Қазақстанның экспорты мен импорты

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

Аннотация

Курстық жұмыста Қазақстан Республикасының экспорты мен импортының тауар құрамының, тауар бағаларының динамикасын талдау аспектілері қарастырылған.

Қазақстан Республикасының сыртқы сауда айналымының құрамына қысқаша тоқтала кеттім. 2004 жылғы қаңтар - тамызда экспорттың үлес салмағы 59, 6%, импорт 40, 4% болды. 2003 жылғы қаңтар - тамызбен салыстырғанда, сол жылы экспорттың үлес салмағы 61, 6%, импорттың үлес салмағы 38, 4% болғанды. Сыртқы сауда айналымының құрамына елеулі өзгеріс болды, импорттың үлесі әжептеуір өсті.

Курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Курстық жұмыс 45 бет компьютерлік текстте берілген, 3 сурет пен схема, 10 кесте, 1 қосымша және 7 түрлі әдебиет қолданылған.

Мазмұны

Қазақстан Республикасының экспорты мен импорты

Кіріспе . . . 5

І. Халықаралық сауданың теориялық негіздері.

1. 1. Халықаралық сауданың теориялары . . . 6

1. 2. Халықаралық сауданың мәні, ерекшеліктері және формалары . . . 13

1. 3 Дүниежүзілік сауда ұйымы . . . 24

ІІ. Қазақстан Республикасының экспорты мен импорты.

2. 1 Қазақстан Республикасының сыртқы сауда саясатының

кейбір аспектілері . . . 26

2. 2 Қазақстан Республикасының сыртқы сауда айналымы . . . 34

2. 3 Қазақстанның халықаралық саудадағы орны және ролі . . . 41

Қорытынды . . . 43

Қолданылған әдебиеттер . . . 44

Кіріспе

Курстық жұмысты орындаудың мақсаты курсты тереңдетіп үйренумен қатар, библиографиялық, статистикалық жинақ, монографиялар, зерттеулер, журнал мақалалары және бұл жұмысты орындауда өзімнің тақырыбымды терең зерттеп, түсіну оны жан - жақты қамту, өзімнің даму мүмкіндігімді жетілдіру болып табылады. Мақсатым жұмыс жоспарымды жетілдіріп, ғылыми - зерттеу болып табылады.

Бұл тарау ХЭҚ-дың дәстүрлі және ең дамыған түрі - сыртқы саудаға арналған. Өз көлемі жағынан елдер арасындағы сауда айырбасы алдыңғы позицияларын сақтауда, сонымен қатар соңғы жылдары технологиялар мен қызмет көрсету саудасы қарқынды дамуда.

Сыртқы сауда айналым механизмі мен халықаралық сауданы реттеуді жақсы түсіну үшін, қазіргі сауда саясатының негіздері берілетін, ең маңызды халықаралық сауда теорияларымен танысу қажет.

Одан кейін біз мемлекеттік сауда саясатының құралдары (инструменттері) - кедендік реттеу тәсілдері мен тарифтік емес кедергілермен танысамыз. Өйткені олар мемлекеттің сауда және бүкіл сыртқы экономикалық іс-әрекетінің бағытын анықтап, ГАТТ - Әлемдік сауда ұйымының сыртқы сауданың халықаралық реттелуін қарастыру қажет. (Әлемдік сауда ұйымы Уругвай келіссөздер раундынан кейін, ГАТТ негізінде 1994 жылы құрылды) .

Тарау қорытындысында біз, Қазақстан Республикасының сыртқы сауда саясатының кейбір аспектілерін қарастырамыз.

І. Халықаралық сауданың теориялық негіздері.

1. 1. Халықаралық сауданың теориялары

Халықаралық сауданың теориялық түсінігін берудің алғашқы талпыныстары мен осы бағыттағы ұсыныстарды жасау меркантилизм доктринасы болып табылады. Ерте меркантилизм XV ғ. соңында пайда болып, ақшалай байлықты көбейтуге ұмтылыстарға негізделген болатын. Ақша-қаражатты елден шығармау үшін оларды шетке шығаруға тыйым салынды. Саудадан түскөн ақшаға шетелдіктер жергілікті өнімдерді сатып алуға тиіс болатын. Ерте меркантилистер көзқарасы бойынша, мемлекет сыртқы рынокта көбірек тауар сатып, азырақ сатып алуға тиіс болды. Сол кезде байлықпен бірдей деп саналған алтынның қорының жиналуы жүреді деп есептелген.

Кеш меркантилизм XVI ғасырдың екінші жартысынан XVIII ғ. ортасына дейін дамыған. Оның негізгі қағидасы активті сауда балансының жүйесі болды. Байлық сыртқы рыноктарда ақшаға айнала алатын тауарлардың артық мөлшерімен сипатталады. Бұл тауардың артық мөлшері әкелінетін және шығарылатын тауарлар арасындағы құндық айырмашылығынан шығады деп есептеліп, ол екі әдіс арқылы қамтамасыз етілді:

1. Өз елінен өнімді шығару арқылы. Соның ішінде шикізатты сатудан гөрі, сатқанда көбірек пайда түсетін дайын өнімдерді шығаруға рұқсат беріліп, сән-салтанат заттарын әкелуге тыйым салынды.

2. Делдалдық сауда, осы мақсаттарға шетелге ақша шығаруға рұқсат берілді. Бұл жерде тек бір принцип алға тартылды: бір елде арзанырақ алып, басқа елде қымбатырақ сату. Активті сауда балансы мен шет ел рыноктарын жаулауды қамтамасыз ету үшін, мемлекет елге тауар әкелуді шет елдік тауарларға салық салу арқылы шектеп, сыртқы рыноктарда сұранысқа ие тауарлар өндірісіне арнайы сыйлықтар төлей отырып шетке шығаруды ынталандырды.

Меркантилизм - өндірістін тауарлық сипатына ерекше көніл аудара отырып еуропалық ғалымдар зерттеген экономикалық ойдың бір бағыты.

Меркантилистер пікірі бойынша, байлықтың өсуі тек қайта бөлу арқылы мүмкін болады және әрбір ұлтқа басқа елдердің үстем болу үшін мықты экономика ғана емес, күшті армия, әскери және сауда флоты кіретін қуатты мемлекеттік машина қажет. Экономикалық жүйе олардың ол көзқарасына сәйкес үш сектордан тұрды: өндірістік сектор, ауыл шаруашылық секторы және шетел отарлары. Саудагерлер экономикалық жүйенің пайдалы іс-әрекетінің маңызды тобы ретінде, ал еңбек - негізгі өндіріс факторы ретінде қарастырылды.

Елдің байлығын алтын мен күміс мөлшерімен бағалағандықтан, сыртқы сауда меркантилистер мектебінің ойынша, мемлекет ұлттық позицияларын нығайту үшін мынандай шаралар жүргізуі керек:

- оң сауда балансын қолдау - шетке тауарды көп шығарып, аз әкелу, өйткені ол төлем ретінде қолданылатын алтынның келуін қамтамасыз етіп, ішкі шығыс, өндіріс пен жұмыстылықты жоғарылатады;

- сауда саясатының тариф, квота және басқа да құралдарының көмегімен салыстырмалы сауда сальдосын қамтамасыз ету мақсатында экспортты ұлғайтып, импортты қысқарту үшін сыртқы сауданы реттеу;

- шикізаттың шығарылуына тыйым салу немесе оны шектеу және елде өндірілмейтін шикізат импортының салықсыз әкелінуіне рұқсат беру арқылы елде алтын қорларын шоғырландырып, дайын өнімге төмен экспорт бағаларын ұстауға мүмкіндік беру;

- отар елдердің метрополиядан басқа елдермен саудасына толық тыйым салып, олардың тауарларын шетелдерге қайта сату метрополия ғана жүзеге асырады және оларға дайын өнім шығаруға тыйым салу арқылы метрополияға шикізат жеткізушілеріне айналдыру.

Меркантилистер халықаралық сауда теориясына зор үлес қосты. Олар бірінші болып оның елдің экономикалық өсуіндегі мәнін көрсетіп, экономикалық дамуының мүмкін бір моделін жасады.

Меркантилистер алғашқы болып, қазіргі әлемдік экономикадағы төлем балансына сипаттама берді. Меркантилистердің шектеулілігі олардың бір ұлт өздері сауда жасасатын екінші бір ұлттың кедейленуінен ғана байымайтындығын, сонымен қатар халықаралық экономика дамығандықтан елдің дамуы қолда бар байлықты өзара бөлісу арқылы ғана емес, оны өсіру арқылы да мүмкін болатын түсіне алмауында. Бірақ кейінірек пайда болған физиократтар ілімі сыртқы саудаға ешқандай көңіл бөлмегендіктен, меркантилистердің көзқарастары ғылыми ойды халықаралық экономикадағы классикалық мектеп ойларына итермеледі.

Абсолютті артықшылық теориясы

Алдыңғы қатарлы елдердің машина өндірісіне өту кезеңінде Адам Смит халықаралық саудадағы тиімділік туралы мәселе қойды. Өзінің меркантилизмді сынауға арналған атақты «Халықтар байлығының себептері мен табиғаты туралы зерттеу» (1776) атты еңбегінде, ол мемлекетке сыртқы рынокта сату ғана емес, сатып алу да тиімді болатындығын болжап, қай тауарларды экспорттау және импорттау тиімді болатындығын анықтауға тырысты. Әдебиетте оның тәсілі абсолютті артықшылықтар (absolute advantage) принципі деп аталды. А. Смит тиімді әрекет ететін шаруашылық субъектісіне тән болатын жалпы принциптерін өзгешелеп, оны сыртқы саудада пайдаланды.

А. Смит идеясын жай модель арқылы сипаттауға болады. Бірақ әрбір модель абстрактылы болғандықтан, оны талдау үшін бірнеше шарттарды енгізу қажет.

1 шарт. Әлемде тек екі мемлекет бар.

2 шарт. Бұл елдерде тек екі тауар өндіріледі.

3 шарт. Елдер арасындағы сауда ешбір шектеусіз жүзеге асырылады.

4 шарт. Халықаралық сауда үйлестірілген (импорт экспортпен төленеді)

5 шарт. Өндіріс факторлары елдер арасында ауыспайды.

6 шарт. Тауардың бағасы мен өнімділігіне еңбек қана әсер етеді.

7 шарт. Өнім шығарылуы мен еңбек арасындағы арақатынас тұрақты (көлем тиімділігі) .

8 шарт. Өндіріс факторлары салалар арасында еш шектеусіз ауыса алады.

9 шарт. Екі ел мен екі салада жетілген бәсеке орын алады.

1-кесте

Абсолютті артықшылықтар моделін қарастырайық

Мемлекет А: Мемлекет А

Мемлекет В: Мемлекет В

: Тауар S

Мемлекет А: 3 сағат

Мемлекет В: 12 сағат

: Тауар Т

Мемлекет А: 6 сағат

Мемлекет В: 4 сағат

1 таблицада нақты елде нақты тауардың бір данасын шығаруға қажетті уақыты туралы мәліметтер берілген. Мысалға: А еліндегі 3 тауар бірлігін шығаруға 3 сағат қажет, ал В елінде - 12 сағат. Бұл бізге А елінде В елінде қарағанда тауар бірлігін шығаруға аз уақыт кететіндігін, және А елінің 3 тауарын шығаруда абсолютті артықылыққа ие екенін көрсетеді. В елі өз кезегінде Т тауарын өндіруде абсолютті артықшылыққа ие болады. Егерде А елі Т тауарының өндірісін қысқартып, 3 тауарының өндірісін ұлғайтса, ал В елі керісінше 3 тауар өндірісін қысқартып Т тауар өндірісін ұлғайтса, бұл жерде Халықараық еңбек бөлісу (ХЕБ) мен абсолютті артықшылықтар принципі негізіндегі сауда орын алады (2 табл. ) .

2-кесте

Мемлекет А: Мемлекет А

Мемлекет В: Мемлекет В

Бүкіл әлем: Бүкіл әлем

: Тауар S

Мемлекет А: +2 дана

Мемлекет В: -1 дана

Бүкіл әлем: +1 дана

: Тауар Т

Мемлекет А: -1 дана

Мемлекет В: +3 дана

Бүкіл әлем: +2 дана

Бұл жағдайда, егер А елі Т тауар өндірісін 1 данаға қысқартса, ол оған 6 сағат үнемдеуіне мүмкіндік беріп, 5 тауарының 2 данасын шығаруға пайдалануына болады. Осындай жағдай В елінде де болады. Бұл жерде өндірістің бірден қысқаруы арқылы 12 сағат үнемделіп, Т тауарының 3 қосымша данасын шығаруға болады.

Жалпы алғанда, қосымша ресурстарды пайдаланбай-ақ ХЕБ арқасында 5 тауарының әлемдік өндірісі 1 данаға, ал Т тауарының өндірісі екі данаға ұлғаяды.

XVIII ғасыр соңында шикізат тауарларының саудасы басым болып, А. Смиттің осы теорияны жасауына себеп болды. Шындығында цитрустарды Англияда емес, тропикалық елдерде өсіру тиімді екені белгілі. Бірақ сол кездің өзінде Англияның сыртқы сауда айналымының жартысынан астамы Еуропа елдеріне келген болатын. Әрине абсолютті артықшылықтар теориясы тек табиғи ерекшеліктерге ғана негізделуі мүмкін емес еді. Осыған байланысты А. Смит табиғи артықшылықтармен қатар иеленген артықшылықтар барын көрсеткен.

3-кесте

Мемлекет А: Мемлекет А

Мемлекет В: Мемлекет В

Тауар S

Тауар Т

Мемлекет А:

3 сағат

6 сағат

Мемлекет В:

12 сағат

4 сағат

А. Смит бір елдің барлық тауар бойынша абсолютті артықшылыққа ие болған жағдайды қарастырмайды (таб. 3) . Оны өзінің «Саяси экономия бастамасы мен салық салу» (1819) еңбегінде Давид Рикардо жасады. Ол еңбегінде А. Смит моделі жекелеген жағдай ретінде енетін, халықаралық мамандану мен өзара тиімді сауданың жалпылама принциптерін жасады.

Салыстырмалы артықшылықтар теориясы

Д. Рикардо ХЭҚ ерекшеліктерін атай отырып, халықаралық өзара тиімді сауда үшін А. Смит принциптерін ұстап, кедергі келтірмейтінін көрсететін модель жасады. Д. Рикардо салыстырмалы артықшылықтар (comparative advantage) заңын ашты: ел өндіруде ең көп абсолютті артықшылықтарға ие тауарларға (егер ол екі тауар бойынша абсолютті артықшылыққа ие болса) немесе аз абсолютті артықшылыққа ие емес (егер бірде-бір тауар бойынша абсолютті артықшылығы жоқ болса) тауарлар экспортына мамандануы қажет. Ол хрестоматиялық мысал болып кеткен ағылшын матасын португалдық шарапқа айырбасын келтірген. Шарап пен матаны өндірудің абсолютті шығындары Португалияда Англиядан төмен болғанымен, айырбас нәтижесінде екі ел де пайда табады. Осы мысалдың бастапқы шарттары 4 таблицасында келтірілген.

4-кесте

Англия: Англия

Португалия: Португалия

: n/мата

Англия: 100 жұмыскер/жыл

Португалия: 90 жұмыскер/жыл

: M шарап

Англия: 120 жұмыскер/жыл

Португалия: 80 жұмыскер/жыл

4 кестеден көріп отырғанымыздай, Англиядан (n) матаның белгілі мөлшерін өндіру үшін жылына 100 жұмысшы қажет. Осы мата мөлшеріне Англия өзінде өндіріске жылына 120 жұмысшы қажет ететін (m) Португалдық шараптың бір бөлігін сатып алады. Сондықтан Англияға Португалияға мата сату арқылы оның шарабын сатып алу тиімді. Португалияда бұл өнімідерді өндіруге 90 және 80 дана жұмысшы еңбегі жұмсалады, сондықтан оған матаны шарапқа айырбастау тиімді. Д. Рикардоның пікірінше 100 ағылшын жұмысшысымен 80 португалдық жұмысшының еңбектерінің теңсіз айырбасы елдер арасындағы өндіріс факторларының ауысуындағы қиындықтарға байланысты болады.

Д. Рикардоның моделіне байланысты, Португалия Англияға қарағанда екі тауар бойынша абсолютті артықшылыққа ие болып отыр, бірақ Португалия шарап өндіруде салыстырмалы артықшылыққа ие, өйткені оны өндіру үшін Англияға қарағанда 67% (80/120 х 100) шығынын жұмсайды, ал мата өндірісіне - 90% (90/100x100) . Сондықтан Португалия үшін шарапты, Англия үшін матаны өндіру мен экспорттау тиімді болып табылады.

Д. Рикардо өз моделінде өндірілетін тауарлар (шарап пен мата) мөлшерін өзгеріссіз алып, оларды өндіруге кететін жұмыс уақыты шығындар айырмашылығын қарастырады. XX ғасырда бұл тәсіл альтернативті шығындар (немесе орнын басу шығындары) ұғымы негізінде өзгешеленеді.

Бұл талдауға тағы бір шартты енгізейік:

10 шарт. Әрбір елдегі технологиялар мен факторлар саны өзгеріссіз.

Енді салыстырмалы басымдылық принципін осы тұрғыдан қарастырып көрейік. Д. Рикардо мысалындағы кейбір бастапқы шарттарын қолданайық: екі ел (Англия, Португалия) және екі тауар (шарап пен мата) бар. Англиядағы 1м ² матаны өндіру үшін 100 сағат жұмыс уақыты, ал 1 л шарапқа - 120 сағат қажет дейік. Англия осы жылы 220 сағат жалпы жұмыс сағатына ие болсын. Сөйтіп Англияда 2200 м. мата (220 мың сағ/100 с), немесе 1833 л шарап (220 мың с/120 с) немесе екі тауарлар осы шектердегі кез келген арақатынасында өндірілуі мүмкін.

Португалияда жалпы жұмыс сағатының мөлшері 170 мың сағатқа тең. 1м ² матаны өндіруге - 90 сағат, ал 1 л шарапқа - 80 сағат қажет. Сөйтіп Португалияда 1899 мата (170 мың с/90с) немесе 2125 л шарап (170 мың с/80 с), немесе екі тауар осы шектеріндегі кез келген арақатынасында өндірілуі мүмкін.

Сурет 1. Өндірістік мүмкіндік шекаралары

Англия мен Португалия өндірістік мүмкіндік шекаралары көрсетілген.

Англияда 1м ² мата 4/5 литр шарап көлемінде тұрса, Португалияда ол 6/5 л шарапқа тең. Бұл салыстырмалы бағалар Англия мен Португалия арасында сауда жоқ деп есептелгендіктен, автаркиялық деп аталады. Егер де транспорт шығындарын қарастырмай, екі ел арасындағы саудада ешбір кедергі жоқ болса, Англия өзінде салыстырмалы бағасы төмен матаны Португалияға сатып, Португалия өзінде салыстырмалы бағасы төмен шарапты Англияға сатады.

Осындай сауда, екі жабық рыноктардағы әр түрлі бағалардың орнына бірдей әлемдік баға орнауына әкеледі. Мысалы, 1м мата 4/5 пен 6/5 литр шарап арасында әлемдік баға қалыптасады. Мысалға оны 5/5 немесе 1 деп алайық. Осы баға бойынша мата Англияда да, Португалияда да сатылады. Енді Англияда шарап өндірушілерінің пайдасы төмендеп, мата өндірушілерінің пайдасы жоғарылайды. Осының нәтижесінде шарап өндірісі қысқарып, мата өндірісі ұлғаяды. Португалияда жағдай керісінше дамиды. Осының бәрі Англияның матаға, ал Португалияның шарапты өндіруі мен экспорттауға мамандануына әкеледі.

Сөйтіп, еркін сауда әр елдің өндірісінің салыстырмалы артықшылыққа ие тауарлардың дамуы мен өндірістің мамандануына және бүкіл әлемде тауар өндірісі көлемінің ұлғаюына әкеледі. Сонымен қатар, 1 және 2 суреттерінде пунктирлі сызықпен көрсетілген, тұтынудың әр елдегі өсіміне әкеледі.

1 және 2 суреттерінде өндіріс мүмкіндіктері қисығы тік сызықтар түрінде көрсетілген. Бұл орын басу шығындарының (opportunity costs) тұрақты болуын немесе бір тауар өндірісін ұлғайту үшін басқа тауардың бір бөлігінен бас тарту мөлшерінің өндірістік шығындарын көрсетеді. Біздің мысалымызда Англияда 1 м матаны өндіру үшін 4/5 л шараптан, ал Португалияда мата өндірісінің жалпы көлеміне қарамастан 6/5 л шараптан бас тарту қажет. Мысалға Португалияда матаны өндіруде бірінші квадрат метрі ме, 1899-шы метр ме бәрібір қосымша 1м ² матаны өндіру 6/5 л шарапқа тең болады.

Бұл жағдай шындықтан алыс болғандықтан, талдауымызға енді пайдаланбаймыз. Шындығында, орнын басу шығындарының тұрақты жағдайында, әр ел өзі ие салыстырмалы артықшылықты тауар өндірісіне маманданса, сыртқы сауда да пайдасын максималды ұлғайта алады. Бірақ шын өмірде ол бола бермейді. Барлық елдер өздерінің тұтынуы үшін тауардың бір белігін өндіріп, бір бөлігін шеттен әкеледі.

1. 2 Халықаралық сауданың мәні, ерекшеліктері және формалары

Дүниежүзілік шаруашылық байланыстардың күрделі жүйесінде халықаралық сауда ерекше орын алады.

Осы уақытқа дейін тауарларды шетке шығару халықаралық экономикалық қатынастардың негізгі формасы болып есептелген еді, ал казіргі кезде шетелдік инвестициялау (атап айтқанда: бірлескен өндірістік қызмет, технологиялардың халықаралық трансферті) халықаралық экономикалық қатынастардың жетекші формасы болып саналады.

Осыған қарамастан, халықаралық сауда өзінің масштабы мен функциялары бойынша халықаралық экономикалық қатынастардың жалпы комплексінде маңызды орынға ие болып отыр, яғни басқаша айтқанда, есептеулер бойынша халықаралық сауда халықаралық экономикалық қатынастардың жалпы көлемінің 80% үлесін алып отыр.

Халықаралық сауда - әр түрлі елдердегі тауар өңдірушілер арасындағы байланыс формасы болып табылады, яғни ол халықаралық еңбек бөлінісі негізінде қалыптасады және елдердің өзара тәуелділігін көрсетеді.

Ғылыми-техникалық революцияның өнеркәсіптік өндіріс специализациясы мен корпорациясы әсерінен елдер экономикасында болып жатқан құрылымдық өзгерістер ұлттық экономикалардың өзара әсерлесуін күшейтеді.

Ұлттық экономикадағы ұлттық нарықтардың жиынтығы - дүниежүзілік нарықты құрайды.

Дүниежүзілік нарық әлемдегі тауар-ақша қатыастарының даму процесі кезінде қалыптаса бастады, яғни XVI ғасырдан бастап дүниежүзілік нарық деген түсінік пайда бола бастады.

Жалпы алғанда, дүниежүзілік нарық күрделі түсінік болып табылады.

Бұл түсінікті терең зерттеу үшін оны екі аспектіде қарастыру керек:

• біріншіден, дүниежүзілік нарық абстрактылық түсінік болып табылады, яғни ол кеңістік аспектіде қарастырылады;

• екіншіден, дүниежүзілік нарық заттық аспектіде қарастырылады.

Осыған сәйкес дүниежүзілік нарықтың карастырылу аспектілеріне жеке-жеке тоқталып өтейік.

Дүние жүзінде халықаралық экономикалық қатынастар жүйесіне қатыспаған елдер жоқтың қасы деген тұжырым жасауға болады.

Дүниежүзілік нарықтың мәнін, құрылымын және әрбір элементінің автономиялылығын түсіну үшін графикалық әдістерді пайдалану өте тиімді болып табылады.

Мысалы, А, В, С деген үш мемлекетті жеке-дара қарастырайық, сонымен бірге олардың өзара экономикалық қарым-қатынасын, яғни өзара байланысын да көрсетейік.

Осы қарастырып отырған үш ұлттық нарық дүниежүзілік нарықты құрайды.

Міне, осыдан біз дүниежүзілік нарықтың абстрактылы түсінік екенін байқаймыз.

Бірақ, суреттен көріп отырғанымыздай, ұлттық нарық дүниежүзілік нарықтың қажетті элементі болып табылады.

Жеке алғанда, әрбір ұлттық нарық та күрделі құбылыс болып табылады.

Ұлттық нарық - бұл халықаралық еңбек бөлінісі негізінде елдің ішкі және сыртқы сауда операцияларын жүзеге асыратын сфера.

А елінің сыртқы сауда операциясы, дәлірек айтканда экспорты басқа В және С елдері үшін импорт болып қабылданады.

Сыртқы сауда дегеніміз - белгілі бір елдің басқа елдермен сауда жасауы.

Сонда барлық елдердің сыртқы сауда операциясын жүзеге асыратын сфера - халықаралық нарық деп аталады.

Сыртқы сауда операцияларының төрт негізгі түрі бар:

• экспорттық операция - шетке шығару арқылы шет елдік котрагентке тауарды сату;

• импорттық операция - шеттен әкелу арқылы шет елдік контрагентген тауарды сатып алу;

• реэкспорттық операция - бұрын импортталған және қайта өңдеуден өтпеген тауарларды шетке шығару арқылы сату;

• реимпорттық операция - бұрын экспортталған және қайта өңдеуден өтпеген тауарларды шеттен әкелу арқылы сатьпт алу.

Ұлттық нарық пен халықаралық нарық бір-бірімен тығыз байланысты, бірақ олардың өзара айырмашылықтары да бар.

И. П. Фаминский өз кітабыңда ұлттық нарықтар мен халықаралық нарықтар арасындағы айырмашылықтарды жазбаша түрде атап өткен. Енді біз сол айырмашылықтарды бір жүйеге келтіріп, кесте түрінде көрсетелік:

5-кесте

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.