Басшылық стильдеріндегі жыныстық айырмашылықтарды зерттеу

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:

Реферат

Беттер саны: 41

Негізгі түсініктер: стиль, басшылық стилі, жыныстық айырмашылықтар.

Зерттеу объектісі: жыныстық айырмашылықтар.

Зерттеу пәні: басшылық стиліндегі жыныстық айырмашылықтар.

Жұмыстың мақсаты: басшылық стильдеріндегі жыныстық айырмашылықтарды зерттеу.

Зерттеу әдістері:

1) « Басшылық стильдің өзіндік бағалау» әдістемесі ( Е. П. Ильин модификациясы) .

2) « Шешім қадылдау» тесті.

3) « Қауіпке бару деңгейін» анықтайтын сұрақтама.

4) « Интерперсоналдылықты диагностикалау» әдістемесі.

5) А. А. Русалинова бойынша басшылық стильдің сипаттамаларына сүйеніп жасалынған жасанды анкета.

Зерттеу нәтижесінде басшылық стилінде жыныстық айырмашылықтар бар деген болжам түгелімен дәлелденбеді. Басшылықтағы ерекшелік тұлғалық қасиеттерге байланысты екендігі анықталды.

Мазмұны

Кіріспе . . . 4

1 Бөлім Басшылық стиліндегі жыныстық айырмашылықтар бойынша теориялық шолу . . . 5

1. 1 Стиль туралы түсінік . . . 5

1. 2 Басқару стилі туралы түсінік . . . 8

1. 3 Басшылық стильдерінің жіктелуі . . . 11

1. 4 Жыныс және кәсіпкерлік . . . 14

1. 5 Лидерлік, басшылық орындар және жыныс . . . 16

2 Бөлім Басшылық стиліндегі жыныстық айырмашылықтардың эксперименталды зерттеу . . . 22

2. 1 Зерттеудің мақсаты, міндеттері, болжамы . . . 22

2. 2 Диагностиканы жүргізетін әдістерді сипаттау . . . 22

2. 3 Таңдау тобын сипаттау . . . 24

2. 4 Зерттеудің нәтижелерін талдау және талқылау . . . 24

Қорытынды . . . 38

Қолданылған әдебиеттер тізімі . . . 39

Қосымша

Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі. Адамдарда ғасырлар бойы ер және әйелдер туралы таптаурын бейнелері қалыптасты. Олар қазіргі уақытта да әйел және ер адамдарында таралған, оның таралуы индивидуалды ерекшеліктер мен жасқа тәуелсіз болып келеді. Бұл таптаурындар ер және әйел адамдардың тұлғалық қырларына, сонымен қоса жүріс тұрыс ерекшеліктеріне жанасып келеді.

Қазіргі заман уақытында әйел орны және оның адамдардағы бейнесі өте қатты өзгеріске ұшырады. Егер он бес жыл ғана бұрын әйел бейнесін: үйшіл, балаларды тәрбиелеушісі, шаңырақ алтын діңгегі, эмоционалды тұрақты емес, әлсіз болса, ал қазіргі таңда: зиялы, әмбебап, тәуелсіз, өзімшіл, эмансипацияланған, өз айтқанын жүзеге асыратын деген қырларымен ел аузында.

Осы заман талаптарына сай әйел затының құндылық бағдарлары, тұлғалық ерекшеліктері өзгеріп және қабілеттері жетіле түскен сияқты. Қазір әйел басшылар жаңалық емес, сонымен қоса әйел басшылар ер басшылармен бәселеске түсіп жүргені анық. Оның үстіне гендерлік саясаттың қарқынды жүруіне байланысты, әйел адамның қоғамдағы орны мен рөлі нығайя түсті.

Сонымен қоса, қазіргі қоғам талабының өзгерістеріне қарамастан, әйелдер өздірінің ұйымдарында билік басында отыраны сөзсіз және де оған көптеген дәлелдер бар. Әйелдер ресурстарды қадағалау және ұйым қандай мақсаттарды ұстанатынын анықтайтын орындарды аз иемденеді. Әйел басшылық орындарда ер адамдармен салыстырғанда аз екекніне тағы бір дәлел - әйел адамдардың саясатта мүлдем болмауы.

Басшылық орындарды басқару, лидерлік рөлдердің өзгеруі қазіргі қоғамның құрылымына зор ықпалын тигізуде. Осы өзгерістер қоғамда шын мәнінде жүріп жатқанын психологиялық зерттеу арқылы оны сезіну мақсатында, осы зерттеу жұмысы басшылық стиліндегі жыныстық айырмашылықтар тақырыбында алынып отыр.

Зерттеу объектісі - жыныстық айырмашылықтар.

Зерттеу пәні басшылық стиліндегі жыныстық айырмашылықтар.

Зерттеудің жаңашылдығы. Бұл зерттеу психологияның жаңа проблематикасына басшылықтағы жыныстық айырмашылықтардың әсер етуіне арналған. Жұмыста басшылық стильдер, әйел мен ер басшылардың алатын орындары, олардың басшылық ерекшеліктері және де қоластындағы адамдардың оларды қабылдау сияқты аспектілері талданады.

Зерттеудің теориялық маңыздылығы: «басшылық стилі» ұғымының ғылыми негізін ашу, стиль ұғымын кең ауқымда қарау; қазіргі заманда әйел басшылық орындарында алатын орны; қазіргі уақытта әйел және ер басшылардың арасында үлкен айырмашылықтардың болмауы анықталды.

Тәжірибелік маңыздылығы. Бұл жұмыстың нәтижелерін жұмыс кадрларын таңдау, сұрыптау, бөлу және кезінде қолдануға болады. Оның мақсаты ретінде жұмыс нәтижелігін жоғарлату және кадрлардың кәсіптік деңгейін жоғарлату.

1 Бөлім Басшылық стиліндегі жыныстық айырмашылықтар бойынша теориялық шолу

1. 1 Стиль туралы түсінік

«Стиль» түсінігі алғашқы кезде, «ақиқаттықты зерттеу стильі» ретінде белгіленетін, жаһандық психологиялық параметр түрінде енгізілген болатын.

«Стиль» ұғымының көп мәнділігі, осы түсінікке келтірілген, құбылыстардың саналуандылығынан табылды.

Психологияда «стиль» түсінігін түрлі авторлар, әр түрлі салалардағы саналуан бағыттарды түсіндіре отырып, түрлі контексттерде қолданды.

Сонымен қатар стиль түсінігі көптеген ғылыми пәндерде де пайдаланылады. Мысалы, «дәуірдің стильі», «көркем өнер стильі», «архитекторлық стиль», «өмір стильдері» және басқалар туралы айтуға болады. Мысалы, В. И. Моросанова (1998), жоспарлауды, бақылау мен түзетуді іске асырудың тиімділігі мен қолданылуының дәрежелеріндегі саналуандыққа негізделген автономды, оперативті және тұрақтыны бөліп көрсете отырып, адамның жанама белсенділігіндегі өзіндік реттеу стильдері жайында жазған. Алғашқы екі стильдерде автор, тағы да стиль ішілік бөліктердің болатындығын дәлелдей отырып, өзіндік реттеудің екі типін бөліп көрсетеді, бұл адамның психологиялық ерекшеліктеріне іс-әрекеттің бейімделуінің үлкен дәрежесін жасайды және сөйтіп олардың өз қырларын көп көрсетуіне және әлсіздердің нейтрализациясына әсер етеді [1] .

Сонымен қатар, мінез-құлық стильдері туралы және тіпті өмір стильдері (бейнесі) жайында да айтуға болады, алайда олар біршама сирек зерттеледі және оларды зерттеу соншалықты белсенді түрде жүргізілмеген.

Сонымен, стиль түсінігі пән аралық болып табылады, бірақ осыған қарамастан, ол бір құбылыстың басқа оған ұқсастардан немен ажыратылатындығын көрсеткісі келген кезде қолданылады. Сөйтіп, «стиль» түсінігі - дифференциациялаушы болып келеді. Өмір, мінез-құлық, іс-әрекет, басшылық, қарым-қатынас, таным стильдері мәселесі психологтарды да мазалайды.

Адамның стильдерін қарастырудың ең басынан бастап мынадай сұрақ туындаған: олар ненің салдарынан пайда болады - табиғи алғышарттардың салдарынан ба әлде дамудың, оқудың, тәрбиелеудің салдарынан ба? «Стиль» және «индивидуалдылық» түсініктерін теңестіруге талпыныстар жасалды. 18 ғасырда француз натуралисті Г. Де Бюффон: «Стиль - бұл адам!», деп айтқан болатын. Басқа ғалымдар бұндай теңестіруге жол беруге болмайды деп есептеді. Олар, стиль - бұл мінез-құлыққа және іс-әрекетке, тұлғаның мәнімен еш байланысы жоқ, тек форманы ғана беретін формальды сипаттама, деген көзқарасты ұстанған. Қазіргі таңдағы позициядан, шындықтың орталықта екендігі айқын: стильде адам өмірінің объективті де, субъективті де факторлары бейнеленген. Осыны алғашқылардың бірі болып Альфред Адлер түсінген, оның пайымдауы бойынша: өмір стильі ағзаның әр түрлі қасиеттерінің және тәрбиелеу жағдайларының әсерінен 3-5 жаста қалыптасады. Алайда бұл автор да, «стиль», «мінез» және «тұлға» түсініктері бір нәрсе деп пайымдап, Бюффон формуласының күшті әсерінде болған. Біршама адекватты, бүгінгі таңдағы түсініктерге сәйкес келетін стильдің анықтамасын Г. Олпорт берген: «Стиль - бұл тұлға өзінің индивидуалды қасиеттерінің арқасында бейім болатын, операциялар жүйесінің сипаттамасы».

Холодная М. Я. «когнитивті стиль» жайында жазған болатын. Ол жалпы түрде «когнитивті стиль» ретінде белгіленетін ақпараттарды қайта өңдеу процесстерінің индивидуалды ерекшеліктерін зерттеген. Сондай-ақ, ол ақпараттарды алу және қайта жаңғырту тәсілдеріндегі, өзін қоршаған ортаны талдау және құрылымдау жолдарындағы индивидуалды айырмашылықтарды анықтаған. Біршама тар мағынада «когнитивті стиль» ұғымы, дәстүрлі таным психологиясының шеңберінде адекватты теориялық интерпретация ала алмаған, интеллектуалды іс-әрекеттің ерекше түрдегі индивидуалды ерекшеліктерін белгілеу үшін қолданылған. Жекелеп алғанда, когнитивті стиль дегенде когнитивті ұйымдастырудағы және когнитивті қызмет етудегі тұрақты және үнемі болатын айырмашылықтар (Клаус, 1978), әр түрлі жағдайларда, әр түрлі тапсырмаларды шешкенде тұрақты көрінетін танымдық процесстердің индивидуалды ерекшеліктері (Соловьев, 1977), өзін қоршаған ортаны когнитивті талдау мен құрылымдаудың таңдап алынған тәсілі (Уиткин, 1976), болып жатқандардың индивидуалды шынайы-адаптивті формаларының бейнеленуінің мүмкіндігін қамтамасыз ететін және тұлғаның ниеттері мен объективті жағдайлардың талаптарының арасындағы жанамалаушы бөлім ретінде шығатын, когнитивті бақылаушы ұстанымдардың қатынастық тұрақты жүйесі (Гарднер авторластарымен бірге, 1960), ақыл-ой қабілеттіліктерінің профильі (Броверман, 1960), когнитивті және аффективті процесстер табылатын тәсілге тұрақты әсер ететін жоғарғы ретті тұрақты қырлар (Уорделл мен Ройс, 1978) және т. б. түсінілген. Басқаша айтқанда, бұл әрбір адамда алынған ақпараттарды қайта өңдеуде өзінің индивидуалды тұрақты ерекшелігі бар екендігін білдіреді [2] .

Сонымен тағы да бір автор Е. П. Ильин, когнитивті стиль - бұл, ақпараттарды алу және қайта өңдеудің өздігінше тәсілдерінен, сонымен қатар оны қайта жаңғырту тәсілдері мен бақылау жолдарынан тұратын, танымдық іс-әрекеттің, танымдық жобалардың қатынастық тұрақты тәсілдері үшін жинақтаушы түсінік. Жобаның адамның өз өмірінің әр түрлі салаларындағы өзіндік іске асырудың бірнеше әмбебап заңы, тәсілі болып табылатындығын, нақтылап кеткіміз келеді [3] .

Стиль деген өз іс-әрекеттерін ұйымдастырудың біршама тиімді тәсілдері мен жолдарының жүйесі, іс-әрекет пен мінез-құлық қабілеттіліктерінің тұрақты жүйесі.

В. С. Мерлин мен оның ұжымдастарының, әсіресе Е. А. Климовтың еңбектерінде ең алдымен іс-әрекет стильдерін жүйелік зерттеу қарастырылды. Е. А. Климов (1969) бойынша, іс-әрекет стильдерінің пайда болуы әр түрлі: бұл әрекет етудің практикалық тәсілдері, және психикалық іс-әрекетті ұйымдастыру жолдары, және психикалық процесстердің реакцияларының ерекшеліктері. Автордың айтуы бойынша[4] :

Жалпы алғанда, индивидуалды стиль деп, адам тұлғасының ерекшеліктерімен шарттанған, сол адамның іс-әрекетінің айрықша белгілерінің бүкіл жүйесін айтқан жөн.

Поляк психологы Я. Стреляу (1982) да әр түрлі әрекеттерді салыстырумен түрлі іс-әрекет стильдерін сипаттаған (ол жердегі басты немесе қосымша, дискретті немесе үзіліссіз, әр түрлі немесе бірдей әрекеттердің басым болуымен) . Сонымен, бұл автор бойынша да стиль - бұл әр түрлі әрекеттердің жиынтығы [5] .

Бұл жерде адам қалайтын жеке тәсілдер жайында емес, тәсілдердің жүйесі туралы айтылып отырғандығын айта кету қажет.

Алайда, айтылғандар іс-әрекет стильімен қатар әрекеттер стильдерінің де болатындығын жоққа шығармайды. Мысалы, көркем өнер стильі туралы (жазу техникасы туралы айтқанда), биіктікке секіру стильі (тәсілі) туралы және тағы басқалары туралы айтады. Мына жағдайды айтып өту маңызды: іс-әрекет стильі мен әрекет стильдері бір-біріне тәуелсіз болуы мүмкін және іс-әрекеттің әр түрлі сипаттамаларын бейнелеуі мүмкін. Біріншісі - оның іске асырылу тактикасын (бұл, көптеген жағдайларда белгілі-бір спортшының жарыстағы индивидуалды тактикасы бүтіндей іс-әрекет стильіне тәуелді болуы мүмкін, спорттық іс-әрекет стильдерін зерттеуде айрықша айқын көрінеді), ал екіншісі - оның іске асырылу техникасын бейнелейді.

Іс-әрекеттің әр түрлі түрлеріндегі бірдей стильдердің бір ғана типологиялық ерекшеліктермен байланысқандығы, іс-әрекеттің көптеген стильдері, іс-әрекетте көрінетін, бірақ оның мазмұнына тәуелді емес мінез-құлық стильін бейнелейді деп айтуға мүмкіндік береді. Сондықтан В. С. Мерлиннің іс-әрекет стильін тұлға стильіне қатаң қайшы қоюы ақтала қоймас. Мінез-құлықтың мұқият стильі қорқақта кез-келген іс-әрекетте көрінетін ықтималдық бар.

Іс-әрекет пен қабілеттіліктердің стильдерінің ара қатынасын қарастырғанда әр түрлі пікірлер бар. В. С. Мерлин іс-әрекет стильін қабілеттіліктердің көрінуінің бір түрі ретінде қарастырады. Г. Уиткин, керісінше, стиль және қабілеттілік түсініктері ажыратылатын бес белгіні анықтаған. Олар:

Қабілеттілік тапсырмаларды орындаудың мазмұнына және деңгейіне байланысты қарастырылады; ал стиль тапсырманы орындау тәсілі ретінде алынады, яғни әр түрлі стильдер орындаудың бірдей жоғары өнімділігін қамтамасыз ете алады.
Қабілеттілік униполярлы болып келеді; стиль - биполярлы, бұл жерде екі полюс те (қарама-қайшы стильдер) өздерінің бейімделу мүмкіндіктерінің жоспарында бірдей бағалы ретінде көрінеді.
Қабілеттілік құндылық контекстіне ие (яғни жақсы немесе жаман ретінде бағаланады) ; ал стильге бағалаушылық пайымдауларды қолдануға келмейді, өйткені әр бір стильдің өкілдері, өздерінің типтік ерекшеліктері біршама тиімді мінез-құлыққа әсер ететін, жағдайларда басым болады.
Қабілеттілік уақыт бойынша өзгергіш; ал стиль индивидуумның тұрақты сипаттамасы болып табылады.
Қабілеттілік белгілі-бір іс-әрекетке қатысты ерекше болады; ал стиль іс-әрекеттің салаларында басым болатын әр түрлі формаларда көрінеді.

Г. Уиткиннің барлық айтқандарымен, әсіресе, қабілеттіліктерді жаман немесе жақсы ретінде бағалауға болатындығымен келісе беруге болмайды, себебі қабілеттіліктер стиль секілді іс-әрекеттің әр түрлі түрлерінде көріне алады. Бірақ көбінесе ол дұрыс айтады. Стиль адамның қабілеттіліктерін ескере отырып қалыптаса алады, олардың көрінуіне әсер етеді, алайда олардың орнын баса алмайды.

1. 2 Басқару стилі туралы түсінік

Басқару стильдері туралы айтпас бұрын, басқарудың және оның негізгі құраушы бөліктерінің не екендігін анықтап алу керек.

Психологияда «лидерлік», «басшылық ету», «басқару» деген түсініктер бар. Олар бір-біріне өте жақын, алайда әлеуметтік-психологиялық әр түрлі болып келеді. Оларға біршама жан-жақты тоқталғымыз келіп отыр.

Лидерлік дегеніміз не? Осы түсінікке анықтама беруге немесе жоқ дегенде ол туралы біздің түсініктерімізді бейнелеуге тырысып көрейік.

Алдымен әлеуметтік психология бойынша көптеген оқу құралдарында берілген анықтаманы ұсынайық. Лидерлік - барысында топтың, қауымдастықтың, қоғамның бір мүшесі (лидер) басқаларды нақты жалпы мақсатқа қол жеткізуге ұйымдастыратын және бағыттайтын әлеуметтік-психологиялық процесс. Кейбір ғалымдар, лидерлер өздерін басқа адамдардан ерекшелеп тұратын айрықша қасиеттерге ие деп есептейді. Алайда бұл үнемі шынайылыққа сәйкес келе бермейді. Бұл сонымен қатар, тұлғааралық қатынастардағы басымдылық және топтағы тұлғааралық қатынастар жүйесіндегі бағыну, әсер ету және еру.

Алғашқыда лидер, нақты бір тапсырманы шешу барысында топ мүшелерінің өзара әрекеттестігінің нәтижесінде шығарылатын, сол топтың мүшесі ретінде түсіндірілген. Ол, топтың басқа мүшелеріне қарағанда, сол тапсырманы шешуде белсенділіктің, қатысудың, әсер етудің біршама жоғары деңгейін көрсетеді. Басқаша айтқанда, лидер өзіне белгілі-бір қызметтерді қабылдай отырып, нақты жағдайда анықталынады.

Топтың қалған мүшелері лидерлікті қабылдайды, яғни лидерге қатысты, оның жетекшілік ететіндігін, ал олардың оған бағынатындығын білдіретін қатынас құрайды.

Шетел психологиясында лидерлік мәселесін қарастыруда «лидер» және «басшы» түсініктері теңестірілетіндігін айта кету маңызды. Отандық зерттеушілер, басшылық пен лидерлікті ұйымдасқан қауымдастықтарға тән екі әр түрлі құбылыстар ретінде ажыратады.

Өз кезегінде, лидерлік, бір-бірін қабылдаудың, еліктеудің, сендірудің, түсінудің негізінде іске асырылатын, адамдардың бірлескен өмірлік іс-әрекетіндегі бір адамның екіншісіне психологиялық әсер ету процессі болып табылады. Лидерлік топтың белгілі-бір мүшелерінің мінез-құлықтарының таза психологиялық сипаттамасы. Лидерлік еркін қарым-қатынастың, өзара түсіністік пен бағынудың өз еркімен болуының ұстанымдарына негізделген.

Лидердің артықшылығы, ұйым ондағы мәнді жағдайларда шешім қабылдаудың моральды құқығын мойындайтындығында. Бұл ұйым мүшелерінің беделі мен мәртебесінің иерархиялық сатысындағы биікте орын алған адам.

Әлеуметтік бедел, әдетте, сол жүйе үшін арнайы белгілерге ие әлеуметтік жүйедегі индивидтің немесе топтың жағдайы ретінде анықталады. Әрбір әлеуметтік бедел белгілі-бір мәртебеге ие.

Барлық әлеуметтік беделдерді екі негізгі типке бөлуге болады: индивидке оның күш салуларына тәуелсіз қоғам немесе топ беретіндер және тұлға өзінің жеке күш салуларымен қол жеткізетіндер.

Келесі қарастырылатын түсінік бұл - басқару.

«Басқару» және «басшылық» деген екі түсініктің арақатынасы мәселесі жеке қарастыруды талап етеді. Басқару жүйеге немесе онда болып жатқан жеке процесстерге, оның күйін өзгерту немесе оған жаңа қасиеттер беру мақсатымен жасалатын, бағытталған әсер етуді білдіретін біршама кең түсінік болып табылады. Басқару - топқа, қоғамға немесе оның жеке бөліктеріне оларды реттеу, сапалық ерекшеліктерін сақтау, жетілдіру және дамыту мақсатында әсер етудің қажетті шараларының кешені.

Басқару процесстері белгілі-бір нәтижелерге қол жеткізу үшін адамдардың ортақ іс-әрекеті іске асырылатын жерлерде орын алады.

Адамдарға басшылық ету іс-әрекеттің, атап айтқанда басқару іс-әрекетінің бір түрі болып табылатын болғандықтан, оның стильдерін іс-әрекет стильдерінің айрықша категориясы ретінде қарастыруға болады.

Басшылықтың стильдері туралы түсінікті, балалар ұжымына басшылық етудің ерекшеліктеріне жүгінген, өзінің қызметтестері Р. Липпит және Р. Уайтпен (1939) бірге оларды зерттеген К. Левин ұсынған. Олар басшылықтың екі жағын бөліп көрсеткен: лидердің топқа ұсынған шешімдерінің мазмұны және оларды іске асыру техникасы (тәсілдері, жолдары) .

Содан бері басшылық етудің стильдеріне әлеуметтік, педагогикалық және спорттық психологияда үлкен мән беріледі. Бұл мәселені 1970 - 1980 жылдары отандық зерттеушілер ерекше интенсивті зерттеген (В. Г. Афанасьева, 1977; И. П. Волков, 1973; А. Л. Журавлев, 1983; А. А. Русалинова, 1980; және т. б. ) .

Басшылықтың стильі туралы айтпастан бұрын, алдымен «басшылық» түсінігінің өзіне тоқталу қажет. Бұл түсініктің әр түрлі оқулықтарда берілген бірнеше анықтамалары бар.

Басшылық - басшының әлеуметтік билік пен қауымдастықтың мүшелерінің арасындағы делдал ретіндегі, оған берілген құқықтық мүмкіндіктер мен нормалардың негізінде жүзеге асырылатын топты басқару процессі. Ол топтың мынадай міндеттерді орындауын қамтамасыз етеді: мақсатқа бағытталу (өз іс-әрекетінің жақын және жеке мақсаттарын қалыптастыру) ; топ мүшелерінің олар үшін маңызды мәселелер бойынша өзара түсіністігін қамтамасыз ету; ақпараттандыру (топ мүшелеріне мәліметтердің қажетті көлемін жеткізу және олардан келген ақпараттарды жинақтау) ; шешім қабылдау (алдыда тұрған міндеттерді жүзеге асырудың маңызды сұрақтары бойынша топтың бірдей пікірлерін қалыптастыру) ; маңызды салалардағы топтың іс-әрекетін бақылау.

Сонымен қатар басшылық басқарудың жеке жағдайы болып табылады. Басшылық - бұл топ мүшелерінің саналанған және белсенді мінез-құлқы мен іс-әрекетіне, оған сәйкес басшының ниеттеріне алып келетін, басқарылып отырған адамдарға және олардың қауымдастықтарына жанама (мақсатқа бағытталған) әсер ету. Сондықтан басшылықты басқару деп атауға болады, алайда кез-келген басқару басшылық бола бермейді. Басшының өзіне мемлекет немесе топ берген биліктің (басшы сайланған жағдайларда) негізінде іске асыратын, құқықтық әсер ету процессі басшылық болып табылады. Басшылық көбінесе, ең алдымен басқару және бағыну рөлдерін тарату көзқарасы тұрғысынан, топтағы қатынастардың әлеуметтік сипаттамасы болып келеді. Басшылық құқықтық қатынастар, әлеуметтік бақылау және тәртіптік практиканы қолдану ұстанымдарына негізделген.

Басшылықтың субъектісі басшы болып табылады. Басшы үнемі, кіші топтағы басқару қызметтерін іске асырушы арнайы тұлға ретінде алынады, бұл бір жағынан, оның топтағы билігінің формальды-құқықтық аспектісімен, ал екінші жағынан, оның беделділігінің шамасын анықтайтын бір қатар психологиялық факторлармен шарттанған. Олар: ұйымдастырушы және мотивациялық потенциал, топ мүшелерінің басшы тұлғасының құндылық тартымдылығы мен басқару стильін бағалауы. Басқаша айтқанда, басшы - ұжымды басқару және оның іс-әрекетін ұйымдастыру қызметі берілген тұлға.

Енді мәселенің басқару стильі секілді қырын қарастыруға болады. Әрбір басшыда өзінің басқару модельі болады, басқаша ол басшылық стильі деп аталады.

А. А. Русалинованың (1980) көзқарасы бойынша, басшылық стильі - бұл басқарудың объективті де, субъективті де жағдайларының, басшының жеке ерекшеліктерінің әсерінен қалыптасатын, басшының ұжыммен өзара әрекеттестігінің тұрақты көрінетін ерекшеліктері болып табылады[6] .

Басшының қарамағындағы адамдармен өзара әрекеттестігі мыналардан тұрады: