Жалпы білім беретін мектептер тәжірибесінде оқытудың жаңа технологияларын пайдалану жолдары
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3.6
І. тарау. Әлемдік білім жүйесіндегі технологиялық үрдіс.
1.1. Білім үрдісіндегі “технология” ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7.24
1.2.Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялардың негізгі сипаттамалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24.52
ІІ . тарау. Оқытудың жаңа технологиялары Оңтүстік Қазақстан облысы мектептерінің іс. тәжірибелерінде
2.1.Оңтүстік Қазақстан облысы мектептері тәжірибесінде қолданылатын жаңа педагогикалық технологиялар және олардың сипаттамалары ... ... ... ... ... ... 53.64
2.2.Жаңа педагогикалық технологияларды оқыту үрдісінде пайдалану тәжірибелерінен ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..64.71
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...72.76
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 77.80
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3.6
І. тарау. Әлемдік білім жүйесіндегі технологиялық үрдіс.
1.1. Білім үрдісіндегі “технология” ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7.24
1.2.Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялардың негізгі сипаттамалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24.52
ІІ . тарау. Оқытудың жаңа технологиялары Оңтүстік Қазақстан облысы мектептерінің іс. тәжірибелерінде
2.1.Оңтүстік Қазақстан облысы мектептері тәжірибесінде қолданылатын жаңа педагогикалық технологиялар және олардың сипаттамалары ... ... ... ... ... ... 53.64
2.2.Жаңа педагогикалық технологияларды оқыту үрдісінде пайдалану тәжірибелерінен ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..64.71
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...72.76
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 77.80
Кіріспе
Диплом жұмысының көкейкестілігі:
XXI ғасырда Қазақстан Республикасындағы қайта құрулар, экономиканы дамытудағы жаңа стратегиялық бағдарлар, қоғамның ашықтығы, оның жедел ақпараттануы мен қарқынды дамуы білім беруге қойылатын талаптарды түбегейлі өзгертті.
Әлемнің жетекші елдерінің көпшілігі олардың білім беру жүйесін, білім берудің мақсатын, мазмұны мен технологияларын оның нәтижесіне қарап бағалайтын болды. Білім берудің қазіргі негізгі мақсаты білім алып, білік пен дағды-машыққа қол жеткізу ғана емес, солардың негізінде дербес, әлеуметтік және кәсіби біліктілікке – ақпаратты өзі іздеп табу, талдау және ұтымды пайдалану, жылдам қарқынмен өзгеріп жатқан бүгінгі дүниеде лайықты өмір сүру және жұмыс істеу болып табылады.
Қазақстан Республикасы “Білім туралы” Заңының 8-бабында “Білім беру жүйесінің басты міндеті - оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық коммуникациялық желілерге шығу, ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке тұлғаны қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау” - деп атап көрсеткендей-ақ, қазіргі кезеңде әрбір мұғалімнің алдына қойып отырған басты міндеттерінің бірі- оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және жаңа педагогикалық технологияны меңгеру(1).
Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында жалпы білім берудің мақсаты – қазіргі қоғам талабына сай алынған терең білім, білік, дағдылар мен құзырлықтардың негізінде еркін бағдарлай білетін, қойылған мақсатқа танымдық қызмет жасау арқылы жете алатын, өз бетінше дұрыс, тиімді шешімдер қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру екендігі көрсетілген.(2) Оны жүзеге асыру-мектептерде оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға септігін тигізетін оқу үрдісін ұйымдастырудың тәсілдерін, әдістері мен нысандарын іздестіруге өзекті сипат береді.
Қазақстан мектебінің алдына қойып отырған мақсаты - инновациялық оқыту технологиясы арқылы оқу мен тәрбие жұмысын дамыту, еліміздің әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсарту бағытында оқушыларға жүйелі, нақты білім беру. Алайда, инновациялық педагогикалық технологияларды қажетті деңгейде қолдану және осы арқылы оқушылардың білім деңгейін , шығармашылық қабілетін қоғамдық сұранысқа сай қалыптастыру еліміздің барлық жалпы білім беретін мектептерінің дағдылы ісіне айнала қойған жоқ. Әлі де болса көптеген мектептер оқыту процесін ұйымдастыру мен жүргізуде оқытудың дәстүрлі әдістері мен тәсілдерін пайдаланумен шектелуде. Инновациялық педагогикалық технологияларды қолдану мектепті сапалы түрлендіруге, жаңашыл жобаларды енгізуге, оны тиімді басқаруға негіз болып, әрбір мектепке өзіндік даму жолын табуға, әрбір мұғалімге өзінің әдістемелік жүйесін құруға септігін тигізер еді. Сондықтан қазіргі кезеңде оқытудың инновациялық технологияларын мектеп практикасына белсенді түрде ендіру – қоғам талабы.
Осыған байланысты біз дипломдық зерттеу жұмысының тақырыбы ретінде “Жалпы білім беретін мектептер тәжірибесінде оқытудың жаңа технологияларын пайдалану жолдары” – тақырыбын таңдап алдық.
Инновациялық педагогикалық технологияларды теориялық және ғылыми-қолданбалы бағыт тұрғысынан зерттеу арқауы етіп, оларды оқу үрдісін жетілдіру бағытында қолдану мәселелерімен В.П.Беспалько, В.В.Егоров, М.В.Кларин, В.М.Монахов, Қ.Қабдықайырұлы, М.М.Жанпейісова, Ж.А.Қараев, Г.К.Селевко, Ш.Таубаева, Л.А.Шкутина, т.б. ғалымдар айналысты.
Жұмыстың мақсаты: Оңтүстік Қазақстан облысының жалпы білім беретін орта мектептерінде оқытудың жаңа технологияларын пайдалану жолдарын іздестіру, озық тәжірибелерді жинақтау және жалпылау.
Зерттеу нысаны: Жалпы білім беретін орта мектептердегі педагогикалық процесс.
Зерттеу пәні: Жалпы білім беретін орта мектептердегі оқыту процесі
Зерттеудің міндеті:
- “Технология”, “инновациялық технология”, “педагогикалық технология” ұғымдарының мәнін педагогика ғылымының қазіргі кезеңдегі даму деңгейі тұрғысынан сипаттау.
- Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялардың негізгі сипаттамаларын талдау.
- Оңтүстік Қазақстан облысының жалпы білім беретін мектептерінің іс-тәжірибесінде қолданылатын оқытудың жаңа технологияларын анықтау, оларды
талдау және жинақтау.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: Іс-әрекет теориясы, Тұлға теориясы, таным теориясы, П.Я.Гальпериннің ақыл-ой әрекетін кезеңдеп қалыптастыру теориясы, Қазақстан Республикасының 2007- жылдың 27-шіл-десінде қабылдаған “Білім беру туралы заңы”.
Зерттеу көздері: Зерттеу нысанына байланысты педагогикалық-психологиялық әдебиеттер, “ Қазақcтан мұғалімі” газеттері, “Ізденіс”, “Қазақстан мектебі” журналдарының 1990-2008 жылдар аралығындағы сандары, Оңтүстік Қазақстан облысының кадрлар біліктілігін арттыру және жаңа технологияларды дамыту институтының әдебиет қоры мен мұраханасының материалдары.
Зерттеу әдістері: Педагогикалық тұрғыдан ғылыми теориялық талдау әдісі, озық тәжірибелерді жинақтау және жалпылау әдістері, мұрахана материалдарын талдау және жалпылау әдістері, педагогикалық бақылау әдісі, сұрақ-жауап әдістері, әңгімелесу әдісі.
Диплом жұмысының көкейкестілігі:
XXI ғасырда Қазақстан Республикасындағы қайта құрулар, экономиканы дамытудағы жаңа стратегиялық бағдарлар, қоғамның ашықтығы, оның жедел ақпараттануы мен қарқынды дамуы білім беруге қойылатын талаптарды түбегейлі өзгертті.
Әлемнің жетекші елдерінің көпшілігі олардың білім беру жүйесін, білім берудің мақсатын, мазмұны мен технологияларын оның нәтижесіне қарап бағалайтын болды. Білім берудің қазіргі негізгі мақсаты білім алып, білік пен дағды-машыққа қол жеткізу ғана емес, солардың негізінде дербес, әлеуметтік және кәсіби біліктілікке – ақпаратты өзі іздеп табу, талдау және ұтымды пайдалану, жылдам қарқынмен өзгеріп жатқан бүгінгі дүниеде лайықты өмір сүру және жұмыс істеу болып табылады.
Қазақстан Республикасы “Білім туралы” Заңының 8-бабында “Білім беру жүйесінің басты міндеті - оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық коммуникациялық желілерге шығу, ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке тұлғаны қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау” - деп атап көрсеткендей-ақ, қазіргі кезеңде әрбір мұғалімнің алдына қойып отырған басты міндеттерінің бірі- оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және жаңа педагогикалық технологияны меңгеру(1).
Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында жалпы білім берудің мақсаты – қазіргі қоғам талабына сай алынған терең білім, білік, дағдылар мен құзырлықтардың негізінде еркін бағдарлай білетін, қойылған мақсатқа танымдық қызмет жасау арқылы жете алатын, өз бетінше дұрыс, тиімді шешімдер қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру екендігі көрсетілген.(2) Оны жүзеге асыру-мектептерде оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға септігін тигізетін оқу үрдісін ұйымдастырудың тәсілдерін, әдістері мен нысандарын іздестіруге өзекті сипат береді.
Қазақстан мектебінің алдына қойып отырған мақсаты - инновациялық оқыту технологиясы арқылы оқу мен тәрбие жұмысын дамыту, еліміздің әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсарту бағытында оқушыларға жүйелі, нақты білім беру. Алайда, инновациялық педагогикалық технологияларды қажетті деңгейде қолдану және осы арқылы оқушылардың білім деңгейін , шығармашылық қабілетін қоғамдық сұранысқа сай қалыптастыру еліміздің барлық жалпы білім беретін мектептерінің дағдылы ісіне айнала қойған жоқ. Әлі де болса көптеген мектептер оқыту процесін ұйымдастыру мен жүргізуде оқытудың дәстүрлі әдістері мен тәсілдерін пайдаланумен шектелуде. Инновациялық педагогикалық технологияларды қолдану мектепті сапалы түрлендіруге, жаңашыл жобаларды енгізуге, оны тиімді басқаруға негіз болып, әрбір мектепке өзіндік даму жолын табуға, әрбір мұғалімге өзінің әдістемелік жүйесін құруға септігін тигізер еді. Сондықтан қазіргі кезеңде оқытудың инновациялық технологияларын мектеп практикасына белсенді түрде ендіру – қоғам талабы.
Осыған байланысты біз дипломдық зерттеу жұмысының тақырыбы ретінде “Жалпы білім беретін мектептер тәжірибесінде оқытудың жаңа технологияларын пайдалану жолдары” – тақырыбын таңдап алдық.
Инновациялық педагогикалық технологияларды теориялық және ғылыми-қолданбалы бағыт тұрғысынан зерттеу арқауы етіп, оларды оқу үрдісін жетілдіру бағытында қолдану мәселелерімен В.П.Беспалько, В.В.Егоров, М.В.Кларин, В.М.Монахов, Қ.Қабдықайырұлы, М.М.Жанпейісова, Ж.А.Қараев, Г.К.Селевко, Ш.Таубаева, Л.А.Шкутина, т.б. ғалымдар айналысты.
Жұмыстың мақсаты: Оңтүстік Қазақстан облысының жалпы білім беретін орта мектептерінде оқытудың жаңа технологияларын пайдалану жолдарын іздестіру, озық тәжірибелерді жинақтау және жалпылау.
Зерттеу нысаны: Жалпы білім беретін орта мектептердегі педагогикалық процесс.
Зерттеу пәні: Жалпы білім беретін орта мектептердегі оқыту процесі
Зерттеудің міндеті:
- “Технология”, “инновациялық технология”, “педагогикалық технология” ұғымдарының мәнін педагогика ғылымының қазіргі кезеңдегі даму деңгейі тұрғысынан сипаттау.
- Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялардың негізгі сипаттамаларын талдау.
- Оңтүстік Қазақстан облысының жалпы білім беретін мектептерінің іс-тәжірибесінде қолданылатын оқытудың жаңа технологияларын анықтау, оларды
талдау және жинақтау.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: Іс-әрекет теориясы, Тұлға теориясы, таным теориясы, П.Я.Гальпериннің ақыл-ой әрекетін кезеңдеп қалыптастыру теориясы, Қазақстан Республикасының 2007- жылдың 27-шіл-десінде қабылдаған “Білім беру туралы заңы”.
Зерттеу көздері: Зерттеу нысанына байланысты педагогикалық-психологиялық әдебиеттер, “ Қазақcтан мұғалімі” газеттері, “Ізденіс”, “Қазақстан мектебі” журналдарының 1990-2008 жылдар аралығындағы сандары, Оңтүстік Қазақстан облысының кадрлар біліктілігін арттыру және жаңа технологияларды дамыту институтының әдебиет қоры мен мұраханасының материалдары.
Зерттеу әдістері: Педагогикалық тұрғыдан ғылыми теориялық талдау әдісі, озық тәжірибелерді жинақтау және жалпылау әдістері, мұрахана материалдарын талдау және жалпылау әдістері, педагогикалық бақылау әдісі, сұрақ-жауап әдістері, әңгімелесу әдісі.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Қазақстан Республикасының “Білім туралы” Заңы /баптары бойынша түсіндірмелерімен/ және оны жүзеге асыру жөніндегі негізгі құжаттар. Астана, 2000.
2. Қазақстан Республикасы “Білім мемлеттік бағдарламасы” /Қазақстан мұғалімі. 2000.-№33-34./
3. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы. /Қазақстан мектебі. 2004-№2/(1).
4. Қазақстан Республикасында гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы. – Алматы: Қазақстан, 1999(2).
5. Т.Мейірманқұлова. Білім берудегі инновациялық технологиялар. Алматы., 2005.
6. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты – Астана, 2001(3).
7. М.Валиева. Білім беру технологиялары және оларды оқу-тәрбие үрдісіне енгізу жолдары. (Әдістемелік нұсқау) – Алматы, 2002(4).
8.К.Ж.Бұзаубақова Жаңа педагогикалық технология. Алматы, 2004, 21-бет(5).
9.Қ.А.Сарбасова. Инновациялық технологиялар. Алматы., 2006.
10. Н.Р.Юсуфбекова. Общие основы педагогической инноватики. Опыт разработки теории инновационных процессов в образовании. Москва, 1991(6).
11.Қ.А.Сарбасова. Инновациялық педагогикалық технологиялар негізінде бастауыш сынып мұғалімдерінің даярлығын жетілдіру. Қарағанды, 2005(7).
12.М.М.Жанпейсова. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде. Алматы., 2002
13.К.Өстеміров. А.Айтбаева Қазіргі білім беру технологиялары Алматы, 2006, 4-бет(8).
14.Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы 2006 №5-6, 25-бет(9).
15.Р.Т.Қожамжарова, К.Х.Бектенғалиева, Қ.Қ.Қадірбаева. Білім мекемесі- оқу тәрбие ордасы. Шымкент-Алматы, 2002.
16.К.Ангеловски. Учителя и инновации. Москва, 1991(10).
17.15.11. Беспалько В.П. Программированное обучение. Дидактические основы. – М., 1970(11).
18.16.12. Дьяченко В.К. Новая педагогическая технология учебно-воспитательного процесса. Усть-Каменогорск.-1982(12).
19.17.Т.Сабиров. Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдары. Алматы, 1978(13).
20.Лысенкова С.Н. Методом опережающего учения. М., 1988.
21.Т.Г.Новикова. Экспертиза инновационной деятельности в образовании. Москва, 2006(14).
22.В.В.Гузеев. Методы и организационные формы обучения. Москва, 2001(15).
23.Таубаева Ш.Т., Лактионова С.Н. Педагогическая инноватика как теория и практика нововведений в системе образования. Алматы, 2001.
24.Қазақстан Республикасы жалпы білім беретін мектептерінің тұжырымдамасы. Қазақстан Республикасын жалпы білім беретін мектептері білім мазмұнының тұжырымдамасы. Алматы:РБ кабинеті, 1995(16).
25.Инновационное обучение: Стратегия и практика. /Под.ред. В.Я.Ляудис.-М.-1994./
26.Қ.Ж.Бұзаубақова. “Жаңа педагогикалық технология” тренингі /оқу-әдістемелік құрал/. Алматы., 2005.
27.Тілеуова С.С. Әліпбек.А. Педагогика. Шымкент, 2006.
28.Бегалиев Т. Педагогика. Қысқаша лекциялар курсы. Оқу құралы. Тараз., 2002.
29. Шаталов В.Ф. Педагогическая проза; из опыта работы школ г.Донецка. М., 1980.
30. Юдин В.В. Педагогическая технология. Ярославль, 1997.
31.Лихачев Б.Т. Педагогика. Курс лекций: Учебное пособие для студентов пед.учебных заведений и слушателей ИПК и ФПК.-М., 1998.
32. Абыканова Б.Т. Компьютерлік технологияны пайдалану арқылы оқушылардың танымдық белсенділігінің арттырудың дидактикалық шарттары. Алматы., 2005.
33. УстемировК.У., Шаметов Н.Р., Бакиров Р.Т. Современные образовательные технологии технические системы обучения. Алматы, 2006(17).
34. С.Әбдіманапов. Елдік өркендеу және инновациялық даму. // Егемен Қазақстан, 2007, 28 сәуір(18).
35. Керимбаева М.С. Инновационные процессы в школе: проблемы, перспективы, поск.- Алматы. 1995.
36. А.Г.Маджуга, А.Б.Саипов, Г.Ж.Мусурманова. Использование традиционных и активных форм и методов обучения в педагогическом процессе. Шымкент, 2004(19).
37. А.К.Ахметов. Принципы технологии и содержание образовательной программы. – Алматы, 1995.
38. Анатолий Гин. Приемы педагогической техники.
39. Москва, 1999, 11-бет(20).
40. В.М.Монахов. Технологические основы проектирования и конструирования учебного процесса. Волгоград. 1995.
41.Оңтүстік Қазақстандағы жаңашыл мектептер. Шымкент – 2007, 18-бет. (21).
42.М.В.Кларин. Инновационные модели обучения в зарубежных педагогических поисках. М., 1994, 8-бет(22).
43. Щуркова Н. Е. Педагогическая технология. М., 2002. С. 12.
44. Селевко Г. К. Опыт системного анализа современных педагогических систем // Школьные технологии. 1996. № 6.
45.Беспалько В. П. Педагогика и прогрессивные технологии обучения
М., 1995.
46. Поташник М.М., Моисеев А. М. Управление современной школой (В вопросах и ответах). М.: Новая школа, 1997.
47.Шамова Т. И., Третьяков П. И., Капустин Н. П. Управление образе
вательными системами: Учеб. пособие для студ. высш. учеб, заведений /
Под ред. Т. И. Шамовой. М.: ВЛАДОС, 2001.
48. Махмудов.М. Мектепте проблемалы оқытуды ұйымдастыру. Алматы., 1999
49. Крысько В.Г. Психология и педагогика в схемах и таблицах. М., 2000.
50. Садыков Т.С. Абылкасымова А.Е. Дидактические основы обучения в высшей школе. Алматы., 2000.
1. Қазақстан Республикасының “Білім туралы” Заңы /баптары бойынша түсіндірмелерімен/ және оны жүзеге асыру жөніндегі негізгі құжаттар. Астана, 2000.
2. Қазақстан Республикасы “Білім мемлеттік бағдарламасы” /Қазақстан мұғалімі. 2000.-№33-34./
3. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы. /Қазақстан мектебі. 2004-№2/(1).
4. Қазақстан Республикасында гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы. – Алматы: Қазақстан, 1999(2).
5. Т.Мейірманқұлова. Білім берудегі инновациялық технологиялар. Алматы., 2005.
6. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты – Астана, 2001(3).
7. М.Валиева. Білім беру технологиялары және оларды оқу-тәрбие үрдісіне енгізу жолдары. (Әдістемелік нұсқау) – Алматы, 2002(4).
8.К.Ж.Бұзаубақова Жаңа педагогикалық технология. Алматы, 2004, 21-бет(5).
9.Қ.А.Сарбасова. Инновациялық технологиялар. Алматы., 2006.
10. Н.Р.Юсуфбекова. Общие основы педагогической инноватики. Опыт разработки теории инновационных процессов в образовании. Москва, 1991(6).
11.Қ.А.Сарбасова. Инновациялық педагогикалық технологиялар негізінде бастауыш сынып мұғалімдерінің даярлығын жетілдіру. Қарағанды, 2005(7).
12.М.М.Жанпейсова. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде. Алматы., 2002
13.К.Өстеміров. А.Айтбаева Қазіргі білім беру технологиялары Алматы, 2006, 4-бет(8).
14.Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы 2006 №5-6, 25-бет(9).
15.Р.Т.Қожамжарова, К.Х.Бектенғалиева, Қ.Қ.Қадірбаева. Білім мекемесі- оқу тәрбие ордасы. Шымкент-Алматы, 2002.
16.К.Ангеловски. Учителя и инновации. Москва, 1991(10).
17.15.11. Беспалько В.П. Программированное обучение. Дидактические основы. – М., 1970(11).
18.16.12. Дьяченко В.К. Новая педагогическая технология учебно-воспитательного процесса. Усть-Каменогорск.-1982(12).
19.17.Т.Сабиров. Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдары. Алматы, 1978(13).
20.Лысенкова С.Н. Методом опережающего учения. М., 1988.
21.Т.Г.Новикова. Экспертиза инновационной деятельности в образовании. Москва, 2006(14).
22.В.В.Гузеев. Методы и организационные формы обучения. Москва, 2001(15).
23.Таубаева Ш.Т., Лактионова С.Н. Педагогическая инноватика как теория и практика нововведений в системе образования. Алматы, 2001.
24.Қазақстан Республикасы жалпы білім беретін мектептерінің тұжырымдамасы. Қазақстан Республикасын жалпы білім беретін мектептері білім мазмұнының тұжырымдамасы. Алматы:РБ кабинеті, 1995(16).
25.Инновационное обучение: Стратегия и практика. /Под.ред. В.Я.Ляудис.-М.-1994./
26.Қ.Ж.Бұзаубақова. “Жаңа педагогикалық технология” тренингі /оқу-әдістемелік құрал/. Алматы., 2005.
27.Тілеуова С.С. Әліпбек.А. Педагогика. Шымкент, 2006.
28.Бегалиев Т. Педагогика. Қысқаша лекциялар курсы. Оқу құралы. Тараз., 2002.
29. Шаталов В.Ф. Педагогическая проза; из опыта работы школ г.Донецка. М., 1980.
30. Юдин В.В. Педагогическая технология. Ярославль, 1997.
31.Лихачев Б.Т. Педагогика. Курс лекций: Учебное пособие для студентов пед.учебных заведений и слушателей ИПК и ФПК.-М., 1998.
32. Абыканова Б.Т. Компьютерлік технологияны пайдалану арқылы оқушылардың танымдық белсенділігінің арттырудың дидактикалық шарттары. Алматы., 2005.
33. УстемировК.У., Шаметов Н.Р., Бакиров Р.Т. Современные образовательные технологии технические системы обучения. Алматы, 2006(17).
34. С.Әбдіманапов. Елдік өркендеу және инновациялық даму. // Егемен Қазақстан, 2007, 28 сәуір(18).
35. Керимбаева М.С. Инновационные процессы в школе: проблемы, перспективы, поск.- Алматы. 1995.
36. А.Г.Маджуга, А.Б.Саипов, Г.Ж.Мусурманова. Использование традиционных и активных форм и методов обучения в педагогическом процессе. Шымкент, 2004(19).
37. А.К.Ахметов. Принципы технологии и содержание образовательной программы. – Алматы, 1995.
38. Анатолий Гин. Приемы педагогической техники.
39. Москва, 1999, 11-бет(20).
40. В.М.Монахов. Технологические основы проектирования и конструирования учебного процесса. Волгоград. 1995.
41.Оңтүстік Қазақстандағы жаңашыл мектептер. Шымкент – 2007, 18-бет. (21).
42.М.В.Кларин. Инновационные модели обучения в зарубежных педагогических поисках. М., 1994, 8-бет(22).
43. Щуркова Н. Е. Педагогическая технология. М., 2002. С. 12.
44. Селевко Г. К. Опыт системного анализа современных педагогических систем // Школьные технологии. 1996. № 6.
45.Беспалько В. П. Педагогика и прогрессивные технологии обучения
М., 1995.
46. Поташник М.М., Моисеев А. М. Управление современной школой (В вопросах и ответах). М.: Новая школа, 1997.
47.Шамова Т. И., Третьяков П. И., Капустин Н. П. Управление образе
вательными системами: Учеб. пособие для студ. высш. учеб, заведений /
Под ред. Т. И. Шамовой. М.: ВЛАДОС, 2001.
48. Махмудов.М. Мектепте проблемалы оқытуды ұйымдастыру. Алматы., 1999
49. Крысько В.Г. Психология и педагогика в схемах и таблицах. М., 2000.
50. Садыков Т.С. Абылкасымова А.Е. Дидактические основы обучения в высшей школе. Алматы., 2000.
Жалпы білім беретін мектептер тәжірибесінде оқытудың жаңа
технологияларын пайдалану жолдары
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3-6
І- тарау. Әлемдік білім жүйесіндегі технологиялық үрдіс.
1.1. Білім үрдісіндегі “технология” ұғымы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7-24
1.2.Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялардың негізгі
сипаттамалары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24-52
ІІ – тарау. Оқытудың жаңа технологиялары Оңтүстік Қазақстан облысы
мектептерінің іс- тәжірибелерінде
2.1.Оңтүстік Қазақстан облысы мектептері тәжірибесінде қолданылатын жаңа
педагогикалық технологиялар және олардың
сипаттамалары ... ... ... ... ... .. ..53-64
2.2.Жаңа педагогикалық технологияларды оқыту үрдісінде пайдалану
тәжірибелерінен ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..64-71
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .72-76
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 77-80
Кіріспе
Диплом жұмысының көкейкестілігі:
XXI ғасырда Қазақстан Республикасындағы қайта құрулар, экономиканы
дамытудағы жаңа стратегиялық бағдарлар, қоғамның ашықтығы, оның жедел
ақпараттануы мен қарқынды дамуы білім беруге қойылатын талаптарды түбегейлі
өзгертті.
Әлемнің жетекші елдерінің көпшілігі олардың білім беру жүйесін, білім
берудің мақсатын, мазмұны мен технологияларын оның нәтижесіне қарап
бағалайтын болды. Білім берудің қазіргі негізгі мақсаты білім алып, білік
пен дағды-машыққа қол жеткізу ғана емес, солардың негізінде дербес,
әлеуметтік және кәсіби біліктілікке – ақпаратты өзі іздеп табу, талдау және
ұтымды пайдалану, жылдам қарқынмен өзгеріп жатқан бүгінгі дүниеде лайықты
өмір сүру және жұмыс істеу болып табылады.
Қазақстан Республикасы “Білім туралы” Заңының 8-бабында “Білім
беру жүйесінің басты міндеті - оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім
беруді ақпараттандыру, халықаралық коммуникациялық желілерге шығу, ұлттық
және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері
негізінде жеке тұлғаны қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға
бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау” - деп атап
көрсеткендей-ақ, қазіргі кезеңде әрбір мұғалімнің алдына қойып отырған
басты міндеттерінің бірі- оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру
және жаңа педагогикалық технологияны меңгеру(1).
Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасында жалпы білім берудің мақсаты – қазіргі
қоғам талабына сай алынған терең білім, білік, дағдылар мен құзырлықтардың
негізінде еркін бағдарлай білетін, қойылған мақсатқа танымдық қызмет жасау
арқылы жете алатын, өз бетінше дұрыс, тиімді шешімдер қабылдауға қабілетті
жеке тұлғаны қалыптастыру екендігі көрсетілген.(2) Оны жүзеге асыру-
мектептерде оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға септігін тигізетін
оқу үрдісін ұйымдастырудың тәсілдерін, әдістері мен нысандарын іздестіруге
өзекті сипат береді.
Қазақстан мектебінің алдына қойып отырған мақсаты - инновациялық оқыту
технологиясы арқылы оқу мен тәрбие жұмысын дамыту, еліміздің әлеуметтік-
экономикалық жағдайын жақсарту бағытында оқушыларға жүйелі, нақты білім
беру. Алайда, инновациялық педагогикалық технологияларды қажетті деңгейде
қолдану және осы арқылы оқушылардың білім деңгейін , шығармашылық қабілетін
қоғамдық сұранысқа сай қалыптастыру еліміздің барлық жалпы білім беретін
мектептерінің дағдылы ісіне айнала қойған жоқ. Әлі де болса көптеген
мектептер оқыту процесін ұйымдастыру мен жүргізуде оқытудың дәстүрлі
әдістері мен тәсілдерін пайдаланумен шектелуде. Инновациялық
педагогикалық технологияларды қолдану мектепті сапалы түрлендіруге, жаңашыл
жобаларды енгізуге, оны тиімді басқаруға негіз болып, әрбір мектепке
өзіндік даму жолын табуға, әрбір мұғалімге өзінің әдістемелік жүйесін
құруға септігін тигізер еді. Сондықтан қазіргі кезеңде оқытудың
инновациялық технологияларын мектеп практикасына белсенді түрде ендіру –
қоғам талабы.
Осыған байланысты біз дипломдық зерттеу жұмысының тақырыбы
ретінде “Жалпы білім беретін мектептер тәжірибесінде оқытудың жаңа
технологияларын пайдалану жолдары” – тақырыбын таңдап алдық.
Инновациялық педагогикалық технологияларды теориялық және ғылыми-
қолданбалы бағыт тұрғысынан зерттеу арқауы етіп, оларды оқу үрдісін
жетілдіру бағытында қолдану мәселелерімен В.П.Беспалько, В.В.Егоров,
М.В.Кларин, В.М.Монахов, Қ.Қабдықайырұлы, М.М.Жанпейісова, Ж.А.Қараев,
Г.К.Селевко, Ш.Таубаева, Л.А.Шкутина, т.б. ғалымдар айналысты.
Жұмыстың мақсаты: Оңтүстік Қазақстан облысының жалпы білім беретін орта
мектептерінде оқытудың жаңа технологияларын пайдалану жолдарын іздестіру,
озық тәжірибелерді жинақтау және жалпылау.
Зерттеу нысаны: Жалпы білім беретін орта мектептердегі педагогикалық
процесс.
Зерттеу пәні: Жалпы білім беретін орта мектептердегі оқыту процесі
Зерттеудің міндеті:
- “Технология”, “инновациялық технология”, “педагогикалық технология”
ұғымдарының мәнін педагогика ғылымының қазіргі кезеңдегі даму деңгейі
тұрғысынан сипаттау.
- Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялардың негізгі сипаттамаларын
талдау.
- Оңтүстік Қазақстан облысының жалпы білім беретін мектептерінің іс-
тәжірибесінде қолданылатын оқытудың жаңа технологияларын анықтау, оларды
талдау және жинақтау.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: Іс-әрекет теориясы,
Тұлға теориясы, таным теориясы, П.Я.Гальпериннің ақыл-ой әрекетін кезеңдеп
қалыптастыру теориясы, Қазақстан Республикасының 2007- жылдың 27-шіл-
десінде қабылдаған “Білім беру туралы заңы”.
Зерттеу көздері: Зерттеу нысанына байланысты педагогикалық-психологиялық
әдебиеттер, “ Қазақcтан мұғалімі” газеттері, “Ізденіс”, “Қазақстан
мектебі” журналдарының 1990-2008 жылдар аралығындағы сандары, Оңтүстік
Қазақстан облысының кадрлар біліктілігін арттыру және жаңа технологияларды
дамыту институтының әдебиет қоры мен мұраханасының материалдары.
Зерттеу әдістері: Педагогикалық тұрғыдан ғылыми теориялық талдау әдісі,
озық тәжірибелерді жинақтау және жалпылау әдістері, мұрахана материалдарын
талдау және жалпылау әдістері, педагогикалық бақылау әдісі, сұрақ-жауап
әдістері, әңгімелесу әдісі.
Зерттеу базасы: Оңтүстік Қазақстан облысының үздіксіз білім беру
институты, Шымкент қаласының № 1, 25, 65 орта мектептері. Бұл жұмысты
жазуда Қазақстандық педагогика ғылымындағы, әсіресе, оның дидактика
саласындағы, сондай-ақ білім мазмұнын іріктеу ұстанымдары; оқытудың
ұйымдастыру формалары; оқытудың әдіс - тәсілдері; дүниежүзілік халық ағарту
саласында өзгерістер мен жаңа бағыттар ескерілді; мектептерде жүргізген
зерттеу жұмыстарының нәтижелері, алдыңғы қатарлы озат мұғалімдердің
тәжірибелері осы жұмысқа арқау болды. (6)
Тың тақырып бойынша жазылып отырғандықтан бұл дипломдық жұмыстың
тарихи әдістемелік сипаты бар, яғни мұнда оқыту теориясы мен әдістемесі
мәселелерімен қатар, мектептерде пәндерді оқыту тәжірибесінде, сондай-ақ
мерзімді педагогикалық баспасөзде ақпараттық технологияны пайдалану,
интерактивті әдістер сияқты оқытуды ұйымдастыру мен әдістерінде де
жаңашылдық кездеседі. Оқу-әдістемелік мекемелердің, жоғары оқу орындарының
кафедраларының, халыққа білім беру саласының облыстық, қалалық, аудандық
мекемелері мен облыстық педагог кадрлардың білімін жетілдіру
институттарының, ондағы мектептердің қатысуымен жүзеге асырылды.
Жұмыстың құрылымы: Дипломдық іздену жұмысы кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І-тарау - “ Әлемдік білім жүйесіндегі технологиялық үрдіс” ,
ІІ- тарау - “ Оқытудың жаңа педагогикалық технологиялары Оңтүстік
Қазақстан облысы мектептерінің іс- тәжірибесінде ” – деп аталады.
I. Әлемдік білім жүйесіндегі технологиялық үрдіс.
1.1. Білім беру үрдісіндегі “ технология ” ұғымы
“Технология” ұғымы соңғы кездері ең көп қолданылатын ұғымдардың
біріне айналды. Технология ұғымының оқытудың технологиясы, педагогикалық
технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы, қарым-қатынас
технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы, модульдік
технология, топтық оқыту технологиясы сияқты психологиялық-педагогикалық
ұғымдармен байланысы саналуан. Жоғарыда аталған технологиялардың қай түрі
болмасын, өзінің мәнін анықтап, сипаттама беруді қажет етеді. Қазіргі
кезеңдегі ғылыми айналымда “технология” және технологиямен байланысты жеке
ұғымдарға берілген анықтамалар баршылық. Алайда білім беру жүйесінде дәл
қазіргі кезеңде жүріп жатқан процестердің технологиясының мәнін ашып,
түсіндіретін жалпы анықтама жоқ (3).
Білім беру жүйесі басқару органдарынан, түрлі типтегі және деңгейдегі
білім беру мекемелерінен, жүйенің жұмыс істеуі және дамуын қамтамасыз
ететін қаржы қорлары мен материалдық объектілерден, ғылыми орталықтардан
тұратын күрделі құрылым болып табылады. Технологиялық тәсіл білім беру
жүйесінің кез-келген саласында (басқару, білім беру, қаржыландыру,
мониторинг т.б.) қолданылуы мүмкін. Сондықтан, “білім беру технологиясы”
деген сөз тіркесін бірыңғай түсіндіру мүмкін емес. Бұл ұғымды тек қана
оқытушы мен оқушы арасындағы арнайы ұйымдастырылған процестерге ғана
қатысты қолданады. Егер осы процесті оқыту процесі деп атайтын болсақ, онда
оған технологияның осы салаға арналған жиынтығы жатады. Біздің
қарастыратынымыз — технологияның осы түрі.
“Технология” ұғымы “Tehne”- өнер, шеберлік ,“logos” – ілім, білім,
оқу, ғылым деген мағыналарды білдіретін, грек тілінен енген екі сөзден
тұрады. Сондықтан, “технология” терминін қазақ тіліне “ өнер туралы ғылым
немесе шеберлік туралы ғылым ” деп аударуға болады.
“Технология” – бұл қандайда болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі
амалдардың жиынтығы.Педагогикалық сөздік
“Технология” – өндірістік процесті жүргізудің әдістері мен тәсілдері
жайлы білім жиынтығы. Шетел сөздігі
“Технология” – оқушы мен ұстазға бірдей қолайлы жағдай тудырушы оқу
процесін ұйымдастыру және жүргізу бірлескен педагогикалық әрекетті
жобалаудың жан-жақты ойластырылған үлгісі. В.М.Монахов
Бұл ұғымға пәндік саланы сипаттайтын терминдерді қосамыз да кез-келген
нақты технологияның мәнін айқындаймыз.
АҚШ пен Батыс Европада XX – ғасырдың екінші жартысынан бастап оқыту
процесінің технологиясын жасау бағытындағы ізденістер белсенді түрде
жүргізіле бастады. 1940-50 жылдары оқыту үрдісіне техникалық құралдардың
енуіне байланысты “білім берудің технология” термині кеңінен қолданыла
бастады. Кейінірек, 50-60-шы жылдары түрлі техникалық құралдарды қолдану
әдістері жөніндегі еңбектердің ықпалымен бұл терминдер “педагогикалық
технология” деп атала бастады. 60-шы жылдардың ортасында технологиялық әдіс
шет елдерде кеңінен талқылана бастады. Мұнда негізгі екі бағыт көзге түсті
(4). Біріншісі, бұрынғыша технологиялық әдісті, техникалық құралдарды
қолданумен байланыстырылса, екіншісінің құрамында оқу процесінің өзін
ұйымдастырудағы технологиялық әдістер дами бастады да педагогикалық
технология “оқытудың технологиясы ” деген термин пайда болды.
60-шы жылдардың аяғы, 70-ші жылдардың бас кезінде АҚШ, Англия, ФРГ,
Франция, Италия, Япония т.б. көптегсн елдерде оқытудың технологиясын жасау,
дамыту жұмыстарымсн айналысатын мекемелер жұмыс жасай бастады. Дегенмен,
оқыту үрдісі білім беру үрдісінің бір ғана бөлігі болып табылатындықтан,
“оқытудың технологиясы” терминінің мағыналық аясы өте тар. Мұндай олқылық
“тәрбиенің технологиясы”, “дамыту технологиясы ”, “ қалыптастыру
технологиясы ” ұғымдарына да тән. Қазіргі кезеңде батыста білім беру
саласындағы технологияны белгілеу үшін “білім беру технологиясы” ұғымы
пайдаланылып жүр. Осы ұғымның ғана мейлінше аясы кең, білім берудің түрлі
салаларында (басқаруда, материалдық жабдықтауда, қаржыландыруда,
біліктілікті арттыруда, кадрлар даярлауда, түрлі оқыту мекемелеріндегі
оқыту процесіңде және т.б.) қолданылатын кез келген технологияны қамти
алады. Сондықтан, “білім беру технологиясы” терминін бүкіл білім беру
жүйесін технологияландыру заңдылықтарын зерттейтін ғылыми пәнге
(дисциплина) қатысты қолданған дұрыс болар еді. Бірақ, әзірше бұл термин
көп жағдайда тек мектептегі оқыту үрдісі төңірегін сипаттауда ғана
қолданылып жүр.
Сондықтан, бұдан әрі қарай “білім беру технологиясы ” ұғымын
мұғалімдер мен оқушылардың білім берудің жоспарланған мақсаттарына
бағытталып, арнайы ұйымдастырылған өзара қарым-қатынас процесі технологиясы
ретінде қолданамыз. Білім берудін технологиясына — оқытудың техникалық
құралдары, білім беруде қолданылатын ақпараттық технологиялар, қашықтан
оқыту да жатады. Сондықтан, оларды жеке-жеке талдаған кезде бұл
технологиялардың өздеріне тән ерекшеліктерін атап көрсетуге тиіспіз.
Бұл оқыту үрдісінің “педагогикалык үрдіс” деп аталуына байланысты. Әлемдік
терминологияның бірегейленуіне байланысты “білім беру технологиясы”
ұғымына тоқталуға тиіспіз.
Т.К.Смыковская, Т.Б.Руденколардың пікірінше: “Әдістеме тек бір ғана
– оқыту үрдісіне көңіл бөлсе, технология бір мезетте оқу және оқыту
үрдісімен қатар жұмыс істейді. Және технология алға қойылған мақсаттың
нақты соңғы нәтижесіне кепілдік береді”. Ежелгі философтардың өзі
педагогикалық шеберлікті тарату туралы айтқан, ал бұл осы күнгі
технологияға жақын. Сондай-ақ, К.Ушинский, А.С:Макаренко да технологиялық
рәсімдерді анық көрсете білген(5).
Сырттай қарағанда, технологияның әдістемесі мен оқыту үрдісіңдегі
әдістемелік және технологиялық әдіс-тәсілдер арасында карама-кайшылық жоқ.
Себебі, “оқытудың әдістемесі” ұғымы “білім беру технологиясы” ұғымынан
әлдеқайда кең. Дәлірек айтсақ, әдістеме “не үшін, неге және қалай оқыту
керек?” негізгі үш сұраққа жауап беруге тырысады. Ал, технолог болса,
мақсат белгілі болып, оған жетудің нақты іс-әрекетін, жолдарын анықтау
қажет болған сәтте ғана іске кіріседі. Сонымен, Т.Г.Новикованың
тұжырымдауынша, технология, негізінен, триаданың үшінші сұрағына, яғни
“қалай оқыту керек?” деген сұраққа ғана жауап береді. Олай болса,
технология әдістемелік процестің құрамына еніп, әдістемені жүзеге асыруға
қызмет етеді деген қорытынды жасауға болады (Автор).
Схема түрінде бұл жағдайды 1-кестеде көрсетілгендей сипаттауға болады.
Бір қарағанда, технологиялық әдіс жеке пәндерді оқыту әдістемелері ішінде
де дами алар еді деген ой туады. Бірақ, әдістемелік және технологиялық
амалдардың мақсаттық ұстанымдары қалыптасқан.
Технология мен әдістеменің ерекшеліктері
Тә
1 - кесте
Технология ұғымы тар мағынада – бір нақты объектінің
технологиясы ретінде және кең мағынада – ғылым саласы ретінде
қарастырылады. Егер, технологияны педагогикалық ғылымдарға қатысты алсақ,
педагогикалық технология ұғымының мәнін анықтап алу қажет.
Ғылыми–педагогикалық әдебиеттерде педагогикалық технологияның
мәнін ғалымдар түрліше анықтайды. Атап айтқанда:
- В.А.Беспальконың пікірінше, педагогикалық технология — алдын ала
жобаланған оқу-тәрбие процесінің практикада жүйелі әрі бірізді жүзеге
асуы;
- Б.Т.Лихачевтің тұжырымдауынша, педагогикалық технология — оқыту мен
тәрбиелеу құралдарының арнайы формаларының, әдіс-тәсілдерінің,
жолдарының жиынтығын анықтайтын психологиялық-педагогикалық нұсқаулар
жиынтығы;
- В.М.Монаховтың айтуынша, педагогикалық технология — оқытушы мен
оқушылар үшін барлық жақсы жағдайлар жасалынғанда оқу процесін
жобалау, ұйымдастыру әрі жүзеге асыруда біріккен педагогикалық іс-
әрекеттің жан-жақты (ұсақ-түйегіне дейін) ойластырылған моделі;
- М.В.Клариннің пікіріне қарағанда, педагогикалық технология —
педагогикалық мақсатқа жету үшін колданылатын барлық қисынды ілім
амалдары мен әдіснамалық құралдарының жүйелі жиынтығы мен жұмыс
істеу реті ;
- В.И.Андреев педагогикалық технологияны жобалау және берілген
технологияны тәжірибеде педагогикалық заңдылықтарды, мақсаттарды,
мазмұнын, формасын, оқыту мен тәрбиелеудің әдістері мен құралдарын
қолдану, сонымен қатар кейінгі жаңғырту ретінде түсінеді;
- Н.Е.Щуркова педагогикалық технологияны балаға педагогтың шынайы өзара
әрекетін қамтамасыз ететін қолданбалы ғылыми педагогикалық пән ретінде
анықтайды;
- А.К.Колеченконың тұжырымы бойынша, педагогикалық технология қойылған
мақсатқа сәйкес білімді, білікті, дағдыны және қатынасты құрастыру,
қалыптастыру мен бақылау бойынша операциялардың жиыны болып табылады;
- Ш.Т.Таубаева мен Б.Т.Барсай педагогикалық технологияны оқу-тәрбие
процесінің шығармашылықпен терең ойластырылған көптеген факторлардың
үйлесімділігін, оқыту мен тәрбиенің тиімділігін қамтамасыз ететін
жанды құрамдас бөлігі ретінде сипаттайды.
Дегенмен, барлық анықтамаларға ортақ басты негіз бар. Осы негізді
арқау ретінде алып, педагогикалық технологияның мәнін былай сипаттауға
болады: “Педагогикалық технологиялар — бұл білімнің басымды мақсаттарымен
біріктірілген пәндер мен әдістемелердің; оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың
өзара ортақ тұжырымдама мен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының,
формалары мен әдістерінің күрделі әрі ашық жүйелері. Мұнда әр позиция
басқаларына әсер етіп, ақыр аяғында оқушының дамуына жағымды жағдайлар
жасайды. (М.М.Жанпейісова)(6).
Педагогикалық технологияларға барлық елдер ғалымдары
қызығушылық танытуда. Сондықтан 1979ж. АҚШ-та педагогикалық коммуникация
мен технология Ассоциациясында ресми түрде төмендегідей тұжырым қабылданды:
“Педагогикалық технология — комплексті, интегративті процесс. Соның
ішінде адамдарды, идеяларды, ұйым іс-әрекетінің құралы мен әдіс-тәсілін
мәселенің анализі мен шешімін басқару, білімді меңгерудегі барлық
аспектілердің орамды болуын іске асырады”. “Педагогикалық технология”
ұғымы оқыту мен тәрбиелеу саласында кең қолданылады. Педагогикалық
технологияның пайда болуының екі жолы бар. Алғашқысы технологияның теорияда
пайда болуы (В.П.Беспалько, В.В.Давыдов, В.К.Дьяченко, Л.В.Занков,
П.Я.Гальперин, Н.В.Кузьмина және т.б.). Кейінгісі технологияның тәжірибеде
пайда болуы(Е.Н.Ильин, С.Н.Лысенкова, Б.Ф.Шаталов және т.б.)
Педагогикалық технология теориялық педагогика мен практика ара-
лығында орын алып отыр. Педагогикалық технология деп мақсаттар қою, оқу
жоспары мен оқу бағдарламасын үнемі жақсартып отырудың, педагогикалық
жүйелерді бүтіндей бағалаудың және ол жүйелердің тиімділігі жөніндегі жаңа
ақпарат туындауына байланысты жаңа мақсаттар қоюдың тұтас үрдісін айтамыз.
(С.Сполдинг, 1969.) Сонымен, педагогикалық технология — оқыту үрдісін
түгелдей қолдану және бағалау, сол сияқты, білімді адамдар мен техника
ресурстарын ескеру арқылы білімді игеру, білім берудің тиімді түріне жету
үшін оларды жоспарлаудың жүйелі әдісі ретінде түсіндіріледі. Педагогикалық
технология — педагогикалық қолданбалы сипаты бар, бүтіндей алғанда, жалпы
дидактика мен педагогиканың практикалық жалғасы. Ол классикалық дидактиканы
дамытады, төмендегідей технология ұстанымдарына сүйенеді:
а) технологиялық құрылымдық және азаматтық тұтастығы;
ә) оның диагностикалық мақсаттылығы, аяқталғандық, әлеуметтік және
табиғатқа сәйкестілік, барлық үрдістердің қарқынды жүруі (В.Беспалько,
1984.) Шетел зерттеушілері педагогикалық технологияны психология,
әлеуметтік философия, басқару және мақсат қою теориясы, техника, қарым-
қатынас, аудиовизуалды білім беру және кибернетика элементтерінен тұратын
пәнаралық конгломерат ретінде қарастырады. Педагогикалық технология
Я.Коменскийдің модулі және жобалаудың ереже-нормасын, білім берудің тиімді
жүйесі мен үрдістерін іске асыруды қамтиды. Мектептің әрбір басқышындағы
қазіргі оқу жоспарлары мен бағдарламалары үнемі жақсартылуы керек, оларды
қисындастыра және байланыстыра отырып алмастыруы керек. Тиімді
педагогикалық жүйелерді осы заманғы жағдайда тәжірибелік жұмыстарда жобалап
және тексеріп көрудің маңызы зор. Ал, педагогикалық жүйе дегеніміз —
белгілі бір қабілеті бар дара тұлғаны қалыптастыруға бағытталған
педагогикалық әсерді ұйымдастыруға қажет құралдар, әдістер мен тәсілдердің
өзара байланысқан бірлігі. Селевко Г.
Білім берудің технологиясы педагогикалық пән ретінде
дидактикадан кейінгі орынды алады. Оқытудын технологиясын — қолданбалы
дидактика десе де болады. Бір сөзбен айтқанда, оқытудың технологиясы -
оқыту іс - әрекетінін әдіс-тәсілдері мен құралдарын ұйымдастыру және
қолдану теориясы. Сонымен, технологиялық әдіс дидактикалық немесе жеке
әдістерден туындамайды, оқу үрдісінің дербес бағыты болып табылады.
Технология оқу процесімен — оқытушы мен оқушының іс - әрекеттерімен, яғни,
құрылымы, құралдары, әдістері және түрлерімен тығыз байланысты. Технология
әдістемеден оқыту әрекеттерінің өңдеуге болатындығымен ерекшеленеді.
Сондықтан, педагогикалық технологияның құрылымы мына бөліктерден тұрады:
1. Концептуалдық негізі.
2. Оқытудың мазмұндық бөлігі:
- оқытудың мақсаттары: жалпы және нақты;
- оқу материалының мазмұны.
3. Процессуалдық бөлігі немесе технологиялық үрдіс:
- оқу үрдісін ұйымдастыру;
- оқушылардың оқу іс-әрекетінің әдістері мен формалары;
- оқушылардың оқу материалын игеруін басқарудағы оқытушының іс-
әрекеті;
- оқыту үрдісін диагностикалау .
Сонымен бірге, кез келген педагогикалық технология мынадай негізгі
әдіснамалық талаптарды қанағаттандыруы тиіс.
Концептуалдық. Әрбір педагогикалық технология оқу мақсаттарына
жетудің философиялық, психологиялық, дидактикалық және әлеуметтік-
педагогикалық негіздері белгіленген нақты ғылыми концепцияға сүйенуі қажет.
Жүйелілік. Педагогикалық технология әрбір бөлігі өзара тығыз
байланыста болатын үрдістің тұтастық логикасымен қамтамасыз етілуі тиіс.
Технология басқарылуы тиіс, яғни, мақсат қою, жоспарлар құру, оқу үрдісін
жобалау, әрбір этапқа сай диагностика, нәтижелерді түзету мүмкіндігін
беретін әдіс-тәсілдердің көп варианттылығы.
Басқаруға оңтайлылық. Диагностикалық болжау жасауға, жоспарлауға,
нәтижені өңдеу, өзгеріс енгізу мақсатында әдіс-тәсілдерді кезектеп
пайдалану мүмкіндігі болуы керек.
Тиімділік. Қазіргі заманғы технологиялар нөтижелілігі жағынан да,
оған кететін шығындар жағынан да тиімді болып, белгілі бір оқыту
стандарттарына жетуге кепілдік бере алуы қажет. Технологияның қайта қалпына
келтірілуі. Бұл критерий белгілі бір технологияның басқа мекемеде, басқа
субъектілермен жүргізіле алуы мүмкіндігін меңзейді.
Қайталауға жарамдылығы. Басқа ұжымда, басқа сабақтарда дәл осы
күйде пайдалануға, қолдануға мүмкіндіктің болуы.
Педагогикалық технологияның құрылымы мазмұнды және процессуальды
компоненттерден тұрады. Мазмұнды компонентті тұжырымдамалық – мақсатқа жету
құралдары, оқыту-тәрбиелеу процесінің тиімділігі туралы білімдер жүйесі,
диагностикалық – педагогтің кәсіби педагогикалық бет пердесі, тұлғаның
дербес ерекшеліктері мен оқушылардың дайындық деңгейі, дидактикалық – оқыту
мазмұны, әдістер, әдістемелік тәсілдер; ұйымдастыру формалары; дидактикалық
құралдар құрайды(7).
Процессуальды компонент алдын-ала жобаланған оқу-тәрбие процесін
практикаға ендіру болып табылып, оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастыруды, оқу-
тәрбие процесін басқаруды көздейді. Педагогикалық технологияның мазмұнын
айқындауға В.Ю.Цитюков талпыныс жасайды. Оның ойынша, педагогикалық
технология тәрбиеленушіге педагогикалық ықпал етуді ұйымдастыру бойынша
мұғалімнің мәнді кәсіби біліктерінің жүйесін айқындайды, педагогикалық іс-
әрекетті технологияландыруды саналы ой елегінен өткізу тәсілін ұсынады.
Педагогикалық ықпалды педагогикалық технология қамтамасыз ететін
болғандықтан, оның мазмұны педагогикалық ықпал ету құралдарынан тұрады:
педагогикалық тіл табысу, педагогикалық баға беру, педагогикалық талап,
ақпараттық тілдік және демонстрациялық ықпал. Бұл элементтер атқаратын
нақты функциялары мен анықталған кілтті операцияларына сай педагогикалық
технологиялардың мәнін құрайды, педагогты тәрбие процесінің субьектісі
болатын тәрбиеленушіге ықпал ету үшін қажетті және жеткілікті кәсіби мәнді
білікпен қамтамасыз етеді. Бірақ мұнымен педагогикалық технология
шектелмейді. Қосымша элементтер – психологиялық климат, топтық іс-әрекет,
жасаған қылығына педагогикалық реакция, ортаны ұйымдастыру және т.б.
жалпылама немесе жеке сипатқа ие болып, ықпал етудің формаларын
түрлендіруді және әрбір мұғалімнің дербестігін сақтауды қамтамасыз ететін
әрекеттер қатарына жатады.
Ғылыми зерттеулерге жасалынған талдау бүгінде педагогикалық
технологияларды жинақтап, жүйелеп, оның жіктемесін жасауға бірнеше ғалымдар
әрекет жасағанын көрсетті (Т.М.Давыденко, Г.К.Селевко). Солардың ішінде
педагогика ғылымы мен практикасында белгілі барлық технологияларды неғұрлым
жинақтап, жүйелеген Г.К.Селевконың жіктемесі көңіл аударарлық. Зерттеуші
ғалым педагогикалық технологияларды былайша жіктейді:
- қолдану деңгейі бойынша: жалпы педагогикалық, дербес әдістемелік (пәндік)
және модульдік;
- философиялық негіз бойынша: материалистік, идеалистік, диалектикалық,
метафизикалық, ғылыми және діни, гуманистік және антигумандық,
антропософиялық және теософиялық, прагматикалық және экзистенциалистік,
еркін тәрбие және бағындыру;
- психикалық дамудың жетекші факторы бойынша: биогендік, психогендік,
социогендік және идеалистік;
- тәжірибені меңгерудің ғылыми тұжырымдамасы бойынша: ассоциативті-
рефлекторлы, бихевиористік, гештальт-технологиялар, интериозаторлық дамыту;
- тұлғалық құрылымға бағдарлау бойынша: ақпараттық технологиялар,
операциялық, эмоциональды көркем және эмоциональды - адамгершілік, өзін-өзі
дамыту технологиялары, эвристикалық және қолданбалы;
- мазмұны мен құрылымының сипатына қарай: оқытатын және тәрбиелейтін, жалпы
білім беретін және кәсіби бағдарланған, гуманитарлық және технократтық, әр
түрлі салалық, дербес пәндік, сонымен бірге монотехнологиялар, кешендік
және кірме технологиялар;
- ұйымдастыру формасы бойынша: сыныптық-сабақтық және альтернативтік,
академиялық және клубтық, жеке және топтық, оқытудың ұжымдық тәсілдері,
диференциялдық оқыту;
- танымдық іс-әрекетті басқару типі бойынша: классикалық лекция, оқытудың
техникалық құралдарының көмегімен оқыту, “кеңесші” жүйесі, кітап бойынша
оқыту, аз топтардың жүйесі, компьютерлік оқыту, “репетитор” жүйесі, басқару
бағдарламасы;
- балаға қатынас жасау бойынша: авторитарлық, дидактикалық-
орталықтандырылған, тұлғалық бағдарланған, ізгілікті-тұлғалық,
ынтымақтастық технологиясы, еркін тәрбие, эзотериялық;
- басым (үстемдік етуші) әдіс бойынша: догматтық-репродуктивтік,
түсіндірмелі-иллюстративтік, дамыта оқыту, проблемалық, ізденгіштік,
шығармашылық, бағдарламалық оқыту, диалогтік, ойын, өзін-өзі дамытушы
оқыту, ақпараттық,
- оқушылардың категориялары бойынша: бұқаралық технологиялар, оза оқыту,
орнын толтыру, виктимиологиялық, қиын балалармен жұмыс істеу
технологиялары, дарынды балалармен жұмыс істеу технологиялары.
Бұл жіктеме педагогикалық технологиялардың мақсатын, мазмұнын және
түрлерін ажыратуға көмектеседі және оларды атқаратын қызметіне сай
пайдалануға негіз болады.
Педагогикалық технология мынадай белгілермен сипатталады: (В.П.Беспалько
бойынша)
• анықтылық, жүйелі педагогикалық оқыту мақсатын дидактикалық өңдемесі;
• құрылымдылық, реттік, ақпараттық тығыздануы;
• комплексті түрде дидактикалық, техникалық, сонымен қатар компьютерлік,
оқытудың құралы мен бақылауын қолдану.
• күшейту, мүмкіндігіне қарай оқыту мен тәрбиелеудің диагностикалық
қызметі.
• оқытуды жоғары деңгейлік сапасына кепілдік. Қазіргі кезеңдегі
педагогикалық технологиялардың әр түрлілігіне орай дидактикада да
жалпы жоспары мен анализі болады. Әрбір технологияларды авторлар мына
жағдайда көрсету қажет:
-қолдану деңгейі;
-философиялық негізі;
-білімді меңгерудегі жүргізілетін концепция,
-білім мазмұнының ерекшелік сипаттамасы;
-оқытудың ұйымдастыру формалары;
оқыту әдісінің көптілігін (басым жағы)
-үйретушілердің категориялары;
Педагогикалық технологиялар қолданылу сипатына қарай дәстүрлі және
инновациялық болып бөлінеді.
1. Инновация (латын сөзі in-в, novis-жаңа) жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді
білдіреді.
С.И.Ожегов сөздігі бойынша: инновация – бірінші рет шыққан, жасалған,
жуық арада пайда болған, бұрынғының орнын босатып, алғаш ашылған,
бұрыннан таныс емес енгізілген жаңалық.
2. Инновация сөзі латын тілінен енген новый, яғни аударғанда “обновление-
жаңарту”, “новинка-жаңалық”, “изменение-өзгеріс” деген мағынаны
білдіреді. Педагогикалық энциклопедия.
3. Инновациялық негізін құраушы ұғымдардың – “инновация”,
“нововедение”, “новшество”, “новое” т.б қазақша аудармаларын жасаған,
Ы.Алтынсарин атындағы білім проблемаларын ғылыми-зерттеу институты әдіскері
К.Құдайбергенова болып табылады. Өз еңбектерінде “инновацияны”– нақты
қойылған мақсатқа сай салынған жаңа нәтиже деп есептеп, төмендегідей
аудармалар жасаған:
“инновация” – жаңарту
“нововедение” – енген жаңалық
“новое” – жаңа
“новшество” – жаңалық
“инновационный процесс” – жаңарту үрдісі.
Инновация ұғымын ғалымдар әр түрлі түсіндіреді:
1. жаңалық, жаңаны енгізу, жаңарту үрдісі.
2. өзгеріс
3. құрал, әдіс.
1957-1964ж. он жылдық тарихқа американдық білім беру жүйесіндегі
инновациялар және өзгерістер кезеңі ретінде енеді.
1. Ағылшын ғалымдарының пайымдауынша, жаңалық мәні арнайы қолданған
деректерде, дамушы идеяларда, кітаптарда, педагогтардың білімді
көтеруді ұйымдастырушыларда, т.с.с.
2. Өз зерттеулерінде ағылшын ғалымдары мынадай қорытындыға келеді: “Әр
жоғарғы сатыдағы мұғалім әрдайым жаңалықты бастаушы ретінде іс-әрекет
жасауы тиіс” – дейді.
3. Инновациялық технологияларды қолданып дамыту мәселелерін басқа
елдердің педагогтары да қарастырады.
“Инновация” ұғымын әр елде әр түрлі түсінген, кейбір мемлекеттерде (АҚШ,
Нидерланды) бұл термин кең тараған, ал Арабия, Жапония тәріздес
мемлекеттерде кезіктіру мүмкін емес. Сондықтан әр елде бұл құбылысқа
қандай көзқарас қалыптасқанын анықтау мақсатымен ғылыми-педагогикалық,
техникалық, саяси әдебиеттер мен баспа беттерін зерттей келе, Ресейде,
шет елдерде, ТМД елдерінде, Қазақстанда “инновация” ұғымына көптеген
анықтамалар берілгенін көреміз.
Т.И.Шамова, П.И.Третьяковалардың еңбегінде “Инновация дегеніміз–жаңа
мазмұнды ұйымдастыру, ал жаңалық енгізу дегеніміз — тек қана жаңалық
енгізу, ұйымдастыру, яғни инновация үрдісін мазмұнды дамытуды, жаңаны
ұйымдастыруды, қалыптастыруды анықтайды, ал “жаңаша” деп жаңаның мазмұны,
оны енгізудің әдіс-тәсілі мен технологиясын қамтитын құбылысты түсінеміз”
делінген.
Ал А.И.Кочетов “инновация” ұғымына төмендегідей анықтама береді:
“көрсетілген деңгейге апаруды қамтамасыз ететін теориялық, технологиялық
және педагогикалық іс-әрекеттің біртұтас бағдарламасы”. Алайда,
Р.Масырова мен Т.Линчевская мұндай анықтамамен келіспейтіндігін
білдіреді. Олардың тұжырымдамасында, “Егер баратын деңгей” алдын-ала
көрсетілген болса, ол қандай инновация делінген. В.Кваша мен
В.Латиннің пікірлері бойынша “инновация” бұл жаңа үлгілердің бағытындағы
нақты әрекет, мөлшердің шегінен шығатын кәсіптік іс-әрекеттің жаңа саналы
деңгейге көтерілуі болып табылады. Тәжірибелер көрсетіп жүргендей, кез-
келген инновация – мөлшерлі іс-әрекеттің шегіне ұмтылуы және одан шығуы.
Педагогика ғылымының тарихын саралап талдау көптеген педагогикалық
инновациялардың ерте уақыттарда да болғанын көрсетеді. Мысалы, Сократ
мектебі – “Қуаныш үйі”, К.Д.Ушинский мен Л.Н.Толстойдың ғылыми идеялары
және т.б(8).
Н.Нұрмағамбетов “Инновация” білімінің мазмұнында, әдістемеде,
технологияда, оқу-тәрбие жұмыстарының түрлерінде, тәсілдерінде, оқу-
тәрбие жұмысын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда көрініс табады деп
қарастырып, өзінің жіктемесінде инновацияны, қайта жаңарту кеңістігін
бірнеше түрге бөледі: 1. Жеке түрлері (жеке-дара, бір-бірімен
байланыспаған); 2. Модульдік түрі (жеке дара кешені, бір-бірімен
байланысқан); 3. Жүйелі түрі (мектепті толық қамтитын).
Ал жалпы инновацияны модификациялық, комбинаторлық, радикалдық деп үш
түрге бөлінеді:
Модификациялық инновация – бұл қолда барды дамытумен, түрін өзгертумен
айналысу. Комбинаторлық инновация – бұрын пайдаланылмаған, белгілі
әдістеме элементтерін жаңаша құрастыру. Бұған пәндерді оқытудың қазіргі
кездегі әдістемесі дәлел. Радикалдық инновацияға — білімге мемлекеттік
стандартты енгізу жатады. Мемлекеттік стандарт білім беруде, негізінен,
мөлшерлерді, параметрлерді, деңгейлік және сапалы оқытудың көрсеткіштерін
қалыптастырады. Қазіргі зерттеулер көрсетіп отырғандай, мектептердегі
бүгінгі үлгерім көрсеткіші, берілген білім сапасы формализм мен
субьективтіліктен әлі арыла алмауда, осыған орай ғалымдар жаңашыл-
мұғалімдер бұл мәселелерді шешу бағытында біршама істер атқаруда.
Инновация дегеніміз — педагогикалық жүйедегі жаңашылдық.
Инновациялық үрдістің негізі – жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану,
жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Кез келген жаңа әдіс жекелік, сондай-ақ
уақытша жоспарға жатады. Бұл яғни, бір мұғалім үшін табылған жаңа әдіс.
Жаңалық басқа мұғалім үшін өтілген материал тәрізді. XVII ғасырда
Я.А.Коменскийдің жасаған кластық сабақтық жүйесі А.С.Макаренко және
В.А.Сухомлинскийдің іс-тәжірибелері, сондай-ақ В.Ф.Шаталовтың қолданған
тірек конспектілері жаңалықтарды, ой-идеяларды өз уақытында да, қазір де
қолдануды тиімді деп тауып отыр.
90-жылдардың бас кезінде орыс ғалымдары Днепрова, В.И. Загвязинский,
Лазераваның еңбектерінде “инновация” ұғымы пайда болады. Олар “инновация”
ұғымы білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасап шығару, игеру, қолдану және
тарату іс-әрекеті деп сипаттайды. М.М.Поташник, А.С.Лоренцов “жаңалық”
дегенді құрал ретінде (яғни, жаңа әдіс, жаңа технология) ал, “инновацияны”
осы тәсілдерді меңгеру үрдісі деп санайды.
“Инновация – өндірістің және қоғамды басқарудың түрлі салаларына енгізілуі
экономикалық тұрғыдан және тиімді және әлеуметтік, экологиялық тұрғыдан
маңызды болып табылатын, зияткерлік меншік обьектісі болып табылатын ғылыми
және ғылыми техникалық қызметтің нәтижесі “(9).
Қазақстан Республикасында “инновация” ұғымын пайдалану соңғы бес
жылдыққа жатады. Ең алғаш “инновация” ұғымы қазақ тілінде анықтаған ғалым
профессор Немеребай Нұрахметов. Ол: “Инновация, инновациялық үрдіс деп
отырғанымыз білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану
және таратуға байланысты бір бөлек қызметі”– деген анықтаманы ұсынады.
Инновация дегеніміз білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу,
яғни жаңа әдіс-тәсілдерді, амалдарды, құралдарды, жаңа концепцияларды
жасап, оларды қолдану деп анықталған.
“Инновация” сөзі – қазіргі уақытта барлық өндіріс, медицина, техника
салаларында өте жиі қолданылып жүрген термин. Қазір бұл сөз “жаңа,
өзгеру, жаңаша” деген мағынаны білдіреді және дәл қазіргі жаңа заманға да
“жаңа, жаңаша өзгерудің” мазмұны терең және анық екендігі белгілі. Бұл
әдістеменің негізінде үйренушінің дербес қабілет белсенділігін
қалыптастыру, оқыту материалдарын өзінше пайдалану арқылы танымдық
белсенділігін арттыру алға шығады. Мұның ерекшеліктері мыналар:
- үйренушінің белсенділік іс-әрекетін дамыту;
- оқыту мен үйретудің өзара үйлесімділігін қалыптастыру;
- үйренушінің танымдық үрдіске белсенді қатысуын анықтау мүмкіндігі;
- көрнекілік құралдарын көбірек пайдалану арқылы сезіміне, қабылдау
эмоциясына әсер ету.
Қазір Республика оқу орындары, педагогикалық ұжымдары ұсынылып отырған
көпнұсқалылыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез келген үлгі
бойынша қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әр түрлі
нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа
идеялар, жаңа технологиялар бар. Сондықтан әр түрлі оқыту технологияларын
оқу мазмұны мен оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай
таңдап, тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор.
Инновация мәселелерімен айналысып жүрген бірқатар ғалымдардың
еңбектерін, жазған анықтамаларын қарастырып, талдай келе бұл ұғым белгілі
уақыт арасында жаңашыл идеяны қайта қарау, жаңалау дегенді білдіреді. Сәл
ертерек кездің өзінде белгілі қолданылып жүрген идеялар жаңа бағытта
ұсынылса, мұның өзі инновациялы деп аталған. Осыларды негізге ала отырып,
инновацияны “жаңалық”, “жаңа әдіс”, “өзгеріс”, “әдістеме”, “жаңашылдық”,
ал инновациялық үрдісті “жаңа әдістеме енгізу құралы” деп ұғатын боламыз.
Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады. Кейінгі
кезеңде ғалымдар өз зерттеулерінде оқу тәрбие ісіне жаңалықтарды енгізіп,
тарату мәселесін қарастырды. К.Ангеловский, М.Поташник, В.Я.Ляудис т.б
ғалымдар мұғалімнің жаңалыққа қабілеттілігіне ерекше көңіл бөлді(10).
Авторлардың көбі педагогикалық инновацияның негізгі міндеті енгізіліп
отырған жаңалықтарды топтау, жіктеу деп санайды. Ол үшін ең бастысы —
мектеп жұмысын дамытудың аймағын қарастыру керек дейді. Енгізіліп отырған
жаңа әдістеменің ерекше жағын көре білу, түсіне білу және оның басқа
әдістемелермен қандай байланысты екенін білу керек.
Жаңаша (инновациялық) оқытудағы басты нәрсе – бұл білім алу және
өздігінен блім алу негізінде адам қабілеттерін, икемділіктерін дамыту.
Жаңа білім беру парадигмасында тұлғаның қызығушылықтарын қамтамасыз етуде
тұтастық, бағыттылықпен бірге мықты негізділік (фундаменталдылық) те
шешуші рөлге ие. Сонымен, инновациялық білім беру өз құрамына жеке
тұлғалық көзқарасты, білім алудың мықты негіздерін, кәсіби шеберлікті,
екі мәдениеттің (техникалық және гуманитарлық) синтезін, жаңа ақпараттық
технологияларды қолдануды біріктіреді.
Бүгінгі таңда П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді шоғырландыру
(УДЕ) технологиясы, Д. Б. Эльконин мен В.В. Давыдовтың дамыта окыту
технологиясы, Ш.А.Амонашвилидің ізгілікті-тұлғалық технологиясы,
В.Ф.Шаталовтың оқу материалдарын қарқынды оқыту технологиясы, М.Чошановтың
проблемалық модульді оқыту технологиясы, В.М.Монаховтын, В.П. Беспальконың
және басқа да көптеген ғалымдардың технологиялары танымал(11).
Жаңа технологияның жаңа мақсаты бойынша “оқытуды ізгілендіру” қажет.
Ол – оқыту құралдарына деген көзқарасты да өзгертуді талап етеді. Бұл
өзгерістер бойынша оқу құралдары оқушылардың өздігімен танымдық іс-әрекетін
жүргізе алатындай құралдар болуы керек. Бұрынғы дәстүрлі оқулықтар талапты
канағаттандыра алмайды, сондықтан оқушылардың өз бетімен білім алуына аса
бейімделген жаңа типтегі оқулықтар қажет.
Оқытудың басты мақсаты өздігінен білім алып дами алатын жеке тұлғаны
қалыптастыру. Технологияның тағы бір психологиялық негізі болып табылатын
теория — Л.С. Выготскийдің оқыту процесінде оқытушының ақыл-ойының дамуы
“актуальды даму” аймағынан “жақын арадағы даму аймағына ауысу” туралы
теориясы. Ресей ғылымы В.П. Беспалько бұл деңгейлерді: бірінші деңгей –
“міндетті, оқушылық”, екінші –“алгоритмдік”, үшінші – “эвристикалық”,
төртінші – “шығармашылық” деңгейлердегі қабылдау деп атайды.
1.2. Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялардың негізгі сипаттамалары
Бүгінгі күнде педагогикалық технология мәселесі теориялық және
ғылыми қолданбалы бағыт тұрғысынан зерттеу арқауы болып отыр.
Теориялық тұрғыдан алып қарағанда, педагогикалық технология педагогиканың
категориясы ретінде қарастырылады, оның мәні, құрылымы айқындалады;
педагогикалық іс-әрекеттің әр түрлі саласындағы(дидактика, тәрбие, білім
беруді басқару) педагогикалық технологияның ғылыми негіздері оқып
үйреніледі; педагогикалық технологияны жобалаудың әдіснамасы мен теориясы
зерттеледі, педагогикалық технология теориясының негіздері ашып
көрсетіледі (12).
Қазақстан Республикасында білім беруді 2005-2010 жылдар аралығында
дамыту туралы мемлекеттік бағдарламада жалпы орта білім берудің жаңа
мемелекеттік жалпыға бірдей стандарты түлектердің базалық біліктілігі
түрінде көрініс беретін, нәтижеге бағытталған ұлттық білім беру
мақсаттарының жүйесін айқындайды деп атап көрсетілген. “Бағдарламаны іске
асырудың негізгі бағыттары мен тетіктсрі” білім беру мазмұнын білім
үстемдігі деңгейінен нәтижеге бағытталған біліктілік деңгейіне көтерудің
маңыздылығына ерекше назар аударылады.
Нәтижеге бағытталған оқыту — бұл аяқтаушы нәтижелср (біліктіліктер).
Аяқтаушы немесе соңғы нәтижелер мектептен жәнс жоғарғы оқу орнын
бітіргеннен кейінгі әмір үшін маңызды білім, шеберліктер және бағдарларды
білдіреді. Олардың шартты түрде жүйелеп көрсек, төмендегідей біліктіліктер
тізімін аламыз:
• қарым-қатынасқа түсе алу қабілеттіліктері;
• әлеуметтік қарым-қатынастарға бейімділік;
• талдау жасай алу қабілеттері;
• проблемаларды шеше алу;
• құндылықтар туралы өзіндік пікір білдіріп шешім шығара білу дағдылары;
• шығармашылық шеберліктерді игеру және өзгелердің шығармашылығын
қабылдай білу дағдылары;
• азаматтық жауапкершілік;
• қоршаған әлем өміріне жауапкершілікпен араласу;
• рухани, заттық кұндылықтарды жасай алу және сақтай білу дағдылары;
• ілімнің кұралы ретіндегі технологияларды қолдана алу дағдылары;
• өмірі мен карьерасын жоспарлай алу дағдылары.
Нәтижеге бағытталған білім беру әлеуметтену процесіне қоғамды, түрлі
қауымдастықтарды тартуды карастырады. Осы мақсатта аталған проблемамен
айналысатын кәсіби қауымдастықтар арасында өзара күш біріктіру үшін қарым-
қатынастар орнатып, білім берудің мақсаттары мен нәтижелері турасындағы
талқыға бүкіл қоғамды қатыстыру жұмыстары жүргізілуде.
Өткен жылдардағы дүниежүзілік практикадағы білім беру дамуының
бағыттарын талдау — білім беру саласының ашық жүйе ретіндегі дамуының
қажеттілігін айқындайтын бірнеше әдістемелік бағдарларды бөліп қарастыруға
мүмкіндік береді:
• білім берудің құндылық мәнін, оның рухани-адамгершілік маңызын көтеру
(білім берудің бейбітшілік пен келісім үшін қызмет етуі);
• білім беру ісінің оқушының тұлғасын ұлттық құндылықтарды игеруші және
тасымалдаушы ретінде қалыптастыру тұрғысындағы ролін күшейту;
• білім беру мазмұнында әлемнің тұтастығы мен адамның оның бір бөлігі
екендігі туралы туралы үғымды қалпына келтіру;
• оқушыларды табиғи әлемді сақтауға және аймақтық жөне жаһандық
көлемдегі экологиялық проблемаларды болдырмауға күш салуға бағыттау;
• барлық адамдар үшін сапалы білім алуға және оған жету жолында тең
мүмкіндіктермен қамтамасыз етуге жағдайлар жасау;
• білім беру үрдісіне бүкіл коғамды тарту және білім берудің сапасын
жақсартуда әлеуметтік тең қарым-қатынастар орнату.
Стратегиялық міндеттерін шешу ісіне бүкіл қоғамды жұмылдыру,
екіншісі — білім беру ісіне қатысушы жақтардың бір-бірі алдындағы өзара
міндеттерін айқындауы.
Білім берудің аталған жаңа моделін енгізу жағдайында ұлттық
деңгейдегі мақсаттар – болашақ нәтижелер, яғни, түлектердің өзінің азамат,
тұлға ретіндегі әлеуметтік ролдерін орындауға деген дайындығын сипаттайтын
базалық біліктіліктер түрінде қалыптасуы тиіс. Бүкілхалықтық кеңінен
талқылау жұмысы қажст. Сонымсн бірге, күтілетін нәтижелердің көпдеңгейлік
жүйесін жасақтауда білім беру саласының барлық сатыларын (мектепке дейінгі,
бастауыш және орта кәсіби, жоғары білім беру) қамту өте маңызды. Мәселенің
бұл тұрғыдан шешілуінің мәні — кәсіби қауымның өзара келісуі корытындысында
қабылданған болашақ нәтижелердін көп деңгейлі жүйесі бүкіл білім беру
процесіне қатысушыларға белгіленген мақсаттарға жетуде бағыт-бағдар ретінде
қызмет ететіндігіңде. Білім беру саласы, ашық жүйе ретінде қатысушы(13).
Нәтижеге бағытталған білім беру моделін іске асыру жұмысын ертерек
бастап кеткен шет елдердің тәжірибесіне талдау жасау – бұл
жауапкершіліктерді төмендегіше бөліп көрсетуге мүмкіндік береді:
• оқушы өмірде және қоғамда конструктивті роль атқару үшін болашақ
нәтижелерге ұмтылуға міндетті;
• оқытушы оқу ісін ұйымдастыру шарты ретінде оқу процесін
шығармашылық тұрғыда ұйымдастыруға міндетті;
• ата-ана өз баласының қажетті дәрежеде білім алуына жағдай жасауға
міндетті;
• мектеп әрбір оқушының өз даму траекториясын құруына жағдай жасауға
міндетті;
• мемлекеттік органдар әлемдік білім беру кеңістігіндегі ағымдарды
ескере отырып білім беру жүйесінің сапасы мен оқушылардың
жетістіктеріне ұлттық мониторинг жасаудың негіздерін айқындауға
міндетті;
• қоғам күтілетін нәтижелердің жетілдірілуіне, білім беру жүйесі
жетістіктерінің ашық түрде жарияланып отыруына жауапты.
Қазіргі кезде біздің Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі
жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика
теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып
отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің жаңа мазмұны пайда
болуда:
• білім мазмұны жаңа біліктермен, ақпараттарды қабылдау
қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық
жағдайындағы білім беру бағдарламаларының нақтылануымен байланысты;
• ақпараттық дәстүрлі әдістері – ауызша және жазбаша, телефон және
радиобайланыс – қазіргі заманғы компьютерлік құралдарға ығысып орын
беруде;
• баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани тұлға
ретінде қалыптасуына көңіл бөлінуде;
• мектеп, отбасы мен қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі
бірлігіне ұмтылыс жасалуда;
• қоғамдық біліммен бара-бар педагогикалық технологияның кеңінен
қолданылуына және ғылымның роліне мән берілуде.
• оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық-педагогикалық
бағыттағы негізгі ой-тұжырымдары төмендегіше сипатталады;
• есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді
пайдалана отырып, ақыл-ойды дамытатын оқуға көшу;
Қазір Республика оқу орындары, педагогикалық ұжымдары ұсынылып
отырған көпнұсқалыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез келген үлгі
бойынша қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі
нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа
идеялар, жаңа технологиялар бар.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны
меңгеру оқушының интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық
және де басқа көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді,
өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.
Қазіргі кезде педагогикалық технология ұғымы біздің педагогикалық
лексиконымызға берік еніп келеді. Дегенмен, оның мән-мағынасы туралы
пікірлер алуан түрлі. Түсіндірме сөздікте:
“Технология – бұл қандай да болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі
амалдардың жиынтығы” делінсе, Б.Т.Лихачев педагогикалық технологияны оқу
процесіне белгілі бір мақсат көздей әсер ететін педагогикалық ықпал деп
түсіндіреді. Ал, технологиялық үрдісті нақты педагогикалық нәтижеге
жетелейтін бірліктердің (өлшемдердің) белгілі бір жүйесі ретінде көрсетеді
және педагогикалық технология түпкілікті өзгермейтін механикалық
құрылымы(14).
ЮНЕСКО-ның анықтамасы бойынша, педагогикалық технология – бүкіл оқыту
үрдісі мен білімді техникалық және адам ресурсын олардың бір-біріне өзара
әсерін, білім берудегі формасын оңайландыру міндеттерін ескере отырып
меңгеруді жүзеге асырудың жүйелі әдісі. М.В.Кларин “Педагогикалық
технология – педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолындағы қолданатын барлық
қисынды ілім амалдары мен әдіснамалық құралдарының жүйелі жиынтығы және
жұмыс істеу реті”, – деп анықтайды.
Оқытудың жаңа технологияларын таңдаудың М.М.Поташник ұсынған
критерийлері:
• елдің, аймақтың, қаланың талап-тірегі – мектепке әлеуметтік сұраныс;
мектептің дамуы туралы мемлекттік құжаттар – мемлекеттік сұраныс;
• қазіргі ғылымның адам туралы жетістіктері мен табыстары;
• педагогикалық озат тәжірибе;
• мұғалімдердің, мектеп басшыларының іс-тәжірибесі, интуициясы,
шығармашылығы;
• мектептің жұмыс үрдісі мен нәтижелерінің талдамасы.
Бұдан педагогикалық технология таңдау барысында:
• алынып отырған технологияның мектептің мүмкіндігі мен нақты жағдайға
сай болуы;
• жүйелілігі;
• тиімділігі т.б. ескерілуі керек деген қорытынды шығады.
Оқытудың қазіргі технологиялары еліміздің егемендік алып, қоғамдық өмірдің
барлық, соның ішінде білім беру саласында жүріп жатқан демократияландыру
мен ізгіліктендіру мектепті осы кезге дейінгі дағдарыстан шығаратын қуатты
талпыныстарға жол ашты(15).
Бір технологияның өзі әртүрлі атқарушылардың шеберлігіне байланысты
әрқилы жүзеге асырылуы мүмкін.
Жаңа педагогикалық технологияның ерекшеліктері
(Ш.Т.Таубаева мен Б.Т.Барсай бойынша):
1. Ынтымақтастық педагогикасы.
Мақсаты: талап ету педагогикасынан қарым-қатынас педагогикасына өту,
балаға ізгілік тұрғысынан қарау мен оқыту мен тәрбиенің бірлігі болып
табылады.
Ынтымақтастық педагогикасы тұжырымының ерекшелігі:
( мұғалім-оқушы, оқушы-мұғалім, оқушы-оқушы, оқушы да субьект, мұғалім де
субьект;
( екеуінің бірлік одақта қызмет істеуі, бір-біріне басымдық көрсетпеуі;
( жалпы мектеп ұжымының арасында өзара ынтымақ болуы;
Мазмұны мен әдістерінің ерекшелігі:
( балаға жеке ізгілік қарым-қатынас;
( дидактикалық белсендіруші және дамытушы кешені;
( тәрбиелеу тұжырымдамасы;
( қоршаған ортаны педагогикаландыру;
1. Білім беруді ізгілендіру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
технологияларын пайдалану жолдары
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3-6
І- тарау. Әлемдік білім жүйесіндегі технологиялық үрдіс.
1.1. Білім үрдісіндегі “технология” ұғымы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7-24
1.2.Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялардың негізгі
сипаттамалары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24-52
ІІ – тарау. Оқытудың жаңа технологиялары Оңтүстік Қазақстан облысы
мектептерінің іс- тәжірибелерінде
2.1.Оңтүстік Қазақстан облысы мектептері тәжірибесінде қолданылатын жаңа
педагогикалық технологиялар және олардың
сипаттамалары ... ... ... ... ... .. ..53-64
2.2.Жаңа педагогикалық технологияларды оқыту үрдісінде пайдалану
тәжірибелерінен ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..64-71
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .72-76
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 77-80
Кіріспе
Диплом жұмысының көкейкестілігі:
XXI ғасырда Қазақстан Республикасындағы қайта құрулар, экономиканы
дамытудағы жаңа стратегиялық бағдарлар, қоғамның ашықтығы, оның жедел
ақпараттануы мен қарқынды дамуы білім беруге қойылатын талаптарды түбегейлі
өзгертті.
Әлемнің жетекші елдерінің көпшілігі олардың білім беру жүйесін, білім
берудің мақсатын, мазмұны мен технологияларын оның нәтижесіне қарап
бағалайтын болды. Білім берудің қазіргі негізгі мақсаты білім алып, білік
пен дағды-машыққа қол жеткізу ғана емес, солардың негізінде дербес,
әлеуметтік және кәсіби біліктілікке – ақпаратты өзі іздеп табу, талдау және
ұтымды пайдалану, жылдам қарқынмен өзгеріп жатқан бүгінгі дүниеде лайықты
өмір сүру және жұмыс істеу болып табылады.
Қазақстан Республикасы “Білім туралы” Заңының 8-бабында “Білім
беру жүйесінің басты міндеті - оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім
беруді ақпараттандыру, халықаралық коммуникациялық желілерге шығу, ұлттық
және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері
негізінде жеке тұлғаны қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға
бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау” - деп атап
көрсеткендей-ақ, қазіргі кезеңде әрбір мұғалімнің алдына қойып отырған
басты міндеттерінің бірі- оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру
және жаңа педагогикалық технологияны меңгеру(1).
Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасында жалпы білім берудің мақсаты – қазіргі
қоғам талабына сай алынған терең білім, білік, дағдылар мен құзырлықтардың
негізінде еркін бағдарлай білетін, қойылған мақсатқа танымдық қызмет жасау
арқылы жете алатын, өз бетінше дұрыс, тиімді шешімдер қабылдауға қабілетті
жеке тұлғаны қалыптастыру екендігі көрсетілген.(2) Оны жүзеге асыру-
мектептерде оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға септігін тигізетін
оқу үрдісін ұйымдастырудың тәсілдерін, әдістері мен нысандарын іздестіруге
өзекті сипат береді.
Қазақстан мектебінің алдына қойып отырған мақсаты - инновациялық оқыту
технологиясы арқылы оқу мен тәрбие жұмысын дамыту, еліміздің әлеуметтік-
экономикалық жағдайын жақсарту бағытында оқушыларға жүйелі, нақты білім
беру. Алайда, инновациялық педагогикалық технологияларды қажетті деңгейде
қолдану және осы арқылы оқушылардың білім деңгейін , шығармашылық қабілетін
қоғамдық сұранысқа сай қалыптастыру еліміздің барлық жалпы білім беретін
мектептерінің дағдылы ісіне айнала қойған жоқ. Әлі де болса көптеген
мектептер оқыту процесін ұйымдастыру мен жүргізуде оқытудың дәстүрлі
әдістері мен тәсілдерін пайдаланумен шектелуде. Инновациялық
педагогикалық технологияларды қолдану мектепті сапалы түрлендіруге, жаңашыл
жобаларды енгізуге, оны тиімді басқаруға негіз болып, әрбір мектепке
өзіндік даму жолын табуға, әрбір мұғалімге өзінің әдістемелік жүйесін
құруға септігін тигізер еді. Сондықтан қазіргі кезеңде оқытудың
инновациялық технологияларын мектеп практикасына белсенді түрде ендіру –
қоғам талабы.
Осыған байланысты біз дипломдық зерттеу жұмысының тақырыбы
ретінде “Жалпы білім беретін мектептер тәжірибесінде оқытудың жаңа
технологияларын пайдалану жолдары” – тақырыбын таңдап алдық.
Инновациялық педагогикалық технологияларды теориялық және ғылыми-
қолданбалы бағыт тұрғысынан зерттеу арқауы етіп, оларды оқу үрдісін
жетілдіру бағытында қолдану мәселелерімен В.П.Беспалько, В.В.Егоров,
М.В.Кларин, В.М.Монахов, Қ.Қабдықайырұлы, М.М.Жанпейісова, Ж.А.Қараев,
Г.К.Селевко, Ш.Таубаева, Л.А.Шкутина, т.б. ғалымдар айналысты.
Жұмыстың мақсаты: Оңтүстік Қазақстан облысының жалпы білім беретін орта
мектептерінде оқытудың жаңа технологияларын пайдалану жолдарын іздестіру,
озық тәжірибелерді жинақтау және жалпылау.
Зерттеу нысаны: Жалпы білім беретін орта мектептердегі педагогикалық
процесс.
Зерттеу пәні: Жалпы білім беретін орта мектептердегі оқыту процесі
Зерттеудің міндеті:
- “Технология”, “инновациялық технология”, “педагогикалық технология”
ұғымдарының мәнін педагогика ғылымының қазіргі кезеңдегі даму деңгейі
тұрғысынан сипаттау.
- Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялардың негізгі сипаттамаларын
талдау.
- Оңтүстік Қазақстан облысының жалпы білім беретін мектептерінің іс-
тәжірибесінде қолданылатын оқытудың жаңа технологияларын анықтау, оларды
талдау және жинақтау.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: Іс-әрекет теориясы,
Тұлға теориясы, таным теориясы, П.Я.Гальпериннің ақыл-ой әрекетін кезеңдеп
қалыптастыру теориясы, Қазақстан Республикасының 2007- жылдың 27-шіл-
десінде қабылдаған “Білім беру туралы заңы”.
Зерттеу көздері: Зерттеу нысанына байланысты педагогикалық-психологиялық
әдебиеттер, “ Қазақcтан мұғалімі” газеттері, “Ізденіс”, “Қазақстан
мектебі” журналдарының 1990-2008 жылдар аралығындағы сандары, Оңтүстік
Қазақстан облысының кадрлар біліктілігін арттыру және жаңа технологияларды
дамыту институтының әдебиет қоры мен мұраханасының материалдары.
Зерттеу әдістері: Педагогикалық тұрғыдан ғылыми теориялық талдау әдісі,
озық тәжірибелерді жинақтау және жалпылау әдістері, мұрахана материалдарын
талдау және жалпылау әдістері, педагогикалық бақылау әдісі, сұрақ-жауап
әдістері, әңгімелесу әдісі.
Зерттеу базасы: Оңтүстік Қазақстан облысының үздіксіз білім беру
институты, Шымкент қаласының № 1, 25, 65 орта мектептері. Бұл жұмысты
жазуда Қазақстандық педагогика ғылымындағы, әсіресе, оның дидактика
саласындағы, сондай-ақ білім мазмұнын іріктеу ұстанымдары; оқытудың
ұйымдастыру формалары; оқытудың әдіс - тәсілдері; дүниежүзілік халық ағарту
саласында өзгерістер мен жаңа бағыттар ескерілді; мектептерде жүргізген
зерттеу жұмыстарының нәтижелері, алдыңғы қатарлы озат мұғалімдердің
тәжірибелері осы жұмысқа арқау болды. (6)
Тың тақырып бойынша жазылып отырғандықтан бұл дипломдық жұмыстың
тарихи әдістемелік сипаты бар, яғни мұнда оқыту теориясы мен әдістемесі
мәселелерімен қатар, мектептерде пәндерді оқыту тәжірибесінде, сондай-ақ
мерзімді педагогикалық баспасөзде ақпараттық технологияны пайдалану,
интерактивті әдістер сияқты оқытуды ұйымдастыру мен әдістерінде де
жаңашылдық кездеседі. Оқу-әдістемелік мекемелердің, жоғары оқу орындарының
кафедраларының, халыққа білім беру саласының облыстық, қалалық, аудандық
мекемелері мен облыстық педагог кадрлардың білімін жетілдіру
институттарының, ондағы мектептердің қатысуымен жүзеге асырылды.
Жұмыстың құрылымы: Дипломдық іздену жұмысы кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І-тарау - “ Әлемдік білім жүйесіндегі технологиялық үрдіс” ,
ІІ- тарау - “ Оқытудың жаңа педагогикалық технологиялары Оңтүстік
Қазақстан облысы мектептерінің іс- тәжірибесінде ” – деп аталады.
I. Әлемдік білім жүйесіндегі технологиялық үрдіс.
1.1. Білім беру үрдісіндегі “ технология ” ұғымы
“Технология” ұғымы соңғы кездері ең көп қолданылатын ұғымдардың
біріне айналды. Технология ұғымының оқытудың технологиясы, педагогикалық
технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы, қарым-қатынас
технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы, модульдік
технология, топтық оқыту технологиясы сияқты психологиялық-педагогикалық
ұғымдармен байланысы саналуан. Жоғарыда аталған технологиялардың қай түрі
болмасын, өзінің мәнін анықтап, сипаттама беруді қажет етеді. Қазіргі
кезеңдегі ғылыми айналымда “технология” және технологиямен байланысты жеке
ұғымдарға берілген анықтамалар баршылық. Алайда білім беру жүйесінде дәл
қазіргі кезеңде жүріп жатқан процестердің технологиясының мәнін ашып,
түсіндіретін жалпы анықтама жоқ (3).
Білім беру жүйесі басқару органдарынан, түрлі типтегі және деңгейдегі
білім беру мекемелерінен, жүйенің жұмыс істеуі және дамуын қамтамасыз
ететін қаржы қорлары мен материалдық объектілерден, ғылыми орталықтардан
тұратын күрделі құрылым болып табылады. Технологиялық тәсіл білім беру
жүйесінің кез-келген саласында (басқару, білім беру, қаржыландыру,
мониторинг т.б.) қолданылуы мүмкін. Сондықтан, “білім беру технологиясы”
деген сөз тіркесін бірыңғай түсіндіру мүмкін емес. Бұл ұғымды тек қана
оқытушы мен оқушы арасындағы арнайы ұйымдастырылған процестерге ғана
қатысты қолданады. Егер осы процесті оқыту процесі деп атайтын болсақ, онда
оған технологияның осы салаға арналған жиынтығы жатады. Біздің
қарастыратынымыз — технологияның осы түрі.
“Технология” ұғымы “Tehne”- өнер, шеберлік ,“logos” – ілім, білім,
оқу, ғылым деген мағыналарды білдіретін, грек тілінен енген екі сөзден
тұрады. Сондықтан, “технология” терминін қазақ тіліне “ өнер туралы ғылым
немесе шеберлік туралы ғылым ” деп аударуға болады.
“Технология” – бұл қандайда болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі
амалдардың жиынтығы.Педагогикалық сөздік
“Технология” – өндірістік процесті жүргізудің әдістері мен тәсілдері
жайлы білім жиынтығы. Шетел сөздігі
“Технология” – оқушы мен ұстазға бірдей қолайлы жағдай тудырушы оқу
процесін ұйымдастыру және жүргізу бірлескен педагогикалық әрекетті
жобалаудың жан-жақты ойластырылған үлгісі. В.М.Монахов
Бұл ұғымға пәндік саланы сипаттайтын терминдерді қосамыз да кез-келген
нақты технологияның мәнін айқындаймыз.
АҚШ пен Батыс Европада XX – ғасырдың екінші жартысынан бастап оқыту
процесінің технологиясын жасау бағытындағы ізденістер белсенді түрде
жүргізіле бастады. 1940-50 жылдары оқыту үрдісіне техникалық құралдардың
енуіне байланысты “білім берудің технология” термині кеңінен қолданыла
бастады. Кейінірек, 50-60-шы жылдары түрлі техникалық құралдарды қолдану
әдістері жөніндегі еңбектердің ықпалымен бұл терминдер “педагогикалық
технология” деп атала бастады. 60-шы жылдардың ортасында технологиялық әдіс
шет елдерде кеңінен талқылана бастады. Мұнда негізгі екі бағыт көзге түсті
(4). Біріншісі, бұрынғыша технологиялық әдісті, техникалық құралдарды
қолданумен байланыстырылса, екіншісінің құрамында оқу процесінің өзін
ұйымдастырудағы технологиялық әдістер дами бастады да педагогикалық
технология “оқытудың технологиясы ” деген термин пайда болды.
60-шы жылдардың аяғы, 70-ші жылдардың бас кезінде АҚШ, Англия, ФРГ,
Франция, Италия, Япония т.б. көптегсн елдерде оқытудың технологиясын жасау,
дамыту жұмыстарымсн айналысатын мекемелер жұмыс жасай бастады. Дегенмен,
оқыту үрдісі білім беру үрдісінің бір ғана бөлігі болып табылатындықтан,
“оқытудың технологиясы” терминінің мағыналық аясы өте тар. Мұндай олқылық
“тәрбиенің технологиясы”, “дамыту технологиясы ”, “ қалыптастыру
технологиясы ” ұғымдарына да тән. Қазіргі кезеңде батыста білім беру
саласындағы технологияны белгілеу үшін “білім беру технологиясы” ұғымы
пайдаланылып жүр. Осы ұғымның ғана мейлінше аясы кең, білім берудің түрлі
салаларында (басқаруда, материалдық жабдықтауда, қаржыландыруда,
біліктілікті арттыруда, кадрлар даярлауда, түрлі оқыту мекемелеріндегі
оқыту процесіңде және т.б.) қолданылатын кез келген технологияны қамти
алады. Сондықтан, “білім беру технологиясы” терминін бүкіл білім беру
жүйесін технологияландыру заңдылықтарын зерттейтін ғылыми пәнге
(дисциплина) қатысты қолданған дұрыс болар еді. Бірақ, әзірше бұл термин
көп жағдайда тек мектептегі оқыту үрдісі төңірегін сипаттауда ғана
қолданылып жүр.
Сондықтан, бұдан әрі қарай “білім беру технологиясы ” ұғымын
мұғалімдер мен оқушылардың білім берудің жоспарланған мақсаттарына
бағытталып, арнайы ұйымдастырылған өзара қарым-қатынас процесі технологиясы
ретінде қолданамыз. Білім берудін технологиясына — оқытудың техникалық
құралдары, білім беруде қолданылатын ақпараттық технологиялар, қашықтан
оқыту да жатады. Сондықтан, оларды жеке-жеке талдаған кезде бұл
технологиялардың өздеріне тән ерекшеліктерін атап көрсетуге тиіспіз.
Бұл оқыту үрдісінің “педагогикалык үрдіс” деп аталуына байланысты. Әлемдік
терминологияның бірегейленуіне байланысты “білім беру технологиясы”
ұғымына тоқталуға тиіспіз.
Т.К.Смыковская, Т.Б.Руденколардың пікірінше: “Әдістеме тек бір ғана
– оқыту үрдісіне көңіл бөлсе, технология бір мезетте оқу және оқыту
үрдісімен қатар жұмыс істейді. Және технология алға қойылған мақсаттың
нақты соңғы нәтижесіне кепілдік береді”. Ежелгі философтардың өзі
педагогикалық шеберлікті тарату туралы айтқан, ал бұл осы күнгі
технологияға жақын. Сондай-ақ, К.Ушинский, А.С:Макаренко да технологиялық
рәсімдерді анық көрсете білген(5).
Сырттай қарағанда, технологияның әдістемесі мен оқыту үрдісіңдегі
әдістемелік және технологиялық әдіс-тәсілдер арасында карама-кайшылық жоқ.
Себебі, “оқытудың әдістемесі” ұғымы “білім беру технологиясы” ұғымынан
әлдеқайда кең. Дәлірек айтсақ, әдістеме “не үшін, неге және қалай оқыту
керек?” негізгі үш сұраққа жауап беруге тырысады. Ал, технолог болса,
мақсат белгілі болып, оған жетудің нақты іс-әрекетін, жолдарын анықтау
қажет болған сәтте ғана іске кіріседі. Сонымен, Т.Г.Новикованың
тұжырымдауынша, технология, негізінен, триаданың үшінші сұрағына, яғни
“қалай оқыту керек?” деген сұраққа ғана жауап береді. Олай болса,
технология әдістемелік процестің құрамына еніп, әдістемені жүзеге асыруға
қызмет етеді деген қорытынды жасауға болады (Автор).
Схема түрінде бұл жағдайды 1-кестеде көрсетілгендей сипаттауға болады.
Бір қарағанда, технологиялық әдіс жеке пәндерді оқыту әдістемелері ішінде
де дами алар еді деген ой туады. Бірақ, әдістемелік және технологиялық
амалдардың мақсаттық ұстанымдары қалыптасқан.
Технология мен әдістеменің ерекшеліктері
Тә
1 - кесте
Технология ұғымы тар мағынада – бір нақты объектінің
технологиясы ретінде және кең мағынада – ғылым саласы ретінде
қарастырылады. Егер, технологияны педагогикалық ғылымдарға қатысты алсақ,
педагогикалық технология ұғымының мәнін анықтап алу қажет.
Ғылыми–педагогикалық әдебиеттерде педагогикалық технологияның
мәнін ғалымдар түрліше анықтайды. Атап айтқанда:
- В.А.Беспальконың пікірінше, педагогикалық технология — алдын ала
жобаланған оқу-тәрбие процесінің практикада жүйелі әрі бірізді жүзеге
асуы;
- Б.Т.Лихачевтің тұжырымдауынша, педагогикалық технология — оқыту мен
тәрбиелеу құралдарының арнайы формаларының, әдіс-тәсілдерінің,
жолдарының жиынтығын анықтайтын психологиялық-педагогикалық нұсқаулар
жиынтығы;
- В.М.Монаховтың айтуынша, педагогикалық технология — оқытушы мен
оқушылар үшін барлық жақсы жағдайлар жасалынғанда оқу процесін
жобалау, ұйымдастыру әрі жүзеге асыруда біріккен педагогикалық іс-
әрекеттің жан-жақты (ұсақ-түйегіне дейін) ойластырылған моделі;
- М.В.Клариннің пікіріне қарағанда, педагогикалық технология —
педагогикалық мақсатқа жету үшін колданылатын барлық қисынды ілім
амалдары мен әдіснамалық құралдарының жүйелі жиынтығы мен жұмыс
істеу реті ;
- В.И.Андреев педагогикалық технологияны жобалау және берілген
технологияны тәжірибеде педагогикалық заңдылықтарды, мақсаттарды,
мазмұнын, формасын, оқыту мен тәрбиелеудің әдістері мен құралдарын
қолдану, сонымен қатар кейінгі жаңғырту ретінде түсінеді;
- Н.Е.Щуркова педагогикалық технологияны балаға педагогтың шынайы өзара
әрекетін қамтамасыз ететін қолданбалы ғылыми педагогикалық пән ретінде
анықтайды;
- А.К.Колеченконың тұжырымы бойынша, педагогикалық технология қойылған
мақсатқа сәйкес білімді, білікті, дағдыны және қатынасты құрастыру,
қалыптастыру мен бақылау бойынша операциялардың жиыны болып табылады;
- Ш.Т.Таубаева мен Б.Т.Барсай педагогикалық технологияны оқу-тәрбие
процесінің шығармашылықпен терең ойластырылған көптеген факторлардың
үйлесімділігін, оқыту мен тәрбиенің тиімділігін қамтамасыз ететін
жанды құрамдас бөлігі ретінде сипаттайды.
Дегенмен, барлық анықтамаларға ортақ басты негіз бар. Осы негізді
арқау ретінде алып, педагогикалық технологияның мәнін былай сипаттауға
болады: “Педагогикалық технологиялар — бұл білімнің басымды мақсаттарымен
біріктірілген пәндер мен әдістемелердің; оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың
өзара ортақ тұжырымдама мен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының,
формалары мен әдістерінің күрделі әрі ашық жүйелері. Мұнда әр позиция
басқаларына әсер етіп, ақыр аяғында оқушының дамуына жағымды жағдайлар
жасайды. (М.М.Жанпейісова)(6).
Педагогикалық технологияларға барлық елдер ғалымдары
қызығушылық танытуда. Сондықтан 1979ж. АҚШ-та педагогикалық коммуникация
мен технология Ассоциациясында ресми түрде төмендегідей тұжырым қабылданды:
“Педагогикалық технология — комплексті, интегративті процесс. Соның
ішінде адамдарды, идеяларды, ұйым іс-әрекетінің құралы мен әдіс-тәсілін
мәселенің анализі мен шешімін басқару, білімді меңгерудегі барлық
аспектілердің орамды болуын іске асырады”. “Педагогикалық технология”
ұғымы оқыту мен тәрбиелеу саласында кең қолданылады. Педагогикалық
технологияның пайда болуының екі жолы бар. Алғашқысы технологияның теорияда
пайда болуы (В.П.Беспалько, В.В.Давыдов, В.К.Дьяченко, Л.В.Занков,
П.Я.Гальперин, Н.В.Кузьмина және т.б.). Кейінгісі технологияның тәжірибеде
пайда болуы(Е.Н.Ильин, С.Н.Лысенкова, Б.Ф.Шаталов және т.б.)
Педагогикалық технология теориялық педагогика мен практика ара-
лығында орын алып отыр. Педагогикалық технология деп мақсаттар қою, оқу
жоспары мен оқу бағдарламасын үнемі жақсартып отырудың, педагогикалық
жүйелерді бүтіндей бағалаудың және ол жүйелердің тиімділігі жөніндегі жаңа
ақпарат туындауына байланысты жаңа мақсаттар қоюдың тұтас үрдісін айтамыз.
(С.Сполдинг, 1969.) Сонымен, педагогикалық технология — оқыту үрдісін
түгелдей қолдану және бағалау, сол сияқты, білімді адамдар мен техника
ресурстарын ескеру арқылы білімді игеру, білім берудің тиімді түріне жету
үшін оларды жоспарлаудың жүйелі әдісі ретінде түсіндіріледі. Педагогикалық
технология — педагогикалық қолданбалы сипаты бар, бүтіндей алғанда, жалпы
дидактика мен педагогиканың практикалық жалғасы. Ол классикалық дидактиканы
дамытады, төмендегідей технология ұстанымдарына сүйенеді:
а) технологиялық құрылымдық және азаматтық тұтастығы;
ә) оның диагностикалық мақсаттылығы, аяқталғандық, әлеуметтік және
табиғатқа сәйкестілік, барлық үрдістердің қарқынды жүруі (В.Беспалько,
1984.) Шетел зерттеушілері педагогикалық технологияны психология,
әлеуметтік философия, басқару және мақсат қою теориясы, техника, қарым-
қатынас, аудиовизуалды білім беру және кибернетика элементтерінен тұратын
пәнаралық конгломерат ретінде қарастырады. Педагогикалық технология
Я.Коменскийдің модулі және жобалаудың ереже-нормасын, білім берудің тиімді
жүйесі мен үрдістерін іске асыруды қамтиды. Мектептің әрбір басқышындағы
қазіргі оқу жоспарлары мен бағдарламалары үнемі жақсартылуы керек, оларды
қисындастыра және байланыстыра отырып алмастыруы керек. Тиімді
педагогикалық жүйелерді осы заманғы жағдайда тәжірибелік жұмыстарда жобалап
және тексеріп көрудің маңызы зор. Ал, педагогикалық жүйе дегеніміз —
белгілі бір қабілеті бар дара тұлғаны қалыптастыруға бағытталған
педагогикалық әсерді ұйымдастыруға қажет құралдар, әдістер мен тәсілдердің
өзара байланысқан бірлігі. Селевко Г.
Білім берудің технологиясы педагогикалық пән ретінде
дидактикадан кейінгі орынды алады. Оқытудын технологиясын — қолданбалы
дидактика десе де болады. Бір сөзбен айтқанда, оқытудың технологиясы -
оқыту іс - әрекетінін әдіс-тәсілдері мен құралдарын ұйымдастыру және
қолдану теориясы. Сонымен, технологиялық әдіс дидактикалық немесе жеке
әдістерден туындамайды, оқу үрдісінің дербес бағыты болып табылады.
Технология оқу процесімен — оқытушы мен оқушының іс - әрекеттерімен, яғни,
құрылымы, құралдары, әдістері және түрлерімен тығыз байланысты. Технология
әдістемеден оқыту әрекеттерінің өңдеуге болатындығымен ерекшеленеді.
Сондықтан, педагогикалық технологияның құрылымы мына бөліктерден тұрады:
1. Концептуалдық негізі.
2. Оқытудың мазмұндық бөлігі:
- оқытудың мақсаттары: жалпы және нақты;
- оқу материалының мазмұны.
3. Процессуалдық бөлігі немесе технологиялық үрдіс:
- оқу үрдісін ұйымдастыру;
- оқушылардың оқу іс-әрекетінің әдістері мен формалары;
- оқушылардың оқу материалын игеруін басқарудағы оқытушының іс-
әрекеті;
- оқыту үрдісін диагностикалау .
Сонымен бірге, кез келген педагогикалық технология мынадай негізгі
әдіснамалық талаптарды қанағаттандыруы тиіс.
Концептуалдық. Әрбір педагогикалық технология оқу мақсаттарына
жетудің философиялық, психологиялық, дидактикалық және әлеуметтік-
педагогикалық негіздері белгіленген нақты ғылыми концепцияға сүйенуі қажет.
Жүйелілік. Педагогикалық технология әрбір бөлігі өзара тығыз
байланыста болатын үрдістің тұтастық логикасымен қамтамасыз етілуі тиіс.
Технология басқарылуы тиіс, яғни, мақсат қою, жоспарлар құру, оқу үрдісін
жобалау, әрбір этапқа сай диагностика, нәтижелерді түзету мүмкіндігін
беретін әдіс-тәсілдердің көп варианттылығы.
Басқаруға оңтайлылық. Диагностикалық болжау жасауға, жоспарлауға,
нәтижені өңдеу, өзгеріс енгізу мақсатында әдіс-тәсілдерді кезектеп
пайдалану мүмкіндігі болуы керек.
Тиімділік. Қазіргі заманғы технологиялар нөтижелілігі жағынан да,
оған кететін шығындар жағынан да тиімді болып, белгілі бір оқыту
стандарттарына жетуге кепілдік бере алуы қажет. Технологияның қайта қалпына
келтірілуі. Бұл критерий белгілі бір технологияның басқа мекемеде, басқа
субъектілермен жүргізіле алуы мүмкіндігін меңзейді.
Қайталауға жарамдылығы. Басқа ұжымда, басқа сабақтарда дәл осы
күйде пайдалануға, қолдануға мүмкіндіктің болуы.
Педагогикалық технологияның құрылымы мазмұнды және процессуальды
компоненттерден тұрады. Мазмұнды компонентті тұжырымдамалық – мақсатқа жету
құралдары, оқыту-тәрбиелеу процесінің тиімділігі туралы білімдер жүйесі,
диагностикалық – педагогтің кәсіби педагогикалық бет пердесі, тұлғаның
дербес ерекшеліктері мен оқушылардың дайындық деңгейі, дидактикалық – оқыту
мазмұны, әдістер, әдістемелік тәсілдер; ұйымдастыру формалары; дидактикалық
құралдар құрайды(7).
Процессуальды компонент алдын-ала жобаланған оқу-тәрбие процесін
практикаға ендіру болып табылып, оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастыруды, оқу-
тәрбие процесін басқаруды көздейді. Педагогикалық технологияның мазмұнын
айқындауға В.Ю.Цитюков талпыныс жасайды. Оның ойынша, педагогикалық
технология тәрбиеленушіге педагогикалық ықпал етуді ұйымдастыру бойынша
мұғалімнің мәнді кәсіби біліктерінің жүйесін айқындайды, педагогикалық іс-
әрекетті технологияландыруды саналы ой елегінен өткізу тәсілін ұсынады.
Педагогикалық ықпалды педагогикалық технология қамтамасыз ететін
болғандықтан, оның мазмұны педагогикалық ықпал ету құралдарынан тұрады:
педагогикалық тіл табысу, педагогикалық баға беру, педагогикалық талап,
ақпараттық тілдік және демонстрациялық ықпал. Бұл элементтер атқаратын
нақты функциялары мен анықталған кілтті операцияларына сай педагогикалық
технологиялардың мәнін құрайды, педагогты тәрбие процесінің субьектісі
болатын тәрбиеленушіге ықпал ету үшін қажетті және жеткілікті кәсіби мәнді
білікпен қамтамасыз етеді. Бірақ мұнымен педагогикалық технология
шектелмейді. Қосымша элементтер – психологиялық климат, топтық іс-әрекет,
жасаған қылығына педагогикалық реакция, ортаны ұйымдастыру және т.б.
жалпылама немесе жеке сипатқа ие болып, ықпал етудің формаларын
түрлендіруді және әрбір мұғалімнің дербестігін сақтауды қамтамасыз ететін
әрекеттер қатарына жатады.
Ғылыми зерттеулерге жасалынған талдау бүгінде педагогикалық
технологияларды жинақтап, жүйелеп, оның жіктемесін жасауға бірнеше ғалымдар
әрекет жасағанын көрсетті (Т.М.Давыденко, Г.К.Селевко). Солардың ішінде
педагогика ғылымы мен практикасында белгілі барлық технологияларды неғұрлым
жинақтап, жүйелеген Г.К.Селевконың жіктемесі көңіл аударарлық. Зерттеуші
ғалым педагогикалық технологияларды былайша жіктейді:
- қолдану деңгейі бойынша: жалпы педагогикалық, дербес әдістемелік (пәндік)
және модульдік;
- философиялық негіз бойынша: материалистік, идеалистік, диалектикалық,
метафизикалық, ғылыми және діни, гуманистік және антигумандық,
антропософиялық және теософиялық, прагматикалық және экзистенциалистік,
еркін тәрбие және бағындыру;
- психикалық дамудың жетекші факторы бойынша: биогендік, психогендік,
социогендік және идеалистік;
- тәжірибені меңгерудің ғылыми тұжырымдамасы бойынша: ассоциативті-
рефлекторлы, бихевиористік, гештальт-технологиялар, интериозаторлық дамыту;
- тұлғалық құрылымға бағдарлау бойынша: ақпараттық технологиялар,
операциялық, эмоциональды көркем және эмоциональды - адамгершілік, өзін-өзі
дамыту технологиялары, эвристикалық және қолданбалы;
- мазмұны мен құрылымының сипатына қарай: оқытатын және тәрбиелейтін, жалпы
білім беретін және кәсіби бағдарланған, гуманитарлық және технократтық, әр
түрлі салалық, дербес пәндік, сонымен бірге монотехнологиялар, кешендік
және кірме технологиялар;
- ұйымдастыру формасы бойынша: сыныптық-сабақтық және альтернативтік,
академиялық және клубтық, жеке және топтық, оқытудың ұжымдық тәсілдері,
диференциялдық оқыту;
- танымдық іс-әрекетті басқару типі бойынша: классикалық лекция, оқытудың
техникалық құралдарының көмегімен оқыту, “кеңесші” жүйесі, кітап бойынша
оқыту, аз топтардың жүйесі, компьютерлік оқыту, “репетитор” жүйесі, басқару
бағдарламасы;
- балаға қатынас жасау бойынша: авторитарлық, дидактикалық-
орталықтандырылған, тұлғалық бағдарланған, ізгілікті-тұлғалық,
ынтымақтастық технологиясы, еркін тәрбие, эзотериялық;
- басым (үстемдік етуші) әдіс бойынша: догматтық-репродуктивтік,
түсіндірмелі-иллюстративтік, дамыта оқыту, проблемалық, ізденгіштік,
шығармашылық, бағдарламалық оқыту, диалогтік, ойын, өзін-өзі дамытушы
оқыту, ақпараттық,
- оқушылардың категориялары бойынша: бұқаралық технологиялар, оза оқыту,
орнын толтыру, виктимиологиялық, қиын балалармен жұмыс істеу
технологиялары, дарынды балалармен жұмыс істеу технологиялары.
Бұл жіктеме педагогикалық технологиялардың мақсатын, мазмұнын және
түрлерін ажыратуға көмектеседі және оларды атқаратын қызметіне сай
пайдалануға негіз болады.
Педагогикалық технология мынадай белгілермен сипатталады: (В.П.Беспалько
бойынша)
• анықтылық, жүйелі педагогикалық оқыту мақсатын дидактикалық өңдемесі;
• құрылымдылық, реттік, ақпараттық тығыздануы;
• комплексті түрде дидактикалық, техникалық, сонымен қатар компьютерлік,
оқытудың құралы мен бақылауын қолдану.
• күшейту, мүмкіндігіне қарай оқыту мен тәрбиелеудің диагностикалық
қызметі.
• оқытуды жоғары деңгейлік сапасына кепілдік. Қазіргі кезеңдегі
педагогикалық технологиялардың әр түрлілігіне орай дидактикада да
жалпы жоспары мен анализі болады. Әрбір технологияларды авторлар мына
жағдайда көрсету қажет:
-қолдану деңгейі;
-философиялық негізі;
-білімді меңгерудегі жүргізілетін концепция,
-білім мазмұнының ерекшелік сипаттамасы;
-оқытудың ұйымдастыру формалары;
оқыту әдісінің көптілігін (басым жағы)
-үйретушілердің категориялары;
Педагогикалық технологиялар қолданылу сипатына қарай дәстүрлі және
инновациялық болып бөлінеді.
1. Инновация (латын сөзі in-в, novis-жаңа) жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді
білдіреді.
С.И.Ожегов сөздігі бойынша: инновация – бірінші рет шыққан, жасалған,
жуық арада пайда болған, бұрынғының орнын босатып, алғаш ашылған,
бұрыннан таныс емес енгізілген жаңалық.
2. Инновация сөзі латын тілінен енген новый, яғни аударғанда “обновление-
жаңарту”, “новинка-жаңалық”, “изменение-өзгеріс” деген мағынаны
білдіреді. Педагогикалық энциклопедия.
3. Инновациялық негізін құраушы ұғымдардың – “инновация”,
“нововедение”, “новшество”, “новое” т.б қазақша аудармаларын жасаған,
Ы.Алтынсарин атындағы білім проблемаларын ғылыми-зерттеу институты әдіскері
К.Құдайбергенова болып табылады. Өз еңбектерінде “инновацияны”– нақты
қойылған мақсатқа сай салынған жаңа нәтиже деп есептеп, төмендегідей
аудармалар жасаған:
“инновация” – жаңарту
“нововедение” – енген жаңалық
“новое” – жаңа
“новшество” – жаңалық
“инновационный процесс” – жаңарту үрдісі.
Инновация ұғымын ғалымдар әр түрлі түсіндіреді:
1. жаңалық, жаңаны енгізу, жаңарту үрдісі.
2. өзгеріс
3. құрал, әдіс.
1957-1964ж. он жылдық тарихқа американдық білім беру жүйесіндегі
инновациялар және өзгерістер кезеңі ретінде енеді.
1. Ағылшын ғалымдарының пайымдауынша, жаңалық мәні арнайы қолданған
деректерде, дамушы идеяларда, кітаптарда, педагогтардың білімді
көтеруді ұйымдастырушыларда, т.с.с.
2. Өз зерттеулерінде ағылшын ғалымдары мынадай қорытындыға келеді: “Әр
жоғарғы сатыдағы мұғалім әрдайым жаңалықты бастаушы ретінде іс-әрекет
жасауы тиіс” – дейді.
3. Инновациялық технологияларды қолданып дамыту мәселелерін басқа
елдердің педагогтары да қарастырады.
“Инновация” ұғымын әр елде әр түрлі түсінген, кейбір мемлекеттерде (АҚШ,
Нидерланды) бұл термин кең тараған, ал Арабия, Жапония тәріздес
мемлекеттерде кезіктіру мүмкін емес. Сондықтан әр елде бұл құбылысқа
қандай көзқарас қалыптасқанын анықтау мақсатымен ғылыми-педагогикалық,
техникалық, саяси әдебиеттер мен баспа беттерін зерттей келе, Ресейде,
шет елдерде, ТМД елдерінде, Қазақстанда “инновация” ұғымына көптеген
анықтамалар берілгенін көреміз.
Т.И.Шамова, П.И.Третьяковалардың еңбегінде “Инновация дегеніміз–жаңа
мазмұнды ұйымдастыру, ал жаңалық енгізу дегеніміз — тек қана жаңалық
енгізу, ұйымдастыру, яғни инновация үрдісін мазмұнды дамытуды, жаңаны
ұйымдастыруды, қалыптастыруды анықтайды, ал “жаңаша” деп жаңаның мазмұны,
оны енгізудің әдіс-тәсілі мен технологиясын қамтитын құбылысты түсінеміз”
делінген.
Ал А.И.Кочетов “инновация” ұғымына төмендегідей анықтама береді:
“көрсетілген деңгейге апаруды қамтамасыз ететін теориялық, технологиялық
және педагогикалық іс-әрекеттің біртұтас бағдарламасы”. Алайда,
Р.Масырова мен Т.Линчевская мұндай анықтамамен келіспейтіндігін
білдіреді. Олардың тұжырымдамасында, “Егер баратын деңгей” алдын-ала
көрсетілген болса, ол қандай инновация делінген. В.Кваша мен
В.Латиннің пікірлері бойынша “инновация” бұл жаңа үлгілердің бағытындағы
нақты әрекет, мөлшердің шегінен шығатын кәсіптік іс-әрекеттің жаңа саналы
деңгейге көтерілуі болып табылады. Тәжірибелер көрсетіп жүргендей, кез-
келген инновация – мөлшерлі іс-әрекеттің шегіне ұмтылуы және одан шығуы.
Педагогика ғылымының тарихын саралап талдау көптеген педагогикалық
инновациялардың ерте уақыттарда да болғанын көрсетеді. Мысалы, Сократ
мектебі – “Қуаныш үйі”, К.Д.Ушинский мен Л.Н.Толстойдың ғылыми идеялары
және т.б(8).
Н.Нұрмағамбетов “Инновация” білімінің мазмұнында, әдістемеде,
технологияда, оқу-тәрбие жұмыстарының түрлерінде, тәсілдерінде, оқу-
тәрбие жұмысын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда көрініс табады деп
қарастырып, өзінің жіктемесінде инновацияны, қайта жаңарту кеңістігін
бірнеше түрге бөледі: 1. Жеке түрлері (жеке-дара, бір-бірімен
байланыспаған); 2. Модульдік түрі (жеке дара кешені, бір-бірімен
байланысқан); 3. Жүйелі түрі (мектепті толық қамтитын).
Ал жалпы инновацияны модификациялық, комбинаторлық, радикалдық деп үш
түрге бөлінеді:
Модификациялық инновация – бұл қолда барды дамытумен, түрін өзгертумен
айналысу. Комбинаторлық инновация – бұрын пайдаланылмаған, белгілі
әдістеме элементтерін жаңаша құрастыру. Бұған пәндерді оқытудың қазіргі
кездегі әдістемесі дәлел. Радикалдық инновацияға — білімге мемлекеттік
стандартты енгізу жатады. Мемлекеттік стандарт білім беруде, негізінен,
мөлшерлерді, параметрлерді, деңгейлік және сапалы оқытудың көрсеткіштерін
қалыптастырады. Қазіргі зерттеулер көрсетіп отырғандай, мектептердегі
бүгінгі үлгерім көрсеткіші, берілген білім сапасы формализм мен
субьективтіліктен әлі арыла алмауда, осыған орай ғалымдар жаңашыл-
мұғалімдер бұл мәселелерді шешу бағытында біршама істер атқаруда.
Инновация дегеніміз — педагогикалық жүйедегі жаңашылдық.
Инновациялық үрдістің негізі – жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану,
жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Кез келген жаңа әдіс жекелік, сондай-ақ
уақытша жоспарға жатады. Бұл яғни, бір мұғалім үшін табылған жаңа әдіс.
Жаңалық басқа мұғалім үшін өтілген материал тәрізді. XVII ғасырда
Я.А.Коменскийдің жасаған кластық сабақтық жүйесі А.С.Макаренко және
В.А.Сухомлинскийдің іс-тәжірибелері, сондай-ақ В.Ф.Шаталовтың қолданған
тірек конспектілері жаңалықтарды, ой-идеяларды өз уақытында да, қазір де
қолдануды тиімді деп тауып отыр.
90-жылдардың бас кезінде орыс ғалымдары Днепрова, В.И. Загвязинский,
Лазераваның еңбектерінде “инновация” ұғымы пайда болады. Олар “инновация”
ұғымы білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасап шығару, игеру, қолдану және
тарату іс-әрекеті деп сипаттайды. М.М.Поташник, А.С.Лоренцов “жаңалық”
дегенді құрал ретінде (яғни, жаңа әдіс, жаңа технология) ал, “инновацияны”
осы тәсілдерді меңгеру үрдісі деп санайды.
“Инновация – өндірістің және қоғамды басқарудың түрлі салаларына енгізілуі
экономикалық тұрғыдан және тиімді және әлеуметтік, экологиялық тұрғыдан
маңызды болып табылатын, зияткерлік меншік обьектісі болып табылатын ғылыми
және ғылыми техникалық қызметтің нәтижесі “(9).
Қазақстан Республикасында “инновация” ұғымын пайдалану соңғы бес
жылдыққа жатады. Ең алғаш “инновация” ұғымы қазақ тілінде анықтаған ғалым
профессор Немеребай Нұрахметов. Ол: “Инновация, инновациялық үрдіс деп
отырғанымыз білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану
және таратуға байланысты бір бөлек қызметі”– деген анықтаманы ұсынады.
Инновация дегеніміз білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу,
яғни жаңа әдіс-тәсілдерді, амалдарды, құралдарды, жаңа концепцияларды
жасап, оларды қолдану деп анықталған.
“Инновация” сөзі – қазіргі уақытта барлық өндіріс, медицина, техника
салаларында өте жиі қолданылып жүрген термин. Қазір бұл сөз “жаңа,
өзгеру, жаңаша” деген мағынаны білдіреді және дәл қазіргі жаңа заманға да
“жаңа, жаңаша өзгерудің” мазмұны терең және анық екендігі белгілі. Бұл
әдістеменің негізінде үйренушінің дербес қабілет белсенділігін
қалыптастыру, оқыту материалдарын өзінше пайдалану арқылы танымдық
белсенділігін арттыру алға шығады. Мұның ерекшеліктері мыналар:
- үйренушінің белсенділік іс-әрекетін дамыту;
- оқыту мен үйретудің өзара үйлесімділігін қалыптастыру;
- үйренушінің танымдық үрдіске белсенді қатысуын анықтау мүмкіндігі;
- көрнекілік құралдарын көбірек пайдалану арқылы сезіміне, қабылдау
эмоциясына әсер ету.
Қазір Республика оқу орындары, педагогикалық ұжымдары ұсынылып отырған
көпнұсқалылыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез келген үлгі
бойынша қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әр түрлі
нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа
идеялар, жаңа технологиялар бар. Сондықтан әр түрлі оқыту технологияларын
оқу мазмұны мен оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай
таңдап, тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор.
Инновация мәселелерімен айналысып жүрген бірқатар ғалымдардың
еңбектерін, жазған анықтамаларын қарастырып, талдай келе бұл ұғым белгілі
уақыт арасында жаңашыл идеяны қайта қарау, жаңалау дегенді білдіреді. Сәл
ертерек кездің өзінде белгілі қолданылып жүрген идеялар жаңа бағытта
ұсынылса, мұның өзі инновациялы деп аталған. Осыларды негізге ала отырып,
инновацияны “жаңалық”, “жаңа әдіс”, “өзгеріс”, “әдістеме”, “жаңашылдық”,
ал инновациялық үрдісті “жаңа әдістеме енгізу құралы” деп ұғатын боламыз.
Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады. Кейінгі
кезеңде ғалымдар өз зерттеулерінде оқу тәрбие ісіне жаңалықтарды енгізіп,
тарату мәселесін қарастырды. К.Ангеловский, М.Поташник, В.Я.Ляудис т.б
ғалымдар мұғалімнің жаңалыққа қабілеттілігіне ерекше көңіл бөлді(10).
Авторлардың көбі педагогикалық инновацияның негізгі міндеті енгізіліп
отырған жаңалықтарды топтау, жіктеу деп санайды. Ол үшін ең бастысы —
мектеп жұмысын дамытудың аймағын қарастыру керек дейді. Енгізіліп отырған
жаңа әдістеменің ерекше жағын көре білу, түсіне білу және оның басқа
әдістемелермен қандай байланысты екенін білу керек.
Жаңаша (инновациялық) оқытудағы басты нәрсе – бұл білім алу және
өздігінен блім алу негізінде адам қабілеттерін, икемділіктерін дамыту.
Жаңа білім беру парадигмасында тұлғаның қызығушылықтарын қамтамасыз етуде
тұтастық, бағыттылықпен бірге мықты негізділік (фундаменталдылық) те
шешуші рөлге ие. Сонымен, инновациялық білім беру өз құрамына жеке
тұлғалық көзқарасты, білім алудың мықты негіздерін, кәсіби шеберлікті,
екі мәдениеттің (техникалық және гуманитарлық) синтезін, жаңа ақпараттық
технологияларды қолдануды біріктіреді.
Бүгінгі таңда П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді шоғырландыру
(УДЕ) технологиясы, Д. Б. Эльконин мен В.В. Давыдовтың дамыта окыту
технологиясы, Ш.А.Амонашвилидің ізгілікті-тұлғалық технологиясы,
В.Ф.Шаталовтың оқу материалдарын қарқынды оқыту технологиясы, М.Чошановтың
проблемалық модульді оқыту технологиясы, В.М.Монаховтын, В.П. Беспальконың
және басқа да көптеген ғалымдардың технологиялары танымал(11).
Жаңа технологияның жаңа мақсаты бойынша “оқытуды ізгілендіру” қажет.
Ол – оқыту құралдарына деген көзқарасты да өзгертуді талап етеді. Бұл
өзгерістер бойынша оқу құралдары оқушылардың өздігімен танымдық іс-әрекетін
жүргізе алатындай құралдар болуы керек. Бұрынғы дәстүрлі оқулықтар талапты
канағаттандыра алмайды, сондықтан оқушылардың өз бетімен білім алуына аса
бейімделген жаңа типтегі оқулықтар қажет.
Оқытудың басты мақсаты өздігінен білім алып дами алатын жеке тұлғаны
қалыптастыру. Технологияның тағы бір психологиялық негізі болып табылатын
теория — Л.С. Выготскийдің оқыту процесінде оқытушының ақыл-ойының дамуы
“актуальды даму” аймағынан “жақын арадағы даму аймағына ауысу” туралы
теориясы. Ресей ғылымы В.П. Беспалько бұл деңгейлерді: бірінші деңгей –
“міндетті, оқушылық”, екінші –“алгоритмдік”, үшінші – “эвристикалық”,
төртінші – “шығармашылық” деңгейлердегі қабылдау деп атайды.
1.2. Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялардың негізгі сипаттамалары
Бүгінгі күнде педагогикалық технология мәселесі теориялық және
ғылыми қолданбалы бағыт тұрғысынан зерттеу арқауы болып отыр.
Теориялық тұрғыдан алып қарағанда, педагогикалық технология педагогиканың
категориясы ретінде қарастырылады, оның мәні, құрылымы айқындалады;
педагогикалық іс-әрекеттің әр түрлі саласындағы(дидактика, тәрбие, білім
беруді басқару) педагогикалық технологияның ғылыми негіздері оқып
үйреніледі; педагогикалық технологияны жобалаудың әдіснамасы мен теориясы
зерттеледі, педагогикалық технология теориясының негіздері ашып
көрсетіледі (12).
Қазақстан Республикасында білім беруді 2005-2010 жылдар аралығында
дамыту туралы мемлекеттік бағдарламада жалпы орта білім берудің жаңа
мемелекеттік жалпыға бірдей стандарты түлектердің базалық біліктілігі
түрінде көрініс беретін, нәтижеге бағытталған ұлттық білім беру
мақсаттарының жүйесін айқындайды деп атап көрсетілген. “Бағдарламаны іске
асырудың негізгі бағыттары мен тетіктсрі” білім беру мазмұнын білім
үстемдігі деңгейінен нәтижеге бағытталған біліктілік деңгейіне көтерудің
маңыздылығына ерекше назар аударылады.
Нәтижеге бағытталған оқыту — бұл аяқтаушы нәтижелср (біліктіліктер).
Аяқтаушы немесе соңғы нәтижелер мектептен жәнс жоғарғы оқу орнын
бітіргеннен кейінгі әмір үшін маңызды білім, шеберліктер және бағдарларды
білдіреді. Олардың шартты түрде жүйелеп көрсек, төмендегідей біліктіліктер
тізімін аламыз:
• қарым-қатынасқа түсе алу қабілеттіліктері;
• әлеуметтік қарым-қатынастарға бейімділік;
• талдау жасай алу қабілеттері;
• проблемаларды шеше алу;
• құндылықтар туралы өзіндік пікір білдіріп шешім шығара білу дағдылары;
• шығармашылық шеберліктерді игеру және өзгелердің шығармашылығын
қабылдай білу дағдылары;
• азаматтық жауапкершілік;
• қоршаған әлем өміріне жауапкершілікпен араласу;
• рухани, заттық кұндылықтарды жасай алу және сақтай білу дағдылары;
• ілімнің кұралы ретіндегі технологияларды қолдана алу дағдылары;
• өмірі мен карьерасын жоспарлай алу дағдылары.
Нәтижеге бағытталған білім беру әлеуметтену процесіне қоғамды, түрлі
қауымдастықтарды тартуды карастырады. Осы мақсатта аталған проблемамен
айналысатын кәсіби қауымдастықтар арасында өзара күш біріктіру үшін қарым-
қатынастар орнатып, білім берудің мақсаттары мен нәтижелері турасындағы
талқыға бүкіл қоғамды қатыстыру жұмыстары жүргізілуде.
Өткен жылдардағы дүниежүзілік практикадағы білім беру дамуының
бағыттарын талдау — білім беру саласының ашық жүйе ретіндегі дамуының
қажеттілігін айқындайтын бірнеше әдістемелік бағдарларды бөліп қарастыруға
мүмкіндік береді:
• білім берудің құндылық мәнін, оның рухани-адамгершілік маңызын көтеру
(білім берудің бейбітшілік пен келісім үшін қызмет етуі);
• білім беру ісінің оқушының тұлғасын ұлттық құндылықтарды игеруші және
тасымалдаушы ретінде қалыптастыру тұрғысындағы ролін күшейту;
• білім беру мазмұнында әлемнің тұтастығы мен адамның оның бір бөлігі
екендігі туралы туралы үғымды қалпына келтіру;
• оқушыларды табиғи әлемді сақтауға және аймақтық жөне жаһандық
көлемдегі экологиялық проблемаларды болдырмауға күш салуға бағыттау;
• барлық адамдар үшін сапалы білім алуға және оған жету жолында тең
мүмкіндіктермен қамтамасыз етуге жағдайлар жасау;
• білім беру үрдісіне бүкіл коғамды тарту және білім берудің сапасын
жақсартуда әлеуметтік тең қарым-қатынастар орнату.
Стратегиялық міндеттерін шешу ісіне бүкіл қоғамды жұмылдыру,
екіншісі — білім беру ісіне қатысушы жақтардың бір-бірі алдындағы өзара
міндеттерін айқындауы.
Білім берудің аталған жаңа моделін енгізу жағдайында ұлттық
деңгейдегі мақсаттар – болашақ нәтижелер, яғни, түлектердің өзінің азамат,
тұлға ретіндегі әлеуметтік ролдерін орындауға деген дайындығын сипаттайтын
базалық біліктіліктер түрінде қалыптасуы тиіс. Бүкілхалықтық кеңінен
талқылау жұмысы қажст. Сонымсн бірге, күтілетін нәтижелердің көпдеңгейлік
жүйесін жасақтауда білім беру саласының барлық сатыларын (мектепке дейінгі,
бастауыш және орта кәсіби, жоғары білім беру) қамту өте маңызды. Мәселенің
бұл тұрғыдан шешілуінің мәні — кәсіби қауымның өзара келісуі корытындысында
қабылданған болашақ нәтижелердін көп деңгейлі жүйесі бүкіл білім беру
процесіне қатысушыларға белгіленген мақсаттарға жетуде бағыт-бағдар ретінде
қызмет ететіндігіңде. Білім беру саласы, ашық жүйе ретінде қатысушы(13).
Нәтижеге бағытталған білім беру моделін іске асыру жұмысын ертерек
бастап кеткен шет елдердің тәжірибесіне талдау жасау – бұл
жауапкершіліктерді төмендегіше бөліп көрсетуге мүмкіндік береді:
• оқушы өмірде және қоғамда конструктивті роль атқару үшін болашақ
нәтижелерге ұмтылуға міндетті;
• оқытушы оқу ісін ұйымдастыру шарты ретінде оқу процесін
шығармашылық тұрғыда ұйымдастыруға міндетті;
• ата-ана өз баласының қажетті дәрежеде білім алуына жағдай жасауға
міндетті;
• мектеп әрбір оқушының өз даму траекториясын құруына жағдай жасауға
міндетті;
• мемлекеттік органдар әлемдік білім беру кеңістігіндегі ағымдарды
ескере отырып білім беру жүйесінің сапасы мен оқушылардың
жетістіктеріне ұлттық мониторинг жасаудың негіздерін айқындауға
міндетті;
• қоғам күтілетін нәтижелердің жетілдірілуіне, білім беру жүйесі
жетістіктерінің ашық түрде жарияланып отыруына жауапты.
Қазіргі кезде біздің Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі
жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика
теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып
отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің жаңа мазмұны пайда
болуда:
• білім мазмұны жаңа біліктермен, ақпараттарды қабылдау
қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық
жағдайындағы білім беру бағдарламаларының нақтылануымен байланысты;
• ақпараттық дәстүрлі әдістері – ауызша және жазбаша, телефон және
радиобайланыс – қазіргі заманғы компьютерлік құралдарға ығысып орын
беруде;
• баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани тұлға
ретінде қалыптасуына көңіл бөлінуде;
• мектеп, отбасы мен қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі
бірлігіне ұмтылыс жасалуда;
• қоғамдық біліммен бара-бар педагогикалық технологияның кеңінен
қолданылуына және ғылымның роліне мән берілуде.
• оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық-педагогикалық
бағыттағы негізгі ой-тұжырымдары төмендегіше сипатталады;
• есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді
пайдалана отырып, ақыл-ойды дамытатын оқуға көшу;
Қазір Республика оқу орындары, педагогикалық ұжымдары ұсынылып
отырған көпнұсқалыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез келген үлгі
бойынша қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі
нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа
идеялар, жаңа технологиялар бар.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны
меңгеру оқушының интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық
және де басқа көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді,
өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.
Қазіргі кезде педагогикалық технология ұғымы біздің педагогикалық
лексиконымызға берік еніп келеді. Дегенмен, оның мән-мағынасы туралы
пікірлер алуан түрлі. Түсіндірме сөздікте:
“Технология – бұл қандай да болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі
амалдардың жиынтығы” делінсе, Б.Т.Лихачев педагогикалық технологияны оқу
процесіне белгілі бір мақсат көздей әсер ететін педагогикалық ықпал деп
түсіндіреді. Ал, технологиялық үрдісті нақты педагогикалық нәтижеге
жетелейтін бірліктердің (өлшемдердің) белгілі бір жүйесі ретінде көрсетеді
және педагогикалық технология түпкілікті өзгермейтін механикалық
құрылымы(14).
ЮНЕСКО-ның анықтамасы бойынша, педагогикалық технология – бүкіл оқыту
үрдісі мен білімді техникалық және адам ресурсын олардың бір-біріне өзара
әсерін, білім берудегі формасын оңайландыру міндеттерін ескере отырып
меңгеруді жүзеге асырудың жүйелі әдісі. М.В.Кларин “Педагогикалық
технология – педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолындағы қолданатын барлық
қисынды ілім амалдары мен әдіснамалық құралдарының жүйелі жиынтығы және
жұмыс істеу реті”, – деп анықтайды.
Оқытудың жаңа технологияларын таңдаудың М.М.Поташник ұсынған
критерийлері:
• елдің, аймақтың, қаланың талап-тірегі – мектепке әлеуметтік сұраныс;
мектептің дамуы туралы мемлекттік құжаттар – мемлекеттік сұраныс;
• қазіргі ғылымның адам туралы жетістіктері мен табыстары;
• педагогикалық озат тәжірибе;
• мұғалімдердің, мектеп басшыларының іс-тәжірибесі, интуициясы,
шығармашылығы;
• мектептің жұмыс үрдісі мен нәтижелерінің талдамасы.
Бұдан педагогикалық технология таңдау барысында:
• алынып отырған технологияның мектептің мүмкіндігі мен нақты жағдайға
сай болуы;
• жүйелілігі;
• тиімділігі т.б. ескерілуі керек деген қорытынды шығады.
Оқытудың қазіргі технологиялары еліміздің егемендік алып, қоғамдық өмірдің
барлық, соның ішінде білім беру саласында жүріп жатқан демократияландыру
мен ізгіліктендіру мектепті осы кезге дейінгі дағдарыстан шығаратын қуатты
талпыныстарға жол ашты(15).
Бір технологияның өзі әртүрлі атқарушылардың шеберлігіне байланысты
әрқилы жүзеге асырылуы мүмкін.
Жаңа педагогикалық технологияның ерекшеліктері
(Ш.Т.Таубаева мен Б.Т.Барсай бойынша):
1. Ынтымақтастық педагогикасы.
Мақсаты: талап ету педагогикасынан қарым-қатынас педагогикасына өту,
балаға ізгілік тұрғысынан қарау мен оқыту мен тәрбиенің бірлігі болып
табылады.
Ынтымақтастық педагогикасы тұжырымының ерекшелігі:
( мұғалім-оқушы, оқушы-мұғалім, оқушы-оқушы, оқушы да субьект, мұғалім де
субьект;
( екеуінің бірлік одақта қызмет істеуі, бір-біріне басымдық көрсетпеуі;
( жалпы мектеп ұжымының арасында өзара ынтымақ болуы;
Мазмұны мен әдістерінің ерекшелігі:
( балаға жеке ізгілік қарым-қатынас;
( дидактикалық белсендіруші және дамытушы кешені;
( тәрбиелеу тұжырымдамасы;
( қоршаған ортаны педагогикаландыру;
1. Білім беруді ізгілендіру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz