Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулардың аудиті
1 Тексерілуге жататын негізгі пайымдаулар
2 Бақылау құралдарын тестілеу ... .
3 Таңдамалық процедуралар
Объектіге қатысты тексеру жүргізу
Кесімді еңбек ақы расценкалары (бағамдары),
тарифтік ставкалар жөне окладтар бойынша
еңбек ақы төлеудің дұрыстығының аудиті
4 Сый ақыларды және орташа еңбек ақыны
; есептеудің негізділігі мен дүрыстығының аудиті
5 Қосымша және үстеме төлемдерді
6 есептеудің дұрыстығының аудиті
Жұмыс істелінбеген уақыт үшін жасалынған
төлемдердің аудиті
7 Еңбек ақыдан ұсталымдардың
дұрыстығының аудиті.
8 Өз білімін тексеру сүрақгары
9 Оқылған материалдарды бекіту үшін берілген тестілер
10 Өзіндік жұмыстарды орындау үшін берілген тапсырма
2 Бақылау құралдарын тестілеу ... .
3 Таңдамалық процедуралар
Объектіге қатысты тексеру жүргізу
Кесімді еңбек ақы расценкалары (бағамдары),
тарифтік ставкалар жөне окладтар бойынша
еңбек ақы төлеудің дұрыстығының аудиті
4 Сый ақыларды және орташа еңбек ақыны
; есептеудің негізділігі мен дүрыстығының аудиті
5 Қосымша және үстеме төлемдерді
6 есептеудің дұрыстығының аудиті
Жұмыс істелінбеген уақыт үшін жасалынған
төлемдердің аудиті
7 Еңбек ақыдан ұсталымдардың
дұрыстығының аудиті.
8 Өз білімін тексеру сүрақгары
9 Оқылған материалдарды бекіту үшін берілген тестілер
10 Өзіндік жұмыстарды орындау үшін берілген тапсырма
Тексерілуге жататын негізгі иайымдаулар
Баланстық шоттарда аз сомамен көрсетілгенімен, еңбек ақы төле операцияларының саны өте көп. Соған байланысты аудиторлық про цедуралардың басым бөлігін жүзеге асыру кезінде бүл шоттар бойынш мәліметтерді сол операциялардың аудиторлық бақылау тестілерін жүргіз үшін бақылауға шолу жасау процессіңце жинақгайды. Негізінде, еңбе ақы төлеу шоттарындағы қаддықгарға талдау жасау бойынша жыл сай ынғы аудиторлық процедуралардың ауқымы өте шектеулі.
Тексеруді бастамас бүрын, аудитор шаруашылық операцияларыныі қолданыстағы қандайда бір нормативтік-құқықтық актілерге бухгалтерлік есеп стандарттарына, есеп саясатының ережелеріне жән т.б. сәйкес орындалатындығы мен бухгалтерлік есепте көрсетілетіндігі] есте сақтау керек. Ол құжаттар төменде (кесте 19.1.) келтірілді.
Баланстық шоттарда аз сомамен көрсетілгенімен, еңбек ақы төле операцияларының саны өте көп. Соған байланысты аудиторлық про цедуралардың басым бөлігін жүзеге асыру кезінде бүл шоттар бойынш мәліметтерді сол операциялардың аудиторлық бақылау тестілерін жүргіз үшін бақылауға шолу жасау процессіңце жинақгайды. Негізінде, еңбе ақы төлеу шоттарындағы қаддықгарға талдау жасау бойынша жыл сай ынғы аудиторлық процедуралардың ауқымы өте шектеулі.
Тексеруді бастамас бүрын, аудитор шаруашылық операцияларыныі қолданыстағы қандайда бір нормативтік-құқықтық актілерге бухгалтерлік есеп стандарттарына, есеп саясатының ережелеріне жән т.б. сәйкес орындалатындығы мен бухгалтерлік есепте көрсетілетіндігі] есте сақтау керек. Ол құжаттар төменде (кесте 19.1.) келтірілді.
19-ТАРАУ. ПЕРСОНАЛМЕН ЕҢБЕК АҚЫ БОЙЫНША ЕСЕП
АЙЫРЫСУЛАРДЫҢ АУДИТІ
1. Тексерілуге жататын негізгі пайымдаулар 466
2. Бақылау құралдарын тестілеу ... . 470
3. Тадцамалық процедуралар 474
4. Объектіге қатысты тексеру жүргізу 475
19.4.1. Кесімді еңбек ақы расценкалары (бағамдары),
тарифтік ставкалар жөне окладтар бойынша
еңбек ақы төлеудің дұрыстығының аудиті 475
19.4.2. Сый ақыларды және орташа еңбек ақыны
; есептеудің негізділігі мен дүрыстығының аудиті
476
19.4.3. Қосымша және үстеме төлемдерді есептеудің
дұрыстығының аудиті 478
4. Жұмыс істелінбеген уақыт үшін жасалынған
төлемдердің аудиті 479
5. Еңбек ақыдан ұсталымдардың
дұрыстығының аудиті. 481
Өз білімін тексеру сүрақгары 483
Оқылған материалдарды бекіту үшін берілген тестілер
484
Өзіндік жұмыстарды орындау үшін берілген тапсырма 485
Негізгі әдебиеттер 485
Қосымша әдебиеттер 486
19.1.
Тексерілуге жататын негізгі иайымдаулар
Баланстық шоттарда аз сомамен көрсетілгенімен, еңбек ақы төле
операцияларының саны өте көп. Соған байланысты аудиторлық про цедуралардың
басым бөлігін жүзеге асыру кезінде бүл шоттар бойынш мәліметтерді сол
операциялардың аудиторлық бақылау тестілерін жүргіз үшін бақылауға шолу
жасау процессіңце жинақгайды. Негізінде, еңбе ақы төлеу шоттарындағы
қаддықгарға талдау жасау бойынша жыл сай ынғы аудиторлық процедуралардың
ауқымы өте шектеулі. т ,, ,,г
Тексеруді бастамас бүрын, аудитор шаруашылық операцияларыныі қолданыстағы
қандайда бір нормативтік-құқықтық актілерге бухгалтерлік есеп
стандарттарына, есеп саясатының ережелеріне жән т.б. сәйкес орындалатындығы
мен бухгалтерлік есепте көрсетілетіндігі] есте сақтау керек. Ол құжаттар
төменде (кесте 19.1.) келтірілді.
19.1. Кәсіпорындағы персоналмен еңбек ақы бойьшша
есеп айырысулардың аудитін реттеуші негізгі ^ нормативтік-
құқықгық қужаттар
№
Қүжаттың аты
1.
КР Азаматтық кодексі (Ерекше бөлігі) 47-тарау "Зиян келтірудің саддарынан
туындайтын міндеттемелер" № 409-1, 1999 ж.__________
2.
"Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы" ҚР заңы. 10.12.1999 ж., № 493-1
(өзгертулерімен және толықгыруларымен 25.09.2003 ж.) "Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті телемдер туралы" ҚР Кодексі
12.06.2001 ж., № 209-2 (өзгертулерімен және толықгыруларымен 22.10.2004 ж.)
3.
ҚР Қылмыстық кодексі (Ерекше бөлігі), 3-тарау "Адамдардың және азаматтардың
конституциялық және басқа да қүқықтары мен бостандығына қарсы қылмыстар"
№167-1, 16.07.1997 ж.
4.
5.
Әкімшілік құқық бұзушылықгар туралы" (ерекше бөлік); Қазақстан
Республикасының Кодексі 30.01.2001 ж., № 155-Я, 2-бөлім, 10-тарау "Жеке
тұлғаның құқығына озбырлық жасалынатын әкімшілік құқық бүзушылықгар".
6.
"Бухгалтерлік есеп және қаржьшық есеп беру туралы" ҚР заңы. 26.12.1995 ж.,
№ 2732.
19-ТАРАУ. ПЕРСОНАЛМЕҒ
АҚЫ...*. 467
19.1. -кестенің жалғасы
7.
"Міндетті елеуметтік қамсыздандыру туралы" ҚР заңы, 25.04.2003 ж., № 405-Н
(01.01.2005 ж. бастап күшіне енетін).
"Үжымдық келісім-шарттар туралы" ҚР заңы, 04.07.1992 ж., № 1541-ХП
9.
"Еңбекті қортау туралы" ҚР заңы, 22.01.1993 ж., № 1914-ХП ҚР Президентінің
заңцық күші бар жарлығымен енгізілген өзгертулерімен және толықгыруларымен
05.10.1995 ж., № 2488 және ҚР заңымен 29.11.1999 ж., № 488-1
10.
Қазақстан Республикасында зейнетақымен лы" ҚР заңы 20.06.1997
ж.________________
камтамасыз ету тура-
11.
"Халықты жүмыспен қамту туралы" ҚР заңы 23.01.2001 ж. (өзгер-тулерімен жене
толықгыруларымен 27.01.2004 ж., № 524-2)_________
12.
"Міндетті зейнетақы жарналарын есептеу, үстау жөне жинақгаушы зейнетақы
қорларына аудару тәртібі" ҚР Үкіметінің қаулысы 15.03.1999 ж., № 245
(енгізілген өзгертулерімен, оның ішінде ҚР Үкіметінің қаулысымен 16.02.2004
ж., № 185)
13.
"Әлеуметтік аударымдарды есептеу тәртібін бекіту туралы": ҚР Үкіметінің
кдулысы 21.06.2004 ж., № 683_________________________
14.
Меншіктің барлық нысанындағы көсіпорындарда жүмысшылар мен қызметкерлердің
өз міндеттерін орындауы кезінде жарақат алуы немесе басқа да
денсаулықгарына келтірілген зиянның орнын толтыру төртібі. ҚР Министрлер
кабинетінің 17.03.1993 ж., № 201
каулысы____________________________ __________________________
15.
"Жұмыскерлердің орташа еңбек ақысын есептеу тәртібі жөніндегі нұсқаулар" ҚР
Үкіметінің қаулысы 29.12.2000 ж., № 1942___________
16.
Жүмыс берушінің каражаттары есебінен өлеуметтік қамсыздандыру бойынша
жәрдем ақыны белгілеу және төлеу тертібі туралы ережелер. ҚР Үкіметінің
қаулысы 11.06.1999 ж., № 731
17.
"Ерікті кәсіби зейнет ақы жарналарын есептеу үшін қолданылатын ай сайынғы
табысты, және де пайдасына үлес қосушьшар өздерінің меншікті қаржылары
есебінен ерікті кәсіби зейнет ақы жарналарын жүзеге асыратын жүмыскерлердің
кәсіби тізімін анықгау ережелерін бекіту туралы": КР Үкіметінің қаулысы
15.05.2003 ж., № 452
Кдзақстан Республикасының еңбек зандарында кдрастырылған жағдайларда
жұмыскерлердің еңбек ақысын төлеу мәселелері бойынша ереженұсқаулар" КР
Еңбек және халықгы өлеуметтік қорғау Министрлігінің бүйрығы 30.06.1998 ж.,
№ 140-П
"\птт ттііттгі атт^аіЛТ^а ~ЧТ-г--*гчті КГ*Т ТТГГТ ТТГ
Лг"\ТЛТТ_ТТЛ-ТТТ1 ^ТТіЗТТТіТ^ТТЧТ^
18.
19.
"Уақытша еңбекке жарамсыздық бойынша әлеуметтік жәрдем ақы төлеу
шығыстарының бухгалтерлік есепте көрсетілуі туралы": КР Кдржы
Министрлігінің хаты 15.11.1999 ж., № 23-2-528210949
468 &АУДИТ
:•**
19.1 .-кестенің жалғасы
"Жұмыскерлерге еңбек ақы телеу мәселелері бойынша өдістемелік үсыныстар":
ҚР Еңбек жөне халықты әлеуметтік қорғау Министрлігінің бұйрығы 12.06.2000
3., №П1-П
20.
21.
"Еңбекті нормалауды үйымдастыру бойынша әдістемелік ұсыныстар": ҚР Еңбек
және халықгы әлеуметтік қорғау Министрлігінің бұйрығы 22.06.2000 ж., № 152-
П_________
22.
"Жеке табыс салығын есептеу мен үстау және әлеуметтік салықгы есептеу
ережелерін бекіту туралы": ҚР Кдржы Министрлігі салық комитетінің бұйрығы
07.11.2003 ж., № 455
23.
"Жеке табыс салығын жөне өлеуметтік салықты есептеу бойынша ай сайынғы
есептемелердің нысандары және оларды қуру тәртібі": ҚР Кдржы Министрлігі
Салық комитетінің бүйрығы 07.11.2003 ж.,
№455
24.
"ҚР денсаулық сақгау істері бойынша Агенттік төрағасының бүйрығьша
өзгертулер мен толықгырулар енгізу туралы" 29.12.2004 ж., № 859 "Уақытша
еңбекке жарамсыздығы қағазын беру ережесін беьсіту туралы": ҚР Денсаулық
сақтау Министрлігінің бүйрығы 28.06.2004 ж.,№ 513
25.
"2001 жылғы уақытша еңбекке жарамсыздығы бойынша жәрдем ақы есептеу": ҚР
Еңбек жөне халықгы әлеуметтік қорғау министрлігінің
түсіндірмесі_______________________ _____________'
Бақылау процедураларын зерттемес бүрын аудиторға өзі тексеруді жүзеге
асыруға негіз болатын ақпараттарды білу қажет. Негізгі ақпарат ретінде
төмендегі кестеде (19.2.) келтірілген күжаттар пайдаланылады.
19.2. Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулар аудитінің негізгі
ақпарат көздері
№ Нысандардың №Қүжаттың аты
1. Есеп саясаты
2. Кдржылық есеп беру
3. Бас кітап, бухгалтерлік есеп
регистрлері
4. Үжымдық келісім-шарт
5. Жүмыскерлерге сый ақы беру және
оларды марапаттау туралы ереже
6. Штаттық кесте
7. Азаматтық-күқықгық сипаттағы
келісім-шарт, контракт
■
8. Кадрды есепке алу жеке парағы, беттік
карточка
19-ТАРАУ. ПЕРСОНАЛМЕН ЕҢБЕК АҚЫ... ■ 469
19.2.-кестенің жалғасы
9. Жүмыс уақыты есебінің табелі
10.Т- 1 Есеп-айырысу ведомосы
11.Т-2 Төлем ведомосы
12. Наряд, Рапорт, маршруттық қағаз, жол
қағазы
13. Өнімділік нормасы (мөлшері),
өндіру (жасау) ведомосы, кесімді
еңбек ақы бағамы
14. Орындалған жүмыстардың актісі
15. Еңбекке жарамсыздық қағазы
Орындау кағазы
"Аудиттің масштабы және оны жоспарлау" деп аталатын 8-тарауда өнеркәсішік
өндіріс кәсіпорьшдарында персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулар
аудитін жүзеге асыруға негіз болатын болжамды аудит бағдарламасы
келтірілген болатын. Овда тексеру жүргізу мақсаты қойыл-ған, ішкі бақылау
тестілерін өткізу мен объектіге кдтысты текеерулердің сипаты берілген.
Аудиттің айқывдалған мақсатын ашу үшін қаржылық қорытыңцы есеп баптарының
дүрыстығы категориялары бойынша бас-шылықгың пікірлерін карастырамыз: бар
болуы, толықгығы, дәлдігі, тап-сыру және ашып көрсету.
Бар болу:
құжат бойьшша есепте тұрған жүмыскерлер өздерінің жұмыс ор-нында бар
және оларға төлем тиісті ставкалар бойынша жасалынады;
уақытша жұмыстарға персонал растаушы қүжаттарды тиісті түрде рәсімдеу
арқылы алынады және төлемдерге рұқсат (санкция) берілген;
еңбек ақы бойынша төлемдер нақгы жұмыс істейтін персоналға
жасалынады.
Толықгық: "
'' ^"ІМ иіііИі'' •'*?г---
тексеру жүргізілген кезеңдегі кәсіпорынның шығыстарына есептелінген
еңбек ақы сомалары мен тиісті аударымдар толық көлем-де енгізілген;
синтетикалық (жинақгаушы) шотгар бойынша айналымдар мен қалдықгар
аналитикалық (талдамалық) шоттар бойынша айналымдар мен каддықгардың
сомаларымен бірдей және де Бас кітап пен баланс-қа толық көшірілген;
еңбек ақы төлеу бойынша шығыстар негізделген, санкциялан-ған (рұқсат
етілген) және өндірістік қызмеггің сипаты мен мақсатына сәйкес келеді.
І-ЖИ. •' .1
О И№ ч
470 АУДИТ
Дәддік:
еңбек ақы бойынша есеп айырысулар Типтік шоттар жоспары-ның тиісті
шоттарына дұрыс апарылған және олардың қозғалысы дөл есептелген;
еңбек ақы шығындары және салық аударымдары арифметика-лық дәддікпен
есептелген;
еңбек ақы төлеудің аналитикалық (талдамалық) есеп жүйесі әкімшілік-
баскдру және өндірістік персоналдың еңбек ақысы, сонымен бірге' сатып-
өткізумен айналысатын персонаддың еңбек ақысы жеке-жеке бөліп көрсетілген
ақпараттарды алуға мүмкіндік береді;
еңбек ақы төлеу бойынша шығыстар бекітілген еңбек ақы қоры-на сәйкес
келеді;
еңбек ақы есептеу тек штаттық кестені және жұмыс уақыты есебінің
табелін есепке ала отырып жүзеге асырылады;
еңбек ақы орыңдалған жұмыстардың көлеміне сәйкес есептеледі. Тапсыру
және ашып көрсету:
еңбек ақы төлемі туралы ақпараттар қабылданған бухгалтерлік есеп
стандарттарына сәйкес ашылып көрсетілген;
төлем ведомосы есеп саясатына сәйкес дайындалады.
Елеулі қателер мен бүзушылықгардың болу ықгимаддығын бағалау кезінде
аудиторлар олардың басым бөлігі төмендегі типтердің біріне жататындығын
білуге тиісті:
1. қызметкерлермен есеп айырысулардың есепке альшған операция-лары шын
мәнінде орындалған жоқ, яғни еңбек ақы жасанды тұлғала-рға есептелген және
төленген;
2. жалған жұмыс уақыты есепке алынған, яғни қосып жазып жіберу орын алған.
Ол үшін ішкі бақылаудың ұйымдастырылуын егжей-тегжейлі қарас-тыру, оның
мықты және осал тұстарына баға беру қажет.
__ зш мшті-
.. ... ...4•• ■•■-
.^_. Бақылау құралдарын тестілеу
Ішкі бақьшау жүйесіне тексеру жүргізу кезіндегі аудитордың негізгі мақсаты
— елеулі қателердің жоқгығына көз жеткізу үшін оның мықгы жағын айқындау.
Егер бақылау бірдей болмаса, елеуді қателерді бол-дырмауға қандай жыл
сайынғы процедуралардың кажет екендігін анық-тап алу үшін оның осал
жақтарын бағалау талап етіледі. Операция-лардың реттілігін зерттеу және
бағалау үшін аудиторлар жалпы проце-дуралармен, міндеттердің бөлінуімен
және ішкі бақылау жүйесімен та-ныс болуы керек. Еңбек ақы төлеу шығындарын
құжаттау үшін блок-схемаларды (сызбаларды) сұрақгар тізімін пайдалануға
болады.
19-ТАРАУ. ПЕРСОНАЛМЕН ЕҢБЕК АҚЫ... і 471
19.3. Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулардың
бухгалтерлік есебі мен ішкі бақылау жүйесінің жағдайын
тексеруге арналған сүрақгар тізімі
№ Тест сүрақгарының мазмүны Иә Жоқ Ескертулер
1 2 3 4 5
1. Бекітілген штаттық кесте Штаттық кесте
бар ма және оның тәртібі жы-лына бір рет
сақгала ма? қайта қаралады
2. Жұмысқа кэбылдау, жұмыстан
босату және т.б. туралы
бүй-рықгар өз уақытында
дайындала ма?
3. Барлық жұмыскерлерге жеке
карточка ашылған ба?
4. Ішкі бақылау қызметі кезең
сайын еңбек ақыны
жұмыс-керлердің жеке
карточкаларының
мәліметтерімен салыстыра
ма?
5. Есеп айырысу-төлем Алмаспайтын
ведомос-тары дұрыс номерлеу
номерленген бе? жүзеге асырьшады
6. Депоненттелген еңбек ақы
есебі дүрыс жүргізіле ме?
7. Сый ақыны, кезекті еңбек Төлем жасау
демалысы, еңбекке тәртібі женінде
жарамсыз-дығы кезінде бекітілген ереже
жасалынатын тө-лемдерді жоқ
есептеудің белгіленген
тәртібі сақтала ма?
8. Кәсіпорын аудиторлары
еңбек ақының есептелуіне
кезең сайын тексеру
жүргізе ме?
9. Еңбек ақы бойынша
шоттардың өзара
байланысының схемасы
жасалынған ба?
10.Табельді толтыру мен
бекіту еңбек ақы
есептеуден бөлек
жүр-гізіле ме?
11.Еңбек ақьщан үсталымдардың Ішінара, жылына
дүрыстығына ішкі бақылау бір рет
жүйесі тексеру жүргізе ме?
472 иАУДИТ
19.3.-кестеніңжалғасы
12.Еңбек ақының есептелуі мен
төленуі және одан
үсталымдар уақгылы жүзеге
асырыла ма?
13.Еңбек ақы төлеу ведомосына
есеп жазуларын
орындамайтын және нақгы
ақшаны сақгамай-тын
түлғалар қол қоя ма?
Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысуларды тексеру кадр-лар бөлімінде
әңгімелесуден басталады. Еңбек ақы төлеуге бақылау жасау жүйесінің
тиімділігін бағалаудың ерекше маңызы жоқ. Себебі көптеген кәсіпорындарда
еңбек ақы төлеу бойынша қаржылардың қозғалысына қатысты операци^ілар
жеткілікті түрде жүргізілген және де бақылауға алынған. Еңбек ақы есебіне
бақылау жасау жүйесі міндеттердің бөлінуіне негізделуге тиісті.
1. Кадр бөлімі. Кадр бөлімінің қызметкерлері жұмысқа кдбылдау, жұмы-стан
босату бойынша қүжаттарды рәсімдеуге, ставкалардың өзгергендігі туралы
бухгалтерияға хабарлауға тиісті.
2. Бақылау. Еңбек ақы есептеу үшін қажет қүжаттарға (жүмыс уақыты есебінің
табелі, табельдік номер, жүмыскердің жоқ болуынан, апаттың кесірінен
жүмыстың тоқгап түрған уақыты) басшы немесе өкілетті түлға қол қояды.
3. Еңбек ащл есебі. Төлем жасауға негіз болған мәліметтер (жүмыс істеген
уақыты, өнімнің бір өлшеміне анықгалған ставка) еңбек ақы есептеу үшін және
үсталымдарды жүзеге асыру үшін бухгалтерияға өткізілуге тиісті.
4. Еңбек ақының берілуі. Банктен ақша алуды және кассадан еңбек ақы беруді
кассир жүзеге асыруға тиісті. Нақгы (қолма-қол) ақшаны банктен алуға чек
жазып беретін бас бухгалтер. Чекке кәсіпорын бас-шысы мен бас бухгалтер қол
қояды.
Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулардағы негізгі кемшілік —
міндеттердің бірдей бөлінбеуі. Егер цех бастығының міндеттері шекген тыс
көп болса (мысалы, жүмыскерлері қабылдау және жүмыстан босату, ставкаларды
бекіту және жүмыс уақыты есебінің табеліне қол қою), онда жоқ жүмыскердің,
жалған жүмыс уақытының немесе төлемнің көтеріңкі ставкасьшың есепке алыну
мүмкіндігі ықги-мал.
19-ТАРАУ. ПЕРСОНАЛМЕН ЕҢБЕК АҚЫ... ц 473
Бұл операциялар бойьшша қркаттарды аудиторлар ішінара тексереді. Мүңцай
кезде аудиторлардың жетекшісі бақылау тиімділігі жеткілікті дең-гейде
жоғары деген шешім қабылдай алады. Кейінгі аудиторлық процеду-ралар
барысында бұл бақылаудың каралған құжаттарда бейнеленгендей жұмыс
істейтіндігі туралы мәліметтер жинау керек. Керісінше, бақьшау-дың
әлсіздігі (оның жоқ болуы немесе бірдей еместігі) болуы мүмкін елеулі
кателердің қаржылық есеп беру ақпаратгарына әсер етеді деген көзқарас-пен
бағалау кажетгілігін туьшдатады. Мұндай жағдайда жыл сайынғы ауди-торлық
процедуралар елеулі қателіктерді боддырмауға бағытгалуы керек.
Алдьш ала жасалынған шолудан кейін бақьшау процедураларының орындалуын
аудиторлық тексеру барысында расталатын немесе рас-талмайтын бақылау
тиімділігін алдын ала бағалау қалыптасады. Мыса-лы, егер аудиторлық
тестілеу нәтижесі бақылау процедураларының орындалмауының ауытқу саны болуы
мүмкін саннан көбірек екендігін көрсетсе, онда алдын ала жасалынған
тұжырымдар өзгертілуге тиісті, ал бақылау тиімділігінің алдын ала берілген
бағасы төмендеуге тиісті.
Қорытывды пікірлерге сүйене отырып аудиторлардың жетекшісі қар-жылық
қорытынды есептерде елеулі қателердің болмайтындығына жеткілікті түрде
кепілдіктер беру үшін жоспарланған жыл сайынғы про-цедураларды қайта
қарайды. Егер клиенттің бақылау жүйесі тиімді болса, онда жыл сайынғы
процедуралардың алдын ала жасалынган аудитор-лық бағдарламалары көбінесе
клиентке деген сенімге негізделеді, бірақ егер бақылау деңгейі төмен болса,
олардың мазмұны кеңейтіледі, со-нымен бірге аудит өткізу мерзімі мен
масштабы үлкейеді.
Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулардың бухгалтерлік есебінде
болуы мүмкін бұрмалаушылықгар. Тексеруді жүзеге асыра оты-рып, аудитор
тексерілетін салада кездесетін көбірек тараған қателер мен
бұрмалаушылықгарды білуте тиісті.
Персоналға есептелінген төлемдердің өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік
құнына апарылуының дұрыстығына тексеру жүргізу кезінде ауди-тордың кездесуі
мүмкін бұрмалаушьшықгар және олардың бухгалтерлік қорытынды есепке, салық
салуға және заңнамалардың сақталуына тигізетін әсері төмендегілер болуы
мүмкін: Ч-у
кәсіпорында ұжымдық келісім-шарт жоқ;
бастапқы қрсаттардың (жүмыскерлердің жеке парағы, есеп айы-рысу-
төлем ведомосы, өңцеу кестелері) мәліметтері бойынша есептелінген еңбек ақы
сомасы есеп регистрлерінің (журнал-ордерлердің, Бас кітаптың)
мәліметтерімен сәйкес келмейді;
474 сАУДИТ
і'
нақты жұмыс істелген уақытты растаушы құжаттар (жұмыс уақыты
есебінің табелі және т.б.) жоқ болса да мерзімдік (кесімді) еңбек ақы
сомалары өнімдердің (жұмыстардың, қызметтердің) өзіңдік құны-на енгізілген;
жабдықгарды жаңарту негізгі қүрадцар объектілерін қайта жарақ-тандыру
(реконструкциялау) жұмыстарына есептелген еңбек ақы салық төлеу мақсаты
үшін өнімдердің (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құнына енгізілген;
табиғи кему нормасынан жоғары мөлшерде құндылықтардың бүлінуінен
болған жоғалтулар кінәлі тұлғалардан талап етілудің орны-на, заңсыз түрде
шығындарға жатқызылған (немесе кәсіпорынның таза табысы есебінен жабылған);
өнім өндірумен (қызмет көрсетумен, жұмыстарды орындаумен) тікелей
байланысты емес, қаржылаңдырылуы арнайы көздердің есебінен жүзеге
асырылатын жұмыстарды орывдау үшін төленген еңбек ақы са-лық салу
мақсатында енімдердің (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құнына
енгізілген;
басқа жақгағы тұлғаның орындаған жұмыстары үшін жасалынған төлем,
орындалған жұмыстар туралы Акт жоқ болса да, салық төлеу мақсаты үшін
өнімдердің (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік кұнына енгізілген.
д Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулардағы бұрмалау-шылықгарды
қосымша анықгауға мүмкіндік беретін баланстың жақын баптары төмендегілер
болып табьшады: -і
ақша төлемін сипаттаушы шоттар;
.-.■ басқа да міндеттемелер шотгары.
^
Талдамалық процедуралар
Жинақгалған еңбек ақы сомасы мен тиісті ақшалай міндеттемелердің толықгығы
мен дәлдігін анықгауға бағытталған объектіге қатысты тек-серу жүргізу
бірінші кезекте таддамалық процедуралардан түрады. Ауди-тор жинақгалған
еңбек ақы туралы мәліметтерді алуға және олардың математикалық дөддігін
тексеруге тиісті. Жалпы нәтижені төлем ведо-мосымен салыстыру керек. Осы
жерде еңбек ақы шығыстарына жатқы-зылатын Бас кітаптағы шоттар қаралады.
Мүндай жағдайда төмендегілер орындалатын талдамалық процедуралар көмектесуі
мүмкін: !1Ч ;і ,ал4Ц№ИЛ
19-ТАРАУ. ПЕРСОНАЛМЕН ЕҢБЕК АҚЫ... а 475
жұмыскерлердің орташа саны мен орташа еңбек ақы туралы мәлімеггер
өткен жылдың мәліметтерімен салыстырылады;
жұмыскерлердің орташа санының, орташа еңбек ақының жөне еңбек
өнімділігінің өсу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
АЙЫРЫСУЛАРДЫҢ АУДИТІ
1. Тексерілуге жататын негізгі пайымдаулар 466
2. Бақылау құралдарын тестілеу ... . 470
3. Тадцамалық процедуралар 474
4. Объектіге қатысты тексеру жүргізу 475
19.4.1. Кесімді еңбек ақы расценкалары (бағамдары),
тарифтік ставкалар жөне окладтар бойынша
еңбек ақы төлеудің дұрыстығының аудиті 475
19.4.2. Сый ақыларды және орташа еңбек ақыны
; есептеудің негізділігі мен дүрыстығының аудиті
476
19.4.3. Қосымша және үстеме төлемдерді есептеудің
дұрыстығының аудиті 478
4. Жұмыс істелінбеген уақыт үшін жасалынған
төлемдердің аудиті 479
5. Еңбек ақыдан ұсталымдардың
дұрыстығының аудиті. 481
Өз білімін тексеру сүрақгары 483
Оқылған материалдарды бекіту үшін берілген тестілер
484
Өзіндік жұмыстарды орындау үшін берілген тапсырма 485
Негізгі әдебиеттер 485
Қосымша әдебиеттер 486
19.1.
Тексерілуге жататын негізгі иайымдаулар
Баланстық шоттарда аз сомамен көрсетілгенімен, еңбек ақы төле
операцияларының саны өте көп. Соған байланысты аудиторлық про цедуралардың
басым бөлігін жүзеге асыру кезінде бүл шоттар бойынш мәліметтерді сол
операциялардың аудиторлық бақылау тестілерін жүргіз үшін бақылауға шолу
жасау процессіңце жинақгайды. Негізінде, еңбе ақы төлеу шоттарындағы
қаддықгарға талдау жасау бойынша жыл сай ынғы аудиторлық процедуралардың
ауқымы өте шектеулі. т ,, ,,г
Тексеруді бастамас бүрын, аудитор шаруашылық операцияларыныі қолданыстағы
қандайда бір нормативтік-құқықтық актілерге бухгалтерлік есеп
стандарттарына, есеп саясатының ережелеріне жән т.б. сәйкес орындалатындығы
мен бухгалтерлік есепте көрсетілетіндігі] есте сақтау керек. Ол құжаттар
төменде (кесте 19.1.) келтірілді.
19.1. Кәсіпорындағы персоналмен еңбек ақы бойьшша
есеп айырысулардың аудитін реттеуші негізгі ^ нормативтік-
құқықгық қужаттар
№
Қүжаттың аты
1.
КР Азаматтық кодексі (Ерекше бөлігі) 47-тарау "Зиян келтірудің саддарынан
туындайтын міндеттемелер" № 409-1, 1999 ж.__________
2.
"Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы" ҚР заңы. 10.12.1999 ж., № 493-1
(өзгертулерімен және толықгыруларымен 25.09.2003 ж.) "Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті телемдер туралы" ҚР Кодексі
12.06.2001 ж., № 209-2 (өзгертулерімен және толықгыруларымен 22.10.2004 ж.)
3.
ҚР Қылмыстық кодексі (Ерекше бөлігі), 3-тарау "Адамдардың және азаматтардың
конституциялық және басқа да қүқықтары мен бостандығына қарсы қылмыстар"
№167-1, 16.07.1997 ж.
4.
5.
Әкімшілік құқық бұзушылықгар туралы" (ерекше бөлік); Қазақстан
Республикасының Кодексі 30.01.2001 ж., № 155-Я, 2-бөлім, 10-тарау "Жеке
тұлғаның құқығына озбырлық жасалынатын әкімшілік құқық бүзушылықгар".
6.
"Бухгалтерлік есеп және қаржьшық есеп беру туралы" ҚР заңы. 26.12.1995 ж.,
№ 2732.
19-ТАРАУ. ПЕРСОНАЛМЕҒ
АҚЫ...*. 467
19.1. -кестенің жалғасы
7.
"Міндетті елеуметтік қамсыздандыру туралы" ҚР заңы, 25.04.2003 ж., № 405-Н
(01.01.2005 ж. бастап күшіне енетін).
"Үжымдық келісім-шарттар туралы" ҚР заңы, 04.07.1992 ж., № 1541-ХП
9.
"Еңбекті қортау туралы" ҚР заңы, 22.01.1993 ж., № 1914-ХП ҚР Президентінің
заңцық күші бар жарлығымен енгізілген өзгертулерімен және толықгыруларымен
05.10.1995 ж., № 2488 және ҚР заңымен 29.11.1999 ж., № 488-1
10.
Қазақстан Республикасында зейнетақымен лы" ҚР заңы 20.06.1997
ж.________________
камтамасыз ету тура-
11.
"Халықты жүмыспен қамту туралы" ҚР заңы 23.01.2001 ж. (өзгер-тулерімен жене
толықгыруларымен 27.01.2004 ж., № 524-2)_________
12.
"Міндетті зейнетақы жарналарын есептеу, үстау жөне жинақгаушы зейнетақы
қорларына аудару тәртібі" ҚР Үкіметінің қаулысы 15.03.1999 ж., № 245
(енгізілген өзгертулерімен, оның ішінде ҚР Үкіметінің қаулысымен 16.02.2004
ж., № 185)
13.
"Әлеуметтік аударымдарды есептеу тәртібін бекіту туралы": ҚР Үкіметінің
кдулысы 21.06.2004 ж., № 683_________________________
14.
Меншіктің барлық нысанындағы көсіпорындарда жүмысшылар мен қызметкерлердің
өз міндеттерін орындауы кезінде жарақат алуы немесе басқа да
денсаулықгарына келтірілген зиянның орнын толтыру төртібі. ҚР Министрлер
кабинетінің 17.03.1993 ж., № 201
каулысы____________________________ __________________________
15.
"Жұмыскерлердің орташа еңбек ақысын есептеу тәртібі жөніндегі нұсқаулар" ҚР
Үкіметінің қаулысы 29.12.2000 ж., № 1942___________
16.
Жүмыс берушінің каражаттары есебінен өлеуметтік қамсыздандыру бойынша
жәрдем ақыны белгілеу және төлеу тертібі туралы ережелер. ҚР Үкіметінің
қаулысы 11.06.1999 ж., № 731
17.
"Ерікті кәсіби зейнет ақы жарналарын есептеу үшін қолданылатын ай сайынғы
табысты, және де пайдасына үлес қосушьшар өздерінің меншікті қаржылары
есебінен ерікті кәсіби зейнет ақы жарналарын жүзеге асыратын жүмыскерлердің
кәсіби тізімін анықгау ережелерін бекіту туралы": КР Үкіметінің қаулысы
15.05.2003 ж., № 452
Кдзақстан Республикасының еңбек зандарында кдрастырылған жағдайларда
жұмыскерлердің еңбек ақысын төлеу мәселелері бойынша ереженұсқаулар" КР
Еңбек және халықгы өлеуметтік қорғау Министрлігінің бүйрығы 30.06.1998 ж.,
№ 140-П
"\птт ттііттгі атт^аіЛТ^а ~ЧТ-г--*гчті КГ*Т ТТГГТ ТТГ
Лг"\ТЛТТ_ТТЛ-ТТТ1 ^ТТіЗТТТіТ^ТТЧТ^
18.
19.
"Уақытша еңбекке жарамсыздық бойынша әлеуметтік жәрдем ақы төлеу
шығыстарының бухгалтерлік есепте көрсетілуі туралы": КР Кдржы
Министрлігінің хаты 15.11.1999 ж., № 23-2-528210949
468 &АУДИТ
:•**
19.1 .-кестенің жалғасы
"Жұмыскерлерге еңбек ақы телеу мәселелері бойынша өдістемелік үсыныстар":
ҚР Еңбек жөне халықты әлеуметтік қорғау Министрлігінің бұйрығы 12.06.2000
3., №П1-П
20.
21.
"Еңбекті нормалауды үйымдастыру бойынша әдістемелік ұсыныстар": ҚР Еңбек
және халықгы әлеуметтік қорғау Министрлігінің бұйрығы 22.06.2000 ж., № 152-
П_________
22.
"Жеке табыс салығын есептеу мен үстау және әлеуметтік салықгы есептеу
ережелерін бекіту туралы": ҚР Кдржы Министрлігі салық комитетінің бұйрығы
07.11.2003 ж., № 455
23.
"Жеке табыс салығын жөне өлеуметтік салықты есептеу бойынша ай сайынғы
есептемелердің нысандары және оларды қуру тәртібі": ҚР Кдржы Министрлігі
Салық комитетінің бүйрығы 07.11.2003 ж.,
№455
24.
"ҚР денсаулық сақгау істері бойынша Агенттік төрағасының бүйрығьша
өзгертулер мен толықгырулар енгізу туралы" 29.12.2004 ж., № 859 "Уақытша
еңбекке жарамсыздығы қағазын беру ережесін беьсіту туралы": ҚР Денсаулық
сақтау Министрлігінің бүйрығы 28.06.2004 ж.,№ 513
25.
"2001 жылғы уақытша еңбекке жарамсыздығы бойынша жәрдем ақы есептеу": ҚР
Еңбек жөне халықгы әлеуметтік қорғау министрлігінің
түсіндірмесі_______________________ _____________'
Бақылау процедураларын зерттемес бүрын аудиторға өзі тексеруді жүзеге
асыруға негіз болатын ақпараттарды білу қажет. Негізгі ақпарат ретінде
төмендегі кестеде (19.2.) келтірілген күжаттар пайдаланылады.
19.2. Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулар аудитінің негізгі
ақпарат көздері
№ Нысандардың №Қүжаттың аты
1. Есеп саясаты
2. Кдржылық есеп беру
3. Бас кітап, бухгалтерлік есеп
регистрлері
4. Үжымдық келісім-шарт
5. Жүмыскерлерге сый ақы беру және
оларды марапаттау туралы ереже
6. Штаттық кесте
7. Азаматтық-күқықгық сипаттағы
келісім-шарт, контракт
■
8. Кадрды есепке алу жеке парағы, беттік
карточка
19-ТАРАУ. ПЕРСОНАЛМЕН ЕҢБЕК АҚЫ... ■ 469
19.2.-кестенің жалғасы
9. Жүмыс уақыты есебінің табелі
10.Т- 1 Есеп-айырысу ведомосы
11.Т-2 Төлем ведомосы
12. Наряд, Рапорт, маршруттық қағаз, жол
қағазы
13. Өнімділік нормасы (мөлшері),
өндіру (жасау) ведомосы, кесімді
еңбек ақы бағамы
14. Орындалған жүмыстардың актісі
15. Еңбекке жарамсыздық қағазы
Орындау кағазы
"Аудиттің масштабы және оны жоспарлау" деп аталатын 8-тарауда өнеркәсішік
өндіріс кәсіпорьшдарында персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулар
аудитін жүзеге асыруға негіз болатын болжамды аудит бағдарламасы
келтірілген болатын. Овда тексеру жүргізу мақсаты қойыл-ған, ішкі бақылау
тестілерін өткізу мен объектіге кдтысты текеерулердің сипаты берілген.
Аудиттің айқывдалған мақсатын ашу үшін қаржылық қорытыңцы есеп баптарының
дүрыстығы категориялары бойынша бас-шылықгың пікірлерін карастырамыз: бар
болуы, толықгығы, дәлдігі, тап-сыру және ашып көрсету.
Бар болу:
құжат бойьшша есепте тұрған жүмыскерлер өздерінің жұмыс ор-нында бар
және оларға төлем тиісті ставкалар бойынша жасалынады;
уақытша жұмыстарға персонал растаушы қүжаттарды тиісті түрде рәсімдеу
арқылы алынады және төлемдерге рұқсат (санкция) берілген;
еңбек ақы бойынша төлемдер нақгы жұмыс істейтін персоналға
жасалынады.
