Метрология

Пән: Сертификаттау, стандарттау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 54 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Метрология (грек. meron - өлшем және logos - сөз, ілім) - өлшеу туралы, өлшеудің ұғымы бірлігі мен қажетті дәлдікке жету тәсілдері туралы ғылым. Метрологияның негізгі мәселелеріне: өлшеудің жалпы теориясы, физикалық шамалардың және оның жүйелерінің бірліктерін ұйымдастыру, өлшеудің әдістері мен құралдары, өлшеудің дәлдігін анықтау әдістері (өлшеудің қателіктер теориясы) , өлшеу бірлігін және өлшеу құралдарының метрологиялық жарамдылығын қамтамасыз ету, эталондар мен өлшеу құралдарының үлгілерін жасау, эталондарды бірлік өлшемдерін тарату әдістері жатады.

Метрология алғашқыда өлшеудің әр түрлі тегін (сызықтық, сыйымдылық, салмақ, уақыт) жазумен, сонымен қатар бірнеше мемлекеттерде қолданылған ақша және олардың ара қатынасын табумен айналысты. Метрологияның күрт дамуына 1875 жылы Мертрик конвенциясының (құрамында 17 мемлекет бар) қорытындысы (Өлшеу мен таразылар және өлшеудің метрикалық эталонын жасаудың халықаралық мекемесі) себепші болды. Қазіргі кездегі Метрология физика, химия, т. б. жаратылыстану ғылымдарының жетістіктерін пайдаланып, физикалық тәжірибенің жоғары дәлдігіне сүйенеді. Қазақстанда алғашқы Метрологиялық мекеме 1923 жылы Семей қаласында ұйымдастырылады. Ол 1925 жылы Семей және Жетісу губернаторларындағы таразыларды, гірді, ұзындық пен көлем өлшемдерін тексеруді жүзеге асыратын өз алдына жеке палата болды. Оның бөлімдері Петропавл, Ақтөбе, Алматы қалаларында арнайы эталондар сақтайтын ғимарат салынды. Қазақстанның эталон базасын құруға және оны жетілдіруге үлес қосқан ғалымдар: М. Адайбеков, М. Басаров, А. Садықов, В. М. Кошелев, Ж. Нығметов, С. Үмбетаев, И. Ермекбаева, т. б. Республиканың метрологиялық қызметінде тексеру жұмыстарын жүргізу үшін 20 жұмыс эталоны (мыс., қысым, температура, масса, ұзындық, электрлік кедергі, түзу, түзу сызық, т. б. ) қолданылады. 2000 жылы Қазақстанда Мемлекеттік уақыт және жиілік эталоны пайдалануға енгізіледі1.

Сапалы бұйымдар мен аспаптарды шығарғанда көп мәселелерді шешуге тура келеді, солардың ішінде техникалық өлшеулер, стандарттау, бөлшектерді тез алмастыру өте маңызды болып табылады. Өлшеу техникасының деңгейі өндірістің даму деңгейі мен мәдениетін сипаттайды. Қондырғылардың, аспаптардың бөлшектері мен элементтерін стандарттау және унификациялау, олардың жобалануы, құрылуы және жасалуының тездетілуіне, арзандатылуына әкеп соғады. Ал қосалқы бөлшектерді істен шыққанда жаңасымен тез алмастыру қандай да болмасын өнеркәсіп саласында конструкцияларды, өндіріс технологиясы және бұйымды тексеруді біртұтас жүйе ретінде қарауға мүмкіндік береді.

Кей жағдайларда кейбір бұйымдарды топтап шығару өлшеу құралдарының автоматтандырылуы жеткілікті түрде дамымағандығынан қиыншылық көреді. Мысалға қазір радиоэлектроника, микроэлектроника салаларында микрондық шамаларды өлшеуге тура келеді. Микротәсілдерді жиыстыру өте таза ортада (вакуумде) - өлшегіш микроскоптардың көмегімен жүргізіледі, тәсімнің өте кішкене элементтерін автоматтандырылған қондырғылардың көмегімен жинауға тура келеді. Интегралдық тәсімдерінің көп сериялы өндірісін дамыту кішкене ықшам көлемдегі өлшемдерді өте жоғары дәлдікпен жүргізуді әлі де жетілдіру керектігін талап етеді. Сонымен сериялық және топтап шығару өндірісі қазіргі замандағы өнеркәсіптің негізі болып табылып, тез алмастырылатын және стандартталған бөлшектерді керекті жоғары дәлдікті өлшеулерді толығымен пайдаланады. Осындай өлшеулер дәлдігіне жету үшін ғылымның, техниканың дамуы ерте заманнан басталып бірнеше өрлеу дәуірлерінен өтті.

Ерте заманда алғашқы рет уақытты, аудандарды, қашықтықтарды, көлемдерді және салмақтарды өлшей бастаған. Ертедегі өлшем жүргізудің алғашқы түрі ретінде шамаларды, нәрселерді бірімен-бірін салыстыру алынған. Өлшем ретінде адамның денесінің түрлі бөліктерінің ұзындығы, яғни шынтақ, табан (фут), саусақ ұзындықтары және т. б. жүрген. Алыс қашықтықтарды өлшеу үшін жебенің ұшу ұзындығы, бір күнде жүрілген жол есептелген. Ертеде мәдениеті күшті дамыған Қытай, Вавилон, Египет сияқты елдерде өлшемдер мен өлшеу бірліктері кеңінен қолданылған. Вавилонда (біздің эрамызға дейін 2000жыл) күнді 24-сағатқа, сағатты 60 минутқа, ал минутты 60 секундқа бөлген. Осы вавилондық өлшемдер Грекияға, Римге және т. б. жерлерге тараған. Мемлекеттер арасындағы сауда-саттықтың, өнер түрлерінің дамуы бір өлшемдерге келуге мәжбүр етті. Орта ғасырларда өлшемдер бірлігін ел билеуші бекітіп отырған. Мысалы «рулетка» - ағылшын тілінде «рулер» билеуші. Ал египеттіктер ұзындық өлшемі ретінде «шынтақты» қолданған, ал Фараон қолының саусақ ұшынан бастап шынтаққа дейінгі аралығы. Пирамидаларды салғанда тастардың енін, ұзындығын шынтақпен өлшеген. Ағылшын королі І Генрих өзінің үлкен саусағының ұшы мен мұрынының ұшына дейінгі аралықтағы ұзындықты ярд (91см) деп белгілеген. 1970 жылы Францияның ұлттық жиналысына негізгі ұзындық өлшемінің бірлігі ретінде табиғаттағы прототип (ұқсас ата түр) алынсын деген ұсыныс түсті. Осы мәселені шешуге құрылған комиссия осындай ұзындық бірлігі ретінде Париж меридианы ширегінің он миллиондық бір бөлігін алуға ұсыныс жасады. Осы бірлік ұлттық жиналыста қабылданып, метр деп аталды. 1792 жылы арнайы комиссия Париж меридианының Дюнкерк пен Барселона арасындағы бөлігін өлшей бастады. Бұл жұмыс 1799 жылы аяқталды. Осы өлшеулердің нәтижесінде платинадан үлгілі шекті метр мен үлгілік килограмм жасалды. 1 кг. -дық масса ретінде 4 ⁰ С-дағы таза судың 1 дм. куб. көлемін алуға келісілді. Үлгілік метр мен килограмм Франция республикасының архивіне тапсырылып, келешекте архивтік деп аталды. 2

1875 жылы 20 мамырда 17 мемлекет метрикалық конвенцияға қол қойып, халықаралық өлшемдер және салмақтар бюросын ұйымдастырды. 1889 жылы платина (90) мен иридий (10) қоспасынан цилиндр түрінде метрлер (34дана) және үлгілік килограмдар (43дана) жасалып бітті.

Уақыт бірлігі ретінде орташа күндік сөткенің 1/86400 бөлігіне тең секундта алынады. Секундтың тура шамасын табу қиын, өйткені ол жердің айналымына байланысты. Іс жүзінде секундты жұлдыздар сөткесінен анықтауға болады. Жұлдыздар сөткесі дегеніміз қандай да болмасын жұлдыздың Жер меридианасынан екі рет өтуінің арасындағы уақыт шамасы. Бұл уақыт аралығы - сидерикалық сөтке деп аталып, 86164 секундқа тең.

Уақыт өтіп, заман өзгерген сайын неше түрлі физикалық, химиялық құбылыстар ашылып, зерттеліп, табиғаттың жаңа заңдары пайба болды. Осы құбылыстарды сипаттайтын көрсеткіштерді өлшеп, өлшем бірліктерін анықтап бекіту керек болды. Сондықтан XVII ғасырда ауаның қысымын өлшейтін барометрлер, ылғалдылықты өлшейтін гигрометрлер, температураны өлшейтін термометрлер ойлап табылады. XVIII ғасырда динамометрлер, калориметрлер, сәуле көрсеткіштерін өлшейтін аспаптар пайда болды. Бу машиналары және механикалық қозғалтқыштарды ойлап тапқанда қуат пен жұмысты өлшеу үшін ат күші, фут деген өлшем бірліктері алынды. ХІХ ғасырдың аяғында, ХХ ғасырдың басында радиоактивтік бөліну құбылысы, рентгендік сәулелену ашылып, молекулярлық, атомдық және ядролық деңгейдегі ғылыми зерттеулер жүре бастады.

1960 жылы өлшемдер және салмақтар бойынша ХІ бас конференцияда халықаралы бірлік жүйесі - СИ қабылданды. Алты негізгі: ұзындық (м), масса (кг), уақыт (с), электр тогы күшін (А), термодинамикалық температура (К-кельвин) бірліктері бекітілді.

1971 жылы өлшемдер және салмақ бойынша бас конференция СИ жүйесіндегі жетінші бірлікті қабылдады, ол зат мөлшерінің бірлігі (моль) еді.

Қазіргі заманғы ғылым мен техниканың дамуы жабдықтардың күрделенуімен, машиналар мен аспаптардың бірімен-бірі тығыз байланысты жүйесін қолданумен және оларды әртүрлі қиын жағдайларда қолданумен, заттар мен нәрселердің сан алуан түрін қолданумен жалғасып жатыр. Стандарттау жүйесі негіз бұрынғы Совет Одағында 1918 жылдан басталды деп айта аламыз. Осы жылы РСФСР-дің халық комиссариаты «Өлшемдер мен салмақтардың халықаралық метрикалық жүйесін енгізу туралы» декретін қабылдады. 1925 жылы мемлекеттік стандарттау комитеті құрылды. Ал 1926 жылы бидай мен қара металдар прокатына алғашқы стандарттар бекітілді. Бұрынғы Совет Одағында халық шаруашылығының барлық саласында стандарттарды жасаумен 1500 бас және базалық ұйымдар айналысқан. Мемлекет ішінде (соның ішінде Қазақстанда) 23 мың мемлекеттік, 37 мыңнан аса салалық және республикалық стандарттар, 40 мыңдай техникалық шарттар, 600 мыңнан аса өндірістік стандарттар қолданылған. Осы стандарттардың көбі әлі де тәуелсіз Қазақстан республикасында өз күшінде. 1994 жылы Қазақстанда стандарттау және метрикалау жөніндегі Мемлекеттік комитет құрылды.

Барлық өлшеу құралдары мынандай түрлерге бөлінеді: өлшемдер, өлшегіш түрлендіргіштер, өлшегіш аспаптар, өлшегіш қондырғылар және өлшегіш жүйелер.

Өлшеудің үлгілік құралы (өлшем, өлшегіш аспап) басқа өлшеуге керекті құралдарды тексеруге, яғни бірліктің мөлшерін беруге арналған. Дәлдігі жағынан өлшеудің үлгілік құралдарды төртке бөлінеді, оның әрқайсысы тексеру деңгейінің бір сатысына тура келеді. Өлшеудің жұмыстық құралы тексеруді керек етпейтін өлшеулер үшін қолданылады. Сонымен қатар өлшеу құралдарына шығыс кернеулерінің нормаланған көрсеткіштері бар сыртқы кернеу көздері де жатады. Айнымалы кернеу кездері ретінде кернеудің түрі, мәне және жиілігі жағынан әртүрлі өлшеу сигналдарын шығаратын генераторларды да қолдануға болады.

Осы әртүрлі өлшемдер және өлшегіш аспаптардың үлкен тобын тағайындалуына байланысты үш топқа бөлуге болады.

Зерттелік отырған электрлік, радиотехникалық объектілерге, олардың тәжірибелік сипаттамаларын алу мақсатында әсер етуге қолданылатын калибрленген өлшеу сигналдарының көздері. Сонымен қатар үлгілік сигнал көздері жұмыстық аспаптарды градуировка жасау үшін және сигналдардың кейбір көрсеткіштерін өлшеу үшін қолданылады.
Физикалық шамалардың мәндерін, сигналдардың көрсеткіштерін және тізбек күйлерін өлшеуге керекті аспаптар. Бұлар: вольметр, амперметр, ваттмерлер, осциллограф және т. б.
Тізбектердің сипаттамалары мен көрсеткіштерін өлшеуге керекті аспаптар. Осы топқа жататын аспаптардың ерекшелігі, олардың әрқайсысы өз ішінде орналасқан өлшегіш сигналдардың көзінен және физикалық шамалардың мәнін өлшейтін өлшегіш аспаптан тұрады яғни айтқанда, бұл топта бірінші және екінші топтың аспаптары біріктірілген. Айтылған топқа шаршының индуктивтілігін, кондесаторлардың сыйымдылығын және резисторлардың кедергілерін өлшейтін өлшегіштері, тербелмелі контуралардың кеңшілдігін өлшегіштер және өтпелі сипаттамалардың өлшегіштері және аспаптар жатады.

Өлшем деп физикалық шаманың белгілі мөлшердегі мәнін анықтауға арналған өлшеу құралын айтады.

Тағайындауға байланысты өлшемдер үлгілік және жұмыстық болып екіге бөлінеді. Анықталған мәндеріне байланысты олар бірмәнді, көпмәнді және жиынтықтар деп бөлінеді. Бірмәнді өлшемдер бір мөлшерлі физикалық шаманы анықтап шығарып береді, көп әртүрлі мәнді разрядтағы аттас шамалар қатарын өлшейді, өлшем жиынтығы жекелей де немесе әртүрлі тіркестерде қолдануға болатын өлшемдер жинағынан тұрады. Құрылымы жағынан біртұтас, әртүрлі мәндегі (мөлшердегі) аттас шамалардың қатарын анықтап шығаруға арналған, ажыратып-қосқыш құрылғалары бар өлшемдер жиынтығын магазин деп атайды (кедергілер магазині, сыйымдылықтер магазині және т. б. )

Өлшеудің үлгілік құралдарының ішінен физикалық шаманың эталон деген бірлігі ерекше орын алады. Эталон дегеніміз ерекше спецификациямен жасалып мемлекеттік стандартпен эталон ретінде бекітілген өлшеу құралдарының жинағы. Ол тексеру тәсімінің төменгі саласындағы өлшеу құралдарына өлшеу бірлігінің мөлшерін бару мақсатында осы бірлікті анықтап шығаруға және сақтауға арналған. Ұзындық, уақыт (жиілік), кернеу, ток, кедергі және т. б. шамалардың бірліктерінің эталондары бар. Әрбір бірлік үшін эталондардың мынадай түрлерін қолданады:

біріншілік эталон, бұл берілген елде бірлікті ең жоғары дәлдікпен беретін эталон;
екіншілік эталон, мұның мәні біріншілік эталон, бойынша табылады;
эталон-көшірме екіншілік эталон, бұл бірліктің мөлшерін жұмыстық эталонға беруге арналған;
жұмыстық эталон, бұл бірліктің мөлшерін үлгілік өлшеу құралдарына беруге арналған.

Үлгілік өлшемдер

Ел ішінде үкімет тарапынан алғашқылық деп есептеліп бекітілген біріншілік эталон Мемлекеттік - эталон деп аталады. Егер де осы мемлекеттік эталонды қайтадан жасап шығаруға болмаса, онда оның сақталуын тексеру үшін және бүлінген немесе жоғалған жағдайда оны алмастыру үшін эталон - куә пайдаланылады. Олардың бәрі де біріншілік эталонның көшірмелері. 3

Мемлекеттік эталонды тексеру кездерінде қолданбайды, ол ерекше жабдықталған және ішінде бірқалыпты тұрақты жағдай жасалған бөлмеде орналастырылады, оның ішінде тек қана эталонды сақтаушының бастауымен аз ғана қызмет көрсететін кісілер ғана кіре алады.

Үлгілік электр қозғаушы күш өлшемдері ретінде нормальдық элементтерді қолданады, олардың құрама бөліктері қатаң түрде нормаланған. Нормальдық элементтер екі түрде шығарылады - қаныққан және қанықпаған. Осы элементтердің екеуінде де оң электрод болып сынап, теріс электрод ретінде - кадмий амальгамасы алынады, ал күкірт қышқылды кадмий ерітіндісі электролит болып табылады. Қаныққан элементтер үш класқа бөлінеді: 0, 001; 0, 002; 0, 005 - бұл сандар ЭҚК-тің бір жылдағы өзгерісін көрсетеді. Қанықпаған элементтердің калсы - 0, 02.

Вольт эталоны 20 нормальдық қаныққан элементтерден және оларды салыстыратын компаратордан тұрады. Нормальдық элементтер тобы 20 градус С шамасында тұрақсыздығы 0, 01 К термостаттың ішіне қойылады. Нормальдық элементтер тобының ЭҚК-нің орташа мәні - 1, 018640 В. Екінші эталонға бірлік мөлшерлерінің берілуі және сақталуы 1*10 ^-7 ортаквадратикалық қателікпен орындалады.

Кедергі өлшемдері ретінде әрқайсысының кедергісі 10 ^±n -ге тең, мұнда n - бүтін сан, шарғылар түрінде жасалған үлгілік резисторлар қолданылады. Сонымен қатар үлгілік резисторлар марганец қоспасы бар (11, 5% + 13, 5%) мыстың негізіндегі қорытпа - магнанинен жасалады: бұл қорытпаның жоғары үлгілік кедергісі (0, 47 мкОм. м) және кішкентай температуралық коэффициенті (2*10 ^-6 К ^-4 ) бар.

Кедергілер магазині мынандай дәлдік кластарымен шығарылады: 0, 01; 0, 02; 0, 05; 0, 1; 0, 2; 0, 5 және 1, 0.

Ом-ның мемлекеттік эталоны номиналды кедергісі 1 Ом манганин шарғылары тобынан және көпірлік өлшегіш қондырғыдан тұрады. Бірлік мөлшерін анықтайтын 10 шарғыдан тұратын кедергілер тобының орташа мәні - 1, 2 Ом-ға тең. Сақталу мен берудің ортаквадратикалық қатесі - 1*10 ^-7 .

Тұрақты сыйымдылықтың үлгілік конденсаторларын диэлектрик ауаны немесе слюданы қолданып жасайды. Айнымалы сыйымдылықтың үлгілік конденсаторларын диэлектрик ретінде тек қана ауаны алып жасайды. Шығын тангенс бұрышы 10 ^-4 - нен көп емес, қысқыштар арасының кедергісі -10 ¹¹ Ом-ға жетеді. Сыйымдылық бірлігінің эталоны-фарада есептелген конденсатор түрінде алынған, мұнда сыйымдылық өзгеруі: электродтардың геометриялық өлшемдерімен, жарық жылдамдығымен және магниттік тұрақтылықпен анықталады. Электродтар өлшемдері - интерферометрдің көмегімен анықталады. Сыйымдылықтың ƒ = 1 кГц тегі өзгеруі - 0, 4002443*10 ^-12 пФ-ға тең. Өлшеулердің нәтижесінің ортаквадратикалық ауытқуы 10 ^-6 -нен аспайды.

Токты өлшеудің үлгілік құралдары ретінде электродинамикалық амперметрлерді қолданады, ал ток күшінің бірлігі - амперді қайталап шығару үшін токтық таразы қолданылады. Ол сезімталдығы өте жоғары тепе-теңдік иінді таразы, оның бір кішкене табағының орнына басқа кішкене табаққа салынған тастармен тепе-теңдікке келіп тұрған жазық шарғы ілінгін. Таразымен байланыспаған екінші шарғы біріншінің ішінде осы бойынша орналасқан да, онымен тізбектеліп қосылған. Шарғылар арқылы ток жүрген кезде, олардың арасындағы электродинамикалық өзара әрекеттестіктің арқасында жылжымалы шарғы төмен қарай түсіп кетеді де, таразының иіндерінің тепе-теңдігін қалпына келтіріп, осы өзара әрекеттесетік күшін жою үшін табақшаға белгілі тас салу керек. Осы күштің шамасын тауып шарғылардың белгілі көрсеткіштері арқылы ток күшін анықтауға болады.

Ампердің біріншілік эталоны алыстан басқару тетігі бар екі шарғы мен таразыдан тұрады.

«Метрология, стандарттау және сапаны басқару» пәнін оқытудың негізгі мақсаты инженерлік-техникалық және инженерлік-экономикалық мамандықты игеретін студенттерге терең ғылыми білім берумен қатар осы саланың әдістеріне үйретуде, жабдықтар мен аспаптарды зерттеп дайындауға сапаны басқаруда және оны бақылауда, стандартты дайындауда, стандарттаудың тиімділігін есептеуде қолдана білу тәжірибесіне дағдыландыру болып табылады.

Қойылған мақсатты орындау үшін пәнді оқыту: дәріс, практикалық және лабораториялық жұмыстар жүргізу жолдарынан өтіп, сонымен қатар, студенттер - жеке дайындық арқылы пәндік бақылау және рефераттық жұмыстарды жазуларды жазу керек.

Сондықтан, оқулықтың негізгі міндеті практикалық жұмыстарды орындауда студенттерге бағыт, пәнді толық меңгеруіне құрал беру.

Оқулық күндізгі, сырттан және кешкілік оқитын жоғары оқу орындарының студенттеріне арналған және оның құрылымы инженер-техник мамандығын оқытудың типтік оқу жоспарына сәйкес жазылған.

Оқулық 7-бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде пәннің типтік бағдарламалары берілген. Бағдарламалар инженер-механик және технологиялық бағытта дайындалатын студенттерге арналған. Олардың айырмашылығы - инженер-механиктерге стандарттаудың өзара алмасушылық тақырыбы қосылған және ол машина жасау детальдарымен тығыз байланыста берілген. Ал басқа мамандықтар бойынша бұл тақырып инженерлік пәндерді оқығанда өтуі тиіс.

Екінші бөлімде студенттердің пәнді аудиторияда және дербес пысықтағанда қажет болатын тапсырмалар берілген. Тапсырмалар әр тақырыпқа бөлініп олардың сандық көлемдері әртүрлі - тақырыптан маңызына қарай типтік бағдарламаға сәйкес берілген.

Үшінші, төртінші бөлімдерде стандарттау объектілерінің негізгі түсініктері берілген.

Өлшеу - физикалық шамалардың мөлшерін тәжірибе жүзінде арнайы техникалық құралдарының көмегімен анықтау.

Өлшеулер жалпыға бірдей өлшем бірлігімен жүргізілуі тиіс.

Өлшем бірлігі - біртектес, біркелкі шамаларды өлшейтін өлшегіш шама.

Кеңес Одағында 1963 жылдан бастап халықаралылқ бірліктер жүйелері СИ енгізілген (System International) болатын.

СИ жүйесінің негізгі бірліктері : метр (метр), килограмм (кг), секунд (с), ампер (А), кельвин (К), моль кандела (кд) . Қосымша бірліктері: радиан (рад) - жазық бұрыш бірлігі, стерадиан (ср) - кеңістік бұрыш бірлігі.

Халықаралық жүйенің туынды бірліктері негізгі және қосымша бірліктерден анықтаушы теңдеулердің көмегімен бірліктер жүйелерін құру принциптеріне сәйкес құрылады. Қолдануы рұқсат етілген жүйеден тыс бірліктерді өлшеулердің жеке түрлерінің бірліктерін белгілейтін стандарттар тағайындайды.

Дәлдік шегі бірлігі, дәлдік квалитеттері, дәлдік шектері алаңдарының қатары, тесік және білік жүйесіндегі қондырғылар туралы ұғым. Тербелісті білектер, оймалы, тұтас тиянақты және тияқты қосылыстардың, цилиндрлік тісті берілістердің дәлдік шектері мен қондырғылар жүйесі, сызбада дәлдік шегі мен қондырғыны көрсетудің шартты белгілері.

Өлшеу тізбектері, оларды есептеу әдістері, макс-минимум әдісі. Цилиндрлік және жазық беттердің формаларының ауытқуы мен олардың өзара орналасу ауытқулары. Беттердің кедір-бұдырлығы, базалық ұзындылық, кедір-бұдырлық параметрлері. Сызбада детальдар формасының ауытқулары мен олардың өзара орналасуы және кедір-бұдырлықты белгілеу.

Стандарттаудың маңызы және оның техника мен өнім сапасын басқарудағы рөлі. Стандарттау, нормативті - техникалық құжат (НТҚ) стандарт, техникалық шарттар (ТШ) терминдерінің анықтауыштары, стандарттау объектілері, стандарттардың категориясы мен түрлері. Мемлекеттік, салалық, кәсіпорын стандарттарының және техникалық шарттар объектілері. Стандарттаудың органдары мен қажеттері, бас және базалық ұйымдары.

Стандарттау әдістерін классификациялау:жүйелі талдау, стандарттау объектілерінің параметрлерін болжау және оптималдау. Унификациялау, агрегаттау, комплексті және озық стандарттау ұғымдарын анықтау. Агрегаттау және унификациялау деңгейін анықтау жұмыстарын жүргізу принціптері. Стандарттау объектілерінің параметрлерін оптималандыру.

Өнімдердің классификациясы: өндіріс және ауылшаруашылығы өнімдері. Өнім, өнімнің қасиеті, өнім сапасы, өнімнің сапа көрсеткіштері және оның номенклатурасы туралы терминдер мен ұғымдарды анықтау. Квалиметрия - өнім сапасын бағалаудың ғылыми негіздері, өнімнің сапа көрсеткіштерін және оның сапасын бағалау әдістері. Республика кәсіпорындары мен шет елдерде өнім сапасын басқару принціптері, өнім сапасын бақылау әдістері; активті, пассивті және статистикалық әдістік бақылаулары. ХСҰ - ның (ИСО) сапа жүйесі және оны халық шаруашылығына енгізу.

Халықаралық стандарттаудың мемлекетаралық ғылыми-техникалық және сауда байланыстарын дамытудағы мәні. Метрология және стандарттау ХЗМУ, ХСУ, ХЭК және ЕСБУ халықаралық ұйымдарының құрамы және атқаратын қызметтері. Халықаралық ұйымдардың жұмысына Қазақстанның қатысуы және халықаралық стандартты қолдану принциптері.

Қорытынды. Метрология, стандарттау және сапаны басқару, детальдарының өзара алмасушылығы салаларындағы ғылым мен техниканың соңғы жетістіктері.

Метрология есептерін шешу - 2 есеп.
Машина детальдарының өзара алмасушылығына есептер шешу - 2 есеп.
Өнімнің унификациялану деңгейін табу - 1 есеп.
Стандарттау объектілерінің параметрлерін оптималдандыру- 1 есеп.
Өнім сапасының деңгейін табу - 2 есеп.

Жаттықтыру сабақтарында төменгі 5 тақырыпқа арналған есептерді шешу керек. Олар: метрология, машина детальдарының өзара алмасушылығы, өнімді унификациялау, стандарттау объектілерінің параметрлерін оптималандыру және өнім сапасының деңгейін анықтау.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.