Оқушыларын оқыту, тәрбиелеу үрдісі үстінде психикалық процестері мен танымдық қасиеттерін халық дидактикалық тұрғыдан дамыту
І. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... .2.3
ІІ. Негізгі бөлім
І ТАРАУ. Педагогиканың әдіснамалық негіздері
1.1.Педагогика әдіснамасы жөнінде түсінік
1.2. Педагогиканың философиялық негіздемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6.10
1.3. Педагогиканың жалпы ғылымдық әдіснамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ..11.13
ІІ ТАРАУ. Педагогиканың әдіснамалық негіздерін зерттеу принциптері
2.1. Педагогикалық зерттеулердің әдіснамалық принциптері ... ... ... ... .14.16
2.2. Педагогикалық зерттеулерді ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16.19
2.3. Педагогикалық зерттеу әдістемесі мен әдістер жүйесі ... ... ... ... ... .19.24
ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... 25
IV. Пайдаланылған әдебиеттет тізімі ... ...26
ІІ. Негізгі бөлім
І ТАРАУ. Педагогиканың әдіснамалық негіздері
1.1.Педагогика әдіснамасы жөнінде түсінік
1.2. Педагогиканың философиялық негіздемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6.10
1.3. Педагогиканың жалпы ғылымдық әдіснамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ..11.13
ІІ ТАРАУ. Педагогиканың әдіснамалық негіздерін зерттеу принциптері
2.1. Педагогикалық зерттеулердің әдіснамалық принциптері ... ... ... ... .14.16
2.2. Педагогикалық зерттеулерді ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16.19
2.3. Педагогикалық зерттеу әдістемесі мен әдістер жүйесі ... ... ... ... ... .19.24
ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... 25
IV. Пайдаланылған әдебиеттет тізімі ... ...26
Педагогика әуел бастан-ақ балалар тәрбиесі жайындағы ғылым болып қалыптасқан. Тәрбие жайындағы белгілі мәліметтер адам баласының тәрбиесіне сүйенеді. Алғашқы қоғамдағы адамдардың тәрбие жөніндегі таным-мағлұматтары, дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары заман ағымына орай бір буыннан екінші буынға ауысып отырды. Адамзат қоғамының, ғылым -білімінің дамуына байланысты тәрбиенің шығуын, оның даму заңдылықтарын ғылыми жолмен түсіндірудің қажеттігі туды. Осындай өмір, ғылым елегінен өткен мәліметтерді пайдаланып, педагогика адам тәрбиесіне қатысты мәселелерді жан-жақты түсіндірудің ғылыми және әдіснамалық жолдарын қарастырады.
Кейінгі кезде педагогиканы тек қана мектеп жасына дейінгі және мектеп жасындағы балаларды зерттейтін пән деген ұғым шеңберінен шыға алмаушылық та бар. Оның себебі, педагогика орта және жоғары дәрежелі білім беретін кәсіптік оқу орындарының жұмысы мен жұртшылық арасындағы тәрбие мәселелерін зерттеумен айналысқан жоқ. Ал педагогика пәні жайындағы талас пікірлер, оның тәрбиелік мүмкіндіктерін кеңейту мақсатында болмай, тек қана терминологиялық тұрғыда айтылып келеді. Өйткені, оқулықтар мен оқу құралдарында педагогика пәніне берілген әр түрлі анықтамалардың өзі авторлар арасында бірыңғай көзқарастың жоқ екенін көрсетеді. Әрине, термин жөніндегі мұндай талас пікірлер педагогика ғылымының дамуына игі әсерін» тигізбейді.
Кейінгі кезде педагогиканы тек қана мектеп жасына дейінгі және мектеп жасындағы балаларды зерттейтін пән деген ұғым шеңберінен шыға алмаушылық та бар. Оның себебі, педагогика орта және жоғары дәрежелі білім беретін кәсіптік оқу орындарының жұмысы мен жұртшылық арасындағы тәрбие мәселелерін зерттеумен айналысқан жоқ. Ал педагогика пәні жайындағы талас пікірлер, оның тәрбиелік мүмкіндіктерін кеңейту мақсатында болмай, тек қана терминологиялық тұрғыда айтылып келеді. Өйткені, оқулықтар мен оқу құралдарында педагогика пәніне берілген әр түрлі анықтамалардың өзі авторлар арасында бірыңғай көзқарастың жоқ екенін көрсетеді. Әрине, термин жөніндегі мұндай талас пікірлер педагогика ғылымының дамуына игі әсерін» тигізбейді.
1. Қоянбаев Ж., Қоянбаев Р. Педагогика. -Астана,1998.
2. Әбенбаев С. Мектептегі тэрбие жұмысының әдістемесі. -А., 1999.
3. Бержанов Қ., Мусин С. Педагогика тарихы. -А., Мектеп,1984.
4. Макаренко А.С. Үстаздық дастан .- А., 1985.
5. Макаренко А.С. Ата-аналар кітабы. -А., 1985.
6. Сейталиев К. Тәрбие теориясы. - Алматы., Мектеп,1973.
7. Тілеуова С. С, Әліпбек А. 3. «Педагогика», Шымкент, 2006 ж.
8. Сманов I,. Оңғарбаев Ә. «Педагогика», Шымкент, 2005 ж.
9. Сухомлинский В. «Коллективтің кұдіретті күші» Алматы, 1979 ж.
Ю.Әбиев Ж., Бабаев С, Құдиярова А.Педагогика. - Алматы: Дарын. 2004.
П.«Сынып жетекшісі» Алматы, 2003 ж.
12.«Мектеп» ғылыми-әдістемелік, педагогикалық журнал, Шымкент, 2004 ж.
13.«Сынып жетекшісі», Алматы, 2003
Н.Қазақстан Республикасының «Білім беру туралы заңы», 1999 ж.
15. Бержанов Қ., С. Мусин «Педагогика тарихы», Алматы, 1984 ж.
16.«Мектеп» журналы, Шымкент, 2005 ж.
17.«Бастауыш мектеп» № 7 , Алматы, 2005 ж.
18. Жрлабаев М.«Педагогика», Алматы, 1992 ж.№
19.«Бастауыш мектеп» № 9, Алматы, 2005 ж.
2О.«Мектеп» ғылыми-әдістемелік педагогикалық журнал, Шымкент, 2005 ж.
21.Болдырев Н.И. Класс жетекшісі . -Алматы: Мектеп, 1980.
22. Қожахметова К.Ж. Мектеп директорының тэрбие ісі жөніндегі
орынбасары. Алматы, Әлем, 2000.
23.Қазақстан Республикасының "Білім беру туралы заңы" 1999ж. 24.Қазақстан Республикасыньщ Гуманитарлык білім беру тұжырымдамасы
1994 ж. 25..Синица И.Е. Педагогтық эдеп және ұстаздық шеберлік. А. 1987ж.
2. Әбенбаев С. Мектептегі тэрбие жұмысының әдістемесі. -А., 1999.
3. Бержанов Қ., Мусин С. Педагогика тарихы. -А., Мектеп,1984.
4. Макаренко А.С. Үстаздық дастан .- А., 1985.
5. Макаренко А.С. Ата-аналар кітабы. -А., 1985.
6. Сейталиев К. Тәрбие теориясы. - Алматы., Мектеп,1973.
7. Тілеуова С. С, Әліпбек А. 3. «Педагогика», Шымкент, 2006 ж.
8. Сманов I,. Оңғарбаев Ә. «Педагогика», Шымкент, 2005 ж.
9. Сухомлинский В. «Коллективтің кұдіретті күші» Алматы, 1979 ж.
Ю.Әбиев Ж., Бабаев С, Құдиярова А.Педагогика. - Алматы: Дарын. 2004.
П.«Сынып жетекшісі» Алматы, 2003 ж.
12.«Мектеп» ғылыми-әдістемелік, педагогикалық журнал, Шымкент, 2004 ж.
13.«Сынып жетекшісі», Алматы, 2003
Н.Қазақстан Республикасының «Білім беру туралы заңы», 1999 ж.
15. Бержанов Қ., С. Мусин «Педагогика тарихы», Алматы, 1984 ж.
16.«Мектеп» журналы, Шымкент, 2005 ж.
17.«Бастауыш мектеп» № 7 , Алматы, 2005 ж.
18. Жрлабаев М.«Педагогика», Алматы, 1992 ж.№
19.«Бастауыш мектеп» № 9, Алматы, 2005 ж.
2О.«Мектеп» ғылыми-әдістемелік педагогикалық журнал, Шымкент, 2005 ж.
21.Болдырев Н.И. Класс жетекшісі . -Алматы: Мектеп, 1980.
22. Қожахметова К.Ж. Мектеп директорының тэрбие ісі жөніндегі
орынбасары. Алматы, Әлем, 2000.
23.Қазақстан Республикасының "Білім беру туралы заңы" 1999ж. 24.Қазақстан Республикасыньщ Гуманитарлык білім беру тұжырымдамасы
1994 ж. 25..Синица И.Е. Педагогтық эдеп және ұстаздық шеберлік. А. 1987ж.
Жоспары:
І.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2-3
ІІ. Негізгі бөлім
І ТАРАУ. Педагогиканың әдіснамалық негіздері
1.1.Педагогика әдіснамасы жөнінде
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5-6
1.2. Педагогиканың философиялық
негіздемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6-10
1.3. Педагогиканың жалпы ғылымдық
әдіснамасы ... ... ... ... ... ... . ... ... .11-13
ІІ ТАРАУ. Педагогиканың әдіснамалық негіздерін зерттеу принциптері
2.1. Педагогикалық зерттеулердің әдіснамалық
принциптері ... ... ... ... .14-16
2.2. Педагогикалық зерттеулерді
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16-19
2.3. Педагогикалық зерттеу әдістемесі мен әдістер
жүйесі ... ... ... ... ... .19-24
ІІІ.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 25
IV. Пайдаланылған әдебиеттет
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .26
І. КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының көкейтестілігі: Педагогика әуел бастан-ақ балалар
тәрбиесі жайындағы ғылым болып қалыптасқан. Тәрбие жайындағы белгілі
мәліметтер адам баласының тәрбиесіне сүйенеді. Алғашқы қоғамдағы адамдардың
тәрбие жөніндегі таным-мағлұматтары, дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары заман
ағымына орай бір буыннан екінші буынға ауысып отырды. Адамзат қоғамының,
ғылым -білімінің дамуына байланысты тәрбиенің шығуын, оның даму
заңдылықтарын ғылыми жолмен түсіндірудің қажеттігі туды. Осындай өмір,
ғылым елегінен өткен мәліметтерді пайдаланып, педагогика адам тәрбиесіне
қатысты мәселелерді жан-жақты түсіндірудің ғылыми және әдіснамалық жолдарын
қарастырады.
Кейінгі кезде педагогиканы тек қана мектеп жасына дейінгі және мектеп
жасындағы балаларды зерттейтін пән деген ұғым шеңберінен шыға алмаушылық та
бар. Оның себебі, педагогика орта және жоғары дәрежелі білім беретін
кәсіптік оқу орындарының жұмысы мен жұртшылық арасындағы тәрбие мәселелерін
зерттеумен айналысқан жоқ. Ал педагогика пәні жайындағы талас пікірлер,
оның тәрбиелік мүмкіндіктерін кеңейту мақсатында болмай, тек қана
терминологиялық тұрғыда айтылып келеді. Өйткені, оқулықтар мен оқу
құралдарында педагогика пәніне берілген әр түрлі анықтамалардың өзі
авторлар арасында бірыңғай көзқарастың жоқ екенін көрсетеді. Әрине, термин
жөніндегі мұндай талас пікірлер педагогика ғылымының дамуына игі әсерін
тигізбейді.
Курстық жұмыстың мақсаты: Оқушыларын оқыту, тәрбиелеу үрдісі үстінде
психикалық процестері мен танымдық қасиеттерін, адамгершілік нормаларын
халық дидактикалық тұрғыдан меңгертіп дамыту.
Зерттеу объектісі:
Оқушылардың педагогикалық әдістаналық негізінде өңделген сабақтармен,
ұлттық ойындар арқылы оқыту, тәрбиелеу және дамыту.
Зерттеу пәні:
Оқушылардың психикалық процестері мен танымдық қасиеттерін дамытуға
бағытталған сабақтар.
Курстық жұмыстың міндеті: Қазіргі кезеңде тәрбиенің ықпал жасау өрісі
орасан кеңейе түсуде. Осыған орай, педагогиканы тек қана балалар тәрбиесі
жайындағы ғылым деп шек қою дұрыс болмайды. Педагогиканың ғылыми таным
саласы — тәрбие. Педагогика қоғамдық өмірдегі тәрбиенің мәні мен рөлін
анықтайды. Сондықтан педагогика жалпы адам тәрбиесі жайындағы ғылым. Ал
тәрбие — жастарды әлеуметтік өмірге және еңбекке даярлау, оларға қоғамдық-
тарихи тәжірибені үйрету процесі.
Педагогика пәнін және оны зерттейтін салаларын толық түсіну үшін ең
алдымен негізгі педагогикалық ұғымдарды қарастырайық.
Әрбір ғылымның өзіне тән тану саласы және ғылыми ұғымдары бар. Мысалы,
философияда мұндай ұғымдарды болмыс, материя, қозғалыс, экономикалық
теорияларда — қоғамның өндіргіш күштері мен өндірістік қатынастары, ал
педагогикада — тәрбие, білім беру, оқыту жатады.
І ТАРАУ. Педагогиканың әдіснамалық негіздері
1.1.Педагогика әдіснамасы жөнінде түсінік
Ғылым дамуының басты шарты-жаңа деректермен үздіксіз толығып бару. Ал
деректердің жинақталуы мен олардың түсініктемесі ғылыми негізделген зерттеу
әдістеріне тәуелді келеді әдістер өз кезегінде, ғылым аймағында әдіснама
атауын алған теориялық принциптердің бірлікті тобымен міндетті байланыста
болады.
Қазіргі заман ғылымында әдіснама деп ғылыми-танымдық іс-әрекеттердің
түзілу принциптері, формалары мен тәсілдері жөніндегі білімді айтамыз.
Ғылым әдіснамасы зерттеу жүйесіндегі құрылымдық бірліктердің нысаны, талдау
пәні, зерттеу міндеттері, зерттеу құралдар тобы т.б. сипаттамасын береді.
Сонымен бірге зерттеу міндеттерінің шешімін табу процесіндегі әрекеттер
бірізділігін белгілейді. Осыдан, педагогика әдіснамасын педагогикалық таным
және болмысты қайта жасаудың теориялық ережелер топтамасы ретінде
қарастырған жөн.
Әрқандай әдіснама қалыпты көрсетпе - нұсқау және реттестіру қызметтерін
атқарады. Дегенмен, әдіснамалық білім екі күйде іске асырылуы мүмкін:
дескриптивтік не прескриптивтік.
Дескриптивтік әдіснама - ғылыми білімдердің құрылымы мен ғылыми таным
заңдылықтары жөніндегі білім ретінде зерттеу процесіне бағыт-бағдар береді,
ал прескриптивтік әдіснама -зерттеу іс-әрекеттерін реттеп барудың жол
жобасын белгілеп, көрсетеді. Дәстүрлі әдіснамалық талдауда ғылыми іс-
әрекеттерді жүзеге асыру тиімділігімен танылған ұсыныстары және
ережелеріне байланысты құрастыру міндеттері басымдау болса, ал дескриптивті
талдауда ғылыми таным процесінде іске асырылған зерттеу әрекеттерін
қайталап баяндау, түсіндіру қызметтері атқарылады.
Әдіснамалық білімдер тобы төрт деңгейді келеді (Э.Г.Юдин):
философиялық, жалпы білімдік нақты ғылымдық және технологиялық.
Әдіснаманың ең жоғары философиялық деңгейі танымның жалпы принциптері мен
бүкіл ғылымның категориялар құрылымын негіздейді. Осыдан философиялық
білімдердің барша жүйесі әдіснамалық қызмет атқарады. Екінші - жалпы
ғылымдық -әдіснама денгейінде ғылымдардың баршасында не көпшілігінде
қолданылуы мүмкін теориялық тұжырымдарды белгілейді. Үшінші деңгей - нақты
ғылым әдіснамасы қандай да нақты ғылыми пән аймағында қолданылатын зерттеу
әдістері мен принциитерінің жиынтығын құрайды. Нақты ғылым әдіснамасы
белгілі саладағы ғылыми тануға тән болған проблемаларды, сондай-ақ
жоғарылау келген әдіснамалық деңгейлерге
байланысты алға тартылатын мәселелерді де қамтиды, мысалы; педагогикалық
зерттеулердегі жүйелестіру мен жобалау (моделдеу) проблемалары. Төртінші
деңгей - технологиялық әдіснама –зерттеу әдістері мен техникасын белгілеп.
деректі эмпирикалык материалдарды жинақтап, алғашқы өңдеуден өткізіп, кейін
оларды ғылыми білімдер өрісіне қосу қызметтерінен хабар береді. Бұл
деңгейдегі әдіснамалық білім нақты көрсетпе-нұсқау сипатына ие. Әдіснаманың
барша деңгейлері күрделі жүйеде бірігіп, өзараса сабақтастықпен байланысты
келеді. Ал әрқандай әдіснамалық деп танылған білімнің, мазмұндық негізі
философиялық деңгейден іздестіріледі. себебі таным процесі
мен болмысты қайта жасау әрекеттерінің дүниетаным, көзқарас бағдары осы
философиямен айқындалады.
1.2. Педагогиканың философиялық негіздемесі
Қазіргі кезеңде адам зерттеулеріне байланысты әрқилы ғылымда әдіснамасы
сипатында көптеген философиялық бағыт-бағдарлар, теориялық көзқарастар бір
қатар жасауда. Солардың, ішінен бүгінгі педагогикада өз орнын тапқан келесі
философиялық білімдерді ажыратуға болады: экзистенциализм, прагматизм,
неотизм, неопозитивизм, диалектикалық материализм ж.т.б.
Экзистенциализм немесе адамның тіршілік, болмыс толғаныстары
философиясы. Бұл бағытты дәрігітеуші көрнекті өкілдер: Н.А. Бердяев, Л.И.
Шестов (Ресей), М. Хайдеттер, Г. Ясперс (Германия), Ж. Сатр, А. Камю
(Франция), Э. Брейзах, П. Тиллих (АҚШ) т.б. Экзистенциалнзмнің негізгі
ұғымы- тіршілік - өз меніне шомған жекеленген адам болмысы.
Экзистенциалистер түсінігінде шынайы дүниенің мәні оның субъектті сипатта
болуына тәуелді. Олар тікелей объектив білімдер мен объектив шындықты
мойындамайды.
Сырттай дүние әр адамның, ішкі мені тарапынан қалай қабылданса,
солай танылуы тиіс.
Экзистенциалистер қазіргі коғамның жеке адамды күйреуге соқтыратын,
оның өзіндік ерекшелігін жойып, қауымнан аласталуына және т.б. себепші
келеңсіздіктерін алғатартады. Мұндай қиыншылықтан құтылудың жолын олар әр
адамның өзін-өзі кемелдендіру әрекетімен байланыстырады. Осыдан, мектептің
мақсаты, экзистенциалистердің пікірінше, оқушыларды өзін-өзі қалыптастыруға
үйретіп, өз менін жасауға қажет тәрбие, білім беру.
Шынайы білімдерге қарсы тұруымен аталған бағыт теоретиктері мектеп
бағдарламалары мен оқулықтарына қарсылық білдіреді. Білім құндылығы мен
қажеттілігі әр нақты тұлға үшін өзіндік маңызға ие болуынан мұғалімнің
міндеті оқу, тәрбие материалын игеруде оқушыға толық еркіндік беріп, оның
ынта-ықыласы мен қызығуларына жол ашу. Заттар мен құбылыстар мәнін ұғыну
оқушы еркінде. Ал ұғу процесі санаға негізделмей, бала сезімдері, арманы
мен сеніміне орай іске асырылады. Экзистенциализм жекелеп оқытудың
философиялық негіздемесі ретінде танылып отыр.
Неотомизм - орта ғасырлық діни философ Фома Аквинскийден бастауын алған
әдіснамалық бағыт. Бұл ағымның ерекшелігі – сана объективтігін мойынданды.
Бірақ мұның астарында сыр бар: сана неотомистер үшін діни доғмаларды
дәлелдеу мен шіркеудің адамдарға болған ықпалын күшейте түсу құралы ретінде
ғана қажет.
Ғылыми білімдердің адамдар өміріне жан-жақты, берік енуін мойындаудан,
неотомистер ортағасырлық Ф.Аквинский идеяларын осы заман жағдайлары мен
талаптарына сәйкестендіре қолдануға мәжбүр болып отыр, Алайда олар
танымында дүние екі талай: заттасқан және рухани. Заттасқан болмыс- ең
төмен деңгейлі, өлі, мақсаты мен мәні жоқ дүние - оны зерттейтін ғылым.
Эмпирикалық деректерді жинауға бағдарланған ғылым дүние мәнін ашуда
қауқарсыз, себебі ол мән Алланың қолында. Сондықтанда анайы шындық,
неотомистердің пікірінше, Жаратқан ақылымен ғана танылады, оның аяны
арқасында ғана пенде санасына қонады.
Адам - екі тарапты, қосарланып жүретін заттасқан және рухани дүниеден
тұрады. Соңғысы жоғары құндылық ретінде танылып, тқлғаның адамгершілік
сипатын көрсетеді. Бұл адамға мәңгі өмір Берген Алла тартуы.
Неотомистер мектептің шектен тыс ақыл-ойға тәуелділігін (рационалдығын)
сынап, оны баланың санаға дейін тума берілген астарын қалайтын табиғи
мүмкіндіктерін (сүйіспеншілік, бақыт, еркіндік пен өмір мәнінің негізі)
жақтан шығарғандығымен айыптайды. Сондықтан барша оқу және тәрбие жүйесі
баладағы Алладан дарыған санаға дейінгі ұмтылысты дамытуға бағытталуы
қажет.
ХІХ-ХХ ғ.ғ. тоғысында химия, биология және т.б. жаратылыстану
ғылымдарының ерістей дамуымен философия сахнасында жаңа- позитивистік бағыт
пайда болды. Бұл бағыт өкілдері табиғаттану пәндері мен оларда қолданылатын
әдістерді әсіре дәріптеп, сандық зерттелген дәйектерді ғана дұрыс та
дәлелді деп таниды. Таптық күрес, қоғам дамуы, әлеуметтік қайшылықтармен
байланысты проблемаларды тіпті де жалған, ғылыми деректеуге келмейді деп
жариялады. Позитивистер үшін бірден бір мәнді ғылымдар - бұл математика мен
табиғаттану, ал қоғамдық ғылымдар- шындыққа сиыспайтын ертегі.
Неопозитивизм мәндік тұрғыдан өз негізі позитивизмді қолдай отырып,
қазіргі заман ұғымдары мен терминдерін пайдалануымен осы дәуір
философиясында елеулі орын иеледі. Педагогика әлсіздігін, неопозитивистер,
оның шынайы деректермен іс-әрекеттерге орынды мән бермей, пайдасыз идеялар
мен абстракцияға бой ұрғандығынан көреді. Олар білім беру жолында мазмұнға
емес, әдістерге елеулі мән беріп, оқу мен тәрбиеде негізгі нәрсе білім
емес, ал оны ұғу мен игеру әдістері –деген тұжырымды алға тартты.
Неопозитивизмнің көрнекті өкілі- ірі атомшы ғалым, АҚШ-тың саяси қайраткері
- Дж. Конант. Оның Бүгінгі Америка орта мектебі, Американ мұғалімдерін
дайындау атты еңбектері АҚШ педагогикасының өркендеуіне зор үлесін қосты.
Прагматизм философиялық ағым ретінде ХІХ-ХХ ғ.ғ. шектерінде пайда
болды. Ғылым, техника және өндірістің қарқынды дамуы материалистік
философияның тұғырын бекіте түсіп, абсолюттік идеализмнің негіздеріне ақау
салды. Прагматистік бағытты қалаушылар идеализм мен материализмнен
бөлектенген жаңа философияны ұстанатынын жария етті. Прагматизмдегі басты
ұғым- тәжірибе, іс(грекше прагма), осыдан олар болмыс танудың негізі
жеке адамның іс-тәжірибесінде деп біледі де объектив білімдерді
мойьтндаудан бастартады. Олардың пікірінше, адамның практикалық іс-
әрекетінің нәтижесінде алынған, ол үшін құндылықты болған білімдер ғана
шынайы сипатта болуы мүмкін.
Прагматизмнің аса көрнекті өкілі- американдық ғалым-Дж.Дьюи. Оның
шығармашылығымен жүзеге келген прагматикалық педагогика көптеғен елдердің,
әсіресе АҚШ-тың мектептік білім жүйесінің қалыпқа түсіп, өркендеуіне зор
ықпал жасады, әлі де ықпал жасауда. Өзінің көптеген педагогикалық
еңбектерінде Дж.Дъюи ескі, схоластикалық мектепті сынай отырып, оқу мен
тәрбиеге орай аса маңызды болған бірқатар принциптерді алға тартты.
Олардың, ішіндегі бала белсенділігін дамыту, бала оқуының ықпалды мотиві-
қызығуға дем беру принциптерінің орындалуын білім игертудегі басты міндет
деп есептеді.
Прагматизмнің тірек ұғымы тәжірибеге сүйене отырып, Дж.Дьюи оқу
процесінің негізі баланың жекеленген іс-әрекеттік тәжірибесінде болатынын
уағыздады. Оның ойынша, оқу-білім мақсаты балағатумадан берілген
инстинкттер мен қабілеттердің өзіндік көрінуіне ықпал жасау. Дж.Дьюи және
оның ізбасарлары (Т.Брамельд, А.Маслоу, Э.Келли жэне т.б.) инабаттылық
тәрбиесі мәселелерін де осы жекеленген тәжірибе тұрғысынан қарастыруды
дәріптейді. Адам өз әрекет-қылығын басқаруда алдын ала жоспарланған
принциптермен ережелерге тәуелді болмай, нақты жағдай мен көзделген
мақсатқа орай белгілі әрекетке кірісуі қажет екендігін мақұлдайды. Жеке
табысқа жету жолында жәрдем бергеннің бәрін прагматистер ізгілік нышаны
ретінде таниды.
Диалектикалық материализм табиғат, қоғам және ойлау процестерінің жалпы
қозғалыс және даму зақдылықтары жөніндегі философиялық білім ретінде ХІХ ғ.
40-жылдарында туындады. Ол ХХғ., әсіресе социализм елдерінде кең өріс
тапты. Бұл бағыттың көрнекті әкілдері - К.Маркс және Ф.Энгельс қоғам
тарихын танудың құралы материализмлі жариялай отырып, теориялық таным үшін
қоғамдық тәжірибенің рөлін негіздеді, материализм мен диалектиканы табиғи
ұштастыққа келтірді.
Диалектикалық материализмнің негізгі тұжырымдары келесідей: материя -
бірінші, ал сана - одан туындаушы, материяның (адам миының) дамуы
нәтижесінде пайда болатын өнім (материалистік монизм принципі); объектив
дүние мен сана құбылыстары себепті шарттасқан, өзара байланысты және
тәуелді (детерминизм принципі); барша заттар мен құбылыстар қозғалыс
жағдайында болып, дамиды және өзгеріске келеді.
Диалектикалық материализм философиясында аса маңызды орын диалектика
заңдарына берілген: саңдық өзгерістердің салалық ауысуы,
қарама-қарсылық бірлігі мен күресі, жоқты жоққа шығару.
Диалектикалық материализм педагогикасының негізгі идеялық ұстанымы-
тұлға қоғамдық қатынастардың объекті де, субъекті де. Адамның тұлғалық
дамуы мен кемелденуі сыртқы жағдайлармен себепті тәуелдідікте
(детерминирован), сонымен бірге сол нақты адамның табиғи болмысына
байланысты. Тұлға дамуында жетекшілік рөл - тәжірибеде. Ал тәрбие тарихи
және таптық сипатқа ие болған күрделі әлеуметтік процесс. Тұлға және адам
іс-әрекеті ажырамас тұтастық құрайды, яғни тұлға іс-әрекетте, еңбекте
көрінеді және қалыптасады.
Жаңаланған дәуір педагогикасы философиялық деңгейлі әрқилы әдіснаманы
өз ғылыми зерттеулерінің бас қаруы ретінде міндетті түрде
қолданып, пайдалануы қажет.
1.3. Педагогиканың жалпы ғылымдық әдіснамасы
Жалпы ғылымдық әдіснама қоршаған болмыс құбылыстары мен процестерінің
жалпыланған байланысы және өзара шарттастығына
негізделген жүйеліліктен танылуы мүмкін. Ол әрбір зерттеуші мен практикті
белгілі құрылымға, сондай-ақ өзінің жасау заңдылықтарына ие өмір
құбылыстарының белгілі жұйесіне бағдарлайды.
Жүйелілік мәніне орай әрқандай салыстырмалы дербес бірліктер өз бетінше
шектелмей, өзара байланысқан даму мен қозғалыста қарастырылады. Осыдан ол
жүйені құраушы элементтерде көріне бермейтін біріктіруші жүйе қасиеттері
мен сапалық белгілерді анықтауға көмектеседі. Жүйеліліктің заттасқан және
тарихи қырлары келесідей зерттеу припциптерін бірлікте іске асыруды қажет
етеді: тарихилық, нақтылық, көптарапты байланыстар мен дамуды ескеру.
Жүйелілікті білуден педагогикалық теория, эксперимент пен практика
тұтастығы орындалады.
Теориялық негізде жобаланған экспериментте біршама тексерілген ғылыми
білімдер мен тұжырымдардың шынайылылығы практика міндеті мен талаптарына
орай өлшестіріледі. Практикадан білімнің жаңа іргелі проблемалары
туындайды. Сонымен, теория практикалық шешімдердің, дұрыстығына арқау
болады. ал білім тәжірибесіне байланысты ұланғайыр проблемалар мен
міндеттер іргелі дәстурлерді қажет ететін жаңа сұрақтардың туындауына жол
ашады.
Педагогикалық технологиялар жөнінде алдағы дәріс баяндарда сөз болады.
Егер адам сана және өзіндік санаға ие болып, өз бетінше жаңғыртушы іс-
әрекет орындауға қабілетті болса, онда ол адам тұлға деп аталады. Адам
тұлға болып туылмайды, ол қасиеттік дәреже даму барысында қалыптасады.
"Адам" ұғымынан өзгеше ''тұлға'' түсінігі - адамның қоғамдық қатынастар,
басқа адамдармен араласу ықпалында қалыптасқан әлеуметтік сапа-қасиеттерін
білдіреді. Тұлға ретінде әрбір адам әлеуметтік жүйеде мақсат бағдарлы және
ойластырылған тәрбие барысында қалыптасады. Әрбір тұлға, бір жағынан.
қоғамдық тәжірибені игеру деңгейімен екінші жағынан, материалдық және
рухани құндылықтар қорына қосқан қоғамдық үлесімен танылады.
Тұлға болып жетілу үшін адам өзіне табиғаттан берілген және өмір
мен тәрбие желісінде қалыптасқан ішкі қасиеттерін нақты практикалық
қызметте аша білуі шарт.
Адам дамуы - бұл өте күрделі, ұзақ мерзімді және қарама-қайшылықты
процесс. Біздің ағзамызда болып жатқан өзгерістер қмір бойына ұласады. Ал
адамның тән-дене болмысы мен рухани дүниесі әсіресе балалық және жас
өспірімдік шақта қарқынды ауысуларга кезігеді. Адамның дамуы сандық
өзгерістердің қарапайым жиынтығы немесе төменнен жоғарыға бағытталған
ілгерілі қозғалыс тобы емес бұл процестің, өзіне тән ерекшелігі –сандық
өзгерістердің тұлғаның физикалық, психикалық және рухани сапалық
қасиеттеріне диалектикалық түрде өтіп, жаңалануы. Бұл құбылыстарды
түсіндіруде әртүрлі көзқарастар қалыптасқан. Мамандардың бір бөлігі
адамдардың дамуын кездейсок, басқарымға келмейтін өзінше жүрісі бар, даму
өмір шарттарьша тәуелсіз. сондықтан, тумадан берілген күштерге байланысты;
адамның дамуын ешкім, еш уақытта өзгертуі мүмкін емес, тағдыр белгілейді.
Ал басқа бір зерттеушілер тобының пайымдауынша: даму - бұл әуел бастан
қозғалысқа қабілетті тірі материя. Даму жолында көне жойылып. жаңатуындап
барады. Өмірге енжар икемдесуші жануарлардан адам өз дамуы үшін қажеттерін
өз еңбегімен жасай алатындығымен ажыратады.
Дамуды қозғаушы күш —қарама-қарсылықтар тайталасы, Қарама-
қарсылықтардың арқасында үздіксіз қайта жасалулар мен жаңғыртулар дүниеге
келеді. Қарама-қарсылықтар - бұл өзара екі полярлы күштердің бір-біріне
сиымсыздығынан туындайтын диалектикалық процесс. Адам қайшылықтарды іздеп
иемесе ойдан шығарып, әлектенуінің қажеті жоқ, олар қадам сайын өмірлік
қажеттіктердің өзгеру салдарынан пайда болып отырады. Табиғатынан адамның
өзі де қарама-қайшылықты дүние болмысы. Қарама-қайшылықтар барша адамдардың
дамуына ықпал жасаушы ішкі жэне сыртқы. жалпы
(әмбебап), сонымен бірге қарапайым материалдық және ең жоғары рухани
қажеттерінің және оларды қанағаттандыру мүмкіидіктері арасындағы қарама-
қайшылықтар әмбебап сипатқа ие. Ішкі қарамақайшылықтар әр адамның өз
болмысына қанағаттанбауынан туындайлы. Олар жеке-дара ниеттерде көрінеді.
Негізгі ішкі қайшылықтардың бірі - жаңадан пайда болған қажеттер мен оларды
іске асыру мүмкіндіктерінің арасындағы алшақтықтар, Мысалы, оқушылардың өз
психикасы мен интеллект, әлеуметтік деңгейінің жетімсіздігіне қарамай.
мүмкіндіктері толысқан ересектермен бірге іс алып баруға ұмтылуы.
"Қалаймын" қолымнан келмейді", "білемін" - "білмеймін".
"мүмкін" - "болмайдьі", "бар" - "жоқ" – мәңгі қарама-қайшылықтарды
белгілейтін қосарлы ұғымдар. Адам дамуын зерттей отырып, ғалымдар даму және
оның нәтижелері - бір жағынан және оларға ықпал жасаушы еебептер - екінші
жағынан, арасындағы заңдылықты байланыстарды андатушы бірнеше маңызды
тәуелділіктерді ашты.
Неліктен кей адамдар өз дамуында өте биік нәтижелерге жетіседі,
ал екінші біреулер - ондай мүмкіндікке ие емес? Бұл процестің және оның
нәтижесі неге байланысты? Ұзаққа созылған зерттеулер осы сұраққа орай жалпы
заңдылық ашты: адам дамуы ішкі және сыртқы жағдайларға тәуелді. ішкі
жағдайлар адам ағзасының физиологиялық және психикалык қасиеттері, Сыртқы
жағдайлар - бұл адамның қоршаған ортасы, ол жасаған және дамыған аймақ,
сырткы ортамен ықпалды араласу процесінде адамның ішкі мәні өзгереді, жаңа
қасиеттері қалыптасады, ал бұл, өз кезегіңде алдағы өзгерістерге жол ашады.
Сонымен, адамның дамуы сандық және сапалық өзгерістердің желісі мен
нәтижесі. Даму барысында адам тұлғаға айналып, сана мен өзіндік сана,
дербес жаңғыртушы іс-әрекет иесі болып жетіледі. Дамудың қозғаушы күші-
қарама-қарсылықтар күресі. Адамның дамуы ішкі және сыртқы жағдайлармен
анықталады.
ІІ ТАРАУ. Педагогиканың әдіснамалық негіздерін зерттеу принциптері
2.1. Педагогикалық зерттеулердің әдіснамалық принциптері
Ғылыми-педагогикалық зерттеулер жүргізуде төмендегідей принтиптерді
басшылыққа алу кажет:
- педагогикалық кұбылыстардын шынайылылығы мен шарттасқандығын ескеру,
себебі дүниедегінің бәрі өзінің ішкі объектив заңдары қарама-қарсылықтары
және себепті-салдарлы байланыстарына орай жасайды әрі дамиды;
- құбылыстарды даму барысында зерттеу;
- бір құбылысты екіншілерімен өзара қатынаста байланыстыра зерттеу;
- зерттеу процесінде қалаған ғылыми проблеманың шешімі біріншісі
толықтырып отырушы көптеген әдістер кешенімен орындалатынын естен шығармау;
- зерттеу әдістері зерттелетін құбылыстың мән-мағынасына сай келуі
процесін сол дамудың қозғаушы күші және даму көзі саналатын оның қарама-
қарсылықтарына негізделген өзіндік қозғалыс және өзіндік даму ретінде
қарастыру;
- сынақталушыға, білім-тәрбие процесіне зиян келтіретін, адамгершілік -
инабаттылық талаптарына қайшы болатын эксперименттерді өткізбеу.
Белсенділік оқу барысында шәкіртке тезірек және табысты әлеуметтік
тәжірибе топтауға мүмкіндік береді. Оның қарым-қатынас, тілдесу
қабілеттерін дамытады, қоршаған болмысқа деген көзқарасын қалыптастырады.
Баланың ақыл-парасатты дамуын танымдық белсенділік қамтамасыз етеді. Бұл
үшін балаға танымдық мәселелерді шешуімен бірге игерілген білімдерді
практикада қолдану қажеттігі де тән болуы тиіс. Себебі еңбектегі
белсенділік тұлғаны өзінің рухани және адамгершілік дүниесін тез арада және
тиімді қалыптастыруға ынталандырады, оны көп және нәтижелі еңбектенуге
бағыттайды.
Белсенділіктің барша көріністерінің негізінде бір ғана тұрақты дерек
көзі- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2-3
ІІ. Негізгі бөлім
І ТАРАУ. Педагогиканың әдіснамалық негіздері
1.1.Педагогика әдіснамасы жөнінде
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5-6
1.2. Педагогиканың философиялық
негіздемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6-10
1.3. Педагогиканың жалпы ғылымдық
әдіснамасы ... ... ... ... ... ... . ... ... .11-13
ІІ ТАРАУ. Педагогиканың әдіснамалық негіздерін зерттеу принциптері
2.1. Педагогикалық зерттеулердің әдіснамалық
принциптері ... ... ... ... .14-16
2.2. Педагогикалық зерттеулерді
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16-19
2.3. Педагогикалық зерттеу әдістемесі мен әдістер
жүйесі ... ... ... ... ... .19-24
ІІІ.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 25
IV. Пайдаланылған әдебиеттет
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .26
І. КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының көкейтестілігі: Педагогика әуел бастан-ақ балалар
тәрбиесі жайындағы ғылым болып қалыптасқан. Тәрбие жайындағы белгілі
мәліметтер адам баласының тәрбиесіне сүйенеді. Алғашқы қоғамдағы адамдардың
тәрбие жөніндегі таным-мағлұматтары, дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары заман
ағымына орай бір буыннан екінші буынға ауысып отырды. Адамзат қоғамының,
ғылым -білімінің дамуына байланысты тәрбиенің шығуын, оның даму
заңдылықтарын ғылыми жолмен түсіндірудің қажеттігі туды. Осындай өмір,
ғылым елегінен өткен мәліметтерді пайдаланып, педагогика адам тәрбиесіне
қатысты мәселелерді жан-жақты түсіндірудің ғылыми және әдіснамалық жолдарын
қарастырады.
Кейінгі кезде педагогиканы тек қана мектеп жасына дейінгі және мектеп
жасындағы балаларды зерттейтін пән деген ұғым шеңберінен шыға алмаушылық та
бар. Оның себебі, педагогика орта және жоғары дәрежелі білім беретін
кәсіптік оқу орындарының жұмысы мен жұртшылық арасындағы тәрбие мәселелерін
зерттеумен айналысқан жоқ. Ал педагогика пәні жайындағы талас пікірлер,
оның тәрбиелік мүмкіндіктерін кеңейту мақсатында болмай, тек қана
терминологиялық тұрғыда айтылып келеді. Өйткені, оқулықтар мен оқу
құралдарында педагогика пәніне берілген әр түрлі анықтамалардың өзі
авторлар арасында бірыңғай көзқарастың жоқ екенін көрсетеді. Әрине, термин
жөніндегі мұндай талас пікірлер педагогика ғылымының дамуына игі әсерін
тигізбейді.
Курстық жұмыстың мақсаты: Оқушыларын оқыту, тәрбиелеу үрдісі үстінде
психикалық процестері мен танымдық қасиеттерін, адамгершілік нормаларын
халық дидактикалық тұрғыдан меңгертіп дамыту.
Зерттеу объектісі:
Оқушылардың педагогикалық әдістаналық негізінде өңделген сабақтармен,
ұлттық ойындар арқылы оқыту, тәрбиелеу және дамыту.
Зерттеу пәні:
Оқушылардың психикалық процестері мен танымдық қасиеттерін дамытуға
бағытталған сабақтар.
Курстық жұмыстың міндеті: Қазіргі кезеңде тәрбиенің ықпал жасау өрісі
орасан кеңейе түсуде. Осыған орай, педагогиканы тек қана балалар тәрбиесі
жайындағы ғылым деп шек қою дұрыс болмайды. Педагогиканың ғылыми таным
саласы — тәрбие. Педагогика қоғамдық өмірдегі тәрбиенің мәні мен рөлін
анықтайды. Сондықтан педагогика жалпы адам тәрбиесі жайындағы ғылым. Ал
тәрбие — жастарды әлеуметтік өмірге және еңбекке даярлау, оларға қоғамдық-
тарихи тәжірибені үйрету процесі.
Педагогика пәнін және оны зерттейтін салаларын толық түсіну үшін ең
алдымен негізгі педагогикалық ұғымдарды қарастырайық.
Әрбір ғылымның өзіне тән тану саласы және ғылыми ұғымдары бар. Мысалы,
философияда мұндай ұғымдарды болмыс, материя, қозғалыс, экономикалық
теорияларда — қоғамның өндіргіш күштері мен өндірістік қатынастары, ал
педагогикада — тәрбие, білім беру, оқыту жатады.
І ТАРАУ. Педагогиканың әдіснамалық негіздері
1.1.Педагогика әдіснамасы жөнінде түсінік
Ғылым дамуының басты шарты-жаңа деректермен үздіксіз толығып бару. Ал
деректердің жинақталуы мен олардың түсініктемесі ғылыми негізделген зерттеу
әдістеріне тәуелді келеді әдістер өз кезегінде, ғылым аймағында әдіснама
атауын алған теориялық принциптердің бірлікті тобымен міндетті байланыста
болады.
Қазіргі заман ғылымында әдіснама деп ғылыми-танымдық іс-әрекеттердің
түзілу принциптері, формалары мен тәсілдері жөніндегі білімді айтамыз.
Ғылым әдіснамасы зерттеу жүйесіндегі құрылымдық бірліктердің нысаны, талдау
пәні, зерттеу міндеттері, зерттеу құралдар тобы т.б. сипаттамасын береді.
Сонымен бірге зерттеу міндеттерінің шешімін табу процесіндегі әрекеттер
бірізділігін белгілейді. Осыдан, педагогика әдіснамасын педагогикалық таным
және болмысты қайта жасаудың теориялық ережелер топтамасы ретінде
қарастырған жөн.
Әрқандай әдіснама қалыпты көрсетпе - нұсқау және реттестіру қызметтерін
атқарады. Дегенмен, әдіснамалық білім екі күйде іске асырылуы мүмкін:
дескриптивтік не прескриптивтік.
Дескриптивтік әдіснама - ғылыми білімдердің құрылымы мен ғылыми таным
заңдылықтары жөніндегі білім ретінде зерттеу процесіне бағыт-бағдар береді,
ал прескриптивтік әдіснама -зерттеу іс-әрекеттерін реттеп барудың жол
жобасын белгілеп, көрсетеді. Дәстүрлі әдіснамалық талдауда ғылыми іс-
әрекеттерді жүзеге асыру тиімділігімен танылған ұсыныстары және
ережелеріне байланысты құрастыру міндеттері басымдау болса, ал дескриптивті
талдауда ғылыми таным процесінде іске асырылған зерттеу әрекеттерін
қайталап баяндау, түсіндіру қызметтері атқарылады.
Әдіснамалық білімдер тобы төрт деңгейді келеді (Э.Г.Юдин):
философиялық, жалпы білімдік нақты ғылымдық және технологиялық.
Әдіснаманың ең жоғары философиялық деңгейі танымның жалпы принциптері мен
бүкіл ғылымның категориялар құрылымын негіздейді. Осыдан философиялық
білімдердің барша жүйесі әдіснамалық қызмет атқарады. Екінші - жалпы
ғылымдық -әдіснама денгейінде ғылымдардың баршасында не көпшілігінде
қолданылуы мүмкін теориялық тұжырымдарды белгілейді. Үшінші деңгей - нақты
ғылым әдіснамасы қандай да нақты ғылыми пән аймағында қолданылатын зерттеу
әдістері мен принциитерінің жиынтығын құрайды. Нақты ғылым әдіснамасы
белгілі саладағы ғылыми тануға тән болған проблемаларды, сондай-ақ
жоғарылау келген әдіснамалық деңгейлерге
байланысты алға тартылатын мәселелерді де қамтиды, мысалы; педагогикалық
зерттеулердегі жүйелестіру мен жобалау (моделдеу) проблемалары. Төртінші
деңгей - технологиялық әдіснама –зерттеу әдістері мен техникасын белгілеп.
деректі эмпирикалык материалдарды жинақтап, алғашқы өңдеуден өткізіп, кейін
оларды ғылыми білімдер өрісіне қосу қызметтерінен хабар береді. Бұл
деңгейдегі әдіснамалық білім нақты көрсетпе-нұсқау сипатына ие. Әдіснаманың
барша деңгейлері күрделі жүйеде бірігіп, өзараса сабақтастықпен байланысты
келеді. Ал әрқандай әдіснамалық деп танылған білімнің, мазмұндық негізі
философиялық деңгейден іздестіріледі. себебі таным процесі
мен болмысты қайта жасау әрекеттерінің дүниетаным, көзқарас бағдары осы
философиямен айқындалады.
1.2. Педагогиканың философиялық негіздемесі
Қазіргі кезеңде адам зерттеулеріне байланысты әрқилы ғылымда әдіснамасы
сипатында көптеген философиялық бағыт-бағдарлар, теориялық көзқарастар бір
қатар жасауда. Солардың, ішінен бүгінгі педагогикада өз орнын тапқан келесі
философиялық білімдерді ажыратуға болады: экзистенциализм, прагматизм,
неотизм, неопозитивизм, диалектикалық материализм ж.т.б.
Экзистенциализм немесе адамның тіршілік, болмыс толғаныстары
философиясы. Бұл бағытты дәрігітеуші көрнекті өкілдер: Н.А. Бердяев, Л.И.
Шестов (Ресей), М. Хайдеттер, Г. Ясперс (Германия), Ж. Сатр, А. Камю
(Франция), Э. Брейзах, П. Тиллих (АҚШ) т.б. Экзистенциалнзмнің негізгі
ұғымы- тіршілік - өз меніне шомған жекеленген адам болмысы.
Экзистенциалистер түсінігінде шынайы дүниенің мәні оның субъектті сипатта
болуына тәуелді. Олар тікелей объектив білімдер мен объектив шындықты
мойындамайды.
Сырттай дүние әр адамның, ішкі мені тарапынан қалай қабылданса,
солай танылуы тиіс.
Экзистенциалистер қазіргі коғамның жеке адамды күйреуге соқтыратын,
оның өзіндік ерекшелігін жойып, қауымнан аласталуына және т.б. себепші
келеңсіздіктерін алғатартады. Мұндай қиыншылықтан құтылудың жолын олар әр
адамның өзін-өзі кемелдендіру әрекетімен байланыстырады. Осыдан, мектептің
мақсаты, экзистенциалистердің пікірінше, оқушыларды өзін-өзі қалыптастыруға
үйретіп, өз менін жасауға қажет тәрбие, білім беру.
Шынайы білімдерге қарсы тұруымен аталған бағыт теоретиктері мектеп
бағдарламалары мен оқулықтарына қарсылық білдіреді. Білім құндылығы мен
қажеттілігі әр нақты тұлға үшін өзіндік маңызға ие болуынан мұғалімнің
міндеті оқу, тәрбие материалын игеруде оқушыға толық еркіндік беріп, оның
ынта-ықыласы мен қызығуларына жол ашу. Заттар мен құбылыстар мәнін ұғыну
оқушы еркінде. Ал ұғу процесі санаға негізделмей, бала сезімдері, арманы
мен сеніміне орай іске асырылады. Экзистенциализм жекелеп оқытудың
философиялық негіздемесі ретінде танылып отыр.
Неотомизм - орта ғасырлық діни философ Фома Аквинскийден бастауын алған
әдіснамалық бағыт. Бұл ағымның ерекшелігі – сана объективтігін мойынданды.
Бірақ мұның астарында сыр бар: сана неотомистер үшін діни доғмаларды
дәлелдеу мен шіркеудің адамдарға болған ықпалын күшейте түсу құралы ретінде
ғана қажет.
Ғылыми білімдердің адамдар өміріне жан-жақты, берік енуін мойындаудан,
неотомистер ортағасырлық Ф.Аквинский идеяларын осы заман жағдайлары мен
талаптарына сәйкестендіре қолдануға мәжбүр болып отыр, Алайда олар
танымында дүние екі талай: заттасқан және рухани. Заттасқан болмыс- ең
төмен деңгейлі, өлі, мақсаты мен мәні жоқ дүние - оны зерттейтін ғылым.
Эмпирикалық деректерді жинауға бағдарланған ғылым дүние мәнін ашуда
қауқарсыз, себебі ол мән Алланың қолында. Сондықтанда анайы шындық,
неотомистердің пікірінше, Жаратқан ақылымен ғана танылады, оның аяны
арқасында ғана пенде санасына қонады.