Толықгық: "
'' ^"ІМ иіііИі'' •'*?г---
тексеру жүргізілген кезеңдегі кәсіпорынның шығыстарына есептелінген
еңбек ақы сомалары мен тиісті аударымдар толық көлем-де енгізілген;
синтетикалық (жинақгаушы) шотгар бойынша айналымдар мен қалдықгар
аналитикалық (талдамалық) шоттар бойынша айналымдар мен каддықгардың
сомаларымен бірдей және де Бас кітап пен баланс-қа толық көшірілген;
еңбек ақы төлеу бойынша шығыстар негізделген, санкциялан-ған (рұқсат
етілген) және өндірістік қызмеггің сипаты мен мақсатына сәйкес келеді.
І-ЖИ. •' .1
О И№ ч
470 АУДИТ
Дәддік:
еңбек ақы бойынша есеп айырысулар Типтік шоттар жоспары-ның тиісті
шоттарына дұрыс апарылған және олардың қозғалысы дөл есептелген;
еңбек ақы шығындары және салық аударымдары арифметика-лық дәддікпен
есептелген;
еңбек ақы төлеудің аналитикалық (талдамалық) есеп жүйесі әкімшілік-
баскдру және өндірістік персоналдың еңбек ақысы, сонымен бірге' сатып-
өткізумен айналысатын персонаддың еңбек ақысы жеке-жеке бөліп көрсетілген
ақпараттарды алуға мүмкіндік береді;
еңбек ақы төлеу бойынша шығыстар бекітілген еңбек ақы қоры-на сәйкес
келеді;
еңбек ақы есептеу тек штаттық кестені және жұмыс уақыты есебінің
табелін есепке ала отырып жүзеге асырылады;
еңбек ақы орыңдалған жұмыстардың көлеміне сәйкес есептеледі. Тапсыру
және ашып көрсету:
еңбек ақы төлемі туралы ақпараттар қабылданған бухгалтерлік есеп
стандарттарына сәйкес ашылып көрсетілген;
төлем ведомосы есеп саясатына сәйкес дайындалады.
Елеулі қателер мен бүзушылықгардың болу ықгимаддығын бағалау кезінде
аудиторлар олардың басым бөлігі төмендегі типтердің біріне жататындығын
білуге тиісті:
1. қызметкерлермен есеп айырысулардың есепке альшған операция-лары шын
мәнінде орындалған жоқ, яғни еңбек ақы жасанды тұлғала-рға есептелген және
төленген;
2. жалған жұмыс уақыты есепке алынған, яғни қосып жазып жіберу орын алған.
Ол үшін ішкі бақылаудың ұйымдастырылуын егжей-тегжейлі қарас-тыру, оның
мықты және осал тұстарына баға беру қажет.
__ зш мшті-
.. ... ...4•• ■•■-
.^_. Бақылау құралдарын тестілеу
Ішкі бақьшау жүйесіне тексеру жүргізу кезіндегі аудитордың негізгі мақсаты
— елеулі қателердің жоқгығына көз жеткізу үшін оның мықгы жағын айқындау.
Егер бақылау бірдей болмаса, елеуді қателерді бол-дырмауға қандай жыл
сайынғы процедуралардың кажет екендігін анық-тап алу үшін оның осал
жақтарын бағалау талап етіледі. Операция-лардың реттілігін зерттеу және
бағалау үшін аудиторлар жалпы проце-дуралармен, міндеттердің бөлінуімен
және ішкі бақылау жүйесімен та-ныс болуы керек. Еңбек ақы төлеу шығындарын
құжаттау үшін блок-схемаларды (сызбаларды) сұрақгар тізімін пайдалануға
болады.
19-ТАРАУ. ПЕРСОНАЛМЕН ЕҢБЕК АҚЫ... і 471
19.3. Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулардың
бухгалтерлік есебі мен ішкі бақылау жүйесінің жағдайын
тексеруге арналған сүрақгар тізімі
№ Тест сүрақгарының мазмүны Иә Жоқ Ескертулер
1 2 3 4 5
1. Бекітілген штаттық кесте Штаттық кесте
бар ма және оның тәртібі жы-лына бір рет
сақгала ма? қайта қаралады
2. Жұмысқа кэбылдау, жұмыстан
босату және т.б. туралы
бүй-рықгар өз уақытында
дайындала ма?
3. Барлық жұмыскерлерге жеке
карточка ашылған ба?
4. Ішкі бақылау қызметі кезең
сайын еңбек ақыны
жұмыс-керлердің жеке
карточкаларының
мәліметтерімен салыстыра
ма?
5. Есеп айырысу-төлем Алмаспайтын
ведомос-тары дұрыс номерлеу
номерленген бе? жүзеге асырьшады
6. Депоненттелген еңбек ақы
есебі дүрыс жүргізіле ме?
7. Сый ақыны, кезекті еңбек Төлем жасау
демалысы, еңбекке тәртібі женінде
жарамсыз-дығы кезінде бекітілген ереже
жасалынатын тө-лемдерді жоқ
есептеудің белгіленген
тәртібі сақтала ма?
8. Кәсіпорын аудиторлары
еңбек ақының есептелуіне
кезең сайын тексеру
жүргізе ме?
9. Еңбек ақы бойынша
шоттардың өзара
байланысының схемасы
жасалынған ба?
10.Табельді толтыру мен
бекіту еңбек ақы
есептеуден бөлек
жүр-гізіле ме?
11.Еңбек ақьщан үсталымдардың Ішінара, жылына
дүрыстығына ішкі бақылау бір рет
жүйесі тексеру жүргізе ме?
472 иАУДИТ
19.3.-кестеніңжалғасы
12.Еңбек ақының есептелуі мен
төленуі және одан
үсталымдар уақгылы жүзеге
асырыла ма?
13.Еңбек ақы төлеу ведомосына
есеп жазуларын
орындамайтын және нақгы
ақшаны сақгамай-тын
түлғалар қол қоя ма?
Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысуларды тексеру кадр-лар бөлімінде
әңгімелесуден басталады. Еңбек ақы төлеуге бақылау жасау жүйесінің
тиімділігін бағалаудың ерекше маңызы жоқ. Себебі көптеген кәсіпорындарда
еңбек ақы төлеу бойынша қаржылардың қозғалысына қатысты операци^ілар
жеткілікті түрде жүргізілген және де бақылауға алынған. Еңбек ақы есебіне
бақылау жасау жүйесі міндеттердің бөлінуіне негізделуге тиісті.
1. Кадр бөлімі. Кадр бөлімінің қызметкерлері жұмысқа кдбылдау, жұмы-стан
босату бойынша қүжаттарды рәсімдеуге, ставкалардың өзгергендігі туралы
бухгалтерияға хабарлауға тиісті.
2. Бақылау. Еңбек ақы есептеу үшін қажет қүжаттарға (жүмыс уақыты есебінің
табелі, табельдік номер, жүмыскердің жоқ болуынан, апаттың кесірінен
жүмыстың тоқгап түрған уақыты) басшы немесе өкілетті түлға қол қояды.
3. Еңбек ащл есебі. Төлем жасауға негіз болған мәліметтер (жүмыс істеген
уақыты, өнімнің бір өлшеміне анықгалған ставка) еңбек ақы есептеу үшін және
үсталымдарды жүзеге асыру үшін бухгалтерияға өткізілуге тиісті.
4. Еңбек ақының берілуі. Банктен ақша алуды және кассадан еңбек ақы беруді
кассир жүзеге асыруға тиісті. Нақгы (қолма-қол) ақшаны банктен алуға чек
жазып беретін бас бухгалтер. Чекке кәсіпорын бас-шысы мен бас бухгалтер қол
қояды.
Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулардағы негізгі кемшілік —
міндеттердің бірдей бөлінбеуі. Егер цех бастығының міндеттері шекген тыс
көп болса (мысалы, жүмыскерлері қабылдау және жүмыстан босату, ставкаларды
бекіту және жүмыс уақыты есебінің табеліне қол қою), онда жоқ жүмыскердің,
жалған жүмыс уақытының немесе төлемнің көтеріңкі ставкасьшың есепке алыну
мүмкіндігі ықги-мал.
19-ТАРАУ. ПЕРСОНАЛМЕН ЕҢБЕК АҚЫ... ц 473
Бұл операциялар бойьшша қркаттарды аудиторлар ішінара тексереді. Мүңцай
кезде аудиторлардың жетекшісі бақылау тиімділігі жеткілікті дең-гейде
жоғары деген шешім қабылдай алады. Кейінгі аудиторлық процеду-ралар
барысында бұл бақылаудың каралған құжаттарда бейнеленгендей жұмыс
істейтіндігі туралы мәліметтер жинау керек. Керісінше, бақьшау-дың
әлсіздігі (оның жоқ болуы немесе бірдей еместігі) болуы мүмкін елеулі
кателердің қаржылық есеп беру ақпаратгарына әсер етеді деген көзқарас-пен
бағалау кажетгілігін туьшдатады. Мұндай жағдайда жыл сайынғы ауди-торлық
процедуралар елеулі қателіктерді боддырмауға бағытгалуы керек.
Алдьш ала жасалынған шолудан кейін бақьшау процедураларының орындалуын
аудиторлық тексеру барысында расталатын немесе рас-талмайтын бақылау
тиімділігін алдын ала бағалау қалыптасады. Мыса-лы, егер аудиторлық
тестілеу нәтижесі бақылау процедураларының орындалмауының ауытқу саны болуы
мүмкін саннан көбірек екендігін көрсетсе, онда алдын ала жасалынған
тұжырымдар өзгертілуге тиісті, ал бақылау тиімділігінің алдын ала берілген
бағасы төмендеуге тиісті.
Қорытывды пікірлерге сүйене отырып аудиторлардың жетекшісі қар-жылық
қорытынды есептерде елеулі қателердің болмайтындығына жеткілікті түрде
кепілдіктер беру үшін жоспарланған жыл сайынғы про-цедураларды қайта
қарайды. Егер клиенттің бақылау жүйесі тиімді болса, онда жыл сайынғы
процедуралардың алдын ала жасалынган аудитор-лық бағдарламалары көбінесе
клиентке деген сенімге негізделеді, бірақ егер бақылау деңгейі төмен болса,
олардың мазмұны кеңейтіледі, со-нымен бірге аудит өткізу мерзімі мен
масштабы үлкейеді.
Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулардың бухгалтерлік есебінде
болуы мүмкін бұрмалаушылықгар. Тексеруді жүзеге асыра оты-рып, аудитор
тексерілетін салада кездесетін көбірек тараған қателер мен
бұрмалаушылықгарды білуте тиісті.
Персоналға есептелінген төлемдердің өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік
құнына апарылуының дұрыстығына тексеру жүргізу кезінде ауди-тордың кездесуі
мүмкін бұрмалаушьшықгар және олардың бухгалтерлік қорытынды есепке, салық
салуға және заңнамалардың сақталуына тигізетін әсері төмендегілер болуы
мүмкін: Ч-у
кәсіпорында ұжымдық келісім-шарт жоқ;
бастапқы қрсаттардың (жүмыскерлердің жеке парағы, есеп айы-рысу-
төлем ведомосы, өңцеу кестелері) мәліметтері бойынша есептелінген еңбек ақы
сомасы есеп регистрлерінің (журнал-ордерлердің, Бас кітаптың)
мәліметтерімен сәйкес келмейді;
474 сАУДИТ
і'
нақты жұмыс істелген уақытты растаушы құжаттар (жұмыс уақыты
есебінің табелі және т.б.) жоқ болса да мерзімдік (кесімді) еңбек ақы
сомалары өнімдердің (жұмыстардың, қызметтердің) өзіңдік құны-на енгізілген;
жабдықгарды жаңарту негізгі қүрадцар объектілерін қайта жарақ-тандыру
(реконструкциялау) жұмыстарына есептелген еңбек ақы салық төлеу мақсаты
үшін өнімдердің (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құнына енгізілген;
табиғи кему нормасынан жоғары мөлшерде құндылықтардың бүлінуінен
болған жоғалтулар кінәлі тұлғалардан талап етілудің орны-на, заңсыз түрде
шығындарға жатқызылған (немесе кәсіпорынның таза табысы есебінен жабылған);
өнім өндірумен (қызмет көрсетумен, жұмыстарды орындаумен) тікелей
байланысты емес, қаржылаңдырылуы арнайы көздердің есебінен жүзеге
асырылатын жұмыстарды орывдау үшін төленген еңбек ақы са-лық салу
мақсатында енімдердің (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құнына
енгізілген;
басқа жақгағы тұлғаның орындаған жұмыстары үшін жасалынған төлем,
орындалған жұмыстар туралы Акт жоқ болса да, салық төлеу мақсаты үшін
өнімдердің (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік кұнына енгізілген.
д Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулардағы бұрмалау-шылықгарды
қосымша анықгауға мүмкіндік беретін баланстың жақын баптары төмендегілер
болып табьшады: -і
ақша төлемін сипаттаушы шоттар;
.-.■ басқа да міндеттемелер шотгары.
^
Талдамалық процедуралар
Жинақгалған еңбек ақы сомасы мен тиісті ақшалай міндеттемелердің толықгығы
мен дәлдігін анықгауға бағытталған объектіге қатысты тек-серу жүргізу
бірінші кезекте таддамалық процедуралардан түрады. Ауди-тор жинақгалған
еңбек ақы туралы мәліметтерді алуға және олардың математикалық дөддігін
тексеруге тиісті. Жалпы нәтижені төлем ведо-мосымен салыстыру керек. Осы
жерде еңбек ақы шығыстарына жатқы-зылатын Бас кітаптағы шоттар қаралады.
Мүндай жағдайда төмендегілер орындалатын талдамалық процедуралар көмектесуі
мүмкін: !1Ч ;і ,ал4Ц№ИЛ
19-ТАРАУ. ПЕРСОНАЛМЕН ЕҢБЕК АҚЫ... а 475
жұмыскерлердің орташа саны мен орташа еңбек ақы туралы мәлімеггер
өткен жылдың мәліметтерімен салыстырылады;
жұмыскерлердің орташа санының, орташа еңбек ақының жөне еңбек
өнімділігінің өсу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz