Орталық азиядағы аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің ішкі және сыртқы факторлары

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ФИЛОСОФИЯ ЖӘНЕ САЯСАТТАНУ ФАКУЛЬТЕТІНІҢ МАГИСТРАТУРА БӨЛІМІ

САЯСАТТАНУ КАФЕДРАСЫ

МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ

ОРТАЛЫҚ АЗИЯДАҒЫ АЙМАҚТЫҚ ҚАУІПСІЗДІКТІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ ФАКТОРЛАРЫ

Орындаған:Рахалиева А. А.

(қолы, күні)

Ғылыми жетекші :

с. ғ. к., доцентКөшкінбаев С. Қ

(қолы, күні)

Рецензент :

соц. ғ. д., профессорБиекенов К. Ү. (қолы, күні)

Норма бақылаушы:Есимова Д. Г.

(қолы, күні)

Қорғауға жіберілді:

Кафедра меңгерушісі

С. ғ. д., профессорИватова Л. М. (қолы, күні)

АЛМАТЫ 2005

РЕФЕРАТ

Тақырыбы : «Орталық Азиядағы қауіпсіздікті қамтамасыз етудің ішкі және сыртқы факторлары».

Жұмыстың көлемі: 57 бет.

Жұмыстың құрылысы : Жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан тұрады. Жұмыс соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі берілді.

Жұмыстың мазмұны : Жұмыс барысы үш тарауды құрайды . Бірінші тарауда « Аймақтық қауіпсіздікті зерттеудің теориялық- әдістемелік негіздері». Мұнда қауіпсіздіктің теориясы, әдіснамасы талқыланды. Екінші тарауда «Орталық Азиядағы аймақтық қауісіздікті қамтамасыз етудің сыртқы факторлары». Бұл тарауда қауіпсіздікті қамтамасыз етудің сыртқы факторлары сараланады. Үшінші тарау «Орталық Азиядағы аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің ішкі факторлары» атты тарауда қауіпсіздік проблемасының ішкі факторлары сөз болады.

Жұмысты орындауға қолданылатын әдістер: Зерттеу жұмысы барысында тарихи-салыстырмалы, талдау, сараптау, индекс әдістері негізге алынды.

Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Орталық Азиядағы аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде мемлекеттердің серіктестігіне көпжақтылы талдау жасау негізгі мақсат болып табылады.

Бұл мақсатқа жету үшін:

-Аймақты қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі мемлекетаралық серіктестікті зерттеудегі концептуалды және теориялық- әдістемелік негіздерді ашып алу қажет;

-Орталық Азия мемлекеттерінің экономикалық тұрақтылығын нығайтудағы экономикалық факторды аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің негізі ретінде бөліп қарастыру. ;

-АӨСШК, ҰҚК, ШЫҰ сияқты Орталық Азия аймағындағы әскери-саяси серіктестіктердің тәжірибиесі негізінде зерттеу.

-Орталық Азиядағы мемлекеттердегі діни-саяси экстремизм, халықаралық терроризм, есірткі бизнесі сияқты мәселелерге анализ жасау.

Зерттеудің пәні -Орталық Азиядағы тәуелсіз мемлекеттердің аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі ынтымақтастығы болып табылады.

Жұмыстың қорытындысы: Қорытынды бөлімінде жұмыс мазмұны түйінделіп, тұжырымдар жасалды. Жүргізген сараптамалар халықаралық терроризм мен діни саяси экcтремизм аймақтық қауіпсіздік жүйесі үшін қауіп- қатердің құралы болып табылады және әлемнің кейбір мемлекеттерінің геосаяси мүддесін көрсетудің құралы болып жатыр.

Тірек сөздер :қауіпсіздік , халықаралық қатынастар, ынтымақтастық, қауымдастық, экстремизм, терроризм, геосаясат, глобалистика, Орталық Азия, держава, сепаратизм, ұжымдық қауіпсіздік, аймақтық қауіпсіздік, халықаралық терроризм.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 5-9

І ТАРАУ АЙМАҚТЫҚ ҚАУІПСІЗДІКТІ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ -ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ . . . 10-18

1. 1. «Қауіпсіздік» және «ынтымақтастық» саясаттанудың категориясы ретінде . . . 10-15

1. 2. Аймақтық қауіпсіздіктің негізгі концепциялары . . . 16-18

1. 3. Аймақтың қауіпсіздікті зерттеудің әдісі және әдістемелік негіздері . . . 18-19

ІІ ТАРАУ ОРТАЛЫҚ АЗИЯДАҒЫ АЙМАҚТЫҚ ҚАУІПСІЗДІКТІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ СЫРТҚЫ ФАКТОРЛАРЫ . . . 20-35

2. 1. Орталық Азиядағы аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің сыртқы саяси факторлары . . . 20-28 2. 2. Сыртқы экономикалық факторлар, Орталық Азия қауіпсіздігінің негізі ретінде . . . 29-35

ІІІ ТАРАУ ОРТАЛЫҚ АЗИЯДАҒЫ АЙМАҚТЫҚ ҚАУІПСІЗДІКТІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ ІШКІ ФАКТОРЛАРЫ . . . 36-52

3. 1. Қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі Орталық Азия мемлекеттеріндегі проблемаларды шешу жолдары . . . 36-47

3. 2. Аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі Қазақстанның орны . . . 48-52

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 53-54

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . 55-57

ҚЫСҚАРҒАН СӨЗДЕР ТІЗІМІ:

АӨСШК-Азиядағы Өзара іс-қимыл мен сенім шаралары жөніндегі кеңес.

АЖТ- арнайы жұмыс тобы.

БҰҰ Біріккен Ұлттар Ұйымы.

ДНЯО- ядролық қаруды таратпау туралы шарт.

ДВЗЯН- ядролық сынақтарға жалпыға бірдей тыйым салу шарты.

ЕҚЫҰ- Европадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық ұйымы.

ҰҚК-Ұжымдық қауіпсіздік кеңесі.

ШЫҰ-Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы.

ТМД-Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы.

ҚХР- Қытай Халық Республикасы.

НПО- үкіметтік емес ұйымдар.

КІРІСПЕ

Соңғы жылдары аймақтық интеграция, ғаламдастыру процесімен қатар, мемлекеттер арасындғы сауда-экономикалық қарым-қатынастарда үстемдік сипаттағы тенденцияға айналды. Орталық Азияда аймақтандыру процесін дамыту үшін қолайлы алғышарттар бар. Бұл ең алдымен, аймақты мекендейтін халықтардың тарихи-географиялық, мәдени және, тілдік бірлігі. Сондықан Орталық Азиядағы мемлекеттермен ынтымақтастықты ұлғайту Қазақстанның сыртқы саясатының негізгі міндеттерінің бірі болып қала береді. Орталық Азия мемлекеттерімен өзара тату көршілік, тұрақты қарым-қатынас, біздің еліміздің ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етудің маңызды факторы. Орталық Азия мемлекеттері арасындағы байланыс көбінсе аймақтық қауіпсіздік мәселесіне келіп тіреледі. Магистірлік зерттеу жұмысында аймақтық қауіпсіздік мәселесінің теориялық-әдістмелік негіздері ашып көрсетілген, және аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің ішкі және сыртқы факторлары, соның ішінде экономикалық, сыртқы саяси факторлар жан-жақты талданған.

Тақырыптың өзектілігі.

Казіргі кезде әлемде болып жатқан ғаламданумен қатар, Орталық Азия мемлекеттерінде халықаралық қатынастардың аймақтануы жүріп жатыр. Орталық Азия мемлекеттерінің қауымдастығы (ОАҚ) көптеген ұйымдарға мүше. Соның ішінде Ұжымдық Қауіпсіздік Кеңесі(ҰҚК), Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы(ШЫҰ), Азиядағы іс-қимыл және сенім білдіру шаралары жөніндегі кеңес (АӨСШК) . Бұл әскери-саяси ұйымдар БҰҰ нығаюына және дүниежүзілік ұжымдық қауіпсіздіктің нығаюына алып келеді. Олардың қызметтері Орталық Азия мемлекеттерінің сыртқы саясатында негізгі орын алады және олардың басымдықтары болып қала береді. Орталық Азиядағы қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі негізгі меселенің өзектілігі Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә Назарбаевтың "Сындарлы он жыл"атты еңбегінде былай делінген:"Әлемдік тәжірибе деңгейінде қауымдастық негізінде қауіпсіздік саласы бойынша мемлекеттік және аймақтық қауіпсіздікті және шараны нығайту қажет, Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігі Орталық Азия аймағының қауіпсіздігімен тығыз байланыста болуы керек. "[1]

Бұл тақырыптың тағы бір өзектілігі -Орталық Азия әлемдегі ішкі мәселелері толық шешілмген даулы аймақтардың бірі болы табылады. Оған біріншіден, мемлекетаралық шекаралардың көп уақыттар бойына делимитацияланбауы, су-энергетика ресурстарының бөлінуі, ұлтаралық және конфессиялық даулардың шешілмеуі. Сонымен қатар, Орталық Азия мемлекеттеріндегі діни-саяси экстремизм, халықарлық терроризм, есірткі бизнесін айтуға болады. Бұл аймақтағы мемлекеттердің әскери-саяси мәселелерін үйрену ең негізгі өзекті мәселе болып табылады. Орталық Азиядағы экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етіп алмай, аймақтық қауіпсізікті қамтамасыз ету мүмкін емес. Орталық Азия қауымдастығы көлеміндегі, аймақ мемлекеттерінің ынтымақтастығының дамуы, Евразиялық экономикалық қауымдастық (ЕврАзЭС), аймақтық қауіпсіздіктің тұрақты жүйесін құрудың ең басты бағыттары болып табылады. Әлемдік тәжірбие көрсеткендей, мемлекетарплық интеграция әсіресе экономикалық салада көрініс табады. Бұған дәлел ретінде Еуропалық Одақ тәжірбиесі, Еркін сауда жөніндегі Солтүстік-Американдық келісім, Оңтүстік-Шығыс Азия мемлекеттерінің Асосациясы (АСЕАН) .

Жұмыстың зерттелу деңгейі.

Аймақтық қауіпсіздік мәселесін зерттеуге көптеген Орталық Азия ғалымдарының еңбектері ғана емес, шетел зерттеушілерінің де еңбектері арналған. "Орталық Азия аймағы "деген ұғым кең көлемде талданбайды. Бұл аймаққа тек қана Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түркменстан және Өзбекстаннан басқа да мемлекеттер де кіреді -дейді ЮНЕСКО эксперттері.

Олар алты томдық "Орталық Азияның өркениет тарихы" атты еңбекті талдай келе, бұл аймаққа бұрынғы КСРО-ның Орталық Азия республикаларынан басқа, Ауғаныстан, Солтүстік Үндістан, Солтүстік Иранды қосады. [2] Магистрлік диссертацияда сонымен бірге, Орталық Азия аймағының қауіпсіздік саласында және солармен жалпы шекаралас немесе геосаяси мүдделерін орнатқан мемлекеттер (Ресей, Қытай, АҚШ, Иран, Ауғанстан) де қаралады. Ең бірінші "қауіпсіздік" түсінігі саяси ғылым категориясы ретінде "саяси реализм"мектебінде қарала бастады. Сонымен бірге ТМД зерттеушілерінің еңбектері, атап айтқанда, В. Ярочкиннің[3], Р. Бурнашевтің[4], С. Власовтың[5], еңбектерінде аймақтық қауіпсіздік жүйесі және оның құрылымдық элементтері туралы жазылған. Саяси реализм мектебін жақтаушы В. И Ярочкин былай дейді:" Қауіпсіздік жеке тұлғаның, қоғамның, мемлекеттің мүделерін қорғауға бағытталған. Сол мақсатқа жету үшін, барлық адамзат қауымы бірлесуі қажет. "

Аймақтық қауіпсіздік мәселесін зерттеуде ерекше қызығушылық танытқан А. Митрофанова[6] , А. Неклесс[7], Ю. Вкосов[8], В. И Маслов[9], сияқты орыс ғалымдарының еңбектері айтарлықтай құнды болып табылады. Солардың ішінде ресейлік халықаралық қатынастар маманы А. Митрофанованың еңбегін ерекше атап өтуге болады. Өз еңбегінде қауіпсіздік жүйесін кең көлемде қарастырады.

Қауіпсіздік мәселесі өз кезегінде қазақстандық зерттеушілердің де назарын аудартты. Аймақтық қауіпсіздік мәеселесін қарастыруда ерекше зеттеу жұмысын жүргізген С. Акимбеков[10], К. Н Бұрханов [11], У. Хасенов[12], С. Кушкумбаев[13], М. Лаумуллин[14], Е. Т. Садықов [15], К. Л. Сыроежкин [16], сияқты ғалымдар болды. Аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде, аймақтық бірлестік және де Кавказ және Орталық Азиядағы мемлекеттердің геосаяси жағдайы туралы еңбек жазған қазақстандық зерттеуші, саясаттанушы Бурханов. К. Н. болды. Ол, "Аймақтық қауіпсіздік мәселесін шешу көп жағдайда аймақтағы мемлекеттердің мемлекетаралық арасындағы интеграция мәселесінен туындайды"-дейді. Орталық Азиядағы қауіпсіздік жүйесін және интеграция мәселесін зерттеуші отандық саясаттанушы С. К. Кушкумбаев:"Мемлекеттер арасындағы интеграциялық процестер, интенсивті сауда-экономикалық қатынастарды арттырады"-дейді. Садықов Е. Т. өз зерттеуінде ұлтттық қауіпсіздікті экономикалық қауіпсіздік тұрғысынан қарастырады. Мемлекеттердің халықаралық серіктестігіндегі қауіпсіздікті қам- тамасыз етуде автор жүйелілік тәсіл әдісін қолданады.

Сыртқы қауіпсіздікті қамтамасыз етуде, Қазақстанның сыртқы саясатын зерттеуде танымал қазақстандық саясаттанушыларЕ. Ертісбаев, М. М Иватова, Т. А. Мансуров, М. Б. Мұхамедов, К. К. Тоқаевтың еңбектері бар. Осы тақырыпты қамту барысында ұлттық қауіпсіздік жүйесінің элементтерін зерттеуге өз еңбектерін арнаған отандық саясаттанушыларды атап айтуға болады. Солардың ішінен әсіресе М. С. Ашимбаев [17], М. М. Тажин [18], (ұлттық қауіпсіздік) , А. Н. Нысанбаев [19], Л. К. Бакаев [20], Н. Урпекова[21] , (әскери қауіпсіздік) Е. Т. Карин [22], Б. Жусупов [23], (саяси қауіпсіздік) еңбектерін атауға болады. Саяси қауіпсіздік саласын зерттеуде Е. Т. Карин: жеке қауіпсіздікті қоғамның және қоршаған ортаның негізі ретінде қарастырады. Оның ойынша. : «жеке тұлға қауіпсіздігі кез-келген ұлттық қауіпсіздік концепциясысының негізгі критериі болып табылады».

Жұмыстың мақсаты мен міндеті .

Орталық Азиядағы аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде мемлекеттердің серіктестігіне көпжақтылы талдау жасау негізгі мақсат болып табылады.

Бұл мақсатқа жету үшін:

Зерттеудің объектісі .

Орталық Азиядағы тәуелсіз мемлекеттердің аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі серіктестігі зерттеудің объектісі болып табылады.

Жұмысты орындауға қолданылатын әдістер.

Зерттеудің әдістемелік негізі халықаралық қатнастардағы идеализм, реализм мектептерінің концепцияларына сүйенеді. Зерттеуде Орталық Азия аймағындағы әлеуметтік-саяси процестерінің динамикасын талдайтын тарихилық принцип қолданылады. Сонымен қатар, магистрант геосаясаттың классикалық принципін И. Д. Гредер [24], З. Бжезинский [25], еңбектеріне сүйене отырып, негізге алады.

Теориялық негізі .

Диссертациялық зерттеу аймақтық қауіпсіздік және мемлекетаралық серіктестік мәселелеріне арналған саяси реализм, неореализм сияқты ғылыми теориялық мектептерді негізге ала отырып жазылды.

Жұмыстың дерек көздері .

Тақырыпты зерттеу барысында орыс, қазақ тілдеріндегі дерек көздерін қолдандым. Бұл пайдаланылған деректерді үш топқа бөліп қарастырдым.

Деректердің біріші тобына: Аймақтық қауіпсіздік мәселесіне арналған Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев еңбегі жатады [26] . Екінші топқа: Қазақстан Республикасының Конститутциясы, және «Қазқстан республикасының ұлттық қауіпсіздігі» туралы Қазақстан Республикасының Заңы, Халықаралық заңдылық актілер жатады.

Үшінші топқа: Қауіпсіздік саласына байланысты үкіметаралық келісімдер, келіссөздер, дипломатиялық жинақтар және вестниктер, Орталық Азия республикасының шетелдер министрлерінің материалдары жатады.

Аталған деректер магистрлік диссертация жұмысын зерттеуде көптеген жетістіктерге қол жеткізді.

Жұмыстың ғылыми жаңалығы .

Алғаш рет қазақстандық саяаси ғылымда теориялық материалды зерттеуде магистрант Орталық Азиядағы аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі тәуелсіз мемлекеттердің серіктестігіне комплексті талдау жасады.

Зерттеу жүргізу барысында мынандай жаңа қорытындыларға қол жеткізді:

-Қауіпсіздік мәселесіне теориялық-әдістемелік талдау жүргізген.

-Мемлекетаралық аймақтық серіктесік түсінігін ашып көрсетіп, авторлық талдау жасаған.

-Орталық Азия мемлекеттерінің өзара сауда-экономикалық байланыстарының спецификасымен сипатын ашып көрсеткен. Орталық Азия аймағындағы мемлекеттердің су және энергетика ресурстарын қалыптастыруға талдау жасаған.

-Орталық Азиядағы әскери-саяси қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі АӨСШК, ШЫҰ, ҰҚКсияқты ұйымдардың қызметіне сипаттама берілген. Және де шекара, ұлтаралық мәселелер, діни-саяси экстремизм, халықаралық терроризм, есірткі бизнесі сияқты даулы мәселелерге Орталық Азия мемлекеттерінің бірлесіп күресуі нақтылы көрсаетілген.

-Орталық Азия мемлекеттерінің қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі кемшіліктер мен қарама-қайшылық тенденцияларымен спецификасы көрсетілген.

Орталық Азия елдерінің саяси өзара іс-қимылы және экономикалық байланысы олардың аймақтық экономикалық интеграцияға жіті көңіл бөлуіне байланысты. Осы жаңа үрдісті ескере отырып, Президент Н. Ә. Назарбаев Орталық Азия экономикасы үшін арнайы бағдарлама құру туралы бастама көтерген болатын, ол екі басты мақсатты көздеді: аймақ мемлекеттерінің арасындағы экономикалық байланыстарды одан әрі нығайту және Орталық Азия елдерінің Еуропамен сондай-ақ Азиямен серіктестігін дамыту. Орталық Азия елдерінің тиісті шарттарымен келісімдерінің орындалуына талдау жасау олардың саяси, сауда-экономикалық, әскери-саяси мәселелердің кең ауқымы бойынша серіктестікті дамытуға ұмтылысын көрсетеді. Қазақстанның ұстанымы өзара тиімді байланыстарды және әртарапты серіктестікті тереңдету жөніндегі қарқынды жұмысты жалғастыру қажеттігіне көңіл бөлуінен көрінеді.

Түптеп келгенде бұрынғы біртұтас одақтың бөлшегі, оның саяси, экономикалық, әскери және әлеуметтік -мәдени тұтастығы аясында өмір сүріп келген Орталық Азия аймағы КСРО тарағаннан кейін өте күрделі жағдайда қалған болатын.

Жұмыстың мақұлдануы. Орталық Азиядағы қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі Қазақстанның орны // Материалы Международной научно-практической конференции «Политологические проблемы МО и глобального развития» в рамках шестых Мустафинских политологических чтений.

Жүмыстың құрылымы . Магистрлік диссертация кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан тұрады. Жұмыс соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі берілді.

І ТАРАУ АЙМАҚТЫҚ ҚАУІПСІЗДІКТІ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ

1. 1. «ҚАУІПСІЗДІК»ЖӘНЕ «ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ» ҰҒЫМЫ САЯСАТТАНУДЫҢ КАТЕГОРИЯСЫ РЕТІНДЕ

Саясаттанумен халықаралық қатынастардың теориясын байланыстырушы элемент бола отырып «қауіпсіздік» және «ынтымақтастық» ұғымдары халықаралық, аймақтық және ұлттық деңгейлердегі саяси процесстерді зерттеуде операциялық категория болып табылады. Бұл категориялар саяси реализм, идеализм, федерализм, функционализм және тағы басқа теориялар мен парадигмаларды тарихи дамудың әртүрлі кезеңдерінде жасалуда қолданылады.

Т. Кун парадигманы ғылыми қауымдастықтың мүшелерін біріктіретін ережелер мен тұжырымдамалардың жиынтығы ретінде анықтайды және соған сәйкес бұл ғылыми қауымдастық осмы парадигманы мойындайтын адамдардан тұрады. [27]

Халықаралық қатынастардың мәселелерін зерттеуде «қауіпсіздік» ұғымы «ынтымақтастық» ұғымымен тоғысады. Ал оларды әлемдік деңгейде зерттеу бұл ұғымдардың жалпы сипатын көрсетеді. Бұл ауқымда олар тек саясаттануда ғана емес, сонымен қатар пәнаралық категрия ретінде көрінеді.

Ең алғаш рет «қауіпсіздік» ұғымы «саяси реализм» мектебінің талқылауында да саясаттану категориясының белгілерін иелене бастады. Саяси реализм және басқа саясаттану мектептерінің жақтаушылары қауіпсіздік жеке мектептің немесе мемлекет тобының мүдделерін қорғау жүйесі ретінде қарастырылады. Бұл жағдайда «қауіпсіздік» және «ынтымақтастық» ұғымдары түйіспейді, жеке мемлекеттің немесе мемлекеттер тобының саясатының негізгі болып жеке көрінеді. Бірақта бұл саяси реализм, неореализм, структурализм және басқа саясаттану мектебінің өкілдері «қауіпсіздік» және «ынтымақтастық» ұғымдарын өзара тоғысқан жағдайда мүлдем қарастырылмады деуге негіз бермейді. Олардың қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастыққа көзқарастары либералдық-идеалистік бағыттың өкілдерінің парадигмасынан өзгеше болды.

Саяси реализм мектебінің өкілдері «ұлттық мүдделерді» қорғау жүйесі ретінде «ұлттық қауіпсіздік» концепциясының негізін салғанын атай кеткен орынды. Ресей зерттеушілері мүдделерді қорғау қауіпсіздік ұғымының автоматты пайда болуын білдірмейді деп есептейді.

АҚШ зерттеушісі Г. Смиттің пікірі бойынша «ұлттық мүдде» ұғымы тарихи келешектері қоғам мен биліктің байланысының дамуындағы барлық ұлттардың мүдделері бейнеленген «династияның» мүддесіне бастап «мемлекеттік пайымдауға» дейін өркендеді.

Танымал Американ саясаттанушысы Г. Моргентау мемлекеттердің бәсекелестік тәртібі мен бұлардың бұл күресте өздерінің мүддесін қорғауға ұмтылысының алғашқы себептерін іздеуге тырысты. Соған сәйкес ол әр мемлекеттің сыртқы саясаты әскери стратегия мен дипломатияның көмегімен, ұлттық мүдденің негізінде құрылады. Осылайша оларға қауіп төндіретін басқа мемлекеттерге қарсы тұруға бағытталады деп есептеледі. Бұл ұлттық мүдделер адамның өзі, оның тілі, мәдениеті сияқты тұрақты сондықтан деді Г. Моргентау ұлттық қауіпсіздік концепциясы ешқашан өзгермейді. [28]

Ең бірінші рет «ұлттық қауіпсіздік» ұғымын АҚШ президенті Т. Рузбельт 1904 жылы атады.

Ұлттық қауіпсіздік концепциясын алғашқылардың бірі болып Американ зерттеушісі У. Липпман жасады. Ол: «Ұлт соғыстан қашу үшін өзінің заңды мүдделерін құрбан етпеген кезде өзінің қауіпсіздігін қамтамасыз етеді және бұл мүдделерге қауіп төнген кезде оларды соғыстың көмегімен қорғауға дайын» -деді.

Саяси реализм мектебінің құрметті өкілі А. Уолферс «қауіпсіздік» пен «ынтымақтастық» ұғымының сәйкестілігінің қарастыра отырып былай деп көрсетеді: «Қауіпсіздік мемлекет аз немесе көп мөлшерде иеленетін құндылық. Ол күш және байлықпен көп жағдайда ортақ. Күш пен байлық халыаралық істердегі екі басқа маңызды құндылық. »

Қауіпсіздік пен ынтымақтастық категорияларының байланысын негіздей отырып А. Уолферс мемлекетаралық ынтымақтастықтың түрлерінің екі бағытын табуға болады деп есептеді- ішке және сыртқа бағытталған ынтымақтастық. Оның көзқарасынша ішке бағытталған ынтымақтастық белгілі бір әлеуметтік топтың ішіндегі қатынастарды жақсартуға мемлекеттің ұмтылысын білдіреді. Мемлекетке жалпы сыртқы қауіпке қарсы тұру үшін сыртқа бағытталған ынтымақтастық арқылы білдіреді.

Ынтымақтастықтың екі түрінен басқа А. Уолфрес тағы бір өзара қарым-қатынас минимумы жағдайы ретінде бейнеленген түрді көрсетеді. Ынтымақтастықтың бұл түрін түсіндіре келіп, зерттеуші бұндай жағдайда оқшаулану саясатын жүргізетін мемлекет түседі деп есептейді,

Неореализмнің негізін салушы Кеннент Уолц қауіпсіздікті, тұлғаның қауіпсіздігі, мемлекеттің қауіпсіздігі және әлемнің қауіпсіздігі деп бөледі. Уолц мемлекеттің барлық әрекеттері қауіпсіздікке жетуге бағытталған, сондықтан осының маңында олардың сыртқы саясаты күштердің ара салмағына бағатталып құрылады деп санады.

«Ұлттық мүдде» концепциясы базасында өздерінің теорияларын Француз реалистері де жасады. Бұл бағыттың алғашқы Француз теоретиктерінің бірі танымал ғалым Р. Арон болды. Ол «Ұлттар арасындағы бейбітшілік пен соғыс» кітабында «ұлттық мүдде» концепциясына жаңа көзқарас білдірді. Арон бойынша «қауіпсіздік» ұғымы мемлекеттің өмір сүруінің негізі, саяси процесс категориясы болып табылады. Зерттеуші мемлекеттік мақсаттардың үш тобын бөліп көрсетеді: қауіпсіздік, күш, даңқ.

Аронның халықаралық қатынастарының теориясындағы кейбір ережелердің келесі Француз зерттеушісі Ж. Б. Дюрозель дамытты. Ол байлыққа жету мемлекеттің негізгі міндеттерінің бірі деп есептеді. Ол мемлекеттің басты мақсаты-қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қатысты және абсолютты ретінде сипаттайды.

Реализм бағыттарының бірі структурализмнің өкілі Б. Бузан «қауіпсіздік» ұғымы басқа ұғым, «ұлттық қауіпсіздіктің» мағынасын түсіндіру қабілетті өлшем болу үшін толық талқыланбаған деп есептейді. Жалпы алғанда зерттеуші «қауіпсіздік категориясын» жалпы ұғым ретінде, ал оның құраушы бөліктернің (ұлттық қауіпсіздік, экономикалық қауіпсіздік, экологиялық қауіпсіздік және тағы басқалар) белгілі бір шындықтың атрибуттары ретінде қарастырады.

Қауіпсіздікті мәні бойынша Б. Бузан пәнаралық категория ретінде қарастырды.

Х. Минлер мемлекеттер арсындағы ынтымақтастықтың алты себебін көрсетті:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.