Салықтар және салық жүйесін ұйымдастыру түрлері

Жоспар
Кіріспе

6.1. Салық ұғымы және оның әлеуметтік.экономикалық мәні
6.2. Салық жүйесі
6.3. Салық алуды ұйымдастыру
6.4. Салықтардың түрлері
6.5. Арнаулы салық режимдері
6.6. Алымдар, баждар, төлемдер
6.7. Салықтарды аудару
6.8. Салық төлеуден жалтарыну

Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар - бұл мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгіленген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір бөлігі болып табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары мен сұрау салуларына бейімделеді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі – ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістерін және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады. Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу - әрбір азаматтың қасиетті борышы деген еді.

Пән: Салық
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Лекция-6

6-тақырып. Салықтар және салық жүйесін ұйымдастыру
Дәріс жоспары:
6.1. Салық ұғымы және оның әлеуметтік-экономикалық мәні
6.2. Салық жүйесі
6.3. Салық алуды ұйымдастыру
6.4. Салықтардың түрлері
6.5. Арнаулы салық режимдері
6.6. Алымдар, баждар, төлемдер
6.7. Салықтарды аудару
6.8. Салық төлеуден жалтарыну

6.1. Салық ұғымы және оның әлеуметтік-экономикалық мәні
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар - бұл мемлекет біржақты
тәртіппен заң жүзінде белгіленген, белгілі бір мөлшерде және
мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы
міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық
табыстың бір бөлігі болып табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп,
дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы
бойына салық нысандары мен сұрау салуларына бейімделеді. Салықтар
тауар-ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып, олардың дамыған
жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының өзгеруі,
өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен
қабаттаса жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен
саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі
көзі – ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы,
мемлекеттің кірістерін және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың
шешуші көзі болып табылады. Салықтарда мемлекеттің экономикалық
мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-экономикалық
мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен,
мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады. Белгілі
философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу - әрбір азаматтың қасиетті
борышы деген еді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-ші бабында: заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді
төлеу әркімнің борышы әрі мндеті болып табылады, - деп жазылған.
Салықтарда ежелден салық жүктесімен (салық ауыртпалығын) бөлудің екі
қағидаты қалыптасқан:
1) пайда (алынған игіліктер) қағидаты;
2) қайыр көрсету (төлем қабілеттігі) қағидаты.
Алынған игіліктерге және төлем қабілеттігіне салық салудың
қағидаттарын пайдалану салық мөлшерлемелерін белгілеуге және табыстың
өсуіне қарай олардың өзгеруіне саяды.
Салықты ұтымды ұйымдастырудың классикалық қағидаттарын бұрын А.Смит
ұсынған еді. Олар мынаған саяды:
1) салық салық төлеушінің әрқайсысының табысына сәйкес алынуы тиіс
(әділеттілік қағидаты);
2) салықтың мөлшері мен оны төлеу мерзімі алдын ала және дәл
анықталуы керек (анықтылық қағидаты);
3) әрбір салық салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және
әдіспен алынуы тиіс (қолайлылық қағидаты);
4) салықты алудың шығындары өте аз болуы тиіс (үнем қағидаты).
Бұл қағидаттары пайдалану салық салудағы зорлық-зомбылықты жоқ етті,
бұл процеске реттемелеуді енгізді және А.Смитке салықтар – оны
төлейтіндерге құлшылықтың нышаны емес, бостандықтың нышаны деп
қорытынды жасауға мүмкіндік берді. Салық салудың кейінгі даму
барысында қағидаттардың тұжырымдамалары дәлелденді, толықтырылды.
Тұңғыш рет Қазақстан Республикасында заңнамалық деңгейде салық
салудың қағидаттары баянды етілген. Қазақстанның салық заңнамасында
сонымен бірге салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың айқындығы, әділдігі,
салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңнамасының жариялылығы
қағидаттары негізделеді.
Салық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтық міндеттемелерін
толық көлемінде және белгіленгенмерзімдерде орындауға міндетті.
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер айқын
болуға тиіс. Салық салудың айқындығы салық төлеушінің салықтық
міндеттемелері туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық
негіздері мен тәртібін салық заңнамасында белгілеу мүмкіндігін
білдіреді.
Еліміздегі салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табылады.
Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.
Қазақстанның салық жүйесі оның бүкіл аумағында барлық салық
төлеушілерге қатысты бірыңғай болып табылады.
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік-құқықтық актілер ресми
басылымдарда міндетті түрде жариялануға жатады.
Мемлекетке түсетін салық түсімдерінің сипатты ерекшелігі олардың
сан алуан қоғамдық қажеттерге кейін иесіз пайдаланылуы болып
табылады. Осымен салықтардың мемлекет, сондай-ақ басқа жергілікті
органдар белгілейтін түрлі міндетті мақсатты жарналардан, төлем
аударымдарынан айырмашылығы болады; бұған әлеуметтік сақтандыруға
аударылатын қатаң мақсатты аударымдар, соның ішінде бюджеттен тыс
қорларға төленетін жарналар мен аударымдар жатады, олар белгілі бір,
ұзақ мерзімді көлемде өнімнің, жұмыстың және қызметтер
көрсетудің өзіндік құынан, табыстан (пайдадан), еңбекке ақы төлеу
қорынан, амортизациядан және басқа көздерден есептелінеді.
Салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні мен мазмұны олар атқаратын
функцияларда толық ашыла түседі. Жалып қаржы категориясы
тұрғысынан салықтар қосалқы категория болып табылатындығын есте
ұстаған жөн, сондықтан қаржыға қатысты салықтардың функцияларын
қаржының бөлгіштік функциясының құрамдас қосалқы функциясы
ретінде қарастырған жөн.
Қазіргі кезде салықтар фискалдық, реттеуші және қайта бөлу сияқты
негізгі үш функция орындайды. Бұлардың әрқайсысы осы қаржы
категориясының ішкі белгілері мен өзіндік ерекшеліктерін білдіреді.
Фискалдық функция – барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оның
көмегімен бюджеттік қор қалыптасады, мұның өзі салықтардың қоғамдық
міндеттерін арттыра түседі. Өйткені салықтар мемлекеттік бюджеттің
кірістерін толыстыра отырып, экономиканы, әлеуметтік-мәдени шараларды
жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің
ұлғаюымен байланысты пайда болады. Ол ұлттық шаруашылықтың дамуына
қабылданатын бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл орайда
салықтардың нысандарын таңдау, олардың мөлшерлемелірінің, алу
әдістерінің өзгеруі, жеңілдіктер мен шегерімдер пайдаланылады. Бұл
реттеуіштер қоғамдық ұдайы өндірістің құрылымы мен үйлесіміне,
қорлану мен тұтыну көлеміне ықпал етеді.
Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі
мемлекеттің қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс-әрекетінің ауқымы
жалпы ішкі өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады; ол
ұлттық табыстың мемлекеттендірілу дәрежесін көрсетеді: бұл үлес 1997
жылы – 19,7%, 1998 жылы – 16,6%, 1999 жылы – 17,4%, 2000 жылы – 22,6%,
2001 жылы – 22,2%, болды (салыстыру үшін: Украинада - 29%, Ресейде –
33,3%).
Мемлекет салық саясатын - салық саласындағы шаралар жүйесін қоғамның
оның нақтылы кезеңіндегі әлеуметтік-экономикалық мақсаттар мен
міндеттеріне қарай әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес
жүргізеді.
Нарықтық қатынастардың қалыптасу жағдайындағы салық саясатының
негізгі бағыты тұтынудың орталықтандырылған қоғамдық қорлары арқылы
халықтың нақты табыстарының едәуір бөлігін қалыптастырудың өзін
ақтамаған қағидатынан бас тарту болып табылады. Бұл еңбек
белсенділігінің күшеюіндегі экономикалық ынталылықтың уәждемелік
механизмі арқылы халықтың еңбекке жарамды бөлігінің табыстарын
айтарлықтай арттыруға мүмкіндік жасайды. Салық жүйесі арқылы
қоғамның еңбекке жарамсыз мүшелерінің неғұрлым тиімді және берік
әлеуметтік қорғаулы қамтамасыз етіледі.

6.2. Салық жүйесі
Салық ұғымымен салық жүйесі ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте
алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен
әдістерінің, салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің
салық жүйесін құрайды.
1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға дейін елде көбінесе
экономиканы басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесіне, бағаларға қатаң
мемлекеттік реттеуге сәйкес келетін салық жүйесі қызмет етті.
Бюджеттің басты кіріс көздерінің бірі болған айналым салығы
тіркелген бөлшек сауда және көтерме сатып алу бағаларын
қолдануға және мемлекеттік реттеп отыруға бағытталған болатын.
Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейін 1991-1995 жылдары
қабылдаған бірқатар заңдарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі
қалыптасты.
1991 жылғы желтоқсанның 25-інен бастап біздің елімізде тұңғыш салық
жүйесі жұмыс істей бастады. Ол Қазақстан Республикасындағы салық
жүйесі туралы заңға негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың
қағидаттарын, салықтар мен алымдардың түрлерін, олардың бюджетке
түсу тәртібін белгілеген алғашқы құжат еді. Осы заңға сәйкес
Қазақстанда 1992 жылғы қаңтардың 1-інен бастап 13 жалпы мемлекеттік
салық, 18 жергілікті салықтар мен алымдар енгізілді.
Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық
реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдап, онда еліміздің
салық жүйесі мен салық заңнамасын бірте-бірте халықаралық салық
салу қағидаттарына сәйкестендіру көзделді. Осыған байланысты Салық
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы 1995
жылғы сәуірдің 24-інде Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші
бар жарлығы шықты. Енді бұрынғы 42 салықтар мен алымдар едәуір
қысқартылып, олардың саны небәрі 11 болып қалды.
Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы сәуірдің 24-інде заң
күші бар жарлығы Қазақстан Республикасының 1999 жылғы шілденің 16-
сындағы № 440-1 заңына сәйкес заң мәртебесін алды. Осы уақыт
аралықтарында Президент жарлықтарымен және Қазақстан Республикасының
заңдарымен бұл заңға өзгертулер мен толықтырулар енгізілді.
Салықтардың, оларды төлеушілердің, салықтарды алу әдістерінің, салық
жеңілдіктерінің жиынтығының болатындығынан салық жүйелерінің
әжептәуір күрделі үлгілері болуы мүмкін.
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әр түрлі
қағидаттар бойынша былайша жіктеледі:
салық салу объектілері бойынша;
салық алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға
қарай;
пайдалану тәртібі бойынша;
объектінің экономикалық белгісі бойынша.
Салықтарды салу объектісі бойынша, олар тура және жанама салықтар
болып бөлінеді.
Тура салықтар – салық төлеушінің кірісі мен мүлкінен тікелей
төленген салықтар. Олар өз кезегінде нақты және жеке салықтарға
жіктеледі. Нақты салықтар салық төлеушілердің мүлкінің (меншігінің )
кейбір түрлеріне (үй, жер, кәсіп, ақшалай капитал және т.с.с)
салынады. Жеке тура салықтар - бұл жеке адамдар мен заңды
ұйымдардың табыстары мен мүлкіне салынатын салықтар. Нақты
салықтардан айырмашылығы - жеке салық салу әрбір салық төлеушінің
жеке табысы мен мүлкін де, оның қаржы жағдайын да ескереді.
Жанама салықтар - баға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген
салық төлеушінің кірістері мен мүлкіне тікелей байланысты емес
салықтар. Жанама салықтарға қосылған құнға салынатын салық,
акциздер жатады. Жанама салықтарға сондай-ақ сыртқы экономикалық
қызметтен түсетін түсімдер де (кеден баждары түріндегі, экспортқа
және импортқа салынатын салық түріндегі кеден кірістері, ішкі
рынокте сатылатын тауарлар бағасы мен олардың фактуралық құнының
айырмасы) жатады.
Жанама салықтар мемлекеттің фискалдық мүдделерін білдіреді. Оларды
саналы қолдан баға белгілеудің процесіне жағымды ықпал жасауы және
тұтынудың құрылымына әсер етуі мүмкін.
Жанама салықтар салудың мәні салықтың тауар бағасына (немесе
қызметтің тарифіне) қосылатындығында, кіріктірілетіндігінде. Бұл
жағдайда салықты тауардың (қызметтің) нақты тұтынушысы төлейді,
алайда тұтынушы мен мемлекет арасында тікелей байланыс болмайыды.
Салықты алатын және оған билік жасайтын органға қарай орталық
(жалпымемлекеттік) және жергілікті салықтарды ажыратады.
Пайдалану тәртібіне қарай барлық салықтар жалпы және мақсатты
(арнаулы) болып бөлінеді.
Жалпы салықтар тиісті деңгейлердегі бюджеттерге шоғырландырылады
және жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға пайдаланылады.
Мақсатты (арнаулы) салықтардың нысаналы арналымы болады және
әдеттегідей түрлі арнаулы қорлардың қаржы базасын құруға арналады.
Объектінің экономикалық белгілері табысқа салынатын салықтар және
тұтынуға салынатын салықтар болып ажыратылады. Табысқа салынатын
төлеушінің салық салынатын кез келген объектіден алған табыстарынан
алынады. Тұтынуға салынатын салықтар – бұл тауарлар мен қызметтер
көрсетуі тұтыну кезінде төленетін шығынға салынатын салықтар.
Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне
қарай салық алудың мынадай төрт әдісі қолданылады: кадастрлық*,
салық төлеушінің мағлұмдамасы бойынша, табысты алу көзінен ұстап
қалу, патенттік негізде.
Бірінші жағдайда салықты есептеу мен оны алу, салық салу
объектілерінің нақты табыстылығын есепке алмай табыстылық (жер
салығы, мүлік салығы) нормасын көрсете отырып, олардың тізімдемесі
негізінде жүзеге асырылады.
Мағлұмдамада салық төлеушілер табыстың көлемін, қажетті жеңілдіктерді,
шегерімдерді көрсетеді және салық сомасын есептеп, төлейді. Олар
салықтардың түрлері бойынша салық мағлұмдамасын есепті салық
кезеңіне сәйкес тапсырып отырады. Мәселен, корпорациялық табыс
салығын, жеке табыс салығын, көлік құралдарына салынатын салықты
және жер салығын төлеушілер (арнаулы салық режімін қолданатын заңды
тұлғаларды қоспағанда) салық органына олар бойынша мағлұмдаманы
есепті салық кезеңінен кейінгі жылдың 31-інші наурызына дейін
береді.
Жеке табыс салығы бойынша мағлұмдаманы мынадай салық төлеушілер:
төлем көзінен салық салынбайтын табыстары барлар;
тұрғын үй салу мен осындай құрылыс үшін құрылыс материалдарын сатып
алуды қоспағанда салық жылында 2000 айылық есептік көрсеткіштен
жоғары сомаға біржолғы ірі сатып алуды іске асырғандар;
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерден табыстар алатын
жеке тұлғалар;
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлердегі шетел банктеріндегі
шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар;
Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы
заңнамалық актілеріне сәйкес мағлұмада беру жөнінде міндеттеме
жүктелген адамдар;
Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары, судьялар табыс
етеді.
Салық төлеушіден салық мағлұмдамасын табыс етудің белгіленген
мерзіміне дейін жазбаша өтініш алған жағдайда уәкілетті мемлекеттік
орган салық мағлұмдамасын табыс ету мерзімін ету мерзімін екі
айдан аспайтын мерзімге ұзартуға хұқылы. Бірақ салық
мағлұмдамасынтапсыру мерзімін ұзарту салық төлеу мерзімін
өзгертпейді.
Үшінші әдіс бойынша салық төлеуші жұмыс істейтін ұйымның,
мекеменің бухгалтериясы одан салықты табыс алынған жерде есептеп,
ұстайды (төлейді).
Төртінші әдіспен салық кәсіпкерлік қызметтің сан алуан түрлеріне
берілетін патент негізінде төленеді. Патент – арнаулы салық режімін
қолдану құқығын куәландыратын және салық сомасының бюджетке
төленгендігін растайтын құжат.
Салық есебінің екі әдісі қолданылады:
1) кассалық;
2) есептеу әдісі.
Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шегерімдер жұмысты орындау,
қызмет көрсету, мүлікті жөнелту мен кірістеу және ол бойынша
жасалынған ақы төлеу мезетінен бастап есепке алынады.
Есептеу әдісі бойынша табыстар мен шегерімдер ақы төлеудің уақытына
қарамастан жұмысты орындау, қызмет көрсету, тауарларды өткізу және
кіріске алу мақсатымен тиеп жіберу мезетінен бастап есепке алынады.
Бұл әдіс салық службалары үшін қолайлырақ және оны Қазақстанның
барлық төлеушілері қолдануға қабылдаған. Төлеушілер үшін оның
кемшілігі – салық төлемдері жеткізілім тіпті уақытында төленбеген
жағдайда да аударылуы тиіс, бұл айналым қаражаттарын оқшауландыруға
ұрындырады.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі салықтардың, алымдардың және
баждардың түрлерін, салық қатынастарын реттейтін құқықтық нормаларды
және салық службасының органдарын қамтиды.
Қазақстан Республикасының салықтардың, салық сипатындағы алымдардың
тізбесі мыналарды қамтиды:
1. Салықтар:
1. Корпарациялық табыс салығы.
2. Жеке табыс салығы.
3. Қосылған құнға салынатын салық.
4. Акциздер.
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері.
6. Әлеуметтік салық.
7. Жер салығы.
8. Көлік құралдарына салынатын салық.
9. Мүлікке салынатын салық.
2. Алымдар:
1. Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.
2. Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.
3. Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған
мәмілелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.
4. Радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды
мемлекеттік тіркегені үшін алым.
5. Механикалық көлік құралдары мен тіркмелерді мемлекеттік
тіркегені үшін алым.
6. Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік
тіркегені үшін алым.
7. Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым.
8. Дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым.
9. Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы
жүру алымы.
10. Аукциондар алынатын алым.
11. Елтаңбалық алым.
12. Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық
алым.
13. Телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік
спектрін пайдалануға рұқсат беру үшін алым.
3. Төлемақылар:
1. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы
2. Жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін
төлемақы
3. Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы.
4. Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.
5. Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы
6. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін
төлемақы
7. Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы
8. Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы
9. Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастыру үшін төлемақы
4. Мемлекеттік баж.
5. Кеден төлемдері:
1. Кеден бажы.
2. Кеден алымдары.
3. Төлемақы.
4. Алымдар.
Салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдердің сомасы Бюджет жүйесі туралы Заң мен тиісті жылға
арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген тәртіппен
тиісті бюджеттердің кірісіне түседі.
Салық жүйесі өзінің құрамына мемлекеттік салық службасының - Қаржы
министрлігін, облыстардағы, аудандардағы, қалалардағы және қалалардағы
аудандардың салық комитеттерін қамтиды. Салық службасы органдары
салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің толық
түсуін, міндетті зейнетақы жарналарының толық және дер кезінде
аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ салық төлеушілердің
салықтық міндеттемелерін орындауына салықтық бақылауды жүзеге асырады.
Салық және салық салу ұғымдарын ажырата білген жөн: бірінші
жағдайда – бұл экономикалық және қаржы категориясы, екіншісінде -
экономикалық-құқықтық механизмді пайдалана отырып салық төлемдерін
өндіріп алу (есептеу және алу) процесі.

6.3. Салық алуды ұйымдастыру
Салық салуды ұйымдастыру салық қатынастары нысандарының элементтерін,
яғни салық түрлерінің нақты аттарын, сондай-ақ оларды қолданудың
тәртібі мен әдістерін, іс-қимылының тәсілдерін қамтитын салық
механизмін құруға және оның жұмыс істеуіне саяды. Салық механизмінде
өзара байланысты элементтерден тұратын арнаулы нұсқаулық қолданылады.

Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесі салықтарды құру мен
алудың нақтылы әдістерін анықтайды, салықтың тиісті элементтері
арқылы салық салудың тәртібін белгілейді.
Негізгі салық элементтеріне мыналар жатады: салық субъектісі, салық
салынушы, объектісі, салық базасы, салық салудың өлшемі (единицасы),
салық мөлшерлемесі, үлес (квота), салықпұл, салық жеңілдіктері, салық
төлеудің мерзімі мен тәртібі, салық төлеушілер мен салық
органдарының міндеттіліктері мен құқытары, салықтарды төлеуді бақылау,
салық заңнамасын бұзғаны үшін санкциялар және басқалары.
Салық субъектісі немесе салық төлеуші. Ол – салықты және бюджетке
басқа төлемдерді төлеуші тұлға, алайда нарық механизмі арқылы салық
ауыртпалығы басқа тұлғаға - салық салынушыға аударылуы мүмкін.
Салық салынушылар - нақты салық ауыртпалығы түсетін жеке тұлғалар,
түпкілікті салық төлеушілер, яғни мемлекет азаматтары.
Салық объектісі. Мүлік пен іс-әрекеттер салық объектілері және
салық салуға байланысты объектілер болып табылады, олардың болуына
байланысты салық төлеушінің салықтық міндеттемесі туындайды.
Салық базасы. Салық базасы - салық салу объектісі мен салық
салуға байланысты объектінің құндық, заттық немесе өзге де
сипаттамалары, олардың негізінде бюджетке төленуге тиіс салықтар
және басқа да міндетті төлемдердің сомасы анықталады.
Салықтың негізгі базасы мыналар болып табылады:
табысқа салынатын салық. Бұған корпорациялық табыс салығы мен жеке
табыс салығы жатады;
тауарларға салынатын салықтар. Олар қослыған құнға салынатын
салықтарды, кеден баждарын қамтиды;
капиталға салынатын салық. Оған жер салығы, мүлікке салынатын салық
және басқалары жатады;
Салық мөлшерлемесі. Салық мөлшерлемесі - салық базасының өлшем
бірілігіне салық есептеулерінің шамасын білдіреді. Ол салық базасының
өлшем бірлігіне пайызбен немесе абсолюттік сомамен белгіленеді.
Салық салу практикасында мөлшерлемелердің мынадай түрлерін ажыратады:

Тұрақты (берік) салық мөлшерлемесі. Олар табыс көзіне қарамастан
салық салу бірлігіне абсолюттік сомада белгіленеді (мысалы, мұнайдың
1 тоннасына, газдың 1 текше метріне);
Үйлесімді салық мөлшерлемесі. Олар салық объектісіне (оның мөлшерін
саралауды есепке алмай) бірдей пайыздық қатынаста іс-әрекет етеді;
Прогрессивті салық мөлшерлемесі. Бұл жағдайда прогрессивтік салық
мөлшерлемесі табыстың артуына қарай өсіп отырады. Нәтижесінде салық
төлеуші салықтың үлкен абсолюттік сомасын ғана емес, сонымен бірге
оның үлесін де төлейді. Прогрессивті мөлшерлемелер ең алдымен табысы
көп тұлғаларға ауыртпалық түсіреді;
Регрессивті салық мөлшерлемесі. Олар табыстың өсуіне қарай
төмендейді, және табысы көп тұлғаларға тиімді болып келеді, ал
табысы аз адамдардың иығына ауыртпалық түсіреді.
Салық кезеңі. Жекелеген салықтар мен басқа да міндетті төлемдерге
қатысты белгіленген уақыт кезеңі салық кезеңі деп түсініледі, ол
аяқталған соң салық базасы анықталады және бюджетке төленуге
тиісті салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің сомасы
есептеледі.
Салықпұл – субъектінің біур объектіден төлейтін салық сомасы.
Салық жеңілдіктері – заңнамаға сәйкес төлеушілерді салықтан толық
немесе ішінара босату. Салық жеңілдіктеріне мыналар жатады:
Салық салынбайтын минимум – салық салудан толық босатылатын салық
объектісінің ең аз бөлігі;
Табыстың есептелген сомасынан шегерілетін шегерімдер (асыраудағы
жандарға, мүгедектерге – халықтан алынатын табыс салығы бойынша;
күрделі қаржыларға, әлеуметтік объектілерді ұстауға, табиғат қорғау
шараларына жұмсалатын шығындардың сомасынан - пайдаға салынатын
салық бойынша және т.т.);
Салық салынатын табыстың құрамына кіріктірілмейтін сома (мысалы,
босату кезіндегі ұйғарымды жәрдемақы, халықтан алынатын табыс салығы
бойынша өтемақы төлемдерінің сомасы);
Салық салудың жеке субъектілері мен төлеушілердің санаттары үшін
салық мөлшерлемесін төмендету.
Салық жеңілдіктеріне сонымен бірге төлеу мерзімін ұзарту және
салық бойынша бересіні есептеп шығару да жатады.
Жеңілдік кезеңі – салықтар бойынша заңмен белгіленген жеңілдіктердің
іс-әрекет ететін уақыты.
Салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен
міндеттіліктері - билік пен басқару органдарының салық заңнамасымен
реттеледі.
Салықтық бақылау – салық службасы органдарының салық заңнамасының
орындалуын, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы
жарналарының толық және уақтылы аударылуын бақылауы.
Салықтық бақылау мынадай нысандарда жүзеге асырылады:
салық төлеушілерді тіркеу есебі;
салық салу объектілері мен салық салумен байланысты объектілерді
есепке алу;
бюджетке түстетін түсімдерді есепке алу;
қосылған құнға салынатын салықты төлеушілерді есепке алу;
салық тексерістері;
камералдық бақылау;
салық төлеушілердің қаржы-шаруашылық қызметінің мониторингі;
фискалдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолдану ережелері;
акцизделетін тауарлардың кейбір түрлерін таңбалау және акциздік
постыларды белгілеу;
мемлекет меншігіне айналдырған мүлікті есепке алу, бағалау және
сату тәртібін сақтауды тексеру;
уәкілетті органдарға бақылау жасау.
Кедендік бақылау агенттігі өз құзыры шегінде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.