Кәсіпорынның өнімді өткізуді ұйымдастырудың теориялық аспектілері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. КӘСІПОРЫННЫҢ ӨНІМДІ ӨТКІЗУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.1 Маркетингтік қызметіндегі өнімді өткізудің ролі, орны және оған әсер ететін факторлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.2 Кәсіпорын қызметінде өнімді өткізудің әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
1.3 Кәсіпорында өнімді өткізу саясатының негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... .17
2. “ПОЛИМЕР МЕТАЛЛ. Т” ЖШС.ң ӨНІМДІ ӨНДІРУ ЖӘНЕ ӨТКІЗУ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2.1 Кәсіпорынның өндірістік. экономикалық қызметінің сипаттамасы ... ... ..42
2.2 “Полимер Метал.Т” ЖШС.ң қаржы. экономикалық жағдайын талдау ... 47
2.3 “Полимер Метал.Т” ЖШС.ң өнімді өткізу қызметінің тиімділігін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
3. “ПОЛИМЕР МЕТАЛ.Т” ЖШС.Ң ӨНІМДІ ӨТКІЗУ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
3.1 Кәсіпорында өнімді өткізу жүйесін кешенді пайдалану жолдары ... ... ... 54
3.2 “Полимер Метал.Т” ЖШС.ң өнімді өткізу саясатын жетілдіру бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...64
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...68
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР КӨЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...70
ҚОСЫМШАЛАРЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. КӘСІПОРЫННЫҢ ӨНІМДІ ӨТКІЗУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.1 Маркетингтік қызметіндегі өнімді өткізудің ролі, орны және оған әсер ететін факторлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.2 Кәсіпорын қызметінде өнімді өткізудің әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
1.3 Кәсіпорында өнімді өткізу саясатының негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... .17
2. “ПОЛИМЕР МЕТАЛЛ. Т” ЖШС.ң ӨНІМДІ ӨНДІРУ ЖӘНЕ ӨТКІЗУ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2.1 Кәсіпорынның өндірістік. экономикалық қызметінің сипаттамасы ... ... ..42
2.2 “Полимер Метал.Т” ЖШС.ң қаржы. экономикалық жағдайын талдау ... 47
2.3 “Полимер Метал.Т” ЖШС.ң өнімді өткізу қызметінің тиімділігін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
3. “ПОЛИМЕР МЕТАЛ.Т” ЖШС.Ң ӨНІМДІ ӨТКІЗУ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
3.1 Кәсіпорында өнімді өткізу жүйесін кешенді пайдалану жолдары ... ... ... 54
3.2 “Полимер Метал.Т” ЖШС.ң өнімді өткізу саясатын жетілдіру бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...64
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...68
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР КӨЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...70
ҚОСЫМШАЛАРЫ
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының саяси, экономикалық және қоғамдық өмірінде өтіп жатқан іргелі өзгерістер кәсіпорындардың шаруашылық іскерліктің жаңа жолдарын қарастырумен қатар, экономикалық тиімділікті қамтамасыз етуде бірқатар маңызды мәселелердің шешімін табуын талап етеді. Солардың бірі ретінде маркетинг жүйесінің қалыптасуын атап өтуге болады. Бұл үшін осы жүйе қызметін талдау және өнімді өткізуді кәсіпорынның өндірістік - өткізу қызметінде қолдану технологиясын әзірлеген жөн.
Қазіргі кезде өнімді өткізу кәсіпорындардың шаруашылық қызметін жоспарлау, өндірісті ұйымдастыру мен басқарудың барлық жақтарын қамтуы тиіс. Бұл жағдай осы заманғы маркетингтің ролі мен маңызы туралы көзқарастарға сәйкес келеді. Шындығында кәсіпорын тиімді қызметін басқару үшін қазіргі замандағы маркетинг біртұтас және жүйелі бағытта дамуы қажет, бірақ мұндай бағыт әзірге жүзеге асырыла қойған жоқ.
Кәсіпорындардың маркетинг қызметіне жүргізілген талдау, нақты мақсаттарға іс жүзінде қол жеткізу үшін оның жекелеген бөлшектерінің маркетингтік шаралар түрінде қолданылатындығын көрсетті. Сонымен қатар, отандық өнеркәсіп орындарындағы маркетинг көп ретте жарнама және өнімді өткізу ісіне бағытталған. Ал тауар саясаты маркетинг қызметінің негізгі құрамдас бөлігі екенін ескере кетсек, онда тауар саясатына тоқталмай айналып өту мүмкін емес.
Бұл жағдай Республика Президентінің 2007 жылғы 28 ақпанындағы Қазақстан халқына Жолдауында ерекше айтылады: «Экономика біздің дамуымыздың басты басымдығы, ал экономикалық өсімнің барынша жоғары қарқынына қол жеткізу – негізгі міндетіміз болып қала береді. Біз бұған өз экономикамыздың бәсекелестік қабілетін арттыру арқылы, қол жеткіземіз»./1/
Маркетингтің классикалық теориясындағы маркетинг– концепциясының басты бөлігі тауар дегенге келсек, кәсіпорынның маркетинг қызметі барлық нарықтық бәсекелестерге төтеп бере алуы үшін дұрыс тауар саясатын өз қызметтерінде дұрыс жүргізе алмауда. Осы себептен көптеген кәсіпорындар бәсеке талаптарына шыдай алмай және де тұтынушылардың тілектерін орындай алмай нарықтағы өз позициясын жоғалтуда.
Зерттеудің өзектілігі өнімді өткізу саясаты кәсіпорын қызметіндегі тауар ассортиментін қалыптастыруды, олардың жаңа түрлерін шығаруды, олардың сапасының жоғары болуы мен бәсеке қабілеттілігін, өмірлік кезеңін талдауды, тауар белгілерін, қораптамасын, маркіленуін және де сервистік қызмет көрсетуін талап ететін көп факторлы қызмет аясы. Сондықтан да өнімді өткізу саясаты төңірегінде қазіргі таңдағы нарық талаптарына сай өзіндік проблемалары бар. Бүгінде біздің еліміз әлемдік сауда ұйымына мүше болуға ат салысып жатқанда біздің кәсіпорындарымыз өндіретін өнімдер дүниежүзілік талаптарға сай болуы керек. Ал, бұл талаптардың бәрі сайып келгенде, тауар саясатына, яғни тауар ассортиментіне, жаңа тауарлар шығаруға, тауардың өмірлік кезеңінің ұзақтығына, қораптама, орама түрлерінің сан алуандығына байланысты. Олай болса, әрбір кәсіпорындарының өз қызмет аясында өнімді өткізу саясатын дұрыс бағытқа қою заман талабы.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі, президентіміз Н.Ә. Назарбаевтың 2006 жылдың 1 наурызындағы халыққа жолдауында айтылғандай «елдің дамуын бәсеке қабілетті экономика құру арқылы жүргізу керек», сондай-ақ «Қазақстанның әлемдегі бесекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» болып табылады /2/.
Жоғарыда көрсетілген жағдайлар осы зерттеу тақырыбын таңдауды айқындайды және оның маңыздылығын сипаттайды.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – маркетинг қызметіндегі өнімді өткізу саясатының теориялық және әдістемелік мәселелерін зерттеу, құрылыс өнімдерін шығаратын “Полимер Метал-Т” ЖШС-ң маркетингтік қызметін талдау және өнімді өткізу саясатынын жетілдіру жолдарын қарастыру. Көзделген мақсатқа қол жеткізу үшін келесі міндеттер айқындалынды:
• Кәсіпорындардағы маркетингтік қызметінің және де соның ішінде өнімді өткізу саясатының теориялық және әдістемелік мәселелерін зерттей отырып, оның отандық кәсіпорындарда қолдану деңгейін анықтау;
• Қазақстанның құрылыс өнімдері нарығын зерттеу;
• Кәсіпорында өнімді өткізу саясаты үрдісін қарастыру;
• Өнімді өткізу саясатын зерттеу барысында әдістемелерді әзірлеуді зерттеу;
• Тауар ассортиментін кеңейту жолдарын іздеу;
• Өнімнің өмірлік кезеңі бойынша, тауардың нарықта неғұрлым ұзағырақ тұруын қарастыру;
• Тұтынушылардың талғамына сай жаңа құрылыс өнімдерінің түрлерін шығару үшін тұтынушылардың қажеттілігін зерттеу;
• Құрылыс өнімдерін өндіретін “Полимер Метал-Т” ЖШС-ң саясатына шолу және оны жетілдіру жолдарын көрсету.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні ретінде “Полимер Метал-Т” ЖШС-де жүргізілген маркетингтік зерттеулер талданады.
Дипломдық жұмысты зерттеудің теориялық, әдістемелік негізінде қазақстандық және шетелдік ғалым-экономистердің маркетинг пен менеджмент саласындағы нақты өнімді өткізу саясаты бойынша еңбектері алынды. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының заңдары мен экономикалық мәселелері бойынша ақпараттық басылымдардағы нормативтік құқықтық құжаттары қолданылды. Сонымен қатар, өнімнің технологиялық құрамын және талаптарға сай дайындалуын білу үшін “Полимер Метал-Т” ЖШС-і жөнінде мәліметтер алынды.
Осы жұмысты орындау барысында, ғылыми талдау жүргізудің жүйелі бағыты, салыстырмалы талдау, хабар өңдеудің статистикалық әдістері, т.б. ғылыми тәсілдер қолданылды.
Қазақстан Республикасының саяси, экономикалық және қоғамдық өмірінде өтіп жатқан іргелі өзгерістер кәсіпорындардың шаруашылық іскерліктің жаңа жолдарын қарастырумен қатар, экономикалық тиімділікті қамтамасыз етуде бірқатар маңызды мәселелердің шешімін табуын талап етеді. Солардың бірі ретінде маркетинг жүйесінің қалыптасуын атап өтуге болады. Бұл үшін осы жүйе қызметін талдау және өнімді өткізуді кәсіпорынның өндірістік - өткізу қызметінде қолдану технологиясын әзірлеген жөн.
Қазіргі кезде өнімді өткізу кәсіпорындардың шаруашылық қызметін жоспарлау, өндірісті ұйымдастыру мен басқарудың барлық жақтарын қамтуы тиіс. Бұл жағдай осы заманғы маркетингтің ролі мен маңызы туралы көзқарастарға сәйкес келеді. Шындығында кәсіпорын тиімді қызметін басқару үшін қазіргі замандағы маркетинг біртұтас және жүйелі бағытта дамуы қажет, бірақ мұндай бағыт әзірге жүзеге асырыла қойған жоқ.
Кәсіпорындардың маркетинг қызметіне жүргізілген талдау, нақты мақсаттарға іс жүзінде қол жеткізу үшін оның жекелеген бөлшектерінің маркетингтік шаралар түрінде қолданылатындығын көрсетті. Сонымен қатар, отандық өнеркәсіп орындарындағы маркетинг көп ретте жарнама және өнімді өткізу ісіне бағытталған. Ал тауар саясаты маркетинг қызметінің негізгі құрамдас бөлігі екенін ескере кетсек, онда тауар саясатына тоқталмай айналып өту мүмкін емес.
Бұл жағдай Республика Президентінің 2007 жылғы 28 ақпанындағы Қазақстан халқына Жолдауында ерекше айтылады: «Экономика біздің дамуымыздың басты басымдығы, ал экономикалық өсімнің барынша жоғары қарқынына қол жеткізу – негізгі міндетіміз болып қала береді. Біз бұған өз экономикамыздың бәсекелестік қабілетін арттыру арқылы, қол жеткіземіз»./1/
Маркетингтің классикалық теориясындағы маркетинг– концепциясының басты бөлігі тауар дегенге келсек, кәсіпорынның маркетинг қызметі барлық нарықтық бәсекелестерге төтеп бере алуы үшін дұрыс тауар саясатын өз қызметтерінде дұрыс жүргізе алмауда. Осы себептен көптеген кәсіпорындар бәсеке талаптарына шыдай алмай және де тұтынушылардың тілектерін орындай алмай нарықтағы өз позициясын жоғалтуда.
Зерттеудің өзектілігі өнімді өткізу саясаты кәсіпорын қызметіндегі тауар ассортиментін қалыптастыруды, олардың жаңа түрлерін шығаруды, олардың сапасының жоғары болуы мен бәсеке қабілеттілігін, өмірлік кезеңін талдауды, тауар белгілерін, қораптамасын, маркіленуін және де сервистік қызмет көрсетуін талап ететін көп факторлы қызмет аясы. Сондықтан да өнімді өткізу саясаты төңірегінде қазіргі таңдағы нарық талаптарына сай өзіндік проблемалары бар. Бүгінде біздің еліміз әлемдік сауда ұйымына мүше болуға ат салысып жатқанда біздің кәсіпорындарымыз өндіретін өнімдер дүниежүзілік талаптарға сай болуы керек. Ал, бұл талаптардың бәрі сайып келгенде, тауар саясатына, яғни тауар ассортиментіне, жаңа тауарлар шығаруға, тауардың өмірлік кезеңінің ұзақтығына, қораптама, орама түрлерінің сан алуандығына байланысты. Олай болса, әрбір кәсіпорындарының өз қызмет аясында өнімді өткізу саясатын дұрыс бағытқа қою заман талабы.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі, президентіміз Н.Ә. Назарбаевтың 2006 жылдың 1 наурызындағы халыққа жолдауында айтылғандай «елдің дамуын бәсеке қабілетті экономика құру арқылы жүргізу керек», сондай-ақ «Қазақстанның әлемдегі бесекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» болып табылады /2/.
Жоғарыда көрсетілген жағдайлар осы зерттеу тақырыбын таңдауды айқындайды және оның маңыздылығын сипаттайды.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – маркетинг қызметіндегі өнімді өткізу саясатының теориялық және әдістемелік мәселелерін зерттеу, құрылыс өнімдерін шығаратын “Полимер Метал-Т” ЖШС-ң маркетингтік қызметін талдау және өнімді өткізу саясатынын жетілдіру жолдарын қарастыру. Көзделген мақсатқа қол жеткізу үшін келесі міндеттер айқындалынды:
• Кәсіпорындардағы маркетингтік қызметінің және де соның ішінде өнімді өткізу саясатының теориялық және әдістемелік мәселелерін зерттей отырып, оның отандық кәсіпорындарда қолдану деңгейін анықтау;
• Қазақстанның құрылыс өнімдері нарығын зерттеу;
• Кәсіпорында өнімді өткізу саясаты үрдісін қарастыру;
• Өнімді өткізу саясатын зерттеу барысында әдістемелерді әзірлеуді зерттеу;
• Тауар ассортиментін кеңейту жолдарын іздеу;
• Өнімнің өмірлік кезеңі бойынша, тауардың нарықта неғұрлым ұзағырақ тұруын қарастыру;
• Тұтынушылардың талғамына сай жаңа құрылыс өнімдерінің түрлерін шығару үшін тұтынушылардың қажеттілігін зерттеу;
• Құрылыс өнімдерін өндіретін “Полимер Метал-Т” ЖШС-ң саясатына шолу және оны жетілдіру жолдарын көрсету.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні ретінде “Полимер Метал-Т” ЖШС-де жүргізілген маркетингтік зерттеулер талданады.
Дипломдық жұмысты зерттеудің теориялық, әдістемелік негізінде қазақстандық және шетелдік ғалым-экономистердің маркетинг пен менеджмент саласындағы нақты өнімді өткізу саясаты бойынша еңбектері алынды. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының заңдары мен экономикалық мәселелері бойынша ақпараттық басылымдардағы нормативтік құқықтық құжаттары қолданылды. Сонымен қатар, өнімнің технологиялық құрамын және талаптарға сай дайындалуын білу үшін “Полимер Метал-Т” ЖШС-і жөнінде мәліметтер алынды.
Осы жұмысты орындау барысында, ғылыми талдау жүргізудің жүйелі бағыты, салыстырмалы талдау, хабар өңдеудің статистикалық әдістері, т.б. ғылыми тәсілдер қолданылды.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР КӨЗДЕРІ
1. ҚР-ның Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан » , «Егемен Қазақстан» 2007, 4 наурыз.
2. ҚР-ның Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында. Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» , «Егемен Қазақстан» 2006, 2 наурыз.
3. Гэбей Дж. Маркетинг: новые возможности. Ағылшын тілінен қысқыартылып аударылған. Москва: Фаир-Пресс, 2002.
4. Ф.Котлер Маркетинг в третьем тысячелетие: как создать, заваоевать удержать рынок. Москва: АСТ, 2000.
5. Ф.Котлер Маркетинг и менеджмент. СП: Питер, 2004.
6. Голубков Е.П. Основы маркетинга. Москва: Финпресс, 1999
7. Дурович А.П. Маркетинг в предпринимательской деятельности. МН: Финансы, учет, аудит, 1997
8. Хлусов С.Н. Основы маркетинга. Москва: ПРИОР, 2000
9. ЗавьяловП.С. Маркетинг с схемах, рисунках и таблицах. Москва: ИНФРА – М, 2001
10. Маслова Т.Д. Маркетинг: маркетинговые исследования. Товары и цены. Коммуникационная политика. Москва: Финпресс, 2001
11. Пешкова Е.П. Маркетинговый анализ в деятельности фирмы. Москва: ОСЬ, 1999
12. Маркетинг. Оқу құралы. Н.Қ.Мамыровтың жетекшілігімен. Алматы – экономика, 1999
13. Алтынбаев Б.А., Истаева А.А. Основы маркетинга. Алматы, Экономика, 2001
14. Есимжанова С.Р. Маркетинг в Казахстане: теория, методология, практика. Алматы – Аян Эдет, 2001
15. Әмірханов Р.А. "Маркетинг" . Алматы, Мектеп-1997ж.
16. Жапбарханов М.С. "Маркетинг" // Алматы, Экономика-2004ж.
17. Сатыбалды С. "Маркетинг-нарықтану. Оқулық" // Алматы, Білім-1994ж.
18. Котлер Ф. "Маркетинг негіздері" // Алматы, 2000ж.
19. Қазақстанның Статистикалық мәліметтері // Алматы, 2006ж.
20. Жомартова Н.К. Кәсіпорын экономикасында маркетинг қызметін басқару.
21. Жапбарханова М.С. Маркетингтік зерттеулерді талдаудың негізгі бағыттары. // Алматы, Экономика-2004ж.
22. "Қазақстанның БСҰ-ға кіруі: жүйелік жағдайларын талдау, оң бағыты, теріс салдары. Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. ІV бөлім" // Алматы, Экономика-2004ж.
23. Жүнісбекова Б.Б. "Кәсіпорындардың маркетингтік қызметінің экономикалық және ұйымдастыру аспектілері (кілем бұйымдарын өндіруші кәсіпорындар мысалында)" // Алматы, КазЭУ-2001ж.
24. Бисенғазиев М.Б. "Кәсіпкерлік негіздері" // Орал,Балауса- 2001ж.
25. Жумина Г.Е. Кәсіпорын қызметіндегі маркетингтің ролі. "Қазақстан экономикасын реттеу стратегиясы: ХХІ ғасырға көзқарас. Мәдениет жылына арналған ғылыми-практикалық конференция. V бөлім" // Алматы, Экономика-2000ж.
26. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.А. "Кәсіпорын экономикасы" // Алматы, Экономика-2003ж.
27. Жолдасбаева А. "Кәсіпорын экономикасы" // Алматы, Экономика-2003ж.
28. Мауленова С.С., Бекмолдин С.Қ. "Экономикалық теория" // Алматы, Экономика-2003ж.
29. Савицкая Г.В. "Анализ хозяйственной деятельности" // Минск, 2003ж.
30. Есимжанова С.Р. Маркетинг: теория и опыт становления в Казахстане – Экономика Казахстана на пороге ХХI века. Ғылыми мақалалар жинағы – Н.Қ.Мамыров жетекшілігімен, Алматы, Экономика, 1998
31. Мынбаев Ж.М. Қазақстан кәсіпорындарындағы маркетинг проблемалары. Қаржы қаражат, 2003, №2
32. Есимжанова С.Р. Маркетинговый анализ. Весник КазЭУ. 2001, №2
33. Степанов В.И. Маркетинг в Казахстане. Мысль, 2004 жыл, №1
34. Сейдахметова Ф.С. Учет, аудит и анализ в инфомационных системах маркетинга. Вестник КазЭУ, 2002 №2.
