Қазақ поэзиясындағы есімдіктер

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Негізгі бөлім
1. Есімдіктердің зерттелу дәрежесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2. Қазақ поэзиясындағы есімдіктердің мағыналық топтары ... ... ...
2.1 Есімдіктердің жыраулар поэзиясындағы көрінісі ... ... ... ... ... ...
2.2 Абай поэзиясындағы есімдіктердің қолданылу сипаты ... ... ... ...
3. Есімдік түрлерінің қолданысындағы көркемдік.стильдік ерекшеліктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

Адамдар бір-бірімен тіл арқылы ұғынысады, іштегі ой-қиялының тамаша сырларын төгілтіп сыртқа шығарады. Ал тілдің негізгі байлығы - сөз. Сөз байлығы ұшан теңіз мұхит, сол мұхиттың түбінде маржанша төгіліп жатқан - поэзия. Дәл бір інжу тергендей ақын оны сөз теңізінен теріп алмақ!.
Іші алтын, сырты күміс сөз еркесін ердің ері, дананың данасы, ақынның да ақыны табады. Шын ақынға өлеңсіз тіршіліктің сәні жоқ болып көрінеді. Өлең оның жүрегіне азық, көңіліне қорек болып табылады. Өмір қайшылығының қат-қабатында да, табиғаттың сыр-сымбатында да, достық пен махаббатта да, жақсылық пен жамандықта да тіл бітіріп, ақын ойының нұр сәулесін түсіретін де өлең. Сондықтан да біз өмір өзені болған поэзияны - тіршіліктің көкейкесті мәселесі, яғни тарихтың айнасы деп қараймыз. Осы күні қазақ тілі мен әдебиетінің әр салаларында поэзия әр қырынан танылып, ондағы әрбір текті сөздерінің тегін қарастырып зерттеу жұмыстары жүргізіліп жатыр. «Білімдіден шыққан сөз, талаптыға болсын кез», - деп, Абай атамыз бағыт-бағдар сілтеп жол көрсетеді. Менің осы жұмысты қолға алып, тақырып таңдауыма себепкер әрі ойтүрткі болған сөздер тізбегі болатын. Поэзиямыздың бай мұрасынан тілге тиек етер байлығымыз - есімдіктер, олардың орны мен қолданылу аясы. Сонымен қатар есімдік әр кезеңде қандай дәрежеде, қандай сипатта қолданылды деген сұрақтар көлемінде сөз қозғаймыз. Есімдік қандай сөз табы екенін анықтау үшін, әртүрлі еңбектерде берілген анықтама-пікірлерді қарастырамыз.
Есімдікте нақты мағына жоқ, тек жалпы абстракты мағынада жұмсалады. Зат есім, сын есім, сан есімдердің орнына жүре беретін орынбасарлық қызметі бар есімдіктің қандай мағынада қолданылып отырғанын алдыңғы немесе соңғы сөздерден айыруға болады. Бұл туралы ғалым А.Ысқақов: «Есімдіктердің нақты мағыналары өздерінен бұрын айтылған сөйлемге немесе жалпы сөйлеу аңғарына қарай айқындалады» (21, 207), - дейді. Егер есімдіктердің нақты мағыналарын саралап қарайтын болсақ, сөздердің орнына, қолданылу аясына байланысты, біріншіден - заттың белгісін білдіретін сөздердің орнына жұмсалатын есімдіктер; екіншіден - заттық ұғымды беретін сөздердің орнына қолданылатын есімдіктер болып іштей екі жікке бөлінеді. Заттық ұғымды білдіретін сөздерді субстантивтік, заттың белгісін білдіретін сөздердің орынбасарларын атрибутивтік есімдіктер деп те атауға болады. Поэзия жанрында олардың контекстік мағынасын ажыратамыз. Мысалы:

1. Құнанбаев А. Шығармалары, Алматы, «Ғылым», 1977ж.
2. Айғабылов А. «Қазақ тілі морфологиясы», Алматы, «Білім», 1997ж.
3. Балақаев М. «Қазіргі қазақ тілі», Алматы, «Ана тілі», 1992ж.
4. Баскаков Н.А. «Введение в изучение тюркских языков», Москва, «Высшая школа», 1968ж.
5. Бектуров Ш., Серғалиев М. «Қазақ тілі», Алматы, «Білім», 1994ж.
6. «Бес ғасыр жырлайды», I том, Алматы, «Жазушы», 1989ж.
7. Ибатов А. «Қазақ тіліндегі есімдіктердің тарихынан», Алматы, «Ғылым», 1966ж.
8. Ибатов А. «Қазақ тілінің туынды сөздер сөздігі», Алматы, «Ғылым», 1988ж.
9. «Исследования по общей теории грамматики», Москва, «Наука»,1968г.
10. Кеңесбаев С., Жиенбаев С. «Қазақ тілінің грамматикасы», I-бөлім, Алматы, ОҚБ, 1949ж.
11. «Қазіргі қазақ тілінің сөзжасам жүйесі», Алматы, ҚазССР-нің «Ғылым» баспасы, 1989ж.
12. Қордабаев Т., Томанов М. «Тарихи грамматика мәселелері», Алматы, «Мектеп», 1975ж.
13. Құнанбаев А. «Шығармаларының толық жинағы», Алматы, Казмемкөркемәдеб. баспасы. 1961ж.
14. Құдайбергенов С. «Киргиз тилиндеги ат атоочор», Фрунзе, 1960ж.
15. Сыздықова Р. «Қазақ әдеби тілінің тарихы», Алматы, «Ана тілі», 1993ж.
16. Суник О.П. «Общая теория части речи», Ленинград, «Наука», 1966ж.
17. Тектіғұлова Ж. «Қ.Жұбанов және қазақ тілі тарихи грамматикасының проблемалары», Алматы, «Білім», 1994ж.
18. Төлеуов Ә. «Сөз таптары», Алматы, «Ғылым», 1982ж.
19. Томанов М. «Қазақ тілінің тарихи грамматикасы», А., «Мектеп», 1988ж.
20. Төлеуов Ә. «Қазақ тілінің есім категориясы», «Алматы», «Ғылым», 1965ж.
21. Ысқақов А. «Қазіргі қазақ тілі», Алматы, «Ана тілі», 1991ж.
22. Яссауи А. «Диуани Хикмет», Алматы «Ғылым», 1993 ж.
23. Поцелуевский А.П. Происхождение личных и указательных
местоимений. Ашхабад, 1947ж.
24. Ашнин Ф.Д. Указательные частицы в тюркских языках. Известия АНСССР, выпуск 5, 1958ж.
25. Айдаров Ғ. Орхон ескерткішінің тексі. А., «Ғылым», 1990 ж.