Қазақ тіліндегі дыбыстардың жасалу қоры

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 94 бет
Таңдаулыға:

Қазақ тіліндегі дыбыстардың жасалу қоры

М А З М Ұ Н Ы

Кіріспе . . . 3

1 Қазақ тілі дыбыстары жіктелімінің зерттелу жайы . . . 5

1. 1. Қазақ тілі дыбыстары жүйесі туралы алғашқы зерттеулер . . . 5

1. 2. Қазақ тілі дыбыс құрылысының арнайы зерттелу кезеңі . . . 18

2 Көне жазба ескерткіштердің фонетикалық ерекшіліктері . . . 22

2. 1. Көне түркі және қазақ тілі жазба ешкерткіштерінің дыбыстық ерекшіліктері . . . 22

2. 2. Көне жазба ескерткіштердің фонетикалық ерекштердегі дыбыстардың сандық және сапалық жақтары . . . 23

3 Қазақ тілі дыбыстары жіктелімінің зерттелуіндегі А. Байтұрсынов пен Қ. Жұбанов кезеңі . . . 27

3. 1. Байтұрсынов пен Қ. Жұбанов пікірлері арасындағы сабақтастық . . . 27

3. 2. Байтұрсынов пен Қ. Жұбановтан кейін қазақ тілі дыбыстары жіктелімінің зерттелуі . . . 37

4 Қазақ тіліндегі үндесім құбылысы . . . 50

4. 1. Үндесім дауыстылардың фонологиялық сипаты . . . 50

4. 2. Дауыссыз дыбыстардың үндесім түрлері . . . 55

Қорытынды . . . 88

Пайдаланған әдебиеттер . . . 91

К І Р І С П Е

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Қазақ тілі білімінің қазіргі жағдайында, оның дыбыстық жүйесінің жіктелімі сандық және сапалық жақтан бір ізге түспей келеді. Бір оқулықтарда дыбыстар жіктелімінің негіздері. Сана және сапасы бір түрлі сипатталса, екінші бір әдебиеттерде басқаша негіздерге сүйеліп? Басқа сапада, сандық мөлшерде жіктеледі. Мектеп және жоғарғы оқу орындарына арналған оқулықтарда да дыбыстар жіктелімінде алақұлалықтар кездеседі. Қазақ тілі дыбыстарының жіктелімінің зерттеу нысаны етіп таңдауымыздың себебі осы тақырыптың өзектілігін көрсетеді.

Қазақ тілінің дыбыс жүйесі туралы алғашқы пікір айтып, зерттеу жүргізген орыс ғалымдары -миссионерлер болды. Алайда бұл орыс ғалымдары қазақ тілінің белгілі бір фонетикалық мәселелері жөнінде арнайы зерттеу жүргізбеген, тек түркі тілдері қатарында жөп-жөнекей айтып кеткен. Ол кезде фонетика грамматикасының құрылымында қарастырылғандықтан, қазақ тілінің дыбыс құрылысы өзіндік жүйеге салынбай, олардың табиғаты да жан жақты талданбаған еді. Дыбыстар санын және сапасын әркім әр түрлі көрсетіп келген-ді. Сол кезеңде ана тілімізді алғаш зерттеу жүргізіп, айырықша еңбек еткен қайраткер А. Байтұрсынов болды. Оның ісін ғылыми негізде жалғастырған Қ. Жұбанов болды. Жұмысымызда, біз, зерттеуіміздің өзектілігі мен тақырыбымыздың саналылығын көрсету мақсатында аталған ғалымдардың қазақ тілі дыбыстарын жіктеу принциптерін қазіргі кезең ғалымдарының дыбыстық жұйеміз туралы пікірлері мен жіктеу жүйелерімен салыстырдық, мұның бұрын көмескі келе жатқан кейбір мәселелерді тежеуге көмегі болары сөзсіз.

Қазақ тіл білімінің іргетасын қалаушылар А. Байтұрсынов пен Қ. Жұбанов мұралары қазақ тілі дыбыстары жүйесін фонологиялық тұрғыда зерттеудің бастауы болды.

Осы ғалымдар еңбек еткен кезеңде қазақ фонетикасы әлі ғылым ретінде қалыптаспаған еді. А. Байтұрсынов тіл ғылымының соның ішінде қазақ фонетикасының негізін қаласа, Қ. Жұбанов ғылыми - теориялық негізін алды. А. Байтұрсынов пен Қ. Жұбановтың ғылыми пікірлерінің арасыдағы сабақтастықты анықтау, сарапқа салу әлі де болса жете талданған жоқ. Сол себепті зерттеу мәселеміздің зәрулігі мен қажеттілігін атауға дәлел бар.

Зерттеудің нысаны қазақ тілі дыбыстарының жіктелімінің негіздерінің әр түрлілігінің себептерін талдау мәселесі.

Зерттеудің мақсаты қазақ тіліндегі дауыссыз дыбыстардың айырым белгілнрінің құрамы мен жүйесін анықтау. Осы орайда мынадай міндеттер туындайды:

-қазақ тіліндегі дауыссыздардың зерттелу жайына тоқталу;

-дауыссыздардың сан құрамына және олардың сипаттамасына қатысты қайшылықтардың басын ашу;

-дауыссыздарға тиеселі айырым белгілердің құрамын түгендеп, жүйесін анықтау;

-дауыссыздарды түгел бір «фонетика-фонологиялық екшеуден» өткізу;

-әрбір дауыссызды жеке-жеке талдап шығу.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Әрбір дауыссыз дыбысқа қатысты үндесім белгілердің кестелері түзіліп, артикулляциясының модельі жасалды. Қазақ тіліндегі дыбыстар белгілі бір фонетикалық жүйе ретінде қарастырылды. Дауысты, дауыссыз дыбыстар арасындағы байланысты жасалым, тыңдалым, айтылым белгілері тұрғысынан талданды.

Зерттеудің теориялық маңызы еңбектің нәтижелері қазақ тіліндегі айырым белгілер теориясын толықтыра түседі; дауыссыздардың құрамы мен жүйесіне қатысты қайшылықтарды жоюға септігін тигізеді, дауысты мен дауыссыз арасындағы үйлесім құбылысын ашып берудің жолын көрсетіп отыр.

Зерттеудің практикалық маңызы фонетика тарауына тың материалдар қосылады; қазақ тілін оқыту әдістемесіне пайдалануға болады; орфоэпиялық айтылым сөздікке қажет.

Зерттеу әдістері фонологиялық және фонетикалық талдаулар алынды.

Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар:

-дауысты және дауыссыз дыбыстардың арасындағы байланысты жасалым, айтылым мен естілім белгілері тұрғысынан талдап шығуға болады;

-дауыссыз дыбыстардың белгілерінің құрамы мен жүйесін табуға болады;

-дауысты мен дауыссыз дыбыстардың арасындағы байланысқа қарап төл және кірме дыбыстардың басын ашуға болады.

Жұмыстың талқылануы мен жариялануы. Зерттеу жұмысының бағыт-бағдары, мазмұны, негізгі тұжырымдары мен басты нәтижелері республикалық және халықаралық деңгейдегі ғылыми-теориялық, ғылыми-практикалық конференцияларда «Қазақ және орыс тілдерін оқытудың жаңа бағыттары» атты республикалық ғылыми-практикалық конференцияда Алматы (2008) ; Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің 75 жылдығына арналған «Тіл және ментальдық» атты XII халықаралық ғылыми-теориялық конференциясы Алматы, (2009) ; Түркі әлемі: Тіл, қоғам, мәдениет. Профессор
Б. Сағындықұлының 70 жылдығына арналған халықаралық ғылыми-теориялық конференция. - Алматы (2009) ; Литература в контексте современности. Первые Багизбаевские чтения. Материалы международной научной конференций посвященной 75-летию КазНУ имени аль-Фараби Алматы (2009) ; ҚазҰУ Хабаршысы. Филология сериясы, 2008 № 4 (112) ; 2008 № 8 (116) ; 2009 № 3 (119) 7 мақала жарық көрді.

Зерттеу жұмысының құрылымы. Диссертация кіріспе, төрт бөлім және қорытындыдан тұрады. Соңында пайдаланған әдебиеттер тізімі берілді.

1 Қазақ тілі дыбыстары жіктелімінің зерттелу жайы

1. 1. Қазақ тілі дыбыстары жүйесі туралы алғашқы зерттеулер

Революцияға дейінгі орыс түркологтары еңбектерінде фонетика таза практикалық максатта ғана сөз болды және сол көздегі дәстүр бойынша грамматикаға, әсіресе, морфологияға тығыз байланысты қаралды. Орыс тілінде жазылған грамматикалық оқулықтарда қазақ тілінде қандай дыбыстардың барлығына, олардың орыс тіліндегі қандай дыбыстарға ұқсайтынына артикуляциялық ерекшеліктеріне ерекше мән береді. Сондай-ақ, дыбыстардың процессіндегі құбылыстарына да баса назар аударылды. Әрине, тілді практикалық білу үшін бұлар өте қажетті. Дыбыстарды акустикалық бірді -өкілі болса да артикуляциялық белгісіне қарай жіктеу де назардан тыс қалған жоқ. Бұл салада сипаттауларының дәлдігі, дыбыс жүйесіндегі нәзік құбылыстарды байқағыштығы жағынан В. В. Радлов пен П. М. Мелиоранский еңбектерінің мәні ерекше. Олардың көптеген тұжырымдары өз мәндерін күні бүгінге дейін жойған жоқ. Түркі тілдерінің фонетика мәселелерінің зерттеу жайында В. В. Радловтың сіңірген еңбегі аса зор. В. Радлов тұңғыш рет түркі тілдерінің салыстырмалы фонетикасын жасап, онда қазақ фонетикасының едәуір мәселесін сөз етті. В. Радловтың «Солтүстік түркі тілдердің фонетикасы атты еңбегі күні бүгінге дейін өзінің ғылыми мәнін жоғалтқан емес, мұнда қазақ фонетикасының едәуір мәселелері, атап айтқанда: дыбыс құрамы, сөзде дыбыстардыд қолдану ерекшелігі, дыбыстардың тіркесу заңы, ол дыбыстардың әр түрлі өзгеру заңдылықтары сингармонизм құбылысы, екпін категориясы сияқты өзекті мәселелер түркі тілдерінің материалдарымен салыстырыла отыра әңгіме болады. Сонымен қатар қазақ тіліне тән кейбір фонетикалық құбылыстарға аса назар аударған.

Қазақ вокализмі тоғыз дауыстыдан (а, а, е, о, е, у, і, и, и), консонатизм саласы жиырма дауыссыздан құралатынын атап, дауыссыздарды қатаң (q, k, t, р, s, s), ұяң (г, д, d, z, в, z), үнді (п, m, n, ч, l, l) және аралық немесе жарты дауысты деп төрт түрлі акустико-артикуляциялық топқа жіктеген В. Радлов ұсынған мына екі мәселені мақұлдай алмаймыз: оның бірі - w, j дыбыстарын аралық дыбыстар деп сонор дыбыстардың тобына енгізбеуі, екіншісі - бүйір, яғни латераль л сонорының сөзде жуанды-жіңішкелі түрге айтылатын вариантын дербес фонема, яғни сөз мағынасын ажырата салатын қасиеті бар деп танылуы. Қазіргі тәжірибе фонетикасының берген мәліметіне қарағанда түркі тілдерінде, оның ішінде қазақ тілінде w(v), j (й) дыбыстары акустико-артикуляциялық табиғаты бойынша сонор немесе үнді дыбыстардың тобына енеді.

Түркі тілдерінде дауыссыз дыбыстар сөздегі дауыстлардың ыңғайына қарай әр түрлі вариантта айтла береді. Мәселен, ал, ел, ол - сөздерін алайық мұнда л соноры дауысты дыбысқа байланысты бірде жуан -ал, бірде жіңішке -ел, бірде ерін мен -ол айтлып тұр, олар атқаратын қызметіне қарай бір ғана фонеманы құрай алады. Фонема сөзде әлденеше фонетикалық - комбинаторлық вариантта кездесе береді. Демек, В. Радлов л сонорының фонематикалық қасиетін теріс түсінrен. В. Радлов «Фонетикасын» сөз еткенімізде мына үш мәселе етсе болуы қажет: оның бірі - екпін мәселесі, екінші мәселе дыбыстардың дистрибуциясы, үшіншісі - түркі тілдерінің үндестік заңы. В. Радлов төрт буынды сөздерде сөз аяғына түсетін негізгі екпінінің басқа көмекші екпіндердің болатынын, көмекші екпіннің фонетикалық табиғаты үнді, яғни музыкалық екпін екенін айтады. Сонымен қатар дыбыстардың, әсіресе, дауыссыз дыбыстардың дистрибуциялық ережелеріне көңіл аударып, дыбыс тіркестері жайында біраз мәлімет берген. Қазақ тілінің дыбыс жүйесі жөніндегі алғашқы мәліметті Н. И. Ильминскийдің «Материалы к изучению киргизского наречия» деген еңбегінен кездестіре аламыз. Н. И. Ильминский қазақ тілі дыбыстарын екі топқа жіктеп, дауыстылардың сегіз түрін (а - а, е, ы, і, о, о, у, у), дауыссыздардың он тоғыз түрін (п, б, м, w; т, д, н; ж, з, ш, с ; р, л, j, қ, г, қ, г, ң) атап етеді, яғни ол дыбыстарды өзара артикуляциялық жуықтығына қарай жіктеп, көрсеткен. Н. И. Ильминскийдің кіта6ы батыс қазақтарының тіл материялдары негізінде жазылса керек. Ең6екте кей6ір ды6ыстардың артикуляциясы ком6инаторлық жағынан алмасуы: б-м, н-д-т, н-ң, к-г, т. б. қолдану ерекшелігі және екпін жайынан қысқаша мәлімет берілген. Одан соңғы М. Терентьев жазған «Грамматикада» кейбір дыбыстардың айтылуы мен комбинаторлық түрде алмасуы: ч-ш, ш-с, м-б л-д, к-г сөзінің екінші буынында келетін ы қысаң дауысты - сының редукциясы жайында азын-аулақ мәлімет берілген. П. М. Мелиоранский екі бөлімнен: құралатын қазақ тілінің грамматикасын жазып, оның алғашқы бөлімін фонетика мен морфология мәселесіне арнаған болатын. Фонетика тарауында дыбыстардың артикуляциясы, яғни жасалуы, ды6ыстардың камбинаторлық түрде алмасуы, сөз шенінде қолдану жайы, үндестік заңы мен екіпін мәселесі қысқаша түрде сөз болады. Дауыстылардың протеза, элезия, редукция құбылыстары жайында да азын-аулақ мәлімет береді. П. Мелиоранский дыбыстардың құрамына тоқтай келіп, қазақ вокализмі тоғыз дауыстыдан а-е, о, е, ы, і, у, у, консонантизм саласы жиырма бір дауыссыз дыбыстың б, п, м, т, д, н, ж, з, ш, с, р, л, қ, г, ч, қ, ғ, ң, й, д, ж құралатынын атап µтеді. Дауыстыларды жуан жіңішке, ашық-кысаң деп жіктеп, графикаға сатысында анықтайды. Қу, ту, би сөздерінде айтылатын у, и, дыбыстарын естілуіне қарай созылыңқы дыбыстар деп таниды. П. М. Мелиоранский, В. Радлов айтқан пікірді қуаттай отырып л сонорының жуан-жіңішкелі түрде айтылатын вариантын дер6ес фонема деп түсінеді. Тіл ортасы қғ және тіл арты кғ дыбыстарын көмей дыбыстары деп, олардың артикуляциялық жасалу орнын теріс көрсеткен.

Қазан революциясына дейін қазақ тілі жайында жазылған еңбектерден - В. Қатаринскийдің «Грамматика киргизского языка» (фонетика, этимология, синтаксис, Оренбург, 1897), И. Лаптевтің «Материалы по казах-киргизискому языку» (Москва, 1900) және Н. Созоновтың «Записки по граматеке киргизского языка» (Ташкент, 1912) деген кітаптарын атап өтуге болар еді. Аталған еңбектердің фонетика тарауында айтарлықтай жаңалық жоқ көбіне, бұрынғы айтылған мәселелерді қайталап отырады, Н. Катанов «Опыт исследования урянхайского языка» (Казань, 1903) атты еңбегінде қазақ тілі дыбыстарын өзге түркі тілдерінің материалдарымен салыстыра қазақ тіліне тан кейбір заңдылықғарды айтады. Октябрь революңясына дейін қазақ тілі жайында жазылған шағын еңбектерде, атап айтқанда фонетика мәселелері грамматиканың құрамына еніп, соған байланысты әңгіме болып келді. Ол көзде қазақ тілінің дыбыс құрыллысы белгілі жүйеге салынып талданбаған болатын. Фонетика құрылыстары жай ғана артикуляциялық фонетика тұрғысынан қаралды да зерттеу әдістері анықталмай қалды.

Қазақ тілі фонетикасы қалыптасуының алғашқы қадамы тілімізде қандай дыбыстар барлығын айқындаудан басталады. ¤йткені жиырмасыншы жылдың аяғына дейін пайдаланып келген араб графикасы үстіміздегі ғасырдың басына дейін ешқандай өзгеріссіз, араб тілінде қандай болса, сол қалпында қолданып келді. XІX ғасырдың аяқ кезі мен ХХ ғасырдың бас кезінен бастап араб жазуының тіліміздің дыбыстық жүйесіне сай еместіrі, онда қазақ тіліне кажеті жоқ бірнеше дауыссыз дыбыстар таңбаларының барлығы, оның есесіне тілімізде бар біраз дауысты дыбыс таңбаларының жоқтығы айкын байқалады. Неге олай болды? Бірнеше ғасыр бойы қолданылып келген араб жазуының кемшіліктері бұрын қалай байқалмай келген? Оның себебі мынада: жоғарыда көрсетілген мезгілге дейін араб жазуы ат тебөліндей азғана топ арасында ғана қолданылып келді, оның өзінде қолмен жазылған шежіре, бірді-екілі қисса, дуғай сөлемдер сияқтыларда ғана қолданылды. Ал аталған мезгілден бастап баспа сөз пайда болып, бірді-екілі болса да мектептер ашылды, онда ана тілінде оқып, жазу қажеттігі пайда болды. Мұндай істер, яғни араб жазуының практикалық жұмыстарға жиірек араласуы оның осал жақтарын бірден бадырайтып көрсетіп берді. Оның айтылған ол қылықтарын толықтырып, тілімізге сөйкестендіру үшін алдымен дыбыстық жүйеміздің өзіндік заңдылықтарын айқындау қажет болды. Осы максатпен «Айқап журналының 1912 жылғы бірнеше санында пікір алысу ұйымдастырылды. Айтылған пікірлер қазақ тілінде қүнша дыбыс бар, оларды қандай түрлерге жіктеуге болады деген сұраулар төңірегінде еді. Біреулер қазақ тілінде 24 дыбыс бар, олардың бесеуі дауысты, қалғандары дауыссыз десе, екінші біреулер дауысты дыбыс 9 дегенді айтты, үшінші біреулер қазақ тіліндегі дыбыс саны 28, оның барлығы да жарты дауыстылар деп жазды. Сөйтіп, бұлар орыс түркологтары өткен ғасырда айтып кеткен дайын пікірлерді де дұрыс пайдалана алмады.

Фонетикаға байланысты 20- жылдар ішінде айтылған пікірлер де қазақ тіліндегі дыбыстарды сан жағынан анықғау, оларды негізінде, акустикалық белгілеріне қарай төңірегіне ғана болды. Осы бағытта айтылған пікірлерді жинақтай келе 1929 жылы заңды түрде бекітіп кабылданған латын графикасына негізделген әліппеде казақ тілінде 29 дыбыс бар, олардың 9-ы дауысты, 20-сы дауыссыз деп көрсетілді.

Қазақ тілі дыбыс құрылысынан арнаулы жүйемен жан - жақты зерттеулі - кеңес дәуірі тұсынан басталады. Кеңес дәуірі кезінде казақ лингвистикасы жасалды, оның фонетика, грамматика, лексикология, диалектология, стилистика сияқты бірнеше салалары пайда болды.

Қазақ филологиясында қазақ тілінің негізін жасаушы ірі ғалым -тілші, түрколог, әдебиет зерттеүші, ақын -аудармашы Ахмет Байтұрсынов «әдебиет танытқышын атты көлемді де салмақты еңбегінен «Тіл (луғат) әуезділігі» бөлімінде әуөзділіктің жалпы шарттарын былайша көрсеткен. «Сөз дыбыстан құралған нәрсе болғандықтан, оның дыбыстары жағымды да жағымсыз да болып құралуы мүмкін. Сөздің дыбыстары құлаққа жағымды - жағымсыз болып құралуы сияқты сөйлеудің ішіндегі сөздер де құлаққа жағымды - жағымсыз болып құралады» .

Әуезділік деп нені айтамыз? Әуезділік деп сез турасында айтсақ сөздің ішіндегі дыбыстардың үндері құлақка жағымды болып естілуін айтамыз. Сөйлеу турасында айтсақ сөйлеу ішіндегі сөйлемдерінің үндері құлақка жағымды болып естілуін айтамыз. Сөздің үні құлақка жағымды болуы - дыбыстарының тізілу түрінен, сөйлеудің үні құлаққа жағымды болуы сөйлемдерінің тізілуі түрінен.

Сондықтан сез әуөзділіrі де болады, сөйлеу әуөзділіrі де болады. Бірақ сөздің де, сөйлеудің де әуөзді болуының негізгі мәнісі бар. Екеуі де дауыс ағымына қарайды. Дауыс ағымы сөз ішінде дыбыстарының тіркесуіне қарайды да, сөйлеу ішінде сөйлемдерінің тіркесуіне қарайды. Сөз ішінде дауысты-дауыссыз, жарты дауысты дыбыстар араласып тіркесе келеді, бір сөзде дауысты дыбыстар көп келеді. Бір сөзде дауыссыз дыбыстар көп келеді. Дауысты сөздер көп келген сез үнді болады, дауыссыз дыбыстар көп келген сез үнсіз болып шығады. Қазақ тілінде дауысты дыбыстардың да кейінің үні аз, мәселен «ұ», «ү», «і» сөз ішінде бұлар көп келгенде де сөздің үні кем болып шығады және де кей сөздің ішінде қай дыбысты да болса көп келеді де, кей сөздің ішінде аз келеді. Сез әуөзділігі жағынан мұның да мәні көп болады. әуөзді сөз бен әуезсіз сөздің парқын мынадан байқауға болады. «Шамалы» деген сөз бен шанышқы деген екі сөздің құлақка қайсысы жағымды? Әрине «Шамалы» жағымды болып тұрғаны. Ішіндегі дыбыстарының бірі дауыссыз болғанда екіншісі дауысты болып, реттеліп келіп тұрғанынан; П. Дауысты дыбыстар ішінде көп болғандықтан сөздің үнді болып шыққанынан «Шанышқы» деген сөзде:

1. Дыбыстар реттеліп, бірі дауысты болғанда, екіншісі дауыссыз болып келіп отырған жоқ. 2. Дауысты дыбыстар аз. Сондықтан мұның үні жатық та емес, мол да емес. Үні кем және жатық болмаған соң құлақка жағымсыз болып естіліп тұр.

Дауысты дыбыстар мен дауыссыз дыбыстар аралатпа болып келмеген жерде, яғни кілең дауысты дыбыстар яки кілең дауыссыз дыбыстар қатар келген жерде сез айтуға оңтайлы болмайды. Қазақ тілінде қайсысы да болса қатарынан бір жерде екі дыбыстар болып келмейді. Дауыссыз дыбыстар қатар келетін сөздер “жаттықтыру”, “аптықтыру” деген сияқты болады. Бұларда қатар келген дауыссыз дыбыстар екеуден артық емес және сөздің үнін азайтып, айтуға онша оңтайсыздық келтіріп тұрған жоқ. Қазақ тілінде дауыссыз дыбыстардың қатарынан бір сөздің ішінде келуі, тіпті болмайды. Қатарынан келетін көздері қос сөздерге, не екі сөздің бірінің аяғы, бірінің басы дауысты дыбыс болып келетін жер де болады. Мәселен, сары үй, «торыайғыр», қазба үй, қара өлең, апта егін, қуса игі еді, қарамаса екен, бала емес, баласы еді. Қырдағы үй, кесе аяқ мосы ағаш деген сияқты сөздер. Дауысты дыбыстардың бұл сияқты қатарынан келуі айтуға оңтайсыз болып, сөздің әуөзділігін кемітеді. Бұл кемшілік қазақ тілінде көбінесе екі дыбыстың бірін айтып, бірін айтпаумен ғана сезілмейді. Айтқанда «Сары үй»: демей «Сарыүй» дейді. «Торы айғыр» демей, «Торайғыр» дейді. Басқаларын да солайша бір дыбыспен айтады. Мәселен, «қуса игі едің деген сөздерді «қусегеді» етіп айтады. «Баласы екен яки «бала екен» деп дыбыстарын түгелдемей-ақ «баласекен», «балекен» дейді. Бұл еңбек қазақ тіліндегі алғашқы тәжірибе, түңғыш зерттеу болуымен күнды. Ол бірнеше жылдар бойы оқу құралы ретінде пайдаланылған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.