35. Трубилин А. Конкурентоспособность – главный фактор эффектив-ности производства // АПК: экономика, управление, 2002.
36. Шувалов А.И. Некоторые аспекты оценки конкурентоспособности изделий. Обновление продукции и конкурентоспособность. М: Знание, 2003.
37. Сергеев И.В. Экономика предприятия. Издание 2-е, перер. и доп. М: Финансы и статистика, 2000.
38. Герчикова И.Н. Маркетинг и международное коммерческое дело. М: Внешторгиздат, 2000.
39. Белый Е., Барашков С. Конкурентоспособность и качество продукции: два уровня управления // Маркетинг, 2003, №4.
40. Мамыров Н.К., Саханова А.Н. и др. Государство и бизнес. Менеджмент государственного сектора. Книга 1-4. Учебник. Алматы: Экономика, 2002.
41. «Полимер Металл–Т» ЖШС –нің есеп беру деректері мен балансы. 2005-2006 ж.ж.
1. ҚР-ның Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан » , «Егемен Қазақстан» 2007, 4 наурыз.
2. ҚР-ның Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында. Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» , «Егемен Қазақстан» 2006, 2 наурыз.
3. Гэбей Дж. Маркетинг: новые возможности. Ағылшын тілінен қысқыартылып аударылған. Москва: Фаир-Пресс, 2002.
4. Ф.Котлер Маркетинг в третьем тысячелетие: как создать, заваоевать удержать рынок. Москва: АСТ, 2000.
5. Ф.Котлер Маркетинг и менеджмент. СП: Питер, 2004.
6. Голубков Е.П. Основы маркетинга. Москва: Финпресс, 1999
7. Дурович А.П. Маркетинг в предпринимательской деятельности. МН: Финансы, учет, аудит, 1997
8. Хлусов С.Н. Основы маркетинга. Москва: ПРИОР, 2000
9. ЗавьяловП.С. Маркетинг с схемах, рисунках и таблицах. Москва: ИНФРА – М, 2001
10. Маслова Т.Д. Маркетинг: маркетинговые исследования. Товары и цены. Коммуникационная политика. Москва: Финпресс, 2001
11. Пешкова Е.П. Маркетинговый анализ в деятельности фирмы. Москва: ОСЬ, 1999
12. Маркетинг. Оқу құралы. Н.Қ.Мамыровтың жетекшілігімен. Алматы – экономика, 1999
13. Алтынбаев Б.А., Истаева А.А. Основы маркетинга. Алматы, Экономика, 2001
14. Есимжанова С.Р. Маркетинг в Казахстане: теория, методология, практика. Алматы – Аян Эдет, 2001
15. Әмірханов Р.А. "Маркетинг" . Алматы, Мектеп-1997ж.
16. Жапбарханов М.С. "Маркетинг" // Алматы, Экономика-2004ж.
17. Сатыбалды С. "Маркетинг-нарықтану. Оқулық" // Алматы, Білім-1994ж.
18. Котлер Ф. "Маркетинг негіздері" // Алматы, 2000ж.
19. Қазақстанның Статистикалық мәліметтері // Алматы, 2006ж.
20. Жомартова Н.К. Кәсіпорын экономикасында маркетинг қызметін басқару.
21. Жапбарханова М.С. Маркетингтік зерттеулерді талдаудың негізгі бағыттары. // Алматы, Экономика-2004ж.
22. "Қазақстанның БСҰ-ға кіруі: жүйелік жағдайларын талдау, оң бағыты, теріс салдары. Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. ІV бөлім" // Алматы, Экономика-2004ж.
23. Жүнісбекова Б.Б. "Кәсіпорындардың маркетингтік қызметінің экономикалық және ұйымдастыру аспектілері (кілем бұйымдарын өндіруші кәсіпорындар мысалында)" // Алматы, КазЭУ-2001ж.
24. Бисенғазиев М.Б. "Кәсіпкерлік негіздері" // Орал,Балауса- 2001ж.
25. Жумина Г.Е. Кәсіпорын қызметіндегі маркетингтің ролі. "Қазақстан экономикасын реттеу стратегиясы: ХХІ ғасырға көзқарас. Мәдениет жылына арналған ғылыми-практикалық конференция. V бөлім" // Алматы, Экономика-2000ж.
26. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.А. "Кәсіпорын экономикасы" // Алматы, Экономика-2003ж.
27. Жолдасбаева А. "Кәсіпорын экономикасы" // Алматы, Экономика-2003ж.
28. Мауленова С.С., Бекмолдин С.Қ. "Экономикалық теория" // Алматы, Экономика-2003ж.
29. Савицкая Г.В. "Анализ хозяйственной деятельности" // Минск, 2003ж.
30. Есимжанова С.Р. Маркетинг: теория и опыт становления в Казахстане – Экономика Казахстана на пороге ХХI века. Ғылыми мақалалар жинағы – Н.Қ.Мамыров жетекшілігімен, Алматы, Экономика, 1998
31. Мынбаев Ж.М. Қазақстан кәсіпорындарындағы маркетинг проблемалары. Қаржы қаражат, 2003, №2
32. Есимжанова С.Р. Маркетинговый анализ. Весник КазЭУ. 2001, №2
33. Степанов В.И. Маркетинг в Казахстане. Мысль, 2004 жыл, №1
34. Сейдахметова Ф.С. Учет, аудит и анализ в инфомационных системах маркетинга. Вестник КазЭУ, 2002 №2.
35. Трубилин А. Конкурентоспособность – главный фактор эффектив-ности производства // АПК: экономика, управление, 2002.
36. Шувалов А.И. Некоторые аспекты оценки конкурентоспособности изделий. Обновление продукции и конкурентоспособность. М: Знание, 2003.
37. Сергеев И.В. Экономика предприятия. Издание 2-е, перер. и доп. М: Финансы и статистика, 2000.
38. Герчикова И.Н. Маркетинг и международное коммерческое дело. М: Внешторгиздат, 2000.
39. Белый Е., Барашков С. Конкурентоспособность и качество продукции: два уровня управления // Маркетинг, 2003, №4.
40. Мамыров Н.К., Саханова А.Н. и др. Государство и бизнес. Менеджмент государственного сектора. Книга 1-4. Учебник. Алматы: Экономика, 2002.
41. «Полимер Металл–Т» ЖШС –нің есеп беру деректері мен балансы. 2005-2006 ж.ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. КӘСІПОРЫННЫҢ ӨНІМДІ Өткізуді ұйымдастырудың теориялық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...7
1.1 МАРКЕТИНГТІК ҚЫЗМЕТІНДЕГІ ӨНІМДІ ӨТКІЗУДІҢ РОЛІ, ОРНЫ ЖӘНЕ ОҒАН ӘСЕР
ЕТЕТІН
ФАКТОРЛАРЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2 Кәсіпорын қызметінде өнімді өткізудің
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .14
1.3 Кәсіпорында өнімді өткізу саясатының негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .1 7
2. “ПОЛИМЕР МЕТАЛЛ- Т” ЖШС-ң ӨНІМДІ ӨНДІРУ ЖӘНЕ ӨТКІЗУ ҚЫЗМЕТІН
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .29
2.1 Кәсіпорынның өндірістік- экономикалық қызметінің
сипаттамасы ... ... ..42
2.2 “Полимер Метал-Т” ЖШС-ң қаржы- экономикалық жағдайын талдау ... 47
2.3 “Полимер Метал-Т” ЖШС-ң өнімді өткізу қызметінің тиімділігін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
3. “Полимер Метал-Т” ЖШС-ң Өнімді Өткізу қызметін жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 54
3.1 Кәсіпорында өнімді өткізу жүйесін кешенді пайдалану
жолдары ... ... ... 54
3.2 “Полимер Метал-Т” ЖШС-ң өнімді өткізу саясатын жетілдіру
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .64
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .68
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КӨЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...70
ҚОСЫМШАЛАРЫ
Кіріспе
Қазақстан Республикасының саяси, экономикалық және қоғамдық өмірінде
өтіп жатқан іргелі өзгерістер кәсіпорындардың шаруашылық іскерліктің жаңа
жолдарын қарастырумен қатар, экономикалық тиімділікті қамтамасыз етуде
бірқатар маңызды мәселелердің шешімін табуын талап етеді. Солардың бірі
ретінде маркетинг жүйесінің қалыптасуын атап өтуге болады. Бұл үшін осы
жүйе қызметін талдау және өнімді өткізуді кәсіпорынның өндірістік - өткізу
қызметінде қолдану технологиясын әзірлеген жөн.
Қазіргі кезде өнімді өткізу кәсіпорындардың шаруашылық қызметін
жоспарлау, өндірісті ұйымдастыру мен басқарудың барлық жақтарын қамтуы
тиіс. Бұл жағдай осы заманғы маркетингтің ролі мен маңызы туралы
көзқарастарға сәйкес келеді. Шындығында кәсіпорын тиімді қызметін басқару
үшін қазіргі замандағы маркетинг біртұтас және жүйелі бағытта дамуы қажет,
бірақ мұндай бағыт әзірге жүзеге асырыла қойған жоқ.
Кәсіпорындардың маркетинг қызметіне жүргізілген талдау, нақты
мақсаттарға іс жүзінде қол жеткізу үшін оның жекелеген бөлшектерінің
маркетингтік шаралар түрінде қолданылатындығын көрсетті. Сонымен қатар,
отандық өнеркәсіп орындарындағы маркетинг көп ретте жарнама және өнімді
өткізу ісіне бағытталған. Ал тауар саясаты маркетинг қызметінің негізгі
құрамдас бөлігі екенін ескере кетсек, онда тауар саясатына тоқталмай
айналып өту мүмкін емес.
Бұл жағдай Республика Президентінің 2007 жылғы 28 ақпанындағы
Қазақстан халқына Жолдауында ерекше айтылады: Экономика біздің дамуымыздың
басты басымдығы, ал экономикалық өсімнің барынша жоғары қарқынына қол
жеткізу – негізгі міндетіміз болып қала береді. Біз бұған өз
экономикамыздың бәсекелестік қабілетін арттыру арқылы, қол жеткіземіз.1
Маркетингтің классикалық теориясындағы маркетинг– концепциясының басты
бөлігі тауар дегенге келсек, кәсіпорынның маркетинг қызметі барлық нарықтық
бәсекелестерге төтеп бере алуы үшін дұрыс тауар саясатын өз қызметтерінде
дұрыс жүргізе алмауда. Осы себептен көптеген кәсіпорындар бәсеке
талаптарына шыдай алмай және де тұтынушылардың тілектерін орындай алмай
нарықтағы өз позициясын жоғалтуда.
Зерттеудің өзектілігі өнімді өткізу саясаты кәсіпорын қызметіндегі
тауар ассортиментін қалыптастыруды, олардың жаңа түрлерін шығаруды, олардың
сапасының жоғары болуы мен бәсеке қабілеттілігін, өмірлік кезеңін талдауды,
тауар белгілерін, қораптамасын, маркіленуін және де сервистік қызмет
көрсетуін талап ететін көп факторлы қызмет аясы. Сондықтан да өнімді өткізу
саясаты төңірегінде қазіргі таңдағы нарық талаптарына сай өзіндік
проблемалары бар. Бүгінде біздің еліміз әлемдік сауда ұйымына мүше болуға
ат салысып жатқанда біздің кәсіпорындарымыз өндіретін өнімдер дүниежүзілік
талаптарға сай болуы керек. Ал, бұл талаптардың бәрі сайып келгенде, тауар
саясатына, яғни тауар ассортиментіне, жаңа тауарлар шығаруға, тауардың
өмірлік кезеңінің ұзақтығына, қораптама, орама түрлерінің сан алуандығына
байланысты. Олай болса, әрбір кәсіпорындарының өз қызмет аясында өнімді
өткізу саясатын дұрыс бағытқа қою заман талабы.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі, президентіміз Н.Ә.
Назарбаевтың 2006 жылдың 1 наурызындағы халыққа жолдауында айтылғандай
елдің дамуын бәсеке қабілетті экономика құру арқылы жүргізу керек, сондай-
ақ Қазақстанның әлемдегі бесекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру
стратегиясы болып табылады 2.
ЖОҒАРЫДА КӨРСЕТІЛГЕН ЖАҒДАЙЛАР ОСЫ ЗЕРТТЕУ ТАҚЫРЫБЫН ТАҢДАУДЫ
АЙҚЫНДАЙДЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫН СИПАТТАЙДЫ.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – маркетинг қызметіндегі өнімді өткізу
саясатының теориялық және әдістемелік мәселелерін зерттеу, құрылыс
өнімдерін шығаратын “Полимер Метал-Т” ЖШС-ң маркетингтік қызметін талдау
және өнімді өткізу саясатынын жетілдіру жолдарын қарастыру. Көзделген
мақсатқа қол жеткізу үшін келесі міндеттер айқындалынды:
• Кәсіпорындардағы маркетингтік қызметінің және де соның ішінде өнімді
өткізу саясатының теориялық және әдістемелік мәселелерін зерттей
отырып, оның отандық кәсіпорындарда қолдану деңгейін анықтау;
• Қазақстанның құрылыс өнімдері нарығын зерттеу;
• Кәсіпорында өнімді өткізу саясаты үрдісін қарастыру;
• Өнімді өткізу саясатын зерттеу барысында әдістемелерді әзірлеуді
зерттеу;
• Тауар ассортиментін кеңейту жолдарын іздеу;
• Өнімнің өмірлік кезеңі бойынша, тауардың нарықта неғұрлым ұзағырақ
тұруын қарастыру;
• Тұтынушылардың талғамына сай жаңа құрылыс өнімдерінің түрлерін шығару
үшін тұтынушылардың қажеттілігін зерттеу;
• Құрылыс өнімдерін өндіретін “Полимер Метал-Т” ЖШС-ң саясатына шолу
және оны жетілдіру жолдарын көрсету.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні ретінде “Полимер Метал-Т” ЖШС-де
жүргізілген маркетингтік зерттеулер талданады.
Дипломдық жұмысты зерттеудің теориялық, әдістемелік негізінде қазақстандық
және шетелдік ғалым-экономистердің маркетинг пен менеджмент саласындағы
нақты өнімді өткізу саясаты бойынша еңбектері алынды. Сонымен қатар,
Қазақстан Республикасының заңдары мен экономикалық мәселелері бойынша
ақпараттық басылымдардағы нормативтік құқықтық құжаттары қолданылды.
Сонымен қатар, өнімнің технологиялық құрамын және талаптарға сай
дайындалуын білу үшін “Полимер Метал-Т” ЖШС-і жөнінде мәліметтер алынды.
Осы жұмысты орындау барысында, ғылыми талдау жүргізудің жүйелі бағыты,
салыстырмалы талдау, хабар өңдеудің статистикалық әдістері, т.б. ғылыми
тәсілдер қолданылды.
"ПолимерМеталл-Т" ЖШС бойынша жазылған дипломдық жұмыс: кіріспе, 3
бөлім және қорытынды бөлімдерден тұрады.
Бірінші бөлімде: Кәсіпорынның өнімді өткізуді ұйымдастырудың теориялық
аспектілері қарастырылды.
ЕКІНШІ БӨЛІМДЕ: “ПОЛИМЕР МЕТАЛЛ-Т” ЖШС-Ң ҚҰРЫЛУ ТАРИХЫ, ЖАЛПЫ СИПАТТТАМАСЫ;
ӨНІМДІ ӨНДІРУ ЖӘНЕ ӨТКІЗУ ҚЫЗМЕТІ, ТЕХНИКА- ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӘЛЕУЕТІ ЖӘНЕ
ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ ТАЛДАНДЫ.
ҮШІНШІ БӨЛІМДЕ: “ПОЛИМЕР МЕТАЛ-Т” ЖШС-Ң ӨНІМДІ ӨТКІЗУ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ, КӘСІПОРЫНДА ӨНІМДІ ӨТКІЗУ ЖҮЙЕСІН КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ ЖОЛДАРЫ ЖӘНЕ
ӨНІМДІ ӨТКІЗУ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ БАҒЫТТАРЫ ҚАРАСТЫРЫЛДЫ.
АТАЛҒАН БӨЛІМДЕРДІ ҚОРЫТА ОТЫРЫП, ЖҰМЫС ҚОРЫТЫНДЫСЫНДА
“ПОЛИМЕРМЕТАЛЛ” ЖШС-НІҢ ҚЫЗМЕТІ ЖИНАҚТАЛЫП, АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫ МЕН
КЕМШІЛІКТЕРІ, ОНЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ КӨРСЕТІЛЕДІ.
1. КӘСІПОРЫННЫҢ ӨНІМДІ Өткізуді ұйымдастырудың теориялық аспектілері
1.1 МАРКЕТИНГТІК ҚЫЗМЕТІНДЕГІ ӨНІМДІ ӨТКІЗУДІҢ РОЛІ, ОРНЫ ЖӘНЕ ОҒАН ӘСЕР
ЕТЕТІН ФАКТОРЛАРЫ
Кәсіпорынның өнімді өткізу қызметіндегі маңызды ролі – бәсекелік
басымдығының болуымен анықталады. Ол – кәсіпорын өнімдерінің жоғары сапалы,
қызмет көрсету деңгейі, оңтайлы баға, жеткізу жүйесінің тиімді болуы.
Дегенмен нарықта өнімді өткізуде бұл көрсеткіштер жеткіліксіз, яғни бұл
өнімнің басымдықтары тұтынушылардан қолдау табуы тиіс.
Еліміздегі халық шаруашылығы құрылымын қайта құру үрдісінде болып
жатқан өзгерістер, өндіруші еркіндігі мен нарықтық ортаны игеру кезінде
кәсіпорынды басқару маркетинг тұжырымдамасын қолдануды талап етеді.
Маркетинг тұжырымдамасы нарықта кәсіпорынның белсенді басымдық саясатының
стратегиясы мен тактикасы, шаруашылық іскерлігі және барлық өндірістік
ресурстар түрлерін тиімді қолдану нәтижелеріне әсер ететін маңызды
құрал.3
Қазіргі заманғы маркетингтің мәні тұтынушының қажеттілігін
кәсіпорынның пайдасына айналдыратын кәсіпкерлік қызметте көрініс алады.
Қазақстанда маркетинг экономикалық сала ретінде біршама жақын уақыттан
бастап қолданыла бастады, ал бұған дейін ол капитализмге ғана тән теориялық
түсінік және тәжірибелік әрекет ретінде саналып келеді. Маркетингті осылай
теріс қабылдау іс жүзіндегі әміршіл басқару жүйесінің қағидаларына сай
келді. Бірақ маркетинг – бұл тауарларды итермелеу емес, тұтынушының
талаптарын, нарықтың нықты сегменттерінің талаптарын талдап ескеретін, жаңа
тауардың анықталған талаптарына сәйкес өңделген, ғылыми зерттелген
тұжырымдама. Басқаша айтқанда, маркетинг бұл – тауардың қозғалысын
реттейтін, басқаратын, өндірушіден тұтынушыға көрсететін, қызметін
реттейтін кәсіпкерлік іс немесе өнімге деген сұранысты болжап кеңейте
түсетін тауардың қозғалуы мен таралуын реттеп, қанағаттандырып отыратын
әлеуметтік үрдіс.
Маркетинг нақты бір салаға тән емес. Өйткені ол өздігінен тауар
жеткізу үрдістеріне де жатпайды. Маркетингтің негізге алатын басты
мәселелері – экономикалық конъюнктура мен нарық жағдайларын кеңінен және
тереңдей зерттеу; кәсіпорынның қатысы тұрғысынан өндірістік өнім өткізу
мүмкіндіктерін талдау; тауарлық нарықты зерттеу мен оны сегменттеу; оны
инновациялық және жоспарлау жұмыстарын жүргізу, т.б.4
Маркетинг теориясы мен тәжірибесі өзінің пайда болу кезінен бастап
макроэкономика деңгейінде басымырақ дамыды, оның зерттеу объектілері
ретінде компаниялардың маркетинг жүйелері және олардың айырбас қатынастары
қарастырылады.
Экономикалық субъектілердің микромаркетингті және оның өзгешелігінің
айқындалуы сол елдердегі экономиканың даму қалпына байланысты.
Қазақстандағы микромаркетинг экономиканың қазіргі даму деңгейінің негізгі
белгілеріне сай қалыптасуы кезеңінде.
Өнеркәсіптік маркетингтің объектісі өндірістік мақсатқа арналған
тауарларды өндіруші кәсіпорындардың маркетингтік қызметі болып табылады.
Ұлыбританияда өнеркәсіптік маркетинг үлесі 26%-ды құрайды және оның өсу
тенденциясы бар. Мұндай құрылым мен серпін нарықтық экономикалы елдерге,
оның ішінде экономикасында тұтынушылық маркетинг түрі көбірек дамыған
Қазақстанға да тән.
Өндірістің ғылыммен тығыз байланысы және өндірістік одақты құру -
әлемдік тәжірибе, ғылыми техникалық қымбаттауларды жасау және шығындардың
өсуі жағдайындағы жаңа енгізулердің бағыты болып саналады. Қазақстан
Республикасының Статистикалық Агенттігінің зерттеулері көрсеткендей,
өндірістің ғылыми лабораторияларымен, ғылыми зерттеу секторларымен,
эксперименталды бөлшектермен бірлесіп қызмет етуін кәсіпорындардың тек 8,6%
ғана орындайды.
Өнімді өткізу саясаты тұтынушы талабына сай тиімді ассортименттік, тауар
құрылымын, бір уақытта ТӨЦ-нің әр кезеңінде болатын өнім модификациясы мен
жаңа тауарды шығару проблемасын топшылайды.
Бір уақытта нарықта болатын, бірақ жаңашылдық кезеңімен ерекшеленетін
тауарлар ассортиментін оңтайландыру фирма табыстылығы мен жұмыс
тұрақтылығын кепілдендіреді.
Нарықта бір уақытта өнімді өткізудің келесідей топтары болады:
• Негізгі – кәсіпорынға негізгі пайда әкелетін және өсу кезеңіндегі
тауарлар;
• Қолдаушы – сатудан түскен түсімді тұрақтандыратын және де толысу
сатысында тұрған тауарлар.
Фирма нарықтағы лидерлігіне, сауда белгісіне және ерекше бәсеке
қабілеттілігіне сүйене отырып, тұтынушы өз өнімдерінің жетістіктеріне
сендіруге тырысады.
Бұл фазадағы өнімді өткізудің басымды мақсаттары:
• сұраныс өсуі жағдайында нарықты кеңейту;
• тауар модификациясы есебінен тура бәсекелестен арылу;
• тауарларды үлкен көлемде сату үшін үлкен өткізу желісін қолдану;
• тұтынушылардың жаңа тобын тарту мақсатында бағаны төмендету.
Мұндай нарықта даму үшін фирманың қаржылық базасы болуы керек.5
Тауардың кемелдену кезінде алғашқы сұраныс төмендейді. Кезең бойынша
кемелдену сатысы ең ұзақ болып саналады. Нарықтар шектен тыс сегменттелген.
Бұл кезең өндірістің қуаттылығын толық немесе кейбір артып қалулармен және
технология тұрақтылығымен байланысты. Өнім ірі партиялармен шығарылып,
ассортиментті кеңейту және тереңдету шығындары жоғары болады. Фирма
сұранысты қанағаттандыру мақсатында тауарлар үлкен көлемде шығарылады.
Тауарлар басымды сапасымен ерекшеленеді және ол дәстүрлі разрядқа өтеді.
Бұл кезеңде тауарды табысы орта тұтынушылар сатып алады. Нарықтың
молығуы шеңберінде өткізу тұрақтанады. Сондай ақ нарықта әлі де мәнді
сұранысты кәсіпорындардың маркетинг қызметіне жүргізілген талдау, нақты
мақсаттарға іс жүзінде қол жеткізу үшін оның жекелеген бөлшектерінің
маркетингтік шаралар түрінде қолданылатындығын көрсетті. Сонымен қатар,
отандық өнеркәсіп орындарындағы маркетинг көп ретте жарнама және тауарды
өткізу ісіне бағытталған. Ал тауар саясаты маркетинг қызметінің негізгі
құрамдас бөлігі екенін ескере кетсек, онда тауар саясатына тоқталмай өту
мүмкін емес.6
Тауар саясаты кәсіпорын қызметіндегі тауар ассортиментін
қалыптастыруды, олардың жаңа түрлерін шығаруды, олардың сапасының жоғары
болуы мен бәсеке қабілеттілігін, өмірлік кезеңін талдауды, тауар
белгілерін, қораптамасын, маркіленуін, және де сервистік қызмет көрсетуін
талап ететін көп факторлы қызмет аясы.
Әр кәсіпорында өндірілетін өнімді өткізуге ішкі және сыртқы сияқты
түрлі факторлар әсер етеді.
Ішкі факторларға кәсіпорынның аталған сапаға сәйкес өнім өндіру
қабілетімен, яғни кәсіпорынның қызметімен тікелей байланысты факторлар
жатады. Оларды келесі топтарға бөлуге болады:
- техникалық;
- ұйымдастырушылық;
- экономикалық;
- әлеуметтік-психологиялық;
Техникалық факторлар - өнімді өткізу деңгейіне тікелей әсер етеді,
өйткені жаңа технологияны, жаңа материалдарды, неғұрлым сапалы шикізатты
пайдалану – бәсеке қабілетті өнім өндірудің материалдық негізі.
Ұйымдастырушылық факторлар – еңбек пен өндірісті ұйымдастыруды
жетілдірумен, өнім сапасына жаупкершілікті және өндірістік тәртіпті
күшейтумен, өндіріс мәдениетін қалыптастыру және персоналдың біліктілік
деңгейін сәйкестендірумен байланысты.
Экономикалық факторлар - өнімді өндіру және өткізу шығындарымен, баға
саясаты және персоналды жоғары сапалы өнім өндіруге экономикалық
ынталандыру.
ӘЛЕУМЕТТІК-ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ФАКТОРЛАР – САЛАУАТТЫ ЖҰМЫС ЖАҒДАЙЫН
ҚАЛЫПТАСТЫРУҒА, ӨЗ КӘСІПОРЫНЫНЫҢ ТАУАРЛЫҚ МАРКАСЫНА БЕРІЛГЕНДІК, ОНЫ МАҚТАН
ЕТУ, ЖҰМЫСКЕРЛЕРДІ МОРАЛЬДІК ЫНТАЛАНДЫРУҒА АЙТАРЛЫҚТАЙ ӘСЕР ЕТЕДІ, ОСЫНЫҢ
БАРЛЫҒЫ БӘСЕКЕ ҚАБІЛЕТТІ ӨНІМ ӨНДІРУ МЕН ӨКІЗУДІҢ МАҢЫЗДЫ ҚҰРАМДАС
БӨЛІКТЕРІ.7
Нарықтық қатынас жағдайында сыртқы факторлар өнімді өткізу деңгейіне
қалыптасуына әсер етеді. Сыртқы немесе қоршаған орта қай кәсіпорынның
болмасын қызмет етуінің маңызды бөлігі болып табылады. Сыртқы ортаның
барлық әсерлерін жеке-жеке мынадай: экономикалық, саяси, нарықтық,
технологиялық, бәсекелестік, халықаралық және әлеуметтік факторларға бөліп
көрсетуге болады.
Кәсіпорынның маркетингтік ортасы – кәсіпорыннан тысқары жерлерде
әрекет етуші, мақсатты клиенттермен ынтымақтастық қатынастар орнату және
оны ұстап тұрудағы маркетинг қызметіне басшылық жасаудың мүмкіндіктеріне
ықпал етуші белсенді субъектілер мен күштердің жиынтығы.
Өнімді өткізу орта микро және макро орталардан құрылады. Микроорта –
клиенттерге қызмет көрсетуі бойынша кәсіпорынның өзіне және оның
мүмкіндіктеріне тікелей қатынасы бар күштермен, яғни жабдықтаушылармен,
маркетингтік делдалдармен, клиенттермен және байланыстағы аудиториялармен
ұсынылған.
Кәсіпорынның табысы көбінесе оның делдалдарының, бәсекелестерінің және
түрлі байланыстағы аудиториялардың әрекеттеріне қатысты болады.
Кәсіпорынның микроорта шеңберінде әрекет етуші күштер келесі сурет түрінде
көрсетілген.
Өнімді өткізудің микроортасы – кәсіпорын қызметіне тікелей қатысты болатын
маркетингтік күштер. Өнімді өткізу қызметінің жетекшілері маркетингтік
жоспарларды жасау кезінде кәсіпорынның өз ішіндегі басқа топтарды ескеруі
қажет. Мысалға: жоғары басшылық, қаржы, өндіріс, маркетинг, бухгалтерия
бөлімі, т.б.
ОСЫ МИКРООРТА ІШІНДЕ ЕРЕКШЕ ОРЫНДЫ ТҰТЫНУШЫЛАРҒА БЕРУГЕ БОЛАДЫ. СЕБЕБІ
ТҰТЫНУШЫ ОСЫ КӘСІПОРЫННЫҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ БОЛУЫНА КӨМЕКТЕСЕТІН БАСТЫ
ФАКТОР. ОЛАРДЫ ЗЕРТТЕУ АРҚЫЛЫ КӘСІПОРЫН ОЛАРДЫҢ ҚАЖЕТТІЛІКТЕРІ МЕН ҚАЛАУЫН,
ТАУАРЛАР МЕН САТУ КӨЛЕМІНЕ ДЕГЕН СҰРАНЫСТЫ БІЛЕ ОТЫРЫП, ОЛАРДЫҢ КӨҢІЛІНЕН
ШЫҒАТЫН ТАУАРЛАРДЫ ӨНДІРУГЕ БАР КҮШТЕРІН САЛАДЫ. ТҰТЫНУШЫЛАРДЫҢ ЕЛЕУЛІ
ӨЗГЕРІСТЕРІ БАЙҚАЛҒАН ЖАҒДАЙДА, КӘСІПОРЫНДАҒЫ МАРКЕТИНГТІК БАҒДАРЛАМАҒА
ТОЛЫҚТЫРУЛАР МЕН ТҮЗЕТУЛЕР ЕНГІЗІЛУІ ҚАЖЕТ.
1- сурет – Кәсіпорынның микроорта шеңберінде әрекет етуші күштер
Тұтынушылар арасында тауарлардың қозғалуына, өткізуіне және бөлінуіне
компанияларға көмектесуші ұйымдар – маркетингтік делдалдар көмектеседі.
Тиімді сауда делдалдарын таңдай білу компания тауарын өткізуде өте маңызды.
Осы тұтынушылардың өнімді пайдалану дәрежесіне қарай кәсіпорын бәсеке
қабілеттілікке қол жеткізеді. Кез-келген кәсіпорын көптеген бәсекелестермен
бетпе-бет келеді. Бәсекелестерді анықтаудың ең жақсы тәсілі –
тұтынушылардың тауарларды сатып алу туралы шешімді қалай қабылдайтындығын
зерттеу керек. Бәсекеге жетудің тағы бір тәсілі – тиімді жабдықтаушыларды
таңдай білу.8
Жабдықтаушылар – кәсіпорынды тауарлар өндіру мен қызмет көрсету үшін
қажетті материалдық ресурстармен қамтамасыз ететін кәсіпорындар мен
ұйымдар. Осылайша кәсіпорынның мақсатына және бәсеке қабілетті болуына қол
жеткізу үшін оның қабілетіне байланыс аудиториялары ықпалын тигізеді.
Кәсіпорын және оның жабдықтаушылары мен делдалдары, бәсекелестері
неғұрлым кең ауқымды макроортада әрекет етеді. Макроорта – неғұрлым кең
шеңбердегі күштер арқылы берілген. Ол кәсіпорынды қоршап тұратын және оның
қалыптасуына әсер ететін факторлардан тұрады. Бұл ортаны сипаттайтын
факторлар келесі суретте берілген.
2- сурет – Кәсіпорынның макроорта факторлары .
Суреттегі түсініктерге қысқаша тоқталатын болсақ, алғашқысы демографиялық
фактор, яғни халықтың саны, орналасу тығыздығы тұрғысынан зерттейтін ғылым.
Бұл ортаның зерттелуі бүкіл дүние жүзі біртұтас әлемдік нарыққа айнала
бастауымен түсіндіріледі. Маркетингпен айналысатын маман үшін демографиялық
орта үлкен қызығушылық тудырады, өйткені нарықтың өзі адамдардан тұрады.
Нарықтың үнемі өзгеріп отыратын жағдайына бейімделу мақсатында маркетингтің
макроорта факторларын әрдайым бақылап отыруы қажет.
БҰЛ ФАКТОРЛАРДЫҢ ІШІНДЕ КӘСІПОРЫН ЖАҒДАЙЫНА ӘСЕР ЕТЕТІН ЕҢ МАҢЫЗДЫСЫ –
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ФАКТОР БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. СОНДАЙ-АҚ ӨНЕРКӘСІПТІҢ ҚОРШАҒАН ТАБИҒИ
ОРТАҒА ЗИЯН КЕЛТІРУІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ҚОҒАМДА КӨПТЕГЕН АЛАҢДАТУШЫЛЫҚ ТУҒЫЗУДА,
ЯҒНИ ТАБИҒИ ОРТАҒА ТИГІЗЕТІН ӨЗ ҮЛЕСТЕРІН БАҚЫЛАП ОТЫРҒАНЫ ЖӨН. МАРКЕТИНГ
ҚЫЗМЕТІН АТҚАРУШЫ КӘСІПОРЫН ЖЕТЕКШІЛЕРІ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА ҚОРШАҒАН ОРТАҒА
ЗИЯН КЕЛТІРМЕУДІ ЕСКЕРУІ ЖӘНЕ БҰЛ МЕМЕЛЕКЕТТІҢ БАҚЫЛАУЫНДА БОЛУЫ ТИІС.8
ҒТП – өндіріске жаңа техника мен алдыңғы қатарлы технологияны енгізу
негізгі және маркетингтік ортаның маңызды факторы болып саналады.
Жаңартылған құрал-жабдықтарды енгізу арқылы кәсіпорын өз қызметін ұтымды
пайдалануына мүмкіндік туады, және өндіретін өнімі де біршама жоғарылайды.
Ғылым мен техниканың дамуы үлкен мүмкіндіктермен қатар, қоршаған ортаға
айтарлықтай қауіп тудырады. Сондықтан да кәсіпкерлер өз қызметінің өз
қызметінің қоғам дамуына кері әсерін тигізбеуі үшін ғылыми-техникалық
ортадағы өзгерістерді ескеруі қажет.
Маркетингтік шешімдер қабылдауда саяси жағдайлардың әсері күшті. Бұл
орта бірінші кезекте кәсіпкерлік қызметті реттеу жөніндегі заңдылықтардан
қалыптасады. Кәсіпорын маркетингтік қызметінің дамуына әлеуметтік-мәдени
факторлар да әсер етеді.маркетинг мамандары маркетингтік мүмкіншіліктерді
анықтау үшін әлеуметтік-мәдени ортадағы тенденциялар өзгерістерін алдын-ала
болжауға тиіс. Бұл орта ең алдымен нормалар жүйесі, қоғамда орын алған
ережелер мен құндылықтар, адамдар арасындағы қарым-қатынас маңызды мәнге ие
болады.
Нарықтың өзгермелі жағдайына бейімделу үшін кәсіпорын үнемі
маркетингтің макроортасын қалыпты түрде бақылап отыруы қажет. Бірақ ол
факторлардың барлығы кәсіпорын қызметіне бірдей әсер етпейді. Ұйым өз
тарапынан макроортаның қандай факторлары қызметке зор әсер ететінін, ал
қайсысы дамуына қауіп төндіретінін анықтауы қажет.9
Осылайша кәсіпорын әлемдік нарықта өз орнын табу үшін, кәсіпорын ішкі және
сыртқы орта факторларын ескеруі қажет. Яғни, кәсіпорынның нарықтағы қызметі
оның стратегиясы мен тактикасын, формалары мен әдістерін анықтайтын әр
түрлі макро және микроорта факторларының әсерінен қалыптасады.
1.2 Кәсіпорын қызметінде өнімді өткізудің әдістемесі
Өнімді өткізу, оның құрамын анықтаушылардың мөлшерін өлшеу негізінде
бағаланады. Қазіргі заманда құрамын келесі топтар бойынша классификациялау
өте кең тараған: пайдалану бағытының көрсеткіштері, сенімділік,
технологиялық, стандарттау және унификациялау, эргономикалық, эстетикалық,
транспортабельділік, патенттік-құқықтық, экологиялық және қауіпсіздік
көрсеткіштері. Сипатталатын белгілерінің құрамы мен құрылымын анықтаудың
негізгі бағыттары, өнімді өткізу деңгейін бағалайтын көрсеткіштер
классификациясынан көрініс табады. Мөлшерленуіне қарай натуралды
бірліктермен (килограмм, метр, балл, көлемі шектеусіз), сондай-ақ бағалық
бірліктермен сипатталалды. Өнімді өткізудің деңгейінің бағалануына
байланысты – базалық және қатысты көсеткіштер. Анықталу стадиясына
байланысты – болжамды, жобалы, өндірістік, эксплуатациялық көрсеткіштер.
Сипатталатын белгілеріне байланысты – бірліктік және кешенді (топтық,
жалпылама, интегралды) болуы мүмкін. Бірліктік және кешенді өткізу
көрсеткіштері, обьектінің (жүйенің) сыртқы ортамен қатынасының қызықтыруына
тәуелді түрлі топтарға біріктіріледі. Пайдалану бағытының көрсеткіштері
өнімнің қай салада, қай жағдайда қолданылатынын көрсетіп қана қоймай, осы
өнімді өткізуден алынатын тиімді эффектті да айқындайды. Бұл көрсеткіш
бағаланып отырған өнімнің көмегімен белгілі уақыт аралығында қандай көлемде
өнім өндірілетінін немесе өндірістік қызмет көрсетілетінін айқындайды.10
Транспортабелділік көрсеткіштері - өнімді пайдаланбай немесе тұтынбай
тасымалдауға қолайлылығын сипаттайды. Транспортабелділік көрсеткіштеріне
мыналарды жатқызуға болады:
- ӨНІМДІ ТАСЫМАЛДАУҒА ОРТАША ДАЙЫНДАУ УАҚЫТЫ;
- өнімді тасымалдауға дайындауда орташа еңбексиымдылық;
- өнімді белгілі бір тасымалдау құралына орташа орналастыру
уақыты;
- тасымалдау құралының көлемін пайдалану коэффициенті;
- өнімді белгілі бір тасымалдау құралынан орташа түсіру уақыты;
Транспортабелділік көрсеткіштерін бағалау үшін өнім бірлігінің массасы
және көлемі, физико-механикалық құрамының көрсеткіштері, бұйымның
габариттік көлемі, өнімнің сақталу көрсеткіштері, тасымалдау режимдерінің
шекті рұқсат етілетін мәндері (транспорт шекті жылдамдығы, инерциялық
ауыртпалықтар және т.б.), тиеу-түсіру жұмыстарының нормасы, аталып отырған
өнімді тасымалдауда транспорт құралының жүк көтергіштігін немесе
сиымдылығын мүмкіндігінше максималды пайдалану, тасылатын жүктің сыртқы
жылулық және механикалық әсерлерге төзімділігі және т.б.сияқты тасымалдау
үрдісін сипаттайтын алғашқы мәліметтер болуы керек.
Материалдық және еңбек шығындарын бір мезгілде, тасымалдау
жұмыстарындағы адам саны мен біліктілік деңгейін және де уақыт факторын
есептеуге мүмкіндік беретін бағалық көрсеткіштер транспортабелділікті
неғұрлым толық және жан-жақты бағалауға көмектеседі.
Патенттік-құқықтық көрсеткіштер өнімнің патенттік қорғалғандығын және
патенттік тазалығын сипаттай отырып, бәсекелік қабілетті анықтауда маңызды
фактор болып табылады. Патенттік-құқықтық көрсеткіштерді анықтағанда
бұйымдағы жаңа техникалық және елдегі патентпен қорғалған шешімдерді,
өндіруші және эспортталатын елдердегі бұйымның тауарлық белгісінің және
өнеркәсіптік үлгісінің тіркеуден өтуін есепке алған жөн.
Өнеркәсіптік бұйымның патенттік-құқықтық деңгейі 2 көрсеткіштермен
бағаланады, олар: патентпен қорғалғандық (патент қабілеттілік) көрсеткіші
және патенттік тазалық көрсеткіші. Патенттік қорғалғандық көрсеткіші –
бұйымды жасап шығаруда, оның құрамына қатысатын, шетелдерде де өндіруші
елде де патентпен және авторлық құқықтармен қорғалған отандық өнертапқыштар
жаңалықтары мен идеяларының саны мен алатын орнын сипаттайды. Патенттік
тазалық көрсеткіші – бұйымның ішкі және сыртқы нарықтарды еш кедергісіз
өткізілуін сипаттайды.11
Қазақстанда әлеуметтік бейімделген нарықтық экономиканың қалыптасуы
мен дамуына сәйкес, кәсіпорындар әлемнің дамыған елдерінде қазіргі заманда
негізгі болып саналатын өнімді өткізу тұжырымдамасын пайдалануы керек. Кез-
келген кәсіпорын нарықпен тығыз байланыс орнатып, тұтынушыларға қажетті
өнімдерін жеткізіп, сатып алушыларын қажетті ақпаратпен қамтамасыз етіп, өз
қызметін жүргізеді. Кәсіпорын нарықтан ақша және тағы басқа да ақпараттар
ала отырып, біртұтас қызмет жүргізуші, тұйықталған жүйені қалыптастырады.
Жауап ретінде кәсіпорын сондай-ақ ақпарат пен ақша жібереді. Сөйтіп, кез-
келген кәсіпорынның қызметі маркетингтік ортаға тәуелді болады.
Кәсіпорынның маркетинг қызметінің басты құрама бөлігі, тауар саясатының
тағы бір көрсеткіші – ТӨЦ, бұл тауардың нарықта болу уақыты. ТӨЦ
концепциясын американдық ғалым Теодор Левитт 1965 жылы жасаған. Оның
айтуынша әр тауардың нарықта нақты кезеңдердің ауысуын сипаттайтын өзіндік
өмірлік циклі болады және ол ерте ме, кеш пе жетілген немесе қымбат емес
тауарлардың нарыққа келуінен ығысады. Ол өнімге деген сұранысты фирма
табысын тауар ассортиментін, нарық сегментін, бәсекелестердің іс қимылын
және әр кезеңдегі стратегиялық маркетингті зерттеуге мүмкіндік береді.
ТӨЦ концепциясы тауар түріне, типіне қатысты, сондай ақ сауда
маркасына қарай қолданылуы мүмкін.
1 сызба - Өнiмнiң өмiрлiк циклiнiң кезеңдерi
Тауар типі, әдетте тауар түрі мен сауда маркасына қарағанда дәстүрлі
өмірлік циклде нақтырақ өтеді.
ТӨЦ ең алғаш маркалы тауарлар мысалында зерттелген. Оның
кезеңдеріндегі өзгерістер сәннің, дәмнің, стильдің, техникалық прогрестің
әсер етуінен көрінеді. Тәуелді өзгермелі үлгілер өткізу көлемі, пайда
немесе фирманың басқа да көрсеткіштері, тек жалғыз ғана тәуелсіз өзгермелі
нәрсе ол – уақыт. Осы көрсеткіштердің дамуы уақытқа сай нақты үлгімен
өтеді.
ТӨЦ–ң құрылымы бірнеше фазалармен суреттеледі. Олардың саны әр
авторларда әр түрлі 4 пен 6 арасында ауытқиды.
ТӨЦ әдетте 4 кезеңге бөлінеді: енгізу (нарыққа шығару), өсу,
кемелдену, құлдырау немесе құлау. Жеке фирмалар үшін олар нақты
мақсаттарына, ресурстарына, маркетинг жоспарына, бәсекелік ортасына, табыс
деңгейіне және енгізу кезеңіне байланысты ерекшеленуі мүмкін. Әр түрлі
тауарлар ТӨЦ әр кезеңінде әртүрлі ұзақтықта болады: бірнеше күннен бірнеше
жылға дейін.
ТӨЦ кезеңдері қажеттілік пен сұраныс шамасы; тұрғындардың өмірлік
деңгейі (ол жоғары болған сайын тауарды жиі ауыстыру тенденциясы да
жоғары), ҒТП–ң даму қарқыны, нарық конъюнктурасы сияқты факторларға
байланысты сараланады. Төмендегідей тұжырымдар анықталған: ТӨЦ–ң әр
кезеңінде экономикалық және бәсекелік орта өзгеріп отырады:
• әр кезең үшін басымды стратегиялық мақсаттарды анықтайды;
• әр кезеңде шығындар мен пайда құрылымы әрқалай;
• өнімді өткізу бағдарламасы әр кезеңге бағытталуы керек.
Маркетингтің міндеті – нарықтағы тауар өмірі ұзақтығын ұтымды түрде
ұзарту, алайда ҒТП дамуы тауардың жылдам ескіруіне әкеп соғады. ТӨЦ
кезеңіне пайда көлемі, инвестиция, маркетингке кеткен шығындар, бәсеке
қабілеттілік деңгейі, тауар бағасы, тұтынушылар мінез құлқы тәуелді
болады.12
Тауардың нарыққа шығуы және ену кезеңі. Кезең мақсаты – тауарға нарық
қалыптастыру. Ол анықталмағандықтың жоғары деңгейімен
анықталады. Себебі, технология әлі даму сатысында, нарыққа нашар анықталған
өндірістік күштер жұмылдырылмаған, тауарды шығару аз партиямен жүзеге асады
және нәтижесінде үлкен шығындарға ұшырайды.
Сатудың өсу қарқыны тауар жаңашылдығы мен тұтынушы сұранысына жауап
беру көлеміне байланысты. Әдетте жаңа тауарлардан гөрі тауарды
модификациялау өткізуді ұлғайтады.
Нарытағы жаңа тауарлар жетістігі үшін негізгі мәнге оның технологиялық
сипаты, дизайны тұтынушылық қасиетіне ие. Ал тұтынушымен кері байланыс
тауардың тұтынушы үшін тартымдылығын көрсетеді. Нарыққа жаңа тауармен
шыққан фирма бәсекелестіктің мүлдем болмауынан немесе мәнсіз болуынан
нарықта айрықша орын алады. Нарықтағы тауарға және тұтынушы талғамына
байланысты фирма жоғарғы беделді бағамен бастайды. Бағалар басқа кезеңдерге
қарағанда жаңашылдығы мен біртектілігіне байланысты жоғары болады. Бұл
кезде баға саясаты мүмкіншілігін тиімді пайдалану керек. Алайда сілкініс
стратегиясы кезінде фирма нарықтың төмен бағасын қолдануы мүмкін. Бұл
кезде пайда уақытша болмайды немесе ол мәнсіз болып, фирма залалға
ұшырайды. Бірінші тұтынушылар – барлық жаңа тауарға ұмтылатын және бірінші
тұтынушы атынан қанағат алатын жаңашылдар.Тұтынушылар жаңа тауарларға
уақытша енжарлық танытады. Сондықтан оларды жаңа өнімді алып көруге сендіру
керек, бұл көптеген маркетингтік шығындарды талап етеді. Жарнама ақпараттық
сипатқа ие және оған көптеген құралдар жұмсалады.
Бұл өткізу көлемінің айтарлықтай бөлігін құрайды. Жаңа тауарлар үшін
арналарды бөлу жүйесі жасалады.
Енгізу кезеңіндегі маркетингтің негізгі міндеттері:
• кәсіпорынның өткізу жүйесінің модификациясы есебінен өткізудің балама
желісін құру;
• жаңа өнімнің артықшылықтары мен жетістіктері жөнінде тұтынушыға
ақпарат беру үшін ақпаратты жарнама саясатын белсенді жүргізу;
• жаңа өнім мен нарықта бар ұқсас өнім арсындағы функционалды бәсекені
анықтау;
• жаңа өнімнің нарыққа келуіне бәсекелестерді жауапты мінез құлқы
мүмкіндіктерін зерттеу;
• жаңа өнімнің нарыққа бейімделуін қамтамасыз ету.
Өсу кезеңінде тұтынушылар тауарды танып осы негізде оны өткізу жылдам
көбейіп, тауар модификациясы кеңейеді, өндіріс толық қуаттылыққа жұмыс
істейді, алайда кейбір фирмаларда ірі өндіріс сериясына өту есебінен
өндіріс қуаттылығы жоқ. Нарықта нақты тауар үлкен көлемде сатылады,
бәсеке–тауар пайда бола бастайды.12
Бұл кезеңде тауар жұмыс істелінгендіктен және жетілгендіктен оның
сапасы өте жоғары. Өсудің жоғарғы қарқыны бағаланады. Кәсіпорын табысы
жылдам өседі және кезең аяғына дейін максималды шамасына жетеді. Себебі
бұқаралық нарық осы тауарға төлеуге дайын. Маркетологтар пайда алу басын
енгізу кезеңінен өсу кезеңіне өткен уақытпен байланыстырады.
Бағалар
барлық потенциалды нарықты қамтуға мүмкіндік беретін төмендеу тенденциясына
ие. Тауар шығару көлемінің өсуінен шығындар төмендейді, бәсекелестер саны
өседі. Жоғары табысты нарыққа енетін жаңа фирмалар пайда болады, енгізу
көлемі тез өсіп, тұтынушылар тобы кеңейеді. Бұл жаппай өткізу арналары
арқылы жүзеге асады.
Өнімнің экологиялылық көрсеткіштері өнімді өткізу деңгейін анықтайтын
негізгі фактор болып табылады. Өнімнің экологиялық көрсеткіштерін
анықтауда, өнімді эксплуатациялау немесе тұтыну үрдістеріне, оның құрамының
қоршаған ортаға химиялық, механикалық, сәулелік, дыбыстық, биологиялық,
радиациялық және де басқа әсерін анықтау үшін талдау жасалады. Аталған
факторлардың қоршаған ортаға зиянды әсері анықталған жағдайда экологиялық
көрсеткіштер тобын өнімнің өкізу деңгейін бағалау үшін қолданылатын
көрсеткіштер номенклатурасына енгізу қажет. Экологиялық көрсеткіштерге
келесілерді жатқызамыз:
- энергия көздері (жанар май, көмір, газ) ретінде
пайдаланылатын өнімдердің құрамындағы зиянды заттар (элементтер, қышқылдар,
металдар және т.б.) мөлшері;
- өнімді тұтынғанда немесе эксплуатациялағанда,
тасымалдағанда, сақтағанда зиянды сәулелердің, газдардың, бөлшектердің
шығарылу мүмкіндігі;
- атом энергиясын игеріп, пайдалану үшін зерттеулер
жүргізетін атом электростациялары мен басқа да обьектілер қызметінің
радиоактивтілігі;
- түрлі саладағы транспорт құралдары мен басқа да машиналар,
агрегаттардың дыбыс, діріл, энергетикалық әсер ету деңгейі;
Әртүрлі обьектілер бойынша барлық экологиялық көрсеткіштер сәйкес
нормативтік құжаттар мен актілерде (заңдар, стандарттар, құрылыс норамлары
мен инструкциялар) жарияланады.
Қауіпсіздік көрсеткіштері - өнімді жөндеуде, сақтауда, тасымалдауда
тұтынушы немесе эксплуатациялаушы адамды механикалық, электрлік,
температуралық, улы және жарылғыштардан, акустикалық шудан, радиоактивтік
сәулеленуден қауіпсіздендіретін өнімнің артықшылығын сипаттайды.
Тауар стратегиясы – бұл фирманың стратегиялық мақсаттарына жету құралы, ол
ресурстық мүмкіншіліктері мен нарық конъюнктурасының жағдайына сәйкес тауар
өндірісінің ұзақ мерзімді болашағындағы даму бағытын анықтайды. Осындай
түсініктермен қатар құрамына фирма шығаратын нақты тауар түрін
ұйымдастыратын, оның сапасын, функцияларын, сыртқы түрін, маркіленуін,
қораптамасын және қызмет көрсетуі кіретін өнім саясаты түсінігі бар.
Дизайн – бұл белгілі бір қажеттілікті қанағаттандыруға арналған өнім
функциясы мен сыртқы түрін сипаттайды. Дұрыс жасалған дизайн
инновациялылықтың факторы бола отырып, бұйымның тартымдылығы мен
эстетикалылығын көтереді. Бұл әрине шығындарды азайтып өткізу көлемін
көбейтуге ықпал етеді.14
1.3 Кәсіпорында өнімді өткізу саясатының негізгі бағыттары
Кәсіпорынның өнімді өткізу саясаты келесідей бағытта құрылуы мүмкін:
• өндірісті мамандандыру;
• дифференциациялау;
• әртараптандыру;
• интеграциялау.
Мамандандыруды қолдануға келесі факторлар әсер етеді:
• өндірісті ұлғайтуға ресурстардың болмауы;
• технологиялық процестің ерекшеліктері және тауардың өзіндік
артықшылықтары;
• нақты тауар нарығының терең сегменттелуі.
Дифференциация саясаты бәсекелестердің тауарлары мен қызметтеріне
қарағанда ерекше, өте жақсы сапасымен тауарлар мен қызметтердің бөлініп
шығуы, оларға айрықша тұтынушылық қасиеттер, ерекше сапа, ғылыми техникалық
және технологиялық ерекшеліктер, шикізаттың басым сапасы, сенімділік,
сатылғаннан кейінгі қызмет және сыртқы түрі жатады. Алайда, бұл саясат
үлкен шығындарды талап етеді.
Диверсификация саясаты фирманың нақты тауар саясаты деңгейінде өсу
мүмкіндігі аз болса немесе бәсекелестер позициясы өте нақты болғанда
қолданылады.
Диверсификацияның шоғырланған және таза түрін бөліп қарастыруға болады.
Шоғырланғын диверсификацияда фирма өндіріс тізбегінен шығып, өндіріс
бағдарламасын қызметтің басқа түрлерімен толықтырады.
Таза диверсификация стратегиясы. Коммерциялық және технологиялық
жоспармен де байланыспайтын, қызметтің жаңа түрі меңгеріледі. Тәуекелді
және күрделі, алайда, сұраныс құрылымы өзгергенде тәуекелділікті
төмендетуге мүмкіндік беретіндіктен кәсіпорынды тұрақты жұмыспен қамтамасыз
етеді. Мысалы, Беккер и К ҚазақстанГерман біріккен кәсіпорнын
диверсификациялы деп атауға болады, себебі кәсіпорын құрамына тәулігіне 10
т. шұжық өнімдері мен ет өнімдерін өндіретін шұжық цехы, 1000 бастық шошқа
фермасы, 500 кг жуық нан пісірілетін шағын наубайхана, сыра өндіретін зауыт
және Пруссия рестораны кіреді.
Интегративті саясат, фирма өндіріс және өткізу тізбегінде әртүрлі маңызды
буындардықадағалай отырып, өз табысын көтеру мүмкіндігіне ие болса, онда
интегративті саясат ақталады.
Интеграция көлденең және тік, алға (сауданы қамту) және артқа
(жабдықтау көздерін қамту) деп бөлінеді.
Тік интеграция – тауар өндірісін бір технологиялық тізбекке
шоғырландырады. Оған жататындар шикізатты өндіру, оны өңдеу, жаңа
бұйымдарды шығару және өз дүкендер желісі бойынша өткізу. Бұл саясат арзан
шикізатты, озық технология мен интеграциялы өндіріс тәжірибесін пайдалана
отырып, шығындарды төмендетуге мүмкіндік береді. Синергизм тиімділігі
өндірістің қуаттылығын, ғылыми техникалық базаны және жалпы өткізу желісін
қолдану есебінен ғана болуы мүмкін. Алайда мұндай саясат шұғыл сұраныс
ауытқуы жағдайында көп сипатталады. Тігін машиналарын шығаратын Зингер
компаниясы барлық өндіріс циклын алғашқы шикізат ресурстарын алу мен
өңдеуден бастап, дайын тігін машиналарын шығарғанға дейін жүзеге асырды.
Қазақстанда артқа интеграциясын Фуд Мастер компаниясы қолданды, ол
құрамында егістік учаскесі бар ферманы құрды. Ал алға интеграциясын өз
қызметінде Рахат кондитер фабрикасы ААҚ және Беккер и К қолданады. Бұл
интеграция фирма көрсеткіштерін жақсартып, нарық бөлігін ұлғайтуға
мүмкіндік береді.
Тік интеграцияның мақсаты – нақты бәсекелестерді бақылау арқылы фирма
позициясын күшейту. Фирманың ассортименттік саясатта, сондай ақ, нарықтан
кететін өнім түрлері де ескерілуі керек. Сондықтан да тәжірибелі өнім
өндіруді қалыптастыруда мынадай стратегия түрлері қолданылуы мүмкін.
Өнім элиминациясы – бұл өнімді қысқарту жоспары. Элиминация бойынша
шешімді төмендеу немесе енгізу сатысында келесідей факторлар есебінен
қабылдайды:
• өнімді өткізу көлемін және оның жалпы айналым көлеміндегі бөлігін
төмендету;
• нарық бөлігін қысқату;
• нақты өнім есебінен шығындарды жою нолге төмендейді;
• жарнамалаудың жоғарғы пайызы;
• сұраныс құрылымының, сәнінің және құндылығының өзгеруі.
Өндіріс бағдарламасынан өнім шығару туралы шешімді міндетті түрде
экономикалық көрсеткіштерді (табыс, шығын) және фирма тауары арасындағы
байланысты талдағаннан кейін ғана қабылдау керек.15
Ассортименттік саясат – ұсынылатын өнімдер – бұл бекітілген сапа және
тұтынушылардың таңдауына сәйкес өнімнің арнайы сызығы. Ассортименттік
саясаттың негізгі мақсаты – өндірілген өнімді кеңейткенде немесе
қысқартқанда, факторлар кешенін қарастырғанда тиімді шешім табу болып
табылады. Ассортименттік саясат талғамдары мен ақша қаражаттары әр түрлі
тқтынушыларды қамту мақсатында жүргізіледі, сонымен қатар нарықтағы
кәсіпорынның үлесінің өсуін қамтамасыз ету және табысын ұлғайту.
Ассортименттік саясатта өнімді қысқарту немесе ұлғайтудың қайсыбірін
қарастырсақ та, олар артықшылықты фактор ретінде алынады, бұл маржинал
ды тәсіл, келесісінде өнімнің түрі мен оның жағдайы (ішкі және сыртқы
факторлар) қарастырылады.
Ассортименттік саясатты жүзеге асыру үшін кәсіпорында келесідей жұмысшы
топтарының құрамы болуы мүмкін (өнімді өндіру, оның қауіпсіздігі және
сапасы бойынша директор, қаржылық директор, маркетинг бөлімінің бастығы,
экономикалық, дайын өнімді басқару, жаңа технологиялар және т.б.бөлімдердің
бастығы).
Ал егер де тауар маркетингтік негізсіз экспресс жағдайда енгізілсе, онда
жаңа өнім жүйесін енгізу керек. Жаңа өнім жүйесі келесі кестеде көрсетілген
(1-кесте).
1-кесте-Жаңа – өнім жүйесі
Идеяның генерациясы – нарықта сатуға ұсынылуы мүмкін өнім туралы жалпы
ұғым. Жаңа өнім стандартты немесе еш нәрсеге ұқсамайтын оригиналды болуы
мүмкін.
Идеяларды бағалау және талдау – жаңа өнімнің айтарлықтай тартымды идеясын
таңдау
Экономикалық талдау – өзіндік құнды, таза табысты және сатып алыну уақытын
есептеу
Тауарды жасау
Бизнес – экспресс талдау – нарықтағы өнімнің жағдайы, жаңа өнімнің
бәсекелік артықшылықтары мен жетіспеушіліктері
Нарықты байқап көру – бұл кезеңде анкета жасап, оны әрі қарай ақпарат
ретінде өңдеу
Коммерциялық өткізу – жетекшілер комиссиясы белгіленген уақытта сатуды
байқап көру, әрі қарай өнімді салмағы, рецептурасы және дизайны бойынша
түзеу.
Кестедегі мәліметтер бойынша ассортименттік саясат бойынша кәсіпорында
құрылған жұмысшы топтары келісіп, дұрыс нәтиже алу үшін әр бөлім
қызметкерлеріне өз міндеттерін бөліп береді. Ассортименттік саясат пен жаңа
тауар шығарупроцестері бір біоімен тығыз байланысты. Себебі, ассортименттік
саясатты жүзеге асыру үшін біз жаңа өнім түрін шығарамыз. Ал тауар
саясатының ішіндегі жаңа тауар шығару мен ассортименттік саясат өнімнің
бәсеке қабілеттілігін арттыратыны сөзсіз.
Коммуникациялық саясаттың негізгі компоненті – жарнама. Ол өнім
сапасын тұтынушылардың қажеттілігі мен сұранысына аудару түрі. Отандық
кәсіпорындардың жарнамалық қызметке бөлетін шығындары батыстық фирмалармен
алшақтығы жоғары. Жан басына шаққандағы жарнама шығындары Швейцария және
АҚШ –та (адам басына 450 доллардан асып түседі), Еуропаның басқа да
мемлекеттерінде (150 доллар көлемінде), ТМД елдерінде сарапшылардың
бағалауы бойынша 10 доллардан да төмен деңгейде. Қазақстан мен басқа
елдердегі жағдай бойынга жарнама шығындарына қаражат жұмсайтын банктер және
басқа да қаржылық институттар болып табылады.
Өнімді өткізу саясатының негізгі бағыттарының бірі - сапаны тұрақты
жоғарылатудың мақсаты тұтынушылардың iшкі және сыртқы талаптарына сәйкес
келетiн өнiмдер деңгейiн көтеру болып табылады, сапаны тұрақты түрде
көтеру фирманың сапа жөнiндегi саясатының бөлiгi болып табылады.
Қазақстан Республикасында сапаны көтеру мәселесiн шешпей тұтынушылық
тауар әлемдiк нарықта ғана емес, сондай-ақ iшкi нарықта да бәсекеге
қабiлеттi бола алмайды. Бәсекеге қабiлеттiлiк әрқашанда сапа-баға-
сервистен кейiн тұрады, республикада баға-сапа- сервис аумағы құрылған.
Қазақстанда ( нарықтық экономикаға өту кезеңiнде) сапа үшiн атқарылар
жұмыстар төмендедi. Сол себептен Қазақстанда тұтынушылық тауар сапасын
көтеру мәселесiн соңғы он жылдықта сапа менеджмент аясында ең бiр маңызды
идеялардың бiрi болды. Тұтынушылардың әртүрлiлiгi, өнiмге, қызметке,
персоналдарға талаптар және менеджмент әдiстерi сапа түсiнiгiнде жаңа
мазмұнмен толықтырылады. Арзан әрi тез өнiмдi өндiрiсте және қызмет
көрсетуде жаңа қағидалар пайда болды: сапалы етiп өнiм шығару, ең тиiмдi
әдiс оны тез әрi арзан етiп жасау, осылардың бәрi кез-келген ұйымдар
бөлiмшелерде сапаны толықтай кеңейту үшiн жасалынады.
Сапаны көтеру тұрақты даму өндiрiсiнде техникалық деңгейдi
жоғарылату және өнiмдi дайындау сапасы, сапа менеджментi және өндiрiстiк
жағдайды кеңейту бойынша түсiндiрiледi.
Өнiм сапасын тұрақты түрде көтерудiң мақсаты тұтынушылардың iшкi
және сыртқы талаптарына сәйкес өнiмдерi жоғары деңгейде болуы керек.
Сапаны тұрақты түрде көтеру фирманың сапа саясатының бөлiгi болып
табылады.
Сапаны жоғарылату өнiмдi дайындау сапасын және техникалық деңгейiн
көтерудiң тұрақты жұмысында, сапа менеджментi жүйесiн жетiлдiру және
өндiрiс шешу сапаны реттеушi заңнамалық базаның және тауар сапасы
жүйесiнiң құрылуын талап етедi. Отандық тауарлар сапасына бақылау жүргiзу
Қазақстандық кәсiпорындар өнiмдерiнiң бәсекеқабiлеттiлiгiн жоғарылатады.
Оның үстiне, соңғы жылдары республикамызға келiп жатқан және әлi де
келетiн сапасыз шетелдiк өнiмдердiң саны көбейiп жатыр. Сондықтан өнiм
сапасын көтеру мәселесi елiмiздiң ең басты бағытының бiрi болып отыр. Сол
үшiн, яғни отандық өнiмдердiң сапасын көтеруде келесi негiзгi бағыттарды
ұсынамыз:
- сапа тұтынушы талабына сәйкес екi методикалық әдiстеменi орындау
керек
- кәсiпорын өзiнше өз өнiмдерiнiң сапа деңгейiн анықтау керек, халықтың
қауiпсiздiгi үшiн, бәсекенi қамтамасыз ету үшiн, республикамызға заңдық
нормаларды, реттеушi және стандартты әдiстемелердi енгiзу қажет;
- сапа жәй ғана бақыланып қоймау керек, ол тауарлардың бiрнеше
түрi бойынша барлық өндiрiсте қамтамасыз етiлу керек. Өндiрiстiк процесте
қамтамасыз етiлмеген тауар сапасын және сапасыз өнiмдердi жарнамалағаны
үшiн үшiн әкiмшiлiк және қылмыстық жаза қолданылу керек;
- тауар сапасының төмендiгi және оны тез арада жоғарылату
жолдарын iздестiру .
Өнiм сапасын жоғарылату қоғамдық өндiрiстерде және жеке
кәсiпорындарда тиiмдiлiктi көтерудiң ең маңызды бағыты болып табылады.
Өнiм сапасын жоғарылатудағы экономикалық тиiмдiлiк келесiдей
формуламен анықталады:
Тиiмдiлiк=сапа сату көлемi шығындар
Өндiрiс тиiмдiлiгi ол сату көлемiнiң қысқару кезiнде де жоғары болуы
мүмкiн, ол тек мынадай жағдайда, егер өнiм сапасы өте тез қарқынмен өссе
онда сату және шығару көлемiнiң қарқыны төмен болады. Тәжiрибеде мұндай
әдiстеме өндiрiсте өнiм сапасын көтерудегi тиiмдiлiктi анықтауда
қолданылмайды.
Өнiм сапасын көтерудегi экономикалық тиiмдiлiктi анықтау үшiн
келесiлердi ескеру қажет:
- Кәсiпорында өнiм сапасын жоғарылату үшiн қосымша ағымдағы
мерзiмдi шығындар талап етiледi;
- Өнiм сапасын көтерудегi экономикалық тиiмдiлiк өнiмдi дайындаушыдан
емес, оны тұтынушыдан көрiнедi;
- Кәсiпорын өнiм сапасын көтеру кезiнде өнiмдi шығаруды және сатуды
кеңейтуден, сату бағасының өсуiнен, экспортты кеңейтуден экономикалық
пайда алады.16
Міне осылайша, Қазақстан экономикасында нарықтық экономикаға тән
маркетингтің бәрі біртіндеп дамуда. Өнеркәсіптік маркетингке қарағанда
тұтынушылық маркетинг, стратегиялыққа қарағанда жедел маркетинг,
макромаркентингке қарағанда микромаркетинг кең қолданыс тапқан.
Республикадағы нарықтық экономиканың даму шамасына қарай маркетингті енгізу
кешенді сипатта өтуі керек және әрбір ұйымның қызметі басқарудың қазіргі
нарықтық тұжырымдамасына сәйкес қайта бейімделуі қажет. Маркетинг
тұжырымдамасын тәжірибе жүзінде енгізу – сатып алушы нарығының қалыптасуы,
нақты тұтынушылар тобының қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін өндірісті
қайта бейімдеу.
2. “ПОЛИМЕР МЕТАЛЛ- Т” ЖШС-ң ӨНІМДІ ӨДІРУ ЖӘНЕ ӨТКІЗУ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ
2.1 Кәсіпорынның өндірістік- экономикалық қызметінің сипаттамасы
"ПолимерМеталл-Т" ЖШС-гі өз қызметін ҚР-ның Конститутциясы, Азаматтық
кодекс, “Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы”
ҚР кодексі (Салық кодексі), кәсіпорынның жарғысы, ұйымдастырушы құжаттар
және басқа да заң актілері негізінде жүзеге асырады. Серіктестіктің жеке
фирмалық атауы көрсетілген мөр таңбасы, меншікті мүлкі және басқа да
реквизиттері бар. бар. Ол ҚР заңына сәйкес өзінің барлық мүлкімен өз
міндеттемелері бойынша жауап береді. "ПолимерМеталл-Т" ЖШС-гі Қазақстан
Республикасының Юстиция Министрлігімен 2003 жылдың 24 маусымда №241 заңды
тұлға ретінде тіркеуден өтті. Серіктестік ұйымдық-құқықтық меншік түрінде –
жеке болып табылады. Серіктестіктің құрылтайшылары Қазақстан
Республикасының азаматтары : Махамбетова Алтынай , Ронина Людмила , Лунев
Сергей , Котоянц Ирина. Серіктестіктің орналасқан мекен-жайы: 483353
Қазақстан Республикасы, Алматы., Қапшағай қаласы, Индустриалдық көшесі, №1
үй. Ресми атауы: қазақ тілінде – “ПолимерМеталл- Т” Жауапкершілігі шектеулі
серіктестігі орыс тілінде – Товарищество с ограниченной ответственностью
“ПолимерМеталл- Т”. Кәсіпорынды құру мен қызметінің басты мақсаты
тұрғындардың қажеттіліктерін қанағаттандыру, шетел және отандық
бәсекелестіктеріне орын бермейтін сапалы құрылыс материалдарын өндіру және
өткізу арқылы табыс табу. Табыс табу негізінде кәсіпорын қызметіне
қатысушылардың экономикалық және әлеуметтік мүдделерін жүзеге асыру.
ӨЗ ҚЫЗМЕТІН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ҮШІН КӘСІПОРЫН КЕЛЕСІ ҚЫЗМЕТ ТҮРЛЕРІН
ОРЫНДАЙДЫ:
• металлқұрылмалары мен жабын материалдарының өндіру және өткізу;
• тұрмыстық қызмет көрсету саласындағы қызметтер;
• коммерциялық, сыртқы экономикалық қызмет;
• көтерме, бөлшек және комиссиялық сауданы ұйымдастыру;
• транспорттық қызметті ұсыну;
• жарнамалық қызмет;
• делдалдық қызмет;
• импорт-экспорттық қызмет;
• дүкендер, супермаркеттер, сауда орындары мен сауда үйлерінің
жүйесін ұйымдастыру;
• азық-түлік, халық тұтыну тауарлары, өндірістік-техникалық өнімдерін
өндіру, сатып алу, сақтау, өңдеу және сату;
• автосервис, автожуу, ЖЖМ мен мұнай өнімдерін өткізу;
• құрылыс, жөндеу-құрылыс, құрастыру, қалпына келтіру жұмыстарын
жүзеге асыру;
• құрылыс материалдары мен құрылымдарды өндіріп, сату;
• қоғамдық тамақтану жүйесін (ресторандар, жазғы алаңдар, барлар және
т.б.) ұйымдастыру;
• серіктестіктің ойын және шоу бизнес саласындағы қызметпен
шұғылдануға құқы жоқ;
• Қазақстан Республикасының заңымен тыйым салынбаған басқа да
әрекеттер;
Серіктестік өз қызметін толық шаруашылық есеп негізінде жүзеге асырады.
Өз атынан келісімшарттар жасайды, мүліктік және мүліктік емес құқықтар мен
міндеттемелерге ие. Серіктестікте жарғы капиталы оның міндеттемелері
бойынша жауап бермейтін қатысушылар арасындағы үлестерге бөлінген және
өздері салған салымдарының мөлшерінде міндеттемелерін орындайды.
Лицензиялауға жататын қызмет түрлерін жүзеге асыру үшін серіктестік
лицензияны заңмен белгіленген тәртіп бойынша алады. Серіктестіктің жарғы
капиталынан 25 пайыз есебінде сақтық капиталын құруға құқылы. Сақтық
капиталы жыл сайын жарғы капиталының 25 пайызына жеткенше таза табыстың 5
пайызын аударып отыру жолымен құралады.Активтерінің құрылымы ағымды және
ұзақ мерзімді активтер болып келеді.
СЕРІКТЕСТІКТІ БАСҚАРУДЫҢ ЖОҒАРҒЫ ОРГАНЫ – ҚҰРЫЛТАЙШЫЛАРДЫҢ ЖАЛПЫ ЖИНАЛЫСЫ;
АТҚАРУШЫ ОРГАН – БАС ДИРЕКТОР;
ТЕКСЕРУ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. КӘСІПОРЫННЫҢ ӨНІМДІ Өткізуді ұйымдастырудың теориялық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...7
1.1 МАРКЕТИНГТІК ҚЫЗМЕТІНДЕГІ ӨНІМДІ ӨТКІЗУДІҢ РОЛІ, ОРНЫ ЖӘНЕ ОҒАН ӘСЕР
ЕТЕТІН
ФАКТОРЛАРЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2 Кәсіпорын қызметінде өнімді өткізудің
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .14
1.3 Кәсіпорында өнімді өткізу саясатының негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .1 7
2. “ПОЛИМЕР МЕТАЛЛ- Т” ЖШС-ң ӨНІМДІ ӨНДІРУ ЖӘНЕ ӨТКІЗУ ҚЫЗМЕТІН
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .29
2.1 Кәсіпорынның өндірістік- экономикалық қызметінің
сипаттамасы ... ... ..42
2.2 “Полимер Метал-Т” ЖШС-ң қаржы- экономикалық жағдайын талдау ... 47
2.3 “Полимер Метал-Т” ЖШС-ң өнімді өткізу қызметінің тиімділігін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
3. “Полимер Метал-Т” ЖШС-ң Өнімді Өткізу қызметін жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 54
3.1 Кәсіпорында өнімді өткізу жүйесін кешенді пайдалану
жолдары ... ... ... 54
3.2 “Полимер Метал-Т” ЖШС-ң өнімді өткізу саясатын жетілдіру
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .64
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .68
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КӨЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...70
ҚОСЫМШАЛАРЫ
Кіріспе
Қазақстан Республикасының саяси, экономикалық және қоғамдық өмірінде
өтіп жатқан іргелі өзгерістер кәсіпорындардың шаруашылық іскерліктің жаңа
жолдарын қарастырумен қатар, экономикалық тиімділікті қамтамасыз етуде
бірқатар маңызды мәселелердің шешімін табуын талап етеді. Солардың бірі
ретінде маркетинг жүйесінің қалыптасуын атап өтуге болады. Бұл үшін осы
жүйе қызметін талдау және өнімді өткізуді кәсіпорынның өндірістік - өткізу
қызметінде қолдану технологиясын әзірлеген жөн.
Қазіргі кезде өнімді өткізу кәсіпорындардың шаруашылық қызметін
жоспарлау, өндірісті ұйымдастыру мен басқарудың барлық жақтарын қамтуы
тиіс. Бұл жағдай осы заманғы маркетингтің ролі мен маңызы туралы
көзқарастарға сәйкес келеді. Шындығында кәсіпорын тиімді қызметін басқару
үшін қазіргі замандағы маркетинг біртұтас және жүйелі бағытта дамуы қажет,
бірақ мұндай бағыт әзірге жүзеге асырыла қойған жоқ.
Кәсіпорындардың маркетинг қызметіне жүргізілген талдау, нақты
мақсаттарға іс жүзінде қол жеткізу үшін оның жекелеген бөлшектерінің
маркетингтік шаралар түрінде қолданылатындығын көрсетті. Сонымен қатар,
отандық өнеркәсіп орындарындағы маркетинг көп ретте жарнама және өнімді
өткізу ісіне бағытталған. Ал тауар саясаты маркетинг қызметінің негізгі
құрамдас бөлігі екенін ескере кетсек, онда тауар саясатына тоқталмай
айналып өту мүмкін емес.
Бұл жағдай Республика Президентінің 2007 жылғы 28 ақпанындағы
Қазақстан халқына Жолдауында ерекше айтылады: Экономика біздің дамуымыздың
басты басымдығы, ал экономикалық өсімнің барынша жоғары қарқынына қол
жеткізу – негізгі міндетіміз болып қала береді. Біз бұған өз
экономикамыздың бәсекелестік қабілетін арттыру арқылы, қол жеткіземіз.1
Маркетингтің классикалық теориясындағы маркетинг– концепциясының басты
бөлігі тауар дегенге келсек, кәсіпорынның маркетинг қызметі барлық нарықтық
бәсекелестерге төтеп бере алуы үшін дұрыс тауар саясатын өз қызметтерінде
дұрыс жүргізе алмауда. Осы себептен көптеген кәсіпорындар бәсеке
талаптарына шыдай алмай және де тұтынушылардың тілектерін орындай алмай
нарықтағы өз позициясын жоғалтуда.
Зерттеудің өзектілігі өнімді өткізу саясаты кәсіпорын қызметіндегі
тауар ассортиментін қалыптастыруды, олардың жаңа түрлерін шығаруды, олардың
сапасының жоғары болуы мен бәсеке қабілеттілігін, өмірлік кезеңін талдауды,
тауар белгілерін, қораптамасын, маркіленуін және де сервистік қызмет
көрсетуін талап ететін көп факторлы қызмет аясы. Сондықтан да өнімді өткізу
саясаты төңірегінде қазіргі таңдағы нарық талаптарына сай өзіндік
проблемалары бар. Бүгінде біздің еліміз әлемдік сауда ұйымына мүше болуға
ат салысып жатқанда біздің кәсіпорындарымыз өндіретін өнімдер дүниежүзілік
талаптарға сай болуы керек. Ал, бұл талаптардың бәрі сайып келгенде, тауар
саясатына, яғни тауар ассортиментіне, жаңа тауарлар шығаруға, тауардың
өмірлік кезеңінің ұзақтығына, қораптама, орама түрлерінің сан алуандығына
байланысты. Олай болса, әрбір кәсіпорындарының өз қызмет аясында өнімді
өткізу саясатын дұрыс бағытқа қою заман талабы.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі, президентіміз Н.Ә.
Назарбаевтың 2006 жылдың 1 наурызындағы халыққа жолдауында айтылғандай
елдің дамуын бәсеке қабілетті экономика құру арқылы жүргізу керек, сондай-
ақ Қазақстанның әлемдегі бесекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру
стратегиясы болып табылады 2.
ЖОҒАРЫДА КӨРСЕТІЛГЕН ЖАҒДАЙЛАР ОСЫ ЗЕРТТЕУ ТАҚЫРЫБЫН ТАҢДАУДЫ
АЙҚЫНДАЙДЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫН СИПАТТАЙДЫ.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – маркетинг қызметіндегі өнімді өткізу
саясатының теориялық және әдістемелік мәселелерін зерттеу, құрылыс
өнімдерін шығаратын “Полимер Метал-Т” ЖШС-ң маркетингтік қызметін талдау
және өнімді өткізу саясатынын жетілдіру жолдарын қарастыру. Көзделген
мақсатқа қол жеткізу үшін келесі міндеттер айқындалынды:
• Кәсіпорындардағы маркетингтік қызметінің және де соның ішінде өнімді
өткізу саясатының теориялық және әдістемелік мәселелерін зерттей
отырып, оның отандық кәсіпорындарда қолдану деңгейін анықтау;
• Қазақстанның құрылыс өнімдері нарығын зерттеу;
• Кәсіпорында өнімді өткізу саясаты үрдісін қарастыру;
• Өнімді өткізу саясатын зерттеу барысында әдістемелерді әзірлеуді
зерттеу;
• Тауар ассортиментін кеңейту жолдарын іздеу;
• Өнімнің өмірлік кезеңі бойынша, тауардың нарықта неғұрлым ұзағырақ
тұруын қарастыру;
• Тұтынушылардың талғамына сай жаңа құрылыс өнімдерінің түрлерін шығару
үшін тұтынушылардың қажеттілігін зерттеу;
• Құрылыс өнімдерін өндіретін “Полимер Метал-Т” ЖШС-ң саясатына шолу
және оны жетілдіру жолдарын көрсету.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні ретінде “Полимер Метал-Т” ЖШС-де
жүргізілген маркетингтік зерттеулер талданады.
Дипломдық жұмысты зерттеудің теориялық, әдістемелік негізінде қазақстандық
және шетелдік ғалым-экономистердің маркетинг пен менеджмент саласындағы
нақты өнімді өткізу саясаты бойынша еңбектері алынды. Сонымен қатар,
Қазақстан Республикасының заңдары мен экономикалық мәселелері бойынша
ақпараттық басылымдардағы нормативтік құқықтық құжаттары қолданылды.
Сонымен қатар, өнімнің технологиялық құрамын және талаптарға сай
дайындалуын білу үшін “Полимер Метал-Т” ЖШС-і жөнінде мәліметтер алынды.
Осы жұмысты орындау барысында, ғылыми талдау жүргізудің жүйелі бағыты,
салыстырмалы талдау, хабар өңдеудің статистикалық әдістері, т.б. ғылыми
тәсілдер қолданылды.
"ПолимерМеталл-Т" ЖШС бойынша жазылған дипломдық жұмыс: кіріспе, 3
бөлім және қорытынды бөлімдерден тұрады.
Бірінші бөлімде: Кәсіпорынның өнімді өткізуді ұйымдастырудың теориялық
аспектілері қарастырылды.
ЕКІНШІ БӨЛІМДЕ: “ПОЛИМЕР МЕТАЛЛ-Т” ЖШС-Ң ҚҰРЫЛУ ТАРИХЫ, ЖАЛПЫ СИПАТТТАМАСЫ;
ӨНІМДІ ӨНДІРУ ЖӘНЕ ӨТКІЗУ ҚЫЗМЕТІ, ТЕХНИКА- ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӘЛЕУЕТІ ЖӘНЕ
ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ ТАЛДАНДЫ.
ҮШІНШІ БӨЛІМДЕ: “ПОЛИМЕР МЕТАЛ-Т” ЖШС-Ң ӨНІМДІ ӨТКІЗУ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ, КӘСІПОРЫНДА ӨНІМДІ ӨТКІЗУ ЖҮЙЕСІН КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ ЖОЛДАРЫ ЖӘНЕ
ӨНІМДІ ӨТКІЗУ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ БАҒЫТТАРЫ ҚАРАСТЫРЫЛДЫ.
АТАЛҒАН БӨЛІМДЕРДІ ҚОРЫТА ОТЫРЫП, ЖҰМЫС ҚОРЫТЫНДЫСЫНДА
“ПОЛИМЕРМЕТАЛЛ” ЖШС-НІҢ ҚЫЗМЕТІ ЖИНАҚТАЛЫП, АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫ МЕН
КЕМШІЛІКТЕРІ, ОНЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ КӨРСЕТІЛЕДІ.
1. КӘСІПОРЫННЫҢ ӨНІМДІ Өткізуді ұйымдастырудың теориялық аспектілері
1.1 МАРКЕТИНГТІК ҚЫЗМЕТІНДЕГІ ӨНІМДІ ӨТКІЗУДІҢ РОЛІ, ОРНЫ ЖӘНЕ ОҒАН ӘСЕР
ЕТЕТІН ФАКТОРЛАРЫ
Кәсіпорынның өнімді өткізу қызметіндегі маңызды ролі – бәсекелік
басымдығының болуымен анықталады. Ол – кәсіпорын өнімдерінің жоғары сапалы,
қызмет көрсету деңгейі, оңтайлы баға, жеткізу жүйесінің тиімді болуы.
Дегенмен нарықта өнімді өткізуде бұл көрсеткіштер жеткіліксіз, яғни бұл
өнімнің басымдықтары тұтынушылардан қолдау табуы тиіс.
Еліміздегі халық шаруашылығы құрылымын қайта құру үрдісінде болып
жатқан өзгерістер, өндіруші еркіндігі мен нарықтық ортаны игеру кезінде
кәсіпорынды басқару маркетинг тұжырымдамасын қолдануды талап етеді.
Маркетинг тұжырымдамасы нарықта кәсіпорынның белсенді басымдық саясатының
стратегиясы мен тактикасы, шаруашылық іскерлігі және барлық өндірістік
ресурстар түрлерін тиімді қолдану нәтижелеріне әсер ететін маңызды
құрал.3
Қазіргі заманғы маркетингтің мәні тұтынушының қажеттілігін
кәсіпорынның пайдасына айналдыратын кәсіпкерлік қызметте көрініс алады.
Қазақстанда маркетинг экономикалық сала ретінде біршама жақын уақыттан
бастап қолданыла бастады, ал бұған дейін ол капитализмге ғана тән теориялық
түсінік және тәжірибелік әрекет ретінде саналып келеді. Маркетингті осылай
теріс қабылдау іс жүзіндегі әміршіл басқару жүйесінің қағидаларына сай
келді. Бірақ маркетинг – бұл тауарларды итермелеу емес, тұтынушының
талаптарын, нарықтың нықты сегменттерінің талаптарын талдап ескеретін, жаңа
тауардың анықталған талаптарына сәйкес өңделген, ғылыми зерттелген
тұжырымдама. Басқаша айтқанда, маркетинг бұл – тауардың қозғалысын
реттейтін, басқаратын, өндірушіден тұтынушыға көрсететін, қызметін
реттейтін кәсіпкерлік іс немесе өнімге деген сұранысты болжап кеңейте
түсетін тауардың қозғалуы мен таралуын реттеп, қанағаттандырып отыратын
әлеуметтік үрдіс.
Маркетинг нақты бір салаға тән емес. Өйткені ол өздігінен тауар
жеткізу үрдістеріне де жатпайды. Маркетингтің негізге алатын басты
мәселелері – экономикалық конъюнктура мен нарық жағдайларын кеңінен және
тереңдей зерттеу; кәсіпорынның қатысы тұрғысынан өндірістік өнім өткізу
мүмкіндіктерін талдау; тауарлық нарықты зерттеу мен оны сегменттеу; оны
инновациялық және жоспарлау жұмыстарын жүргізу, т.б.4
Маркетинг теориясы мен тәжірибесі өзінің пайда болу кезінен бастап
макроэкономика деңгейінде басымырақ дамыды, оның зерттеу объектілері
ретінде компаниялардың маркетинг жүйелері және олардың айырбас қатынастары
қарастырылады.
Экономикалық субъектілердің микромаркетингті және оның өзгешелігінің
айқындалуы сол елдердегі экономиканың даму қалпына байланысты.
Қазақстандағы микромаркетинг экономиканың қазіргі даму деңгейінің негізгі
белгілеріне сай қалыптасуы кезеңінде.
Өнеркәсіптік маркетингтің объектісі өндірістік мақсатқа арналған
тауарларды өндіруші кәсіпорындардың маркетингтік қызметі болып табылады.
Ұлыбританияда өнеркәсіптік маркетинг үлесі 26%-ды құрайды және оның өсу
тенденциясы бар. Мұндай құрылым мен серпін нарықтық экономикалы елдерге,
оның ішінде экономикасында тұтынушылық маркетинг түрі көбірек дамыған
Қазақстанға да тән.
Өндірістің ғылыммен тығыз байланысы және өндірістік одақты құру -
әлемдік тәжірибе, ғылыми техникалық қымбаттауларды жасау және шығындардың
өсуі жағдайындағы жаңа енгізулердің бағыты болып саналады. Қазақстан
Республикасының Статистикалық Агенттігінің зерттеулері көрсеткендей,
өндірістің ғылыми лабораторияларымен, ғылыми зерттеу секторларымен,
эксперименталды бөлшектермен бірлесіп қызмет етуін кәсіпорындардың тек 8,6%
ғана орындайды.
Өнімді өткізу саясаты тұтынушы талабына сай тиімді ассортименттік, тауар
құрылымын, бір уақытта ТӨЦ-нің әр кезеңінде болатын өнім модификациясы мен
жаңа тауарды шығару проблемасын топшылайды.
Бір уақытта нарықта болатын, бірақ жаңашылдық кезеңімен ерекшеленетін
тауарлар ассортиментін оңтайландыру фирма табыстылығы мен жұмыс
тұрақтылығын кепілдендіреді.
Нарықта бір уақытта өнімді өткізудің келесідей топтары болады:
• Негізгі – кәсіпорынға негізгі пайда әкелетін және өсу кезеңіндегі
тауарлар;
• Қолдаушы – сатудан түскен түсімді тұрақтандыратын және де толысу
сатысында тұрған тауарлар.
Фирма нарықтағы лидерлігіне, сауда белгісіне және ерекше бәсеке
қабілеттілігіне сүйене отырып, тұтынушы өз өнімдерінің жетістіктеріне
сендіруге тырысады.
Бұл фазадағы өнімді өткізудің басымды мақсаттары:
• сұраныс өсуі жағдайында нарықты кеңейту;
• тауар модификациясы есебінен тура бәсекелестен арылу;
• тауарларды үлкен көлемде сату үшін үлкен өткізу желісін қолдану;
• тұтынушылардың жаңа тобын тарту мақсатында бағаны төмендету.
Мұндай нарықта даму үшін фирманың қаржылық базасы болуы керек.5
Тауардың кемелдену кезінде алғашқы сұраныс төмендейді. Кезең бойынша
кемелдену сатысы ең ұзақ болып саналады. Нарықтар шектен тыс сегменттелген.
Бұл кезең өндірістің қуаттылығын толық немесе кейбір артып қалулармен және
технология тұрақтылығымен байланысты. Өнім ірі партиялармен шығарылып,
ассортиментті кеңейту және тереңдету шығындары жоғары болады. Фирма
сұранысты қанағаттандыру мақсатында тауарлар үлкен көлемде шығарылады.
Тауарлар басымды сапасымен ерекшеленеді және ол дәстүрлі разрядқа өтеді.
Бұл кезеңде тауарды табысы орта тұтынушылар сатып алады. Нарықтың
молығуы шеңберінде өткізу тұрақтанады. Сондай ақ нарықта әлі де мәнді
сұранысты кәсіпорындардың маркетинг қызметіне жүргізілген талдау, нақты
мақсаттарға іс жүзінде қол жеткізу үшін оның жекелеген бөлшектерінің
маркетингтік шаралар түрінде қолданылатындығын көрсетті. Сонымен қатар,
отандық өнеркәсіп орындарындағы маркетинг көп ретте жарнама және тауарды
өткізу ісіне бағытталған. Ал тауар саясаты маркетинг қызметінің негізгі
құрамдас бөлігі екенін ескере кетсек, онда тауар саясатына тоқталмай өту
мүмкін емес.6
Тауар саясаты кәсіпорын қызметіндегі тауар ассортиментін
қалыптастыруды, олардың жаңа түрлерін шығаруды, олардың сапасының жоғары
болуы мен бәсеке қабілеттілігін, өмірлік кезеңін талдауды, тауар
белгілерін, қораптамасын, маркіленуін, және де сервистік қызмет көрсетуін
талап ететін көп факторлы қызмет аясы.
Әр кәсіпорында өндірілетін өнімді өткізуге ішкі және сыртқы сияқты
түрлі факторлар әсер етеді.
Ішкі факторларға кәсіпорынның аталған сапаға сәйкес өнім өндіру
қабілетімен, яғни кәсіпорынның қызметімен тікелей байланысты факторлар
жатады. Оларды келесі топтарға бөлуге болады:
- техникалық;
- ұйымдастырушылық;
- экономикалық;
- әлеуметтік-психологиялық;
Техникалық факторлар - өнімді өткізу деңгейіне тікелей әсер етеді,
өйткені жаңа технологияны, жаңа материалдарды, неғұрлым сапалы шикізатты
пайдалану – бәсеке қабілетті өнім өндірудің материалдық негізі.
Ұйымдастырушылық факторлар – еңбек пен өндірісті ұйымдастыруды
жетілдірумен, өнім сапасына жаупкершілікті және өндірістік тәртіпті
күшейтумен, өндіріс мәдениетін қалыптастыру және персоналдың біліктілік
деңгейін сәйкестендірумен байланысты.
Экономикалық факторлар - өнімді өндіру және өткізу шығындарымен, баға
саясаты және персоналды жоғары сапалы өнім өндіруге экономикалық
ынталандыру.
ӘЛЕУМЕТТІК-ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ФАКТОРЛАР – САЛАУАТТЫ ЖҰМЫС ЖАҒДАЙЫН
ҚАЛЫПТАСТЫРУҒА, ӨЗ КӘСІПОРЫНЫНЫҢ ТАУАРЛЫҚ МАРКАСЫНА БЕРІЛГЕНДІК, ОНЫ МАҚТАН
ЕТУ, ЖҰМЫСКЕРЛЕРДІ МОРАЛЬДІК ЫНТАЛАНДЫРУҒА АЙТАРЛЫҚТАЙ ӘСЕР ЕТЕДІ, ОСЫНЫҢ
БАРЛЫҒЫ БӘСЕКЕ ҚАБІЛЕТТІ ӨНІМ ӨНДІРУ МЕН ӨКІЗУДІҢ МАҢЫЗДЫ ҚҰРАМДАС
БӨЛІКТЕРІ.7
Нарықтық қатынас жағдайында сыртқы факторлар өнімді өткізу деңгейіне
қалыптасуына әсер етеді. Сыртқы немесе қоршаған орта қай кәсіпорынның
болмасын қызмет етуінің маңызды бөлігі болып табылады. Сыртқы ортаның
барлық әсерлерін жеке-жеке мынадай: экономикалық, саяси, нарықтық,
технологиялық, бәсекелестік, халықаралық және әлеуметтік факторларға бөліп
көрсетуге болады.
Кәсіпорынның маркетингтік ортасы – кәсіпорыннан тысқары жерлерде
әрекет етуші, мақсатты клиенттермен ынтымақтастық қатынастар орнату және
оны ұстап тұрудағы маркетинг қызметіне басшылық жасаудың мүмкіндіктеріне
ықпал етуші белсенді субъектілер мен күштердің жиынтығы.
Өнімді өткізу орта микро және макро орталардан құрылады. Микроорта –
клиенттерге қызмет көрсетуі бойынша кәсіпорынның өзіне және оның
мүмкіндіктеріне тікелей қатынасы бар күштермен, яғни жабдықтаушылармен,
маркетингтік делдалдармен, клиенттермен және байланыстағы аудиториялармен
ұсынылған.
Кәсіпорынның табысы көбінесе оның делдалдарының, бәсекелестерінің және
түрлі байланыстағы аудиториялардың әрекеттеріне қатысты болады.
Кәсіпорынның микроорта шеңберінде әрекет етуші күштер келесі сурет түрінде
көрсетілген.
Өнімді өткізудің микроортасы – кәсіпорын қызметіне тікелей қатысты болатын
маркетингтік күштер. Өнімді өткізу қызметінің жетекшілері маркетингтік
жоспарларды жасау кезінде кәсіпорынның өз ішіндегі басқа топтарды ескеруі
қажет. Мысалға: жоғары басшылық, қаржы, өндіріс, маркетинг, бухгалтерия
бөлімі, т.б.
ОСЫ МИКРООРТА ІШІНДЕ ЕРЕКШЕ ОРЫНДЫ ТҰТЫНУШЫЛАРҒА БЕРУГЕ БОЛАДЫ. СЕБЕБІ
ТҰТЫНУШЫ ОСЫ КӘСІПОРЫННЫҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ БОЛУЫНА КӨМЕКТЕСЕТІН БАСТЫ
ФАКТОР. ОЛАРДЫ ЗЕРТТЕУ АРҚЫЛЫ КӘСІПОРЫН ОЛАРДЫҢ ҚАЖЕТТІЛІКТЕРІ МЕН ҚАЛАУЫН,
ТАУАРЛАР МЕН САТУ КӨЛЕМІНЕ ДЕГЕН СҰРАНЫСТЫ БІЛЕ ОТЫРЫП, ОЛАРДЫҢ КӨҢІЛІНЕН
ШЫҒАТЫН ТАУАРЛАРДЫ ӨНДІРУГЕ БАР КҮШТЕРІН САЛАДЫ. ТҰТЫНУШЫЛАРДЫҢ ЕЛЕУЛІ
ӨЗГЕРІСТЕРІ БАЙҚАЛҒАН ЖАҒДАЙДА, КӘСІПОРЫНДАҒЫ МАРКЕТИНГТІК БАҒДАРЛАМАҒА
ТОЛЫҚТЫРУЛАР МЕН ТҮЗЕТУЛЕР ЕНГІЗІЛУІ ҚАЖЕТ.
1- сурет – Кәсіпорынның микроорта шеңберінде әрекет етуші күштер
Тұтынушылар арасында тауарлардың қозғалуына, өткізуіне және бөлінуіне
компанияларға көмектесуші ұйымдар – маркетингтік делдалдар көмектеседі.
Тиімді сауда делдалдарын таңдай білу компания тауарын өткізуде өте маңызды.
Осы тұтынушылардың өнімді пайдалану дәрежесіне қарай кәсіпорын бәсеке
қабілеттілікке қол жеткізеді. Кез-келген кәсіпорын көптеген бәсекелестермен
бетпе-бет келеді. Бәсекелестерді анықтаудың ең жақсы тәсілі –
тұтынушылардың тауарларды сатып алу туралы шешімді қалай қабылдайтындығын
зерттеу керек. Бәсекеге жетудің тағы бір тәсілі – тиімді жабдықтаушыларды
таңдай білу.8
Жабдықтаушылар – кәсіпорынды тауарлар өндіру мен қызмет көрсету үшін
қажетті материалдық ресурстармен қамтамасыз ететін кәсіпорындар мен
ұйымдар. Осылайша кәсіпорынның мақсатына және бәсеке қабілетті болуына қол
жеткізу үшін оның қабілетіне байланыс аудиториялары ықпалын тигізеді.
Кәсіпорын және оның жабдықтаушылары мен делдалдары, бәсекелестері
неғұрлым кең ауқымды макроортада әрекет етеді. Макроорта – неғұрлым кең
шеңбердегі күштер арқылы берілген. Ол кәсіпорынды қоршап тұратын және оның
қалыптасуына әсер ететін факторлардан тұрады. Бұл ортаны сипаттайтын
факторлар келесі суретте берілген.
2- сурет – Кәсіпорынның макроорта факторлары .
Суреттегі түсініктерге қысқаша тоқталатын болсақ, алғашқысы демографиялық
фактор, яғни халықтың саны, орналасу тығыздығы тұрғысынан зерттейтін ғылым.
Бұл ортаның зерттелуі бүкіл дүние жүзі біртұтас әлемдік нарыққа айнала
бастауымен түсіндіріледі. Маркетингпен айналысатын маман үшін демографиялық
орта үлкен қызығушылық тудырады, өйткені нарықтың өзі адамдардан тұрады.
Нарықтың үнемі өзгеріп отыратын жағдайына бейімделу мақсатында маркетингтің
макроорта факторларын әрдайым бақылап отыруы қажет.
БҰЛ ФАКТОРЛАРДЫҢ ІШІНДЕ КӘСІПОРЫН ЖАҒДАЙЫНА ӘСЕР ЕТЕТІН ЕҢ МАҢЫЗДЫСЫ –
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ФАКТОР БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. СОНДАЙ-АҚ ӨНЕРКӘСІПТІҢ ҚОРШАҒАН ТАБИҒИ
ОРТАҒА ЗИЯН КЕЛТІРУІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ҚОҒАМДА КӨПТЕГЕН АЛАҢДАТУШЫЛЫҚ ТУҒЫЗУДА,
ЯҒНИ ТАБИҒИ ОРТАҒА ТИГІЗЕТІН ӨЗ ҮЛЕСТЕРІН БАҚЫЛАП ОТЫРҒАНЫ ЖӨН. МАРКЕТИНГ
ҚЫЗМЕТІН АТҚАРУШЫ КӘСІПОРЫН ЖЕТЕКШІЛЕРІ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА ҚОРШАҒАН ОРТАҒА
ЗИЯН КЕЛТІРМЕУДІ ЕСКЕРУІ ЖӘНЕ БҰЛ МЕМЕЛЕКЕТТІҢ БАҚЫЛАУЫНДА БОЛУЫ ТИІС.8
ҒТП – өндіріске жаңа техника мен алдыңғы қатарлы технологияны енгізу
негізгі және маркетингтік ортаның маңызды факторы болып саналады.
Жаңартылған құрал-жабдықтарды енгізу арқылы кәсіпорын өз қызметін ұтымды
пайдалануына мүмкіндік туады, және өндіретін өнімі де біршама жоғарылайды.
Ғылым мен техниканың дамуы үлкен мүмкіндіктермен қатар, қоршаған ортаға
айтарлықтай қауіп тудырады. Сондықтан да кәсіпкерлер өз қызметінің өз
қызметінің қоғам дамуына кері әсерін тигізбеуі үшін ғылыми-техникалық
ортадағы өзгерістерді ескеруі қажет.
Маркетингтік шешімдер қабылдауда саяси жағдайлардың әсері күшті. Бұл
орта бірінші кезекте кәсіпкерлік қызметті реттеу жөніндегі заңдылықтардан
қалыптасады. Кәсіпорын маркетингтік қызметінің дамуына әлеуметтік-мәдени
факторлар да әсер етеді.маркетинг мамандары маркетингтік мүмкіншіліктерді
анықтау үшін әлеуметтік-мәдени ортадағы тенденциялар өзгерістерін алдын-ала
болжауға тиіс. Бұл орта ең алдымен нормалар жүйесі, қоғамда орын алған
ережелер мен құндылықтар, адамдар арасындағы қарым-қатынас маңызды мәнге ие
болады.
Нарықтың өзгермелі жағдайына бейімделу үшін кәсіпорын үнемі
маркетингтің макроортасын қалыпты түрде бақылап отыруы қажет. Бірақ ол
факторлардың барлығы кәсіпорын қызметіне бірдей әсер етпейді. Ұйым өз
тарапынан макроортаның қандай факторлары қызметке зор әсер ететінін, ал
қайсысы дамуына қауіп төндіретінін анықтауы қажет.9
Осылайша кәсіпорын әлемдік нарықта өз орнын табу үшін, кәсіпорын ішкі және
сыртқы орта факторларын ескеруі қажет. Яғни, кәсіпорынның нарықтағы қызметі
оның стратегиясы мен тактикасын, формалары мен әдістерін анықтайтын әр
түрлі макро және микроорта факторларының әсерінен қалыптасады.
1.2 Кәсіпорын қызметінде өнімді өткізудің әдістемесі
Өнімді өткізу, оның құрамын анықтаушылардың мөлшерін өлшеу негізінде
бағаланады. Қазіргі заманда құрамын келесі топтар бойынша классификациялау
өте кең тараған: пайдалану бағытының көрсеткіштері, сенімділік,
технологиялық, стандарттау және унификациялау, эргономикалық, эстетикалық,
транспортабельділік, патенттік-құқықтық, экологиялық және қауіпсіздік
көрсеткіштері. Сипатталатын белгілерінің құрамы мен құрылымын анықтаудың
негізгі бағыттары, өнімді өткізу деңгейін бағалайтын көрсеткіштер
классификациясынан көрініс табады. Мөлшерленуіне қарай натуралды
бірліктермен (килограмм, метр, балл, көлемі шектеусіз), сондай-ақ бағалық
бірліктермен сипатталалды. Өнімді өткізудің деңгейінің бағалануына
байланысты – базалық және қатысты көсеткіштер. Анықталу стадиясына
байланысты – болжамды, жобалы, өндірістік, эксплуатациялық көрсеткіштер.
Сипатталатын белгілеріне байланысты – бірліктік және кешенді (топтық,
жалпылама, интегралды) болуы мүмкін. Бірліктік және кешенді өткізу
көрсеткіштері, обьектінің (жүйенің) сыртқы ортамен қатынасының қызықтыруына
тәуелді түрлі топтарға біріктіріледі. Пайдалану бағытының көрсеткіштері
өнімнің қай салада, қай жағдайда қолданылатынын көрсетіп қана қоймай, осы
өнімді өткізуден алынатын тиімді эффектті да айқындайды. Бұл көрсеткіш
бағаланып отырған өнімнің көмегімен белгілі уақыт аралығында қандай көлемде
өнім өндірілетінін немесе өндірістік қызмет көрсетілетінін айқындайды.10
Транспортабелділік көрсеткіштері - өнімді пайдаланбай немесе тұтынбай
тасымалдауға қолайлылығын сипаттайды. Транспортабелділік көрсеткіштеріне
мыналарды жатқызуға болады:
- ӨНІМДІ ТАСЫМАЛДАУҒА ОРТАША ДАЙЫНДАУ УАҚЫТЫ;
- өнімді тасымалдауға дайындауда орташа еңбексиымдылық;
- өнімді белгілі бір тасымалдау құралына орташа орналастыру
уақыты;
- тасымалдау құралының көлемін пайдалану коэффициенті;
- өнімді белгілі бір тасымалдау құралынан орташа түсіру уақыты;
Транспортабелділік көрсеткіштерін бағалау үшін өнім бірлігінің массасы
және көлемі, физико-механикалық құрамының көрсеткіштері, бұйымның
габариттік көлемі, өнімнің сақталу көрсеткіштері, тасымалдау режимдерінің
шекті рұқсат етілетін мәндері (транспорт шекті жылдамдығы, инерциялық
ауыртпалықтар және т.б.), тиеу-түсіру жұмыстарының нормасы, аталып отырған
өнімді тасымалдауда транспорт құралының жүк көтергіштігін немесе
сиымдылығын мүмкіндігінше максималды пайдалану, тасылатын жүктің сыртқы
жылулық және механикалық әсерлерге төзімділігі және т.б.сияқты тасымалдау
үрдісін сипаттайтын алғашқы мәліметтер болуы керек.
Материалдық және еңбек шығындарын бір мезгілде, тасымалдау
жұмыстарындағы адам саны мен біліктілік деңгейін және де уақыт факторын
есептеуге мүмкіндік беретін бағалық көрсеткіштер транспортабелділікті
неғұрлым толық және жан-жақты бағалауға көмектеседі.
Патенттік-құқықтық көрсеткіштер өнімнің патенттік қорғалғандығын және
патенттік тазалығын сипаттай отырып, бәсекелік қабілетті анықтауда маңызды
фактор болып табылады. Патенттік-құқықтық көрсеткіштерді анықтағанда
бұйымдағы жаңа техникалық және елдегі патентпен қорғалған шешімдерді,
өндіруші және эспортталатын елдердегі бұйымның тауарлық белгісінің және
өнеркәсіптік үлгісінің тіркеуден өтуін есепке алған жөн.
Өнеркәсіптік бұйымның патенттік-құқықтық деңгейі 2 көрсеткіштермен
бағаланады, олар: патентпен қорғалғандық (патент қабілеттілік) көрсеткіші
және патенттік тазалық көрсеткіші. Патенттік қорғалғандық көрсеткіші –
бұйымды жасап шығаруда, оның құрамына қатысатын, шетелдерде де өндіруші
елде де патентпен және авторлық құқықтармен қорғалған отандық өнертапқыштар
жаңалықтары мен идеяларының саны мен алатын орнын сипаттайды. Патенттік
тазалық көрсеткіші – бұйымның ішкі және сыртқы нарықтарды еш кедергісіз
өткізілуін сипаттайды.11
Қазақстанда әлеуметтік бейімделген нарықтық экономиканың қалыптасуы
мен дамуына сәйкес, кәсіпорындар әлемнің дамыған елдерінде қазіргі заманда
негізгі болып саналатын өнімді өткізу тұжырымдамасын пайдалануы керек. Кез-
келген кәсіпорын нарықпен тығыз байланыс орнатып, тұтынушыларға қажетті
өнімдерін жеткізіп, сатып алушыларын қажетті ақпаратпен қамтамасыз етіп, өз
қызметін жүргізеді. Кәсіпорын нарықтан ақша және тағы басқа да ақпараттар
ала отырып, біртұтас қызмет жүргізуші, тұйықталған жүйені қалыптастырады.
Жауап ретінде кәсіпорын сондай-ақ ақпарат пен ақша жібереді. Сөйтіп, кез-
келген кәсіпорынның қызметі маркетингтік ортаға тәуелді болады.
Кәсіпорынның маркетинг қызметінің басты құрама бөлігі, тауар саясатының
тағы бір көрсеткіші – ТӨЦ, бұл тауардың нарықта болу уақыты. ТӨЦ
концепциясын американдық ғалым Теодор Левитт 1965 жылы жасаған. Оның
айтуынша әр тауардың нарықта нақты кезеңдердің ауысуын сипаттайтын өзіндік
өмірлік циклі болады және ол ерте ме, кеш пе жетілген немесе қымбат емес
тауарлардың нарыққа келуінен ығысады. Ол өнімге деген сұранысты фирма
табысын тауар ассортиментін, нарық сегментін, бәсекелестердің іс қимылын
және әр кезеңдегі стратегиялық маркетингті зерттеуге мүмкіндік береді.
ТӨЦ концепциясы тауар түріне, типіне қатысты, сондай ақ сауда
маркасына қарай қолданылуы мүмкін.
1 сызба - Өнiмнiң өмiрлiк циклiнiң кезеңдерi
Тауар типі, әдетте тауар түрі мен сауда маркасына қарағанда дәстүрлі
өмірлік циклде нақтырақ өтеді.
ТӨЦ ең алғаш маркалы тауарлар мысалында зерттелген. Оның
кезеңдеріндегі өзгерістер сәннің, дәмнің, стильдің, техникалық прогрестің
әсер етуінен көрінеді. Тәуелді өзгермелі үлгілер өткізу көлемі, пайда
немесе фирманың басқа да көрсеткіштері, тек жалғыз ғана тәуелсіз өзгермелі
нәрсе ол – уақыт. Осы көрсеткіштердің дамуы уақытқа сай нақты үлгімен
өтеді.
ТӨЦ–ң құрылымы бірнеше фазалармен суреттеледі. Олардың саны әр
авторларда әр түрлі 4 пен 6 арасында ауытқиды.
ТӨЦ әдетте 4 кезеңге бөлінеді: енгізу (нарыққа шығару), өсу,
кемелдену, құлдырау немесе құлау. Жеке фирмалар үшін олар нақты
мақсаттарына, ресурстарына, маркетинг жоспарына, бәсекелік ортасына, табыс
деңгейіне және енгізу кезеңіне байланысты ерекшеленуі мүмкін. Әр түрлі
тауарлар ТӨЦ әр кезеңінде әртүрлі ұзақтықта болады: бірнеше күннен бірнеше
жылға дейін.
ТӨЦ кезеңдері қажеттілік пен сұраныс шамасы; тұрғындардың өмірлік
деңгейі (ол жоғары болған сайын тауарды жиі ауыстыру тенденциясы да
жоғары), ҒТП–ң даму қарқыны, нарық конъюнктурасы сияқты факторларға
байланысты сараланады. Төмендегідей тұжырымдар анықталған: ТӨЦ–ң әр
кезеңінде экономикалық және бәсекелік орта өзгеріп отырады:
• әр кезең үшін басымды стратегиялық мақсаттарды анықтайды;
• әр кезеңде шығындар мен пайда құрылымы әрқалай;
• өнімді өткізу бағдарламасы әр кезеңге бағытталуы керек.
Маркетингтің міндеті – нарықтағы тауар өмірі ұзақтығын ұтымды түрде
ұзарту, алайда ҒТП дамуы тауардың жылдам ескіруіне әкеп соғады. ТӨЦ
кезеңіне пайда көлемі, инвестиция, маркетингке кеткен шығындар, бәсеке
қабілеттілік деңгейі, тауар бағасы, тұтынушылар мінез құлқы тәуелді
болады.12
Тауардың нарыққа шығуы және ену кезеңі. Кезең мақсаты – тауарға нарық
қалыптастыру. Ол анықталмағандықтың жоғары деңгейімен
анықталады. Себебі, технология әлі даму сатысында, нарыққа нашар анықталған
өндірістік күштер жұмылдырылмаған, тауарды шығару аз партиямен жүзеге асады
және нәтижесінде үлкен шығындарға ұшырайды.
Сатудың өсу қарқыны тауар жаңашылдығы мен тұтынушы сұранысына жауап
беру көлеміне байланысты. Әдетте жаңа тауарлардан гөрі тауарды
модификациялау өткізуді ұлғайтады.
Нарытағы жаңа тауарлар жетістігі үшін негізгі мәнге оның технологиялық
сипаты, дизайны тұтынушылық қасиетіне ие. Ал тұтынушымен кері байланыс
тауардың тұтынушы үшін тартымдылығын көрсетеді. Нарыққа жаңа тауармен
шыққан фирма бәсекелестіктің мүлдем болмауынан немесе мәнсіз болуынан
нарықта айрықша орын алады. Нарықтағы тауарға және тұтынушы талғамына
байланысты фирма жоғарғы беделді бағамен бастайды. Бағалар басқа кезеңдерге
қарағанда жаңашылдығы мен біртектілігіне байланысты жоғары болады. Бұл
кезде баға саясаты мүмкіншілігін тиімді пайдалану керек. Алайда сілкініс
стратегиясы кезінде фирма нарықтың төмен бағасын қолдануы мүмкін. Бұл
кезде пайда уақытша болмайды немесе ол мәнсіз болып, фирма залалға
ұшырайды. Бірінші тұтынушылар – барлық жаңа тауарға ұмтылатын және бірінші
тұтынушы атынан қанағат алатын жаңашылдар.Тұтынушылар жаңа тауарларға
уақытша енжарлық танытады. Сондықтан оларды жаңа өнімді алып көруге сендіру
керек, бұл көптеген маркетингтік шығындарды талап етеді. Жарнама ақпараттық
сипатқа ие және оған көптеген құралдар жұмсалады.
Бұл өткізу көлемінің айтарлықтай бөлігін құрайды. Жаңа тауарлар үшін
арналарды бөлу жүйесі жасалады.
Енгізу кезеңіндегі маркетингтің негізгі міндеттері:
• кәсіпорынның өткізу жүйесінің модификациясы есебінен өткізудің балама
желісін құру;
• жаңа өнімнің артықшылықтары мен жетістіктері жөнінде тұтынушыға
ақпарат беру үшін ақпаратты жарнама саясатын белсенді жүргізу;
• жаңа өнім мен нарықта бар ұқсас өнім арсындағы функционалды бәсекені
анықтау;
• жаңа өнімнің нарыққа келуіне бәсекелестерді жауапты мінез құлқы
мүмкіндіктерін зерттеу;
• жаңа өнімнің нарыққа бейімделуін қамтамасыз ету.
Өсу кезеңінде тұтынушылар тауарды танып осы негізде оны өткізу жылдам
көбейіп, тауар модификациясы кеңейеді, өндіріс толық қуаттылыққа жұмыс
істейді, алайда кейбір фирмаларда ірі өндіріс сериясына өту есебінен
өндіріс қуаттылығы жоқ. Нарықта нақты тауар үлкен көлемде сатылады,
бәсеке–тауар пайда бола бастайды.12
Бұл кезеңде тауар жұмыс істелінгендіктен және жетілгендіктен оның
сапасы өте жоғары. Өсудің жоғарғы қарқыны бағаланады. Кәсіпорын табысы
жылдам өседі және кезең аяғына дейін максималды шамасына жетеді. Себебі
бұқаралық нарық осы тауарға төлеуге дайын. Маркетологтар пайда алу басын
енгізу кезеңінен өсу кезеңіне өткен уақытпен байланыстырады.
Бағалар
барлық потенциалды нарықты қамтуға мүмкіндік беретін төмендеу тенденциясына
ие. Тауар шығару көлемінің өсуінен шығындар төмендейді, бәсекелестер саны
өседі. Жоғары табысты нарыққа енетін жаңа фирмалар пайда болады, енгізу
көлемі тез өсіп, тұтынушылар тобы кеңейеді. Бұл жаппай өткізу арналары
арқылы жүзеге асады.
Өнімнің экологиялылық көрсеткіштері өнімді өткізу деңгейін анықтайтын
негізгі фактор болып табылады. Өнімнің экологиялық көрсеткіштерін
анықтауда, өнімді эксплуатациялау немесе тұтыну үрдістеріне, оның құрамының
қоршаған ортаға химиялық, механикалық, сәулелік, дыбыстық, биологиялық,
радиациялық және де басқа әсерін анықтау үшін талдау жасалады. Аталған
факторлардың қоршаған ортаға зиянды әсері анықталған жағдайда экологиялық
көрсеткіштер тобын өнімнің өкізу деңгейін бағалау үшін қолданылатын
көрсеткіштер номенклатурасына енгізу қажет. Экологиялық көрсеткіштерге
келесілерді жатқызамыз:
- энергия көздері (жанар май, көмір, газ) ретінде
пайдаланылатын өнімдердің құрамындағы зиянды заттар (элементтер, қышқылдар,
металдар және т.б.) мөлшері;
- өнімді тұтынғанда немесе эксплуатациялағанда,
тасымалдағанда, сақтағанда зиянды сәулелердің, газдардың, бөлшектердің
шығарылу мүмкіндігі;
- атом энергиясын игеріп, пайдалану үшін зерттеулер
жүргізетін атом электростациялары мен басқа да обьектілер қызметінің
радиоактивтілігі;
- түрлі саладағы транспорт құралдары мен басқа да машиналар,
агрегаттардың дыбыс, діріл, энергетикалық әсер ету деңгейі;
Әртүрлі обьектілер бойынша барлық экологиялық көрсеткіштер сәйкес
нормативтік құжаттар мен актілерде (заңдар, стандарттар, құрылыс норамлары
мен инструкциялар) жарияланады.
Қауіпсіздік көрсеткіштері - өнімді жөндеуде, сақтауда, тасымалдауда
тұтынушы немесе эксплуатациялаушы адамды механикалық, электрлік,
температуралық, улы және жарылғыштардан, акустикалық шудан, радиоактивтік
сәулеленуден қауіпсіздендіретін өнімнің артықшылығын сипаттайды.
Тауар стратегиясы – бұл фирманың стратегиялық мақсаттарына жету құралы, ол
ресурстық мүмкіншіліктері мен нарық конъюнктурасының жағдайына сәйкес тауар
өндірісінің ұзақ мерзімді болашағындағы даму бағытын анықтайды. Осындай
түсініктермен қатар құрамына фирма шығаратын нақты тауар түрін
ұйымдастыратын, оның сапасын, функцияларын, сыртқы түрін, маркіленуін,
қораптамасын және қызмет көрсетуі кіретін өнім саясаты түсінігі бар.
Дизайн – бұл белгілі бір қажеттілікті қанағаттандыруға арналған өнім
функциясы мен сыртқы түрін сипаттайды. Дұрыс жасалған дизайн
инновациялылықтың факторы бола отырып, бұйымның тартымдылығы мен
эстетикалылығын көтереді. Бұл әрине шығындарды азайтып өткізу көлемін
көбейтуге ықпал етеді.14
1.3 Кәсіпорында өнімді өткізу саясатының негізгі бағыттары
Кәсіпорынның өнімді өткізу саясаты келесідей бағытта құрылуы мүмкін:
• өндірісті мамандандыру;
• дифференциациялау;
• әртараптандыру;
• интеграциялау.
Мамандандыруды қолдануға келесі факторлар әсер етеді:
• өндірісті ұлғайтуға ресурстардың болмауы;
• технологиялық процестің ерекшеліктері және тауардың өзіндік
артықшылықтары;
• нақты тауар нарығының терең сегменттелуі.
Дифференциация саясаты бәсекелестердің тауарлары мен қызметтеріне
қарағанда ерекше, өте жақсы сапасымен тауарлар мен қызметтердің бөлініп
шығуы, оларға айрықша тұтынушылық қасиеттер, ерекше сапа, ғылыми техникалық
және технологиялық ерекшеліктер, шикізаттың басым сапасы, сенімділік,
сатылғаннан кейінгі қызмет және сыртқы түрі жатады. Алайда, бұл саясат
үлкен шығындарды талап етеді.
Диверсификация саясаты фирманың нақты тауар саясаты деңгейінде өсу
мүмкіндігі аз болса немесе бәсекелестер позициясы өте нақты болғанда
қолданылады.
Диверсификацияның шоғырланған және таза түрін бөліп қарастыруға болады.
Шоғырланғын диверсификацияда фирма өндіріс тізбегінен шығып, өндіріс
бағдарламасын қызметтің басқа түрлерімен толықтырады.
Таза диверсификация стратегиясы. Коммерциялық және технологиялық
жоспармен де байланыспайтын, қызметтің жаңа түрі меңгеріледі. Тәуекелді
және күрделі, алайда, сұраныс құрылымы өзгергенде тәуекелділікті
төмендетуге мүмкіндік беретіндіктен кәсіпорынды тұрақты жұмыспен қамтамасыз
етеді. Мысалы, Беккер и К ҚазақстанГерман біріккен кәсіпорнын
диверсификациялы деп атауға болады, себебі кәсіпорын құрамына тәулігіне 10
т. шұжық өнімдері мен ет өнімдерін өндіретін шұжық цехы, 1000 бастық шошқа
фермасы, 500 кг жуық нан пісірілетін шағын наубайхана, сыра өндіретін зауыт
және Пруссия рестораны кіреді.
Интегративті саясат, фирма өндіріс және өткізу тізбегінде әртүрлі маңызды
буындардықадағалай отырып, өз табысын көтеру мүмкіндігіне ие болса, онда
интегративті саясат ақталады.
Интеграция көлденең және тік, алға (сауданы қамту) және артқа
(жабдықтау көздерін қамту) деп бөлінеді.
Тік интеграция – тауар өндірісін бір технологиялық тізбекке
шоғырландырады. Оған жататындар шикізатты өндіру, оны өңдеу, жаңа
бұйымдарды шығару және өз дүкендер желісі бойынша өткізу. Бұл саясат арзан
шикізатты, озық технология мен интеграциялы өндіріс тәжірибесін пайдалана
отырып, шығындарды төмендетуге мүмкіндік береді. Синергизм тиімділігі
өндірістің қуаттылығын, ғылыми техникалық базаны және жалпы өткізу желісін
қолдану есебінен ғана болуы мүмкін. Алайда мұндай саясат шұғыл сұраныс
ауытқуы жағдайында көп сипатталады. Тігін машиналарын шығаратын Зингер
компаниясы барлық өндіріс циклын алғашқы шикізат ресурстарын алу мен
өңдеуден бастап, дайын тігін машиналарын шығарғанға дейін жүзеге асырды.
Қазақстанда артқа интеграциясын Фуд Мастер компаниясы қолданды, ол
құрамында егістік учаскесі бар ферманы құрды. Ал алға интеграциясын өз
қызметінде Рахат кондитер фабрикасы ААҚ және Беккер и К қолданады. Бұл
интеграция фирма көрсеткіштерін жақсартып, нарық бөлігін ұлғайтуға
мүмкіндік береді.
Тік интеграцияның мақсаты – нақты бәсекелестерді бақылау арқылы фирма
позициясын күшейту. Фирманың ассортименттік саясатта, сондай ақ, нарықтан
кететін өнім түрлері де ескерілуі керек. Сондықтан да тәжірибелі өнім
өндіруді қалыптастыруда мынадай стратегия түрлері қолданылуы мүмкін.
Өнім элиминациясы – бұл өнімді қысқарту жоспары. Элиминация бойынша
шешімді төмендеу немесе енгізу сатысында келесідей факторлар есебінен
қабылдайды:
• өнімді өткізу көлемін және оның жалпы айналым көлеміндегі бөлігін
төмендету;
• нарық бөлігін қысқату;
• нақты өнім есебінен шығындарды жою нолге төмендейді;
• жарнамалаудың жоғарғы пайызы;
• сұраныс құрылымының, сәнінің және құндылығының өзгеруі.
Өндіріс бағдарламасынан өнім шығару туралы шешімді міндетті түрде
экономикалық көрсеткіштерді (табыс, шығын) және фирма тауары арасындағы
байланысты талдағаннан кейін ғана қабылдау керек.15
Ассортименттік саясат – ұсынылатын өнімдер – бұл бекітілген сапа және
тұтынушылардың таңдауына сәйкес өнімнің арнайы сызығы. Ассортименттік
саясаттың негізгі мақсаты – өндірілген өнімді кеңейткенде немесе
қысқартқанда, факторлар кешенін қарастырғанда тиімді шешім табу болып
табылады. Ассортименттік саясат талғамдары мен ақша қаражаттары әр түрлі
тқтынушыларды қамту мақсатында жүргізіледі, сонымен қатар нарықтағы
кәсіпорынның үлесінің өсуін қамтамасыз ету және табысын ұлғайту.
Ассортименттік саясатта өнімді қысқарту немесе ұлғайтудың қайсыбірін
қарастырсақ та, олар артықшылықты фактор ретінде алынады, бұл маржинал
ды тәсіл, келесісінде өнімнің түрі мен оның жағдайы (ішкі және сыртқы
факторлар) қарастырылады.
Ассортименттік саясатты жүзеге асыру үшін кәсіпорында келесідей жұмысшы
топтарының құрамы болуы мүмкін (өнімді өндіру, оның қауіпсіздігі және
сапасы бойынша директор, қаржылық директор, маркетинг бөлімінің бастығы,
экономикалық, дайын өнімді басқару, жаңа технологиялар және т.б.бөлімдердің
бастығы).
Ал егер де тауар маркетингтік негізсіз экспресс жағдайда енгізілсе, онда
жаңа өнім жүйесін енгізу керек. Жаңа өнім жүйесі келесі кестеде көрсетілген
(1-кесте).
1-кесте-Жаңа – өнім жүйесі
Идеяның генерациясы – нарықта сатуға ұсынылуы мүмкін өнім туралы жалпы
ұғым. Жаңа өнім стандартты немесе еш нәрсеге ұқсамайтын оригиналды болуы
мүмкін.
Идеяларды бағалау және талдау – жаңа өнімнің айтарлықтай тартымды идеясын
таңдау
Экономикалық талдау – өзіндік құнды, таза табысты және сатып алыну уақытын
есептеу
Тауарды жасау
Бизнес – экспресс талдау – нарықтағы өнімнің жағдайы, жаңа өнімнің
бәсекелік артықшылықтары мен жетіспеушіліктері
Нарықты байқап көру – бұл кезеңде анкета жасап, оны әрі қарай ақпарат
ретінде өңдеу
Коммерциялық өткізу – жетекшілер комиссиясы белгіленген уақытта сатуды
байқап көру, әрі қарай өнімді салмағы, рецептурасы және дизайны бойынша
түзеу.
Кестедегі мәліметтер бойынша ассортименттік саясат бойынша кәсіпорында
құрылған жұмысшы топтары келісіп, дұрыс нәтиже алу үшін әр бөлім
қызметкерлеріне өз міндеттерін бөліп береді. Ассортименттік саясат пен жаңа
тауар шығарупроцестері бір біоімен тығыз байланысты. Себебі, ассортименттік
саясатты жүзеге асыру үшін біз жаңа өнім түрін шығарамыз. Ал тауар
саясатының ішіндегі жаңа тауар шығару мен ассортименттік саясат өнімнің
бәсеке қабілеттілігін арттыратыны сөзсіз.
Коммуникациялық саясаттың негізгі компоненті – жарнама. Ол өнім
сапасын тұтынушылардың қажеттілігі мен сұранысына аудару түрі. Отандық
кәсіпорындардың жарнамалық қызметке бөлетін шығындары батыстық фирмалармен
алшақтығы жоғары. Жан басына шаққандағы жарнама шығындары Швейцария және
АҚШ –та (адам басына 450 доллардан асып түседі), Еуропаның басқа да
мемлекеттерінде (150 доллар көлемінде), ТМД елдерінде сарапшылардың
бағалауы бойынша 10 доллардан да төмен деңгейде. Қазақстан мен басқа
елдердегі жағдай бойынга жарнама шығындарына қаражат жұмсайтын банктер және
басқа да қаржылық институттар болып табылады.
Өнімді өткізу саясатының негізгі бағыттарының бірі - сапаны тұрақты
жоғарылатудың мақсаты тұтынушылардың iшкі және сыртқы талаптарына сәйкес
келетiн өнiмдер деңгейiн көтеру болып табылады, сапаны тұрақты түрде
көтеру фирманың сапа жөнiндегi саясатының бөлiгi болып табылады.
Қазақстан Республикасында сапаны көтеру мәселесiн шешпей тұтынушылық
тауар әлемдiк нарықта ғана емес, сондай-ақ iшкi нарықта да бәсекеге
қабiлеттi бола алмайды. Бәсекеге қабiлеттiлiк әрқашанда сапа-баға-
сервистен кейiн тұрады, республикада баға-сапа- сервис аумағы құрылған.
Қазақстанда ( нарықтық экономикаға өту кезеңiнде) сапа үшiн атқарылар
жұмыстар төмендедi. Сол себептен Қазақстанда тұтынушылық тауар сапасын
көтеру мәселесiн соңғы он жылдықта сапа менеджмент аясында ең бiр маңызды
идеялардың бiрi болды. Тұтынушылардың әртүрлiлiгi, өнiмге, қызметке,
персоналдарға талаптар және менеджмент әдiстерi сапа түсiнiгiнде жаңа
мазмұнмен толықтырылады. Арзан әрi тез өнiмдi өндiрiсте және қызмет
көрсетуде жаңа қағидалар пайда болды: сапалы етiп өнiм шығару, ең тиiмдi
әдiс оны тез әрi арзан етiп жасау, осылардың бәрi кез-келген ұйымдар
бөлiмшелерде сапаны толықтай кеңейту үшiн жасалынады.
Сапаны көтеру тұрақты даму өндiрiсiнде техникалық деңгейдi
жоғарылату және өнiмдi дайындау сапасы, сапа менеджментi және өндiрiстiк
жағдайды кеңейту бойынша түсiндiрiледi.
Өнiм сапасын тұрақты түрде көтерудiң мақсаты тұтынушылардың iшкi
және сыртқы талаптарына сәйкес өнiмдерi жоғары деңгейде болуы керек.
Сапаны тұрақты түрде көтеру фирманың сапа саясатының бөлiгi болып
табылады.
Сапаны жоғарылату өнiмдi дайындау сапасын және техникалық деңгейiн
көтерудiң тұрақты жұмысында, сапа менеджментi жүйесiн жетiлдiру және
өндiрiс шешу сапаны реттеушi заңнамалық базаның және тауар сапасы
жүйесiнiң құрылуын талап етедi. Отандық тауарлар сапасына бақылау жүргiзу
Қазақстандық кәсiпорындар өнiмдерiнiң бәсекеқабiлеттiлiгiн жоғарылатады.
Оның үстiне, соңғы жылдары республикамызға келiп жатқан және әлi де
келетiн сапасыз шетелдiк өнiмдердiң саны көбейiп жатыр. Сондықтан өнiм
сапасын көтеру мәселесi елiмiздiң ең басты бағытының бiрi болып отыр. Сол
үшiн, яғни отандық өнiмдердiң сапасын көтеруде келесi негiзгi бағыттарды
ұсынамыз:
- сапа тұтынушы талабына сәйкес екi методикалық әдiстеменi орындау
керек
- кәсiпорын өзiнше өз өнiмдерiнiң сапа деңгейiн анықтау керек, халықтың
қауiпсiздiгi үшiн, бәсекенi қамтамасыз ету үшiн, республикамызға заңдық
нормаларды, реттеушi және стандартты әдiстемелердi енгiзу қажет;
- сапа жәй ғана бақыланып қоймау керек, ол тауарлардың бiрнеше
түрi бойынша барлық өндiрiсте қамтамасыз етiлу керек. Өндiрiстiк процесте
қамтамасыз етiлмеген тауар сапасын және сапасыз өнiмдердi жарнамалағаны
үшiн үшiн әкiмшiлiк және қылмыстық жаза қолданылу керек;
- тауар сапасының төмендiгi және оны тез арада жоғарылату
жолдарын iздестiру .
Өнiм сапасын жоғарылату қоғамдық өндiрiстерде және жеке
кәсiпорындарда тиiмдiлiктi көтерудiң ең маңызды бағыты болып табылады.
Өнiм сапасын жоғарылатудағы экономикалық тиiмдiлiк келесiдей
формуламен анықталады:
Тиiмдiлiк=сапа сату көлемi шығындар
Өндiрiс тиiмдiлiгi ол сату көлемiнiң қысқару кезiнде де жоғары болуы
мүмкiн, ол тек мынадай жағдайда, егер өнiм сапасы өте тез қарқынмен өссе
онда сату және шығару көлемiнiң қарқыны төмен болады. Тәжiрибеде мұндай
әдiстеме өндiрiсте өнiм сапасын көтерудегi тиiмдiлiктi анықтауда
қолданылмайды.
Өнiм сапасын көтерудегi экономикалық тиiмдiлiктi анықтау үшiн
келесiлердi ескеру қажет:
- Кәсiпорында өнiм сапасын жоғарылату үшiн қосымша ағымдағы
мерзiмдi шығындар талап етiледi;
- Өнiм сапасын көтерудегi экономикалық тиiмдiлiк өнiмдi дайындаушыдан
емес, оны тұтынушыдан көрiнедi;
- Кәсiпорын өнiм сапасын көтеру кезiнде өнiмдi шығаруды және сатуды
кеңейтуден, сату бағасының өсуiнен, экспортты кеңейтуден экономикалық
пайда алады.16
Міне осылайша, Қазақстан экономикасында нарықтық экономикаға тән
маркетингтің бәрі біртіндеп дамуда. Өнеркәсіптік маркетингке қарағанда
тұтынушылық маркетинг, стратегиялыққа қарағанда жедел маркетинг,
макромаркентингке қарағанда микромаркетинг кең қолданыс тапқан.
Республикадағы нарықтық экономиканың даму шамасына қарай маркетингті енгізу
кешенді сипатта өтуі керек және әрбір ұйымның қызметі басқарудың қазіргі
нарықтық тұжырымдамасына сәйкес қайта бейімделуі қажет. Маркетинг
тұжырымдамасын тәжірибе жүзінде енгізу – сатып алушы нарығының қалыптасуы,
нақты тұтынушылар тобының қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін өндірісті
қайта бейімдеу.
2. “ПОЛИМЕР МЕТАЛЛ- Т” ЖШС-ң ӨНІМДІ ӨДІРУ ЖӘНЕ ӨТКІЗУ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ
2.1 Кәсіпорынның өндірістік- экономикалық қызметінің сипаттамасы
"ПолимерМеталл-Т" ЖШС-гі өз қызметін ҚР-ның Конститутциясы, Азаматтық
кодекс, “Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы”
ҚР кодексі (Салық кодексі), кәсіпорынның жарғысы, ұйымдастырушы құжаттар
және басқа да заң актілері негізінде жүзеге асырады. Серіктестіктің жеке
фирмалық атауы көрсетілген мөр таңбасы, меншікті мүлкі және басқа да
реквизиттері бар. бар. Ол ҚР заңына сәйкес өзінің барлық мүлкімен өз
міндеттемелері бойынша жауап береді. "ПолимерМеталл-Т" ЖШС-гі Қазақстан
Республикасының Юстиция Министрлігімен 2003 жылдың 24 маусымда №241 заңды
тұлға ретінде тіркеуден өтті. Серіктестік ұйымдық-құқықтық меншік түрінде –
жеке болып табылады. Серіктестіктің құрылтайшылары Қазақстан
Республикасының азаматтары : Махамбетова Алтынай , Ронина Людмила , Лунев
Сергей , Котоянц Ирина. Серіктестіктің орналасқан мекен-жайы: 483353
Қазақстан Республикасы, Алматы., Қапшағай қаласы, Индустриалдық көшесі, №1
үй. Ресми атауы: қазақ тілінде – “ПолимерМеталл- Т” Жауапкершілігі шектеулі
серіктестігі орыс тілінде – Товарищество с ограниченной ответственностью
“ПолимерМеталл- Т”. Кәсіпорынды құру мен қызметінің басты мақсаты
тұрғындардың қажеттіліктерін қанағаттандыру, шетел және отандық
бәсекелестіктеріне орын бермейтін сапалы құрылыс материалдарын өндіру және
өткізу арқылы табыс табу. Табыс табу негізінде кәсіпорын қызметіне
қатысушылардың экономикалық және әлеуметтік мүдделерін жүзеге асыру.
ӨЗ ҚЫЗМЕТІН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ҮШІН КӘСІПОРЫН КЕЛЕСІ ҚЫЗМЕТ ТҮРЛЕРІН
ОРЫНДАЙДЫ:
• металлқұрылмалары мен жабын материалдарының өндіру және өткізу;
• тұрмыстық қызмет көрсету саласындағы қызметтер;
• коммерциялық, сыртқы экономикалық қызмет;
• көтерме, бөлшек және комиссиялық сауданы ұйымдастыру;
• транспорттық қызметті ұсыну;
• жарнамалық қызмет;
• делдалдық қызмет;
• импорт-экспорттық қызмет;
• дүкендер, супермаркеттер, сауда орындары мен сауда үйлерінің
жүйесін ұйымдастыру;
• азық-түлік, халық тұтыну тауарлары, өндірістік-техникалық өнімдерін
өндіру, сатып алу, сақтау, өңдеу және сату;
• автосервис, автожуу, ЖЖМ мен мұнай өнімдерін өткізу;
• құрылыс, жөндеу-құрылыс, құрастыру, қалпына келтіру жұмыстарын
жүзеге асыру;
• құрылыс материалдары мен құрылымдарды өндіріп, сату;
• қоғамдық тамақтану жүйесін (ресторандар, жазғы алаңдар, барлар және
т.б.) ұйымдастыру;
• серіктестіктің ойын және шоу бизнес саласындағы қызметпен
шұғылдануға құқы жоқ;
• Қазақстан Республикасының заңымен тыйым салынбаған басқа да
әрекеттер;
Серіктестік өз қызметін толық шаруашылық есеп негізінде жүзеге асырады.
Өз атынан келісімшарттар жасайды, мүліктік және мүліктік емес құқықтар мен
міндеттемелерге ие. Серіктестікте жарғы капиталы оның міндеттемелері
бойынша жауап бермейтін қатысушылар арасындағы үлестерге бөлінген және
өздері салған салымдарының мөлшерінде міндеттемелерін орындайды.
Лицензиялауға жататын қызмет түрлерін жүзеге асыру үшін серіктестік
лицензияны заңмен белгіленген тәртіп бойынша алады. Серіктестіктің жарғы
капиталынан 25 пайыз есебінде сақтық капиталын құруға құқылы. Сақтық
капиталы жыл сайын жарғы капиталының 25 пайызына жеткенше таза табыстың 5
пайызын аударып отыру жолымен құралады.Активтерінің құрылымы ағымды және
ұзақ мерзімді активтер болып келеді.
СЕРІКТЕСТІКТІ БАСҚАРУДЫҢ ЖОҒАРҒЫ ОРГАНЫ – ҚҰРЫЛТАЙШЫЛАРДЫҢ ЖАЛПЫ ЖИНАЛЫСЫ;
АТҚАРУШЫ ОРГАН – БАС ДИРЕКТОР;
ТЕКСЕРУ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz