Давыдов бойынша дамыта оқыту
1 Эмпирикалық білім
2 Теоретикалық білім
2 Теоретикалық білім
В.В. Давыдовтың дамыта оқыту жүйесі оқытудың қазіргі жүйесіне ең алдымен, оқушынын танымдық әрекеті, танымның бағыты бойыынша қарама-қарсы қойылған. Қазіргі оқыту көп жағдайда жекеден, нақтыдан, жалғыздан - ортаққа, абстрактіліге, тұтастыққа бағытталған жағдайдан, фактіден - жүйеге; құбылыстан - мәнге бағытталғаны мәлім. Осындай оқытудың барысында дамитын баланың ойлауы В.В. Давыдов бойынша, эмпирикалық деп аталады. Л.С. Выготский мен Д.Б. Элькониннің ж.ұмыстарының жалпы теоретикалық контексінде В.В. Давыдов оқытудың жаңа жүйесінің дәстүрліден гөрі: жалпыдан жекеге, абстрактіден нақтыға, жүйеліден жалғызға бағытталған теоретикалык әзірлемелеу мүмкіндігі туралы мәселе көтерді. Осындай оқытудың процесінде дамитын баланың ойлауын В.В.Давыдов теоретикалық, ал осындай оқытудың өзін - дамытушы деп атады. Бұл жерде В.В. Давыдов ой-еңбегінің дамуында оқытудың жетекші маңыздылығы, ең алдымен, меңгерілетін білімдердің мазмұны арқылы көрінеді деген Л.С. Выготский мен Д.Б. Элькониннің негізгі ережелеріне сүйенеді, одан оқытуды ұйымдастырудағы әдістер (немесе тәсілдер) туады.
1. Возрастнай и педагогическая психология. 2-е изд. / Под ред. А.В. Петровского. М., 1979.
2. Выготский Л.С. Детская психология. Ч. 2: Вопросы детской (возрастной) психологии// Собр. соч. В 6 т. М, 1984. Т.4.
3. Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения. М., 1986.
4. Ильясов И.И. Структура процесса учения. М., 1986.
5. Лингарт Й. Процесс и структура человеческого учения. М.,
6. Мухина В.С. Возрастная психология. М., 1997. С.9-97.
7. Хрестоматия по возрастной и педагогической психологии // Под ред. И.И. Ильясова, В.Я. Ляудис. М., 1981.
8. Чуприкова Н.И. Умственное развитие и обучение // Психоло гические основы развива
2. Выготский Л.С. Детская психология. Ч. 2: Вопросы детской (возрастной) психологии// Собр. соч. В 6 т. М, 1984. Т.4.
3. Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения. М., 1986.
4. Ильясов И.И. Структура процесса учения. М., 1986.
5. Лингарт Й. Процесс и структура человеческого учения. М.,
6. Мухина В.С. Возрастная психология. М., 1997. С.9-97.
7. Хрестоматия по возрастной и педагогической психологии // Под ред. И.И. Ильясова, В.Я. Ляудис. М., 1981.
8. Чуприкова Н.И. Умственное развитие и обучение // Психоло гические основы развива
Давыдов бойынша дамыта оқыту
В.В. Давыдовтың дамыта оқыту жүйесі оқытудың қазіргі жүйесіне ең
алдымен, оқушынын танымдық әрекеті, танымның бағыты бойыынша қарама-қарсы
қойылған. Қазіргі оқыту көп жағдайда жекеден, нақтыдан, жалғыздан -
ортаққа, абстрактіліге, тұтастыққа бағытталған жағдайдан, фактіден -
жүйеге; құбылыстан - мәнге бағытталғаны мәлім. Осындай оқытудың барысында
дамитын баланың ойлауы В.В. Давыдов бойынша, эмпирикалық деп аталады. Л.С.
Выготский мен Д.Б. Элькониннің ж.ұмыстарының жалпы теоретикалық контексінде
В.В. Давыдов оқытудың жаңа жүйесінің дәстүрліден гөрі: жалпыдан жекеге,
абстрактіден нақтыға, жүйеліден жалғызға бағытталған теоретикалык
әзірлемелеу мүмкіндігі туралы мәселе көтерді. Осындай оқытудың процесінде
дамитын баланың ойлауын В.В.Давыдов теоретикалық, ал осындай оқытудың өзін
- дамытушы деп атады. Бұл жерде В.В. Давыдов ой-еңбегінің дамуында оқытудың
жетекші маңыздылығы, ең алдымен, меңгерілетін білімдердің мазмұны арқылы
көрінеді деген Л.С. Выготский мен Д.Б. Элькониннің негізгі ережелеріне
сүйенеді, одан оқытуды ұйымдастырудағы әдістер (немесе тәсілдер) туады.
В.В. Давыдов эмпирикалық және теоретикалық білімнің алты негізгі
айырмашылықтарын келтіреді (бұл жерде білім термині абстракция,
жалпылау, ұғым үшін ортақ) [63, 129-130 б.].
Эмпирикалық білім
1. Білім заттарды, олар туралы ұғымдарды салыстыру барысында пайда болады;
нәтижесінде оларда ортақ қаситтер бөлінеді.
Теоретикалық білім
1. Білім тұтас жүйенің ішіндегі кейбір ерекшелік қарым-қатынастардың
пайда болады, , қарым-қатынастар генетикалық тұрғыдан жүйенің барлык
көріністерінің бастапқы негізі болып табылады
2. Салыстур барысында заттардың белгілі бір класқа қатысты бірқатар
жиынтығы бөлінеді (олардың ішкі байланысын ашпай ортақ қасиеттерінің
негізінде )
2. Талдау барысында генетикалық бастапқы қатынас, жалпыға ортақ негіздеме
, біртұтас жүйенің мәні ашылады.
3. Байқауға негізделген білім, затты елестетуде оның сыртқы қасиеттерін
бейнелейді.
3. Заттарды ойша қайта құру ретінде пайда болатын білім түсінік
шеңберінен шығып, олардың ішкі қатынасы мен байланыстарын бейнелейді.
4. Ортақ қасиет формалды түрде ерекше және жеке дарамен қатар қойылады.
4. Із-жүзінде өмір сүретін біртұтас жүйе мен оның әртүрлі нышандарының
байланысы жалпыға ортақ және жеке дараның байланысы ретінде саналады.
5. Білімді нақтылау пәндердің берілген класына кіретін мысалдар мен
иллюстрациялар таңдаудан тұрады.
5.Нақтылау біртұтас жүйенің жалпыға ортақ негіздемелерінің ерекше және
бірегей нышандарының бөліп шығару, түсіндіруден тұрады.
6. Білімді зердеге түю құралы термин сөздер болып табылады.
6. Білім ақыл-ой әрекетінің құралдарында, содан соң символ-таңбалық
құралдар арқылы көрінеді.
В.В. Давыдов мазмұнды абстрагирлеу және жалпылау барысында алынатын
теоретикалық біліммің сипаттамасын келтіреді. Ол дамыта оқытудың негізін
қүрайды. Генетикалық бастапқы негіздеме, ой-еңбек әрекетінің жалпыланған
тәсілін анықтау, қайта өңдеу үшін барлық қасиеттердің байланысын белгілеу
үшін салыстыру және қайта өңдеудің ғана емес, анализдің ойлау әрекетінің
(сәйкес синтездің де) маңыздылығы аталып өтеді. Теоретикалық білімнің тағы
бір маңызды айырмашылығы: оның қалаптасуы барысында біртұтас жүйе ішінде
жалпыға ортақ және жекенің байланыстары орнатылады, оның мәнін түсіну, ол
белсенді ойлау әрекетін ұйғарады (тек қана түсінік емес), үшінші, оны да
ерекше атап өту қажет, теоретикалық білімнің өмір сүру түрі. В.В.Давыдовтың
теориясында бұл, ең алдымен, ой-еңбегі қызметінің әдістері, әрекеттің
жалпыланған тәсілдері.
Теоретикалық білімнің және оқытудың иегізгі бағытын осылайша түсіну,
яғни абстрактіден нақтыға, қолданыстағы дидактикалық принциптердің басқа,
психологиялық тұрғыдан түсіндірілуіне ұғынымдылық, ғылымилықтың жалпы
дидактикалық принциптерін қарастыра келе, олардың басқа, психологиялық-
педагогикалық табиғаты бар екені жөнінде айтады [61].
Біріншіден, сабақтастық принципі оқыту кезеңдерінің сапалық
айырмашылықтары принципіне өзгертіледі, олардың әрбіреуі психикалық дамудың
әр түрлі сатыларымен байланысты. Екіншіден, ұғынымдылық принципі дамыта
оқыту принципіне өзгертіледі, ол жаңа мазмұнмен толықтырылып, дамудың
жылдамдығы мен мазмұнын заңды тұрғыдан білім берушінің әсер етуді
ұйымдастыру көмегімен басқаруға болады. Үшіншіден, саналылық принципінің
әрекет принципі ретінде жаңа мазмұны бар. Оқушылар бұл жағдайда
мәліметтерді дайын түрде алмайды, олардың әрекет құралы ретінде өту
шарттарын анықтай отырып қана алады. Бұл үшінші принцип (В.В. Давыдов, В.В.
Рубцов) оқушылардың қайта құрушы - қайта өндіруші әрекеті ретінде оқытудың
жаңа моделін қалыптастыру үшін негіз рөлін атқарды. Төртіншіден, көрнекілік
принципін В.В. Давыдов заттық принципі ретінде қарайды. Бұл принципті
жүзеге асыра келе, оқушы оның затын анықтап, оны модель түрінде ұсынуы
тиіс. Бұл оқытудың қайта құрушы - қайта өндіруші әрекетінің маңызды
сипаттамасы, бұнда процесс пен нәтиженің модельдік, таңбалық-символикалық
көрінісі маңызды орын алады.
Оқу пәндерінің мазмұнын меңгеру негізінде оқу әрекетіндегі дамыта оқыту
оның құрылымы мен ерекшеліктеріне сәйкес зерттелінуі тиіс. В.В. Давыдов тек
қана оқу пәндерінің мазмұнын ғана емес, оқу әрекетінде осы пәндерді игеру
барысында оқушыда қалыптасуға тиіс біліктерді де тұжырымдайды:
1. Жалпы және абстрактілі сипаттағы білімдерді меңгеру,
оқушылар, оған қарағанда, жеке және нақты білімдермен танысу алдында
жүреді; соңғысында оқушылар өзінің бірыңғай негізі ретіндегі жалпы және
абстрактіден шығарады.
2. Берілген оқу пәнін немесе оның негізгі тарауларын белгілейтін білімдерді
оқушылар олардың пайда болуының шарттарын талдау процесінде меңгереді,
солардың арқасында олар қажетті болады.
3. Оқушылардың қандайда болмасын білімдерінің заттылық көзін
анықтауда оқушылар оқу пәнінде ең алдымен берілген білім
объектінің мазмұны мен құрылымын анықтаушы генетикалық
бастапқы, мәнді, жалпыға ортақ қатынасын анықтай алуга
қабілетті болулары тиіс.
4. Бұл қатынасты оқушылар ерекше заттылық, графикалық немесе әріптік
модельдерде қайта жаңғыртады, ол оның қасиетін таза түрде зерттеуге
мүмкіндік береді.
5. Оқушылар зерттейтін объектінің осындай бірлікте, ол туралы жеке
білімдер жүйесінде, генетикалық бастапқы, жалпыға ортақ қатынасын
нақтылай алу қабілеті болуы қажет, ол жалпыға ортақтан жекеге және ойша
кері ауысуларын қамтамасыз етеді.
6. Оқушылардың әрекетттерді орындауда ой-еңбектік тұрғыдан
сыртқы тұрғыға және кері орындауға ауыса алу қабілеттері
болуы тиіс [63, 164 6] (өзімнің белгілегенім. - И.З.).
Мектепте білім беру практикасына енгізілген Д.Б. Эльконин
мен В.В. Давыдовтың жүйесі бойынша дамыта оқытуға Л.И. Айдарова, А.К.
Маркова, В.В. Рубцов, А.З. Зак, В.В. Репкин. М.М.Разумовский, Г.Г.
Граниктің және т.б. еңбектерінде түсінік беріледі. Дамыта оқытудың
идеясының өзі Д.Н. Богоявленский, С.Ф. Жуйков, М.Ф. Косилова, И.Я.
Каплунович, Б.Е. Хаевтің оқьпудың эксперименталдық жүйелерінде [толығырақ
231 қараңыз], сонымен қатар, Т.В. Некрасова, Г.Н. Кудина, Р.Г. Мильруд және
т.б. жұмыс тәжірибелерінде қысқаша көрініс тапты. Л.В.Тарасованың ұсынғған
Жалпы білім берудің жаңа үлгілері. Экология және диалектика еңбегінде,
негізінен, Д.Б. Эльконин мен В.В. Давыдовтың дамыта оқытуының негізгі
ережелері пайдаланылады. Осының барлығы дамыта оқытуды мұғалімнің оқыту
практикасына кеңінен енгізудің мүмкіндіктері мен болашағына ие бола отырып,
шын мәнінде, оқушының психикалық дамуын басқаратынын көрсетеді.
Адамның әлеуметтік ортада, арнайы білім беру мекемелерінде жеке
тәжірибесін жинақтауы — бұл дамыту, оқыту, тәрбие берудің күрделі өзара
әрекетінің нәтижесі, бұл жерде дамыту - оқытудың түпкі мақсаты, ал оның өзі
(тәрбие берумен бірге) - дамудың шарты мен негізі болады, оның өзінің
деңгейлері, сызықтары мен бағыттары бар. Дамыта оқыту, Л.С. Выготский
бойынша, алдын алушы дамудың принциптерін табысты жүзеге асыру болып
табылады.
Өзі н-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1. Үйрету, оқу, және оқу әрекеті деген ұғымдар арасында
қандай айырмашылық бар?
2. Оқу пәнінін мазмұны, бағдарлама, оқыту әдісі және оқушының
ойлау типі өзара қалай байланысты?
3. Абстрактіден нақтыға көтерілу формуласы нені білдіреді
және дамудың жалпы заңымен қалайша байланысты?
4. Л.В. Занков және В.В. Давыдов бойынша дамыта оқытудың
ортақ принциптері қандай?
5. Эмпирикалық және теоретикалық білімдер өзара қалайша
ажыратылады?
6. Дәстүрлі оқытумен салыстырғанда дамыта оқытудың артықшылығы неде?
Ә д е б и е т
Возрастнай и педагогическая психология. 2-е изд. Под ред. А.В.
Петровского. М., 1979.
Выготский Л.С. Детская психология. Ч. 2: Вопросы детской (возрастной)
психологии Собр. соч. В 6 т. М, 1984. Т.4.
Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения. М., 1986.
Ильясов И.И. Структура процесса учения. М., 1986.
Лингарт Й. Процесс и структура человеческого учения. М.,
Мухина В.С. Возрастная психология. М., 1997. С.9-97.
Хрестоматия по возрастной и педагогической психологии Под ред. И.И.
Ильясова, В.Я. Ляудис. М., 1981.
Чуприкова Н.И. Умственное развитие и обучение Психоло гические основы
развивающего обучения. М., 1996.
Субъект категориясы Субъект категориясының жалпы сипаттамасы
Субъект категориясы философияда, әсіресе онтологияда, негізгі орын
алатыны белгілі (Аристотель, Декарт, Кант, Гегель). Ол қазіргі кездегі
психологияда да өзіне үлкен назар аудартуда (С.Л .Рубинштейн, К.А.
Абульханова-Славская, А.В. Брушлинский, В.А.Лекторский).С.Л.Рубинштейннің
айтуынша, философияның (онтологияның) негізгі мәні... түрлі формалардағы
субъектілерді, тіршілік ету тәсілдерін, қозғалыстың түрлі формаларын ашу
[193, 275 б.]. Мұның ішіне іс-әрекет субъектілерін қозғалыстың негізгі
формаларының бірі ретінде ашып көрсету енеді. Білім беру іс-әрекетінің,
яғни, өзіне оның екі өзара байланысты - педагогикалық және оқу формаларын
қамтитын іс-әрекеттің субъектілерін талдау-жалпы философиялық және нақты
педагогикалық міндеттер арнасында жатыр.
Жалпы философиялық позиция бойынша субъект сипаттамасы қандай? Осы
сипаттамаларды С.Л. Рубинштейн бойынша келтірейік.
Біріншіден, субъект категориясы әрқашан объект категориясымен
сәйкестендіріледі.Осыған орай, С.Л. Рубинштейн, болмысты танып білуге,
болмыстың танымға ашылуына, осы танылып отырған болмыстың танып білуші
адамға қатынасына екі өзара байланысты жақтарды қояды: 1) болмыс
объективтік шындық ретінде, адам тарапынан саналы түсіну объектісі ретінде;
2) адамды болмысты танушы, ашушы, оның өзіндік сана-сезімін іске асырушы
субъект ретінде [193, 326 б.].
Екіншіден, танушы субъект, немесе ғылыми таным субъектісі -бұл өзі танып
отырған болмысты қоғамдық-тарихи қалыптасқан формаларда саналы түсінуші
қоғамдық субъект [193, 326 б.]. Осы жерде А.Н. Леонтьевтің жалпы
субъективтік пен объективтік арасында қарама-қайшылық абсолютті емес деген
қағидасын атап өту маңызды. Олардың қарама-қайшылықтары дамудан келіп
туындайды, тіпті бүкіл оның даму барысында олардың арасындағы,
біржақтылықты жоюшы, өзара өтулер сақталады
Үшіншіден, қоғамдық субъект іс-әрекетте де, нақты индивид болмысында да
тіршілік құрып, жүзеге аса алады.
Төртіншіден, Мен және басқа адам проблемасы мәселесін қарастыра отырып
С.Л. Рубинштейн келесі жағдайға назар аудартады: Мен қандай да бір іс-
әрекетті ұйғарады және керісінше, ырықты, басқарылушы, саналы түрде
ретгелуші іс-әрекетті әрекеттегі адам (лицо), осы іс-әрекеттің субьектісі -
берілген индивидтің мені тиісті ұйғарады [193, 334 б.]. Бұл қағида тек
субъектінің ғана емес, сонымен қатар іс-әрекеттің өзінің де негізгі
сипаттамаларының бірі ретінде болады.
Бесіншіден, субъект — саналы әрекеттенуші — оның өзіндік сана-сезімі –
бұл өзін дүниені саналы түсінуші және оны өзгертуші тіршілік иесі ретінде
түсіну, оның іс-әрекет процесінде әрекеттенуші субьект ретінде -
практикалык және теоретикалық, сондай-ақ саналы түсіну іс-әрекетінің
субъектісі ретінде түсіну [193, 335 б.]. Бүл анықтама ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
В.В. Давыдовтың дамыта оқыту жүйесі оқытудың қазіргі жүйесіне ең
алдымен, оқушынын танымдық әрекеті, танымның бағыты бойыынша қарама-қарсы
қойылған. Қазіргі оқыту көп жағдайда жекеден, нақтыдан, жалғыздан -
ортаққа, абстрактіліге, тұтастыққа бағытталған жағдайдан, фактіден -
жүйеге; құбылыстан - мәнге бағытталғаны мәлім. Осындай оқытудың барысында
дамитын баланың ойлауы В.В. Давыдов бойынша, эмпирикалық деп аталады. Л.С.
Выготский мен Д.Б. Элькониннің ж.ұмыстарының жалпы теоретикалық контексінде
В.В. Давыдов оқытудың жаңа жүйесінің дәстүрліден гөрі: жалпыдан жекеге,
абстрактіден нақтыға, жүйеліден жалғызға бағытталған теоретикалык
әзірлемелеу мүмкіндігі туралы мәселе көтерді. Осындай оқытудың процесінде
дамитын баланың ойлауын В.В.Давыдов теоретикалық, ал осындай оқытудың өзін
- дамытушы деп атады. Бұл жерде В.В. Давыдов ой-еңбегінің дамуында оқытудың
жетекші маңыздылығы, ең алдымен, меңгерілетін білімдердің мазмұны арқылы
көрінеді деген Л.С. Выготский мен Д.Б. Элькониннің негізгі ережелеріне
сүйенеді, одан оқытуды ұйымдастырудағы әдістер (немесе тәсілдер) туады.
В.В. Давыдов эмпирикалық және теоретикалық білімнің алты негізгі
айырмашылықтарын келтіреді (бұл жерде білім термині абстракция,
жалпылау, ұғым үшін ортақ) [63, 129-130 б.].
Эмпирикалық білім
1. Білім заттарды, олар туралы ұғымдарды салыстыру барысында пайда болады;
нәтижесінде оларда ортақ қаситтер бөлінеді.
Теоретикалық білім
1. Білім тұтас жүйенің ішіндегі кейбір ерекшелік қарым-қатынастардың
пайда болады, , қарым-қатынастар генетикалық тұрғыдан жүйенің барлык
көріністерінің бастапқы негізі болып табылады
2. Салыстур барысында заттардың белгілі бір класқа қатысты бірқатар
жиынтығы бөлінеді (олардың ішкі байланысын ашпай ортақ қасиеттерінің
негізінде )
2. Талдау барысында генетикалық бастапқы қатынас, жалпыға ортақ негіздеме
, біртұтас жүйенің мәні ашылады.
3. Байқауға негізделген білім, затты елестетуде оның сыртқы қасиеттерін
бейнелейді.
3. Заттарды ойша қайта құру ретінде пайда болатын білім түсінік
шеңберінен шығып, олардың ішкі қатынасы мен байланыстарын бейнелейді.
4. Ортақ қасиет формалды түрде ерекше және жеке дарамен қатар қойылады.
4. Із-жүзінде өмір сүретін біртұтас жүйе мен оның әртүрлі нышандарының
байланысы жалпыға ортақ және жеке дараның байланысы ретінде саналады.
5. Білімді нақтылау пәндердің берілген класына кіретін мысалдар мен
иллюстрациялар таңдаудан тұрады.
5.Нақтылау біртұтас жүйенің жалпыға ортақ негіздемелерінің ерекше және
бірегей нышандарының бөліп шығару, түсіндіруден тұрады.
6. Білімді зердеге түю құралы термин сөздер болып табылады.
6. Білім ақыл-ой әрекетінің құралдарында, содан соң символ-таңбалық
құралдар арқылы көрінеді.
В.В. Давыдов мазмұнды абстрагирлеу және жалпылау барысында алынатын
теоретикалық біліммің сипаттамасын келтіреді. Ол дамыта оқытудың негізін
қүрайды. Генетикалық бастапқы негіздеме, ой-еңбек әрекетінің жалпыланған
тәсілін анықтау, қайта өңдеу үшін барлық қасиеттердің байланысын белгілеу
үшін салыстыру және қайта өңдеудің ғана емес, анализдің ойлау әрекетінің
(сәйкес синтездің де) маңыздылығы аталып өтеді. Теоретикалық білімнің тағы
бір маңызды айырмашылығы: оның қалаптасуы барысында біртұтас жүйе ішінде
жалпыға ортақ және жекенің байланыстары орнатылады, оның мәнін түсіну, ол
белсенді ойлау әрекетін ұйғарады (тек қана түсінік емес), үшінші, оны да
ерекше атап өту қажет, теоретикалық білімнің өмір сүру түрі. В.В.Давыдовтың
теориясында бұл, ең алдымен, ой-еңбегі қызметінің әдістері, әрекеттің
жалпыланған тәсілдері.
Теоретикалық білімнің және оқытудың иегізгі бағытын осылайша түсіну,
яғни абстрактіден нақтыға, қолданыстағы дидактикалық принциптердің басқа,
психологиялық тұрғыдан түсіндірілуіне ұғынымдылық, ғылымилықтың жалпы
дидактикалық принциптерін қарастыра келе, олардың басқа, психологиялық-
педагогикалық табиғаты бар екені жөнінде айтады [61].
Біріншіден, сабақтастық принципі оқыту кезеңдерінің сапалық
айырмашылықтары принципіне өзгертіледі, олардың әрбіреуі психикалық дамудың
әр түрлі сатыларымен байланысты. Екіншіден, ұғынымдылық принципі дамыта
оқыту принципіне өзгертіледі, ол жаңа мазмұнмен толықтырылып, дамудың
жылдамдығы мен мазмұнын заңды тұрғыдан білім берушінің әсер етуді
ұйымдастыру көмегімен басқаруға болады. Үшіншіден, саналылық принципінің
әрекет принципі ретінде жаңа мазмұны бар. Оқушылар бұл жағдайда
мәліметтерді дайын түрде алмайды, олардың әрекет құралы ретінде өту
шарттарын анықтай отырып қана алады. Бұл үшінші принцип (В.В. Давыдов, В.В.
Рубцов) оқушылардың қайта құрушы - қайта өндіруші әрекеті ретінде оқытудың
жаңа моделін қалыптастыру үшін негіз рөлін атқарды. Төртіншіден, көрнекілік
принципін В.В. Давыдов заттық принципі ретінде қарайды. Бұл принципті
жүзеге асыра келе, оқушы оның затын анықтап, оны модель түрінде ұсынуы
тиіс. Бұл оқытудың қайта құрушы - қайта өндіруші әрекетінің маңызды
сипаттамасы, бұнда процесс пен нәтиженің модельдік, таңбалық-символикалық
көрінісі маңызды орын алады.
Оқу пәндерінің мазмұнын меңгеру негізінде оқу әрекетіндегі дамыта оқыту
оның құрылымы мен ерекшеліктеріне сәйкес зерттелінуі тиіс. В.В. Давыдов тек
қана оқу пәндерінің мазмұнын ғана емес, оқу әрекетінде осы пәндерді игеру
барысында оқушыда қалыптасуға тиіс біліктерді де тұжырымдайды:
1. Жалпы және абстрактілі сипаттағы білімдерді меңгеру,
оқушылар, оған қарағанда, жеке және нақты білімдермен танысу алдында
жүреді; соңғысында оқушылар өзінің бірыңғай негізі ретіндегі жалпы және
абстрактіден шығарады.
2. Берілген оқу пәнін немесе оның негізгі тарауларын белгілейтін білімдерді
оқушылар олардың пайда болуының шарттарын талдау процесінде меңгереді,
солардың арқасында олар қажетті болады.
3. Оқушылардың қандайда болмасын білімдерінің заттылық көзін
анықтауда оқушылар оқу пәнінде ең алдымен берілген білім
объектінің мазмұны мен құрылымын анықтаушы генетикалық
бастапқы, мәнді, жалпыға ортақ қатынасын анықтай алуга
қабілетті болулары тиіс.
4. Бұл қатынасты оқушылар ерекше заттылық, графикалық немесе әріптік
модельдерде қайта жаңғыртады, ол оның қасиетін таза түрде зерттеуге
мүмкіндік береді.
5. Оқушылар зерттейтін объектінің осындай бірлікте, ол туралы жеке
білімдер жүйесінде, генетикалық бастапқы, жалпыға ортақ қатынасын
нақтылай алу қабілеті болуы қажет, ол жалпыға ортақтан жекеге және ойша
кері ауысуларын қамтамасыз етеді.
6. Оқушылардың әрекетттерді орындауда ой-еңбектік тұрғыдан
сыртқы тұрғыға және кері орындауға ауыса алу қабілеттері
болуы тиіс [63, 164 6] (өзімнің белгілегенім. - И.З.).
Мектепте білім беру практикасына енгізілген Д.Б. Эльконин
мен В.В. Давыдовтың жүйесі бойынша дамыта оқытуға Л.И. Айдарова, А.К.
Маркова, В.В. Рубцов, А.З. Зак, В.В. Репкин. М.М.Разумовский, Г.Г.
Граниктің және т.б. еңбектерінде түсінік беріледі. Дамыта оқытудың
идеясының өзі Д.Н. Богоявленский, С.Ф. Жуйков, М.Ф. Косилова, И.Я.
Каплунович, Б.Е. Хаевтің оқьпудың эксперименталдық жүйелерінде [толығырақ
231 қараңыз], сонымен қатар, Т.В. Некрасова, Г.Н. Кудина, Р.Г. Мильруд және
т.б. жұмыс тәжірибелерінде қысқаша көрініс тапты. Л.В.Тарасованың ұсынғған
Жалпы білім берудің жаңа үлгілері. Экология және диалектика еңбегінде,
негізінен, Д.Б. Эльконин мен В.В. Давыдовтың дамыта оқытуының негізгі
ережелері пайдаланылады. Осының барлығы дамыта оқытуды мұғалімнің оқыту
практикасына кеңінен енгізудің мүмкіндіктері мен болашағына ие бола отырып,
шын мәнінде, оқушының психикалық дамуын басқаратынын көрсетеді.
Адамның әлеуметтік ортада, арнайы білім беру мекемелерінде жеке
тәжірибесін жинақтауы — бұл дамыту, оқыту, тәрбие берудің күрделі өзара
әрекетінің нәтижесі, бұл жерде дамыту - оқытудың түпкі мақсаты, ал оның өзі
(тәрбие берумен бірге) - дамудың шарты мен негізі болады, оның өзінің
деңгейлері, сызықтары мен бағыттары бар. Дамыта оқыту, Л.С. Выготский
бойынша, алдын алушы дамудың принциптерін табысты жүзеге асыру болып
табылады.
Өзі н-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1. Үйрету, оқу, және оқу әрекеті деген ұғымдар арасында
қандай айырмашылық бар?
2. Оқу пәнінін мазмұны, бағдарлама, оқыту әдісі және оқушының
ойлау типі өзара қалай байланысты?
3. Абстрактіден нақтыға көтерілу формуласы нені білдіреді
және дамудың жалпы заңымен қалайша байланысты?
4. Л.В. Занков және В.В. Давыдов бойынша дамыта оқытудың
ортақ принциптері қандай?
5. Эмпирикалық және теоретикалық білімдер өзара қалайша
ажыратылады?
6. Дәстүрлі оқытумен салыстырғанда дамыта оқытудың артықшылығы неде?
Ә д е б и е т
Возрастнай и педагогическая психология. 2-е изд. Под ред. А.В.
Петровского. М., 1979.
Выготский Л.С. Детская психология. Ч. 2: Вопросы детской (возрастной)
психологии Собр. соч. В 6 т. М, 1984. Т.4.
Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения. М., 1986.
Ильясов И.И. Структура процесса учения. М., 1986.
Лингарт Й. Процесс и структура человеческого учения. М.,
Мухина В.С. Возрастная психология. М., 1997. С.9-97.
Хрестоматия по возрастной и педагогической психологии Под ред. И.И.
Ильясова, В.Я. Ляудис. М., 1981.
Чуприкова Н.И. Умственное развитие и обучение Психоло гические основы
развивающего обучения. М., 1996.
Субъект категориясы Субъект категориясының жалпы сипаттамасы
Субъект категориясы философияда, әсіресе онтологияда, негізгі орын
алатыны белгілі (Аристотель, Декарт, Кант, Гегель). Ол қазіргі кездегі
психологияда да өзіне үлкен назар аудартуда (С.Л .Рубинштейн, К.А.
Абульханова-Славская, А.В. Брушлинский, В.А.Лекторский).С.Л.Рубинштейннің
айтуынша, философияның (онтологияның) негізгі мәні... түрлі формалардағы
субъектілерді, тіршілік ету тәсілдерін, қозғалыстың түрлі формаларын ашу
[193, 275 б.]. Мұның ішіне іс-әрекет субъектілерін қозғалыстың негізгі
формаларының бірі ретінде ашып көрсету енеді. Білім беру іс-әрекетінің,
яғни, өзіне оның екі өзара байланысты - педагогикалық және оқу формаларын
қамтитын іс-әрекеттің субъектілерін талдау-жалпы философиялық және нақты
педагогикалық міндеттер арнасында жатыр.
Жалпы философиялық позиция бойынша субъект сипаттамасы қандай? Осы
сипаттамаларды С.Л. Рубинштейн бойынша келтірейік.
Біріншіден, субъект категориясы әрқашан объект категориясымен
сәйкестендіріледі.Осыған орай, С.Л. Рубинштейн, болмысты танып білуге,
болмыстың танымға ашылуына, осы танылып отырған болмыстың танып білуші
адамға қатынасына екі өзара байланысты жақтарды қояды: 1) болмыс
объективтік шындық ретінде, адам тарапынан саналы түсіну объектісі ретінде;
2) адамды болмысты танушы, ашушы, оның өзіндік сана-сезімін іске асырушы
субъект ретінде [193, 326 б.].
Екіншіден, танушы субъект, немесе ғылыми таным субъектісі -бұл өзі танып
отырған болмысты қоғамдық-тарихи қалыптасқан формаларда саналы түсінуші
қоғамдық субъект [193, 326 б.]. Осы жерде А.Н. Леонтьевтің жалпы
субъективтік пен объективтік арасында қарама-қайшылық абсолютті емес деген
қағидасын атап өту маңызды. Олардың қарама-қайшылықтары дамудан келіп
туындайды, тіпті бүкіл оның даму барысында олардың арасындағы,
біржақтылықты жоюшы, өзара өтулер сақталады
Үшіншіден, қоғамдық субъект іс-әрекетте де, нақты индивид болмысында да
тіршілік құрып, жүзеге аса алады.
Төртіншіден, Мен және басқа адам проблемасы мәселесін қарастыра отырып
С.Л. Рубинштейн келесі жағдайға назар аудартады: Мен қандай да бір іс-
әрекетті ұйғарады және керісінше, ырықты, басқарылушы, саналы түрде
ретгелуші іс-әрекетті әрекеттегі адам (лицо), осы іс-әрекеттің субьектісі -
берілген индивидтің мені тиісті ұйғарады [193, 334 б.]. Бұл қағида тек
субъектінің ғана емес, сонымен қатар іс-әрекеттің өзінің де негізгі
сипаттамаларының бірі ретінде болады.
Бесіншіден, субъект — саналы әрекеттенуші — оның өзіндік сана-сезімі –
бұл өзін дүниені саналы түсінуші және оны өзгертуші тіршілік иесі ретінде
түсіну, оның іс-әрекет процесінде әрекеттенуші субьект ретінде -
практикалык және теоретикалық, сондай-ақ саналы түсіну іс-әрекетінің
субъектісі ретінде түсіну [193, 335 б.]. Бүл анықтама ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz