Қарлы-боранның пайда болуынның метеорологиялық және аэрологиялық жағдайлары

КІРІСПЕ

1. ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1. Физико.географиялық сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
12. Климаттық сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. ҚАРЛЫ.БОРАННЫҢ ПАЙДА БОЛУЫННЫҢ МЕТЕОРОЛОГИЯЛЫҚ ЖӘНЕ АЭРОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1.Солтүстік қазақстанда қарлы боранның пайда болуының метеорологиялық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2. Солтүстік қазақстанда қарлы боранның пайда болуының аэрологиялық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3. СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҚАРЛЫ. БОАННЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ СИНОПТИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

Солтүстік Қазақстан обылыс географиялық аудандастыру жағынан Батыс Сібір жазығының оңтүстік бөлігіне кіріп, солтүстік бөлігінде 53º18΄ және 52026΄солтүстік ендік, және 71017΄батыс бойлық аралығында орналасқан. Батыс Сібір жазығының далалы және орманды далалы зоналардың оңтүстік периферясында орналаса отырып облыс солтүстігінде Қорған және Тюмен облыстары мен солтүстік шығысында Омск облысымен, ал оңтүстігінде Көкшетаумен, батысында Қостанай облысымен шектеледі. Облыс территориясы солтүстікпен оңтүстікке қарай орташа 100 киллометр және батыстан шығысқа 200 километрге дейін созылған. Оның алаңы жуықтап 41,6 мың километр квадратты құрайды. құрайды. Облыстың беткейі солтүстікке қарай қиғашталған жазықтық болып келеді. Облыстың оңтүстік шекарасында 180-200 километр биіктікте, солтүстігінде биіктік 120-130 метрге дейін төмендейді. Жер бедерінің сипаттама элементтері өте биік емес төпешіктері (5-10 метр), көп санды ойықтар, көл жағасындағы төмендеулер өте терең емес, көлдерге қазаншұңқырлар және жыралар болып табылады. Барлық облыстың территориясы оңтүстік-батыстан, солтүстік-шығысқа қарай Есіл өзеннің өңірімен қилысады. Облытың оңтүстік шекарасы Каньон тәрізді болып келеді.Петропавл қаласындағы өңірдің ені 20 километр дейін жетеді, ал облыстың солтүстік шекарасы 30 километрге созылады. Өзен өңірінде 10-18, 15-17 және 40-45 метр биіктікте терраса ажыратылады. Жер бедерінде екінші акумлятивті терраса жақсы көрсетілген. Облыстың негізгі өзені Есіл болып табылады. Өзен Петропавл және Соколовский аудандар территориясымен қилысып солтүстік шығыс бағытта ағады. Өзеннің ұзындығы жоғарыдан 2500 километрді құрайды.
Су жинау алабы (жуықтап 147 мың километр квадрат) Орталық Қазақстанның ұсақ шоқылар шегінде орналасқан. Облыс шегінде Есіл өзеніне үлкен емес. Судың негізгі массасын ол көктемгі қардың еруін алады. Облыс территориясында көптеген көлдер бар. Олардың мөлшерін су қоймаларын қоспағанда 0,25 шаршы шақырым кіші. Айтарлықтай ірі көлдері Чаглы (270 километр квадрат), өте үлкен емес (1-3 метр). Көптеген көлдер қыста түгелдей қатып қалады. Кейбір көлдер (Менгісер, Семилов, Кішкенесор) тұзды болып келеді. Тұщы көлдер халықтың негізгі суымен қамтамасыздау көзі болып табылады. Көлдерді қоректенуі қардың еру есебімен болып табылады. Облыс территориясы топырақ және өсімдік сипатына байланысты үш бөлікке бөлінеді. Солтүстігінде өте кең емес шағынды орманды зона; мұнда орман ірі массивті болып орналасады. Оңтүстігі қайыңды орманды далалы болып, мұнда орман орналасады. Ал оңтүстігінде далалы кеңістік иемденіп, мұнда сирек алыстатылған өте үлкен емес қайыңдар кездеседі. Шөптесін өсімдіктері шалғынды-далалы және шалғынды орманды түрлерімен көрсетілген. Қара топырақты ормансыз кеңістіктегі өсімдіктер әртүрлі шөптегі далалы болып келеді. Солтүстік Қазақстанның жер игеруінің жалпы алаңы 4166,3 мыңды құрайды. Оның 29 ℅-қармен , 10,0 ℅-ормандармен, 3,0 ℅жер игеруге қолайсыз жерлері болып табылады. Ауыл шаруашылық жағынан облыс дамыған егін шаруашылығына жатады. Ауыл шаруашылық құрылымы сүтті-етті мал шаруашылығымен иемделген. Сонымен қатар құс шаруашылығы да дамыған. Облыстың барлық солтүстік бөлігі, сонымен қатар Есіл өзеніне жататын бөліктерде ауыл шаруашылық жағдайға бейімделген. Солтүстік Қазақстан облысының территориясы бір жағынан Орта Азия және Орталық Қазақстан шөлінен келетін құрғақ жылынған тропикалық ауа массаларымен, басқа жағынан Батыс Сібір жазықтығынан келетін суық арктикалық және полярлы ауа массаларының кіруімен байланысты. Көп жағдайда жаз уақытында Қазақстан территориясына келетін құрғақ суық ауа массалары төселме беттің әсеріннен жылынып кетеді. Ал батыстан келетін ылғалды атлантикалық ағындар Солтүстік Қазақстанға дейін жетеді немесе осы территорияға айтарлықтай әлсіреген түрде келеді. Батыс Сібір жазығының оңтүстік территориясында орналаса отырып, облыс континентальді климат жағынан қатаң қысым мен және қоңыржай ыстық жазы мен ерекшеленеді. Континентальді климатқа қыстағы және жаздағы, күндізгі және түнгі тез температура контростары сәйкес болып келеді. Қысы суық тұрақты болып, жуықтап бес айда қар жамылғысы күшті желдер мен қарлы боранмен ерекшеленеді. Жазы қоңыржай ыстық және қысқа болып келеді. Ауыл шаруашылығына жағымсыз факторлар көктемгі және ерте күзгі үсіктер аз жауын-шашындармен қамтамасыздануы болып табылады. Әсіресе Солтүстік Қазақстанға ерте көктемгі құрғақшылық сәйкес болып келеді. Орташа жылдық жауын-шашын мөлшері облыс территориясында 300-ден 340 милиметр шегінде ауытқиды. Айтарлықтай көп жауын-шашындар жазғы айларда түседі. Яғни жылы кездегі жауын-шашындар (сәуір-қазан) жуықтап 80℅жылдық норманы құрайды. Жауын-шашынның жылдық мөлшері облыс территориясы бойынша салыстырмалы тегіс орналасады. Орташа жылдық территория барлық обылыс бойынша оң, бірақ 0 оС (0,2-ден 0,8 0С) –ге жақын. Күннің жарқырау ұзақтығы 1900 сағатты құрайды.

1.Хромов.С.П. Метерология и климатология.-Л.: Гидрометеоиздат,
1982.- 495б.
2.Тверской К.Н. Курс общий метеорологии.-Л.: Гидрометеоиздат, 1962.- 750б.
3.Гуральник И.И, Дубинский Г.П, Маминкова С.В. Метеорология.-Л.: Гидрометеоиздат, 1964.- 650б.
4.Коженкова К.З. Курс лекции по синоптицеской метеорологии. – Л.: Гидрометеоиздат, 1979. – 490б.
5.Зверев А.С. Синоптическая метеорология. – Л.: Гидрометеоиздат, 1962. – 630б.
6.Барахтин В.Н. Прогноз особо опасных метелей на юге Западной Сибири. //Труды НРГМЦ, 1972. – Вып. 6, - Б.89-97.
7.Прохорова З.П. Пространственное и временное распределение опасных метелей на территории Казахстана.//Труды Каз НИГМИ,1978.-Вып.72.- Б.
8. Снитковскии А.И Прогноз сильных ветров.// Метерология и гидрология, 1970.-№ 9.-Б.71-85 .
9. Руководства по каткосрочным прогнозам погоды.-Л.: Гидрометеоиздат,- 1986.- ч . І . Б.700-850.
10. Справочник по климату СССР. Л.: Гидрометериоздат,-1986.-ч.ІІ, Вып.18.656 б .
11. Рекомендация к пргнозу аэро синоптических условии возникновение сильных,снегопадо, дождей, вертов.-Алма-Ата.: Каз УГКС, Бюро погоды,-1986.Б.80.
12. Сборник научных программ на Фортране- М.: Статистика,-1974.Вып.1,2,314б.
13. Барахтин В.Н.Аэросиноптическая характеристика метелей на юге Западной Сибири обусловленных северов – западными и юго –западными циклонами, и рекомендации к их прогнозу. –Труды НРГМЦ,1971 Вып. 5.
14. Батяева Т.Ф. Метели на Европейской территории СССР при северо –западных циклонов. -Труды ЦИП, 1953, Вып.53.
15. Буркова М.В.Аэросиноптические условия продолжительных метелей на перевальном участке Ташкентской и Туркестано – Сибирской ж.д. Манкент – Бурное.-Труды САНИГМИ, 1959, Вып.1.
16. Гавриленко Н.М. Синоптические условия метели на территорий Украинской СССР.- Труды УкрНИГМИ,1956,Вып.5.
17. Джордж Дж. Прогнозы погоды для авиации.Пер. с англ.Л.: Гидрометериоздат, 1966.
18. Евсеев М.П. Синоптические условия метелей на о.Диксон.-Труды ААНИИ, 1966,т.256.
19. Ерофеева А.И. Синоптические условия метелей на Омской железной дороге.-Сб.работ по синоптике,№ 2.Л.: Гидрометеоиздат, 1958.
20.Положение о сборе и порядке предупреждение об особо опасных гидрометеорологических явлениях.Изд.2-е.М.: Гидрометеоиздат,1968.