Мектепке дейінгі ақыл ойы кем балалармен жүргізілетін ерте түзету жұмыстары

I. Кіріспе
Мектепке дейінгі балалардың даму бұзылыстарының негізгі түрлері.

II. Негізгі бөлім.
2.1. Мектепке дейінгі сөйлеу тілі бұзылған балаларға көмек беруді ұйымдастыру.
2.2. Мектепке дейінгі ақыл ойы кем балаларды оқыту және тәрбиелеу.
2.3. Мектепке дейінгі жастағы баламен жүргізілетін коррекциялық.педагогикалық жұмыстың басқа түрлері.

III. Қорытынды.

Қазіргі таңда мектепке дейінгі баланың теория және практика мен педагогика және арнайы психалогияның түзетулері белсенді дамуда. Психолого-медико-педагогикалық әріптестердің алдындагы мақсаты әрбір баланың психикалық дамуының ерекшеліктерін ескере отырып олармен адекватты жекешелендіру турінде түзете тәрбиелеуге, дамуына және прафилактикалык іс әрекетін анықтайды.
Баланың белсенді мүмкіншіліктері бағытталған экспресс-диагнностиканың әдістері мен тәсілдері дамуда, сонымен қатар болжамдық жоспарында даму аймағы да анықталады (баланың білетіні және істей алатыны, және де оған қажетті көмек берілгенде онымен қолдануын анықтау маңызды).
Қазыргі уқытта арнайы психалогия және коррекциялық педагогика мектепке дейінгі балаларды дамытуда жетістіктерге ақырындап жетуде. Интелектісі, көру қабілнті, естуі, сөйлеу, эмоцианальдық-ерік сферасы бұзылған балаларға арналған көп құрамды жұмыстар т.б.
Мәндік, сапалық фактілер, әр түрлі бұзылыстары мен артта қалушылығы бар балалар дамуда берілген материал мектепке дейінгі балалардың әрқайсысына бағытталу керек. Адекватты кемістігі бар баланы зерттеу структурасы және даму механизмін бөлшектеп қарастыру жолдары қарастырылуда.
Сөйлеуі және басқа да ауытқушылығының дамуы, соның ішінде іс-әрекеттік – процестері мен симптомологиялық дамуына талдау жасауда әрқилы аспектілерді қалыптастыру керек.
Осындай негіздеуде, баланың сөйлеуі спецификалық, иерархиялық ұйымдасқан іс-әрекет қарастырылады. Сөздік айтылымдар деңгейлеріне қарай әртүрлі болып бөлінеді:мотивациялық, ойланушылық, тілдік және сенсорлы моторлық.

1. Ермолаева М.В., психологические рекомендации и методы развивающей и коррекционной работы с дошкольниками. М.: Издательство “Институт практической психологии”: Воронеж? Издательство НПО “МОДЭК”, 1998. 176 с. (Серия “Библиотека школьного психолога”).
2. Коррекционная педагогика: Основы обучения и воспитания детей с отклонениями в развитии: Учебное пособие для студентов средних педагогических учебных заведений / Б.П.Пузанова. 3-е изд., доп. Издательский центр “Академия”, 2001. 160 с.
3. Петрова В.Г., Белякова И.В., Кто они, дети с отклонениями в развитии? М.: Флинта: Московский психолого-социальный институт, 1998. 104 с.
4. Психокоррекционная и развивающая работа с детьми: Учеб. пособие для студентов средних педагогических учебных заведений / И.В.Дубровина, А.Д.Андреева, Е.Е.Данилова, Т.В.Вохмянина; под ред. И.В.Дубровиной. 2-е изд., стереотип. Издательский центр “Академия”, 2001. 160 с.

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

I. Кіріспе
Мектепке дейінгі балалардың даму бұзылыстарының негізгі түрлері.

II. Негізгі бөлім.
2.1. Мектепке дейінгі сөйлеу тілі бұзылған балаларға көмек беруді
ұйымдастыру.
2.2. Мектепке дейінгі ақыл ойы кем балаларды оқыту және тәрбиелеу.
2.3. Мектепке дейінгі жастағы баламен жүргізілетін коррекциялық-
педагогикалық жұмыстың басқа түрлері.

III. Қорытынды.

Мектепке дейінгі балалардың даму бұзылыстарының негізгі түрлері.

Қазіргі таңда мектепке дейінгі баланың теория және практика мен
педагогика және арнайы психалогияның түзетулері белсенді дамуда. Психолого-
медико-педагогикалық әріптестердің алдындагы мақсаты әрбір баланың
психикалық дамуының ерекшеліктерін ескере отырып олармен адекватты
жекешелендіру турінде түзете тәрбиелеуге, дамуына және прафилактикалык іс
әрекетін анықтайды.
Баланың белсенді мүмкіншіліктері бағытталған экспресс-диагнностиканың
әдістері мен тәсілдері дамуда, сонымен қатар болжамдық жоспарында даму
аймағы да анықталады (баланың білетіні және істей алатыны, және де оған
қажетті көмек берілгенде онымен қолдануын анықтау маңызды).
Қазыргі уқытта арнайы психалогия және коррекциялық педагогика мектепке
дейінгі балаларды дамытуда жетістіктерге ақырындап жетуде. Интелектісі,
көру қабілнті, естуі, сөйлеу, эмоцианальдық-ерік сферасы бұзылған балаларға
арналған көп құрамды жұмыстар т.б.
Мәндік, сапалық фактілер, әр түрлі бұзылыстары мен артта қалушылығы
бар балалар дамуда берілген материал мектепке дейінгі балалардың
әрқайсысына бағытталу керек. Адекватты кемістігі бар баланы зерттеу
структурасы және даму механизмін бөлшектеп қарастыру жолдары қарастырылуда.
Сөйлеуі және басқа да ауытқушылығының дамуы, соның ішінде іс-әрекеттік
– процестері мен симптомологиялық дамуына талдау жасауда әрқилы
аспектілерді қалыптастыру керек.
Осындай негіздеуде, баланың сөйлеуі спецификалық, иерархиялық
ұйымдасқан іс-әрекет қарастырылады. Сөздік айтылымдар деңгейлеріне қарай
әртүрлі болып бөлінеді:мотивациялық, ойланушылық, тілдік және сенсорлы
моторлық.
Баланың дамуының бұзылуының әртүрлі түрінде бір немесе бірнеше
айтылған деңгейлердің қалыптаспағанын белгілейді. Басқа іс-әрекет сияқты,
сойлеу тілі мотивтілік, мақсатқа бағытталған құрымы екенін анықтайды.
Сөйлеу тілінің жүйесінің айтылымында бір – бірнше ал кейбірі де осы
жүйенің қалыптасқан бұзылуы мүмкін.
Түзету жұмыстары істен шығып қалған компоненттерге бағытталады.
Сойлеу тілінің айтылымында балада мотив болуы тиіс, сөйлеу тілінің
соңғы нәтижесіне дейінгі іс-әрекеті, жоспары (яғни бағдарлама)айтылымы,
лексиканың сұрыпталуы және таңдалуы (белгілі тақырып – лексиканы қамтыған
анық тақырып болуы, семантикалық – нақты және дұрыс айтуға), сонымен қатар
грамматикалық құрылысын және соңында айтылымның тексерілуі қажет (сөздер
айтылады, сөйлемдер) және сөйлеу тілінің іс-әрекетіне арналған бақылау
жүреді.
Осындай образбен сөйлеу тілінің айтылымында тілдік операция (ойдық
сөйлеу тілінің іс-әрекеті) және сөйлеу тілінің іс-әрекеті, қимылы. Әр түрлі
бұзылыста осы немесе ана басқа компонент немесе осы басқа компоненттің бір
уақытта жеткіліксіздігі анықталады.
Сөйлеу тілінің дамымауы баланың жалпы психикалық дамуына оның қоршаған
ортамен қарым – қатынасын қиындатады. Сөйлеу тілінің бұзылуы кемістіктің
барлық түрінде дамиды: ақыл ойы кемдерді, психикалық дамуы тежелген,
балалық церебральдіпаралич кезінде, есту қабілетінің бұзылысы мен көру
қабілетінің бұзылысы кезінде де. Бірақта жоғарыда айтылған сөйлеу тілінің
бұзылысы өзіндік спецификалық құрылымы мен сипатталады. Әр кезде ерекше
түзету – тәрбиелік жүйе талап етіледі. Осы әрқилы терең бұзылудың барлық
түрлерін арнайы әдебиеттерде талдау жасаған, олар: (Е.М.Мастюкова,
В.Г.Петрова, Л.С.Волкова, М.В.Ипполитова, С.Г.Шевченко, Р.И.Лалаева т.б.
Психологиялық – педагогикалық түзету және қазіргі заманға сай
әдістемелерді игере отырып емдеу жумыстарын психолого-медико-
педагогикалықконсультация (ПМПК) және мектепке дейінгі балалармен жумыс
істейтін амандардың және олар сұрақтар арқылы дифференциалды диагностика
жүргізуі әр түрлі бұзылудағы балалармен жұмысы бағытталады.
Бір бұзылыс орталық сипатқа ие болса, басқалары – перефериялық мәнге
ие (шеткі). Бір жағдайда сөйлеу тілі бұзылады немесе интелектісінің дамуы
бұзылады, ол басқа жағдайда сенсорлық дефект (есту қабілетінің бұзылысы,
көру қабілеті т.б) болады, кейде, қймыл қозғалыс сферасына әсерін тигізеді.
Бір бұзылыс жеңіл түрі болса, басқасы ауыр яғни органикалық бұзылыс
сипат береді. Кейінгі уақытта аса ауыр емес әлсіз көрінетін немесе оларды
былай атайды (парциальді бөлшекті) бұзылыстар байқалады, оларды бағалау мен
коррекциялық жұмыстың іс әрекеті мен ұйымдастырылуын қиындатады.
Комплекстік психолого-педагогикалық түзету жұмысы мектепке дейінгі
балаларда кездесетін ауытқуларды негізгі қатарда әдістемелік принциптерді
іске асыра отырып дамытуы жатады. Бұл принцип дифференциальді, және
индивидуальді қадамда жүйелілік пен бірізділікті жұмыс болуы керек.
Біріншілік аса негізгі принципке онтогенетикалық принцип кіреді, ол
бұзылысы бар балалардың ерекшелігі мен психофизиологиялық сипатына ие
болады. Бұл принцип интелектісін толықтыру немесе түзету, уақытша бола
тұру, сөйлеу тіліне, қыймылдық және эмоцианальді кемістігіне тұлғалық
өзіндік дамуы мен олардың негізгі дамуына бағыт береді.
Іс-әрекеттік принцип түзету, тәрбиелеу және оқытуда ең негізгі
принцип болып табылады.
Ол ұйымдасқан сәйкестік іс-ірекеті барысында кеңейе түседі.
Принциптермен психолого-педагогикалық қабылдауда баланың ауытқуы
сензетивті (аса сезімталдық) периодта әр психикалық функцияның түрі баланың
іс әрекеті игеріледі.
Есту қабілеті және көру қабілетінің дамымауы баланы негізгі
ақпараттардан айырады және психикалық дамуының тежелуіне әкеп соғады және
сөйлеу тілінің де әсіресе бала ерте жастан көру қабілеті мен есту
қабілетінен айырылса. Баланың психикалық дамуының артта қалуы есту қабілеті
мен есту қабілетінің қиындауымен уақыт деңгейіне байланыстылығы. Неғұрлым
баланың есту қабілеті мен көру қабілетінің бұзылысы соғұрлым оларда сөйлеу
тілінің психикалық жетіспеушілігі болады. Барлық компоненттерінің дамымауы
(дыбыстық айтуы, сөздігі, грамматикалық қатары, сөйлеу тілімен
байланыстылығы) баланың абстракты логикалық ойлауын тежейді. Баланың
қалпына және түзету сипатына үлкен мән беру қажет.
Көру қабілеті кейіннен коррекциялық бағыт ала, кейіннен инттелектісі
дамуы қалыпты болады. Осы уақытта есту қабілеті және көру қабілеті сосын
ақырындап сөйлеу тілінің бұзылыстары бар балалар ақыл ойы кем балалар болып
есептелінеді. Кейде есту немесе көру қабілетінің бұзылулары балаларда
қозғалыстық аппараттың әр түрлі соматикалық және жұйкелі психикалық
бұзылыстары мен ұқсастық болады.
Есту қабілеті немесе көру қабілетінің жиі ауырлауынан балалардың
әлеуметтік бейімдеуде эмоциональді және қылықтарының бұзылулары екіншілік
ауытқу ретінде қалыптасып, біріншілік бұзылыс және әлеуметтік депривация,
ерте жастағы копитолизм (көп уақыт бойы кішкене баланың емдік орындарда
болуы), жанұяда тәрбиелеуде адекватсыз талапталдың болуы.
Қылықтық және эмоциональдық бұзылысы бар балалар мұндай кемістіктері
орталық жүйке жүйесінің органикалық бұзылуына әкелуі.
Көру қабілеті (көрмейтін немесе нашар көретін) нашар балаларда
қоршаған орта жайлы білімдерінің шектеулігі, абстракті ойлауының
жеткіліксіздігі, заттық сөйлеуінің нақты еместігі анықталады. Көру
қабілетінің бұзылуы қыймыл қозғалыс дағдыларын тежейді, балаларды моторлық
белсенділіктің төмендігі, оптикалық кеңістіктің дамымауы жалпы баяулылық,
шаршаудың жоғарылауымен сиптталады.
Көру қабілетінің бұзылуы сөйлеу тілінің анализаторлық жүйесінің өзара
дамуының жеткіліксіздігі айтылады: дауыстық, қыймылдық және тактильдік.
Балаларда психикалық темптің төмендеуі сонымен қатар сөйлеу тіліні де
анықталады.
Осындай балаларда қарым қатынасқа түсу мүмкіндігі шектелген өзара және
қоршаған әлеммен: ол үлкендердің ұйымдастырылған заттық тілі ойын іс
әрекетке мұқтаж болады. Оның информативті байланысында бала қоршаған орта
мен дұрыс қарым қатынас жасай алмайды. Сөйлеу тілімен көру қабілетінің
бұзылысының жүйесі тереңдеген, қыйындатылған бұзылыстары бар балаларда
сөйлеу тілінің (фонематикалық лексико грамматикалык жақтарының
қалыптаспауы) болады.
Көру қабілеті бұзылған балаларда психикалық процестердің жағдайы
микроәлеуметтік ротаға тәуелді бұл басқа факторлармен жалпы сөйлеу тілінің
белсенділігін стимульдайды.
Мектепке дейінгі балаларда сөйлеу тілінің дамуы жиі кездеседі. Бұл
топта бұзылулар анықталады.
Дыбыстық жағының дамуының ауытқуы толығымен фонемдік жұйесі
қалыптаспағанбалалар бар (өзінің ана тілінің дыбыстарын): олар тастап
кетеді, басқа фонетикалық топтың дыбыстарымен алмастырады. Негізінен бұл
артикуляциялық аппараттардың бұзылуынан болуы мүмкін, олардың қозғалысының
бұзылуы іс әрекетінің фонематикалық есту қабілетінің немесе соңында
тұрғанын ажырата алмайды), жақын дыбыстарын фонемаларды да: жуан жұмсақ,
ашық жабық т.б.
Кейде дұрыс емес айту балаларда қоршаған ортасымен дұрыс сөйлеспейді,
үлкендердің сөйлесуіне араласа алмай қыйналады.
Баланың дауыс шығаруының бұзылуы баланың педагогикалық назардан тыс
қалғандықтан, сонымен қатар баланың дамуына, дұрыс көңіл бөлмеуі.
Басқа жағдайда дауыс шығаруының бұзылуы органикалық ауыр бұзылыстармен
орталық жүйке жүйесінің бұзылуынан болады. Сөйлеу функциясы орталық жүйке
жүйесінде орналасқан.
Дауыстың бұзылуы қарапайымболуы мүмкін, оған бір не бірнеше дыбыстың
тобының бұзылуы жатады, күрделі бұзылысқа әр түрлі фонетикалық топтағы
дыбыстардын бұзылуы жатады.
Дауыс шығарудың кейбір ерекшелігі баланың кішкентай жастағы
физиологиялық қалыпты бұзылыс болып табылады. 5 жасқа дейін балаларда
артикуляцилық аппараттардың фонетикалық жетіспеушілік болып қабылданады.
Бірақ бұл логопедиялық жұмыстарды тоқтатпау керек, себебі кеш болуы мүмкін.
Логопед жұмысты ерте бастаса жетіспейтін жерлерін жөндеу мүмкіндігіне
ие болады.
Дыбысты дұрыс айтуын Дислалия деп атайды.
Механикалық дислалияны ажырату, дыбысты айтудың артикуляциялық
аппараттардың құрылымы мен: дұрыс емес прикус (бұл жоғарғы және төменгі иек
жақтың:алдыға қарай немесе төменгі жақтарының сәйкес келмеуі, төмен жақтың
перекос); тілдің қысқалығы, тілдің тым үлкендігі немесе өтө кішкентайлығы,
тілдің жеңішкелігі (микроглоссия). Осындай жағдайда ортодонттан,
стомотологтан, оторинолоорингологтан консультация алу қажет.
Дыбыс айтылудың артикуляциялық аппараттардың дұрыс құрылмауын
функциональді дислалия деп атайды.
Бұл жағдайда дефект артикуляциялық қызметпен байланысты
(артикуляциялық аппараттың дұрыс емес қозғалысы) немсе фонематикалық есту
қабілетінің бұзылуы.
Егер логопедиялық жұмыстар қазір болмаса онда мектеп жаста
сауаттылыққа оқыту балаларда қыйындық туғызады. (И.П.Павлованың айтуы
бойынша, сөз немесе сөздік Грефлекс сөйлеу тілі қоршаған ортаның
тәжірибесінде бекітіледі. Сөйлеу тәжірибесін хат жазуда, оқуда да дұрыс
қолдану және оны игеру жеткіліксіз. Бала сөйлеу тілін қолдануда олардың
аналитикалық синтетикалық жұмыстар жүргізу керек, дыбыстармен, буындармен,
сөздермен, сөйлемдермен бұл жазу дағдысы мен хат жазғанда, оқығанда
игеріледі және іргетасын қалайды.
Сөйлеу тілінің дыбыстық бұзылуының басқа түрі жиі кездеседі оны
дизартрия деп атайды.
Мұндай жағдайда бұзылыс дыбыс айтудың бұзылуы емес, баланың
просадикалық тоқтарының темптің (баяулығы немесе тездігі), ритм (үздік
сөзде айту) бұзылысы байқалады.
Дизартрия бұл сөйлеу тілінің жүйесінің бұзылысы (дыбыстық айтылуы,
просадикасы, даусы), бұл орталық жүке жүйесінің органикалық бұзылыстарының
нәтижесінде болады.
Ол қалыптасу локализациясына тәуелді болмайды бұл айтылу жақтары,
сонымен қатар лексико грамматикалық жағы және сөйлеу тілінің сақталған
жақтарымен екінші сөйлеу тілінің екінші жағының бұзылысы болады.
Мектепке дейінгі дефетологиялық практика кезінде псевдобульварлы
дизартрия көп кездеседі.
Бұл баланың жүйке жүйесінің (әр түрлі соқырлар, энцефалиттер) т.б.
псевобульварлық тірек қыймыл аппаратының істемеуі немесе ішкі органикалық
бұзылысынан туады.
Дизартрик баланыңайтуы анық емес, қосылып байланып кеткен, мұрын
жолымен сөйлеуі ерекшеленеді.
Дөрекі динамикалық бұзылыстар байқалады (жеке қозғалыстар жасау
кезінде), стстикалық (артикуляциялық қозғалыстарының қиындығы және
нақтылығы жоқ).
Тек сөйлеу тілінің ғана емес сонымен қатар сөйлеу тілінің
артикуляциялық аппараттарының моторикасының бұзылысы анықталады: балалар
қиын шайнайды, жұтады. Қиыналған жағдайда оған тек сұйық және қою заттар
ғана береді. Сөйлеу тілінің тыныс алу органикалық бұзылысы: жоғарғы
таңдайдың қысқалығы, ауа ағымы сөйлеген кезде әлсіз және бағытсыз шығады.
Коррекциялық-педагогиалық және логопедиялық жұмысты медециналық
тұрғыда жүреді. Сонымен қатар мамандар баланың сақталған
сөйлеу тілінің функциясына сүйедені. Баланың тек қана сөйлеу тілін түзейтіп
қана қоймай оның орталық жүйке-жүйесін дизартрияға байланысты және оны
тұлға ретінде бірінші (интелектісі және эмоциялық ерік-жігер сферасына)
бағытталған жұмыстар айалысады.
Практика барысында псевдобульбарлы дизартрия мен ажырату қиын.
Диагностикалық белгілерін келесілер көрсетеді: дизартрия кезінде тіл қатты
қимылдайды (айтылғандағдай тілдің ұшы қыймылдайды), гиперкинез, тілдің
ұшының тірелулері байқалса, ал дислалия кезінде тіл тыныш күйде болады.
Дизартрия түрінде тіл ортасынан бастап ауытқиды, ал дислалия кезінде ол
ортасына қарай орналасады, осы екі көрсеткіш тілдің тынышсыздануы және оның
дизартрия кезінде ауытқуы тілге функциональді жүктеме түскен кезде өседі
(локотельді әрекеттер).
Сөйлеу тілінің ауыр бұзылысына риналалия кіреді. Бұл дауыс шығарылумен
мен просадикалық жағының бұзылысы бірінші жағдайда – дауыс артикуляциялық
аппараттың ауыздың бұзылысы және альволардың өсуі, тіс жиектерінің ауруы,
жұмсақ және қатты таңдайдың бұзылысы. Баланың сөйлеу тілі ұзақ уақытқа
дейін дауыс шығаруы әр дыбысты шығарғанда анық емес болады.
Екінші бұзылысқа біріншісінен қалыптасқан артикуляциялық және
просадикалық сөйлеуінің жақтарынан лексико-грамматикалық бұзылысы болуы
мүмкін. Осы кезде тек қана фонематикалық жетіспеушілік емес толық
дамымаушылықты айтады.
Ашық ринолалия – қатты немесе жұмсақ таңдайдың туылғаннан болған
бұзылысы.туылғаннан болатын ашық ринолалияда толық түгел сөйлеу тілінің
механикалық, рефлекторлы қозғалғыштық комплекстерінің бұзылысымен
байқалады. Артикуляция және тыныс алу да. Қиын жағдайда баланың сөйлеу тілі
қоршаған айналасына мүлдем түсініксіз болады.
Кейде балада ринофония анықталады, бұл – сақталған дыбыс шығарыуында
болатын просадикалық фонацияның бұзылысы. Баланың дауысы тыныш, қырылдап
шығады. Сөйлеуі анық емес.
Моторлы алалия кезінде (мұндай бұзылысы бар балалар көп кездеседі,
оларда сөйлеу жоқтың қасы).
Сөйлеуінің жүйелі қалыптаспауы олардың орталық миының дамымауымен
байланысты.
Сенсорлы алалия кезінде негізгі симптом кейінгі немесе бастапқы
деңгейдегі сөйлеу тілін түсінуі: бір жағдайда сөйлеу тілін мүлде
түсінбейді, басқа жағдайда сөйлеу тіліне құлағын бұрып жеке сөзді аса жеңіл
қарапайым сөздерді түсінеді. Оларда фонематикалық естіп қабылдауы
қалыптаспаған, оларда акустикалық жағдайды талдау және жинақтау жоқ. Бұл
олардың бас миының дұрыс жұмыс істемеуімен байланысты. Синсорлы алалия
моторлы алалияға қарағанда аз кездеседі.
Қиын жағдайда, анық емес болжам жасау логопедиялық жұмысты
күрделендіреді.
Баланың сөйлеу тілі мүлдем жоқ болады немесе барлық компанеттері
бұзылады: сөздігі, громматикалық құрылымы, сөздерінің байланысы, дыбыс
айтуы. Алалик баланың сөйлеу тілі кеш пайда болады, ұзақ, баяу дамиды,
бірақ, әрқашан толық жетілмейді.
Сөйлеу тілінің дамымау деңгейі әр түрлі: толық сөйлемеушіліктен тез
сөйлеуінің дамымауы. Сөйлеп үйренуінде және оларды қолдануында қиындықтар
анықталады.
Алалия жиі сол қолмен немесе албидектер болады. Сөйлеу тілінің
жетіспеушілігі бар балаларда екіншілік кемшілік бұл интелектісінің
дамымауы, ақыл ойының тежелуі, сөйлеу тілінің жалпылама дамымауы.
Алалия кезінде тек қана сөйлеу тілі бұзылып қана қоймай басқа да
психикалық процестер бұзылуы анықталған. Мұндай балаларда қабылдауы, есте
сақтауы, эмоциональды ерік – жігер сферасының бұзылысы, қыймылының
жетіспеушілігі кездеседі. Жиі балаларда сезімталдық, жылауға бейімділігі,
қыймыл-қозғалысында қиындықтар байқалады. Сөйлеу тілінің ерекшелігі және
барлық тұлғасы алалиямен байланысы бас миының жасушасының дамымауынан, бас
миының белгілі аймақтарда (маңдай және жарты шеңберде) болады.
Балаларда сақталған дауыс шығаруы мен интелектісі бірінші жағдайда
қиналады. Қиын жағдайда екіншілік ақыл ой дамуының тежелуі анықталды.
Балаларда түсінбеушіліктің дамымауынан бала сөйлей алмайды немесе аз
сөйлейді. Бұған себеп баланың қабылдауы мен акустикалық бұзылысының әсері.
Алалия моторлы мен синсорлы алалия таза күйде аз кездеседі. Көбіне
моторлы алалия сенсолы компонентімен бірге және сенсорлы алалия жәй өзі
кездеседі.
Сөйлеу тілі бұзылған балалрға сипаттама (қалыптағы балалармен
салыстырғанда) қоршаған орта туралы көлемі толық нақты емес, уақытша
кеңістікті бағдарлауы бар, көру және есту арқылы естеріне сақтау қабілеті
төмен, толық емес мақсатқа бағыттаушылық және психикалық жалпылаудың
төмендігі тағы басқа болып келеді. Бұл балаларда артикуляциялық моторика
және кішкентай моторикасы әлсіз дамиды. Сөйлеу тілінің қиын бұзылысы бар
балалар комплекстік, дифференцалды толық барлық жағынан дамуына мұқтаж
болады.
Үлкен теориялық және практикалық дифференциалды диагностика сенсорлы
алалия және балалардың дауыс шығаруы (естімейтін немесе нашар еститіндер)
қызығушылық тудырып отыр. Соңғы ғылыми деректерге сүйенсек сенсорлы алалия
кезінде (кездесуі мүмкін) кейбірінде естуінің төмендігі байқалады, бұл
бірақ барлық балалардың бұзылысы болып есептелінбейді: бала өзіне
бағытталған сөйлеу тіліне мән бермейді емес ол естиді бірақ түсінбейді.
Сенсорлы алалия кезінде естуден қыйындықтар туындайды. Бірнеше рет (8-
10 рет) аппараттың зерттеу (аудиометриямен) аса бағытталу ұсынылады.
Бірнеше диагностикалық коррекциялар сенсорлы алалиядан нашар және
баланы ажыратуға арналған. Олар мынадай: нашар естіп күнделікті қабылдауы
бар (олар әр түрлі уақытта әр түрлі талапта бірдей естиді), ал, сенсорлы
алалия күнделікті және есту аппаратымен ерекшеленеді: біресе ол өте тыныш
айтады естиді, қабылдайды, аса қатты айтқанды қабылдамайды. Бұл
аудиометрлық зерттеу барысында көрсеткен.
Бас миының жасушасы өте әлсіз болғандықтан оларда қалыпты жағдайы
акустикалық анализ және синтез процесі, жоғарғы қозу мен тежеу қалыпты
жұмыс істемегендіктен, қабылдау көрсеткіштеріде әр түрлі. Дауысын көтеру
нашар еститін баланың қабылдауына көмектеседі. Сондықтан алалик балалар
жоғары дауыс ырғағына ешқандай әсер көрсетпейді, олар тыныш, ақырын
дауыстарды жақсы меңгереді.
Нашар еститіндер аппарат көмегімен жақсы есту мүмкіндігі бар. Ал
сенсорлы алалик балаларда есту аппаратымен қолдана алмайды. Олар құлақтың
ауыратындығын айтып, басының сонымен қатар, дауысьтың күшейтілуі оның жүйке-
жүйесіне жаман әсер етіп қоздырады. Сенсорлы алалия жағдайында бір қатар
тыныш дауысы оларға гиперакузлизация кездеседі, бұл баланың тыныш
дауыстарға сезімталдығының болуы, сөйлеу қорынан ақырын айтуы тағы басқа,
нашар еститіндерге тыныш дыбыстарды оларғаәсер етпейді, бірақ олар өздерін
жаман сезінулері байқалады. Бұл алалик балалардың есту қабілетінің азда
болса сақталғанын көрсетеді.
Нашар еститін балалардың дауыс шығаруы тыныштау, ал сенсорлы алалиясы
бар балалардың даусы жоғары, қалыпты жуан шығады.
Нашар еститін балалармен байланыс жасау сенсорлы алалиясы бар
балалармен салыстырғанда оңай.
Сенсорлы алалия мен нашар еститін балалармен коррекциялық – тәрбиелік
жұмыстар олардың сипаттамасына қарай жекше жүруі мүмкін.
Алалиясы бар балалармен психологиясы тежелген балалардан ажырату
қиын. Олардың сөйлеу тілінің тежелуіне мыналар әсер етуі мүмкін:
педагогикалық назардан тыс қалу, баланың қоршаған әлеммен контактісінің
аздығы, екі тілді қолданатын жанұя тағы басқалары.
Кейде психикалық дамуы тежелуі сөйлеу тілінің толығымен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.