Жарақат ұғымы және түрлері

1. Жарақат
2. Жарақат түрлері
3. Алғашқы медициналық көмек

Жарақат (ағыл. trauma; injury; shock trauma; нем. Trauma n, Verletzugf; psychisches Trauma; гр. trauma - жарақ) - Сыртқы әсер ету (механикалық, химиялық, электрлік және т.т.) салдарлары тудырған ағзаның зақым алуы; психикалық жарақат — көңіл-күйдін әсер етуі тудырған психикалық зейіннің бұзылуы.[1][2]
Жарақат әр түрлі болады (денеге бөгде заттық кіріп кетуі, не кесіп кетуі, тістің орны, оқ тию т. б.); жарақаттанғанда сүйек, қан тамырлары мен нервтер зақымдануы мүмкін. Жарақаттың ауыр жеңілдігі (әсіресе басқа, кеуде мен ішке түскен жарақат қауіпті) оның қай жерде екендігіне, үлкен-кішілігіне, сондай-ақ қаншалықты ыластанғайына, қайның қанша кетпенше байланысты. Жарақат (хирургиялықтан басқасы) түскен кезде міндетті түрде және одан кейін де ластанады. Сондықтан жарақат тез жазылып кетуі үшін оны алғаш рет дұрыс таңудың маңызы зор. Егер мүмкіндік болса, медицина мекемесіне барып, сіреспе ауруына қарсы ектіріп, жарасын тандыру қажет. Жарақаттың қай түрі болса да ең алдымен қайын тоқатып, оған микроб түспеуі үшін дереу тандыру керек. Стерильденген дәкеден жасалған таңғыш өте қолайлы. Жараны тайраңда дәкенің үстіне мақта салады да, орап тасталды. Жарақатты таңу жөніндегі белгілі бір ережені сақтаған жөн: жарақатты жууға болмайды, өйткені оған іріңдететін микроб түсуі мүмкін. Жарадағы ағаттық жаңқасын, киімнің жыртылған жерінің шүберегін не топырақты, олар жарақаттың бетінде көрініп тұрса ғана алуға болады, бірақ жарақатқа қол тигізу ге мүлде болмайды. Стерильд енген материал-бинт болмаса, жарақатты ыстық үтікпен үтіктелген таза шүберекпен таңады. Егер жапан далада жарақаттанған адам жарасын таңатын арнайы ештеме табылмаса, онда отқа киіз немесе шүберекті күйдіре қақтал барып, жара бетіне салады да, жақсылан таңып тастанды. Содан кейін сырқатты ауруханаға жеткізу керек. Аяқ қолы ауыр жарақаттанып, сүйегі сынған адамды алғаш сынықтық екі жағына жақтау салып барып таңады. Үй жағдайында жарақатты таңудан бұрын оған қажетті заттық барлығын дайындал алу керек. Жарақатты таңу алдында көмек көрсететін адам көйлегінің жеңін шынтағынан жоғары түріп, тырнағын алуы тиіс, қолын сабындан жуып, орамалмен мұқият сүртіл құрғатуы қажет, ал шұғыл қимылдау керек болған жағдайда қолын спиртпен сүртеді.

1 Орысша-қазақша заңдық түсіндірме сөздік-анықтамалық. - Алматы: Жеті жарғы, 2008. ISBN 9965-11-274-6

2. О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл. ISBN 9965-752-06-0

3. Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Жарақат

Жарақат (ағыл. trauma; injury; shock trauma; нем. Trauma n, Verletzugf;
psychisches Trauma; гр. trauma - жарақ) - Сыртқы әсер ету (механикалық,
химиялық, электрлік және т.т.) салдарлары тудырған ағзаның зақым алуы;
психикалық жарақат — көңіл-күйдін әсер етуі тудырған психикалық зейіннің
бұзылуы.[1][2]
Жарақат әр түрлі болады (денеге бөгде заттық кіріп кетуі, не кесіп кетуі,
тістің орны, оқ тию т. б.); жарақаттанғанда сүйек, қан тамырлары мен
нервтер зақымдануы мүмкін. Жарақаттың ауыр жеңілдігі (әсіресе басқа, кеуде
мен ішке түскен жарақат қауіпті) оның қай жерде екендігіне, үлкен-
кішілігіне, сондай-ақ қаншалықты ыластанғайына, қайның қанша кетпенше
байланысты. Жарақат (хирургиялықтан басқасы) түскен кезде міндетті түрде
және одан кейін де ластанады. Сондықтан жарақат тез жазылып кетуі үшін оны
алғаш рет дұрыс таңудың маңызы зор. Егер мүмкіндік болса, медицина
мекемесіне барып, сіреспе ауруына қарсы ектіріп, жарасын тандыру қажет.
Жарақаттың қай түрі болса да ең алдымен қайын тоқатып, оған микроб түспеуі
үшін дереу тандыру керек. Стерильденген дәкеден жасалған таңғыш өте
қолайлы. Жараны тайраңда дәкенің үстіне мақта салады да, орап тасталды.
Жарақатты таңу жөніндегі белгілі бір ережені сақтаған жөн: жарақатты жууға
болмайды, өйткені оған іріңдететін микроб түсуі мүмкін. Жарадағы ағаттық
жаңқасын, киімнің жыртылған жерінің шүберегін не топырақты, олар жарақаттың
бетінде көрініп тұрса ғана алуға болады, бірақ жарақатқа қол тигізу ге
мүлде болмайды. Стерильд енген материал-бинт болмаса, жарақатты ыстық
үтікпен үтіктелген таза шүберекпен таңады. Егер жапан далада жарақаттанған
адам жарасын таңатын арнайы ештеме табылмаса, онда отқа киіз немесе
шүберекті күйдіре қақтал барып, жара бетіне салады да, жақсылан таңып
тастанды. Содан кейін сырқатты ауруханаға жеткізу керек. Аяқ қолы ауыр
жарақаттанып, сүйегі сынған адамды алғаш сынықтық екі жағына жақтау салып
барып таңады. Үй жағдайында жарақатты таңудан бұрын оған қажетті заттық
барлығын дайындал алу керек. Жарақатты таңу алдында көмек көрсететін адам
көйлегінің жеңін шынтағынан жоғары түріп, тырнағын алуы тиіс, қолын
сабындан жуып, орамалмен мұқият сүртіл құрғатуы қажет, ал шұғыл қимылдау
керек болған жағдайда қолын спиртпен сүртеді.
Жарақаттың үстін стерильденген дәке мен және сутегі тотығына немесе спирт
кем алынған мақтамен бастырып, жар айы мұқият жуады, есте болатын жағдай
жараға микроб түспеуі үшін оны ішінен сыртына қарай жуу керек. Содан кейін
жарақатқа тигізбей, айналасына йод жатады. Жарақатты уақытша таңған дәке
салфетканьі алып тастап, стерильденген дәкені бірнеше қабаттан салады.
Қысқыш (пинцет) болмаса, дәкені шетінен ептеп ұетайды. Салфетканы бүктемей,
жазып салу керек. Ал дәкенің үстіне тегістел, онша қалыңдатпай
гигроскопиялық (дұрыс — стерильденген) мақта салады. Содан кейін мұның
барлығын дәкеден жасалған бинтпен орап байлайды {Таңу ма- қаласын оқыңыз).
Сауда орындарында болатын жеке пакетті пайдалану өте қолайлы.
Жануарлардың тісі тиіп жарақат алған адамдар, жарақаты онша қауіпті болмаса
да дәрігерге көрінуі тиіс. Жарақат медициналық мекемелерде танылған болса,
оны үй жағдайында алмастырудың қажеті жоқ, өйткені жарақатқа инфекция
түсуі, қанауы мүмкін. Бірақ қайткенде де таңғышты алмастыру қажет болғанда,
кейбір ережені мұқият сақтау керек. Жар аға жабы сып қатып қалған таңғышты
бірден сыдырмай, алдымен үстіндегі мақталы алғаннан кейін дәкені бір
шетінен ептеп көтеріп, сутегі тотығын, риванол мен марганец қышқылы
калийінің ерітіндісін немесе ас тұзы ерітіндісін, сондай-ақ қайнаған жылы
су тамызып жібітеді. Жарақатқа компресс қағазын салуға болмайды. [3]
[өңдеу]
Жарақат ұғымы және түрлері

Денсаулыққа зиян келтіретін немесе өлімге әкелетін экзогенді әсерлер:

1. Механикалық жарақаттар

2. Оттегі жетіспеу

3. Физикалық жарақаттар

4. Биологиялық жарақаттар

5. Психикалық жарақаттар

6. Физиологиялық кернеулер

Жарақат дегеніміз – бір немесе бірн.еше факторлардың әсерінен ағза құрылысы
мен функциясының бұзылуы.

Жарақаттаушы факторлар дегеніміз – материалдық дене немесе жарақаттаушы
қабілеті бар матералдық құбылыстар.

Жарақаттаушы заттар: материалдық дене, құбылыстар (электр тоғы, сәулену,
жоғарғы немесе төменгі температуралар) болуады. Жарақат бір жерге немесе
бірнеше жерге әсер етуі мүмкін.

Жарақаттың түрлері:

Өндірістік жарақаттар

1.Өндірістік

2.Ауыл-шаруашылық
Өндірістік емес жарақаттар

1.Транспорттық жарақаттар

2.Тұрмыстық жарақаттар

3.Спорттық жарақаттар
Әскери жарақаттар

1.Соғыс кезінде

2.Бейбітшілік кезде

Механикалық жағдайда түскен жараның түрлері: сырып кету, жара, қан ұю,
сүйек сыну, ішкі органдардың зақымдануы.

Сырып кету – терінің сыртқы бөлігінің бұзылуы, мұнда эпидермис (дененің
сыртқы бөлігі) зақымданады. Бір тәулікте суланады, кейіннен кеуіп кетеді.
12 – 24 сағаттақабыршықтанады, 4 – 6 тәулікте түсіп қалады, 15 тәулікте
орыны қызарып, кейіннен білінбей кетеді. Жалпы жазылу уақыты 7 – 40 тәулік.
Тірі кезінде түскен жарада жазылу процестері жүреді, яғни жара теріден
жоғарырақ тұрады.

Жара – терінің сыртқы қабаты, тері асты клетчатка және кейбір органдарының
зақымдануы. Жараның кіру және шығу тесігі де болуы мүмкін. Шығу тесігі
болмаса оны соқыр жара деп атайды.

Жараның морфологиялық ерекшелігі оның қандай затпен болғанын және
механизімін айтады. Аққан қанның бағдары дененің координациясын айтады.
Жараның ұзақтығын оның жазылу процесіне байланысты айтады:

а. хирургиялық өңдеу жағдайында - 5 – 9 тәулікте жазылады;

б. үлкен жарада және инфекцияланғанда бірнеше апта және айлар;

в. 1 – 1,5 айда қызғылт, қызылдау, жұмысақ болады, кейіннен бозарады,
қатаяды. 12 айдан кейін тыртықтар бірдей болады.

Қан ұю – бұл терінің және тері астындағы қан тамырларының, зақымданып,
қанның сол жерде ұйып қалуы. Мұны қан құйылу немесе гематома дейді. Қан
кейбір қуыстарда, ткань аралықтарында тұрып қалады. Гематома – қысым, соққы
гематомалық мөлшері кеткен қанның шамасына тканьге және құйылу орнына
байланысты. Қан құйылудың өзгерістерін анықтау: көгеруі (1-4 күнде жүреді,
ал 3-8 күнде жойылады); көк-жасыл сарылау түсті болуы (3-8 күнде, ал 8 – 12
күнде кетеді); аралас түсте болуы (6-9 күнде, ал 12-16 күнде кетеді).
Гематоманың маңайы ісінеді, тканьдерде эритроциттер табылады.

Сүйек сыну. Сүйек сыну жартылай немесе толық деп аталады. Көбінесе жұмысақ
тканьдер мен ішкі органдар зақымданады. Өкпе эмболиясы болуы мүмкін -
өкпенің тесілуі.Ашық сынықта тері кесіледі, зақымданады. Жабық сынықта
терінің зақымдану көріністері болмайды. Морфологиялық өзгерістер сынықтың
түрін, механизімін қай затпен ұрған немесе бағдарын, күшін анықтайды.

Тура сынық дегеніміз – ұрған жердің сынуы. Қисық сынық дегеніміз –
қисайғанда шыдамай сынуы. Компрессионды сынық – сынықтардың ажырап кетуі,
мыжылып қалуы, жаншылу. Бас сүйегінің сынығы жарықшақ болуы мүмкін
тігістердің сөгілуі, жаншылуы (мыжылуы), тесілуі, кесілуі мүмкін.

Ішкі органдардың зақымдануы: Жабық жара, ашық жара, жаншылу болуы мүмкін.
Бұл кезде соққыдан немесе ауыр затпен мыжылудан, қан тамырларының кесілуі
болуы мүмкін. Ауыру жағдайларында кездесуі мүмкін.

Жарақаттар және кенет аурулар кезінде адамның тiршiлiк әрекетiнiң
қауiпсiздiгiнiң негiздерi

Табиғатта, сонымен бiрге адамның күнделiктi өмiрiнде тiптен әр түрлi
кездейсоқ жарақаттар және кенет аурулары кездеседi. Егер ол адамдардан
алыста көрсетсе, кiм адамға бұл жағдайда көмектеседi?

Ол ахуал бұл тек қана өзiнiң өзiне үмiт арта алады. Ол үшiн дегенмен
дәрiгерлiк бiлiмдердiң нақтылы жүгiмен орналастыруы және бiрiншi дәрiгерлiк
жәрдемдi көрсетуге икемi болуы керек. Бiрiншi дәрiгерлiк жәрдемнiң
негiздерiнiң бiлiмi ұтылудың қазiргi құралдарының қолдануымен әскери дауда
сонымен бiрге пайда болу жағдайына керек.

Бiзге тарихтарынан дәрiгерлiк жәрдемдi көрсетудегі мәселе, әсiресе өткiр
уақытында тұратыны белгiлi Ұлы отан соғысы КСРО тұрғын және тылдың
объекттерiне 30000 шабуылдан астамы 1941-1945 жылда авиацияның неміс -
фашистік және 600000 шақты фугастық және көп миллион өртегiш бомбалар
құлатқан. Тұрғындардың арасында сонымен бiрге дәрiгерлiк жәрдем талап
ететiн 140000 шақты жәбiрленушiлер болды.

Бiлiмдердiң бiрiншi дәрiгерлiк жәрдем көрсетуiндегi өзектiлiк өз мәнi
жоғалтпады және қазiргі уақытта.

Алғашқы көмектің сауалдары. Медициналық қобдиша.

Алғашқы медициналық көмек- ол денсаулық қорғауын және жарақаттанған, ауырып
қалған адамдардың өмірін сақтауға жеңіл шаралар жиыны. Алғашқы медициналық
көмектің негізгі мақсаты манипуляция арқылы ауыр жарақаттардан сақтап қалу
не болмаса зардап шегуін азайту, көбінесе зардап шеккендерге өмір сақтау.

Алғашқы көмек медицина жұмыскерлердің келгеннен бұрын орында сауатты да
епті көрсетілу тиісті, не болмаса жарақаттанған кісіні ауруханаға тасымал
кезінде.

Алғашқы көмектің міндеті қауіпті жарақаттардан зардап шегуін қан кетуін
және кенетті асқынып кетуін ескерту.

Алғашқы көмек жылдам көрсетілу тиіс, бірақ оның сапасына кемшілік
болдырмау.

Алғашқы дәрігерлік алдында көмек ең маңыздысы жарақаттанған адамнан киім
шешуді білу. Сындырып алған кезде қатты қан кету кезінде, сана сезім
жоғалту кезінде, термиялық және химиялық күю кезінде ол өте маңызды.
Жарақаттанған кісіні жарақат алған жерінен аударуға және сүйреу ол ауруды
күшейту мағына береді, естен тануға және қауіптіі ашқынуға әкеліп
соқтырады.

Жарақаттанған адамды көтеріңкіреу астынан ұстап көтеру керек. Ол үшін екі
не бірнеше адамдар қатысуы керек.егер де жарақаттанған адам есінде болса
онда ол көмектесушінің мойнынан ұстап тұруы керек. Алғашқы көмек
көрсеткенде әсіресе термиялық және химиялық күйю кезде жарақаттанған адамды
шешіндіру керек. Егер де жаралы жер жоғарыда онда, киімді сау қолынан шешу
керек содан кейін жаралы қолынан жейдені жеңіп жинау керек.

Солайша төменде болса онда шалбар да солай шешіледі. Егер де киім жарақат
алған адамнан шешу қиынға түссе онда ол тігіс жерінен сөгу керек. Ол үшін
екі адамның қатысқаны дұрыс. Қан өтуі кезінде көбінесе киімді қан өту
жерінен жоғарырақ кесу керек. Күйіп қалған жағдайда киім жабысды немесе
терге сіңіп күйіп қалады, күйген жер айналасындағы матаны кесу керек, еш
уақытта оны жұлуға болмайды. Таңғышты күйіп қалған жердің бетіне байлау
керек.

Естеріңізде сақтаңыз! Жарақат алған адамға көз қарас алғашқы көмек
жүйесінде маңызды көңіл бөліну тиісті. Жарақат алған адамға жеңіл желпі
қарағандық оның сауығын нәтижесін төмендетеді.

Ішетін дәрілерді қабылдаған кезде оның пайдасы қаьылдаған мөлшеріне
байланысты. Балаларға 2-3 есе ересек адамдарға қарағанда аз беру керек..
содан басқа дәріні берер алдында жарақат алған адамнан дәріні көтере
алатынын анықтау қажет. Ішкі құрылыс жарақат алған кезде дәріні беруге
болмайды.

Медициналық қобдишалар, байлау құралдары және олардың арнауы.

Жарақат алған кезде немесе аурып қалғанда алғашқы көмек көрсету мақсатында
медициналық қобдишаның ішіндегі дәрі-дәрмектер таңып байлау материалдарды
қолдану қажет. Олар болмаған жағдайда қол астында бар нәрсені имитация
ретінде алғашқы көмек көрсету тиіс.

Алғашқы медициналық көмек стандарттық құралдарда тоқталамыз. Медициналық
қобдиша – ол алғашқы медициналық жәрдем ретінде және бір-біріне ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.