Сызықтық құрылыстарды трассалау кезінде тік және көлденең қисықтарды бөлшектеп бөлу

КІРІСПЕ .. .
1 СЫЗЫҚТЫҚ ҚҰРЫЛЫСТАРДЫҢ ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ІЗДЕНІСТЕРІ МЕН ЖОБАЛАУ КЕЗЕҢДЕРІ..
1.1 Жобалауға дейінгі геодезиялық ізденістерде..
1.2 Құрылыстың салынуының алдындағы ізденістер.
1.3 Камеральдық трассалау.
1.4 Далалық трассалау
1.5 Трассаның бойымен пикеттер белгілеу және ситуацияны түсіру ... ... ... ... ...
1.6 Трассаның бұрыштарын өлшеу және өлшеулерді бақылау ... ... ... ... ... ... ... ..
Бұрылыстың басты нүктелерінің пикеттік орнын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ..
1.7 Түзу мен қисықтар ведомосі..
2. ҚИСЫҚТАРДЫ БӨЛШЕКТЕП БӨЛУ.
2.1 Тік бұрышты координаталар әдісі.
2.2 Бұрышты . сызықтық қиылыстыру әдісі.
2.3 Хорданы жалғастыру әдісі .
2.4 Үш нүкте әдісі ..
2.5 Іштей сызылған көпбұрыш әдісі.
ӨТПЕЛІ ҚИСЫҚТАР..
ҚОРЫТЫНДЫ..
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Жалпы инженерлік геодезия инженерлік объектілерді жобалау, салу және эксплуатациялау сұрақтарымен, инженерлі-геодезиялық жұмыстарының дәлдігін есептеумен тағы көптеген мәселелермен айналысатын ғылым.
Инженерлік құрылыстар міндетіне қарай өндірістік, ауыл шаруашылық, тұрмыстық, гидротехникалық , көліктік құрылыстарға бөлінеді. Ал геометриялық түрі бойынша аумақтық және сызықтық құрылыстарға бөлінеді.
Аумақтық құрылыстарға: ғимараттар, зауыттар, қалалар, кенттер және т.б. жатады.
Сызықтық құрылыстарға: жолдар, ЛЭП, байланыс сызықтары, су құбырлары жатады. Жобаланатын сызықтық құрылыстың осі – трасса деп аталады. Трассаның жағдайын анықтау сызықтық құрылыстардың өндірістік мүмкінділігін және қауіпсіз пайдалануын қамтамасыз ететін техникалық талаптарды қанағаттандыру арқылы болады.

1. Справочник геодезиста 1 том. Москва: «Недр» 1978 г
2. Справочник по инженерной геодезии под общ. ред. Вигуева 279 -284 стр.
3. Инженерлік геодезия 139-149 бб.
4. Атымтаев Б.Б , Пентаев Т.П «Инженерлі геодезия» Алматы «Эверо» 2005 жыл
5. Т.Д.Ждуламанов «Геодезия - 1»оқулық Алматы «Эверо» 2005ж
6. «Инженерная геодезия в строительстве» для вузов издательство «Высшая школа» М.: 1984г под ред.прогф.О.С. Разумова
7. Г.Б.Багратуни, В.Н.Ганьшин, П.С.Закатов и др. «Инженерная геодезия» М.:»Недра» 1984г. 3 изд.
8. Бектаев А. Орысша-қазақша, қазақша – орысша сөздік.- А.:Ана – тілі 2000ж.
9. Справочник геодезиста 2 том. Москва: «Недр» 1978 г
10. Хасенов Қ.Б, Рахымбердина М.Е Инженерлік геодезия : 050903 «Жерге орналастыру және кадастр» мамандықтарында оқитын студенттерге «пландық – инженерлік геодезиялық торды жиілету жобасын құрастыру» тақырыбында курстық жобаны орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар / Хасенов Қ.Б, Рахымбердина М.Е . Өскемен:ШҚМТУ 2007ж 32 б.

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
1 СЫЗЫҚТЫҚ ҚҰРЫЛЫСТАРДЫҢ ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ІЗДЕНІСТЕРІ МЕН ЖОБАЛАУ
КЕЗЕҢДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... .. 4
1.1 Жобалауға дейінгі геодезиялық
ізденістерде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Құрылыстың салынуының алдындағы
ізденістер ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
1.3 Камеральдық
трассалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ..
1.4 Далалық
трассалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.5 Трассаның бойымен пикеттер белгілеу және ситуацияны
түсіру ... ... ... ... ...
1.6 Трассаның бұрыштарын өлшеу және өлшеулерді
бақылау ... ... ... ... ... ... ... ..
Бұрылыстың басты нүктелерінің пикеттік орнын
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ..
1.7 Түзу мен қисықтар
ведомосі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... .
2. ҚИСЫҚТАРДЫ БӨЛШЕКТЕП
БӨЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.1 Тік бұрышты координаталар
әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ..
2.2 Бұрышты – сызықтық қиылыстыру
әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Хорданы жалғастыру әдісі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...
2.4 Үш нүкте әдісі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.5 Іштей сызылған көпбұрыш
әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... .
3 ӨТПЕЛІ
ҚИСЫҚТАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... .

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 18
ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... 19

Сызықтық құрылыстарды трассалау кезінде тік және көлденең қисықтарды
бөлшектеп бөлу..

КІРІСПЕ

Жалпы инженерлік геодезия инженерлік объектілерді жобалау, салу және
эксплуатациялау сұрақтарымен, инженерлі-геодезиялық жұмыстарының дәлдігін
есептеумен тағы көптеген мәселелермен айналысатын ғылым.
Инженерлік құрылыстар міндетіне қарай өндірістік, ауыл шаруашылық,
тұрмыстық, гидротехникалық , көліктік құрылыстарға бөлінеді. Ал
геометриялық түрі бойынша аумақтық және сызықтық құрылыстарға бөлінеді.
Аумақтық құрылыстарға: ғимараттар, зауыттар, қалалар, кенттер және
т.б. жатады.
Сызықтық құрылыстарға: жолдар, ЛЭП, байланыс сызықтары, су құбырлары
жатады. Жобаланатын сызықтық құрылыстың осі – трасса деп аталады.
Трассаның жағдайын анықтау сызықтық құрылыстардың өндірістік
мүмкінділігін және қауіпсіз пайдалануын қамтамасыз ететін техникалық
талаптарды қанағаттандыру арқылы болады.

Сызықтық құрылыстардың геодезиялық ізденістері мен жобалау кезеңдері

Магистральды сызықтық құрылыстардың ізденіс
жұмыстарының өз ерекшеліктері бар, оларды орындаудың мақсаты жобалау
кезінде құрылыстың трассасының қолайлы жағдайын анықтау болып табылады.
Трасса дегеніміз жобалайтын сызықтық құрылыстың осі, ол картаға,
планға, фотопланға координаталарымен түсіріледі және жердің бетінде
бекітіледі. Трасса күрделі кеңістік сызығы болып табылады, планда түзулер
әртүрлі
қисықтармен жанасады. Трасса жазықтық,алқаптық, суайрықтық,беткейлік және
көлденең суайрықтық болып бөлінеді. Жазықтық трасса рельефі аз өзгермелі
жерлерден, алқаптық трасса өзен жайылымдарының үстіңгі жағынан, суайрықтық
трассажер бетінің ең жоғары нүктелері, беткейлік трасса алқап пен таулардың
беткейлерінен, көлденең суайрықтық трасса алқаппен суайрықты кесіп
жүргізіледі. Мұндағы жоғары деңгейде жүргізілетін трасса суайрықтық трасса
болса, ал ең төмен деңгейдегі трасса жазықтық трасса.
Трассаның жағдайын анықтау сызықтық құрылыстың өндірістік
мүмкіншілігін және қауіпсіз пайдалануын қамтамасыз ететін техникалық
талапты қанағаттандыру арқылы болады.
Магистральды трассалауды жобалау екі сатыдан тұрады:
I) жобалау;
2) жұмыс құжатын дайындау.
Жобалау сатысына байланысты трассаны ізденіс жұмыстары келесі
кезеңдерден тұрады: жобалауға дейінгі (байқау), жобалау (алдын-ала),
салудың алдындағы (соңғы) ізденістер.
Жобалауға дейінгі геодезиялық ізденістерде трассаның бағытын қарап,
негізгі бағытты таңдайды. Бұл кезеңде 1:500000-1:50000 масштабты
топографиялық карталар мен әуефототүсірістің материалдарын қолданады және
буссоль-тахеометрлік немесе тахеометрлік жүріс жүргізіледі. Бұл ізденістің
нәтижесінде трассаның планын, ойлық профилін алады.
Жобалық ізденістер техника-экономикалық салыстыру арқылы трассаның
қолайлы вариантының бағытын анықтайды.Трассаның вариантын камералдық
трассалау арқылы масштабтары 1:10000-1:25000 топографиялық картада
көрсетеді. Таңдалған вариант бойынша жердің бетінде тахеометрлік немесе
нивелир-теодолиттік жүрістер жүргізіледі. Бұнда қолайлы вариантты
таңдауды әуефотоәдіспен жүргізген тиімді. Техника-экономикалық салыстырудан
кейінгі трассаньің таңдалған варианты жер пайдаланатын мекемелермен жерді
бөлу туралы келісім жасалынады.
Құрылыстың салынуының алдындағы ізденістер трассаның таңдалған
вариантын бекіткеннен кейін жүргізіледі. Бұл ізденістің мақсаты трассаны
жердің бетіне шығару және оны бекіту болып табылады. Бұл кезеңде
қиылыстарды, өзен арқылы өтетін өткелдерді, құрылыстар үшін
алаңдардың ірі масштабты топографиялық түсірістерін жасайды.
Бұл материалдар жұмыс құжатын (жұмыс жобасын) алу үшін
қажет. Трассаны жерге бекіткеннен кейін құрылыс мекемесіне акт бойынша
тапсырады.
Сөйтіп, ізденістің барлық кезеңдерінде негізгі инженерлік- геодезиялық
жүмыстың кешені трассалау болып табылады Трассалаудың екі түрі бар:
камеральдық және далалық трассалау.
Камеральдық трассалау. Камеральдық трассалау топографиялық
карталарда орындалады, олардың масштабы жобалау сатысына
байланысты.
Техникалық-экономикалық негіздеу трассаның жалпы бағыты
масштабтар 1:100000-1:500000 карталарда анықталады, онда
трассаның тірек пункттері (басты, соңғы . және аралық) бірі-
бірімен түзу сызықпен қосылады. Бұл сызықтар ең қысқа сызық әуе
сызығын жасайды. Содан кейін масштабтары 1:25000-1:50000
трассаның белгілі бір нүктелерін (темір жол станциясы, елді-
мекен, өндірістік мекеме, үлкен өзендерден,
көлдерден,батпақтардан, биік төбелерден және т.б. өтетін өткелдер)
көрсетеді және оларды кесіп, айналып өткендегі трассаның жағдайын анықайды.
Трасса міндетті түрде ірі елді-мекендерді, өндіріс мекемелерін, аэродромды,
теміржол станцияларын, теңіз бен өзен порттарын, пайдалы қазба орындарын,
бағалы орман желектерін, қорықтарды және т.б. айналып өтеді.
Тірек пункттері мен трассаның белгілі бір нуктелерін әртурлі
комбинацияларымен әуе сызығына байланысты қосып, трассаның бағыттарының
варианттарын алады.
Трассаның жағдайын әрі қарай анықтау ірі масштабты карталарда
жүргізіледі. Жер бетінің сипатына байланысты камеральдық трассалауда екі
әдіс қолданылады: әрекеттік және берілген еңістік бойынша трассалау.
Жазық жерлерде әрекеттік әдіс қолданылады, бұнда еркін жүріс
жасалынады, яғни айтқанда рельефтің өзгерісі ескерілмейді і і 0, мұнда і
жердің орта еңістігі; і трассаның жоба еңістігі.
Бұл жағдайда трасса контурлық кедергілерді (көл, батпақ, ғимараттар
және т.б.) айналып өтеді (16.1 сурет).

16.1 сурет

Таулы және ойлы-қырлы жерлерде камералдық трассалау басшы еңістікпен, яғни
айтқанда берілген еңістікпен жүргізіледі, бұнда кедергіні
айналу қарқынды жүріспен
жасалынады. Бұл жерде рельефтің өзгерісі ескеріледі, бұны биіктік
кедергіні айналу дейді, бұнда і і 0 . Мысалы егер қима биіктігі һ=5 мМ
1:25000, і = 0,020, сонда 21.2 сурет жатыс сызығының ұзындығы І =
(һі) (1М) = (50,020) (125000) = 10мм. Осы кесіндіні

(10 мм) циркульдің ашасымен алып,горизонтальдың арасына салады,
горизонтальдарды циркульмен кесу арқылы нольдік жұмыстың орнын
белгілейді.Содан кейін пайда болған сынық сызықтарды түзетеді.Варианттарды
таңдау арқылы тиімді трассаның бағытын анықтайды (16.2 сурет).

16.2 сурет

Далалық трассалау
Далалық трассалауда трассаның соңғы таңдалған вариантын жерге шығарады.
Далалық трассалдауда келесі жұмыстар жүргізіледі:
1) трассаның басты нүктелерін жердің бетінде, анықтау және бекіту;

2) трассаның бойымен пикеттерді белгілеу және ситуация түсіру;
3) трассаның бұрылыс бұрыштарын өлшеу;
4) айналманың басты нүктелерінің і пикеттік орнын анықтау;
5) түзу мен қисықтар ведомосің есептеу.
Трассаның басты нүктелерін жердің бетінде анықтау және бекіту.
Жобаланған трасса көрсетілген картаны (планді пайдаланып, жердің бетінде
трассаның басын және 2-3 негізгі нүктелерін (бұрылыс төбелерінің
нүктелерін) тауып, ол нүктелерге қада орнатады. Трассаның басын металдан
жасаған түтікшелермен, ағаш бағандармен немесе рельсті кесігімен бекітіп,
өлшеулер жасап, жердің бетіңде орналасқан тұрақты белгілермен
байланыстырады. Трассаның басы белгіленген осьтік (орталық) нүктенің
қасына қарауыл тақташа орналастырады, онда трассаның басы деген жазу
жазылады. Трассаның бастапқы нүктесіне теодолит орналастырып (центрлеп),
оны жұмыс қалпына әкеліп дүрбімен бірінші бұрылыс бұрыш төбесін (ББТ)
көздейді, осы бағытпен магниттік азимутты анықтайды. Трассаның түзу
бөліктерін жерде салу үшін оның шеткі нүктесіне теодолит орналастырып,
артқы нүктеге қарайды. Содан соң теодолиттің дүрбісін зенит арқылы өткізіп,
алынған көздеу бағытымен рельефке байланысты әр 300-1000м сайын қадалар
орнатады және оларды берік бекітеді. Трассаның қалған түзу беліктері осылай
трассаланады.
Егер трасса орман арқылы жүрсе, онда берілген бағытпен ағаштар кесіліп,
ені 0,7 м кеспе жол жасайды.
Трассаның бойымен пикеттер белгілеу және ситуацияны түсіру.
Трассаны жерде бекіткеннен кейін оны пикеттерге бөледі. Пикет (ПК) деп
горизонталь ұзындығы 100 м жер бетіндегі қашықтықты айтады. Бекітілген
бағытпен пикеттерді белгілеу құрамында 6 шпилькасы бар 20 метрлік лентамен
(ЛЗ-20) 100 м кесінді салу арқылы жүргізіледі. Егер пикет бөлетін жердің
көлбеулігі V 2 болса, онда катетісі=100м гипотенузаның ұзындығын D
салады. Гипотенуза D келесі формуламен D=dсоs анықталады.
Әр пикеттің басы мен соңын тегістелініп кесілген ағаш қазықшалармен
жердің бетімен бірдейлетіп бекітеді. Қазықшалардан 20-25 см
алшақ, алыстан көрінетін ұзын қарауыл тақтайшалар орнатылады,
бұл тақтайшаларға пикеттің реттік нөмірлері жазылады. Мысалы, ПК42
(немесе ПК42) деген пикеттің нөмірі 42, трассаның басынан 4200 м
ргізілген. Сонымен қатар, әр пикеттің ішінде қазықшамен бекітіп, қарауыл
тақтайшамен белгіленген плюстік нүктелер орнатылады. Олар жер беті
биіктіктерінің өзгерісінде, өзен мен көл суларының жағалық шеттерінде,
батпақтық жердің карасында, айналма қисықтардың бастапқы және соңғы
нүктелерінде бекітіледі. Қарауыл тақтайшаларда артқы пикеттің
нөмірі және нүктеге дейінгі қашықтық жазылады.Мысаалы, ПК18+52, яғни
айтқанда плюстік нүкте ПК18 бен ПК 19-дың арасында, ПК18-ден 52 м
қашықтықта орналасқан.
Егер пикетті трассаның екі шетінен қарама-қарсы жүргізсе, онда кездесу
жерінде пикеттің арасы 100 м-ден кем болуы мүмкін, бұндай пикеттерді
кесілген пикет деп атайды.
Жер бетінің көлденең құламасы 15 шамасынан көп болатын жерлерде, т
рассаның электр беру желісінде, су жүргізілетін каналдар маңында немесе
оларға параллель жүргізілген жерлерде трассаға перпендикуляр
көлденеңдіктерге бөлінеді. Көлденеңдіктердің үзындықтары жолдың жер
төсемесін және оның трассаға параллель орналасқан барлық құрылыстарын
қамтамасыз ету керек.Бұнда үйіндінің биіктігі мен ойықтың тереңдігін,
резервтің (үйіндіге топырақ алатын жер) және кавальердің (ойықтан шығарған
топырақты үйетін жер) орналасуын ескеру керек. Әр
көлденеңдіктердің шетін ағаш қазықшалармен бекітіп, қарауыл тақтайшалар
орнатады, ал биіктік өзгерісіндегі нүктелерге қазықша мен қарауыл қағылады,
тақтайшаларда трасса өсінен нүктеге дейінгі қашықтық жазылады. Мысалы,
ПК12+25О+40, көлденеңдік ПК12+25 нүктесінен, трасса ,өсінен оңға қарай 40
м-де бөлінген.
Трассаның нүктелерін (ББТ, көпір мен тоннель осьтерін) қайта қалпына
келтіру үшін нүктелерді құрылыс алаңынан сырт шығарады. Биіктік негіздерін
трасса бойында 2-3 км аралықта тұрақты немесе уақытша белгілермен бекітеді.

Трассаның бойымен пикеттерді белгілеумен қатар трасса осінің екі жағынан
ені 70-100 жолақпен жердің ситуациясы түсіріледі. Бүл түсірісте эккер мен
буссоль пайдалынады, тікбұрышты координаталар мен қиылысу әдістері
қолданылады. Түсірістің нәтижелері абрис түрінде миллиметр қағаздан
жасалынған пикеттік кітапшаға, (журналға) салынады. Бұнда барлық пикеттер
мен плюстік нүктелер, ББТ, елденеңдіктер, трассамен байланысқан уақытша
және тұрақты белгілер, жер бетіндегі ситуациялар (заттар) көрсетіледі.
Пикеттік журналда трасса осі түзу сызықпен, ал бұрылыстар бағыттамамен
(стрелкаме\ бейнеленіледі.
Трассаның бұрыштарын өлшеу және өлшеулерді бақылау.
Трассаның бұрылыс бұрыштарын өлшеу үшін бұрылыс төбесіне
теодолитті орналастырып, бір айналыммен жүрістің оң бұрышы өлшенеді (16.3
сурет), содан соң бұрылыс бұрышы есептелінеді. Егер в 180 болса, онда,
бұрылыс бұрыш оң болады, ал егер в 180 болса, онда бұрылыс бұрышы сол
болады.

16.3 сурет

Анықтау формулалары (16.2)

Өоң= 1800 – в
Өсол= в -1800

Анықталған бұрылыс бұрыштары арқылы, егер бастапқы трасса бөлігінің
дирекциондық бұрышы белгілі болса, онда трассаның қалған бөліктерінің
дирекциондық бұрыштарын анықтауға болады. Осы арқылы дирекциондық
бұрыштармен бұрылыс бұрыштардың байланысы көрсетіледі. Мейлі трассаның
алғашқы қабырғасының дирекциондық бұрышы берілген (16.4 сурет).

16.4 сурет

Трассаның бұрылыс бұрыштары Өоң ,Өсол Өоң ,..., Өоң , сол өлшеніп, а
нықталған.Трассаның қалған қабырғаларының дирекциондық бұрыштарын табу
керек. 16.4 суретте берілген трассаның бөлігі арқылы
а1=а0 + Өоң 1
а2=а1+ Өсол1
а3=а0 + Өоң 2
аn=аn-1+ Өсол n
аn= аn-1 + Өоң n
яғни айтқанда алдыңғы сызықтың дирекциондық бұрышы тең артқы сызықтың
дирекциондық бұрышы плюс оң бұрылыс бұрышы немесе минус сол бұрылыс
бұрышы. Енді жоғарыдағы формулаларды өзгертсек

а2=а0+ Өоң 2 - Өсол1
а3=а0 + Өоң 2 - Өсол1+ Өоң 2
аn= а0 + ∑ Өоң - ∑ Өсол
аn= а0 =∑ Өоң - ∑ Өсол
(16.4)

Бұл формула бастапқы дирекциондық бұрыш пен бұрылыс бұрыштарының Өоң мен
Өсол арқылы есептелген дирекциондық бұрыштардың тексеру формуласы болып
табылады. Егер есептеу дұрыс жасалған болса, онда теңдіктің сол жақтағы
мәні оң жақтағы мәніне тең болады.
Бұрылыстың басты нүктелерінің пикеттік орнын анықтау
Жолдың ыңғайлы трассасы - тура сызық болып табылады. Бірақта жердің
әртүрлі жағдайына байланысты (көл, батпақты жер, өзен, елді-мекендер,
жердің рельефі және т.б.) аралық пункттермен өту кезінде және шеткі
пункттердінн аралығы тым қашық болғанда, екі тура бағыттағы трасса
сызықтары сүйір бұрышпен қосылады. Осы екі түзудің
қосылысқан жерінде, жол қозғалысы бірқалыпты және қауіпсіз
болу үшін тура сызықтар қисықпен жанастырылады. Жол практикасында қисықтың
екі түрі қолданылады: шеңберлі және өткінші қисықтар (16.5 сурет).

16.5 сурет
146
Соның ішінде жиі қолданылатын және қарапайым түріне жататын 2 шеңберлі
қисықтар.
16.5 сурет

Жолда шеңберлі қисықты салу үшін, оның элементтерін және басты
нүктелерін білу қажет. 16.5 суретте шеңберлі қисықтың элементтері
керсетілген.

АВ=ВС=Т - тангенс;

АNС= К - қисықтың ұзындығы;

ВN=Б - биссектрисасы;

Д - домер.

Т = R tg Ө2;

K= R tg ӨП180

Б = R(sесӨ2-1); (16.5)
Д = 2Т-К.

Шеңберлі қисықтың басты нүктелері: А нүктесі - қисықтың басы (ҚБ); С
нүктесі - қисықтың соңы (ҚС); N нүктесі - қисықтың ортасы (ҚО). Шеңберлі
қисықтың элементтерін (Т,К,Б,Д) берілген формуламен есептеп шығаруға болады
немесе арнаулы алдын-ала есептелген таблицаны пайдаланып анықтауға болады.
Қисықтарды пикетке бөлу
Қисықтарды пикетке бөлу үшін алдымен басты нүктелердің пикеттік орнын
анықтау керек. Басты нүктелерінің пикеттік орнын бұрылыс бұрыш төбелерінен
(ББТ) қисықтың элементтерін пайдаланып табады. Олардың есептеу формулалары
мынадай:

ПК ҚБ = ПК ББТ - Т
ПК ҚС = ПК ҚБ + К 0 (16.6)
Тексеріс ПКҚС = ПК ББТ + Т-Д

Пикетті қисыққа шыгару.

Пикетті қисыққа шығару үшін тікбұрышты координаталар әдісін қолданады,
яғни айтқанда X ,Ү анықтайды.

Уn = (180 L)ПR, Хп =R sin уn ,
уп= Хn sin2уn 2, ∆ X п= Ln - Хп
(16.7)
Мұнда L - бүтін пикет пен қисықтың басының пикеттік орнының айырмашылығы,
яғни айтқанда L = ПК - ПК ҚБ, R – қисықтың радиусы, X - жылжымалық
көрсеткіш. Пикетті шығарғанда X рулеткамен тангенс бойынша бүтін
пикеттен артқа өлшеп :
салып, нүктені шпилькамен белгілейді, Сол белгіленген
жерден эккермен перпендикуляр түсіріп, сол
перпендикулярға Ү салып, қисықтан пикетті белгілейді.Пикетті қисыққа шығару
қисықтың орта (ҚО) нүктесіне дейін жүргізіледі. ББТ-ның келесі бөлігіне Д-
ны салып, тангенс бойынша пикетті белгілейді, пикетті қисыққа шығару ҚС-нан
ҚО-на қарай жүргізіледі.
Қисықтың негізгі нүктелерін бекіту.
Қисықтың негізгі нүктелерінде (ББТ, ҚБ, ҚС) ағаштан жасалған
бағандармен бекітеді, ал бағандарға бөлшек түрінде алымына нүктенің атын,
ал бөліміне пикеттік орнын жазады. Егер ББТ болса, онда қосымша бұрылыс
бұрышының мәні жазылады.
Бұрылыс төбесін белгілейтін бағандар жердің бетіндеп заттармен
айланыстырылады және құрылыс алаңынан сыртқа шығарылады.
Түзу мен қисықтар ведомосі.
Түзу және қисықтар ведомосі арнаулы таблицамен безендіріледі, онда
трассаны
жерге салғандағы жасалатын өлшеу нәтижелері кіргізіледі. Алғашқы
графаларда трассаның басты нүктелерінің (трассаның басы
- ТБ, бұрылыс бұрыш төбелері ББТ , трассаның соңы - ТС) аттары,
олардың пикеттік орны және бұрылыс бұрыштарының мәндері
жазылады. Бұл графалардың жалпы аты "Бұрылыс" бұрыштары деп аталады.
Келесі графаларда қисықтың элементтері (К,Т,К,Б,Д) және
қисықтың басты нүктелерінің (ҚБ , ҚС) пикеттік орны
көрсетіледі. Бұл графалардың жалпы аты "Қисықтар". Келесі графаларда
трассаның түзу бөлігінің элементтері түзу қоспалардың ұзындығы
(Р), трассаның басты нүктелерінің
арасындағы ұзындық (S), дирекциондық бұрыш пен румбылардың (г)
мәндері жазылады. Ведомосте келесі тексеру формулалары беріледі:

ӨОҢ - ӨСОЛ = ап - а0
2 ∑ Т - ∑ К = ∑ Д
∑Р - ∑ К=Lтр
∑ S -∑ Д = Lтр

[3]

ҚИСЫҚТАРДЫ БӨЛШЕКТЕП БӨЛУ

Қисықтың жергілікті жерде орналасуы оның басты нүктелері арқылы
толығымен анықталмайды. Құрылыстарды салу үшін жергілікті жерде қисықтың
аралық нүктелерінің бірқатарының орналасуын табу керек. Бұлардың
арақашықтығын межелік нүктелерді қосатын қисық хордадан сәл ерекшелетіндей
ғана таңдайды.Әдетте аралық нүктелер арасы: радиусы 500 метрден жоғары
кезінде - 20 м ; радиусы 100-500 м болған кезде - 10 м және радиусы 100-
ден кем болғанда - 5м болады. Сонымен қатар бөлу жиілігі ғимараттың түрі
мен материалына байланысты, бұны тұрғызуға қажетті дәлдігіне байланысты.
Бұл талаптар сонымен қатар бөлу жұмысының дәлдігін де анықтайды.
Қисықтарды бөлшектеп бөлудің бірнеше әдісі бар. Бұлар өзара өлшеу түрі мен
қолдану жағдайымен ерекшеленеді. Радиусы 20 м-ден кіші қисықтарды бөлу
қисық центрінен шаблондар арқылы орындалады.
Тік бұрышты координаталар әдісі.
Абциссалар осі болып тангенс жанама сызығы табылады. Координатар басы
болып бірінші үшін қисық басы және екінші бұта үшін қисық соңы табылады.
Қисықтың аралық нүктесін k -ні жойып координаталар басынан орта
бұрышын табады : Ψ = k R * ρ.
Сонымен қатар, бұл бойынша нүктенің тік бұрышты координаталарын
1,2, ... ..n табады: Xi=R sin iΨ
Yi=R(1-cos i Ψ)
(1)
Мұндағы:
i – қисық нүктелерінің ағымды нөмірі.(i=1,2, ... n)
(1 сурет)

1 cурет . Тік бұрышты координаталар әдісімен қисықты бөлшектеп бөлу.

Абцисса орнына жиі (k-x) – абциссасыз қисық шамасын қолданады. (k-x)
шамасы мен у кестелерде беріледі. Және k аргументі бойынша таңдалады.
Нүктені бөлу үшін алдымен жанама бойында k шамасын салады. Содан
кейін артқа қарай k – х шамасына қарай уақытша нүктені бекітіп, оған
перпендикуляр түсіреді. Бұнда у ординатасын салып, соңында қисық нүктесін
салады.
Бұл тәсіл шеңберлі және өтпелі қисықтарды бөлу үшін қолданылады.
Әсіресе қисық тангенске жақын келгенде немесе қисыққа пикетаж салғанда.

Бұрышты – сызықтық қиылыстыру әдісі.
Координаталардың басында немесе хорданы орналастыруда Ψ 2 бұрышын
салуға негізделген. (2 сурет)

2 сурет. Қисықты бөлшектеп бөлудің бұрышты – сызықтық қиылыстру әдісі

Хорданың берілген ұзындығында Ψ бұрышы формула бойынша есептеледі:
Sin Ψ 2 = 1 2R
(2)
Қисықтың аралық нүктелерін бөлу үшін Теодолит ҚБ немесе ҚС орнатып,
оның тангенс сызығы бойынша бақылайды да, осы сызықтан Ψ 2 бұрышын
салады. Құрылған бағыт бойында l хордасын салып, 1-ші нүктені бекітеді.
Содан кейін сол нүктеде ҚБ 2 Ψ2 бұрышын салады да, 1-2 хордасын салады.
Содан кейін бұрыш бағыты мен хорда қиылысында 2-ші нүктені алады т.с.с.
Сызықтық өлшеулерді қисықтың жанында орындайды. Бұл үйінді нүктелерін
бөлу кезінде қолайлы. Егер бұрыштық құрылыстардың секторы шектеулі болса,
онда теодолитті басқа кез-келген табылған нүктеге орнатады. Бұнда жанаманы
тұрғызып, одан алдындағыдай блөлуді жүргізеді. Бұл тәсіл жер құрылыстары
қисықтарын бөлуде қолданылады.

Хорданы жалғастыру әдісі
Хорданың ұзындығын біле отырып, мысалы: 10 м , орын ауысуын анықтайды:
a = l2 R
(3)
Бұл арқылы қисықтың барлық нүктелерін бөледі, 1-ден басқасын. 1-ші
нүктені тік бұрышты координаталары арқылы алады.
x≈ l және y = a 2
(3 сурет)

3 сурет. Қисықты бөлшектеп бөлудің хорданы жалғастыру тәсілі

ҚБ (А нүктесі) және 1-ші нүкте арқылы өлшегіш аспабын немесе 2l
ұзындықты арқанды созып, мысалы: рулетка, жалғасында алдын ала нүктені 2′
алады. Қисықтың бойында 2-ші нүктені алу үшін рулетканы 1-ші нүктеде
ұстайды да, ал соңын а шамасына қисыққа орын ауыстырады және 2-ші
нүктені бекітеді. 3-ші нүктені де осылайша табады, яғни 1-2 сызығы
негізінде қисықтың ортасына дейін т.б. Бұл әдісті тар жер жағдайларда
(үйінді, қазынды, шахта) бөлудің төмен дәлдігінде қолданылады.

Үш нүкте әдісі .
Бұл жалғастырылған хордалар әдісіне ұқсас. l хордасы үшін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.