Орта және шағын бизнестің дамуына салық салудың әсері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.бµлім. Шағын бизнестің мазмұны мен ерекшеліктері.
1.1. Кәсіпкерлік ұғымы және оның негізгі түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Шағын бизнес ұғымы және оның экономикалық маңызы ... ... ... ... ...
1.3. Кәсіпкердің салық төлеуші ретінде салық заңнамасымен танысуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.бµлім Шағын және орта бизнеске салық салуды ұйымдастыру.
2.1 Салықтардың экономикаға әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Шағын кәсіпорындардың салықтық төлемдері ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлеріне арналған арнаулы салық режимі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4 Біржолғы талон және патент негізіндегі арнаулы салық режимдері ... ... .
Ќорытынды: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланѓан єдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Ќосымшалар
1.бµлім. Шағын бизнестің мазмұны мен ерекшеліктері.
1.1. Кәсіпкерлік ұғымы және оның негізгі түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Шағын бизнес ұғымы және оның экономикалық маңызы ... ... ... ... ...
1.3. Кәсіпкердің салық төлеуші ретінде салық заңнамасымен танысуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.бµлім Шағын және орта бизнеске салық салуды ұйымдастыру.
2.1 Салықтардың экономикаға әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Шағын кәсіпорындардың салықтық төлемдері ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлеріне арналған арнаулы салық режимі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4 Біржолғы талон және патент негізіндегі арнаулы салық режимдері ... ... .
Ќорытынды: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланѓан єдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Ќосымшалар
Кәсіпкерлік қызметтің орны ең алдымен –кәсіпорын. Экономикалық категория ретінде ол өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастырды ұйымдастырудың негізгі буыны.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі және қолданылып жүрген заңдар мен заңдылықтарға сәйкес кәсіпорындардың мынадай ұйымдық- құықтық нысандары бар:
• Мемлекеттік кәсіпорындар ;
• Серіктестіктер;
Акционерлік қоғам.
Кєсіпкерлік ќызметке ќатысушылар мен олардыњ єріптестерініњ бірігуін серіктестік деп аталады.Серіктестік шаруашылыќтарѓа єріптестердіњ ќатысуы жазбаша келісімдер мен шарттар т‰рінде бекітіледі.Серіктестерді олардыњ ќ±рылтайшылары ќ±райды.
Серіктестік шаруашылыќтарын м‰шелері:
- басќару ісіне ќатысуѓа;
- серіктестік ќызметі жµнінде маѓл±маттар алуѓа;
- оныњ ќ±жаттары мен танысуѓа;
- несие берушілер мен есеп-айрысќаннан кейін ќалѓан пайданы бµлісуге ;
- тиісті м‰лік ќ±ныныњ аќшалай баламасын алуѓа ќ±ќыѓы бар.
Серіктестік шаруашылыќ иелегіндегі м‰ліктердіњ ќ±рамына жататындар:
-негізгі µндірістік ќ±рал- жабдыќтары;
- айналым ќ±ралдары;
- аќша ќаражаттары;
- басќа да ќ±ндылыќтар кіреді.
Серіктестіктіњ м‰шелері:
- ќ±рылтайшылар атынан талап етілген ќ±жаттарды дайындап беруге;
- алдын-ала белгіленген жарналар мен салымдарды толыќ жєне µз уаќында тµлеулеріне ;
- коммерциялыќ ќ±пияларды саќтауѓа;
- ќ±пия аќпараттарды жария етпеуге міндетті.
Аралас серіктестікте бір немесе ќатысушылар неие берушілер алдында б‰кіл м‰ліктерімен жауап береді.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік алдын-ала белгіленген пайшылар ‰лестерініњ негізінде ќ±рылѓан бірлестік .Оныњ м‰шелерініњ ќоѓамныњ міндеттемелерін орындауда жауапкершіліктері жоќ,олар тек µз ‰лестерініњ мµлшерінде ѓана тєуеклдік жасай алады.
Толыќ серіктестікте µз м‰шелерініњ ‰лестік меншігі негізінде ќ±рылѓан,алайда серіктестіктіњ барлыќ м‰шелері іс-єрекеттердіњ нєтижелеріне µзініњ жеке м‰лкімен толыќ жауап береді
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі және қолданылып жүрген заңдар мен заңдылықтарға сәйкес кәсіпорындардың мынадай ұйымдық- құықтық нысандары бар:
• Мемлекеттік кәсіпорындар ;
• Серіктестіктер;
Акционерлік қоғам.
Кєсіпкерлік ќызметке ќатысушылар мен олардыњ єріптестерініњ бірігуін серіктестік деп аталады.Серіктестік шаруашылыќтарѓа єріптестердіњ ќатысуы жазбаша келісімдер мен шарттар т‰рінде бекітіледі.Серіктестерді олардыњ ќ±рылтайшылары ќ±райды.
Серіктестік шаруашылыќтарын м‰шелері:
- басќару ісіне ќатысуѓа;
- серіктестік ќызметі жµнінде маѓл±маттар алуѓа;
- оныњ ќ±жаттары мен танысуѓа;
- несие берушілер мен есеп-айрысќаннан кейін ќалѓан пайданы бµлісуге ;
- тиісті м‰лік ќ±ныныњ аќшалай баламасын алуѓа ќ±ќыѓы бар.
Серіктестік шаруашылыќ иелегіндегі м‰ліктердіњ ќ±рамына жататындар:
-негізгі µндірістік ќ±рал- жабдыќтары;
- айналым ќ±ралдары;
- аќша ќаражаттары;
- басќа да ќ±ндылыќтар кіреді.
Серіктестіктіњ м‰шелері:
- ќ±рылтайшылар атынан талап етілген ќ±жаттарды дайындап беруге;
- алдын-ала белгіленген жарналар мен салымдарды толыќ жєне µз уаќында тµлеулеріне ;
- коммерциялыќ ќ±пияларды саќтауѓа;
- ќ±пия аќпараттарды жария етпеуге міндетті.
Аралас серіктестікте бір немесе ќатысушылар неие берушілер алдында б‰кіл м‰ліктерімен жауап береді.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік алдын-ала белгіленген пайшылар ‰лестерініњ негізінде ќ±рылѓан бірлестік .Оныњ м‰шелерініњ ќоѓамныњ міндеттемелерін орындауда жауапкершіліктері жоќ,олар тек µз ‰лестерініњ мµлшерінде ѓана тєуеклдік жасай алады.
Толыќ серіктестікте µз м‰шелерініњ ‰лестік меншігі негізінде ќ±рылѓан,алайда серіктестіктіњ барлыќ м‰шелері іс-єрекеттердіњ нєтижелеріне µзініњ жеке м‰лкімен толыќ жауап береді
1.Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы , Заң күші бар
“Бухгалтерлік есепке алу” туралы,1995,26.12 №1737
3.”Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы”
Қазақстан Республикасының Салық Кодексі 2001 жыл 12 маусым №209-11
4.Қазақсатн Республиксының Азаматтық Кодексі(Жалпы және ерекше бөлімдері) – Алматы: Юрист , 2001. - 3096
5.Субьектілердің қаржы-шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есеп шоттарының Бас жоспары,1996
6.Бухгалтерлк есеп стандарты . Алматы ,1999
7.Әбдіманапов Ә.Ә Бухгалтерлік есеп теориясы мен принциптері . – Алматы : АЙАН,2001
8.Байдаулетов А.А Аудит . – Алматы,2004
9.Дюсембаев К.Ж.,Егембердиева С.К.,Дюсембаев З.К. Аудит и анализ финансовой отчетности . Алматы : Қаржы- қаражат , 1998
10.Ержанов М.С.,Ержанова А.М. Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция сцетов . – Алматы: Ержанов и К,2003
“Бухгалтерлік есепке алу” туралы,1995,26.12 №1737
3.”Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы”
Қазақстан Республикасының Салық Кодексі 2001 жыл 12 маусым №209-11
4.Қазақсатн Республиксының Азаматтық Кодексі(Жалпы және ерекше бөлімдері) – Алматы: Юрист , 2001. - 3096
5.Субьектілердің қаржы-шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есеп шоттарының Бас жоспары,1996
6.Бухгалтерлк есеп стандарты . Алматы ,1999
7.Әбдіманапов Ә.Ә Бухгалтерлік есеп теориясы мен принциптері . – Алматы : АЙАН,2001
8.Байдаулетов А.А Аудит . – Алматы,2004
9.Дюсембаев К.Ж.,Егембердиева С.К.,Дюсембаев З.К. Аудит и анализ финансовой отчетности . Алматы : Қаржы- қаражат , 1998
10.Ержанов М.С.,Ержанова А.М. Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция сцетов . – Алматы: Ержанов и К,2003
ЖОСПАР.
Тақырыбы: Орта және шағын бизнестің дамуына салық салудың әсері...
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1-бµлім. Шағын бизнестің мазмұны мен ерекшеліктері.
1.1. Кәсіпкерлік ұғымы және оның негізгі
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Шағын бизнес ұғымы және оның экономикалық маңызы ... ... ... ... ...
1.3. Кәсіпкердің салық төлеуші ретінде салық заңнамасымен
танысуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2-бµлім Шағын және орта бизнеске салық салуды ұйымдастыру.
2.1 Салықтардың экономикаға әсері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Шағын кәсіпорындардың салықтық төлемдері
... ... ... ... ... ... ... ... ...
3. Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлеріне арналған арнаулы салық
режимі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4. Біржолғы талон және патент негізіндегі арнаулы салық режимдері
... ... .
Ќорытынды: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланѓан
єдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ..
Ќосымшалар
Кіріспе.
Кәсіпкерлік қызметтің орны ең алдымен –кәсіпорын. Экономикалық
категория ретінде ол өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастырды
ұйымдастырудың негізгі буыны.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі және қолданылып жүрген
заңдар мен заңдылықтарға сәйкес кәсіпорындардың мынадай ұйымдық- құықтық
нысандары бар:
• Мемлекеттік кәсіпорындар ;
• Серіктестіктер;
Акционерлік қоғам.
Кєсіпкерлік ќызметке ќатысушылар мен олардыњ єріптестерініњ бірігуін
серіктестік деп аталады.Серіктестік шаруашылыќтарѓа єріптестердіњ ќатысуы
жазбаша келісімдер мен шарттар т‰рінде бекітіледі.Серіктестерді олардыњ
ќ±рылтайшылары ќ±райды.
Серіктестік шаруашылыќтарын м‰шелері:
- басќару ісіне ќатысуѓа;
- серіктестік ќызметі жµнінде маѓл±маттар алуѓа;
- оныњ ќ±жаттары мен танысуѓа;
- несие берушілер мен есеп-айрысќаннан кейін ќалѓан пайданы бµлісуге
;
- тиісті м‰лік ќ±ныныњ аќшалай баламасын алуѓа ќ±ќыѓы бар.
Серіктестік шаруашылыќ иелегіндегі м‰ліктердіњ ќ±рамына жататындар:
-негізгі µндірістік ќ±рал- жабдыќтары;
- айналым ќ±ралдары;
- аќша ќаражаттары;
- басќа да ќ±ндылыќтар кіреді.
Серіктестіктіњ м‰шелері:
- ќ±рылтайшылар атынан талап етілген ќ±жаттарды дайындап беруге;
- алдын-ала белгіленген жарналар мен салымдарды толыќ жєне µз уаќында
тµлеулеріне ;
- коммерциялыќ ќ±пияларды саќтауѓа;
- ќ±пия аќпараттарды жария етпеуге міндетті.
Аралас серіктестікте бір немесе ќатысушылар неие берушілер алдында
б‰кіл м‰ліктерімен жауап береді.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік алдын-ала белгіленген пайшылар
‰лестерініњ негізінде ќ±рылѓан бірлестік .Оныњ м‰шелерініњ ќоѓамныњ
міндеттемелерін орындауда жауапкершіліктері жоќ,олар тек µз ‰лестерініњ
мµлшерінде ѓана тєуеклдік жасай алады.
Толыќ серіктестікте µз м‰шелерініњ ‰лестік меншігі негізінде
ќ±рылѓан,алайда серіктестіктіњ барлыќ м‰шелері іс-єрекеттердіњ
нєтижелеріне µзініњ жеке м‰лкімен толыќ жауап береді
1. Кәсіпкерлік ұғымы және оның негізгі түрлері
. Нарықтық қатынастар көптеген адамдардың өз ісіне деген табиғи ымтылуды
тудырып , өздерінің меншіктерін арттыра түседі. Ең соңында бұл қызметтің
ерекше түрі кәсіпкерлік қайраткерліктің пайда болуына әкеліп соғады.
Кәсіпкерлік дегеніміз- адамдармен олар құрған дербес шаруашылық қызметі.
Кәсіпкер заңға қайшы келмейтін қызметтің қандай да түрімен болмасын
айналыса алады.
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметтің субъектілері мыналар бола
алады:
1. Қазақстан Республикасының және басқа да елдердің азаматтары.
2. Заңды түрдегі шетел азаматтары мен өкілеттілігі шектеулі тұлғалар.
3. Азаматтық бірлестіктер.
Кәсіпкерлік қызмет төмендегі екі нысанда жүзеге асады:
1. Меншік иесінің өзінің тәуекел етуі және мүліктік жауапкершілігі
негізінде.
2. Кәсіпорынды меншік иесі атынан басқару.
Кәсіпкердің құқықтары :
- келісімнің бастамаларын жүзеге асырып қаржы-қаражат тарту;
- интелектуалды меншік обьектілерінің , азаматтар мен заңды тұлғалардың
мүлкі мен жекелеген мүліктік мүдделерін қорғау;
- өндірістік бағдарламалар жасау;
- өз өнімдеріне тұтынушылар мен жеткізіп берушілерді таңдау;
- Қазақстан Республикасының заңдары мен келісімдеріне сәйкес баға
белгілеуді реттеу.
- сыртқы экономикалық қызметтерді жүзеге асыру.
- кәсіпорын иесінің атынан қызметкерлер жалдау,және оларды жұмыстан
босату.
2. Кәсіпкерліктің түрлері.
Кәсіпкерлік—кәсіпорынның басшылары мен мамандарының шаруашылық
қызметінің бір тұтас бөлігі.
Ол экономиканың қызметінде ең белсенді нысанының бірі болып табылады.
Кәсіпкерлік қызметінің көптеген түрлерінің ішінен негізінен
төртке топтастыруға болады :
1. Өндірістік.
2. Коммерциялық.
3. Қаржылық.
4 . Консультативтік.
Өндірістік кәсіпкерлік - өнімді өндіруге , жұмыс істеуге, қызмет
көрсетуге және жинауға , өңдеуге және ақпарат беруге , рухани
байлықты жасауға бағытталған қызмет.
Бұлардың негізгі қолдану өрістері.
- өндірістік кәсіпорын және мекемелер;
- коммерциялық сауда мекемелері;
- тауар қор биржалары.
- банктер мен халықтар.
Коммерциялық қызмет түрінің мазмұны- тауар ақша қатынасы және сауда
айырбас операциясынан турады.
Оның өндірістік кәсіпкерлік қызметтен айырмашылығы мұнда өнімді
шығаруға байланысты едәуір өндірістік ресурстарды қажет етпейді.
Мұндағы ең басты мәселелер:
- “нені сатып алу керек”;
- “нені сату керек”;
- “қайда сату керек”.
Қаржылық кәсіпкерлікке сатып алудың ерекше тауарлары: ақшаны,
валютаны, құнды қағазды яғни ақшаны тікелей және қосымша нысанда сату
жатады.
Кеңес беру қызметіне:
- жалпы басқару ;
- әкімшілік басқару;
- қаржылық қолдау;
- маркетинг;
- ақпаратты технология;
- арнайы қызметтер жатады.
Шаруа қожалығы дегеніміз - отбасы адамдарының өз еркімен бірігіп , ауыл
шаруашылығы өндірісімен айналысуын айтамыз.
Шаруа қожалықтары әртүрлі жолдармен құрылады :
- отбасының жеке меншікті шаруашылықтың біртіндеп ұлғаюы;
- мемлекеттік ауыл шаруашылық кәсіпорындары мүліктерін
жекешелендіру, осы кәсіпорындарда қызмет етіп жүрген отбасының
шаруашылықтан біртіндеп шығуы.
- жалға алынған мүліктерді келісім бойынша біртіндеп сатып алу
арқылы ұйымдастыру.
Шаруа қожалығы Қазақстан республикасының заңына сәйкес құрылып, жұмыс
жасауы қажет. Заң шаруа қожалығын құрмақшы болған жасы 18-ге толған отбасы
мүшесі жергілікті әкімшіліктен осы мақсат үшін жер бөліп беруді сұрап
өтініш жазады.
Өтініште сұраған жер учаскесінің аты және көлемі көрсетіледі. Өтінішпен
қоса жерді қалай пайдаланатынын және жерді пайдалану нәтижесін көрсететін
есептері болуы керек. Яғни бизнес- жоспары жасалуы керек.
Бұл өтінішті жергілікті әкім жерді пайдаланып келе жатқан кәсіпорынмен
бірге талқылағаннан кейін ғана шешім қабылдайды.
Аудандық әкімшілік өтініш жазылған уақыттан үш ай мерзім ішінде бұл
мәселені шешіп,өтініш иесіне нақтылы жер учаскесін иеленуге құқық береді.
Сонымен қатар аудандық әкімшілік осы азаматқа аталған шаруашылық басшысы
туралы куәлік береді және шаруа қожалығын ресми түрде тіркейді.Осы уақыттан
бастап шаруа қожалығы жеке меншіктегі ауыл шаруашылық кәсіпорыны болып
есептеледі.Оның өз мөрі,банкте өзінің есеп-айрысу шоты болады.
Шаруа қожалығының қызметіне ешкімнің қол сұғуына құқығы жоқ. Шаруа
қожалығының кооперативтен айырмашылығы шаруа қожалығы өнімді тек өз
жанұясының мүшелерімен өндіреді.Шаруа қожалығының негізгі өзінің еңбегін
оның қорытындысын еркін басқаруда алған қойған мақсаттары:
1. Ауыл шаруашылық өнімін өндіру,өндеу және сату.
2 .Көмекші шаруашылықты дамыту.
3. Жерді тиімді пайдалану.
Шаруа қожалығының қызметіне жергілікті әкімшілік бақылау жасап
отырады.Шаруа қожалығының мынандай жағдайда қосымша жер алуына құқығы бар:
- жалған немесе көп жылға иеленуге;
- шаруа қожалығы өз жерін жалға бере алады.
Шаруа қожалығы өз қызметін үш категорияда жүргізеді:
1. Өнімді өзі өндіріп шығарады
2. Қызмет көрсету кәсіпкерлігімен шұғылданады
3. Сақтау , жинау қызметтерімен айналысады
2. Шағын бизнес ұғымы және оның экономикалық маңызы
. Нарықтық экономика кәсіпкерлік қызметпен айналысуды тек мемлекетке
ғана жүктемейді. Өтпелі кезеңдегі мемлекеттің алдындағы басты міндеттердің
бірі кәсіпкерлік құрылымдарды құру. Оларды масштабы бойынша шартты түрде
шағын, орташа және ірі кәсіпкерліктерге бөлеміз.
Кәсіпкерлік өз бетінше тіршілік пен тәуелсіздікке негізделген шаруашылық
тәсілі экономикалық ойлаудың ерекше типі.
Кәсіпкерлікті құрудың өзекті мәселесі мемлекеттік меншікті иемденуден алу
жекешелендіру т. б. Олар нарықтық экономикада бәсекелестік ортаны құрып
қана қоймайды. Сондай-ақ еркін кәсіпкерлікке жол ашады.
Нарықтық экономикаға өту еркін кәсіпкерлікке жол ашты, бірақ барлық
мәселені шеше алмады. Оны шешу үшін мемлекеттің ұйымдастру ролі қажет.
Шағын кәсіпкерлік және оның мәселелері.
Халықаралық практика көрсеткендей шағын кәсіпкерлік капитал тезірек
айналатын пайда болады. Ондай салаға сауда қоғамдық тамақтандыру мен қызмет
көрсету аясы жатады.
Қазіргі кезде шағын бизнестің жалпы алғанда нарықта жаңа өнімдерді өндіру
көлеміндегі ролі өте жоғары.
Өтпелі экономика кезінде шағын кәсіпкерлікті қолдану мен дамыту үшін
мыналар қажет:
- еркін бәсекелесті қалыптастырудың негізі ретінде шағын кәсіпкерлікті
дамытудың кешенді мемлекеттік ғылыми негізделген бағдар көлемін жасау;
- оны дамыту үшін қаржылық базаны қалыптастыру;
- бағдарламада шағын кәсіпкерліктің ғылыми техникалық прогресс
бағыттарының басыңқы орны ерекше көрсетіледі;
- ірі және шағын бизнес ынтымақтастығы негізінде шағын бизнестің дамыту
мақсатында ірі кәсіпорындардың ресурстарын тарту әсіресе сауда мен қызмет
көрсету саласында.
ҚР-да шағын кәсіпкерлікті дамытуда ҚР-сы президенттінің 1997 жылғы 6-шы
наурызындағы “Шағын кәсіпкерлікті дамыту” мен мемлекеттік қолдауды күшейту
шаралары жайлы жарлығы ерекше роль атқарады. Құжат өзінің мазмұны жағынан
өтпелі экономика кезіндегі шағын кәсіпкерлікті дамытудың мемлекеттік
бағдарламасы болып табылады.
2. Шағын бизнес субъектілері:
- күнтізбелік жылда бәрін жинақтағанда тоқсан күннен аспайтын қызмет
аратұра сипаттағы кәсіпкерлік қызмет;
- жалдамалы қызметкерлердің еңбегін пайдаланбайтын;
- жеке кәсіпкерлік нысанындағы қызметті жүзеге асыратын;
- жыл ішіндегі табысы 2 млн. теңгеден аспайтын жеке кәсіпкерлер
- жеке кәсіпкердің өзін қоса алғанда, қызметкерлердің шекті орташа
тізімдік саны салық кезеңі ішінде жиырма бес адам болса;
- салық кезеңі ішінде шекті табысы 4,5 млн. теңге болса;
Заңды тұлғалар үшін:
- қызметкерлердің шекті орташа тізімдік саны салық кезеңі ішінде елу
адам болса;
- салық кезеңі ішінде шекті табысы 25 млн. теңге болса;
Республикамызда нарықтық қатынастарды қалыптастырудағы маңызды
міндеттердің бірі – шағын кәсіпкерлікті дамыту. Шағын кәсіпорныдар
экономиканың құрылымдық қайта құруын жетілдіреді,тұтынушылардың
сұранысына жедел әрекет етеді.Республикада шағын бизнестің дамуымен
қызмет жасауына қажетті ұйымдастырушылық, экономикалық және құқықтық
шарттарды қалыптастырудың алғашқы қадамдары жасалуда.
- шағын кәсіпорындар кез келген шаруашылығының саласында ,кезкелген
меншік формасы негізінде құрыла алады,
- өндіріс пен құрылыста жұмыскерлер саны 200-ге дейін,
- ғылым мен ғылыми қызмет көрсету саласында: жұмыскерлер саны 100
адамға дейін,
Шағын кәсіпорындарды азаматтар,мемлекеттік,ұжымдар,бірік кен
кәсіпорындар, шаруашылық ассоциациялары,мемлекеттік органдар
құрады.Шағын кәсіпорын мемлекеттік тіркеуден өткен күннен бастап
заңды тұлға статусына ие болады.
Республика Президенті Н.Ә.Назарбаев кәсіпкерлікке барынша қолдау
көрсету мәселелеріне айрықша көңіл бөлуде.Оның Шағын кәсіпкерлікті
дамытуға мемлекеттік қолдауды күшейту және оны жандандыру жөніндегі
шаралар туралыЖарлығы осы мәселеге арналған.
Шағын бизнесті дамыту мемлекеттік маңызы бар, күрделі іс болып
табылады. Бұл арада халықпен тығыз байланыс жасамай,оның қолдануына
сүйенбей ілгеру басу мүмкін емес. Жеке және шағын бизнестің дамуына
заңдық база жасау және оған мемлекеттік қолдау көрсету шағын бизнеске
үлкен серпін береді. Шағын кәсіпорындарды қаржыландырудың ықтимал
көздерін іздестіру жұмысының жолға қойылуы да қанағаттанғысыз.
Елімізде нарықтық қатынастардың дамуымен экономика мен құқық
салаларында сан алуан реформалар жүргізіліп жатқаны бәрімізге
белгілі.Шаруашылық қызметтің қандай саласында шаруашылық субьектілері
қызмет жасаса да жер мәселесіне тоқталмайтын кез болмайды,яғни жерді
қажетінше экономикалық мақсаттарға пайдалану,жерді шаруашылық айналымына
енгізу және де жер нарқын қалыптастыру бүгінгі күннің өзекті мәселелері
болып табылады.
Азаматтар мен мемлекеттік емес заңды тұлғалар жерге меншік құқығының
субьектілері болып табылады.
Жер құқық қатынасының келесі бір тұлғасы заңды тұлғалар. Заңды тұлға
ұғымы АК 33-бабында берілген, меншік шаруашылық жүргізу немесе жедел
басқару құқындағы оқшау мүлкі бар және сол мүліктен өз міндеттемелері
бойынша жауап беретін,өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар
мен міндеттерге ие болып,оларды жүзеге асыра алатын,сотта талапкер және
жауапкер бола алатын ұйым заңды тұлға деп танылады.
Енді,азаматтар мен заңды тұлғаларды кәсіпкерлік қызметті жұзеге
асыратын субьектілер ретінде қарастырып,оның жер құқық қатынастарында
алатын орнын қарастырайық.
Азаматтар кәсіпкерлік қызметпен заңды тұлға құрып та,құрмайда
шұғылдануына заңды мүмкіндік берілген.Азаматтардың заңды тұлға құрмай
кәсіпкерлік қызметпен айналысуын жеке кәсіпкерлік деп танылады.
Жеке кәсіпкерлер мен коммерциялық заңды тұлғаларды жер құқық
қатынастарының ерекше субьектілерінің қатарына жатқызуымызға
болады.Азаматтар мен заңды тұлғалардың меншігінде жер учаскілері немесе
пайдалануында болуының өзі оларға белгілі бір құқықтар мен міндеттер
жүктейді.
Аталған жеке кәсіпкерлер мен шаруашылық серіктестіктер,өндірістік
кооперативтер,акционерлік қоғамдар ұйымдық құқықтық нысандарында құрылатын
заңды тұлғалар ауыл шаруашылығына арналған жерлерді ауыл шаруашылық
өнімдерін өндіру үшін пайдаланып,сондай-ақ сол өнімді ұқсатып және өтуімен
тығыз байланысты кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырады.
Бұлардың бәрі мемлекеттік емес жер пайдаланушылар қатарына жатады.
Жерді тұрақты пайдалану құқығы мынандай тұлғаоарға беріледі.
• Шаруа қожалықтарына
• Шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқындағы үйлер мен
ғимараттарды иеленуші тұлғаларға;
• Ауыл шаруашылығы және орман шаруашылығы өндірісін жүзеге
асыратын мемлекеттік және мемлекеттік емес,жеке және заңды
тұлғаларға;
• Ерекше қаралатын табиғат аумақтары жерлерінде пайдаланушы
тұлғаларға;
• Заңды көзделген басқада жағдайларда.
Жер пайдалану құқығы шетелдіктерге берілмейді.
Жер пайдаланушы тұлғалар мемлекеттік,мемлекеттік
емес,ұлттық,шетелдік,азаматтығы жоқ азаматтар,жеке және заңды тұлғалар.
Бизнес адамзаттың кез – келген ойластырған қызметі ретінде сендіру
негізінде болсын, тиісті мағынасында және заңдық негіздегі жасалуы
жағдайында болсын, мемлекетпен арадағы іскерлікке қатысушылардың
экономикалық қарым-қатынастары нақты ұйымдастыруды қажет етеді. Бизнесті
ұйымдастырудың ең қарапайым формасы – бұл жеке іскерлік. Бұл жағдайда
бизнесмен жеке тұлға ретінде кәсіпорынның фирманың мәртебесін иеленбей-ақ ,
өздігінен , жалғыз басты болып іс-қимыл танытады. Алайда , егер бұл қызмет
бір рет қана емес кездей-соқ жүргізілмей, жүйелі түрде жүргізілетін болса,
онда міндетті түрде мемлекеттік тіркеуден өтеді. Әрбір азаматтың, мысалы:
өзінің үй іргесіндегі учаскесінде көкөніс пен гүл өсіріп, оны сатуға құқы
бар. Бұндай жағдайда егер осындай жеке іскерлік белгіленген минимумнан
асатын пайда әкелсе , іскер осы пайдадан салық төлеуі тиіс.
Бірқатар жағдайларда белгілі бір жеке тұлға бизнеспен айналуы үшін
іскерліктің бірнеше түрі мен айналысуға құқық беретін ақылы лицензия алу
қажеттілігі қарастырылған. Мысалы: дәрігерлік қызмет, білім беру қызметін
көрсету, ал кейде тіпті қ±стың белгілі бір мөлшерін атып алатын аңшыларға
немесе ау салатын балықшыларға да әлгіндей лицензия алу қажет.
Егер жеке іскерлік қызмет белгілі бір салада жүйелі жүргізілетін
болса, онда белгілі бір мерзім мен қызмет көлеміне берілетін ақылы патент
алу қажеттілігі туады.
Жеке басты іскер өз шығынын өзі толық көтереді және өз қызметінің
нәтижелері үшін өзі жауап беріп, бастаған ісін кез-келген уақытта тоқтата
алады. Жеке іскерлік қызметтің тағы бір түрі жеке кәсіпорын , фирма , шаруа
(фермерлік) қожалығы болып табылады. Бизнестің мұндай формасындағы мекеме
құру құқы кез-келген азаматта бар. Бұл үшін ол өзінің жеке кәсіпорын
тіркеуден өткізіп , заңды тұлға мәртебесін алуы шарт. Мұндай жағдайда
аталмыш кәсіпорын тек жалғыз адамнан ғана турмауы мүмкін. Бұл кәсіпорының
меншік иесі іскерлік қызметтің субьектісі ретінде танылады, ол кез-келген
мөлшерде қызметкерлер қатарында саналады.
Жеке іскерлік кейде отбасылы кәсіпорын түрінде көрінеді. Мұндай
жағдайда жеке іскерліктен топтық , яғни ұжымдық іскерлікке өту әдісі
байқалады. Жеке бизнес жаппай көрінгенімен тар ауқымдағы қызмет болып
саналады. Бизнестің аламат әлемінде жалғыз басты іскер өте нәзік тұлға
болып көрінеді. Оның пайдасы мардымсыз және ол нарықтың аласапыранынан
жеткілікті дәрежеде қорғалмайды. Сондықтан да бизнесмендер өздерінің
күштері мен қаржыларын біріктіріп жалғыз бастылықтан ұжымдық іскерлікке
өтуге бейімділіктерін жасырмайды. Бұл жағдайда ортақ фирма немесе басқа да
біртұтас кәсіпорын құру кезінде жекелеген бизнесменнің мүлікке жекеменшігі
сақталады, тек бизнесмендер біртұтас команда құруға өздерінің күштерін
біріктіреді. Дей тұрған мен серіктестіктерді, кооперативтерде оның
құрылтайшылары мен қатысушылары өндіріс құрал-жабдықтарын толық немесе
ішінара біріктіреді. Жеке іскерліктің бұл мүмкіндігі , оның ұжымдық
әдісімен іс жүзінде қабысуы бизнесті дамытудың барынша маңызды фактор болып
табылады.
Сонымен қатар, ұжымдық бизнестің көптеген формалары капиталдың
қосылуымен, ортақ меншіктің құрылуы мен , аталмыш бірігудің барлық мүлкіне
міндеттеме бойынша жауап беретін заңды тұлға жасаумен байланысты. Мұндай
кәсіпорындарда өндіріс құрал жабдықтарына меншік топтық немесе ұжымдық
мәнге ие болады. Бұл жағдайда, ұжымдық меншік шеңберінде басқалармен бірге
ортақ кәсіпорынға біріккен әрбір іскердің меншігіндігі негізгі құрал
жабдықтар ақшалай меншік бөлігін белгілеу түрінде мүлікті үлесіне қарай
бөлу жолыменен жеке меншік құқын сақтауына болады. Жеке меншікті осылай
сақтаудың түпкілікті н±сқасы кәсіпорын құру болып табылады. (16)
Құрал-жабдықтарды, капиталды, басқаруды одан әрі біріктіру
корпорациялар, біріккен кәсіпорындар , және тағы басқа түрдегі ұжымдық
іскерліктің интеграциялық формаларына әкеледі.
Аталмыш жағдайда кәсіпорынның аясында іс жүзіндегі заңдық тәртіппен
құрылған, адамдармен қоғамның әр түрлі қажеттіліктерін қанағаттандыру
мақсатында атқарлатын өнім өндіру, тауар сату, қызмет көрсету, жұмыс
орындау жөніндегі белгілі бір қызметті жүзеге асыратын шаруашылық
субъектісі танылады.
Халық шаруашылығында жұмыс істейтін кәсіпорын ұйымдық-құқықтық
құрылысы, масштабы, қызмет ауқымы тұрғысынан әр түрл іболып келеді.
Құқықтық және өндірістік тұрғыдан алғанда олар жекелеген топтармен түрлерге
бөлінеді. Ол үшін нарықтық экономика олардың қызметін айқындайтын
шаруашылық жүргізу заңдылығының белгілі бір формаларын жасаған. Олар
шаруашылық серіктестіктері, акционерлік қоғамдар, өндірістік кооперативтер,
сондай-ақ бизнестің мемлекеттік секторында мемлекеттік және муниципалдық
кәсіпорындар. Алайда, бұл формадағы кәсіпорындар өсіп жетіліп, концерн,
консорциум, трест, синдикат, картель сияқты ассоциацияларға, тіпті
халыќаралық және ел аралық корпорацияларға айналу мүмкін. Бизнестің осы
формаларының әрқайсысының мәнімен маңызы қарастырайық. Жеке іскерлік
қызмет ұсақ бизнестің түрі ретінде өзінің кең тарағанына шектеулі
мүмкіндіктерге ие болғандықтар әдетте, болмашы ғана пайда әкеледі. Барынша
ірі бизнесті ұйымдастыру үшін іскер адамдарға ірі фирмаларға бірігіп,
топтық және ұжымдық іскерлікке көшуге тура келеді. Оған қатысушылардың
жазбаша келісімге немесе келісім-шартқа отыруына негізделген мұндай
бірлестіктерді әдетте кәсіпорын ретінде құрылғандықтан серіктестік деп атау
ұйғарылған. Мұндай жағдайда тек қана күш жігер емес, сонымен бірге оған
қатысушылардың өндіріс құрал жабдықтары мен капиталы да біріктіріледі.
Шаруашылық серіктестігіне қатысушылардың кәсіпорын басқару ісіне,
табысты бөлуге араласуына және оны жойған жағдайда алашақтары бар тұлғалар
мен есеп айырысып болғаннан кейін қалған мүлікті заттай немесе ақшалай
түрінде қайтарып алуына құқылары бар. Сонымен бірге серіктестікке
қатысушылар өздерінің біріккен кәсіпорын алдында құрылтайлық құжаттардың
талаптарын, жарналарды салымдарды дер кезінде және толық беруге
коммерциялық құпияны сақтауға және тағы басқа талаптарды булжытпай орындау
жөнінен белгілі бір міндеттемелер алады. Серіктестікке қатысушылар мүліктік
жауапкершілігінің дәрежесіне қарай толық және командиттік болып келеді.
(16,4)
Толық серіктестік-келісімдік негізде жалпы бизнеске қатысушылардың
ерікті бірлестігі. Іскерлік қызметті жүргізу үшін олар жалпы үлестік
меншікті құратын өздерінің мүліктерін біріктіреді, яғни серіктестіктің
әрбір мүшесінің аталмыш кәсіпорынға мүліктік немесе ақшалай түрде еңгізген
салымына сәйкес өзінің үлесі (пай) болады. Алайда, қаржылық қиындық туған
жағдайда, басқаша айтқанда, серіктестіктің біріккен мүлкінің жалпы құнына
қарыз асып кеткенде олардың мүшелері өздерінің немесе заңдық қатынас арқылы
бөлінбеген болса өздерінің отбасы мүшелерінің мүлкімен жауап береді. Толық
серіктестіктің заңды тұлға мәртебесі бар және шаруашылық қызметі
субъектісінің барлық құқығына ие. Басқаша айтқанда , олар келісімдік
қатынасқа барады, өзіне міндеттеме алып оны орындауға және мемлекеттік
билік ұйымдарымен өзара бірлесіп , іс-қимыл танытады.
Толық серіктестіктің барлық мүшелерінің шектеусіз ынтымақтастығы
жауапкершілігі оған қатысушылардың кәсіпорынды басқару ісінде ерекше
құқыққа ие болуына мүмкіндік береді. Олардың әрқайсысы серіктестіктің
барлық істерін жеке басқаруына жеке өз шешімдері мен іс-қимылдарын ешкіммен
де ақылдаспай жасауына болады. Іс жүргізудегі дәл осындай ерекшелік толық
серіктестікке бір-біріне шексіз сенетін, әріптестердің ешқайсысы да
серіктестікке және олардың әрбір мүшесіне зиян келмейтіндей шешім қабылдап
, іс-қимыл танытатынына толық сенетін адамдардың басын құруына жағдай
жасайды. Әріптестердің қызметінде кемшіліктерге жол бермеудің алдын алу
мақсатымен толық серіктестік мүшелерінің өзара қарым-қатынасын қарастыратын
құрылтайшылық келісім-шарт електен өткізіп отырып жасалады.
Командиттік серіктестік немесе сенімге негізделген серіктестік
дегеніміз біріккен шаруашылық қызметі жөніндегі келісім-шарт негізінде
жасалатын бірнеше іскердің бірлестігі.
Бірақ, толық серіктестікке қарағанда мұнда мүшелердің бір бөлігі ғана
толық серіктестік болып табылады. Олар өздерінің барлық мүлкімен аталмыш
кәсіпорынның міндеттемелері бойынша толық ынтымақтастық жаупкершілікті
мойнына алады. Олардан басқа салым салушы мүшелер аталмыш серіктестікке тек
өздерінің салымдары(пайлық жарна) көлемінде ғана шектелген мүліктік
жауапкершілікке ие болады. Сондықтан да мұндай серіктестік мүшелерінің,
құқықтары да бірдей емес, комплементария басқарудағы билікке толығынан ие
ал коммандиттер өздеріне кіріс кіретін салым енгізу түрінде ғана көріне
алады. Коммандитті серіктестің мүлкі жалпы үлес меншігі құқығы ретінде оның
барлық мүшелеріне ортақ.
Шектеулі жауапкершіліктегі серіктесік толық және коммандиттік
серіктестіктегі кәсіпорын тектес. Онда оның мүшелері серіктестіктің
міндеттемелері бойынша тек жалпы капиталға салым көлемінде жауапты.
Шектеулі жауапкершіліктегі серіктестік ең кіші мөлшері заңды тәртіппен
белгіленетін құрылтайшылардың жарғылық қорына салым салу есебінен құрылатын
жолмен шаруашылық қызметін жүзеге асыру үшін жасалатын іскерлердің ерікті
бірлестігі болып табылады. Басқа серіктестіктер сияқты шектеулі
жауапкершіліктегі серіктестік те заңды тұлға мәртебесіне ие. Әрбір мүліктей
және пай көлемінде салым салушының қатысуы арнаулы куәлік-сертификатпен
куәландырылады. (4,16)
-
1.3.Кәсіпкердің салық төлеуші ретінде салық заңнамасымен танысуы
. Қазақстан Республикасының салық заңдары ҚР Салық Кодексінен, сондай-ақ
қабылдануы Салық Кодексінде көзделген нормативтік құқықтық актілерден
тұрады.
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеу жөніндегі
Салық Кодексінде көзделмеген міндет ешкімге жүктелуге тиіс емес. Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер Салық Кодексінде белгіленген
тәртіпте және жағдайларда белгіленеді, енгізіледі, өзгертіледі немесе күшін
жояды.
Салық кодексі салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді
белгілеу, еңгізу және есептеу мен төлеу тәртібі жөніндегі билік
қатынастарын, сондай-ақ мемлекетпен салық төлеуші арасындағы салық
міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды реттейді.
Салық кодексіне жаңа салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер белгілеу, қолданыстағы салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер ставкалары мен салық базасын өзгерту бойынша өзгерістер
мен толықтырулар енгізетін Қазақстан Республикасының заң актілері ағымдағы
жылдың 1 желтоқсанынан кешіктірілмей қабылдануы және олар қабылдаған жылдан
кейінгі жылдың 1 қантарынан бастап қана қолданысқа еңгізілуі мүмкін.
Қазақстан Республикасының жаңа “Салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер тұралы” кодексі (Салық кодексі) Қазақстан Республикасының
2001 жылғы 12 маусымдағы 209-11 Заңымен қабылданып, 2002 жылдың 1
қантарынан күшіне енді.
Салық кодексі үш үлкен бөлімдерден тұрады: 1.Жалпы бөлім; 2.Ерекше бөлім;
3.Салық әкімшілігін жүргізу. Осы үш бөлім он сегіз бөлімнен турады. Салық
кодексі 568 баптан тұрады.
1.Жалпы бөлім: 1-бөлім Жалпы ережелер; 2-бөлім Салық міндеттемесі.
2.Ерекше бөлім: 3-бөлім Жалпы ережелер; 4-бөлім Корпорациялық табыс салығы;
5-бөлім Инвестициялық салық преференциялары; 5-1 бөлім Салық төлеушілердің
жекелеген санаттарына салық салу ерекшеліктері; 6-бөлім Жеке табыс салығы;
7-бөлім Резидент еместердің табысына салық салу ерекшеліктері; 8-бөлім
Қосылған құн салығы; 9-бөлім Акциздер; 9-1 бөлім Экспортталатын шикі
мұнайға, газ конденсатына салынатын рента салығы; 10-бөлім Жер қойнауын
пайдаланушыларға салық салу; 11-бөлім әлеуметтік салық; 12-бөлім Жер
салығы; 13- бөлім Көлік құралдары салығы; 14-бөлім Мүлік салығы; 16-бөлім
Басқа да міндетті төлемдер;
3.Салық әкімшілігін жүргізу: 17-бөлім Жалпы ережелер; 18-бөлім Салық
тексеруі нәтижелеріне және салық қызметі органдары лауазымды адамдарының
әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағым жасау.
2. Казақстан Республикасындағы салық салу принциптері
Қазақстан Республикасының салық заңдары салық және бюджетке төленетін басқа
да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың айқындығы,
әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңдарының жариялығы
принциптеріне негізделеді. Салық төлеуші салық заңдарына сәйкес салық
міндеттемелерін толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға
міндетті. Қазақстан Республикасының салықтары және бюджетке төленетін басқа
да міндетті төлемдерді айқын болуға тиіс. Салық салу айқындығы салық
төлеушінің салық міндеттемелері туындауының, орындалуының және тоқталуының
барлық негіздері мен тәртібін салық заңдарына белгілеу мүмкіндігін
білдіреді.
Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып
табылады. Қазақстан Республикасының салық жүйесі Қазақстан Республикасының
бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты біртұтас болып табылады.
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық актілер ресми
басылымдарда міндетті түрде жариялануға тиіс.
. Салық есептілігі
Салық есептілігі дегеніміз салық төлеуші және салық агенті салық
органдарына табыс ететін, салық міндеттемелерін есептеу туралы ақпараты бар
құжаттама.
Салық төлеушілер салық салу обьектілері мен салық салуға байланысты
обьектілерді Қазақстан Республикасының Салық кодексінде белгіленген
тәртіп пен шарттар бойынша есептеу әдісімен айқындайды.
Салық есептілігінде салық обьектілерін анықтауда және салық базасын
есептеуде негізінен екі әдіс қолданылады:
• есептеу әдісі;
• кассалық әдіс.
Салық базасын есептеудің әдісі табыстар мен шегерімдер жұмыстар
орындалғанда, қызметтер көрсетілгенде, сатып алушыларға тауарларды
жеткізген кезде есепке алынады.
Есептеу әдiсiнде салық мiндеттемесінiң пайда болуы негiзiнде салық
төлеушiде табысқа құқықтың пайда болу фактi жүзеге асады.
Салық заңдарында бұған былайша анықтама берілген: бұл – төлем жасау
уақытына қарамастан, есеп жүргізудің табыс пен ұстап қалу жұмыстың
орындалған, қызметтің көрсетілген, мүліктің түсірілген және есепке алынған
сәтінен бастап есептелетін әдіс.
Кассалық әдіс кезінде салық базасы табыстар мен шегерімдер салық
төлеушілердің орындалған жұмысына, көрсетілген қызметтерде, сатып
алушыларға тауарлар жеткізуде нақты төлем төленген кезде есепке алынады.
Кассалық әдiсте салық салудың пайда болу негiзiнде табысты нақты алу
фактi жүзеге асады.
Кемiтуге қатысты нақты табысты алу немесе шығынды жүзеге асыру фактi
салықты кассалық есептеу әдiсi негiзiнде жатыр.
Салықты есептеудiң кассалық әдiсi ақша қаржылары мен материалдық
құндылықтардың iс жүзiнде қозғалуына негiзделеді.
Салық заңдарында: бұл – жұмыстың орындалған, қызметтің көрсетілген,
мүліктің түсірілген және кіріске алынған әрі оларға төлем жасалған сәтінен
бастап табыс пен ұстап қалу есепке алынатын есептеу әдісі.
10. Салықты төлеу тәртібі
Салықты төлеу тәртібі - салық төлеушінің мемлекетке салықтөлемдерін
төлеуде жүзеге асырылатын салық заңдылықтарында бекітілген ереже.
Салық төлемі - салықтық қатынас объектiсі ақша қатынастарының бiр түрi
ретiнде қатысады және салық төлеушiнiң белгiлi бiр салық объектiсiнен
төлейтiн салық сомасы.
Салық ақшалай нысанда болса, онда салық төлеуші салықты ақшалай
төлейді. Ал салық тауарлы-заттай нысанда болса, онда салық заттай
төленеді.
Мемлекеттiң салық төлеушiден салықтық төлем сомасын мәжбүрлi түрде алуы
салық төлеу тәсiлi болып табылады.
Салық төлеу тәртібінің салық төлеушілерден мемлекетке өтуінде негізінде
үш элементі бар:
• әдісі;
• мерзімі;
• нысандары.
Салық міндеттемелерін орындауға жауапты тұлғаларға байланысты, салық
төлеудің 2 әдісі қолданылады:
• дербес табыстау жолдары;
• мәжбүрлеп алу жолдары.
Қазіргі кезде салықты дербес төлеуде мынадай негізгі әдістер
қолданылады:
1) декларация негізінде
Салық декларациясы – салық кезеңіндегі салық төлеушілердің салық салу
обьектілерінің саны, салық базасының шамасы және төленетін салық
төлемдерінің мөлшері көрсетілген ресми өтінімі.
Салық алудың салық төлеушiнiң декларациясы бойынша тәсiлiнде салық
төлеушi табыс мөлшерiн, қажеттi жеңiлдiктердi, шегерімдерді көрсетедi және
салық сомасын есептейдi.
Бүгінгі таңда салық декларациясы негізінде корпорациялық табыс салығы,
жеке табыс салығының кейбір төлемдері, қосылған құн салығы, жер салығы,
әлеуметтік салық төленеді.
2) салық хабарламасы негізінде
Салық органдары салықты есептейді және салық төлеушіге арнайы ресми
құжат – салық хабарламасын жібереді, онда салық төлеушінің салық төлеудегі
негіздемесі көрсетіледі. Мәселен, жеке тұлғалар мүлік және жер салығын
салық хабарламасы негізінде төлейді.
3) салық төлемдерін дербес есептеу және енгізу жолдары
Бұған мысал ретінде, жеке тұлғалардың көлік құралдары салығын төлеу
тәртібін алуға болады. Салық органдары салықты есептейді, ал салық
төлеушілер есеп айырысатын соманы енгізеді, бұл кезде салық төлеушілер
салықты дербес есептейді.
4) бір жолғы талон және патенттерді сатып алу
Арнайы салық режимін қолданатын жеке тұлғаларда (жеке кәсіпкерлер)
жүзеге асырылады.
Ал енді салықты мәжбүрлі түрде төлеудің негізгі әдістеріне тоқталайық:
1) төлем көзінен ұсталатын табыс салығы
Бұл жерде салық төлеушіге төленетін табыстан салық сомасы есептеледі.
Бұл “табыстың төлем көзі” деп аталады. Мәселен, ұйым өзінің қызметкерлеріне
еңбекақы төлейді. Осы табыстан салық алуды салық агенттері орындайды.
Ұсталған салық сомасы белгілі бір мерзімде бюджетке аударылады.
Салықтарды алудың төлем көзiнен салық ұстау тәсiлiнде салық табыс алу
орнында төлеушi жұмыс iстейтiн заңды тұлғаның есепшiсi есептейдi және
төлейдi.
2) салық төлеуден бас тартқан тұлғалардан салықты мәжбүрлеп алу
Салық органдары мұндай әдісті, тек, салық төлеушілердің салық төлеуден
(толық немесе ішінара) жалтаруына байланысты қолданады, яғни олар өзінің
салық міндеттемелерін орындаудан бас тартқан жағдайда. Салық қарыздарын
мәжбүрлі өндіріп алу салық төлеушінің ұқыпсыздығынан салық органдарының
немесе сот шешімінің негізінде белгіленген тәртіпте мүліктері есепке
алынады.
Салық берешегін мәжбүрлеп өндіріп алу Салық кодексіне сәйкес мынадай
тәртіппен жүргізіледі:
1) банк шоттарындағы ақшасының есебінен;
2) қолма-қол ақшасының есебінен;
3) дебиторларының шоттарынан;
4) билік ету шектелген мүлкін өткізу есебінен;
5) акциялардың қосымша эмиссияларын мәжбүрлеп шығару арқылы
жүргізіледі.
Салық қолма-қол ақша түрінде немесе қолма-қол ақшасыз аударым негізінде
төленеді. Салықты төлеу, тек, ұлттық валюта – теңге түрінде жүзеге
асырылады.
Салықты төлеу мерзімі салық заңдылықтарында белгіленген және әрбір
салықтың өзіндік салық төлеу мерзімі болады.
2.1 Салықтардың экономикаға әсері
1. Салық салу тәртібі (принципі). Салық элементтері және түрлері
Бюджет тақырыбында, оның, яғни бюджеттің кірісін негізінен салықтар
құрайтыны айтылады.
Салықтар – мемлекеттің заңнамалық негізде жәй түлғалар мен заңды
түлғалардан міндетті түрде жинайтын алымы.
Салық салу және жинау мемлекет пайда болғаннан бері қалыптасқан. Сол
заманнан бері салық салудың түрлі әдістері жолдары қолданылған. Әр-түрлі
елде әр-түрлі салық жиналған. Олардың аттары да таңқаларлық түрде болуы.
Салық салудың негіздері туралы әйгілі ағылшын экономика ғалымы Адам Смит
мынадай пікірлерді айтқан:
1) Елдің азаматтары сол елдің өкіметіне қарасты болғандықтан,
өкімет қамқорлық көрсететін болғандықтан олар, яғни азаматтар өз
табыстарына сәйкесті салық төлеулері ләзім. Салық өкіметті
жабдықтау үшін жұмсалады.
2) Салықтың көлемі, төленетін уақыты белгіленген болуы керек;
3) Салық төлеушілер үшін уақытымен көлемі жағынан қолайлы болғаны
мақұл;
4) Мемлекеттің шығындары көбейген сайын, салынатын салықтың көлемі
де арта береді.
Дегенмен де қазіргі салық салу тәртібі төлеушілердің табысына қарай
салық салынуы керектігі дұрыс деп табылған.
Қалыптасқан салықтың мынадай элементтері бар:
1.Салық субъектісі (салық төлеуші) – жәй тұлға не заңды тұлға болып заң
бойынша салық төлеуге міндетті.
2.Салық объектісі (табыс, мүлік) – салық салынатын объект: жалақы, пайда,
бағалы қағаздар, жылжымайтын мүліктер, көлік т.б.
3.Салықтың көзі (мәнбасы) – салық салынатын табыс.
4. Салықтын көлемі (ставкасы) – салынатын салықтың мөлшері. Олар
төмендегідей болады:
а) нақты (твердые) ставка-салық салынатын объектінің көлеміне байланысты.
Мысалы 1 м2 , не 1 м3 , не адам санына ж.б.
б) пропорционалдық – салық алынатын объектінің көлеміне қарай тең дәрежеде
белгіленеді.
в) регрессивтік- табыс өскен сайын орташа салық нормасы кемейеді.
г) прогрессивтік – табыс өскен сайын алынатын салықтың орташа көлемі
көбейеді
Салықтың негізгі екі түрі бар: тікелей салық және жанама салық.
- Тікелей салық – табыстар мен мүліктерден алынады.
- Жанама салық – кеден жинағы, қосылған құн салығы және бағаның
үстіне қойылуы әдісімен – акциздер ж.б.
Қалаберсе Жария негізінде алынатын салық. Жәй адам не заңды тұлға өз
табыстары туралы жария жасайды да, соған қарай тиісті салықтарды төлейді.
2. Салықтың атқаратын қызметтері (функциялары)
Ілгері тақырыпта айтылған мемлекеттің экономиканы реттеушілік рөлінің
бір құралы осы салық салу. Салықты белгілеу, оның ставкалары өзгерту
әдістерімен салық төлеуші тұлғалардың өндірісіне, саудасына, көрсететін
қызметтеріне жағымды не жағымсыз әсерін тигізеді. Салық арқылы қайсыбір
кәсіпкерліктің дамуына, қайсы бір өндірістің тежелуіне қол жеткізеді.
Салықтың келесі қызметі-ынталандырушы (стимулирующая) рөлі. Салықты
белгілеудегі әр-түрлілік саясаты арқылы ғылыми- техникалық прогреске, жұмыс
орындарын көбейтуге, инвестициялық капиталды құюға ынталандырады.
Салықтың келесі қызметі – табысты қайта бөлуге ықпал ету. Салық
ставкаларын өзгерту арқылы кейбір кәсіпкерлерден үлкен салық алып, соң
жинақталған фондыны жол құрылысына, қоғамдық нысандарды құруға және басқа
да арнайы көмек талап ететін салаларға қосымша капитал құйылады.
Салықтың келесі қызметі-фискальдық қызмет деуге болады. Жиналған
салық арқылы-кітапхана, мұражай, театр, мұрағат т.б. табыссыз салаларды
қолдауға жұмсалады.Салық әрі тұрақты, әрі өзгермелі болады. Өйткені
қалыптасқан мемлекеттегі жәй-жағдайға байланысты. Салық тұрақты болса,
кәсіпкерлер алдын ала өз жұмыстарын жоспарластыруға мүмкіндік алады.
Әлбетте салық ставкалары ұдайы болуы мүмкін емес. Жоғарыдағы айтылғандай
өндірістің даму елдің жәй-жағдайы салық көлеміне, яғни салық саясатына
әсерін тигізеді.
1.2-сурет Салықтардың
жіктелуі
2.2.Шағын кәсіпорындардың салықтық төлемдері
Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің
міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі.
2001 жылғы 12 маусымда №209-11 Қазақстан Республикасының Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері туралы (өзгертулермен
және толықтырулармен) салық Кодексі сәйкес жеке және заңды
тұлғалардан алынатын салықтар мемлекеттік бюджетті толықтырудың
негізгі көзі болып табылады. Салық кодексі және жергілікті бюджетке
түсетін салықтарды, алымдар мен салымдарды және басқа да міндетті
төлемдерді белгілейтін. Қазақстан Республикасы заңдарымен реттелетін
кеден баж салығы, алымы мн төлемдері мәселелерін қоспағанда,
Қазақстан Республикасындағы барлық салықтық қатынастарды реттейтін
бірден-бір заңды құжаты болып табылады. Салық кодексі салықтардың
толық тізімін, оларды есептеу тәртібін, салық салу обьектілерін,
салықтың негізгі түрлері бойынша төлеушілерін анықтайды.
Салықтар, алымдар мен басқа да міндетті төлемдер деп Кодексте
белгіленген тәртіпке сәйкес Қазақстан Республикасының бюджет жүйесіне
төлеушілерден аударылған (бөлінген) қаражаттарды айтамыз.
Салықтарды, алымдарды және басқа да міндетті төлемдерді
енгізу және аудару немесе тоқтату құқығы Қазақстан Республикасының
заң органдарының өкілеттілігіне жүктелген. Бұл құқық тек қана
Салық кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу арқылы жүзеге
асырылады.
Салық төлеуші, салық міндеттемесін орындау барысында, салық
салынатын обьектісін, салық базасын, салық мөлшерлемесін, салық
кезеңін білуге міндетті болады. Бұл кезде: салық салынатын обьектісі
және салық салумен байланысты обьектілері: мүлік және әрекеті болып
табылады, егер де олар бар болса, онда салық төлеушінің
міндеттемесі де пайда болады.;
Салық базасы деп құқықтық, физикалық базасын айтады және де
салық салу обьектісіне басқа да сипаттамасы бойынша салық салуға
жатуы мүмкін. Салық базасының негізінде салық сомасы және басқа да
төлеулердің мөлшері анықталады.
Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне есептелген
салық деңгейі болып табылады. Салық мөлшерлемесі пайыздық немесе
абсалютік сомасы бойынша салық базасының өлшем бірлігіне қарап
белгіленеді.
Салық кезеңі – бұл уақыт кезеңі, әрбір салық түріне және
Салық кодексінің басқа да міндетті төлемдеріне қолайлы етіп,
белгіленеді, сол кезең біткеннен кейін салық базасы анықталынып
бюджетке төленуге жататын салық пен басқа да міндетті төлемдері
есептелінеді.
Қазақстан Республикасындағы салық заңы – мүліктің кірістелген
және тауарды сату мақсатында жөнелтілген, қызметтің көрсетілген,
жұмыстың атқарылған кезеңімен есептелген шығысы мен төленген табысының
кезеңіне қарамастан, салықтық есептің әдісіне орап есептеу әдісі
бойынша құрылады.
Қазақстан Республикасында әрекет етіп тұрған салықтар мен
басқа да бюджетке төленетін міндетті төлемдердің сызбасы төменде
көрсетілген.
Кәсіпорынның бюджетпен есеп айырысу операциялары 63 Бюджетпен
есеп айырысу бөлімшесінің шоттарында есепке алынады. Бұл бөлімшеге:
631 Төленетін ағымдағы табыс салығы, 632 Кейінге қалдырылған табыс
салмағы, 633 Қосылған құн салығы, 634 Бюджетпен басқадай есеп
айырысу шоттары кіреді.
Корпоративтік табыс салығы. Корпоративтік табыс салығы бойынша
бджетпен есеп айырысу 631 Төлеуге жататын ағымдағы табыс салығы
деген пассивтік шотында жүреді.
Корпоративтік табыс Салық салынатын Салық Салықтық кезең
салығын төлеушілер обьектілер мөлшерлемесі
Заңды тұлға, Қ.Р. Салық салынатын 30% Календарлық жыл
резиденттері (бұларға табыс
Ұлттық банкі мен
мемлекеттік ұйымдар
кірмейді)
Төлем кезінде 15%
алынатын табысқа
салынатын салықта
Заңды тұлға, Қ.Р. Салық салынатын 10% Календарлық жыл
резиденттері, олар табыс
үшін жер өндірістің
негізгі құралы болып
табылады.
Қ.Р. тұрақты ұйымдар Салық салынатын 30% Календарлық жыл
арқылы, қызметін табыс
жүзеге асыратын
резиденттер емес
заңды тұлғалар
Таза табыс 15% Календарлық жыл
Қ.Р.-да төлем Төлем кезінде 15% марапаттау
кезінде табылатын алынатын табысқа мен қатысу
резиденттер емес салынатын салықтарүлесімен
заңды тұлғалар алынған
табыстар,
дивиденттер; 10%
тәуекелділіктің
сақтандыру
келісім шарты
бойынша
төленетін
сақтандыру
пайдасы; 5%
тәуекелділіктен
қайта сақтандыру
келісім шарты
бойынша
төленетін,
сақтандыру
пайдасы. 5% -
халықаралық
тасымалдауда да
транспорттық
қызмет көрсету
ден түскен
табыс; 20% -
басқа да табыстар
Корпоративтік табыс салығының салық салынатын негізгі обьектісі
салық салынатын табысы болып табылады, оның деңгейі жылдық табыс
жиынтығы мен шегерімнің (тұрақты мекемелер арықылы қызметін жүзеге
асырмайтын, резидент еместерді қоспағанда) арасындағы айырмасы арқылы
анықтайды:
Салық Жылдық табыс Шегерімдер
= -
салынатын табыс жиынтығы
Жылдық табыс жиынтығына: жөнелтілген өнімдер, атқарылған жұмыстар,
көрсетілген қызметтер және басқа да операциялар үшін, салық төлеушінің
алуына ( алғанына) жататын ақшалай немесе басқа да қаражаттар, өзара
есеп айырысу ретінде үшінші тұлғаларға жіберілген, тікелей, не жанама
түрінде шығындарды өтеуге жібрілген құжаттар кіреді. Кәсіпкерлік
қызметтерден түсетін кірістерге: өнімді (жұмысты, қызметті) сатқаннан
түсетін кірістер; ғимараттарды, қондырғыларды сату кезінде құнының
өсуінен, сондай-ақ амортизациялауға жатпайтын активтерден инфляцияға
байланысты олардың құндарына түзетулерді есепке алу барысында түскен
кірістер; басқа да сатудан түскен тыс кірістер, соның ішінде:
проценттер бойынша кіріс; дивиденттер; ақысыз алынған мүліктер мен ақша
қаражаттары; мүліктерді жаға беруден түсетін кірістер; роялти;
мемлекеттен және басқа да заңды тұлғадардан алынған жәрдем ақшалар;
кәсіпкерлік қызметтен немесе оның қызметін шектеуден алынған
кірістер; қарыздарды есептен шығарудан түскен кірістер және т.б.
жатады.
Салық төлеушілер жылдың табысының мыналарды шығарып тастау
керек.
- дивиденттер, Қ.Р. заңды тұлға резиденттерінен алынған бұрындары
төлем көзінен ұсталғандары;
- кәсіпорынның меншігіндегі акциясының құны, олардың номиналдық
құнынан артқан деңгейі, яғни эмитенттердің орналастыру кезінде
және меншікті акциясын сатқан кезінде алынған табыстары;
- мемлекеттік бағалы қағаздарды сатқаннан түскен табыстары;
- әртүрлі апатты төтенше жағдайына, душар болған жағдайда,
гуманитарлық көмек ретінде алынған мүліктердің құны, егер де
олар арналымы бойынша пайдаланылса;
- мемлекеттік кәсіпорындардан тегін негізде алынған негізгі
құралдардың құны;
- зейнетақыны қамтамасыз ету туралы ҚР заңына сәйкес алынған
инвестициондық табыстары.
Заңды тұлғалардың жылдық табысының жиынтығынан оны алуға байланысты
барлық шығындар кемітіледі, соның ішінде табыс салығы салынатын еңбек
ақы бойынша шығындары да, яғни қызметкерлерінің материалдық және
әлеуметтік әл- ауқатын көтеруге шығарылған шығындар, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының заңдарымен реттелетін Мемлекеттік әлеуметтік
сақтандыру және арнайы қорларға салынған шығындар.
Салық төлеушілердің шегерімдерінің тиісті құжаттары бар болса,
яғни жылдық табыс жиынтығын алумен байланысты шығыстары расталса
ғана шегерім жасалады. Бұл шығыстарды сол өзінің жасалған салықтық
кезеңінен шегеріледі, бірақ оған болашақ кезеңнің шығыстары
қосылмайды.
Жылдық табыс жиынтығынан келесі шегерімдер жасалады.
Қызмет бабымен іс –сапарға кеткен шығындары және өкілеттік шығыстары
Қазақстан Республикасының Үкімет белгілеген нормалар шегінде
шегеріледі:
- іс -сапарға жіберілген жеріне дейін кеткен нақты жолымен
байланысты шығындары (билеттің құны), сондай-ақ броньға жасалған
шығындары жатады;
- шетелдік іс-сапарда жүрген кезіндегі тәулік шығындары Қазақстан
Республикасының үкіметінің белгіленген норма шегінде беріледі.
Алынған сыйақы (мүдде) бойынша шегерім келесі деңгейде жасалынады:
Сыйақы қатарына алынған несие (кредит, займ), мүліктер, дисконттар мен
депозиттер жатады.
- несиелер (займдар) бойынша, оның ішінде қаржылық лизинг бойынша
да, депозиттер, сондай-ақ мүліктерде теңгемен алынса (немесе
орналастырылса), ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Орта және шағын бизнестің дамуына салық салудың әсері...
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1-бµлім. Шағын бизнестің мазмұны мен ерекшеліктері.
1.1. Кәсіпкерлік ұғымы және оның негізгі
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Шағын бизнес ұғымы және оның экономикалық маңызы ... ... ... ... ...
1.3. Кәсіпкердің салық төлеуші ретінде салық заңнамасымен
танысуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2-бµлім Шағын және орта бизнеске салық салуды ұйымдастыру.
2.1 Салықтардың экономикаға әсері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Шағын кәсіпорындардың салықтық төлемдері
... ... ... ... ... ... ... ... ...
3. Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлеріне арналған арнаулы салық
режимі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4. Біржолғы талон және патент негізіндегі арнаулы салық режимдері
... ... .
Ќорытынды: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланѓан
єдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ..
Ќосымшалар
Кіріспе.
Кәсіпкерлік қызметтің орны ең алдымен –кәсіпорын. Экономикалық
категория ретінде ол өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастырды
ұйымдастырудың негізгі буыны.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі және қолданылып жүрген
заңдар мен заңдылықтарға сәйкес кәсіпорындардың мынадай ұйымдық- құықтық
нысандары бар:
• Мемлекеттік кәсіпорындар ;
• Серіктестіктер;
Акционерлік қоғам.
Кєсіпкерлік ќызметке ќатысушылар мен олардыњ єріптестерініњ бірігуін
серіктестік деп аталады.Серіктестік шаруашылыќтарѓа єріптестердіњ ќатысуы
жазбаша келісімдер мен шарттар т‰рінде бекітіледі.Серіктестерді олардыњ
ќ±рылтайшылары ќ±райды.
Серіктестік шаруашылыќтарын м‰шелері:
- басќару ісіне ќатысуѓа;
- серіктестік ќызметі жµнінде маѓл±маттар алуѓа;
- оныњ ќ±жаттары мен танысуѓа;
- несие берушілер мен есеп-айрысќаннан кейін ќалѓан пайданы бµлісуге
;
- тиісті м‰лік ќ±ныныњ аќшалай баламасын алуѓа ќ±ќыѓы бар.
Серіктестік шаруашылыќ иелегіндегі м‰ліктердіњ ќ±рамына жататындар:
-негізгі µндірістік ќ±рал- жабдыќтары;
- айналым ќ±ралдары;
- аќша ќаражаттары;
- басќа да ќ±ндылыќтар кіреді.
Серіктестіктіњ м‰шелері:
- ќ±рылтайшылар атынан талап етілген ќ±жаттарды дайындап беруге;
- алдын-ала белгіленген жарналар мен салымдарды толыќ жєне µз уаќында
тµлеулеріне ;
- коммерциялыќ ќ±пияларды саќтауѓа;
- ќ±пия аќпараттарды жария етпеуге міндетті.
Аралас серіктестікте бір немесе ќатысушылар неие берушілер алдында
б‰кіл м‰ліктерімен жауап береді.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік алдын-ала белгіленген пайшылар
‰лестерініњ негізінде ќ±рылѓан бірлестік .Оныњ м‰шелерініњ ќоѓамныњ
міндеттемелерін орындауда жауапкершіліктері жоќ,олар тек µз ‰лестерініњ
мµлшерінде ѓана тєуеклдік жасай алады.
Толыќ серіктестікте µз м‰шелерініњ ‰лестік меншігі негізінде
ќ±рылѓан,алайда серіктестіктіњ барлыќ м‰шелері іс-єрекеттердіњ
нєтижелеріне µзініњ жеке м‰лкімен толыќ жауап береді
1. Кәсіпкерлік ұғымы және оның негізгі түрлері
. Нарықтық қатынастар көптеген адамдардың өз ісіне деген табиғи ымтылуды
тудырып , өздерінің меншіктерін арттыра түседі. Ең соңында бұл қызметтің
ерекше түрі кәсіпкерлік қайраткерліктің пайда болуына әкеліп соғады.
Кәсіпкерлік дегеніміз- адамдармен олар құрған дербес шаруашылық қызметі.
Кәсіпкер заңға қайшы келмейтін қызметтің қандай да түрімен болмасын
айналыса алады.
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметтің субъектілері мыналар бола
алады:
1. Қазақстан Республикасының және басқа да елдердің азаматтары.
2. Заңды түрдегі шетел азаматтары мен өкілеттілігі шектеулі тұлғалар.
3. Азаматтық бірлестіктер.
Кәсіпкерлік қызмет төмендегі екі нысанда жүзеге асады:
1. Меншік иесінің өзінің тәуекел етуі және мүліктік жауапкершілігі
негізінде.
2. Кәсіпорынды меншік иесі атынан басқару.
Кәсіпкердің құқықтары :
- келісімнің бастамаларын жүзеге асырып қаржы-қаражат тарту;
- интелектуалды меншік обьектілерінің , азаматтар мен заңды тұлғалардың
мүлкі мен жекелеген мүліктік мүдделерін қорғау;
- өндірістік бағдарламалар жасау;
- өз өнімдеріне тұтынушылар мен жеткізіп берушілерді таңдау;
- Қазақстан Республикасының заңдары мен келісімдеріне сәйкес баға
белгілеуді реттеу.
- сыртқы экономикалық қызметтерді жүзеге асыру.
- кәсіпорын иесінің атынан қызметкерлер жалдау,және оларды жұмыстан
босату.
2. Кәсіпкерліктің түрлері.
Кәсіпкерлік—кәсіпорынның басшылары мен мамандарының шаруашылық
қызметінің бір тұтас бөлігі.
Ол экономиканың қызметінде ең белсенді нысанының бірі болып табылады.
Кәсіпкерлік қызметінің көптеген түрлерінің ішінен негізінен
төртке топтастыруға болады :
1. Өндірістік.
2. Коммерциялық.
3. Қаржылық.
4 . Консультативтік.
Өндірістік кәсіпкерлік - өнімді өндіруге , жұмыс істеуге, қызмет
көрсетуге және жинауға , өңдеуге және ақпарат беруге , рухани
байлықты жасауға бағытталған қызмет.
Бұлардың негізгі қолдану өрістері.
- өндірістік кәсіпорын және мекемелер;
- коммерциялық сауда мекемелері;
- тауар қор биржалары.
- банктер мен халықтар.
Коммерциялық қызмет түрінің мазмұны- тауар ақша қатынасы және сауда
айырбас операциясынан турады.
Оның өндірістік кәсіпкерлік қызметтен айырмашылығы мұнда өнімді
шығаруға байланысты едәуір өндірістік ресурстарды қажет етпейді.
Мұндағы ең басты мәселелер:
- “нені сатып алу керек”;
- “нені сату керек”;
- “қайда сату керек”.
Қаржылық кәсіпкерлікке сатып алудың ерекше тауарлары: ақшаны,
валютаны, құнды қағазды яғни ақшаны тікелей және қосымша нысанда сату
жатады.
Кеңес беру қызметіне:
- жалпы басқару ;
- әкімшілік басқару;
- қаржылық қолдау;
- маркетинг;
- ақпаратты технология;
- арнайы қызметтер жатады.
Шаруа қожалығы дегеніміз - отбасы адамдарының өз еркімен бірігіп , ауыл
шаруашылығы өндірісімен айналысуын айтамыз.
Шаруа қожалықтары әртүрлі жолдармен құрылады :
- отбасының жеке меншікті шаруашылықтың біртіндеп ұлғаюы;
- мемлекеттік ауыл шаруашылық кәсіпорындары мүліктерін
жекешелендіру, осы кәсіпорындарда қызмет етіп жүрген отбасының
шаруашылықтан біртіндеп шығуы.
- жалға алынған мүліктерді келісім бойынша біртіндеп сатып алу
арқылы ұйымдастыру.
Шаруа қожалығы Қазақстан республикасының заңына сәйкес құрылып, жұмыс
жасауы қажет. Заң шаруа қожалығын құрмақшы болған жасы 18-ге толған отбасы
мүшесі жергілікті әкімшіліктен осы мақсат үшін жер бөліп беруді сұрап
өтініш жазады.
Өтініште сұраған жер учаскесінің аты және көлемі көрсетіледі. Өтінішпен
қоса жерді қалай пайдаланатынын және жерді пайдалану нәтижесін көрсететін
есептері болуы керек. Яғни бизнес- жоспары жасалуы керек.
Бұл өтінішті жергілікті әкім жерді пайдаланып келе жатқан кәсіпорынмен
бірге талқылағаннан кейін ғана шешім қабылдайды.
Аудандық әкімшілік өтініш жазылған уақыттан үш ай мерзім ішінде бұл
мәселені шешіп,өтініш иесіне нақтылы жер учаскесін иеленуге құқық береді.
Сонымен қатар аудандық әкімшілік осы азаматқа аталған шаруашылық басшысы
туралы куәлік береді және шаруа қожалығын ресми түрде тіркейді.Осы уақыттан
бастап шаруа қожалығы жеке меншіктегі ауыл шаруашылық кәсіпорыны болып
есептеледі.Оның өз мөрі,банкте өзінің есеп-айрысу шоты болады.
Шаруа қожалығының қызметіне ешкімнің қол сұғуына құқығы жоқ. Шаруа
қожалығының кооперативтен айырмашылығы шаруа қожалығы өнімді тек өз
жанұясының мүшелерімен өндіреді.Шаруа қожалығының негізгі өзінің еңбегін
оның қорытындысын еркін басқаруда алған қойған мақсаттары:
1. Ауыл шаруашылық өнімін өндіру,өндеу және сату.
2 .Көмекші шаруашылықты дамыту.
3. Жерді тиімді пайдалану.
Шаруа қожалығының қызметіне жергілікті әкімшілік бақылау жасап
отырады.Шаруа қожалығының мынандай жағдайда қосымша жер алуына құқығы бар:
- жалған немесе көп жылға иеленуге;
- шаруа қожалығы өз жерін жалға бере алады.
Шаруа қожалығы өз қызметін үш категорияда жүргізеді:
1. Өнімді өзі өндіріп шығарады
2. Қызмет көрсету кәсіпкерлігімен шұғылданады
3. Сақтау , жинау қызметтерімен айналысады
2. Шағын бизнес ұғымы және оның экономикалық маңызы
. Нарықтық экономика кәсіпкерлік қызметпен айналысуды тек мемлекетке
ғана жүктемейді. Өтпелі кезеңдегі мемлекеттің алдындағы басты міндеттердің
бірі кәсіпкерлік құрылымдарды құру. Оларды масштабы бойынша шартты түрде
шағын, орташа және ірі кәсіпкерліктерге бөлеміз.
Кәсіпкерлік өз бетінше тіршілік пен тәуелсіздікке негізделген шаруашылық
тәсілі экономикалық ойлаудың ерекше типі.
Кәсіпкерлікті құрудың өзекті мәселесі мемлекеттік меншікті иемденуден алу
жекешелендіру т. б. Олар нарықтық экономикада бәсекелестік ортаны құрып
қана қоймайды. Сондай-ақ еркін кәсіпкерлікке жол ашады.
Нарықтық экономикаға өту еркін кәсіпкерлікке жол ашты, бірақ барлық
мәселені шеше алмады. Оны шешу үшін мемлекеттің ұйымдастру ролі қажет.
Шағын кәсіпкерлік және оның мәселелері.
Халықаралық практика көрсеткендей шағын кәсіпкерлік капитал тезірек
айналатын пайда болады. Ондай салаға сауда қоғамдық тамақтандыру мен қызмет
көрсету аясы жатады.
Қазіргі кезде шағын бизнестің жалпы алғанда нарықта жаңа өнімдерді өндіру
көлеміндегі ролі өте жоғары.
Өтпелі экономика кезінде шағын кәсіпкерлікті қолдану мен дамыту үшін
мыналар қажет:
- еркін бәсекелесті қалыптастырудың негізі ретінде шағын кәсіпкерлікті
дамытудың кешенді мемлекеттік ғылыми негізделген бағдар көлемін жасау;
- оны дамыту үшін қаржылық базаны қалыптастыру;
- бағдарламада шағын кәсіпкерліктің ғылыми техникалық прогресс
бағыттарының басыңқы орны ерекше көрсетіледі;
- ірі және шағын бизнес ынтымақтастығы негізінде шағын бизнестің дамыту
мақсатында ірі кәсіпорындардың ресурстарын тарту әсіресе сауда мен қызмет
көрсету саласында.
ҚР-да шағын кәсіпкерлікті дамытуда ҚР-сы президенттінің 1997 жылғы 6-шы
наурызындағы “Шағын кәсіпкерлікті дамыту” мен мемлекеттік қолдауды күшейту
шаралары жайлы жарлығы ерекше роль атқарады. Құжат өзінің мазмұны жағынан
өтпелі экономика кезіндегі шағын кәсіпкерлікті дамытудың мемлекеттік
бағдарламасы болып табылады.
2. Шағын бизнес субъектілері:
- күнтізбелік жылда бәрін жинақтағанда тоқсан күннен аспайтын қызмет
аратұра сипаттағы кәсіпкерлік қызмет;
- жалдамалы қызметкерлердің еңбегін пайдаланбайтын;
- жеке кәсіпкерлік нысанындағы қызметті жүзеге асыратын;
- жыл ішіндегі табысы 2 млн. теңгеден аспайтын жеке кәсіпкерлер
- жеке кәсіпкердің өзін қоса алғанда, қызметкерлердің шекті орташа
тізімдік саны салық кезеңі ішінде жиырма бес адам болса;
- салық кезеңі ішінде шекті табысы 4,5 млн. теңге болса;
Заңды тұлғалар үшін:
- қызметкерлердің шекті орташа тізімдік саны салық кезеңі ішінде елу
адам болса;
- салық кезеңі ішінде шекті табысы 25 млн. теңге болса;
Республикамызда нарықтық қатынастарды қалыптастырудағы маңызды
міндеттердің бірі – шағын кәсіпкерлікті дамыту. Шағын кәсіпорныдар
экономиканың құрылымдық қайта құруын жетілдіреді,тұтынушылардың
сұранысына жедел әрекет етеді.Республикада шағын бизнестің дамуымен
қызмет жасауына қажетті ұйымдастырушылық, экономикалық және құқықтық
шарттарды қалыптастырудың алғашқы қадамдары жасалуда.
- шағын кәсіпорындар кез келген шаруашылығының саласында ,кезкелген
меншік формасы негізінде құрыла алады,
- өндіріс пен құрылыста жұмыскерлер саны 200-ге дейін,
- ғылым мен ғылыми қызмет көрсету саласында: жұмыскерлер саны 100
адамға дейін,
Шағын кәсіпорындарды азаматтар,мемлекеттік,ұжымдар,бірік кен
кәсіпорындар, шаруашылық ассоциациялары,мемлекеттік органдар
құрады.Шағын кәсіпорын мемлекеттік тіркеуден өткен күннен бастап
заңды тұлға статусына ие болады.
Республика Президенті Н.Ә.Назарбаев кәсіпкерлікке барынша қолдау
көрсету мәселелеріне айрықша көңіл бөлуде.Оның Шағын кәсіпкерлікті
дамытуға мемлекеттік қолдауды күшейту және оны жандандыру жөніндегі
шаралар туралыЖарлығы осы мәселеге арналған.
Шағын бизнесті дамыту мемлекеттік маңызы бар, күрделі іс болып
табылады. Бұл арада халықпен тығыз байланыс жасамай,оның қолдануына
сүйенбей ілгеру басу мүмкін емес. Жеке және шағын бизнестің дамуына
заңдық база жасау және оған мемлекеттік қолдау көрсету шағын бизнеске
үлкен серпін береді. Шағын кәсіпорындарды қаржыландырудың ықтимал
көздерін іздестіру жұмысының жолға қойылуы да қанағаттанғысыз.
Елімізде нарықтық қатынастардың дамуымен экономика мен құқық
салаларында сан алуан реформалар жүргізіліп жатқаны бәрімізге
белгілі.Шаруашылық қызметтің қандай саласында шаруашылық субьектілері
қызмет жасаса да жер мәселесіне тоқталмайтын кез болмайды,яғни жерді
қажетінше экономикалық мақсаттарға пайдалану,жерді шаруашылық айналымына
енгізу және де жер нарқын қалыптастыру бүгінгі күннің өзекті мәселелері
болып табылады.
Азаматтар мен мемлекеттік емес заңды тұлғалар жерге меншік құқығының
субьектілері болып табылады.
Жер құқық қатынасының келесі бір тұлғасы заңды тұлғалар. Заңды тұлға
ұғымы АК 33-бабында берілген, меншік шаруашылық жүргізу немесе жедел
басқару құқындағы оқшау мүлкі бар және сол мүліктен өз міндеттемелері
бойынша жауап беретін,өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар
мен міндеттерге ие болып,оларды жүзеге асыра алатын,сотта талапкер және
жауапкер бола алатын ұйым заңды тұлға деп танылады.
Енді,азаматтар мен заңды тұлғаларды кәсіпкерлік қызметті жұзеге
асыратын субьектілер ретінде қарастырып,оның жер құқық қатынастарында
алатын орнын қарастырайық.
Азаматтар кәсіпкерлік қызметпен заңды тұлға құрып та,құрмайда
шұғылдануына заңды мүмкіндік берілген.Азаматтардың заңды тұлға құрмай
кәсіпкерлік қызметпен айналысуын жеке кәсіпкерлік деп танылады.
Жеке кәсіпкерлер мен коммерциялық заңды тұлғаларды жер құқық
қатынастарының ерекше субьектілерінің қатарына жатқызуымызға
болады.Азаматтар мен заңды тұлғалардың меншігінде жер учаскілері немесе
пайдалануында болуының өзі оларға белгілі бір құқықтар мен міндеттер
жүктейді.
Аталған жеке кәсіпкерлер мен шаруашылық серіктестіктер,өндірістік
кооперативтер,акционерлік қоғамдар ұйымдық құқықтық нысандарында құрылатын
заңды тұлғалар ауыл шаруашылығына арналған жерлерді ауыл шаруашылық
өнімдерін өндіру үшін пайдаланып,сондай-ақ сол өнімді ұқсатып және өтуімен
тығыз байланысты кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырады.
Бұлардың бәрі мемлекеттік емес жер пайдаланушылар қатарына жатады.
Жерді тұрақты пайдалану құқығы мынандай тұлғаоарға беріледі.
• Шаруа қожалықтарына
• Шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқындағы үйлер мен
ғимараттарды иеленуші тұлғаларға;
• Ауыл шаруашылығы және орман шаруашылығы өндірісін жүзеге
асыратын мемлекеттік және мемлекеттік емес,жеке және заңды
тұлғаларға;
• Ерекше қаралатын табиғат аумақтары жерлерінде пайдаланушы
тұлғаларға;
• Заңды көзделген басқада жағдайларда.
Жер пайдалану құқығы шетелдіктерге берілмейді.
Жер пайдаланушы тұлғалар мемлекеттік,мемлекеттік
емес,ұлттық,шетелдік,азаматтығы жоқ азаматтар,жеке және заңды тұлғалар.
Бизнес адамзаттың кез – келген ойластырған қызметі ретінде сендіру
негізінде болсын, тиісті мағынасында және заңдық негіздегі жасалуы
жағдайында болсын, мемлекетпен арадағы іскерлікке қатысушылардың
экономикалық қарым-қатынастары нақты ұйымдастыруды қажет етеді. Бизнесті
ұйымдастырудың ең қарапайым формасы – бұл жеке іскерлік. Бұл жағдайда
бизнесмен жеке тұлға ретінде кәсіпорынның фирманың мәртебесін иеленбей-ақ ,
өздігінен , жалғыз басты болып іс-қимыл танытады. Алайда , егер бұл қызмет
бір рет қана емес кездей-соқ жүргізілмей, жүйелі түрде жүргізілетін болса,
онда міндетті түрде мемлекеттік тіркеуден өтеді. Әрбір азаматтың, мысалы:
өзінің үй іргесіндегі учаскесінде көкөніс пен гүл өсіріп, оны сатуға құқы
бар. Бұндай жағдайда егер осындай жеке іскерлік белгіленген минимумнан
асатын пайда әкелсе , іскер осы пайдадан салық төлеуі тиіс.
Бірқатар жағдайларда белгілі бір жеке тұлға бизнеспен айналуы үшін
іскерліктің бірнеше түрі мен айналысуға құқық беретін ақылы лицензия алу
қажеттілігі қарастырылған. Мысалы: дәрігерлік қызмет, білім беру қызметін
көрсету, ал кейде тіпті қ±стың белгілі бір мөлшерін атып алатын аңшыларға
немесе ау салатын балықшыларға да әлгіндей лицензия алу қажет.
Егер жеке іскерлік қызмет белгілі бір салада жүйелі жүргізілетін
болса, онда белгілі бір мерзім мен қызмет көлеміне берілетін ақылы патент
алу қажеттілігі туады.
Жеке басты іскер өз шығынын өзі толық көтереді және өз қызметінің
нәтижелері үшін өзі жауап беріп, бастаған ісін кез-келген уақытта тоқтата
алады. Жеке іскерлік қызметтің тағы бір түрі жеке кәсіпорын , фирма , шаруа
(фермерлік) қожалығы болып табылады. Бизнестің мұндай формасындағы мекеме
құру құқы кез-келген азаматта бар. Бұл үшін ол өзінің жеке кәсіпорын
тіркеуден өткізіп , заңды тұлға мәртебесін алуы шарт. Мұндай жағдайда
аталмыш кәсіпорын тек жалғыз адамнан ғана турмауы мүмкін. Бұл кәсіпорының
меншік иесі іскерлік қызметтің субьектісі ретінде танылады, ол кез-келген
мөлшерде қызметкерлер қатарында саналады.
Жеке іскерлік кейде отбасылы кәсіпорын түрінде көрінеді. Мұндай
жағдайда жеке іскерліктен топтық , яғни ұжымдық іскерлікке өту әдісі
байқалады. Жеке бизнес жаппай көрінгенімен тар ауқымдағы қызмет болып
саналады. Бизнестің аламат әлемінде жалғыз басты іскер өте нәзік тұлға
болып көрінеді. Оның пайдасы мардымсыз және ол нарықтың аласапыранынан
жеткілікті дәрежеде қорғалмайды. Сондықтан да бизнесмендер өздерінің
күштері мен қаржыларын біріктіріп жалғыз бастылықтан ұжымдық іскерлікке
өтуге бейімділіктерін жасырмайды. Бұл жағдайда ортақ фирма немесе басқа да
біртұтас кәсіпорын құру кезінде жекелеген бизнесменнің мүлікке жекеменшігі
сақталады, тек бизнесмендер біртұтас команда құруға өздерінің күштерін
біріктіреді. Дей тұрған мен серіктестіктерді, кооперативтерде оның
құрылтайшылары мен қатысушылары өндіріс құрал-жабдықтарын толық немесе
ішінара біріктіреді. Жеке іскерліктің бұл мүмкіндігі , оның ұжымдық
әдісімен іс жүзінде қабысуы бизнесті дамытудың барынша маңызды фактор болып
табылады.
Сонымен қатар, ұжымдық бизнестің көптеген формалары капиталдың
қосылуымен, ортақ меншіктің құрылуы мен , аталмыш бірігудің барлық мүлкіне
міндеттеме бойынша жауап беретін заңды тұлға жасаумен байланысты. Мұндай
кәсіпорындарда өндіріс құрал жабдықтарына меншік топтық немесе ұжымдық
мәнге ие болады. Бұл жағдайда, ұжымдық меншік шеңберінде басқалармен бірге
ортақ кәсіпорынға біріккен әрбір іскердің меншігіндігі негізгі құрал
жабдықтар ақшалай меншік бөлігін белгілеу түрінде мүлікті үлесіне қарай
бөлу жолыменен жеке меншік құқын сақтауына болады. Жеке меншікті осылай
сақтаудың түпкілікті н±сқасы кәсіпорын құру болып табылады. (16)
Құрал-жабдықтарды, капиталды, басқаруды одан әрі біріктіру
корпорациялар, біріккен кәсіпорындар , және тағы басқа түрдегі ұжымдық
іскерліктің интеграциялық формаларына әкеледі.
Аталмыш жағдайда кәсіпорынның аясында іс жүзіндегі заңдық тәртіппен
құрылған, адамдармен қоғамның әр түрлі қажеттіліктерін қанағаттандыру
мақсатында атқарлатын өнім өндіру, тауар сату, қызмет көрсету, жұмыс
орындау жөніндегі белгілі бір қызметті жүзеге асыратын шаруашылық
субъектісі танылады.
Халық шаруашылығында жұмыс істейтін кәсіпорын ұйымдық-құқықтық
құрылысы, масштабы, қызмет ауқымы тұрғысынан әр түрл іболып келеді.
Құқықтық және өндірістік тұрғыдан алғанда олар жекелеген топтармен түрлерге
бөлінеді. Ол үшін нарықтық экономика олардың қызметін айқындайтын
шаруашылық жүргізу заңдылығының белгілі бір формаларын жасаған. Олар
шаруашылық серіктестіктері, акционерлік қоғамдар, өндірістік кооперативтер,
сондай-ақ бизнестің мемлекеттік секторында мемлекеттік және муниципалдық
кәсіпорындар. Алайда, бұл формадағы кәсіпорындар өсіп жетіліп, концерн,
консорциум, трест, синдикат, картель сияқты ассоциацияларға, тіпті
халыќаралық және ел аралық корпорацияларға айналу мүмкін. Бизнестің осы
формаларының әрқайсысының мәнімен маңызы қарастырайық. Жеке іскерлік
қызмет ұсақ бизнестің түрі ретінде өзінің кең тарағанына шектеулі
мүмкіндіктерге ие болғандықтар әдетте, болмашы ғана пайда әкеледі. Барынша
ірі бизнесті ұйымдастыру үшін іскер адамдарға ірі фирмаларға бірігіп,
топтық және ұжымдық іскерлікке көшуге тура келеді. Оған қатысушылардың
жазбаша келісімге немесе келісім-шартқа отыруына негізделген мұндай
бірлестіктерді әдетте кәсіпорын ретінде құрылғандықтан серіктестік деп атау
ұйғарылған. Мұндай жағдайда тек қана күш жігер емес, сонымен бірге оған
қатысушылардың өндіріс құрал жабдықтары мен капиталы да біріктіріледі.
Шаруашылық серіктестігіне қатысушылардың кәсіпорын басқару ісіне,
табысты бөлуге араласуына және оны жойған жағдайда алашақтары бар тұлғалар
мен есеп айырысып болғаннан кейін қалған мүлікті заттай немесе ақшалай
түрінде қайтарып алуына құқылары бар. Сонымен бірге серіктестікке
қатысушылар өздерінің біріккен кәсіпорын алдында құрылтайлық құжаттардың
талаптарын, жарналарды салымдарды дер кезінде және толық беруге
коммерциялық құпияны сақтауға және тағы басқа талаптарды булжытпай орындау
жөнінен белгілі бір міндеттемелер алады. Серіктестікке қатысушылар мүліктік
жауапкершілігінің дәрежесіне қарай толық және командиттік болып келеді.
(16,4)
Толық серіктестік-келісімдік негізде жалпы бизнеске қатысушылардың
ерікті бірлестігі. Іскерлік қызметті жүргізу үшін олар жалпы үлестік
меншікті құратын өздерінің мүліктерін біріктіреді, яғни серіктестіктің
әрбір мүшесінің аталмыш кәсіпорынға мүліктік немесе ақшалай түрде еңгізген
салымына сәйкес өзінің үлесі (пай) болады. Алайда, қаржылық қиындық туған
жағдайда, басқаша айтқанда, серіктестіктің біріккен мүлкінің жалпы құнына
қарыз асып кеткенде олардың мүшелері өздерінің немесе заңдық қатынас арқылы
бөлінбеген болса өздерінің отбасы мүшелерінің мүлкімен жауап береді. Толық
серіктестіктің заңды тұлға мәртебесі бар және шаруашылық қызметі
субъектісінің барлық құқығына ие. Басқаша айтқанда , олар келісімдік
қатынасқа барады, өзіне міндеттеме алып оны орындауға және мемлекеттік
билік ұйымдарымен өзара бірлесіп , іс-қимыл танытады.
Толық серіктестіктің барлық мүшелерінің шектеусіз ынтымақтастығы
жауапкершілігі оған қатысушылардың кәсіпорынды басқару ісінде ерекше
құқыққа ие болуына мүмкіндік береді. Олардың әрқайсысы серіктестіктің
барлық істерін жеке басқаруына жеке өз шешімдері мен іс-қимылдарын ешкіммен
де ақылдаспай жасауына болады. Іс жүргізудегі дәл осындай ерекшелік толық
серіктестікке бір-біріне шексіз сенетін, әріптестердің ешқайсысы да
серіктестікке және олардың әрбір мүшесіне зиян келмейтіндей шешім қабылдап
, іс-қимыл танытатынына толық сенетін адамдардың басын құруына жағдай
жасайды. Әріптестердің қызметінде кемшіліктерге жол бермеудің алдын алу
мақсатымен толық серіктестік мүшелерінің өзара қарым-қатынасын қарастыратын
құрылтайшылық келісім-шарт електен өткізіп отырып жасалады.
Командиттік серіктестік немесе сенімге негізделген серіктестік
дегеніміз біріккен шаруашылық қызметі жөніндегі келісім-шарт негізінде
жасалатын бірнеше іскердің бірлестігі.
Бірақ, толық серіктестікке қарағанда мұнда мүшелердің бір бөлігі ғана
толық серіктестік болып табылады. Олар өздерінің барлық мүлкімен аталмыш
кәсіпорынның міндеттемелері бойынша толық ынтымақтастық жаупкершілікті
мойнына алады. Олардан басқа салым салушы мүшелер аталмыш серіктестікке тек
өздерінің салымдары(пайлық жарна) көлемінде ғана шектелген мүліктік
жауапкершілікке ие болады. Сондықтан да мұндай серіктестік мүшелерінің,
құқықтары да бірдей емес, комплементария басқарудағы билікке толығынан ие
ал коммандиттер өздеріне кіріс кіретін салым енгізу түрінде ғана көріне
алады. Коммандитті серіктестің мүлкі жалпы үлес меншігі құқығы ретінде оның
барлық мүшелеріне ортақ.
Шектеулі жауапкершіліктегі серіктесік толық және коммандиттік
серіктестіктегі кәсіпорын тектес. Онда оның мүшелері серіктестіктің
міндеттемелері бойынша тек жалпы капиталға салым көлемінде жауапты.
Шектеулі жауапкершіліктегі серіктестік ең кіші мөлшері заңды тәртіппен
белгіленетін құрылтайшылардың жарғылық қорына салым салу есебінен құрылатын
жолмен шаруашылық қызметін жүзеге асыру үшін жасалатын іскерлердің ерікті
бірлестігі болып табылады. Басқа серіктестіктер сияқты шектеулі
жауапкершіліктегі серіктестік те заңды тұлға мәртебесіне ие. Әрбір мүліктей
және пай көлемінде салым салушының қатысуы арнаулы куәлік-сертификатпен
куәландырылады. (4,16)
-
1.3.Кәсіпкердің салық төлеуші ретінде салық заңнамасымен танысуы
. Қазақстан Республикасының салық заңдары ҚР Салық Кодексінен, сондай-ақ
қабылдануы Салық Кодексінде көзделген нормативтік құқықтық актілерден
тұрады.
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеу жөніндегі
Салық Кодексінде көзделмеген міндет ешкімге жүктелуге тиіс емес. Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер Салық Кодексінде белгіленген
тәртіпте және жағдайларда белгіленеді, енгізіледі, өзгертіледі немесе күшін
жояды.
Салық кодексі салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді
белгілеу, еңгізу және есептеу мен төлеу тәртібі жөніндегі билік
қатынастарын, сондай-ақ мемлекетпен салық төлеуші арасындағы салық
міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды реттейді.
Салық кодексіне жаңа салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер белгілеу, қолданыстағы салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер ставкалары мен салық базасын өзгерту бойынша өзгерістер
мен толықтырулар енгізетін Қазақстан Республикасының заң актілері ағымдағы
жылдың 1 желтоқсанынан кешіктірілмей қабылдануы және олар қабылдаған жылдан
кейінгі жылдың 1 қантарынан бастап қана қолданысқа еңгізілуі мүмкін.
Қазақстан Республикасының жаңа “Салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер тұралы” кодексі (Салық кодексі) Қазақстан Республикасының
2001 жылғы 12 маусымдағы 209-11 Заңымен қабылданып, 2002 жылдың 1
қантарынан күшіне енді.
Салық кодексі үш үлкен бөлімдерден тұрады: 1.Жалпы бөлім; 2.Ерекше бөлім;
3.Салық әкімшілігін жүргізу. Осы үш бөлім он сегіз бөлімнен турады. Салық
кодексі 568 баптан тұрады.
1.Жалпы бөлім: 1-бөлім Жалпы ережелер; 2-бөлім Салық міндеттемесі.
2.Ерекше бөлім: 3-бөлім Жалпы ережелер; 4-бөлім Корпорациялық табыс салығы;
5-бөлім Инвестициялық салық преференциялары; 5-1 бөлім Салық төлеушілердің
жекелеген санаттарына салық салу ерекшеліктері; 6-бөлім Жеке табыс салығы;
7-бөлім Резидент еместердің табысына салық салу ерекшеліктері; 8-бөлім
Қосылған құн салығы; 9-бөлім Акциздер; 9-1 бөлім Экспортталатын шикі
мұнайға, газ конденсатына салынатын рента салығы; 10-бөлім Жер қойнауын
пайдаланушыларға салық салу; 11-бөлім әлеуметтік салық; 12-бөлім Жер
салығы; 13- бөлім Көлік құралдары салығы; 14-бөлім Мүлік салығы; 16-бөлім
Басқа да міндетті төлемдер;
3.Салық әкімшілігін жүргізу: 17-бөлім Жалпы ережелер; 18-бөлім Салық
тексеруі нәтижелеріне және салық қызметі органдары лауазымды адамдарының
әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағым жасау.
2. Казақстан Республикасындағы салық салу принциптері
Қазақстан Республикасының салық заңдары салық және бюджетке төленетін басқа
да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың айқындығы,
әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңдарының жариялығы
принциптеріне негізделеді. Салық төлеуші салық заңдарына сәйкес салық
міндеттемелерін толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға
міндетті. Қазақстан Республикасының салықтары және бюджетке төленетін басқа
да міндетті төлемдерді айқын болуға тиіс. Салық салу айқындығы салық
төлеушінің салық міндеттемелері туындауының, орындалуының және тоқталуының
барлық негіздері мен тәртібін салық заңдарына белгілеу мүмкіндігін
білдіреді.
Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып
табылады. Қазақстан Республикасының салық жүйесі Қазақстан Республикасының
бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты біртұтас болып табылады.
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық актілер ресми
басылымдарда міндетті түрде жариялануға тиіс.
. Салық есептілігі
Салық есептілігі дегеніміз салық төлеуші және салық агенті салық
органдарына табыс ететін, салық міндеттемелерін есептеу туралы ақпараты бар
құжаттама.
Салық төлеушілер салық салу обьектілері мен салық салуға байланысты
обьектілерді Қазақстан Республикасының Салық кодексінде белгіленген
тәртіп пен шарттар бойынша есептеу әдісімен айқындайды.
Салық есептілігінде салық обьектілерін анықтауда және салық базасын
есептеуде негізінен екі әдіс қолданылады:
• есептеу әдісі;
• кассалық әдіс.
Салық базасын есептеудің әдісі табыстар мен шегерімдер жұмыстар
орындалғанда, қызметтер көрсетілгенде, сатып алушыларға тауарларды
жеткізген кезде есепке алынады.
Есептеу әдiсiнде салық мiндеттемесінiң пайда болуы негiзiнде салық
төлеушiде табысқа құқықтың пайда болу фактi жүзеге асады.
Салық заңдарында бұған былайша анықтама берілген: бұл – төлем жасау
уақытына қарамастан, есеп жүргізудің табыс пен ұстап қалу жұмыстың
орындалған, қызметтің көрсетілген, мүліктің түсірілген және есепке алынған
сәтінен бастап есептелетін әдіс.
Кассалық әдіс кезінде салық базасы табыстар мен шегерімдер салық
төлеушілердің орындалған жұмысына, көрсетілген қызметтерде, сатып
алушыларға тауарлар жеткізуде нақты төлем төленген кезде есепке алынады.
Кассалық әдiсте салық салудың пайда болу негiзiнде табысты нақты алу
фактi жүзеге асады.
Кемiтуге қатысты нақты табысты алу немесе шығынды жүзеге асыру фактi
салықты кассалық есептеу әдiсi негiзiнде жатыр.
Салықты есептеудiң кассалық әдiсi ақша қаржылары мен материалдық
құндылықтардың iс жүзiнде қозғалуына негiзделеді.
Салық заңдарында: бұл – жұмыстың орындалған, қызметтің көрсетілген,
мүліктің түсірілген және кіріске алынған әрі оларға төлем жасалған сәтінен
бастап табыс пен ұстап қалу есепке алынатын есептеу әдісі.
10. Салықты төлеу тәртібі
Салықты төлеу тәртібі - салық төлеушінің мемлекетке салықтөлемдерін
төлеуде жүзеге асырылатын салық заңдылықтарында бекітілген ереже.
Салық төлемі - салықтық қатынас объектiсі ақша қатынастарының бiр түрi
ретiнде қатысады және салық төлеушiнiң белгiлi бiр салық объектiсiнен
төлейтiн салық сомасы.
Салық ақшалай нысанда болса, онда салық төлеуші салықты ақшалай
төлейді. Ал салық тауарлы-заттай нысанда болса, онда салық заттай
төленеді.
Мемлекеттiң салық төлеушiден салықтық төлем сомасын мәжбүрлi түрде алуы
салық төлеу тәсiлi болып табылады.
Салық төлеу тәртібінің салық төлеушілерден мемлекетке өтуінде негізінде
үш элементі бар:
• әдісі;
• мерзімі;
• нысандары.
Салық міндеттемелерін орындауға жауапты тұлғаларға байланысты, салық
төлеудің 2 әдісі қолданылады:
• дербес табыстау жолдары;
• мәжбүрлеп алу жолдары.
Қазіргі кезде салықты дербес төлеуде мынадай негізгі әдістер
қолданылады:
1) декларация негізінде
Салық декларациясы – салық кезеңіндегі салық төлеушілердің салық салу
обьектілерінің саны, салық базасының шамасы және төленетін салық
төлемдерінің мөлшері көрсетілген ресми өтінімі.
Салық алудың салық төлеушiнiң декларациясы бойынша тәсiлiнде салық
төлеушi табыс мөлшерiн, қажеттi жеңiлдiктердi, шегерімдерді көрсетедi және
салық сомасын есептейдi.
Бүгінгі таңда салық декларациясы негізінде корпорациялық табыс салығы,
жеке табыс салығының кейбір төлемдері, қосылған құн салығы, жер салығы,
әлеуметтік салық төленеді.
2) салық хабарламасы негізінде
Салық органдары салықты есептейді және салық төлеушіге арнайы ресми
құжат – салық хабарламасын жібереді, онда салық төлеушінің салық төлеудегі
негіздемесі көрсетіледі. Мәселен, жеке тұлғалар мүлік және жер салығын
салық хабарламасы негізінде төлейді.
3) салық төлемдерін дербес есептеу және енгізу жолдары
Бұған мысал ретінде, жеке тұлғалардың көлік құралдары салығын төлеу
тәртібін алуға болады. Салық органдары салықты есептейді, ал салық
төлеушілер есеп айырысатын соманы енгізеді, бұл кезде салық төлеушілер
салықты дербес есептейді.
4) бір жолғы талон және патенттерді сатып алу
Арнайы салық режимін қолданатын жеке тұлғаларда (жеке кәсіпкерлер)
жүзеге асырылады.
Ал енді салықты мәжбүрлі түрде төлеудің негізгі әдістеріне тоқталайық:
1) төлем көзінен ұсталатын табыс салығы
Бұл жерде салық төлеушіге төленетін табыстан салық сомасы есептеледі.
Бұл “табыстың төлем көзі” деп аталады. Мәселен, ұйым өзінің қызметкерлеріне
еңбекақы төлейді. Осы табыстан салық алуды салық агенттері орындайды.
Ұсталған салық сомасы белгілі бір мерзімде бюджетке аударылады.
Салықтарды алудың төлем көзiнен салық ұстау тәсiлiнде салық табыс алу
орнында төлеушi жұмыс iстейтiн заңды тұлғаның есепшiсi есептейдi және
төлейдi.
2) салық төлеуден бас тартқан тұлғалардан салықты мәжбүрлеп алу
Салық органдары мұндай әдісті, тек, салық төлеушілердің салық төлеуден
(толық немесе ішінара) жалтаруына байланысты қолданады, яғни олар өзінің
салық міндеттемелерін орындаудан бас тартқан жағдайда. Салық қарыздарын
мәжбүрлі өндіріп алу салық төлеушінің ұқыпсыздығынан салық органдарының
немесе сот шешімінің негізінде белгіленген тәртіпте мүліктері есепке
алынады.
Салық берешегін мәжбүрлеп өндіріп алу Салық кодексіне сәйкес мынадай
тәртіппен жүргізіледі:
1) банк шоттарындағы ақшасының есебінен;
2) қолма-қол ақшасының есебінен;
3) дебиторларының шоттарынан;
4) билік ету шектелген мүлкін өткізу есебінен;
5) акциялардың қосымша эмиссияларын мәжбүрлеп шығару арқылы
жүргізіледі.
Салық қолма-қол ақша түрінде немесе қолма-қол ақшасыз аударым негізінде
төленеді. Салықты төлеу, тек, ұлттық валюта – теңге түрінде жүзеге
асырылады.
Салықты төлеу мерзімі салық заңдылықтарында белгіленген және әрбір
салықтың өзіндік салық төлеу мерзімі болады.
2.1 Салықтардың экономикаға әсері
1. Салық салу тәртібі (принципі). Салық элементтері және түрлері
Бюджет тақырыбында, оның, яғни бюджеттің кірісін негізінен салықтар
құрайтыны айтылады.
Салықтар – мемлекеттің заңнамалық негізде жәй түлғалар мен заңды
түлғалардан міндетті түрде жинайтын алымы.
Салық салу және жинау мемлекет пайда болғаннан бері қалыптасқан. Сол
заманнан бері салық салудың түрлі әдістері жолдары қолданылған. Әр-түрлі
елде әр-түрлі салық жиналған. Олардың аттары да таңқаларлық түрде болуы.
Салық салудың негіздері туралы әйгілі ағылшын экономика ғалымы Адам Смит
мынадай пікірлерді айтқан:
1) Елдің азаматтары сол елдің өкіметіне қарасты болғандықтан,
өкімет қамқорлық көрсететін болғандықтан олар, яғни азаматтар өз
табыстарына сәйкесті салық төлеулері ләзім. Салық өкіметті
жабдықтау үшін жұмсалады.
2) Салықтың көлемі, төленетін уақыты белгіленген болуы керек;
3) Салық төлеушілер үшін уақытымен көлемі жағынан қолайлы болғаны
мақұл;
4) Мемлекеттің шығындары көбейген сайын, салынатын салықтың көлемі
де арта береді.
Дегенмен де қазіргі салық салу тәртібі төлеушілердің табысына қарай
салық салынуы керектігі дұрыс деп табылған.
Қалыптасқан салықтың мынадай элементтері бар:
1.Салық субъектісі (салық төлеуші) – жәй тұлға не заңды тұлға болып заң
бойынша салық төлеуге міндетті.
2.Салық объектісі (табыс, мүлік) – салық салынатын объект: жалақы, пайда,
бағалы қағаздар, жылжымайтын мүліктер, көлік т.б.
3.Салықтың көзі (мәнбасы) – салық салынатын табыс.
4. Салықтын көлемі (ставкасы) – салынатын салықтың мөлшері. Олар
төмендегідей болады:
а) нақты (твердые) ставка-салық салынатын объектінің көлеміне байланысты.
Мысалы 1 м2 , не 1 м3 , не адам санына ж.б.
б) пропорционалдық – салық алынатын объектінің көлеміне қарай тең дәрежеде
белгіленеді.
в) регрессивтік- табыс өскен сайын орташа салық нормасы кемейеді.
г) прогрессивтік – табыс өскен сайын алынатын салықтың орташа көлемі
көбейеді
Салықтың негізгі екі түрі бар: тікелей салық және жанама салық.
- Тікелей салық – табыстар мен мүліктерден алынады.
- Жанама салық – кеден жинағы, қосылған құн салығы және бағаның
үстіне қойылуы әдісімен – акциздер ж.б.
Қалаберсе Жария негізінде алынатын салық. Жәй адам не заңды тұлға өз
табыстары туралы жария жасайды да, соған қарай тиісті салықтарды төлейді.
2. Салықтың атқаратын қызметтері (функциялары)
Ілгері тақырыпта айтылған мемлекеттің экономиканы реттеушілік рөлінің
бір құралы осы салық салу. Салықты белгілеу, оның ставкалары өзгерту
әдістерімен салық төлеуші тұлғалардың өндірісіне, саудасына, көрсететін
қызметтеріне жағымды не жағымсыз әсерін тигізеді. Салық арқылы қайсыбір
кәсіпкерліктің дамуына, қайсы бір өндірістің тежелуіне қол жеткізеді.
Салықтың келесі қызметі-ынталандырушы (стимулирующая) рөлі. Салықты
белгілеудегі әр-түрлілік саясаты арқылы ғылыми- техникалық прогреске, жұмыс
орындарын көбейтуге, инвестициялық капиталды құюға ынталандырады.
Салықтың келесі қызметі – табысты қайта бөлуге ықпал ету. Салық
ставкаларын өзгерту арқылы кейбір кәсіпкерлерден үлкен салық алып, соң
жинақталған фондыны жол құрылысына, қоғамдық нысандарды құруға және басқа
да арнайы көмек талап ететін салаларға қосымша капитал құйылады.
Салықтың келесі қызметі-фискальдық қызмет деуге болады. Жиналған
салық арқылы-кітапхана, мұражай, театр, мұрағат т.б. табыссыз салаларды
қолдауға жұмсалады.Салық әрі тұрақты, әрі өзгермелі болады. Өйткені
қалыптасқан мемлекеттегі жәй-жағдайға байланысты. Салық тұрақты болса,
кәсіпкерлер алдын ала өз жұмыстарын жоспарластыруға мүмкіндік алады.
Әлбетте салық ставкалары ұдайы болуы мүмкін емес. Жоғарыдағы айтылғандай
өндірістің даму елдің жәй-жағдайы салық көлеміне, яғни салық саясатына
әсерін тигізеді.
1.2-сурет Салықтардың
жіктелуі
2.2.Шағын кәсіпорындардың салықтық төлемдері
Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің
міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі.
2001 жылғы 12 маусымда №209-11 Қазақстан Республикасының Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері туралы (өзгертулермен
және толықтырулармен) салық Кодексі сәйкес жеке және заңды
тұлғалардан алынатын салықтар мемлекеттік бюджетті толықтырудың
негізгі көзі болып табылады. Салық кодексі және жергілікті бюджетке
түсетін салықтарды, алымдар мен салымдарды және басқа да міндетті
төлемдерді белгілейтін. Қазақстан Республикасы заңдарымен реттелетін
кеден баж салығы, алымы мн төлемдері мәселелерін қоспағанда,
Қазақстан Республикасындағы барлық салықтық қатынастарды реттейтін
бірден-бір заңды құжаты болып табылады. Салық кодексі салықтардың
толық тізімін, оларды есептеу тәртібін, салық салу обьектілерін,
салықтың негізгі түрлері бойынша төлеушілерін анықтайды.
Салықтар, алымдар мен басқа да міндетті төлемдер деп Кодексте
белгіленген тәртіпке сәйкес Қазақстан Республикасының бюджет жүйесіне
төлеушілерден аударылған (бөлінген) қаражаттарды айтамыз.
Салықтарды, алымдарды және басқа да міндетті төлемдерді
енгізу және аудару немесе тоқтату құқығы Қазақстан Республикасының
заң органдарының өкілеттілігіне жүктелген. Бұл құқық тек қана
Салық кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу арқылы жүзеге
асырылады.
Салық төлеуші, салық міндеттемесін орындау барысында, салық
салынатын обьектісін, салық базасын, салық мөлшерлемесін, салық
кезеңін білуге міндетті болады. Бұл кезде: салық салынатын обьектісі
және салық салумен байланысты обьектілері: мүлік және әрекеті болып
табылады, егер де олар бар болса, онда салық төлеушінің
міндеттемесі де пайда болады.;
Салық базасы деп құқықтық, физикалық базасын айтады және де
салық салу обьектісіне басқа да сипаттамасы бойынша салық салуға
жатуы мүмкін. Салық базасының негізінде салық сомасы және басқа да
төлеулердің мөлшері анықталады.
Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне есептелген
салық деңгейі болып табылады. Салық мөлшерлемесі пайыздық немесе
абсалютік сомасы бойынша салық базасының өлшем бірлігіне қарап
белгіленеді.
Салық кезеңі – бұл уақыт кезеңі, әрбір салық түріне және
Салық кодексінің басқа да міндетті төлемдеріне қолайлы етіп,
белгіленеді, сол кезең біткеннен кейін салық базасы анықталынып
бюджетке төленуге жататын салық пен басқа да міндетті төлемдері
есептелінеді.
Қазақстан Республикасындағы салық заңы – мүліктің кірістелген
және тауарды сату мақсатында жөнелтілген, қызметтің көрсетілген,
жұмыстың атқарылған кезеңімен есептелген шығысы мен төленген табысының
кезеңіне қарамастан, салықтық есептің әдісіне орап есептеу әдісі
бойынша құрылады.
Қазақстан Республикасында әрекет етіп тұрған салықтар мен
басқа да бюджетке төленетін міндетті төлемдердің сызбасы төменде
көрсетілген.
Кәсіпорынның бюджетпен есеп айырысу операциялары 63 Бюджетпен
есеп айырысу бөлімшесінің шоттарында есепке алынады. Бұл бөлімшеге:
631 Төленетін ағымдағы табыс салығы, 632 Кейінге қалдырылған табыс
салмағы, 633 Қосылған құн салығы, 634 Бюджетпен басқадай есеп
айырысу шоттары кіреді.
Корпоративтік табыс салығы. Корпоративтік табыс салығы бойынша
бджетпен есеп айырысу 631 Төлеуге жататын ағымдағы табыс салығы
деген пассивтік шотында жүреді.
Корпоративтік табыс Салық салынатын Салық Салықтық кезең
салығын төлеушілер обьектілер мөлшерлемесі
Заңды тұлға, Қ.Р. Салық салынатын 30% Календарлық жыл
резиденттері (бұларға табыс
Ұлттық банкі мен
мемлекеттік ұйымдар
кірмейді)
Төлем кезінде 15%
алынатын табысқа
салынатын салықта
Заңды тұлға, Қ.Р. Салық салынатын 10% Календарлық жыл
резиденттері, олар табыс
үшін жер өндірістің
негізгі құралы болып
табылады.
Қ.Р. тұрақты ұйымдар Салық салынатын 30% Календарлық жыл
арқылы, қызметін табыс
жүзеге асыратын
резиденттер емес
заңды тұлғалар
Таза табыс 15% Календарлық жыл
Қ.Р.-да төлем Төлем кезінде 15% марапаттау
кезінде табылатын алынатын табысқа мен қатысу
резиденттер емес салынатын салықтарүлесімен
заңды тұлғалар алынған
табыстар,
дивиденттер; 10%
тәуекелділіктің
сақтандыру
келісім шарты
бойынша
төленетін
сақтандыру
пайдасы; 5%
тәуекелділіктен
қайта сақтандыру
келісім шарты
бойынша
төленетін,
сақтандыру
пайдасы. 5% -
халықаралық
тасымалдауда да
транспорттық
қызмет көрсету
ден түскен
табыс; 20% -
басқа да табыстар
Корпоративтік табыс салығының салық салынатын негізгі обьектісі
салық салынатын табысы болып табылады, оның деңгейі жылдық табыс
жиынтығы мен шегерімнің (тұрақты мекемелер арықылы қызметін жүзеге
асырмайтын, резидент еместерді қоспағанда) арасындағы айырмасы арқылы
анықтайды:
Салық Жылдық табыс Шегерімдер
= -
салынатын табыс жиынтығы
Жылдық табыс жиынтығына: жөнелтілген өнімдер, атқарылған жұмыстар,
көрсетілген қызметтер және басқа да операциялар үшін, салық төлеушінің
алуына ( алғанына) жататын ақшалай немесе басқа да қаражаттар, өзара
есеп айырысу ретінде үшінші тұлғаларға жіберілген, тікелей, не жанама
түрінде шығындарды өтеуге жібрілген құжаттар кіреді. Кәсіпкерлік
қызметтерден түсетін кірістерге: өнімді (жұмысты, қызметті) сатқаннан
түсетін кірістер; ғимараттарды, қондырғыларды сату кезінде құнының
өсуінен, сондай-ақ амортизациялауға жатпайтын активтерден инфляцияға
байланысты олардың құндарына түзетулерді есепке алу барысында түскен
кірістер; басқа да сатудан түскен тыс кірістер, соның ішінде:
проценттер бойынша кіріс; дивиденттер; ақысыз алынған мүліктер мен ақша
қаражаттары; мүліктерді жаға беруден түсетін кірістер; роялти;
мемлекеттен және басқа да заңды тұлғадардан алынған жәрдем ақшалар;
кәсіпкерлік қызметтен немесе оның қызметін шектеуден алынған
кірістер; қарыздарды есептен шығарудан түскен кірістер және т.б.
жатады.
Салық төлеушілер жылдың табысының мыналарды шығарып тастау
керек.
- дивиденттер, Қ.Р. заңды тұлға резиденттерінен алынған бұрындары
төлем көзінен ұсталғандары;
- кәсіпорынның меншігіндегі акциясының құны, олардың номиналдық
құнынан артқан деңгейі, яғни эмитенттердің орналастыру кезінде
және меншікті акциясын сатқан кезінде алынған табыстары;
- мемлекеттік бағалы қағаздарды сатқаннан түскен табыстары;
- әртүрлі апатты төтенше жағдайына, душар болған жағдайда,
гуманитарлық көмек ретінде алынған мүліктердің құны, егер де
олар арналымы бойынша пайдаланылса;
- мемлекеттік кәсіпорындардан тегін негізде алынған негізгі
құралдардың құны;
- зейнетақыны қамтамасыз ету туралы ҚР заңына сәйкес алынған
инвестициондық табыстары.
Заңды тұлғалардың жылдық табысының жиынтығынан оны алуға байланысты
барлық шығындар кемітіледі, соның ішінде табыс салығы салынатын еңбек
ақы бойынша шығындары да, яғни қызметкерлерінің материалдық және
әлеуметтік әл- ауқатын көтеруге шығарылған шығындар, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының заңдарымен реттелетін Мемлекеттік әлеуметтік
сақтандыру және арнайы қорларға салынған шығындар.
Салық төлеушілердің шегерімдерінің тиісті құжаттары бар болса,
яғни жылдық табыс жиынтығын алумен байланысты шығыстары расталса
ғана шегерім жасалады. Бұл шығыстарды сол өзінің жасалған салықтық
кезеңінен шегеріледі, бірақ оған болашақ кезеңнің шығыстары
қосылмайды.
Жылдық табыс жиынтығынан келесі шегерімдер жасалады.
Қызмет бабымен іс –сапарға кеткен шығындары және өкілеттік шығыстары
Қазақстан Республикасының Үкімет белгілеген нормалар шегінде
шегеріледі:
- іс -сапарға жіберілген жеріне дейін кеткен нақты жолымен
байланысты шығындары (билеттің құны), сондай-ақ броньға жасалған
шығындары жатады;
- шетелдік іс-сапарда жүрген кезіндегі тәулік шығындары Қазақстан
Республикасының үкіметінің белгіленген норма шегінде беріледі.
Алынған сыйақы (мүдде) бойынша шегерім келесі деңгейде жасалынады:
Сыйақы қатарына алынған несие (кредит, займ), мүліктер, дисконттар мен
депозиттер жатады.
- несиелер (займдар) бойынша, оның ішінде қаржылық лизинг бойынша
да, депозиттер, сондай-ақ мүліктерде теңгемен алынса (немесе
орналастырылса), ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz