Исламның әлемге таралу тарихы

1 Исламның әлемге таралуы
2 Ислам халифаттың идеологиясы

Жалпы, әулетінің билеуі кезінде сыртқы шлоуыларда арай әскерлері негізінен жеңіске жетіп отырғап. Осы мәселеде кейбір ислам дінінің беделін көтеруді ойлаушылар мұны ислим дінінің басқа дінге қарағанда артықшылығында деп көрсеткісі келеді. Біз қашанда барлық мәселені сол дәуірдегі тарихи жағдайлармен байланыстырып қарауымыз керек. Өйткені, ислам дінінің кей жерде күшпен өндірілгенін теріске шығарғысы келетіндер де бар. Шынына келгенде Пайғамбарымыз ислам дініне қарсылық еткен кейбір тайпаларды найзаның ұшымен, қылыштың жүзімен қорқытып кіргізбегенде ғасырлар бойы сеніп келген дінінен бір емес, екі емес, мыңдағанын адамдардың бірден кіруі мүмкін бе еді? Әрине, мүмкін емес".Егер біз тарихи шындық тұрғысынан қарамасақ, жалған мақтаумен ислам дінінің беделін көтеру орнына түсіріп аламыз. Ал тарих ешқашан бұрмалағанды көтермейді. Дәл осысияқты ислам діні де, жамап-жақсағанды қаламайды, өйткені ол жауынгер дін. Олай болса, араб әскерлерінің жаулау саясатындағы негізгі жеңіске жеткізген нәрсенің бастыларының бірі сол кездегі екі ірі державалар: Византия мен Иранның ішкі өміріндегі бытыраңқылық, қайшылықтардың өсуі, олардың өзара ішкі тартыстарының салдары еді. Осындай жағдай салдарынан әбден әлсіреген олар арабтарға қарсы тұра алмады. Кей жерлерде жоғарыда айтқандай салық, пен қанаудан қиындық көріп титықтаған халық тіпті арабтарды басқыншы емес, Византия мен Иранның теникісінен құтқарушы ретінде қабылдады. Олар ислам дініне енгендердің салықты аз төлейтіндерінен көптен хабардар болаты.

1. “Ислам тарихы” Сәбит Жолдасов
2. “Дінтану” Сабри Хизметли

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Исламның әлемге таралуы
Жалпы, әулетінің билеуі кезінде сыртқы шлоуыларда арай әскерлері
негізінен жеңіске жетіп отырғап. Осы мәселеде кейбір ислам дінінің
беделін көтеруді ойлаушылар мұны ислим дінінің басқа дінге қарағанда
артықшылығында деп көрсеткісі келеді. Біз қашанда барлық мәселені сол
дәуірдегі тарихи жағдайлармен байланыстырып қарауымыз керек. Өйткені, ислам
дінінің кей жерде күшпен өндірілгенін теріске шығарғысы келетіндер де бар.
Шынына келгенде Пайғамбарымыз ислам дініне қарсылық еткен кейбір тайпаларды
найзаның ұшымен, қылыштың жүзімен қорқытып кіргізбегенде ғасырлар бойы
сеніп келген дінінен бір емес, екі емес, мыңдағанын адамдардың бірден кіруі
мүмкін бе еді? Әрине, мүмкін емес".Егер біз тарихи шындық тұрғысынан
қарамасақ, жалған мақтаумен ислам дінінің беделін көтеру орнына түсіріп
аламыз. Ал тарих ешқашан бұрмалағанды көтермейді. Дәл осысияқты ислам діні
де, жамап-жақсағанды қаламайды, өйткені ол жауынгер дін. Олай болса, араб
әскерлерінің жаулау саясатындағы негізгі жеңіске жеткізген нәрсенің
бастыларының бірі сол кездегі екі ірі державалар: Византия мен Иранның ішкі
өміріндегі бытыраңқылық, қайшылықтардың өсуі, олардың өзара ішкі
тартыстарының салдары еді. Осындай жағдай салдарынан әбден әлсіреген олар
арабтарға қарсы тұра алмады. Кей жерлерде жоғарыда айтқандай салық, пен
қанаудан қиындық көріп титықтаған халық тіпті арабтарды басқыншы емес,
Византия мен Иранның теникісінен құтқарушы ретінде қабылдады. Олар ислам
дініне енгендердің салықты аз төлейтіндерінен көптен хабардар болаты.
Умейадтық халифалар жаулап алған жерлердегі басқа діндегі халыктарды
ислам дініне тарту үшін ең алдымен Аллаға құлшылық ететін орыңдарды
салудың қажет екендігін түсінеді. Одан кейін халифалар
провинцияларда мешіттер салуға бұйрық берді. Көптеген жерлерде мешіттер
мен салтанатты сарайлар бой көтеріп, оларда мұсылмандық дәстүрлердің
салтанатты түрде өтуі халықты өзіне тарта бастады. Мұсылмандықтың бір
парызы намаз оқу бейнебір мерекедей өтіп, ақырында бірер жылдар ішінде ғана
дәстүрге айналады. Халық барған сайын көптеп келе берді.
Ислам халифаттың идеологиясы болып орнықты, шариғат заңдары мен
Аллаға кұлшылық ету дәстүрлері жыл өткен сайын сараланып, байи түсті.
Мұсылман дінің қабылдаған халықтар санының барған сайьш өсуі Құран оқуға ас
жауапкершілікпен жүрді-Құраңды оқуға деген құлшыныстып артуы араб тілін
үйренуді кажет етті. Кұранды оқу деген бен Зұрыстил өсуі араб тілінің,
әдебиетінің дамуына зор ықлал етті. Кұран кітабы тендесі жоқ діни, тарихи,
әдеби; философиялық, имандылық тәрбиесінің негізі ретіндегі өзінің маңызын
атқара берді.
Умейадтар кезінде ислам дініндегі негізгі екі ағым -суннизм мен
шиинизм арасындағы алшақтық барған сайы өсіп, өзара ажырап, тіпті ақырында
бір-біріне деген дұшпандылықтары артып ара қатынастары мейлінше шиеленісті
Суниттер үшін хадистер мұсылмандар арасындағы барлық сенімдер мен қоғамдық
қызметтің негізі болып саналады. Олар елдерін Пайғамбарымыздың дәстүрлі
жолын ұстаушыларымыз деп санады. Кімде-кім алғашқы әділетті төрт халифаны
заң деп таныса, заңдастырылған жинақтардағы хадистерді шын деп білсе және
олардағы салт-жоралғыларды, тұрмыстық және әлеумттік ережелерді мойындаса
суниттер деп есептелінеді.
Суниттер Хаммед (Ғ,С) өлгенңен кейін Алла Тағала мен адамдар
арасындағы аралық кісінің болуын мойындамайды. Мұсылмандар алғаш,
суниттер, шииттер деп өзара бөлінсе кейінен шиттердің өздері түрлі топтарға
бөліне бастады. Солардың ішінде умейадтар кезіндегі күшті ағым болған
жоғарыда айтқан харижидтер. Олар бұрынғы халифалардан Әбу Бәкір мен Омарды
ғана таныды. Харижидтердің алғашқы кездердегі ілімінің мазмұнын анықтау
қиын. Өйткені құжаттарда жазылған. Бір белгісі сол олар
мұсылмаңдардың ісіне қатаң қараған, атап айтқанда дінге берілгендікті
күнделікті шын мәніндегі ісіме көрсетуді талап еткен.
Ислам тарихында үшінші ағым ретінде пайда болғаны белгілі.
Халифат тарапынан болған үздіксіз қадалаудың барысында олардың
көтерілісі бірінен соң бір соққы алып, кейіннен жиырмаға жуық секталарға
бөшектеніп кетті. Тіпті олардың кейбіреулері келе-келе бір-біріне
дұшпандықпен қарайтын дәрежеге жетті. Олардың ілімі қоғамдық-саяси жағынан
да біркелкі болмады, әрқайсысы өздерінің басшыларының, атына, бағытына
байланысты аталып кетті. Соның ішіңде Нафи ибн әл-Азран негізін қалаған ең
қатал, кешірімді білмейтін секта , ибадидтер делінсе, Абдолла ибн Иабад
негізін салған 684 жылы Басра қаласында пайда болған секта ибадидтер, осы
қалада VII ғасырдың екінші жартысында пайда болған Зияда ибн әл-Асфараның
жолын қуушылар суфриттер делінді. Олардын қай-қайсысы болсын умейадтар
кезінде саяси аренада біршама айқын көрінген күш болды.
Осы күш ұғымға ғана қысқаша тоқтап өтер болсақ, азракиттер
халифаттағы құлдарды азат етуші, езілген , халықтарды қорғаушы
ретіңде пайда болып, халықтың төменгі табынан қолдау тапты. Бірақ,
олардың шектен шыққан жағдайлары - діннен ауытқығандарға қатал жаза
қолдануды талап етті. Ибадидтер салыстырмалы түрде бейбіт, баяу позиция
ұстады. Олар қарулы күресті насихаттай қоймағандықтан үкімет
тарапынан қудаланған жоқ. Ал суфриттер болса осы екеуінің арасыңдағы
позицияны ұстады. Олар қасиетті соғысты уақытша тоқтатуға болады деп
кәпірлердің балаларын өлтіруге қарсы болды, сондай-ақ өзінің жолын
куушылардан тиісті кезде жасырып жағдайға көшіру керектігін мойыңдады,
соның нәтижесінде бұл бағыт өзінің қимылында көп қиындықтарға кездесе
қоймады.
Умейадтар кезінде исламда мутализилиттер деген ілім пайда
болған, Оның, өкілдері дін бірлігі мен газа құдайшылықты
уағыздады. Олар Құранды іцннің кдйнар көзі регіцде мсмйыіідііГі отілрьш,
аныздарға соқыр сеніп ілесе беруге қарсы болды
Осы кездс шийттердегі әлеуметтік әділетті талап еткен екінші
зайдиа ағымы да едәуір дәрежеде өсті. Олар Фатимадан тараған
адамдар иман болу керек дей келіп, бірнеше шарт қояды. Соның
ішінде иманның әрі ғалым, әрі такуа, әрі бтыл да жомарт
болуы талап етіледі. Сонымен бірге иманның он екі
мүшесінің сау болуы керектігін айтады. Өйткені соғыс бола
қалған жағдайында қол бастауы тиіс. Умейадтар билеуі кезінде исламда
суфизм пайда болып, кеңінен дамыды. Суфизм пайда болған алғашқы
кезде олардың жүйелі түрдегі көзқарысы болмай, өмірдегі
бар қызықтан безіп, ол дүниедегі жұмақты уағыздаған аскетизмді
уағыздады. Сопылар тақуалық өмірінің соңында таңғажайып
жағдайға, Алланың рахымына не болуы, тіпті оған жақындап – білуі
мүмкін деген сенеді. Олар Алдаға жалбарыну, қайғыру, көнбістік ,
адал болу, одан қорқу нәпсіден және басқадан өз еркімен
бас тартуды уағыздайды. Осы қасиеттерді адамның өз бойына бірте
– бірте сіңіру оларды жаңа шындыққа апарады. Суфизм идеялық дәни
ағым ретінде өздерінің жағдайларына көңілдері толмаған, сөйтіп
өздерінің осы ниеттерін ерік арқылы білдірген қала
кедейлері мен фалифаты қаланың орталық тұрғындарының
мүдделерін көрсетті. Олардың арасында умейадтар кезінде өмір
сүріп мұсылмандар әлеміне кең тарағандар ішінде Рабиа ибн
Хайсам, Хасақ әл Басри сияқтылар болады.
Бірақ бұл ағымның өзі үке бөлініп кетті. Ол бөлінудің
негізгі себебі хазіретті әбу Бәкір мен Омардың халифалыққа
қаншалықты лайықтығы жөніндегі пікәрталастар мен
айтыстардан болады.
VIII ғасырдың. ортасында умейадтар әулеті билігінің аяқталуы
қарсаңында ислам үлкен державаның дініне айналды. Осы кезде жаңа империя
Араб халчфаты қалыптасты. Ол солтүстік батысы Испанняны, солтүслігі
Кавказды, Орталық Азияны алып жатса, шығысында Үнді мұхитымен шектесті. Осы
кезде түріктерге мұсылмандықты қабылдау жөіндегі ұсыныстар жасалды.
Бірақ тарихтан белгілі, VIII ғасырда Түркеш қағандығына жасалған ұсыныс X
ғасырда, 200 жыл өткеннең кейін, қараханидтер кезінде ғана толық қабылдады.

Басып алынған елдерде араб ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.