Арал теңізінің экологиясы



Арал тенізі - Қазакстаныың інжу-маржаны, шөл белдеміндегі бірден-бір көгілдір су айдыны еді. Оыың апатқа ұшырағанға дейінгі көлемі -1066 км2, тсреңдігі - 30-60 метр, тұздылығы - 10-12 % болған. Қойнауы кәсіптік бағалы балықтарға бай, жағасы қоға мен қамысты теңіз еді. Сол кездерде жылына 50-150 мын балық ауланса, теңіз жағасынан едәуір мөлшерде бұлғын терісі игерілгеы.
Арал өңірінін тұргындары 1970 жылдарга дсйін әлеуметтік-эконо-микалық түрғыда жақсы қамтамасыз етілген тіршілік көшті. Теңіз өңіріндегі елді мекендерде 17 балық колхозы, 10 балық өңдейтін зауыт және 2 балык комбинаты тұрақты жүмыс істеген.
1960 жылдардаи бастап Арал өңірін игеру қолға алынды. Осы аймақтағы игерілетін жер көлсмі бұрынгыдан Өзбскстан мсн Тәжікстанда 1,5, Түрікменсанда 2,4, Қазақстанда 1,7 есегс өсті. Ал Әмудария мен Сырдария бойындағы халықтың саны 1960-1987 жылдар аралығында 2,2 есеге артты. Халық санының өсуіыс орай суға деген кажеггілік те артгы. Осыған орай, 1970-1980 жылдар аралыгында Аралға құйылаіын су мөлшері азайды. Онын негізгі себептері - антропогендік факторлар еді. Екі өзен бойындағы суды мол кажет стетін күріш пен мақта есіру ісі каркындап дамыды (Шардара).
Оның үстіне ауыл шаруашылығының басқа да салалары барынша дамыды. Өзен бойлары игсріліп, суды ысырапсыз пайдалану жүзсгс асты. Мәселсн, Аралға 1960-1965 жылдар арасында 44 мың м3 су күйылса, бүл көрсеткіш 1974-1978 жылдары 13 мың м3, ал 1990 жыл-дары скі сссгс қысқарды. Нәтижесіндс, Арал тецізінің дсңгсйі 23 мстргс дейін төмсндеп, оныц су айдыны 30-200 км-ге дейін қусырылды. Судың тұздылығы 40 пайызға дейін артты. Оның үстіне екі өзен бойындағы шаруашылықтарда тыңайтқыштар мен химиялык прспарагтарды қолдану бүрын-соцды болмаған керсеткішке жетті. Тыңайтқыштарды қолдану 10-15 есеге ескен. Осындай антропогендік факторлар Арал өнірін экологиялық апатқа ұшыратты. Қүргап қалған теңіз түбінен жыл сайыы айналаға зияндылығы ете жогары 2 млн. т түзды шаңдар көтсріліп, желмен тарай бастады. Сонымсн, Арал апатына себеп болған факторларға:
- жсргілікті жсрдің тарихи-табиғи ерскшсліктерін ссксрмсу;
- ауыл шаруашылығын дүрыс жоспарламау, судың қорын есеп-кс алмау;
- суды өте көп қажет стетін күріш, мақта дақылдарып барынша көбейтіп жібсру; - жерді игерудің агротехникалық шараларын сақтамау және судьт үнемді пайдаланбау;
табиғат ресурстарын пайдаланудағы жібсрілген қателіктср мен оны меңгерудің ғылыми түрғыдан негізделмеуі болып табылады.
Осы аталған фактілср Арал теңізі экожүйесіндегі тіршілік атаулыны экологиялык дагдарысқа әкелді. Бүл жағдайлар адам баласының қолдан істеген қателігі ретінде дүние жүзіне белгілі болды.

Арал теңізінің экологиясы

Арал тенізі - Қазакстаныың інжу-маржаны, шөл белдеміндегі бірден-бір
көгілдір су айдыны еді. Оыың апатқа ұшырағанға дейінгі көлемі -1066 км2,
тсреңдігі - 30-60 метр, тұздылығы - 10-12 % болған. Қойнауы кәсіптік бағалы
балықтарға бай, жағасы қоға мен қамысты теңіз еді. Сол кездерде жылына 50-
150 мын балық ауланса, теңіз жағасынан едәуір мөлшерде бұлғын терісі
игерілгеы.
Арал өңірінін тұргындары 1970 жылдарга дсйін әлеуметтік-эконо-микалық
түрғыда жақсы қамтамасыз етілген тіршілік көшті. Теңіз өңіріндегі елді
мекендерде 17 балық колхозы, 10 балық өңдейтін зауыт және 2 балык комбинаты
тұрақты жүмыс істеген.
1960 жылдардаи бастап Арал өңірін игеру қолға алынды. Осы аймақтағы
игерілетін жер көлсмі бұрынгыдан Өзбскстан мсн Тәжікстанда 1,5,
Түрікменсанда 2,4, Қазақстанда 1,7 есегс өсті. Ал Әмудария мен Сырдария
бойындағы халықтың саны 1960-1987 жылдар аралығында 2,2 есеге артты. Халық
санының өсуіыс орай суға деген кажеггілік те артгы. Осыған орай, 1970-1980
жылдар аралыгында Аралға құйылаіын су мөлшері азайды. Онын негізгі
себептері - антропогендік факторлар еді. Екі өзен бойындағы суды мол кажет
стетін күріш пен мақта есіру ісі каркындап дамыды (Шардара).
Оның үстіне ауыл шаруашылығының басқа да салалары барынша дамыды. Өзен
бойлары игсріліп, суды ысырапсыз пайдалану жүзсгс асты. Мәселсн, Аралға
1960-1965 жылдар арасында 44 мың м3 су күйылса, бүл көрсеткіш 1974-1978
жылдары 13 мың м3, ал 1990 жыл-дары скі сссгс қысқарды. Нәтижесіндс, Арал
тецізінің дсңгсйі 23 мстргс дейін төмсндеп, оныц су айдыны 30-200 км-ге
дейін қусырылды. Судың тұздылығы 40 пайызға дейін артты. Оның үстіне екі
өзен бойындағы шаруашылықтарда тыңайтқыштар мен химиялык прспарагтарды
қолдану бүрын-соцды болмаған керсеткішке жетті. Тыңайтқыштарды қолдану 10-
15 есеге ескен. Осындай антропогендік факторлар Арал өнірін экологиялық
апатқа ұшыратты. Қүргап қалған теңіз түбінен жыл сайыы айналаға зияндылығы
ете жогары 2 млн. т түзды шаңдар көтсріліп, желмен тарай бастады. Сонымсн,
Арал апатына себеп болған факторларға:
- жсргілікті жсрдің тарихи-табиғи ерскшсліктерін ссксрмсу;
- ауыл шаруашылығын дүрыс жоспарламау, судың қорын есеп-кс алмау;
- суды өте көп қажет стетін күріш, мақта дақылдарып барынша көбейтіп
жібсру; - жерді игерудің агротехникалық шараларын сақтамау және судьт
үнемді пайдаланбау;
табиғат ресурстарын пайдаланудағы жібсрілген қателіктср мен оны меңгерудің
ғылыми түрғыдан негізделмеуі болып табылады.
Осы аталған фактілср Арал теңізі экожүйесіндегі тіршілік атаулыны
экологиялык дагдарысқа әкелді. Бүл жағдайлар адам баласының қолдан істеген
қателігі ретінде дүние жүзіне белгілі болды.
Арал өңірінде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Қазақстан Республикасының экологиялық жағдайы
Қазақстанның экология саласындағы қозғалыстары, оның даму перспективалары
Дүние жүзіндегі және Қазақстандағы қазіргі экологиялық мәселелер
«Қазақстанның экологиялық мәселелері»
Қызылорда өңірінің сипаттамсы
Каспий экологиясы туралы
Қазақстан экологиясы
Атмосфераның экологиялық мәселелері, оны қорғау
Атмосфераның экологиялық мәселелері және оны қорғау туралы
Экологиялық тәлім-тәрбиенің қазіргі мәселелері
Пәндер