Дыбыс толқындары



Адам дыбыс әлемінде өмір сүруде
Дыбыс дегеніміз – құлақ не естісе, сол. Біз адамдардың даусын, құстың сайрағанын, музыка аспаптарының дыбысын, желді күнгі орман шуылын, теңіздің жағаға соққан толқындарының шуылын, күн күркіреуін естиміз. Жұмыс істеп тұрған машиналардың тарсылы, қозғалған транспорт және т. б. дыбыс шығарады. Дыбыс құбылыстарын оқып үйрететін физика бөлімі акустика деп аталады.
Дыбыстың таралуы – дыбыс толқындары
Дыбыс көзі – тербелістегі денелер. Дыбыс көзі – тербелістегі денелер екеніне көз жеткізу қиын емес. Бұны музыкалық аспаптардың шектерінің дыбыс шығаруын бақылау арқылы көреміз. Дыбыс шығарған кезде, әсіресе, орта тұсында, шектер жуандаған сияқты болып көрінеді. Шектердің сыртқы түрініде осындай өзгерісі олардың тербеліс салдарынан болады.
Дыбыс құбылыстарын оқып үйренгенде дыбыс кезі ретінде арнайы прибор – камертон пайдаланылады. Камертон дегеніміз – ұстатқышқа бекітілген, иілген металл стержень. Камертонның ұстатқышы әдетте ағаш жәшікке орнатылады (жәшіктің неге керек екенін ілгеріде түсіндіреміз).
Камертон тармағын балғамен соғып қалып, біз таза музыкалық дыбыс естиміз. Дыбыс шығарған камертонға кішкене шарды жақындатсақ шардың одан кейін қарай серпіле-тебілетінін байқаймыз (22-сурет). Бұл дыбыс шығарып тұрғанда камертон ашасының тербелетінін дәлелдейді.
Бұл жерде камертонға, маятниктің тербеліс жағдайындағыдан, өз тербелісін өзі жазып алуын «тапсыруға» болады. Бұл үшін камертонның бір тармағына ине сияқты үшкір нәрсе бекітіп қойып, оны күйеленген шыны пластннканың бетімен шапшаң жүргізіп шығады (23, а-сурет). Біз өзімізге таныс синусонда сызығын көріп отырмыз (23, б-сурет). Ендеше, камертон тармақтары гармониялық тербеліс жасайды.
Дыбыс көзі мен дыбысты қабылдайтын құлақтың арасында серпімділік қасиеті бар қандай да бір орта (ондай орта көбінесе ауа) болады. Дәл осы ортада дыбыс көзінен тербелістер – дыбыс толқындары таралады. Ол құлақ жарғағына әсер етеді. Құлақ жарғағының тербелістері дыбыс болып қабылданады. Дыбыс барып жетуі үшін дыбыс таралатын материялық ортаның болуы міндет. Егер ауа насосымен қоңырау астындағы ауа сорылып алынса, онда біз сырттары электр қоқырауының шылдырын естімейміз.

Пән: Физика
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:   
Дыбыс толқындары
Адам дыбыс әлемінде өмір сүруде
Дыбыс дегеніміз – құлақ не естісе, сол. Біз адамдардың даусын, құстың
сайрағанын, музыка аспаптарының дыбысын, желді күнгі орман шуылын, теңіздің
жағаға соққан толқындарының шуылын, күн күркіреуін естиміз. Жұмыс істеп
тұрған машиналардың тарсылы, қозғалған транспорт және т. б. дыбыс шығарады.
Дыбыс құбылыстарын оқып үйрететін физика бөлімі акустика деп аталады.
Дыбыстың таралуы – дыбыс толқындары
Дыбыс көзі – тербелістегі денелер. Дыбыс көзі – тербелістегі денелер
екеніне көз жеткізу қиын емес. Бұны музыкалық аспаптардың шектерінің дыбыс
шығаруын бақылау арқылы көреміз. Дыбыс шығарған кезде, әсіресе, орта
тұсында, шектер жуандаған сияқты болып көрінеді. Шектердің сыртқы түрініде
осындай өзгерісі олардың тербеліс салдарынан болады.
Дыбыс құбылыстарын оқып үйренгенде дыбыс кезі ретінде арнайы прибор –
камертон пайдаланылады. Камертон дегеніміз – ұстатқышқа бекітілген, иілген
металл стержень. Камертонның ұстатқышы әдетте ағаш жәшікке орнатылады
(жәшіктің неге керек екенін ілгеріде түсіндіреміз).
Камертон тармағын балғамен соғып қалып, біз таза музыкалық дыбыс
естиміз. Дыбыс шығарған камертонға кішкене шарды жақындатсақ шардың одан
кейін қарай серпіле-тебілетінін байқаймыз (22-сурет). Бұл дыбыс шығарып
тұрғанда камертон ашасының тербелетінін дәлелдейді.
Бұл жерде камертонға, маятниктің тербеліс жағдайындағыдан, өз
тербелісін өзі жазып алуын тапсыруға болады. Бұл үшін камертонның бір
тармағына ине сияқты үшкір нәрсе бекітіп қойып, оны күйеленген шыны
пластннканың бетімен шапшаң жүргізіп шығады (23, а-сурет). Біз өзімізге
таныс синусонда сызығын көріп отырмыз (23, б-сурет). Ендеше, камертон
тармақтары гармониялық тербеліс жасайды.
Дыбыс көзі мен дыбысты қабылдайтын құлақтың арасында серпімділік
қасиеті бар қандай да бір орта (ондай орта көбінесе ауа) болады. Дәл осы
ортада дыбыс көзінен тербелістер – дыбыс толқындары таралады. Ол құлақ
жарғағына әсер етеді. Құлақ жарғағының тербелістері дыбыс болып
қабылданады. Дыбыс барып жетуі үшін дыбыс таралатын материялық ортаның
болуы міндет. Егер ауа насосымен қоңырау астындағы ауа сорылып алынса, онда
біз сырттары электр қоқырауының шылдырын естімейміз.
Дыбыс толқындары қалай пайда болады? Мәселен, қоңырау қабырғалары
тербелгенде ортаның бөлшектерін өзінің ауытқу бағытына иіреді де, сол жерде
ауа бөлшектері топтасады. Периодтың келесі жартысында топтасу сол жерде
ортаның сиреуімен алмасады. Бұл топтасу мен сиреулер қоңырау қабырғаларының
тербеліс сызығымен таралады (24-сурет). Олай болса, ауадағы дыбыс толқыны
бөлшектердің тербелісі оның таралу бойымен өтетін қума толқын болып
табылады.
Дыбыс сондай-ақ сұйық, қатты ортада да тарала алады. Өзенге немесе
теңізге сүңгіген адам су астында теплоходтың өсу винтінің, тастың дыбысын
т. б. жақсы естілетінін біледі. Құлағымызды рельске тоссақ жүріп бара
жатқан поездың дыбысы жақсы естіледі. Алыстан құйғытып келе жатқан салт
аттының ат тұяғының дыбысы жер арқылы жақсы естіледі.
Сұйықтардағы бөлшектердің тербелісін сұйықтың сығылуы және ұлғаюы
кезіндегі серпімділік күші тудырады. Сондықтан сұйықтардағы дыбыс
толқындары – бұл да қума толқындар. Алайда қатты денелерде дыбыс толқындары
көлденең болуы да мүмкін. Бұл қатты денелерде сығылу және созылу
деформациясынан басқа бір деформация болуымен байланысты. Егер стерженнің
бір ұшынан ұзына бойымен емес, ұзындығына кесе көлденең шертіп (не ұрып)
қалсақ, онда бұл стержень қабаттарының бірін басқаларға қатысты ығысуға
келтіреді. Мұндай деформация ығысу деформациясы деп аталады. Бұл деформация
кезінде де стержень пішінін орнына келтіретін серпімділік күші пайда
болады. Бұл жағдайда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Өндірістік ғимараттарда шуды төмендетудің құрылыс – акустикалық әдісі
Мектеп ұжымында “Механикалық тербелістер мен толқындар” тарауының әдістемесі
Акустика элементтері
Ультрадыбыс
Өндірістік ғимаратта шудың туындау көзі. Желдету жүйесін пайдалану
Жаңа буын оқулығы бойынша электрондық оқулық (9-сынып)
Жиіліктің октавалық жолақтарындағы дыбыс
Механикалық тербелістер, механикалық толқындар
Көру, есту, иіс, дәм, тепе-теңдік талдағыштарының бөлімдері
Радиобайланыс
Пәндер