Адам - екі тарапты, қосарланып жүретін заттасқан және рухани дүниеден
тұрады. Соңғысы жоғары құндылық ретінде танылып, тқлғаның адамгершілік
сипатын көрсетеді. Бұл адамға мәңгі өмір Берген Алла тартуы.
Неотомистер мектептің шектен тыс ақыл-ойға тәуелділігін (рационалдығын)
сынап, оны баланың санаға дейін тума берілген астарын қалайтын табиғи
мүмкіндіктерін (сүйіспеншілік, бақыт, еркіндік пен өмір мәнінің негізі)
жақтан шығарғандығымен айыптайды. Сондықтан барша оқу және тәрбие жүйесі
баладағы Алладан дарыған санаға дейінгі ұмтылысты дамытуға бағытталуы
қажет.
ХІХ-ХХ ғ.ғ. тоғысында химия, биология және т.б. жаратылыстану
ғылымдарының ерістей дамуымен философия сахнасында жаңа- позитивистік бағыт
пайда болды. Бұл бағыт өкілдері табиғаттану пәндері мен оларда қолданылатын
әдістерді әсіре дәріптеп, сандық зерттелген дәйектерді ғана дұрыс та
дәлелді деп таниды. Таптық күрес, қоғам дамуы, әлеуметтік қайшылықтармен
байланысты проблемаларды тіпті де жалған, ғылыми деректеуге келмейді деп
жариялады. Позитивистер үшін бірден бір мәнді ғылымдар - бұл математика мен
табиғаттану, ал қоғамдық ғылымдар- шындыққа сиыспайтын ертегі.
Неопозитивизм мәндік тұрғыдан өз негізі позитивизмді қолдай отырып,
қазіргі заман ұғымдары мен терминдерін пайдалануымен осы дәуір
философиясында елеулі орын иеледі. Педагогика әлсіздігін, неопозитивистер,
оның шынайы деректермен іс-әрекеттерге орынды мән бермей, пайдасыз идеялар
мен абстракцияға бой ұрғандығынан көреді. Олар білім беру жолында мазмұнға
емес, әдістерге елеулі мән беріп, оқу мен тәрбиеде негізгі нәрсе білім
емес, ал оны ұғу мен игеру әдістері –деген тұжырымды алға тартты.
Неопозитивизмнің көрнекті өкілі- ірі атомшы ғалым, АҚШ-тың саяси қайраткері
- Дж. Конант. Оның Бүгінгі Америка орта мектебі, Американ мұғалімдерін
дайындау атты еңбектері АҚШ педагогикасының өркендеуіне зор үлесін қосты.
Прагматизм философиялық ағым ретінде ХІХ-ХХ ғ.ғ. шектерінде пайда
болды. Ғылым, техника және өндірістің қарқынды дамуы материалистік
философияның тұғырын бекіте түсіп, абсолюттік идеализмнің негіздеріне ақау
салды. Прагматистік бағытты қалаушылар идеализм мен материализмнен
бөлектенген жаңа философияны ұстанатынын жария етті. Прагматизмдегі басты
ұғым- тәжірибе, іс(грекше прагма), осыдан олар болмыс танудың негізі
жеке адамның іс-тәжірибесінде деп біледі де объектив білімдерді
мойьтндаудан бастартады. Олардың пікірінше, адамның практикалық іс-
әрекетінің нәтижесінде алынған, ол үшін құндылықты болған білімдер ғана
шынайы сипатта болуы мүмкін.
Прагматизмнің аса көрнекті өкілі- американдық ғалым-Дж.Дьюи. Оның
шығармашылығымен жүзеге келген прагматикалық педагогика көптеғен елдердің,
әсіресе АҚШ-тың мектептік білім жүйесінің қалыпқа түсіп, өркендеуіне зор
ықпал жасады, әлі де ықпал жасауда. Өзінің көптеген педагогикалық
еңбектерінде Дж.Дъюи ескі, схоластикалық мектепті сынай отырып, оқу мен
тәрбиеге орай аса маңызды болған бірқатар принциптерді алға тартты.
Олардың, ішіндегі бала белсенділігін дамыту, бала оқуының ықпалды мотиві-
қызығуға дем беру принциптерінің орындалуын білім игертудегі басты міндет
деп есептеді.
Прагматизмнің тірек ұғымы тәжірибеге сүйене отырып, Дж.Дьюи оқу
процесінің негізі баланың жекеленген іс-әрекеттік тәжірибесінде болатынын
уағыздады. Оның ойынша, оқу-білім мақсаты балағатумадан берілген
инстинкттер мен қабілеттердің өзіндік көрінуіне ықпал жасау. Дж.Дьюи және
оның ізбасарлары (Т.Брамельд, А.Маслоу, Э.Келли жэне т.б.) инабаттылық
тәрбиесі мәселелерін де осы жекеленген тәжірибе тұрғысынан қарастыруды
дәріптейді. Адам өз әрекет-қылығын басқаруда алдын ала жоспарланған
принциптермен ережелерге тәуелді болмай, нақты жағдай мен көзделген
мақсатқа орай белгілі әрекетке кірісуі қажет екендігін мақұлдайды. Жеке
табысқа жету жолында жәрдем бергеннің бәрін прагматистер ізгілік нышаны
ретінде таниды.
Диалектикалық материализм табиғат, қоғам және ойлау процестерінің жалпы
қозғалыс және даму зақдылықтары жөніндегі философиялық білім ретінде ХІХ ғ.
40-жылдарында туындады. Ол ХХғ., әсіресе социализм елдерінде кең өріс
тапты. Бұл бағыттың көрнекті әкілдері - К.Маркс және Ф.Энгельс қоғам
тарихын танудың құралы материализмлі жариялай отырып, теориялық таным үшін
қоғамдық тәжірибенің рөлін негіздеді, материализм мен диалектиканы табиғи
ұштастыққа келтірді.
Диалектикалық материализмнің негізгі тұжырымдары келесідей: материя -
бірінші, ал сана - одан туындаушы, материяның (адам миының) дамуы
нәтижесінде пайда болатын өнім (материалистік монизм принципі); объектив
дүние мен сана құбылыстары себепті шарттасқан, өзара байланысты және
тәуелді (детерминизм принципі); барша заттар мен құбылыстар қозғалыс
жағдайында болып, дамиды және өзгеріске келеді.
Диалектикалық материализм философиясында аса маңызды орын диалектика
заңдарына берілген: саңдық өзгерістердің салалық ауысуы,
қарама-қарсылық бірлігі мен күресі, жоқты жоққа шығару.
Диалектикалық материализм педагогикасының негізгі идеялық ұстанымы-
тұлға қоғамдық қатынастардың объекті де, субъекті де. Адамның тұлғалық
дамуы мен кемелденуі сыртқы жағдайлармен себепті тәуелдідікте
(детерминирован), сонымен бірге сол нақты адамның табиғи болмысына
байланысты. Тұлға дамуында жетекшілік рөл - тәжірибеде. Ал тәрбие тарихи
және таптық сипатқа ие болған күрделі әлеуметтік процесс. Тұлға және адам
іс-әрекеті ажырамас тұтастық құрайды, яғни тұлға іс-әрекетте, еңбекте
көрінеді және қалыптасады.
Жаңаланған дәуір педагогикасы философиялық деңгейлі әрқилы әдіснаманы
өз ғылыми зерттеулерінің бас қаруы ретінде міндетті түрде
қолданып, пайдалануы қажет.
1.3. Педагогиканың жалпы ғылымдық әдіснамасы
Жалпы ғылымдық әдіснама қоршаған болмыс құбылыстары мен процестерінің
жалпыланған байланысы және өзара шарттастығына
негізделген жүйеліліктен танылуы мүмкін. Ол әрбір зерттеуші мен практикті
белгілі құрылымға, сондай-ақ өзінің жасау заңдылықтарына ие өмір
құбылыстарының белгілі жұйесіне бағдарлайды.
Жүйелілік мәніне орай әрқандай салыстырмалы дербес бірліктер өз бетінше
шектелмей, өзара байланысқан даму мен қозғалыста қарастырылады. Осыдан ол
жүйені құраушы элементтерде көріне бермейтін біріктіруші жүйе қасиеттері
мен сапалық белгілерді анықтауға көмектеседі. Жүйеліліктің заттасқан және
тарихи қырлары келесідей зерттеу припциптерін бірлікте іске асыруды қажет
етеді: тарихилық, нақтылық, көптарапты байланыстар мен дамуды ескеру.
Жүйелілікті білуден педагогикалық теория, эксперимент пен практика
тұтастығы орындалады.
Теориялық негізде жобаланған экспериментте біршама тексерілген ғылыми
білімдер мен тұжырымдардың шынайылылығы практика міндеті мен талаптарына
орай өлшестіріледі. Практикадан білімнің жаңа іргелі проблемалары
туындайды. Сонымен, теория практикалық шешімдердің, дұрыстығына арқау
болады. ал білім тәжірибесіне байланысты ұланғайыр проблемалар мен
міндеттер іргелі дәстурлерді қажет ететін жаңа сұрақтардың туындауына жол
ашады.
Педагогикалық технологиялар жөнінде алдағы дәріс баяндарда сөз болады.
Егер адам сана және өзіндік санаға ие болып, өз бетінше жаңғыртушы іс-
әрекет орындауға қабілетті болса, онда ол адам тұлға деп аталады. Адам
тұлға болып туылмайды, ол қасиеттік дәреже даму барысында қалыптасады.
"Адам" ұғымынан өзгеше ''тұлға'' түсінігі - адамның қоғамдық қатынастар,
басқа адамдармен араласу ықпалында қалыптасқан әлеуметтік сапа-қасиеттерін
білдіреді. Тұлға ретінде әрбір адам әлеуметтік жүйеде мақсат бағдарлы және
ойластырылған тәрбие барысында қалыптасады. Әрбір тұлға, бір жағынан.
қоғамдық тәжірибені игеру деңгейімен екінші жағынан, материалдық және
рухани құндылықтар қорына қосқан қоғамдық үлесімен танылады.
Тұлға болып жетілу үшін адам өзіне табиғаттан берілген және өмір
мен тәрбие желісінде қалыптасқан ішкі қасиеттерін нақты практикалық
қызметте аша білуі шарт.
Адам дамуы - бұл өте күрделі, ұзақ мерзімді және қарама-қайшылықты
процесс. Біздің ағзамызда болып жатқан өзгерістер қмір бойына ұласады. Ал
адамның тән-дене болмысы мен рухани дүниесі әсіресе балалық және жас
өспірімдік шақта қарқынды ауысуларга кезігеді. Адамның дамуы сандық
өзгерістердің қарапайым жиынтығы немесе төменнен жоғарыға бағытталған
ілгерілі қозғалыс тобы емес бұл процестің, өзіне тән ерекшелігі –сандық
өзгерістердің тұлғаның физикалық, психикалық және рухани сапалық
қасиеттеріне диалектикалық түрде өтіп, жаңалануы. Бұл құбылыстарды
түсіндіруде әртүрлі көзқарастар қалыптасқан. Мамандардың бір бөлігі
адамдардың дамуын кездейсок, басқарымға келмейтін өзінше жүрісі бар, даму
өмір шарттарьша тәуелсіз. сондықтан, тумадан берілген күштерге байланысты;
адамның дамуын ешкім, еш уақытта өзгертуі мүмкін емес, тағдыр белгілейді.
Ал басқа бір зерттеушілер тобының пайымдауынша: даму - бұл әуел бастан
қозғалысқа қабілетті тірі материя. Даму жолында көне жойылып. жаңатуындап
барады. Өмірге енжар икемдесуші жануарлардан адам өз дамуы үшін қажеттерін
өз еңбегімен жасай алатындығымен ажыратады.
Дамуды қозғаушы күш —қарама-қарсылықтар тайталасы, Қарама-
қарсылықтардың арқасында үздіксіз қайта жасалулар мен жаңғыртулар дүниеге
келеді. Қарама-қарсылықтар - бұл өзара екі полярлы күштердің бір-біріне
сиымсыздығынан туындайтын диалектикалық процесс. Адам қайшылықтарды іздеп
иемесе ойдан шығарып, әлектенуінің қажеті жоқ, олар қадам сайын өмірлік
қажеттіктердің өзгеру салдарынан пайда болып отырады. Табиғатынан адамның
өзі де қарама-қайшылықты дүние болмысы. Қарама-қайшылықтар барша адамдардың
дамуына ықпал жасаушы ішкі жэне сыртқы. жалпы
(әмбебап), сонымен бірге қарапайым материалдық және ең жоғары рухани
қажеттерінің және оларды қанағаттандыру мүмкіидіктері арасындағы қарама-
қайшылықтар әмбебап сипатқа ие. Ішкі қарамақайшылықтар әр адамның өз
болмысына қанағаттанбауынан туындайлы. Олар жеке-дара ниеттерде көрінеді.
Негізгі ішкі қайшылықтардың бірі - жаңадан пайда болған қажеттер мен оларды
іске асыру мүмкіндіктерінің арасындағы алшақтықтар, Мысалы, оқушылардың өз
психикасы мен интеллект, әлеуметтік деңгейінің жетімсіздігіне қарамай.
мүмкіндіктері толысқан ересектермен бірге іс алып баруға ұмтылуы.
"Қалаймын" қолымнан келмейді", "білемін" - "білмеймін".
"мүмкін" - "болмайдьі", "бар" - "жоқ" – мәңгі қарама-қайшылықтарды
белгілейтін қосарлы ұғымдар. Адам дамуын зерттей отырып, ғалымдар даму және
оның нәтижелері - бір жағынан және оларға ықпал жасаушы еебептер - екінші
жағынан, арасындағы заңдылықты байланыстарды андатушы бірнеше маңызды
тәуелділіктерді ашты.
Неліктен кей адамдар өз дамуында өте биік нәтижелерге жетіседі,
ал екінші біреулер - ондай мүмкіндікке ие емес? Бұл процестің және оның
нәтижесі неге байланысты? Ұзаққа созылған зерттеулер осы сұраққа орай жалпы
заңдылық ашты: адам дамуы ішкі және сыртқы жағдайларға тәуелді. ішкі
жағдайлар адам ағзасының физиологиялық және психикалык қасиеттері, Сыртқы
жағдайлар - бұл адамның қоршаған ортасы, ол жасаған және дамыған аймақ,
сырткы ортамен ықпалды араласу процесінде адамның ішкі мәні өзгереді, жаңа
қасиеттері қалыптасады, ал бұл, өз кезегіңде алдағы өзгерістерге жол ашады.
Сонымен, адамның дамуы сандық және сапалық өзгерістердің желісі мен
нәтижесі. Даму барысында адам тұлғаға айналып, сана мен өзіндік сана,
дербес жаңғыртушы іс-әрекет иесі болып жетіледі. Дамудың қозғаушы күші-
қарама-қарсылықтар күресі. Адамның дамуы ішкі және сыртқы жағдайлармен
анықталады.
ІІ ТАРАУ. Педагогиканың әдіснамалық негіздерін зерттеу принциптері
2.1. Педагогикалық зерттеулердің әдіснамалық принциптері
Ғылыми-педагогикалық зерттеулер жүргізуде төмендегідей принтиптерді
басшылыққа алу кажет:
- педагогикалық кұбылыстардын шынайылылығы мен шарттасқандығын ескеру,
себебі дүниедегінің бәрі өзінің ішкі объектив заңдары қарама-қарсылықтары
және себепті-салдарлы байланыстарына орай жасайды әрі дамиды;
- құбылыстарды даму барысында зерттеу;
- бір құбылысты екіншілерімен өзара қатынаста байланыстыра зерттеу;
- зерттеу процесінде қалаған ғылыми проблеманың шешімі біріншісі
толықтырып отырушы көптеген әдістер кешенімен орындалатынын естен шығармау;
- зерттеу әдістері зерттелетін құбылыстың мән-мағынасына сай келуі
процесін сол дамудың қозғаушы күші және даму көзі саналатын оның қарама-
қарсылықтарына негізделген өзіндік қозғалыс және өзіндік даму ретінде
қарастыру;
- сынақталушыға, білім-тәрбие процесіне зиян келтіретін, адамгершілік -
инабаттылық талаптарына қайшы болатын эксперименттерді өткізбеу.
Белсенділік оқу барысында шәкіртке тезірек және табысты әлеуметтік
тәжірибе топтауға мүмкіндік береді. Оның қарым-қатынас, тілдесу
қабілеттерін дамытады, қоршаған болмысқа деген көзқарасын қалыптастырады.
Баланың ақыл-парасатты дамуын танымдық белсенділік қамтамасыз етеді. Бұл
үшін балаға танымдық мәселелерді шешуімен бірге игерілген білімдерді
практикада қолдану қажеттігі де тән болуы тиіс. Себебі еңбектегі
белсенділік тұлғаны өзінің рухани және адамгершілік дүниесін тез арада және
тиімді қалыптастыруға ынталандырады, оны көп және нәтижелі еңбектенуге
бағыттайды.
Белсенділіктің барша көріністерінің негізінде бір ғана тұрақты дерек
көзі- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz