сілтейтін шырақтай қарауымыз керек. Бұл міндеттерді кітапханалар
тек кітапханалық қызмет көрсетуді сапалы түрге жаңартқанда ғана орындай
алады.
Ал жаңартудың ең басты жолдары кандай?
1. Жаңартудың негізі - бала тұлғасына бет бұру, яғни ынтымақтастық,
біріккен шығармашылык педагогикасы ұстанымдары бойынша жеке
жұмысты жетілдіру, жас оқырмандармен тең құқылы серіктес ретінде қарым-
қатынас жасау. Тек осы тұрғыда ғана баланың рухани жетілуі, толығуы, өзін
таныта білуі мен еркін ұстауы және дамуы үшін қолайлы жағдай туады, ал
кітап оның рухани шөлден сусындайтын қайнар көзге айналады.
2. Көпшілік шара жұмысының белсенді, дәстүрлі емес, жаңа, ойын,
пікірталас, клубтық түрлерін енгізу. Егер олар оқырмандардың кейбір
топтары немесе нақты бір оқырманның талап-тілегіне сай келсе, онда бұл
жұмыс түрлері тек кітапханалық сипатта болмауы да мүмкін. Кітапхананың
бүгінгі танда жүргізіп отырған көпшілік жұмыстарындағы ерекшеліктерінің
бірі - өз оқырмандарының пікір-талаптарын, қызығушылықтары мен
сұраныстарын ескеріп отыруы. Мұны өзара әңгіме, сауалнамалар жүргізу
барысында анықтауға болады.
3. Кітапхана мен отбасы арасында орнаған достық қарым-қатынасты
дамыту, өйткені баланың оқырман ретінде қалыптасуы отбасында өтеді және
отбасының баланың кітап оқуға деген қажеттілігін жетілдіруі айрықша
маңызға ие.
4. Психологиялық қолдау мен әлеуметтік бейімдеуді ұйымдастыру,
кітапханалық емдеу жұмысын дамыту.
5. Оқырманның бойында кітапханаға жүйелі түрде келіп түруға деген тілек
дағдыны ынталандыру мақсатында жұмыстың ерекше түрлерін, жолдары мен
құралдарын пайдалану.
6. Балалардың компьютерлік технологияларға деген күннен күнге артып
отырған қызығушылығын ескере отырып, оны кітапты насихаттау мен кітап оқуға
тарту мақсатында пайдалану. Мұның тиімді жолдары қандай?
Оқырмандармен жеке жұмыс
Кітапханалар алдында тұрған міндеттерді жүзеге асыру барысында
оқырмандармен жүргізілетін жеке жұмыстың дұрыс жолға қойылуы кітапхананы
үлкен табысқа жеткізетіні анық.
Педагогиканың әдепті, нақты түрлерінің көмегі арқылы жеке оқырманның
даралық сипатына сүйене отырып кітапханашы баланың оқырман ретінде
қалыптасып, дамуына әсер етеді. Ал бұл өз кезегінде балалар әдебиеті мен
оның адами рухының бүкіл тәрбиелік қарымын толық пайдалануға жол ашады.
Оқырманмен жүргізілетін жеке жұмыста
кітапханашыға оқырмандардың жас ерекшелігі психологиясын жетік білу,
оқырманмен арада шынайы қарым-қатынас орнату, оқырман кітапшасындағы
жазбалар, оқырманды бақылау, оның кітаптың құндылығын бағалай алу деңгейі,
оқырман сұраныстары, ата-анамен әңгіме және т.б. көп көмегін тигізеді.
Егер жас ерекшелігі психологиясына тоқталар болсақ, онда баланың кітап
оқуы педагогикасында оқырмандық жетілудің төмендегі кезеңдерін қарастыруға
болады:
• Сәби шақ (0-3 жас)
• Мектеп жасына дейінгі кезең (3-6)
• Балалық кезең (7-9)
• Балалықтан жасөспірімдік кезеңге ауысу шағы (10-11)
• Жасөспірімдік кезең (12-14)
Сәби шақ (0-3). Бұл - баланың өзін қоршаған дүниені белсенді түрде
тану кезеңі. Ал осы әлемде кітапқа да орын табылып жатса нұр үстіне нұр
болар еді. Баланы кітаппен таныстыру және оған оқып беру сәби шыр етіп
дүниеге келген сәттен басталғаны жөн. Сәби шақта бала өмірінде орын алған
кітап ата-ана мен баланың арасында аса бір айрықша жылы байланыс
орнатуға дәнекер болып, зейінді тыңдаушының дағдысын, эмоциялық
ортаны, қиялдау қасиетін қалыптастырады, жан рахатына бөлеп, баланы
кітап оқуды үйрену процесіне дайындауға көмектеседі. Бұрын бұл кезеңге
балалар кітапханасының жұмысында негізгі кезең ретінде аса үлкен мән
ерілмей келді. Кітапқа деген сүйіспеншілік негізінен отбасында
қалыптасатын еді. Қазіргі таңда сәби шақтағы оқырмандармен, олардың ата-
аналарымен жұмыс балалар кітапханалары жұмысының басты бағытына айналуда.
Әсіресе, отбасылық кітап оқу дәстүрі өзінің маңыздылығын жоғалта бастаған
қазіргі уақытта, кітапхана ата-ана мен оның бұлдіршіндеріне кітапты
өмірдің ажырамас бір бөлшегіне айналдыруға көмектескені жөн. Балаларға
арналған әдебиет саласының сарапшылары ретінде кітапханашылар ата-аналардың
басты серіктестігіне айналуда. Олар балдырғандар үшін тамаша орта құра
алады: оларды кітапханаға тарту үшін бар күш-жігерлерін салады; ата-
ананың өз сәбиін кітап оқуға баулу дағдысын меңгеруіне
көмектеседі. Бұл мәселеде кітапхананың сенімді серіктестері ретінде
медициналық қызметкерлердің (бала дәрігерлері, жүйке ауруы дәрігерлері
(невропатологтар) және т.б.) көмегіне арқа сүйеген дұрыс.
Мектеп жасына дейінгі кезең (3-6 жас). Бұл жастағы балаларға тән қасиет
асқан сезімталдық. Міне, осы қасиет ойлау, еске сақтау, қиялдау сияқты
қабілеттердің дамуына үлкен әсер етеді. Сондықтан алғашқы сөзді өз бетінше
оқи алу деңгейіне жеткенше ересек адамның күнделікті кітап оқып беру
дағдысы бала үшін өте маңызды. Осы кезеңде бала кітап оқу арқылы өмірлік
жанама тәжірибе жинақтайды. Тура осы жылдары бала
бойында шығармашылық негіздері қаланады, мінез-құлық қалыптасады,
сөйлеу машығы жетіледі. Ал кітап көптеген күрделі тәрбиелік міндеттерді
шешуге көмектесе алады. Ертегі, тақпақ, шағын әңгімелерден басқа
балаларды танымдық сипаттағы әдебиетке тартуға болады. Кітап оқу барысында
ойын түрлерін көбірек қолданған жөн. Сонда балалар өздерін ақылды, тапқыр,
зейінді сезінеді, ал бұл олар үшін өте маңызды.
Балалық кезең (7-9 жас). Оқырмандардың ең бір ерекше санаттағы түрі.
Қоршаған ортамен қарым-қатынас ересектердің араласуымен және көмегімен
орнайды. Түйсік, ой-сана, эмоциялық ортаның дамуы жалғасады. Бұл жастағы
балалар кітап беттерінен өздеріне күнделікті тұрмыста көріп жүрген таныс
заттарды кездестіріп қуанып, оларды еске сақтауға тырысады. Олар енді
кейіпкерді, оның қимыл-әрекетін түсіне бастайды. Бұл кезеңнің ең басты
сипаты - өз бетімен оқи алу. Дегенмен жоғары дәрежелі түйсіну оқу
техникасының төмен дәрежесіне сәйкес келмейді. Сондықтан бұл кезең
оқырмандық даму кезеніндегі ең бір қиын сәт. Тындаушыдан оқырманға өту
кітаптан алған әсерді жоғалтып алуға жиі ұшыратады. Ең бастысы, кітап оқу
барысында туындайтын қиыншылықтарды жеңе білуге тәрбиелеу. Сондықтан
кітапханаға келген мұндай оқырманды жазу барысында оның оқу дағдысын
міндетті түрде тексерген жөн. Бұл оған қандай кітаптарды өз бетінше, ал
қандай кітаптарды ересектердің көмегімен оқуға ұсыныс жасау үшін керек.
Сондай-ақ мұндай оқырмандармен оқыған немесе ұсынылған кітаптар жөнінде
үнемі әңгіме жүргізіп отыру қажет.
Балалықтан жасөспірімдік кезеңге ауысу (10-11 жас). Тұлғалық қалыптасу
кезеңі және өте күрделі оқырман типіне жатады. Сенімсіз, ересектермен
шынайы қарым-қатынасқа бара бермейді. Сараптама жасау қабілеттері, танымдық
әрекеттері дамиды. Өз бетінше кітап оқуға эмоциялық және зияткерлік жағынан
дайын. Кітапханашы оқырманның кітапты оқуына не түрткі болғанын білгені
абзал - не үшін оқиды, кітаптан не іздейді. Саналы түрде кітап таңдау
қасиеті пайда болады. Құпиялы, кездейсоқ, шытырман оқиғалы кітаптарға
құмар. Бұл кезеңдегі бала кітаппен ара қатынас орнататын дәнекерлікке зәру.
Оны өз бетінше білімін көтеру үшін кітап окуға итермелейтін тәрбие
құралдары мен тәсілдерін қолданған жөн.
Жасөспірімдік кезең (12-14 жас). Өзін бағалау, өзін түсіну, еркіндікке
ұмтылу қасиеттері тән. Ересектердің алдында өзінің маңыздылығын аса жоғары
бағалайды. Құрдастарының пікіріне көбірек ден қояды. Сүйікті кітаптарын
қайта оқып шығуға деген қажеттілік пайда болады, оқығанды зерделеу қабілеті
қалыптасады. Көпшілігі жаңа әуестермен шұғылданып, кітап оқу екінші орынға
сырғиды. Тәлімгерлікті жаны сүймейтінін ескере отырып қарым-қатынасты
серіктестік негізінде құрған жөн. Кез келген іске оларды серіктес, көмекші
ретінде тарту керек.
Аталған ерекшеліктер жеке, көпшілік жэне көрмелік жұмыста ескерілгені
дұрыс. Біздің қолымызда бай классикалық әдебиет, поэзия, ғылыми-танымдық
сипаттағы кітаптар бар. Бұл байлық тану, түсіну, ой тұжыру сияқты
қасиеттерді жетілдіру барысында зор көмек тигізеді. Сондықтан
кітапханашының міндеті - кітапты жетік білу, оны балаларға аша білу.
Міне, сол кезде ғана ол кітап айдынындағы тәрбиеші, ұстаз, лоцман
функциясын атқара алады.
Жеке жұмыста
• барлық жастағы оқырмандардың кітап оқуын, қабілетін жетілдіру,
олардың оқу кеңістігінің аясын кеңейту;
• кітап оқу - өмірлік қажетті, аса маңызды дара дағды деген
түсінікті қалыптастыру;
• кітап оқу арқылы дара дамуға мүмкіндік беру;
• оқырмандық дағдыны жетілдіруге көмек көрсету;
• кітап арқылы оқырмандарды шығармашылыққа баулу;
• белсенді оқырмандарды құрдастарының арасында кітап оқу идеясын
таратушылар ретінде пайдалану қажет.
Жеке жұмысты жүргізуде, сондай-ақ көпшілік шараларды ұйымдастыруда
оқырман кітапшасындағы жазбалар ерекше рөл атқарады. Ал, олардың қандай
түрде - қағаз немесе электрондық - жазылғаны аса маңызды емес. Егер бізге
қажетті мәліметтерге тоқталсақ, оларды төмен-дегідей тарауларға бөлуге
болады:
Әлеуметтік-демографиялық: ата-тегі, есімі, туған жылы, оку орны, сыныбы,
денсаулық жағдайы (дене бітімінің және психикасының дамуы, көздің көру
деңгейі және т.б.);
Қызығушылық аясы: оқу (сүйікті пәні), бос уақытта айналысатын әуестіктері,
оқырмандық әуестіктері;
Бос уақытты өткізу аясы: техника, табиғат, театр, музыка, өнер, өз
құрдастарымен қарым-қатынас орнату, компьютер және т.б.
Кітап оқу тақырыптары
Тұлғаның оқырмандық дамуының сипаты: оқырман ретіндегі қажеттіліктері,
кітап оқудың түрткілері, кітап оқудың мақсаты және мүддесі;
6. Кітап оқудың негізгі көрсеткіштері. шапшаңдық, оқығанды түсініп
қабылдау деңгейі, оқу сипаты, кітап оқуға бөлінетін уақыт;
7. Тұлғаның оқырмандық дамуын болжау.
Кітапханаға келу жиілігі, оқыған материалының көлемі, салалық және
жанрлық әр алуандылық, оқу мәдениетінің деңгейі сияқты оқырмандық маңызды
сипаттарды білудің де маңызы зор. Осы мақсатта жыл сайын кітап оқу
жағдайына талдау жасалып, ол кітапшаға түсіріледі. Яғни, әрбір оқырманның
кітапханашы ұсыныстарының негізіне жататын мәліметтер енгізілетін жеке
кітапшасы болғаны абзал. Оқырман кітапшасында айрықша белгілер де қажет
(түрлі түсті индикаторлар, белгілер және т.б.). Бұл белгілер оқырмандарды
түрлі шараларға тартуда айқын бағдар бола алады. Мұндай индикаторлар немесе
басқа белгілер егер Сіз оқырмандардың белгілі бір тобымен жұмыс істеген
жағдайдада қажет болады. Олар осы сәтте оқырманға қызмет көрсетіп жатқан
кітапханашыға бұл балаға ерекше көңіл бөлу қажеттігін еске салады. Ал
кітапшадағы жазбалар онымен қандай бағытта жұмыс істеу керектігін
көрсетеді.
Жеке жұмыстың негізгі түрлері
Әдістің негізіне әрбір оқырманның жеке ерекшеліктерін (оның жасы,
кызығушылыктары мен әуестіктері, қабілеті) ескеру жатады. Сондықтан да
болар, тура осы әдіс өте тиімді болып табылады. Ең көп тараған түрі
-әңгіме. Кітапханашы мен оқырман арасындағы риясыз ашық әңгіме ғана біз қол
жеткізгіміз келетін кітап оқу дағдысына әсер етуге мүмкіндік береді. Әңгіме
барысында басты мақсатты үнемі назарда ұстаған жөн.
Кітапханаға жазу барысындагы әңгіме. Мақсат - оқырман туралы толыққанды
мәлімет алып, оны кітапханамен таныстыру. Пайдалану ережелеріне егжей-
тегжейлі тоқтамай-ақ (олармен басқа түрде де таныстыруға болады) оқырманға
кітаптардың орналасу реті және оның өзінің әуестіктері туралы әңгімелесу.
Кітапты беру кезіндегі әңгіме. Мақсат - кітапты оқырманмен бірге
таңдау, оған қажетті түсінік, кеңестер беріп, қосымша әдебиет ұсыну
(анықтамалықтар, сөздіктер, түсініктемелер, библиографиялық көрсеткіштер
т.с.с). Сұраныс пен оның себебіне назар аудару қажет. Сұраныс нақты,
тақырыптық және нақты емес болып келеді. Сұраныс себебі ата-ананың,
достарының кеңестері, мектеп тапсырмасы, кино-фильм,
теледидар хабарлары және т.б. көптеген басқа жағдайлар болуы ықтимал.
Сұраныстың себебіне кітапханашының кеңесі, көрмелер, көпшілік шараға
дайындық түрткі болып немесе каталог, көрсеткіш бойынша таңдау болса ерекше
кұнды.
Нақты сұраныс-белгілі бір автор, кітап, мақалаға және т.с.с. сұраныс
түседі. Әңгіме барысында басылымның авторы, аты, шығу мәліметтері
нақтылануы мүмкін. Егер кітап оқырман жасына сәйкес емес немесе осы
оқырманның ұғынымы үшін тым күрделі екені анық болса, онда кітапханашы бұл
кітаппен қоса баланың ұғынымына сай немесе қосымша әдебиетті алуға ұсыныс
жасап, оқырманды бұл кітапты оқу барысында туындауы мүмкін қиындықтармен
таныстырады және анықтамалық басылымдарға сілтеме жасайды.
Тақырыптық сұраныс - оқырманға тақырып бойынша кітаптар қажет. Әңгіме
барысында міндетті түрде мыналар нақтыланады: сұраныстың мақсаты мен
мазмұны (егер мектеп тапсырмасы болса бір әдебиет, ал әуестік бойынша болса
басқа әдебиет ұсынылады); осы тақырып бойынша бұрын қандай әдебиет оқылды;
осы тақырып бойынша ашық сөредегі кітаптардың орналасу тәртібін білуі және
т.с. Кітапханашы әдебиетті өзі ұсына отырып оқырман назарын каталогқа,
көрмеге (егер осы тақырып бойынша кітаптар көрмеден орын алса) аударады.
Нақты емес сұраныс - не оқығысы келетінін оқырманның өзі де білмейді. Міне,
тура осы нақты емес сұраныспен келетін оқырмандар арасында кейіннен
кітапханаға келуді сирететін немесе тіпті доғаратындар жиі кездеседі. Кітап
қорын мақсатсыз аралап жүретін оқырмандар кітапханашыларға жақсы таныс.
Олардың назарын көбінесе кітаптың сыртқы келбеті аударады (оқыған немесе
жаңа кітап, оның мұқабасы, суреті). Олардың жиі айтатыны: Сіздерде қызық
кітап жоқ. Мұндай оқырмандар кітапханашының айрықша назарын талап етеді.
Оларды қызықтыратын кітапты тауып беру біздің міндетіміз. Бұл кітап сен
үшін!, Кітап-тосын сый (сюрприз)! тәсілдері қолданылып, Мына кітапты
оқып шық! атты кітап туралы құрдастарының пікірлерімен таныстырылады.
Олардың саналы түрде өз беттерімен сұраныс жасауына көмектесіп,
оқырманның кітапсыз кетпеуі үшін күш салады.
Кітапты кері кабылдау барысындағы әңгіме. Мақсат - кітап оқылды ма,
егер оқылмаса неліктен оқылмағанын анықтау (ұғынықсыз мәтін, қызықсыз
тақырып және т.с.с). Бұл келешекте оқуға кітап ұсынылғанда қателік
жібермеудің алдын алады. Кітапты оқыдың ба?, Ұнады ма? деген сияқты
сұрақтардан аулақ болған жөн. Бұл сұрақтарға қайтарылатын жауаптар иә,
жоқ тәрізді біржақты болып келеді де, көп жағдайда шындыққа жанаса
бермейді. Өйткені кітапты оқымаған жағдайда бала ұрсады немесе үйге кітап
бермей қояды деп қорқуы мүмкін. Әңгіме іштартар шынайы болып, оқырманның
өзі оқыған кітабы туралы айтып бергісі келуі шарт. Әңгіме барысында оған
кітап туралы қысқаша пікірін жазуға өтініш білдіріп немесе Оқырмандар
кеңесі атты көрмеге оқыған қандай кітабын қойғысы келетіні туралы сұраған
жөн. Кейде тіпті бұл кітапты өзіңіздің әлі оқып үлгермегеніңізге өкініш
танытып оқырманнан кеңес сұраудан да қорықпаған дұрыс. Қойылатын сұраққа
кітаптың аты да жөн сілтейді. Мысалы, Кітаптың аты оның мазмұнын дәл аша
алды ма?. Сонымен, әдіс-тәсіл көп, ең бастысы өзіңізге қажетті алып,
оқырман бойында эмоциялық әсер мен білімді бекітіп, тереңдете білу.
Осы әңгімелердің кез келгенінің барысында жаңа түскен басылымдар туралы
шолу өткізіліп, кітапхананың картотекалар мен каталогтар жүйесі, кітап
қоры, ашық орналасқан кітап қоры, көрмелер мен шаралар туралы кеңестер
берілуі мүмкін.
Кез келген әңгіменің ең басты бөлігі - оқуға болатын кітап ұсыну. Кітап
ұсына отырып кітапханашы тек кітап таңдауға ғана көмектесіп қоймайды,
сондай-ақ оқырманның кітапқа деген қызығушылығын оятады, оны түсініп оқуға
итермелейді. Мұндай әңгіме оқырман нақты бір кітапты немесе белгілі бір
тақырып бойынша әдебиет сұраған жағдайда дамиды. Кітап ұсыну тәсілдері
әдебиет түрлеріне байланысты. Күнделікті кітап беруге жеткілікті мән беріп,
кітап оқуга тартудың тиімді тәсілдерін іздестірген дұрыс.
Кеңес - әдебиетті таңдауға қатысты қандай да бір сұрақ бойынша кеңес
беру, кітаптың, кітапхананың анықтама аппаратының мәнін түсіндіру және
т.с.с.
Оқырмандар және олардың ата-аналарымен біріге отырып жаңа басылымдар
туралы, ақпараттық, ұсыныстық, мектеп пәндерін үздік меңгеруге, әуестік
дағдыларды дамытуға көмекші, тақырыптық, көркем әдебиетті оқу сияқты кітап
оқудың жеке жоспарларын құру өте тиімді әдіс болып табылады.
Кітап оқу жоспарларын құру бойынша алдын ала жүргізілетін жұмыс:
Жекелеген оқырмандар мен топтарға таңдау жасау. Таңдауды негіздеу. Кітап
оқу тақырып аясын таңдау. Жоспардың мақсаттарын анықтау. Материалдың
сипатын нақтылау және көлемін белгілеу (қысқа түйін, ұсыныстар).
Кітап оқу жоспары қүрылатын негізгі көздерді белгілеу.
Оқырман топтарымен жұмыс - бұл кітап оқуға жеке басшылық жасаудың бір
бөлігі. Оның ерекшелігі мынада: кітап оқу параметрлері бір тектес сипаттагы
балалардан топ жинақталады. Бұл жұмыстың қазіргі кездегі ең басты міндеті -
шығарманы тез әрі оңай қабылдаудағы оқырмандар арасындағы алшақтықтарды
жою. Әрбір кітапханада оқу техникасы әлсіз, шабан, осының салдарынан
мәтінді зерделеп қабылдай алмайтын оқырмандар бар. Кітап оқу олар үшін
алынбас қамалмен тең. Бұл жағдайда кітап оқудан алатын жан рахаты туралы
әңгіме қозғаудың өзі артық. Мұндай оқырмандардың мәтін тілі қарабайыр шағын
кітапшаларды ғана оқуға шамалары келеді, ал мұндай кітаптар олардың жасына
сәйкес болмағандықтан оларға тым қызықсыз. Есейе келе бұл балалардың
сабаққа даярлық деңгейі күрделене түсіп, олардың көп уақыты оқулықтарды
оқуға жұмсалып, басқа әдебиетке мүлде уақыт қалмайды. Бұл топты бөле отырып
(бұл төменгі және 4,5 сынып оқушылары болуы мүмкін) кітапханашы олардың
кітап оқу барысын бақылап қана қоймай, сондай-ақ кітапхана қабырғасында
олар үшін сабақ та ұйымдастырады. Басты мақсат -топты кітап оқу деңгейі
жоғары балалардың қатарына шығару. Сабақ барысында әр алуан тәсілдер
қолданылады: дауыстап кезекпен оқу, рөлдерге бөліп оқу. Міне, осы себепті
кітапханашының оқырманды кітапханаға жазу барысында оның қалай оқитынын
тексеруі өте маңызды.
Оқырман клубтары. Бір қарағанда ерсі көрінгенімен, бұл да оқырмандармен
жүргізілетін жеке жұмыс түріне жатады. Өз оқырмандарын, олардың
қызығушылықтарын, әуестіктерін, ой-өрісімен мүмкіндіктерін жақсы білетін
кітапханашы ғана жалпы көпшілік арасынан кітап оқудағы қызығушылықтары
сәйкес келетін және оны ары қарай дамытуға талап-танған, оқығаннан алған
әсерлерімен бөліскісі келетін оқырмандарды таңдап ала алады. Олар клуб
мүшелерінің өзегін құрайды. Кітапханашы тек клуб жұмысын ұйымдастырушы
рөлін атқарады. Өз кездесулерінде клуб мүшелері кітаптан алған әсерлерімен
бөліседі, барлығы оқыған кітапты талқылайды, тақырып бойынша басылымдар
туралы қосымша ақпарат алады, танымал адамдармен кездеседі, өз
құрдастарының алдында кітапты насихаттайды, кітапхана қабырғасында өтетін
шараларға қатысады. Клуб жұмысы кітапханашының тілегімен емес оқырмандардың
бастамасымен құрылғанда ғана алға басады.
Жеке жұмысқа библиографияның шағын түрлері - кітап бетін белгілегіштер
жатады. Кітап парақтарының арасына салынған олар түрлі қызметті атқарады -
тақырып бойынша кітап оқуды ұсынады, осы автордың басқа шығармаларын оқуға
кеңес беріп, кітап оқу барысында ойлану үшін сұрақтар тізімін береді. Мұнда
орналастырылуы мүмкін шағын сұрақ-сауалдар оқырманды кітапты мұқият оқып
шығуға итермелейді. Мұндай белгілегіштерді кітапханашы өз оқырмандарының
көмегімен дайындайды. Жеке жұмыс кітапханашыдан әдебиет пен өз оқырманын
жетік білуді, шығармашылықты, педагогикалық шеберлікті талап етеді. Шебер
жүргізілген жеке жұмыс қана оқырманның ой-өрісін кеңейтіп, кітапты ой
түжырып зейін қойып оқуға үйретеді. Егер бұл жұмысты кітапханашы отбасының
көмегіне сүйене отырып атқара алса нұр үстіне нұр болар еді.
Ата-аналар, тәрбиешілер, мұғалімдерді балалармен бірге кітап таңдауға
дайындау
Балалар мен жасөспірімдерді кітап оқуға тартуға үлкен әсер ететін ең
маңызды әрі басты институт - отбасы. Ата-аналар балаларға жақсы-жаман кітап
оқу деген ұғымды түсіндіреді. Баланың кітап оқуға деген ұмтылысын
ынталандыра отырып отбасы бала бойында мәдени және зияткерлік белсенділікті
талап ететін басқа да істерге әсер ете алады.
Балалардың кітап оқуға деген көзқарасы, олардың оқырмандық мәдениетінің
артуы көп жағдайда ересектерден алған үлгіге байланысты. Айрықша әлеуметтік
институт ретінде отбасына баланы әдебиет әлеміне алып келудің бірінші
кезегі тиеді.
Баланы кітап оқуға баулу дәрежесінің қандәй деңгейде өткені бала
өмірінің алғашқы жылдарынан-ақ байқалады. Бір отбасы баланың әдеби білім
алуымен, мектепке дейін айналысса, кейбір отбасылар бұған мүлде көңіл
бөлмейді.
Балаларды кітап оқуға тартуда отбасында қалыптасқан кітап оқу дәстүрі
аса маңызды. Дегенмен кейбір отбасылар көп уақыттарын теле және бейне
хабарларды көруге жұмсайды. Ата-аналардың көпшілігі өз баласын кітаппен
жақындастырғысы-ақ келеді, алайда оларға баланың оқырман ретіндегі
ерекшеліктерін жетік білу жетіспей жатады. Тек аз ғана отбасы баланың
дамуына үлкен көңіл бөліп, отбасымен бірге кітап оқу кештерін арнайы
ұйымдастыруды әдетке айналдырады. Өкінішке орай, ата-аналардың көпшілігі
балаларға арналған кітаптардан хабары аз болып келеді, сондықтан отбасымен
бірге оқылатын кітап репертуары кедей.
Кітапханашыларды мазалап жататын отбасымен бірге кітап оқуды
ұйымдастыру, оқуға басшылық жасау, оқу мәдениетін қалыптастыру және т.с.с.
мәселелерді шешуге отбасын тарту қажет. Кітапхана тәжірибесінде Балалар.
Кітап. Біз., Кітапханадағы отбасы күндері сияқты ата-аналар күндері,
отбасылық мерекелер лайықты орын алуы керек. Балалар
кітапханасы бүкіл отбасымен, достарымен жиналып жылы қарым-қатынас
орнататын орынға айналуы тиіс. Ол өзінің негізгі үш функциясын -
педагогикалық (кітаппен жұмыс істеу орталығы), коммуникативтік (қарым-
қатынас орталығы) және ақпараттық (кітап туралы ақпарат орталығы) – адал
атқаруы тиіс.
Ата-аналарға балаларының өмірінде кітап оқудың алатын маңызды орнын
көрсету керек, яғни: кітап оқу, бұл:
• Балаға өмір сүру сапасын жақсартуға көмектесу
• Баланың сезімталдық жағынан жетілуіне қолдау көрсету
• Қиялдауды, армандауды ынталандыру
• Кез келген істі тиянақты атқару мен саналы ойлауға үйрету негіздері
• Басқа мәдениетті зерттеу жолы
• Адам болмысын тану амалы
• Кез келген мәселенің түрлі қырларын зерттеу мүмкіндігі
• Таным кеңістігін кеңейту
• Ақпарат алу жолдарын іздестіру
• Сөздік қорды байытуға көмек.
Кітапхана, бұл:
• Қызметкерлері мейірімді, тілектес және әрбір келушіге көмек көрсетуге
дайын жайлы орын кітапты сүюге баулитын орын
• Қосымша білім алуға мүмкіндіктер туғызады
• Баланың қабілеттерін жетілдіруге арналған бағдарламалар ұйымдастырады.
Отбасымен бірге кітап оқу, кітапқа деген сүйіспеншілік пен балаға деген
қамқорлық мәселелеріне арналған, сонымен бірге ата-аналардың баланың кітап
оқуына басшылық жасау дағдыларын тәрбиелеуге көмек ретінде арнаулы
бағдарламалар мен жобалар қажет. Мысалы, Қол ұстасып..., Бірге оқимыз,
Кітап оқу уақыты атты кітапханаға отбасылық жорықтар, Оқырман өсіріп
жатырмыз, Балалардың сүйікті кітаптары, Балаңызбен бірге кітап
таңдаңыз, Оқырман болып қалыптасуы үшін балаға қандай көмек көрсете
аласыз? сияқты буклеттер басып шығару.
Әрбір ата-ана жақсы кітапты таңдау арқылы өз баласы үшін беделді дара
кеңесші және тәлімгер ретінде кітапханашының көмекшісіне айнала
алады.
Кітап және кітап окуды насихаттаудың тиімді жолдары мен әдістері
Көпшілік жұмыстың негізіне оқырмандардың жекелеген топтарының
әлеуметтік-психологиялық жас ерекшеліктерін жетік білу мен ескеру жатады.
Кітапты насихаттаудың тиімділігін арттыру дегеніміз - көпшілік жұмыстың
ойын, пікірталас, клубтық, сияқты белсенді, дәстүрлі емес түрлерін енгізу.
Өзінің жаңашылдығымен, табиғилығымен, тосындылығымен олар балаларды
таңырқатып, еліктіріп әкетуі керек. Олардың міндеті - оқырман
белсенділігін, ізденімпаздығын, шығармашылығын ынталандырып, балаларды өзін
танытуға, өзтаңдауын жасауға, оны негіздеуге, оқыған кітабын бағалауға
үйрету. Мысалы, оқыған кітабының ең ұнамды немесе күлкілі үзіндісінен
қойылым қою, кітаптың нақты бір кейіпкерінің немесе тарихи тұлғаның атынан
сұрақ дайындау, өзіне ұнаған кітабын жарнамалау.
Бүгінгі таңдағы кітапхананың көпшілік жұмысының ерекшеліктерінің бірі -
оқырмандардың пікірлері мен талап-тілектерін ескеру. Мұны оқырманмен болған
әңгімеден, сауалнама нәтижелерінен білуге болады. Кітапхана қабырғасында
өтетін шаралар туралы не ойлайсыз?, Сіздің пікіріңіз, сіздің
тілегіңіз... және т.б.
Сондықтан кітапхана және оның кейбір шаралары туралы пікірлер мен
ұсыныстар альбомы болғаны дұрыс. Кітапхананың қандай болғанын қалайсыз?,
Көпшілік шаралар туралы сіздің пікіріңіз, Кітапхана қызметкерлерімен
өтетін болашақ кездесулерден не күтесіз? тұрғылас сұрақтар жазылған Кері
байланыс парағы да өз нәтижесін берері хақ.
Көпшілік жұмыстың қандай түрлерін пайдаланған дұрыс? Кез келген ірі
шараның негізіне оқырманның жеке іс-әрекеті алынуы тиіс. Сондықтан
жұмыстыңең тиімді түрлеріне пікір таластық, ақпараттық, ойын ретінде өтетін
және дайындығына оқырмандардың өздері белсенді түрде қатысатын реалити-
шоу (стильге келтірілген кештер) шаралары жатады.
Көпшілік шараларды ұйымдастыру барысында жеке жұмысқа, нақты оқырманға
немесе нақты топқа назардың аз бөлінуі бұл шараның
нәтижелілігін төмендетіп, тіпті кейде жоққа шығаратынын ұмытпаған жөн.
Көлшілік жұмыстың мақсаттары:
• Оқырмандардың кітапханаға, кітап пен оны оқуға бейімделуі;
• Кітап оқудың көшбасшыларын анықтау;
• Кітап қорының кейбір бөліктерін насихаттау;
• Кітаппен өз бетінше жұмыс істеу қорытындыларын шығару;
• Оқырмандардың кітап оқудан алған әсерлерімен бөлісуіне мүмкіндік беру;
• Балаларды шығармашылық әлемі мен шешендік өнер әлеміне кітап арқылы
енгізу.
Көпшілік шаралардың кітапхана жұмысына тән дауыстап оқу, талқылаулар,
конференциялар, әдеби диспуттар, мерекелер, әдеби ойындар сияқты дәстүрлі
түрлерімен қатар қазіргі кезеңце басқа тиімді әдістері де қолданылады.
Ақпараттық шаралар (әсіресе мерзімді басылымдармен жұмыста
аса нәтижелі болып табылады).
Пайдалы кеңестер сағаты: Кездесу барысында оқырмандар өздері оқыған
пайдалы кеңестермен бөліседі, оны іс жүзінде көрсетуге мүмкіндік алады. Өз
ісінің шеберлерін шақыруға болады, ең жақсы пайдалы кеңеске сайыс
жарияланады.
Қызықты хабарламалар сағаты: Мерзімді басылым беттерінен оқылған
материалдарға ауызша дайджест. Кездесуге қатысушыларды топтарға бөліп,
оларға танымдық журналдарды таратып сайыс ұйымдастыруға болады. Журнал
беттерінен қызық хабарды тез тауып және өз хабарламасын тыңдаушыларға
қызықты түрде жеткізе алған топ жеңімпаз атанады.
Ойлану сағаты: Ең бастысы ой салатын қызық материал табу. Дұрысы мұны
балаларға кездесуге дейін тапсыру керек, дегенмен оны кітапханашының өзі
тауып дауыстап оқуына да болады. Бұдан кейін оқырмандар жазбаша немесе
ауызша түрде өз ойларын ортаға салады. Әдеттегі талқылаудан айырмашылығы
шығарманың өзі емес, сол шығармада көтеріліп отырған тақырыптың барлық
қырлары жан-жақты талқыланады. Бұл туралы не ойлайсыңдар? деген сұраққа
жауап ізделеді. Ойлану сағатының мәні әдебиетті іздеп тауып, онымен танысу
кітапханашының емес, оқырманның ісі. Кітапханашы бұл арада бастама көтеріп,
ұйымдастырушы рөлін ғана атқарады және шара соңында қосымша әдебиет туралы
ақпарат береді.
Әдеби қазбалар: Балалардың белгілі бір тобымен (пән мұғалімінің
келісімі бойынша) әдебиет тізімі онша мол емес тақырып бойынша материал
іздеу ұйымдастырылады. Ізденіс шеңберіне шек қойылмайды: кітаптар,
журналдар, газеттер, басылымның кейбір тараулары мен беттері, суреттер және
т.б. Ізденіс белгілі бір уақыт көлемінде жүргізіледі де, содан кейін
оқырмандар қорытынды шарада нәтижелері туралы баяндап, тапқан
материалдарымен таныстырады, ал өз қазыналарын басқа оқырмандардың
пайдалануы үшін кітапханаға тапсырады.
Жұлдызды қазына:
Әдеби қазбаның бір түрі, яғни ізденіс нысаны ретінде жазушы, ақын,
тарихи қайраткер, ғалым және т.с.с. танымал тұлға алынады. Сынып аралық
сайыс тұрғысында да өткізуге болады: кімнің материалы қызық, өз кейіпкері
туралы ең үздік баяндалған әңгіме, осы тұлға туралы қойылған сұрақтарға ең
көп жауап берген сынып және т.с.с.
Стильденген кештер:
Мұндай кештерді өткізу оқырмандардан үлкен дайындықты талап етеді. Олар
кеште көрсету үшін белгілі бір тарихи дәуірге қатысты әдебиеттерді мұқият
зерттеп оқып, сол заманның киімі, музыкасы, биі, поэзиясы
туралы деректерді жинақтауы керек.
Бал карнавал - би кештері. Киім түрлерімен қатар музыка іріктеліп, би
қимылдарын үйрену қажет. Бидің жүргізушісі-кітапханашы.
Салон, қонақжай залы - әдеби-көркем немесе саяси үйірме. Әрине, Пушкин
заманының салондарының күміс ғасыр кезеңінің салондарынан
айырмашылығы бар. Бірақ кештің сәнін ақындар мен музыканттар ашатыны
сөзсіз. Қонақтар (шараға қатысушылар) сол заманның өлеңдерін оқып,
музыкасын орындайды. Шағын әдеби-музыкалық қойылымдар мен әдеби портреттер
кештің көркіне сән береді. Салонның иелері - кітапхана
қызметкерлері.
Суаре - кешке міндетті түрде атақты адам қонаққа шақырылады. Кеш
белгілі бір жазушы немесе ақынның шығармашылығына арналуы
мүмкін.
Бағдарламаға кітаптың, журналдың премьерасы, лотерея, әдеби фанттар
енгізіледі.
Отырыстар, әдеби дастархан - кездесудің ең демократиялық түрі,
фольклорлық мереке тәрізді өтеді. Бағдарламадан сұрақ-жауап ойынын да,
сайысты да, сықақ әңгімелерді детабта болады Айрықша белгісі - жайылған
тағам дастарханы (оны кулинария жөніндегі кітаптардан алған білімдерін
бекіту мақсатында оқырмандар дайындайды).
Әдеби сот - әдеби шығарманы терең талдап оқудың өте тиімді әдісі. Кез
келген сот тәрізді мұнда да сот төрағасы, қорғаушы, прокурор, куәгерлер,
сотталушылар бар, олар-әдеби кейіпкерлер. Сот процесіне қатысушылар
дәйекті дәлелдер келтіру, қорғану, қорғау үшін өз рөлін орындап қана қоймай
кітап материалын тамаша меңгеріп, оқиға болған кезең туралы терең білуі
қажет.
Әдеби подиум - сәнді кітаптарға, ағымдарға, авторларға арналған
шаралар циклы. Кез келген сән үлгілерін көрсету кешіндегідей мұнда да
міндетті түрде маусымдық элементтер бар - маусымдар (қыс, көктем, жаз,
күз). Ақсүйектерге арналған сән үлгілерін таңдаулы (элитарлық) авторлар
мен кітаптар, көпшілікке арналған үлгілерді көпке танымал әдебиет
көрсетеді. Кітап қалдықтары да табыпады. Қандай кітаптар мен
авторлардың таңдалып алынғанына байланысты шараның түрін де таңдау қажет:
тұсау кесу (презентация), әдеби диспут, тақырыптық пікірталас, талқылау,
конференция, әдеби сот.
Оқырман сайыстары: Мұндай сайыстардың мақсаты - басылымдарды
насихаттау, сондай-ақ шығармашылықлен оқуды ынталандыру және оқырманның
өзін танытуына мүмкіндік беретін қабілеттерін дамыту. Алдымен сайыстың
ережелері құрастырылады. Ережеде сайыстың шарттары, қатысушылардың жасы,
жұмысты безендіру үлгісі, оны ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І КІТАПХАНАДА БАЛАЛАРҒА БИБЛИОГРАФИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТ
КӨРСЕТУДІҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 5
1.1 Заманада кітапханада балаларға библиографиялық қызмет
көрсету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Балаларға қызмет көрсетудің миссиясы, негізгі міндеті мен
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.3 Балалар кітапханасында библиографиялық көрме жұмыстарын
Ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
ІІ БАЛАЛАРҒА БИБЛИОГРАФИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІ
ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..37
2.1. Балалар кітапханасында библиографиялық қызмет көрсетудің
негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .37
2.2 Балалардың рухани дамуындағы библиографияның ролі ... ... ... ...53
2.3 Балаларға библиографиялық қызмет көрсетуде жаңа ақпараттық
технологияларды
пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..64
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .69
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі: XXI ғасыр ғылыми
жетістіктердің, үлкен өзгерістер мен үміттердің ғасыры. Ғылыми білім
негізінде соңғы жүз соңғы жүз жыл ішінде адам баласы өз ғаламшарын
өзгертіп, тұрмысын көп есе жеңілдеткен және үлкен өнеркәсіп, көптеген
машиналар мен жабдықтар ойлап тапты, тіпті күнделікті тұрмыс жағдайын да
өзгертті. Ғылыми зерттеулердің мәні зор, табыс, кіріс беретін өнімге
айналған. Қазақстан Республикасында мемлекеттік қорғау құжаттарын беру
жүйесі бар. Ақпараттандыру туралы заңы - ақпараттық процестерді іске
асыруға арналған ақпараттық - бағдарлымалық кешен, электрондық ақпаратық
ресурстар мен ақпараттық жүйелерді құру жөніндегі қызмет, пайдаланушыларға
электрондық ақпараттар беру жөніндегі қызмет тағы басқа мәселелерды осы
заңда қаралады.
Дипломдық жұмыстың негізгі міндеттері: Ғылыми жұмыс, зерттеу дегеніміз
( адамның еңбектену іс-әрекетінің ерекше түрі деп қаралады. Ғылыми
зерттеулерінің коммуникациялық жүйесінде орны және функциялары ғылыми
зерттеу ақпарттық жұмысында ақпараттарды жинау және өңдеу. Дипломдық
жұмыстың негізгі міндетті бірнеше бағытта қаралды, ақпараттық ресурстар
пайдалану әдістері және библиография әдістерін қолдану.
Зерттеу пәні және обьектісі: Жаңа техникалық идеяны жасаудың соңғы
мақсаты оны тәжірибеде пайдалану, яғни белгілі бір тиімділікке жеткен соң,
оны енгізу және пайдалану.
Ғылыми идея мен зерттемелер, интелектуалдық өнім жасаушы - ғалымдар,
авторлар. Ғылыми заңдарға байланысты жасалған гипотезалардың түрлері, олар
эмпирикалық, теориялық, құрымдық, статискалық, динамикалық, санды және
сапалық болып бөлінеді. Зерттеу обьектісіне ғылыми іс-әрекеттің түрлері.
Зерттеу мақсаты: Дипломдық жұмыста зерттеу мақсаты мынада ғылыми іс-
әрекетпен айналысуды көздеген ғылыми әдіснамалық ең бір басты бөлігі салада
жаңалық және библиографиялық ақпараттың функцияларының анықтамасы беріледі.
Негізгі қайнар көздері: ҚРҰК кітаптардың катологтары құжаттары мен
машина оқитын мәліметтері (БД). Интернет салалы жүйелер, электрон сипаты
бүкіл ақпарат жылдам жеткізуге. УО ҒТА (НЦ НТИ) олардың кітапханасы, ішінде
мәліметтер.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: ғылыми зерттеу жұмыстарын ақпараттауды
ұйымдастыру принциптері, мәселелерін көрсету. Цифрлы және графикалық
материалдарды. Берілген құжаттарды өңдеу әдісі мен техникасын безендіру
құқығын растайтын мемлекеттік қорғау құжаттарын беру жүйесін көрсету.
Ғылыми ақпарат жұмысының қарастыру мазмұны қойылатын талаптар. Бүкіл әлемде
сауда ұйымға ( БСҰ) кіруін бүкіл саясат стратегиялық мақсаттарға сай
түзілуі тиіс. Библиографиялық ақпараттың құрылымы. Ғылыми ұғым ретінде
библиографиялық ақпарат.
Зеттеудің практикалық мәні: Осы зерттеудің практикалық мәні мынада:
Ғылыми мен техниканың қазіргі даму кезеңіне тән ғылыми техникалық
міндеттердің күрделенуі және адам іс-әрекеттің көлемінің өсуіне байланысты
зерттеу мәселелердің шешу сапалы өзгерістерге әкелді. Библиографиялық
ақпараттың жүздеге асу формалардың пайдалану. Библиографиялық ақпараты
өңдеу өзіне жаңа ақпараттың технологиялына пайдалану мәдениеті болып
табылады.
Ғылыми зерттеудің әдістері: Ғылыми жұмыстың тиімділігі көп жағадайда
адам ой-өрісінің кеңдігіне, білімділігіне, жалпы ақпараттық мәдениетіне
байланысты. Жинау әдісі, іздеу әдістерін пайдаландық.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыстың құрылымында кіріспе, 1
тарау оның үш бөлімшесі, 2 тарау оның үш бөлімшесі, қорытынды,
библиографиялық тізімі және қосымшалар.
І КІТАПХАНАДА БАЛАЛАРҒА БИБЛИОГРАФИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1 Заманада кітапханада балаларға библиографиялық қызмет көрсету
Кітап оқу құбылысы қоғамда өмір сүру мүмкіндігін кеңейтетін және
әркімге қажет элеуметтік дағдылардың қатарына жатады. Кітап оку дағдысы
танымды кеңейту, еңбек ету және білім алу сияқты әрекет түрлерінің негізі
болып табылады.
Қазіргі таңда кітапхананы ақпараттық орталық ретінде қарастыру әдеті
қалыптасқан. Оқырманды қалыптастыру, оның бойында кітапқа деген
сүйіспеншілікті тәрбиелеу, кітап оқуға деген қызығушылығын тудырып,
дамытуға қолайлы жағдай жасау міне осылар, жас оқырмандармен жұмыстағы
басты міндет болып қала бермек.
Кітапханалар балаларға кітап оқудан алуға болатын аса мол жағымды
әсерлерді түсінуге көмек жасауды тиіс. Кітап жаңа әлем кеңістігін ашады.
Сондықтан, кітапхана бала бойында сәби шақтан бастап кітап оқуға деген
қызығушылықты тудыруға түрткі бола алады. Өйткені қарыштаған ғасырда
толыққанды оқырман ретінде балалық шақта қалып керек, әйтпесе өмір ағыны
бұған уақыт қалдырмауы мүмкін.
Заман өзгеріп, кітапхана жұмысының әдістері мен түрлері де өзгерер,
дегенмен өзгермейтін бір нәрсе бар. Ол - балаға әдебиет әлемін ашуға
тырысу.
Балалармен жұмыс істейтін кітапхананың бүгінгі таңдағы міндеті оқырман
мәдениетін дамыту, балалардың рухани және зияткерлік өсу, өзін тану және өз
бетінше білімін жетілдірудегі қажеттіліктерін қанағаттандыру, кітап оқу
арқылы балаларды қоғамның мәдени - әлеуметтік ортасында өз орнын табуына
ықпал ету.
Балалар кітапханасы кітапханаға келген жас сәбиді өсіріп шығарады.
Қазіргі ақпараттың технология мен Интернеттің дамыған кезінде оқитын
ұрпақты тәрбиелеу керек. Оларды кітапты сүюге, окуға тәрбиелеу бүгінгі
күннің мақсаты. Кітап оқу баланың ой - өрісін дамытады, есте сақтау
қабілеттін арттырады, тілін дамытады, сауатты болуға үйретеді.
Ата-ана кейде баласының сабағын дұрыс оқуына көмектесе алмай жатады.
Мұндай кезде кітапхана отбасылық оқуды дәстүрге айналдыру отырып көмектесе
алады. Психологтардың пікірінше баланы кітап оқуға дағдыландыру 9 жасқа
дейін ғана мүмкін екен. Ол жастан асқан соң қиылға соғатын көрінеді.
Негізгі мақсат оқырманды тәрбиелеу ата - ананың міндеті.
Ата - ана не істеу керек? Кей - кезде болар болмас нәрсеге көмектесе
алмай жатады. Сол үшін ата - ана баласына кітап оқуды үйрету керек. Баланы
кітап оқуға дағдыландырудың алды балаға кітап оқып беру, тақпақ, жаңылтпаш,
жұмбақ жаттатқызу, кітаптағы сурет бойынша әңгіме айту, сурет салдырып, ән
үйрету. Осыған дағдыланған бала ерте жастан кітапханаға өз еркімен баратын
болады. Ерте жастан тамаша білім алып шығады.
Кітапханашы ата - анаға кітап оқу баланың ойлау қабілетін арттыратынын
көрсетуіміз керек. Ол үшін мыналарды ұйымдастыруымыз керек: оқитын ортаны
табу, ата - аналар мен тәрбиешілерге мамандандырылған қор; бұлдіршіндерге
арналған кітапшалар жиынтығы; ата - ана мен тәрбиешілерге ақпарат беру;
библиографиялық шолу өткізу; ұсыныстық көрсеткіштер тізімін жасау.
Әлеуметтік прогресс, экономика және мәдениеттің дамуы мен өсу дәрежесі
адамзат пен бірыңғай қоғамның ақпаратпен хабардар етілу деңгейіне
байланысты болады.
Библиографиялық ақпарат қоғамға қызмет көрсету жүйесінде маңызды рөл
атқарып, кітапхана құрылымында жетекші орын алады. Уақыт талабына сай жыл
сайын баспа шығарылымдарындағы ақпарат тасқыны көбейе түсуде. Кітапхананың
рөлі мен маңызын анықтағанда оның ақпараттық қызметі бірінші орынға
қойылады.
Библиографиялық қызмет кітапханада балаларға жас ерекшеліктеріне,
қордың көлеміне қарамай да жүзеге асырылады. Кітапханалардың зор көлемді
және алуан қырлы жұмысында библиографияның маңызы ерекше. Библиографиялық
қызмет кітапхана жұмысының барлық негізгі бөлімдеріне тән. Атап айтқанда
библиографиялық процестер оқырмандардың ақпараттың қажеттіліктерін
орындауда кітапханалық жэне ақпараттық қызметтерін жақындастырады.
Библиографиялық қызмет бұл библиографиялық ақпаратқа сұраныс
етушілердің талаптарын қанағаттандыратын сала.
Библиографиялық қызмет көрсету - бұл библиографиялық ақпаратты
тұтынушыға жеткізудегі, оның нақты және болашақтағы қажеттіліктері мен
сұраныстарына сәйкес болатын процестердің жиынтығы; кітапхананың,
ақпараттық мекеме ретіндегі жұмысының маңызды бөлігі. Бүгінгі күн
автаматтандыру кезінде С.Бегалин атындағы мемлекеттік балалар кітапханада
электрондық каталог балаларға орналып қойылады. Электронды каталогы
кітапханадағы кітап қоры мен кітапханаға келетін бұқаралық ақпарат құралы
гезет, журнал материалдарының библиографиялық сипаттамасы енгізіледі.
Келген оқырман өзіне қажетті дерегін тауып ала алады.
Библиографиялық қызмет көрсету өрісінің келесі тенденциясы
библиографиялық қызметтердің аралық түрі болып табылады. Оның мәні мынада:
оқырмандардың сұрауына жауап құжаттар жөніндегі мәліметтермен емес, қажетті
метериалдардың толық мәтіндері немесе факт бойынша мәліметтермен беріледі.
Сол сияқты кітапханада өткізілетін шараларды (көрмелер, мамандар күні,
шолу, т.б.) берушілердің көпшілігі библиографиялық даярлықтарды:
библиографиялық мәліметтерді іздеу, іріктеу, топтау сияқты жұмыстарды талап
етеді.
Анықтамалық - библиографиялық қызмет көрсету - ол оқырмандардың бір
жолдық сұранымдары бойынша библиографиялық қызмет - кітапханалардың
міндетті түрде атқаратын функциясы, ол тұтынушыларды кітапхана қорының
құрамы туралы мәліметтермен қамтамасыз етіп, ақпаратардың көзін тауып,
таңдауға кеңес береді. Анықтамалық-библиографиялық қызмет -библиографиялық
қызмет көрсетудің негізгі түрлерінің бірі болып табылады да, бір жолдық
сұраным бойынша тұынушыларға библиографиялық, жанама дәлелдемелік хабарлар
беру процесімен байланыстырады.
Кітапхана - ұлттық және әлемдік мәдениеттің тоғысқан орталығының бірі.
Сонымен ол өзі орналасқан қала мен елдің мәдени ортасы. Жас оқырмандарға өз
өлкесін сүюге, оның тарихына білу арқылы отан сүйгіштік сезімін оята отырып
рухани тәрбие бере алады. Қалалық білім департаментімен бірлесе отырып
Қазақстан тәуелсіздігінің 15 жылдығына орай оқушылар шығырмашылығының
байқауын өткізді. Қазақ, орыс тілдерінде 500 астам шығармалар үздік деп
танылып қатыстырылды. Олардың шығармалары жеке жинақ болып та шықты.
Балалар шығармашылығында еркіндік пен тәуелсіздік жолындағы қиын күндер,
жақындары мен туыстарын басынан өткен тарихи тағдырлары суреттеледі. Ел мен
халық бөлін бейтін егіз ұғым, елдің бақыты олардың қолында, өсіп келе
жатқан жас ұрпақтық қолында. Әйтпесе баланың аты бала. Олар өздерін
қорғауды және үлкендердің қолдауын қажет етеді. Әсіресе жетім балалар,
балалар үйлері мен интернат тәрбиленушілері мейірім мен жылы сезімді қажет
етеді. Кітапханашылар осы топтағы балалар мен тұрақты түрде кездесулер,
қызықты кештер өткізіп тұрады. С.Бегалин атындағы мемлекеттік балалар
кітапханасында жыл бойғы жұмыстың қорытындысы шығарыла отырып кітап
мерекесімен қатар тұрақты оқырманды үшін "Кітапханадағы түн" өткізіледі.
Балалар ата - анасымен бірге қауіпті оқиғаны бастар кеше отырып Қазақстан
Ресейге, Ұлыбританияға, Жапонияға, Германияға, Францияға сапар шегеді. Олар
сол елдің тақпағын жатқа айттып, әнін орындайды, көрікті жерімен танысады,
өнерлерін қонақтарға көрсетеді. "Кітапханадағы түн" дәстүрге айнала отырып
қызықты, әрі қайталанбастай бола бастады. Кітап қоры, ақпараттық
технологиясы балалар мен жасөспірімдерді кітапханаға тартудағы шешімін
тапқан көрген оқырман кітап оқымауы мүмкін емес. Қазіргі кезде балалардың
көпшілігі компьютерге отыратын болды. Айналаны танып білудің оңай жолы деп
түсінетін оқырман айналып кеп кітаппен достасады.
1.2 Балаларға қызмет көрсетудің миссиясы, негізгі міндеті мен
әдістері
Балалармен жұмыс істейтін кітапханалар бүгінгі таңда оқырман мәдениетін
дамыту ортасы кітап оқудың жайлы орталығы отбасылық кітап оқу мен қарым-
қатынас орнату ортасы балалық шақтың мәдени-ақпараттық орталығы
гуманитарлық орталық ретінде қарастырылуда.
Балаларға қызмет көрсететін кітапханалардың миссиясы - кітап және кітап
оқу арқылы баланы дамыту ортасын құру.
Негізгі мақсаты - балалардың рухани және зияткерлік өсу, өзін тану және
өз бетінше білімін жетілдірудегі қажеттіліктерін қанағаттандыру; кітап оқу
арқылы балаларды қоғамның мәдени-әлеуметтік ортасында өз орнын табуына
ықпал ету.
Негізгі міндеттері: кітап оқуға, әлемдік және ұлттық мәдениетке тарту
арқылы баланы дамыту және оның өзін жетілдіруіне көмек көрсету; әлеуметтену
(баланың қоғамдық межелер мен құндылыктарды игеруі) мен субъектенудің
(әрбір баланың ішкі дүниесін дамыту) үйлесімді қабысуын қамтамасыз ету;
балалардың шығармашылық қабілеттерін тәрбиелеу; балалық шақ құндылықтарын
насихаттау; кітапхана қызметін барлық балалардың пайдалана алу құқығын
қамтамасыз ету, қоғамның түрлі әлеуметтік сатысындағы және зияткерлігі мен
дене бітімі мүмкіншілігі әр түрлі балалар үшін тең құқықтық ұстанымды
сақтау; кітап және кітап оқу құндылықтарын насихаттау; жеке тұлғаның
ақпараттық мәдениетін қалыптастыру; баланың әлем туралы жан-жақты және
шынайы ақпарат алуын қамтамасыз ету; дәстүрлі кітап мідениеті мен жаңа
электрондық мәдениетті өзара байыту; терең мазмұнды қарым-қатынас орнату
дағдысын тәрбиелеу, қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру; кітапхананың
рекреациялық (балалардың демалуына жағдай жасау) және реаблитациялық
(бейімдеушілік) қарымын жетілдіру, кітапханаға тарту және сурет салу арқылы
емдеу турлері, шығармашылықпен емдеу мүмкіндігі. Казіргі кезеңде балаларға
кітапханалық қызмет көрсетуді ұйымдастыру ісінде кітапханалар мынадай
құжаттарды басшылыққа алады.
Көпшілік кітапханалар туралы ЮНЕСКО-ның манифесі; Бала құқықтары туралы
конвенция; 2002 жылы БҰҰ қабылдаған Баланың өмір сүруіне қолайлы әлем
атты декларация мен іс-әрекет жоспары; Мектеп кітапханаларының манифесі
(2002 ж., ИФЛА -Кітапхана ассоциациялары мен мекемелерінің халықаралық
федерациясы).
Ең бастысы, кітапханалар кішкентай оқырманның кітап оқу дағдысын
жетілдіріп, қолдап отыруға барлық күш-жігерді салуы қажет. Сондай-ақ олар
оқырман ретінде баланың тұлғалық сенімін арттыруы. Оны кітап оқудан жан
рахатын ала білуге үйретуі Кітап оқудан алған әсерлерімен бөлісуге
мүмкіндік туғызуы.
Шығармашылық үрдіс ретінде кітап оқудың мәртебесін көтеруі кітап оқуға
ынталандыру арқылы шығармашыл, әлеуметтік бейімделген жеке тұлғаны дамытуға
жол ашуы тиіс.
Тәрбиенің бүгінгі таңдағы ең маңызды міндеттерінің бірі - баланың
рухани, зерделі жетілуін, шығармашылық қарым-қатынасының өсуін қамтамасыз
ету, білім алуға деген қажеттіліктерін қанағаттандыруға мүмкіндік туғызу,
бәрімізге қауіп төндіріп отырған рухани дүние саяздығын болдырмау үшін оның
бос уақытын тиімді өткізуіне жағдай жасау (басқа тәрбие ошақтарымен біріге
отырып). Бала жанына қаяу салатын дөрекі, жат әрекеттердің алдын-алу шарт.
Міне, сондықтан қазіргі таңда баланың кітап оқуға дағдылануы өмірлік
маңызы бар шарт болып табылады және жақсы жазылған балалар кітабына қараңғы
түнде жол сілтейтін шырақтай қарауымыз керек. Бұл міндеттерді кітапханалар
тек кітапханалық қызмет көрсетуді сапалы түрге жаңартқанда ғана орындай
алады.
Ал жаңартудың ең басты жолдары кандай?
1. Жаңартудың негізі - бала тұлғасына бет бұру, яғни ынтымақтастық,
біріккен шығармашылык педагогикасы ұстанымдары бойынша жеке
жұмысты жетілдіру, жас оқырмандармен тең құқылы серіктес ретінде қарым-
қатынас жасау. Тек осы тұрғыда ғана баланың рухани жетілуі, толығуы, өзін
таныта білуі мен еркін ұстауы және дамуы үшін қолайлы жағдай туады, ал
кітап оның рухани шөлден сусындайтын қайнар көзге айналады.
2. Көпшілік шара жұмысының белсенді, дәстүрлі емес, жаңа, ойын,
пікірталас, клубтық түрлерін енгізу. Егер олар оқырмандардың кейбір
топтары немесе нақты бір оқырманның талап-тілегіне сай келсе, онда бұл
жұмыс түрлері тек кітапханалық сипатта болмауы да мүмкін. Кітапхананың
бүгінгі танда жүргізіп отырған көпшілік жұмыстарындағы ерекшеліктерінің
бірі - өз оқырмандарының пікір-талаптарын, қызығушылықтары мен
сұраныстарын ескеріп отыруы. Мұны өзара әңгіме, сауалнамалар жүргізу
барысында анықтауға болады.
3. Кітапхана мен отбасы арасында орнаған достық қарым-қатынасты
дамыту, өйткені баланың оқырман ретінде қалыптасуы отбасында өтеді және
отбасының баланың кітап оқуға деген қажеттілігін жетілдіруі айрықша
маңызға ие.
4. Психологиялық қолдау мен әлеуметтік бейімдеуді ұйымдастыру,
кітапханалық емдеу жұмысын дамыту.
5. Оқырманның бойында кітапханаға жүйелі түрде келіп түруға деген тілек
дағдыны ынталандыру мақсатында жұмыстың ерекше түрлерін, жолдары мен
құралдарын пайдалану.
6. Балалардың компьютерлік технологияларға деген күннен күнге артып
отырған қызығушылығын ескере отырып, оны кітапты насихаттау мен кітап оқуға
тарту мақсатында пайдалану. Мұның тиімді жолдары қандай?
Оқырмандармен жеке жұмыс
Кітапханалар алдында тұрған міндеттерді жүзеге асыру барысында
оқырмандармен жүргізілетін жеке жұмыстың дұрыс жолға қойылуы кітапхананы
үлкен табысқа жеткізетіні анық.
Педагогиканың әдепті, нақты түрлерінің көмегі арқылы жеке оқырманның
даралық сипатына сүйене отырып кітапханашы баланың оқырман ретінде
қалыптасып, дамуына әсер етеді. Ал бұл өз кезегінде балалар әдебиеті мен
оның адами рухының бүкіл тәрбиелік қарымын толық пайдалануға жол ашады.
Оқырманмен жүргізілетін жеке жұмыста
кітапханашыға оқырмандардың жас ерекшелігі психологиясын жетік білу,
оқырманмен арада шынайы қарым-қатынас орнату, оқырман кітапшасындағы
жазбалар, оқырманды бақылау, оның кітаптың құндылығын бағалай алу деңгейі,
оқырман сұраныстары, ата-анамен әңгіме және т.б. көп көмегін тигізеді.
Егер жас ерекшелігі психологиясына тоқталар болсақ, онда баланың кітап
оқуы педагогикасында оқырмандық жетілудің төмендегі кезеңдерін қарастыруға
болады:
• Сәби шақ (0-3 жас)
• Мектеп жасына дейінгі кезең (3-6)
• Балалық кезең (7-9)
• Балалықтан жасөспірімдік кезеңге ауысу шағы (10-11)
• Жасөспірімдік кезең (12-14)
Сәби шақ (0-3). Бұл - баланың өзін қоршаған дүниені белсенді түрде
тану кезеңі. Ал осы әлемде кітапқа да орын табылып жатса нұр үстіне нұр
болар еді. Баланы кітаппен таныстыру және оған оқып беру сәби шыр етіп
дүниеге келген сәттен басталғаны жөн. Сәби шақта бала өмірінде орын алған
кітап ата-ана мен баланың арасында аса бір айрықша жылы байланыс
орнатуға дәнекер болып, зейінді тыңдаушының дағдысын, эмоциялық
ортаны, қиялдау қасиетін қалыптастырады, жан рахатына бөлеп, баланы
кітап оқуды үйрену процесіне дайындауға көмектеседі. Бұрын бұл кезеңге
балалар кітапханасының жұмысында негізгі кезең ретінде аса үлкен мән
ерілмей келді. Кітапқа деген сүйіспеншілік негізінен отбасында
қалыптасатын еді. Қазіргі таңда сәби шақтағы оқырмандармен, олардың ата-
аналарымен жұмыс балалар кітапханалары жұмысының басты бағытына айналуда.
Әсіресе, отбасылық кітап оқу дәстүрі өзінің маңыздылығын жоғалта бастаған
қазіргі уақытта, кітапхана ата-ана мен оның бұлдіршіндеріне кітапты
өмірдің ажырамас бір бөлшегіне айналдыруға көмектескені жөн. Балаларға
арналған әдебиет саласының сарапшылары ретінде кітапханашылар ата-аналардың
басты серіктестігіне айналуда. Олар балдырғандар үшін тамаша орта құра
алады: оларды кітапханаға тарту үшін бар күш-жігерлерін салады; ата-
ананың өз сәбиін кітап оқуға баулу дағдысын меңгеруіне
көмектеседі. Бұл мәселеде кітапхананың сенімді серіктестері ретінде
медициналық қызметкерлердің (бала дәрігерлері, жүйке ауруы дәрігерлері
(невропатологтар) және т.б.) көмегіне арқа сүйеген дұрыс.
Мектеп жасына дейінгі кезең (3-6 жас). Бұл жастағы балаларға тән қасиет
асқан сезімталдық. Міне, осы қасиет ойлау, еске сақтау, қиялдау сияқты
қабілеттердің дамуына үлкен әсер етеді. Сондықтан алғашқы сөзді өз бетінше
оқи алу деңгейіне жеткенше ересек адамның күнделікті кітап оқып беру
дағдысы бала үшін өте маңызды. Осы кезеңде бала кітап оқу арқылы өмірлік
жанама тәжірибе жинақтайды. Тура осы жылдары бала
бойында шығармашылық негіздері қаланады, мінез-құлық қалыптасады,
сөйлеу машығы жетіледі. Ал кітап көптеген күрделі тәрбиелік міндеттерді
шешуге көмектесе алады. Ертегі, тақпақ, шағын әңгімелерден басқа
балаларды танымдық сипаттағы әдебиетке тартуға болады. Кітап оқу барысында
ойын түрлерін көбірек қолданған жөн. Сонда балалар өздерін ақылды, тапқыр,
зейінді сезінеді, ал бұл олар үшін өте маңызды.
Балалық кезең (7-9 жас). Оқырмандардың ең бір ерекше санаттағы түрі.
Қоршаған ортамен қарым-қатынас ересектердің араласуымен және көмегімен
орнайды. Түйсік, ой-сана, эмоциялық ортаның дамуы жалғасады. Бұл жастағы
балалар кітап беттерінен өздеріне күнделікті тұрмыста көріп жүрген таныс
заттарды кездестіріп қуанып, оларды еске сақтауға тырысады. Олар енді
кейіпкерді, оның қимыл-әрекетін түсіне бастайды. Бұл кезеңнің ең басты
сипаты - өз бетімен оқи алу. Дегенмен жоғары дәрежелі түйсіну оқу
техникасының төмен дәрежесіне сәйкес келмейді. Сондықтан бұл кезең
оқырмандық даму кезеніндегі ең бір қиын сәт. Тындаушыдан оқырманға өту
кітаптан алған әсерді жоғалтып алуға жиі ұшыратады. Ең бастысы, кітап оқу
барысында туындайтын қиыншылықтарды жеңе білуге тәрбиелеу. Сондықтан
кітапханаға келген мұндай оқырманды жазу барысында оның оқу дағдысын
міндетті түрде тексерген жөн. Бұл оған қандай кітаптарды өз бетінше, ал
қандай кітаптарды ересектердің көмегімен оқуға ұсыныс жасау үшін керек.
Сондай-ақ мұндай оқырмандармен оқыған немесе ұсынылған кітаптар жөнінде
үнемі әңгіме жүргізіп отыру қажет.
Балалықтан жасөспірімдік кезеңге ауысу (10-11 жас). Тұлғалық қалыптасу
кезеңі және өте күрделі оқырман типіне жатады. Сенімсіз, ересектермен
шынайы қарым-қатынасқа бара бермейді. Сараптама жасау қабілеттері, танымдық
әрекеттері дамиды. Өз бетінше кітап оқуға эмоциялық және зияткерлік жағынан
дайын. Кітапханашы оқырманның кітапты оқуына не түрткі болғанын білгені
абзал - не үшін оқиды, кітаптан не іздейді. Саналы түрде кітап таңдау
қасиеті пайда болады. Құпиялы, кездейсоқ, шытырман оқиғалы кітаптарға
құмар. Бұл кезеңдегі бала кітаппен ара қатынас орнататын дәнекерлікке зәру.
Оны өз бетінше білімін көтеру үшін кітап окуға итермелейтін тәрбие
құралдары мен тәсілдерін қолданған жөн.
Жасөспірімдік кезең (12-14 жас). Өзін бағалау, өзін түсіну, еркіндікке
ұмтылу қасиеттері тән. Ересектердің алдында өзінің маңыздылығын аса жоғары
бағалайды. Құрдастарының пікіріне көбірек ден қояды. Сүйікті кітаптарын
қайта оқып шығуға деген қажеттілік пайда болады, оқығанды зерделеу қабілеті
қалыптасады. Көпшілігі жаңа әуестермен шұғылданып, кітап оқу екінші орынға
сырғиды. Тәлімгерлікті жаны сүймейтінін ескере отырып қарым-қатынасты
серіктестік негізінде құрған жөн. Кез келген іске оларды серіктес, көмекші
ретінде тарту керек.
Аталған ерекшеліктер жеке, көпшілік жэне көрмелік жұмыста ескерілгені
дұрыс. Біздің қолымызда бай классикалық әдебиет, поэзия, ғылыми-танымдық
сипаттағы кітаптар бар. Бұл байлық тану, түсіну, ой тұжыру сияқты
қасиеттерді жетілдіру барысында зор көмек тигізеді. Сондықтан
кітапханашының міндеті - кітапты жетік білу, оны балаларға аша білу.
Міне, сол кезде ғана ол кітап айдынындағы тәрбиеші, ұстаз, лоцман
функциясын атқара алады.
Жеке жұмыста
• барлық жастағы оқырмандардың кітап оқуын, қабілетін жетілдіру,
олардың оқу кеңістігінің аясын кеңейту;
• кітап оқу - өмірлік қажетті, аса маңызды дара дағды деген
түсінікті қалыптастыру;
• кітап оқу арқылы дара дамуға мүмкіндік беру;
• оқырмандық дағдыны жетілдіруге көмек көрсету;
• кітап арқылы оқырмандарды шығармашылыққа баулу;
• белсенді оқырмандарды құрдастарының арасында кітап оқу идеясын
таратушылар ретінде пайдалану қажет.
Жеке жұмысты жүргізуде, сондай-ақ көпшілік шараларды ұйымдастыруда
оқырман кітапшасындағы жазбалар ерекше рөл атқарады. Ал, олардың қандай
түрде - қағаз немесе электрондық - жазылғаны аса маңызды емес. Егер бізге
қажетті мәліметтерге тоқталсақ, оларды төмен-дегідей тарауларға бөлуге
болады:
Әлеуметтік-демографиялық: ата-тегі, есімі, туған жылы, оку орны, сыныбы,
денсаулық жағдайы (дене бітімінің және психикасының дамуы, көздің көру
деңгейі және т.б.);
Қызығушылық аясы: оқу (сүйікті пәні), бос уақытта айналысатын әуестіктері,
оқырмандық әуестіктері;
Бос уақытты өткізу аясы: техника, табиғат, театр, музыка, өнер, өз
құрдастарымен қарым-қатынас орнату, компьютер және т.б.
Кітап оқу тақырыптары
Тұлғаның оқырмандық дамуының сипаты: оқырман ретіндегі қажеттіліктері,
кітап оқудың түрткілері, кітап оқудың мақсаты және мүддесі;
6. Кітап оқудың негізгі көрсеткіштері. шапшаңдық, оқығанды түсініп
қабылдау деңгейі, оқу сипаты, кітап оқуға бөлінетін уақыт;
7. Тұлғаның оқырмандық дамуын болжау.
Кітапханаға келу жиілігі, оқыған материалының көлемі, салалық және
жанрлық әр алуандылық, оқу мәдениетінің деңгейі сияқты оқырмандық маңызды
сипаттарды білудің де маңызы зор. Осы мақсатта жыл сайын кітап оқу
жағдайына талдау жасалып, ол кітапшаға түсіріледі. Яғни, әрбір оқырманның
кітапханашы ұсыныстарының негізіне жататын мәліметтер енгізілетін жеке
кітапшасы болғаны абзал. Оқырман кітапшасында айрықша белгілер де қажет
(түрлі түсті индикаторлар, белгілер және т.б.). Бұл белгілер оқырмандарды
түрлі шараларға тартуда айқын бағдар бола алады. Мұндай индикаторлар немесе
басқа белгілер егер Сіз оқырмандардың белгілі бір тобымен жұмыс істеген
жағдайдада қажет болады. Олар осы сәтте оқырманға қызмет көрсетіп жатқан
кітапханашыға бұл балаға ерекше көңіл бөлу қажеттігін еске салады. Ал
кітапшадағы жазбалар онымен қандай бағытта жұмыс істеу керектігін
көрсетеді.
Жеке жұмыстың негізгі түрлері
Әдістің негізіне әрбір оқырманның жеке ерекшеліктерін (оның жасы,
кызығушылыктары мен әуестіктері, қабілеті) ескеру жатады. Сондықтан да
болар, тура осы әдіс өте тиімді болып табылады. Ең көп тараған түрі
-әңгіме. Кітапханашы мен оқырман арасындағы риясыз ашық әңгіме ғана біз қол
жеткізгіміз келетін кітап оқу дағдысына әсер етуге мүмкіндік береді. Әңгіме
барысында басты мақсатты үнемі назарда ұстаған жөн.
Кітапханаға жазу барысындагы әңгіме. Мақсат - оқырман туралы толыққанды
мәлімет алып, оны кітапханамен таныстыру. Пайдалану ережелеріне егжей-
тегжейлі тоқтамай-ақ (олармен басқа түрде де таныстыруға болады) оқырманға
кітаптардың орналасу реті және оның өзінің әуестіктері туралы әңгімелесу.
Кітапты беру кезіндегі әңгіме. Мақсат - кітапты оқырманмен бірге
таңдау, оған қажетті түсінік, кеңестер беріп, қосымша әдебиет ұсыну
(анықтамалықтар, сөздіктер, түсініктемелер, библиографиялық көрсеткіштер
т.с.с). Сұраныс пен оның себебіне назар аудару қажет. Сұраныс нақты,
тақырыптық және нақты емес болып келеді. Сұраныс себебі ата-ананың,
достарының кеңестері, мектеп тапсырмасы, кино-фильм,
теледидар хабарлары және т.б. көптеген басқа жағдайлар болуы ықтимал.
Сұраныстың себебіне кітапханашының кеңесі, көрмелер, көпшілік шараға
дайындық түрткі болып немесе каталог, көрсеткіш бойынша таңдау болса ерекше
кұнды.
Нақты сұраныс-белгілі бір автор, кітап, мақалаға және т.с.с. сұраныс
түседі. Әңгіме барысында басылымның авторы, аты, шығу мәліметтері
нақтылануы мүмкін. Егер кітап оқырман жасына сәйкес емес немесе осы
оқырманның ұғынымы үшін тым күрделі екені анық болса, онда кітапханашы бұл
кітаппен қоса баланың ұғынымына сай немесе қосымша әдебиетті алуға ұсыныс
жасап, оқырманды бұл кітапты оқу барысында туындауы мүмкін қиындықтармен
таныстырады және анықтамалық басылымдарға сілтеме жасайды.
Тақырыптық сұраныс - оқырманға тақырып бойынша кітаптар қажет. Әңгіме
барысында міндетті түрде мыналар нақтыланады: сұраныстың мақсаты мен
мазмұны (егер мектеп тапсырмасы болса бір әдебиет, ал әуестік бойынша болса
басқа әдебиет ұсынылады); осы тақырып бойынша бұрын қандай әдебиет оқылды;
осы тақырып бойынша ашық сөредегі кітаптардың орналасу тәртібін білуі және
т.с. Кітапханашы әдебиетті өзі ұсына отырып оқырман назарын каталогқа,
көрмеге (егер осы тақырып бойынша кітаптар көрмеден орын алса) аударады.
Нақты емес сұраныс - не оқығысы келетінін оқырманның өзі де білмейді. Міне,
тура осы нақты емес сұраныспен келетін оқырмандар арасында кейіннен
кітапханаға келуді сирететін немесе тіпті доғаратындар жиі кездеседі. Кітап
қорын мақсатсыз аралап жүретін оқырмандар кітапханашыларға жақсы таныс.
Олардың назарын көбінесе кітаптың сыртқы келбеті аударады (оқыған немесе
жаңа кітап, оның мұқабасы, суреті). Олардың жиі айтатыны: Сіздерде қызық
кітап жоқ. Мұндай оқырмандар кітапханашының айрықша назарын талап етеді.
Оларды қызықтыратын кітапты тауып беру біздің міндетіміз. Бұл кітап сен
үшін!, Кітап-тосын сый (сюрприз)! тәсілдері қолданылып, Мына кітапты
оқып шық! атты кітап туралы құрдастарының пікірлерімен таныстырылады.
Олардың саналы түрде өз беттерімен сұраныс жасауына көмектесіп,
оқырманның кітапсыз кетпеуі үшін күш салады.
Кітапты кері кабылдау барысындағы әңгіме. Мақсат - кітап оқылды ма,
егер оқылмаса неліктен оқылмағанын анықтау (ұғынықсыз мәтін, қызықсыз
тақырып және т.с.с). Бұл келешекте оқуға кітап ұсынылғанда қателік
жібермеудің алдын алады. Кітапты оқыдың ба?, Ұнады ма? деген сияқты
сұрақтардан аулақ болған жөн. Бұл сұрақтарға қайтарылатын жауаптар иә,
жоқ тәрізді біржақты болып келеді де, көп жағдайда шындыққа жанаса
бермейді. Өйткені кітапты оқымаған жағдайда бала ұрсады немесе үйге кітап
бермей қояды деп қорқуы мүмкін. Әңгіме іштартар шынайы болып, оқырманның
өзі оқыған кітабы туралы айтып бергісі келуі шарт. Әңгіме барысында оған
кітап туралы қысқаша пікірін жазуға өтініш білдіріп немесе Оқырмандар
кеңесі атты көрмеге оқыған қандай кітабын қойғысы келетіні туралы сұраған
жөн. Кейде тіпті бұл кітапты өзіңіздің әлі оқып үлгермегеніңізге өкініш
танытып оқырманнан кеңес сұраудан да қорықпаған дұрыс. Қойылатын сұраққа
кітаптың аты да жөн сілтейді. Мысалы, Кітаптың аты оның мазмұнын дәл аша
алды ма?. Сонымен, әдіс-тәсіл көп, ең бастысы өзіңізге қажетті алып,
оқырман бойында эмоциялық әсер мен білімді бекітіп, тереңдете білу.
Осы әңгімелердің кез келгенінің барысында жаңа түскен басылымдар туралы
шолу өткізіліп, кітапхананың картотекалар мен каталогтар жүйесі, кітап
қоры, ашық орналасқан кітап қоры, көрмелер мен шаралар туралы кеңестер
берілуі мүмкін.
Кез келген әңгіменің ең басты бөлігі - оқуға болатын кітап ұсыну. Кітап
ұсына отырып кітапханашы тек кітап таңдауға ғана көмектесіп қоймайды,
сондай-ақ оқырманның кітапқа деген қызығушылығын оятады, оны түсініп оқуға
итермелейді. Мұндай әңгіме оқырман нақты бір кітапты немесе белгілі бір
тақырып бойынша әдебиет сұраған жағдайда дамиды. Кітап ұсыну тәсілдері
әдебиет түрлеріне байланысты. Күнделікті кітап беруге жеткілікті мән беріп,
кітап оқуга тартудың тиімді тәсілдерін іздестірген дұрыс.
Кеңес - әдебиетті таңдауға қатысты қандай да бір сұрақ бойынша кеңес
беру, кітаптың, кітапхананың анықтама аппаратының мәнін түсіндіру және
т.с.с.
Оқырмандар және олардың ата-аналарымен біріге отырып жаңа басылымдар
туралы, ақпараттық, ұсыныстық, мектеп пәндерін үздік меңгеруге, әуестік
дағдыларды дамытуға көмекші, тақырыптық, көркем әдебиетті оқу сияқты кітап
оқудың жеке жоспарларын құру өте тиімді әдіс болып табылады.
Кітап оқу жоспарларын құру бойынша алдын ала жүргізілетін жұмыс:
Жекелеген оқырмандар мен топтарға таңдау жасау. Таңдауды негіздеу. Кітап
оқу тақырып аясын таңдау. Жоспардың мақсаттарын анықтау. Материалдың
сипатын нақтылау және көлемін белгілеу (қысқа түйін, ұсыныстар).
Кітап оқу жоспары қүрылатын негізгі көздерді белгілеу.
Оқырман топтарымен жұмыс - бұл кітап оқуға жеке басшылық жасаудың бір
бөлігі. Оның ерекшелігі мынада: кітап оқу параметрлері бір тектес сипаттагы
балалардан топ жинақталады. Бұл жұмыстың қазіргі кездегі ең басты міндеті -
шығарманы тез әрі оңай қабылдаудағы оқырмандар арасындағы алшақтықтарды
жою. Әрбір кітапханада оқу техникасы әлсіз, шабан, осының салдарынан
мәтінді зерделеп қабылдай алмайтын оқырмандар бар. Кітап оқу олар үшін
алынбас қамалмен тең. Бұл жағдайда кітап оқудан алатын жан рахаты туралы
әңгіме қозғаудың өзі артық. Мұндай оқырмандардың мәтін тілі қарабайыр шағын
кітапшаларды ғана оқуға шамалары келеді, ал мұндай кітаптар олардың жасына
сәйкес болмағандықтан оларға тым қызықсыз. Есейе келе бұл балалардың
сабаққа даярлық деңгейі күрделене түсіп, олардың көп уақыты оқулықтарды
оқуға жұмсалып, басқа әдебиетке мүлде уақыт қалмайды. Бұл топты бөле отырып
(бұл төменгі және 4,5 сынып оқушылары болуы мүмкін) кітапханашы олардың
кітап оқу барысын бақылап қана қоймай, сондай-ақ кітапхана қабырғасында
олар үшін сабақ та ұйымдастырады. Басты мақсат -топты кітап оқу деңгейі
жоғары балалардың қатарына шығару. Сабақ барысында әр алуан тәсілдер
қолданылады: дауыстап кезекпен оқу, рөлдерге бөліп оқу. Міне, осы себепті
кітапханашының оқырманды кітапханаға жазу барысында оның қалай оқитынын
тексеруі өте маңызды.
Оқырман клубтары. Бір қарағанда ерсі көрінгенімен, бұл да оқырмандармен
жүргізілетін жеке жұмыс түріне жатады. Өз оқырмандарын, олардың
қызығушылықтарын, әуестіктерін, ой-өрісімен мүмкіндіктерін жақсы білетін
кітапханашы ғана жалпы көпшілік арасынан кітап оқудағы қызығушылықтары
сәйкес келетін және оны ары қарай дамытуға талап-танған, оқығаннан алған
әсерлерімен бөліскісі келетін оқырмандарды таңдап ала алады. Олар клуб
мүшелерінің өзегін құрайды. Кітапханашы тек клуб жұмысын ұйымдастырушы
рөлін атқарады. Өз кездесулерінде клуб мүшелері кітаптан алған әсерлерімен
бөліседі, барлығы оқыған кітапты талқылайды, тақырып бойынша басылымдар
туралы қосымша ақпарат алады, танымал адамдармен кездеседі, өз
құрдастарының алдында кітапты насихаттайды, кітапхана қабырғасында өтетін
шараларға қатысады. Клуб жұмысы кітапханашының тілегімен емес оқырмандардың
бастамасымен құрылғанда ғана алға басады.
Жеке жұмысқа библиографияның шағын түрлері - кітап бетін белгілегіштер
жатады. Кітап парақтарының арасына салынған олар түрлі қызметті атқарады -
тақырып бойынша кітап оқуды ұсынады, осы автордың басқа шығармаларын оқуға
кеңес беріп, кітап оқу барысында ойлану үшін сұрақтар тізімін береді. Мұнда
орналастырылуы мүмкін шағын сұрақ-сауалдар оқырманды кітапты мұқият оқып
шығуға итермелейді. Мұндай белгілегіштерді кітапханашы өз оқырмандарының
көмегімен дайындайды. Жеке жұмыс кітапханашыдан әдебиет пен өз оқырманын
жетік білуді, шығармашылықты, педагогикалық шеберлікті талап етеді. Шебер
жүргізілген жеке жұмыс қана оқырманның ой-өрісін кеңейтіп, кітапты ой
түжырып зейін қойып оқуға үйретеді. Егер бұл жұмысты кітапханашы отбасының
көмегіне сүйене отырып атқара алса нұр үстіне нұр болар еді.
Ата-аналар, тәрбиешілер, мұғалімдерді балалармен бірге кітап таңдауға
дайындау
Балалар мен жасөспірімдерді кітап оқуға тартуға үлкен әсер ететін ең
маңызды әрі басты институт - отбасы. Ата-аналар балаларға жақсы-жаман кітап
оқу деген ұғымды түсіндіреді. Баланың кітап оқуға деген ұмтылысын
ынталандыра отырып отбасы бала бойында мәдени және зияткерлік белсенділікті
талап ететін басқа да істерге әсер ете алады.
Балалардың кітап оқуға деген көзқарасы, олардың оқырмандық мәдениетінің
артуы көп жағдайда ересектерден алған үлгіге байланысты. Айрықша әлеуметтік
институт ретінде отбасына баланы әдебиет әлеміне алып келудің бірінші
кезегі тиеді.
Баланы кітап оқуға баулу дәрежесінің қандәй деңгейде өткені бала
өмірінің алғашқы жылдарынан-ақ байқалады. Бір отбасы баланың әдеби білім
алуымен, мектепке дейін айналысса, кейбір отбасылар бұған мүлде көңіл
бөлмейді.
Балаларды кітап оқуға тартуда отбасында қалыптасқан кітап оқу дәстүрі
аса маңызды. Дегенмен кейбір отбасылар көп уақыттарын теле және бейне
хабарларды көруге жұмсайды. Ата-аналардың көпшілігі өз баласын кітаппен
жақындастырғысы-ақ келеді, алайда оларға баланың оқырман ретіндегі
ерекшеліктерін жетік білу жетіспей жатады. Тек аз ғана отбасы баланың
дамуына үлкен көңіл бөліп, отбасымен бірге кітап оқу кештерін арнайы
ұйымдастыруды әдетке айналдырады. Өкінішке орай, ата-аналардың көпшілігі
балаларға арналған кітаптардан хабары аз болып келеді, сондықтан отбасымен
бірге оқылатын кітап репертуары кедей.
Кітапханашыларды мазалап жататын отбасымен бірге кітап оқуды
ұйымдастыру, оқуға басшылық жасау, оқу мәдениетін қалыптастыру және т.с.с.
мәселелерді шешуге отбасын тарту қажет. Кітапхана тәжірибесінде Балалар.
Кітап. Біз., Кітапханадағы отбасы күндері сияқты ата-аналар күндері,
отбасылық мерекелер лайықты орын алуы керек. Балалар
кітапханасы бүкіл отбасымен, достарымен жиналып жылы қарым-қатынас
орнататын орынға айналуы тиіс. Ол өзінің негізгі үш функциясын -
педагогикалық (кітаппен жұмыс істеу орталығы), коммуникативтік (қарым-
қатынас орталығы) және ақпараттық (кітап туралы ақпарат орталығы) – адал
атқаруы тиіс.
Ата-аналарға балаларының өмірінде кітап оқудың алатын маңызды орнын
көрсету керек, яғни: кітап оқу, бұл:
• Балаға өмір сүру сапасын жақсартуға көмектесу
• Баланың сезімталдық жағынан жетілуіне қолдау көрсету
• Қиялдауды, армандауды ынталандыру
• Кез келген істі тиянақты атқару мен саналы ойлауға үйрету негіздері
• Басқа мәдениетті зерттеу жолы
• Адам болмысын тану амалы
• Кез келген мәселенің түрлі қырларын зерттеу мүмкіндігі
• Таным кеңістігін кеңейту
• Ақпарат алу жолдарын іздестіру
• Сөздік қорды байытуға көмек.
Кітапхана, бұл:
• Қызметкерлері мейірімді, тілектес және әрбір келушіге көмек көрсетуге
дайын жайлы орын кітапты сүюге баулитын орын
• Қосымша білім алуға мүмкіндіктер туғызады
• Баланың қабілеттерін жетілдіруге арналған бағдарламалар ұйымдастырады.
Отбасымен бірге кітап оқу, кітапқа деген сүйіспеншілік пен балаға деген
қамқорлық мәселелеріне арналған, сонымен бірге ата-аналардың баланың кітап
оқуына басшылық жасау дағдыларын тәрбиелеуге көмек ретінде арнаулы
бағдарламалар мен жобалар қажет. Мысалы, Қол ұстасып..., Бірге оқимыз,
Кітап оқу уақыты атты кітапханаға отбасылық жорықтар, Оқырман өсіріп
жатырмыз, Балалардың сүйікті кітаптары, Балаңызбен бірге кітап
таңдаңыз, Оқырман болып қалыптасуы үшін балаға қандай көмек көрсете
аласыз? сияқты буклеттер басып шығару.
Әрбір ата-ана жақсы кітапты таңдау арқылы өз баласы үшін беделді дара
кеңесші және тәлімгер ретінде кітапханашының көмекшісіне айнала
алады.
Кітап және кітап окуды насихаттаудың тиімді жолдары мен әдістері
Көпшілік жұмыстың негізіне оқырмандардың жекелеген топтарының
әлеуметтік-психологиялық жас ерекшеліктерін жетік білу мен ескеру жатады.
Кітапты насихаттаудың тиімділігін арттыру дегеніміз - көпшілік жұмыстың
ойын, пікірталас, клубтық, сияқты белсенді, дәстүрлі емес түрлерін енгізу.
Өзінің жаңашылдығымен, табиғилығымен, тосындылығымен олар балаларды
таңырқатып, еліктіріп әкетуі керек. Олардың міндеті - оқырман
белсенділігін, ізденімпаздығын, шығармашылығын ынталандырып, балаларды өзін
танытуға, өзтаңдауын жасауға, оны негіздеуге, оқыған кітабын бағалауға
үйрету. Мысалы, оқыған кітабының ең ұнамды немесе күлкілі үзіндісінен
қойылым қою, кітаптың нақты бір кейіпкерінің немесе тарихи тұлғаның атынан
сұрақ дайындау, өзіне ұнаған кітабын жарнамалау.
Бүгінгі таңдағы кітапхананың көпшілік жұмысының ерекшеліктерінің бірі -
оқырмандардың пікірлері мен талап-тілектерін ескеру. Мұны оқырманмен болған
әңгімеден, сауалнама нәтижелерінен білуге болады. Кітапхана қабырғасында
өтетін шаралар туралы не ойлайсыз?, Сіздің пікіріңіз, сіздің
тілегіңіз... және т.б.
Сондықтан кітапхана және оның кейбір шаралары туралы пікірлер мен
ұсыныстар альбомы болғаны дұрыс. Кітапхананың қандай болғанын қалайсыз?,
Көпшілік шаралар туралы сіздің пікіріңіз, Кітапхана қызметкерлерімен
өтетін болашақ кездесулерден не күтесіз? тұрғылас сұрақтар жазылған Кері
байланыс парағы да өз нәтижесін берері хақ.
Көпшілік жұмыстың қандай түрлерін пайдаланған дұрыс? Кез келген ірі
шараның негізіне оқырманның жеке іс-әрекеті алынуы тиіс. Сондықтан
жұмыстыңең тиімді түрлеріне пікір таластық, ақпараттық, ойын ретінде өтетін
және дайындығына оқырмандардың өздері белсенді түрде қатысатын реалити-
шоу (стильге келтірілген кештер) шаралары жатады.
Көпшілік шараларды ұйымдастыру барысында жеке жұмысқа, нақты оқырманға
немесе нақты топқа назардың аз бөлінуі бұл шараның
нәтижелілігін төмендетіп, тіпті кейде жоққа шығаратынын ұмытпаған жөн.
Көлшілік жұмыстың мақсаттары:
• Оқырмандардың кітапханаға, кітап пен оны оқуға бейімделуі;
• Кітап оқудың көшбасшыларын анықтау;
• Кітап қорының кейбір бөліктерін насихаттау;
• Кітаппен өз бетінше жұмыс істеу қорытындыларын шығару;
• Оқырмандардың кітап оқудан алған әсерлерімен бөлісуіне мүмкіндік беру;
• Балаларды шығармашылық әлемі мен шешендік өнер әлеміне кітап арқылы
енгізу.
Көпшілік шаралардың кітапхана жұмысына тән дауыстап оқу, талқылаулар,
конференциялар, әдеби диспуттар, мерекелер, әдеби ойындар сияқты дәстүрлі
түрлерімен қатар қазіргі кезеңце басқа тиімді әдістері де қолданылады.
Ақпараттық шаралар (әсіресе мерзімді басылымдармен жұмыста
аса нәтижелі болып табылады).
Пайдалы кеңестер сағаты: Кездесу барысында оқырмандар өздері оқыған
пайдалы кеңестермен бөліседі, оны іс жүзінде көрсетуге мүмкіндік алады. Өз
ісінің шеберлерін шақыруға болады, ең жақсы пайдалы кеңеске сайыс
жарияланады.
Қызықты хабарламалар сағаты: Мерзімді басылым беттерінен оқылған
материалдарға ауызша дайджест. Кездесуге қатысушыларды топтарға бөліп,
оларға танымдық журналдарды таратып сайыс ұйымдастыруға болады. Журнал
беттерінен қызық хабарды тез тауып және өз хабарламасын тыңдаушыларға
қызықты түрде жеткізе алған топ жеңімпаз атанады.
Ойлану сағаты: Ең бастысы ой салатын қызық материал табу. Дұрысы мұны
балаларға кездесуге дейін тапсыру керек, дегенмен оны кітапханашының өзі
тауып дауыстап оқуына да болады. Бұдан кейін оқырмандар жазбаша немесе
ауызша түрде өз ойларын ортаға салады. Әдеттегі талқылаудан айырмашылығы
шығарманың өзі емес, сол шығармада көтеріліп отырған тақырыптың барлық
қырлары жан-жақты талқыланады. Бұл туралы не ойлайсыңдар? деген сұраққа
жауап ізделеді. Ойлану сағатының мәні әдебиетті іздеп тауып, онымен танысу
кітапханашының емес, оқырманның ісі. Кітапханашы бұл арада бастама көтеріп,
ұйымдастырушы рөлін ғана атқарады және шара соңында қосымша әдебиет туралы
ақпарат береді.
Әдеби қазбалар: Балалардың белгілі бір тобымен (пән мұғалімінің
келісімі бойынша) әдебиет тізімі онша мол емес тақырып бойынша материал
іздеу ұйымдастырылады. Ізденіс шеңберіне шек қойылмайды: кітаптар,
журналдар, газеттер, басылымның кейбір тараулары мен беттері, суреттер және
т.б. Ізденіс белгілі бір уақыт көлемінде жүргізіледі де, содан кейін
оқырмандар қорытынды шарада нәтижелері туралы баяндап, тапқан
материалдарымен таныстырады, ал өз қазыналарын басқа оқырмандардың
пайдалануы үшін кітапханаға тапсырады.
Жұлдызды қазына:
Әдеби қазбаның бір түрі, яғни ізденіс нысаны ретінде жазушы, ақын,
тарихи қайраткер, ғалым және т.с.с. танымал тұлға алынады. Сынып аралық
сайыс тұрғысында да өткізуге болады: кімнің материалы қызық, өз кейіпкері
туралы ең үздік баяндалған әңгіме, осы тұлға туралы қойылған сұрақтарға ең
көп жауап берген сынып және т.с.с.
Стильденген кештер:
Мұндай кештерді өткізу оқырмандардан үлкен дайындықты талап етеді. Олар
кеште көрсету үшін белгілі бір тарихи дәуірге қатысты әдебиеттерді мұқият
зерттеп оқып, сол заманның киімі, музыкасы, биі, поэзиясы
туралы деректерді жинақтауы керек.
Бал карнавал - би кештері. Киім түрлерімен қатар музыка іріктеліп, би
қимылдарын үйрену қажет. Бидің жүргізушісі-кітапханашы.
Салон, қонақжай залы - әдеби-көркем немесе саяси үйірме. Әрине, Пушкин
заманының салондарының күміс ғасыр кезеңінің салондарынан
айырмашылығы бар. Бірақ кештің сәнін ақындар мен музыканттар ашатыны
сөзсіз. Қонақтар (шараға қатысушылар) сол заманның өлеңдерін оқып,
музыкасын орындайды. Шағын әдеби-музыкалық қойылымдар мен әдеби портреттер
кештің көркіне сән береді. Салонның иелері - кітапхана
қызметкерлері.
Суаре - кешке міндетті түрде атақты адам қонаққа шақырылады. Кеш
белгілі бір жазушы немесе ақынның шығармашылығына арналуы
мүмкін.
Бағдарламаға кітаптың, журналдың премьерасы, лотерея, әдеби фанттар
енгізіледі.
Отырыстар, әдеби дастархан - кездесудің ең демократиялық түрі,
фольклорлық мереке тәрізді өтеді. Бағдарламадан сұрақ-жауап ойынын да,
сайысты да, сықақ әңгімелерді детабта болады Айрықша белгісі - жайылған
тағам дастарханы (оны кулинария жөніндегі кітаптардан алған білімдерін
бекіту мақсатында оқырмандар дайындайды).
Әдеби сот - әдеби шығарманы терең талдап оқудың өте тиімді әдісі. Кез
келген сот тәрізді мұнда да сот төрағасы, қорғаушы, прокурор, куәгерлер,
сотталушылар бар, олар-әдеби кейіпкерлер. Сот процесіне қатысушылар
дәйекті дәлелдер келтіру, қорғану, қорғау үшін өз рөлін орындап қана қоймай
кітап материалын тамаша меңгеріп, оқиға болған кезең туралы терең білуі
қажет.
Әдеби подиум - сәнді кітаптарға, ағымдарға, авторларға арналған
шаралар циклы. Кез келген сән үлгілерін көрсету кешіндегідей мұнда да
міндетті түрде маусымдық элементтер бар - маусымдар (қыс, көктем, жаз,
күз). Ақсүйектерге арналған сән үлгілерін таңдаулы (элитарлық) авторлар
мен кітаптар, көпшілікке арналған үлгілерді көпке танымал әдебиет
көрсетеді. Кітап қалдықтары да табыпады. Қандай кітаптар мен
авторлардың таңдалып алынғанына байланысты шараның түрін де таңдау қажет:
тұсау кесу (презентация), әдеби диспут, тақырыптық пікірталас, талқылау,
конференция, әдеби сот.
Оқырман сайыстары: Мұндай сайыстардың мақсаты - басылымдарды
насихаттау, сондай-ақ шығармашылықлен оқуды ынталандыру және оқырманның
өзін танытуына мүмкіндік беретін қабілеттерін дамыту. Алдымен сайыстың
ережелері құрастырылады. Ережеде сайыстың шарттары, қатысушылардың жасы,
жұмысты безендіру үлгісі, оны ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz