АЛАКӨЛ ОЙЫСЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ ТАБИҒАТЫН ҚОРҒАУДЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.АЛАКӨЛ ОЙЫСЫНА ФИЗИКАЛЫҚ.ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМА
1.1.Алакөл ойысының географиялық орны, аумағы және шекарасы ... ... ... 4
1.2.Геологиялық даму тарихы және жер бедері ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.3.Алакөл ойысының климаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.3.1.Климат қалыптастырушы факторлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.3.2.Ауаның темпеартурасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.3.3.Жауын.шашыны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.3.4. Желдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
1.4 Ішкі сулары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
1.4.1.Ойыс өзендері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
1.4.2.Ойыс көлдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
1.4.2.1.Алакөл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
1.4.2.2.Сасықкөл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
1.4.2.3. Ұялы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
1.4.2.4. Жалаңашкөл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
1.5.Топырақ.өсімдік жамылғысы және жануарлар дүниесі ... ... ... ... ... 28
2.АЛАКӨЛ ОЙЫСЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ ТАБИҒАТЫН ҚОРҒАУДЫҢ КЕЙБІР МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1.Алакөл ойысына полигондардың әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.2.Адам әрекетінің ойыс экологиясына әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
2.3. Алакөл қорығы және табиғатын қорғаудың кейбір мәселелері ... ... ... ...37

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43 ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45

Алакөл ойысы Қазақстанның оңтүстік – шығысында орналасқан. Шығыс Қазақстан облысының оңтүстігі және Алматы облысының солтүстік – шығыс бөлігі осы ойыс үстінде жатыр. Алакөл ойысының көлемі 30000 км 2 -қа тең.
Ойысты үш жағынан таға тәріздес жоталар қоршап жатыр. Солтүстігінде – Тарбағатай, оңтүстігінде – Жоңғар Алатауы, ал шығысында Барлық және Майлы жоталары орналасқан. Алакөл ойысы батысында Балқаш ойысымен, ал оңтүстік шығысында тау аралық өткел – Жоңғар қақпасы арқылы Қытай халық Республикасының территориясындағы Ебінұр көлінің ойысымен ұласады.
Ойыс өзінің пішіні жағынан көп бұрыштылығымен және тегіс еместігімен ерекшелінеді. Ол оңтүстік – шығыстан солтүстік –батысқа қарай 300 км-ге созылып жатыр. Оның жазық бөлінің ені оңтүстік – шығысында 10 км – ден, солтүстік – батысында 100 км – ге, ал орталық бөлігінде Жоңғар Алатауынан Тарбағатай жотасына дейін 150 км – ге дейін барады.
Алакөл ойысының жазық бөлігінде үстірттер мен ұсақ шоқы тәріздес жекелеген аласа таулар кездеседі. Ойыстың оңтүстік бөлігінде, яғни Жоңғар Алатауының батысындағы аласа таулар Сайқан, Арқарлы – Арғанаты, солтүстігінде яғни Тарбағатай тауының оңтүстігінде батыстан-шығысқа қарай Сиректас, Көрпебай, Жайтөбе, Бахты, Балтабай – Арқарлы және тағы да басқа аласа таулар орналасқан. Ойыстың аласа бөліктері – Алакөл және Сасықкөлдегі аралдарда палеозойлық ірге тастары жер бетіне шығып, жекелеген төбе болып кездесіп отырады. Ойыстың көп бөлігі құмды массивтермен көмкерілген. Сасықкөл көлінің оңтүстік- батысында Қарақұм, Сарықұмдар бірте-бірте Тасқара құмдарына ауысады. Алакөлдің солтүстік шығысында Биікқұм, Бармаққұм және тағы да басқа құмдар жатыр. Алакөл ойысының жазақ бөлігі тау алды беткейлерде 800 м – ден батып, Алакөл көлінің бассейндерінде 347 м – ге дейін төмендейді. Алакөл ойысы Солтүстік Кавказ тауларымен, Қырым түбегімен, Румыниямен, Солтүстік Италиямен, Франциямен бірдей бір ендік бойында жатыр.
Алакөл ойысы Еуразия материгінің өте ішкері бөлігінде жатыр. Алакөл ойысынан Солтүстік Мұзды мұхитының жағасына дейін және батысындағы Қара теңіздің жағасына дейінгі арақашықтық шамамен 3000 км, ал Тынық мұхитынан 4000 км., Үнді мұхитынан 2500 км – ден астам қашықтықта жатыр. Географиялық орнының бұл ерекшелігі ойысытың климатынаң шұғыл континетті болып қалыптасуына әсер етеді. Шұғыл континенттік климат өз кезегінде шөл және шөлейт зоналарын қалыптастырады. Көтеріңкі тау жоталары ауданның табиғат жағдайын түрлендіреді және де ауыл шаруашылығының дамуына қолайлы жағдай туғызады.

1. Алакольская впадина и ее озера. Алма-Ата, Академия наук Казахской ССР. 1965
2. Гидрогеологическое районирование и региональная оценка ресурсов подземных вод Казахстана. Алма-Ата, Академия наук Казахской ССР. 1964.
3. Войтович В.С. К вопросу о палеозойском фундаменте Алакульской впадины. Извести Академия Наук Казахской ССР, 1962. Вып. 1.
4. Диденко-Кислицына Л.К. По Джунгарском Алатау и Алакольской впадине . Алма-Ата, Академия наук Казахской ССР, 1961.
5. Омарғалиева С.Алакөл көлдер жүйесіне қамқорлық керек // Журнал Дүние, 2004, №5, 21-23 беттер
6. Омарғалиева С. Көлдер экологиясы толғандырады «Алакөл» //География және табиғат. 2005, №4, 11-13 беттер
7. Түментай Қ. Алакөл айшықтары //Журнал .Ақиқат, 2005, №10, 37-39 беттер
8. Омарғалиева С.Алакөл көлдері жүйесіне қамқорлық керек. //Атамекен, 2003, 28 маусым
9. Толғанбаев С. Алакөл жетім қалмаса екен //Дүние. 2003, №6, 19 бет
10. Алакөл ауылға таяп қалды //Егемен Қазақстан, 2000, 19 қараша
11. Шәріпов С.Алакөл қорығы //Жетісу, 2004, 6 қараша
12. Ә.С.Бейсенова, А.Смақов, Т.Есполатов, Ш.Шілдебаев.Экология және табиғатты тиімді пайдалану.Алматы, «Ғылым баспасы».2004
13. Омаров Т., Филотенц П. Қазақстан көлдері. Алматы, 1975 ж.
14. Қазақстан Республикасының ландшафтық және биологиялық әр түрлілігі.// журнал Алматы, 2005
15. Водные ресурсы Казахстана в новом тясячилетии.//Журнал Алматы, 2004

16. Иващенко А.А. Қазақстанның қорықтары мен ұлттық бақтары. Алматы, “Алматыкітап”, 2006
17. Жетісу. Энциклопедия. Алматы: «Арыс баспасы», 2004. 119-122 беттер
18. Жер туралы ғылым.// Журнал, №1, 2007
19. «Қазақстан» Ұлттық Энциклопедия.Алматы.: «Қазақстан Энциклопедия баспасы». 1,2,3 томдар, 1989-2001 жж.
20. Жетісу газеті. Табиғат қаскөйлері. 2004, №1
21. В.Шевченко, З.Буланова. «Алаколь ждет милосердных». // Казахстанская правда, 2007,15 июня, стр.7