Қордын даму кезеңдері мен қызметтері
Кіріспе ... ... 3.4
Қордын даму кезеңдері мен қызметтері ... ...5
Бірінші кезең ... ... ... ... 6.8
Екінші кезең ... ... ... ... 9.11
Үшінші кезең ... ... ...12.13
Қаржы лизингі ... ... ... ... ..13.14
Қазақстанда микрокредиттеу жүйесін дамыту Бағдарламасы ... ... ... ..14.16
Төртінші кезең ... ... ... ... ... 17.21
Кредит беру ... ... ... ... ... ... ...21.22
Қордын даму кезеңдері мен қызметтері ... ...5
Бірінші кезең ... ... ... ... 6.8
Екінші кезең ... ... ... ... 9.11
Үшінші кезең ... ... ...12.13
Қаржы лизингі ... ... ... ... ..13.14
Қазақстанда микрокредиттеу жүйесін дамыту Бағдарламасы ... ... ... ..14.16
Төртінші кезең ... ... ... ... ... 17.21
Кредит беру ... ... ... ... ... ... ...21.22
Шағын кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдауды күшейту және оның дамуын жандандыру мақсатында, 1997 жылы наурыз айында «Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ құруға негіз болған Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы шықты. Президент Жарлығын орындау мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі «Шағын кәсіпкерлікті дамыту қорын құру туралы» қаулы шығарды.
«Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ қызметін 1997 ж. 18 тамызда бастады.
Қордың негізгі мақсаты: Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлік субъектілерінің (әрі қарай-ШКС) қалыптасуы мен экономикалық өсуін ынталандыру, мемлекеттің шағын кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған қаржы құралдарын пайдаланудың тиімділігін арттыру.
«Қазына» орнықты даму қоры» АҚ 2006 жылы Қордың акционері болып белгіленді.
«Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ басты мақсатына қол жеткізу үшін, 2007 жылғы қараша айына дейін мынадай:
жобалық қаржыландыруды дамыту: шағын және орта бизнесті әртараптандыру мақсатында және жекелеген аймақтардың әлеуметтік-экономикалық ерекшелігіне сүйене отырып, экономиканың приоритетті салаларындағы шағын кәсіпкерлік субъектілерін тікелей кредиттеу;
қаржы лизингін дамыту;
микрокредиттік ұйымдар желілерін дамыту ;
шағын кәсіпкерлік субъектілерінің екінші деңгейдегі банктер алдындағы міндеттемелеріне кепілдік беру жүйесін дамыту;
Қордың жүзеге асыратын бағдарламалары шеңберінде шағын кәсіпкерлік субъектілеріне консультациялық көмек көрсету сияқты функциялар мен міндеттерді атқарды.
«Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ қызметін 1997 ж. 18 тамызда бастады.
Қордың негізгі мақсаты: Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлік субъектілерінің (әрі қарай-ШКС) қалыптасуы мен экономикалық өсуін ынталандыру, мемлекеттің шағын кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған қаржы құралдарын пайдаланудың тиімділігін арттыру.
«Қазына» орнықты даму қоры» АҚ 2006 жылы Қордың акционері болып белгіленді.
«Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ басты мақсатына қол жеткізу үшін, 2007 жылғы қараша айына дейін мынадай:
жобалық қаржыландыруды дамыту: шағын және орта бизнесті әртараптандыру мақсатында және жекелеген аймақтардың әлеуметтік-экономикалық ерекшелігіне сүйене отырып, экономиканың приоритетті салаларындағы шағын кәсіпкерлік субъектілерін тікелей кредиттеу;
қаржы лизингін дамыту;
микрокредиттік ұйымдар желілерін дамыту ;
шағын кәсіпкерлік субъектілерінің екінші деңгейдегі банктер алдындағы міндеттемелеріне кепілдік беру жүйесін дамыту;
Қордың жүзеге асыратын бағдарламалары шеңберінде шағын кәсіпкерлік субъектілеріне консультациялық көмек көрсету сияқты функциялар мен міндеттерді атқарды.
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3-4
Қордын даму кезеңдері мен қызметтері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..5
Бірінші кезең ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6-8
Екінші кезең ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9-11
Үшінші кезең ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12-13
Қаржы лизингі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13-14
Қазақстанда микрокредиттеу жүйесін дамыту Бағдарламасы ... ... ... ..14-16
Төртінші кезең ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17-21
Кредит беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21-22
Кіріспе
Шағын кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдауды күшейту және оның дамуын жандандыру мақсатында, 1997 жылы наурыз айында Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры АҚ құруға негіз болған Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы шықты. Президент Жарлығын орындау мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі Шағын кәсіпкерлікті дамыту қорын құру туралы қаулы шығарды.
Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры АҚ қызметін 1997 ж. 18 тамызда бастады.
Қордың негізгі мақсаты: Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлік субъектілерінің (әрі қарай-ШКС) қалыптасуы мен экономикалық өсуін ынталандыру, мемлекеттің шағын кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған қаржы құралдарын пайдаланудың тиімділігін арттыру.
Қазына орнықты даму қоры АҚ 2006 жылы Қордың акционері болып белгіленді.
Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры АҚ басты мақсатына қол жеткізу үшін, 2007 жылғы қараша айына дейін мынадай:
жобалық қаржыландыруды дамыту: шағын және орта бизнесті әртараптандыру мақсатында және жекелеген аймақтардың әлеуметтік-экономикалық ерекшелігіне сүйене отырып, экономиканың приоритетті салаларындағы шағын кәсіпкерлік субъектілерін тікелей кредиттеу;
қаржы лизингін дамыту;
микрокредиттік ұйымдар желілерін дамыту ;
шағын кәсіпкерлік субъектілерінің екінші деңгейдегі банктер алдындағы міндеттемелеріне кепілдік беру жүйесін дамыту;
Қордың жүзеге асыратын бағдарламалары шеңберінде шағын кәсіпкерлік субъектілеріне консультациялық көмек көрсету сияқты функциялар мен міндеттерді атқарды.
2007 жылдың соңынан бастап, Қорда тұжырымды өзгерістер болды:
Қор Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры АҚ мәртебесінен Даму кәсіпкерлікті дамыту қоры АҚ мәртебесіне өзгерді, сол себепті шағын және орта кәсіпкерлікті (одан әрі - ШОК) қолдау жөніндегі тиісті өкілеттіктері де ұлғайды; Қор қаржы институтынан мемлекеттен бөлінетін қаражат активтерін басқару операторына айналды: ШОК субъектілерін қаржылай қолдау және ШОК субъектілерін ақпараттық-талдамалық және консалтингтік қолдау қызметінің жаңа бағыттары әзірленіп, іске асырылып отыр. Қордың фирмалық стилі өзгерді. 2008 жылғы қазан айында, Қазына орнықты даму қоры АҚ және Самұрық Мемлекеттік активтерді басқару жөніндегі қазақстандық холдинг бірігіп, Самұрық - Қазына ұлттық әл-ауқат қоры АҚ болып өзгерді. Жаңадан құрылған қор қызметінің мақсаты өзіне тиесілі меншік құқығында ұлттық даму институттарының ұлттық компаниялар мен өзге заңды тұлғалардың акциялар пакетін, қатысу үлестерін басқару болып табылатын ұлттық басқарушы холдинг ретінде белгіленді.
Бүгінде Даму Қоры 100% акциясы Самұрық - Қазына ұлттық әл-ауқат қоры АҚ тиесілі ұлттық даму институты болып отыр. Даму Қорының миссиясы - қаржылық, консалтингтік қызметтерді ұсыну интеграторы және операторы рөлінде ШОБ-ң, сонымен бірге Қазақстанның микроқаржы ұйымдарының сапалы дамуына жәрдемдесу.
Қордын даму кезеңдері мен қызметтері
Қордың құрылуына Жеке кәсіпкерлікті қорғау және қолдау туралы Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 4 шілдеде қабылданған Заңы және:
Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті қолдау және дамыту жөніндегі 1992-1994 жж. арналған мемлекеттік бағдарлама туралы 1992 ж. 5 мамырда;
Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті қолдау және дамыту жөніндегі 1994-1996 жж. арналған мемлекеттік бағдарлама туралы ҚР Президентінің 1994 ж. 10 маусымда қабылданған қаулылары себеп болды.
БІРІНШІ КЕЗЕҢ
1997-2001 жж.
Бірінші кезең 1997 ж. Қордың құрылуымен байланысты. Осы жылдары мемлекеттік органдар шағын кәсіпкерлікті қолдауға және дамытуға бағытталған бірқатар заңдарды, жарлықтар мен қаулыларды қабылдады. 1997 - Шағын кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдау көрсетуді және оны дамытуды күшейту шаралары туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 6 наурыздағы № 3398 Жарлығы;
Шағын кәсіпкерлікті дамыту қорын құру туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997 жылғы 26 сәуірдегі № 665 Қаулысы;
Шағын кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдау туралы Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 19 маусымдағы № 131-1 Заңы;
Жеке кәсіпкерлік туралы Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 19 маусымдағы № 135-1 Заңы
1999 - Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті дамыту және қолдау жөніндегі 1999-2000 жж. арналған мемлекеттік бағдарлама туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 жылғы 31 желтоқсандағы № 4189 Жарлығы;
2001 - Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті дамыту және қолдау жөніндегі 2001-2002 жж. арналған мемлекеттік бағдарлама туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 7 мамырдағы № 597 Жарлығы;
Бұл мерзім Қордың отандық тауарөндірушілерді қолдау жөніндегі шаралар Бағдарламасы бойынша мемлекеттік бюджет қаражатын, сондай-ақ
ЕҚҚДБ;
АДБ-ң кредит желілерін пайдалануды есепке алу және оны бақылау агенттігінің функциясын орындауымен суреттеледі. Еуропалық қайта құру және даму банкінің кредит желісі - Қазақстандағы шағын бизнесті дамыту Бағдарламасы Еуропалық қайта құру және даму банкі (ЕҚҚДБ) Орталық және Шығыс Еуропа елдерінде экономикалық өзгертулерге жәрдемдесу мақсатында, 1991 жылы халықаралық шарт негізінде құрылған . ЕБРР бірден бір мейлінше табысты жобаларының бірі 1998 жылдан бері Қормен бірлесе жүргізіп отырған Қазақстандағы шағын бизнесті дамыту Бағдарламасы болып табылады.
ЕҚҚДБ мен жоба бастамашысы болып отырған Қазақстан Республикасы Үкіметінің мақсаттарына сәйкес, Қазақстанның шағын бизнес Бағдарламасының басты міндеті елдегі барлық шағын бизнестің қаржы ресурстарына қол жеткізуін қажетті институционалдық құрылымдарды дамыту және кредиттеу әдісін енгізу арқылы қамтамасыз ету болып отыр. Қазақстандағы шағын бизнесті дамыту Бағдарламасы бойынша ЕҚҚДБ-мен 10 жыл мерзімге 77 500 000 АҚШ долларына қарыз туралы келісім жасалды. Аталған Бағдарлама бойынша кредиттеу қарыз алушыларға кредит беру шарттарын өздігінше анықтайтын және де экономика саласының барлық кәсіпорындары қаржыландырылатын уәкілетті екінші деңгейдегі банктер арқылы жүзеге асырылады. Бағдарламаның басты міндеті кезінде ресми қаржыландыру көздеріне қол жеткізе алмаған кәсіпорындарды кредиттеу болып табылады . 1998 ж. мамыр айынан 2007 ж. мамыр айына дейінгі мерзімде қатысушы банктер жалпы сомасы 2 216,10 млн. АҚШ долл. құрайтын барлығы 237 000 жобаны қаржыландырды, оның 25,63% - микрокредиттер (568,09 млн. АҚШ долл. 180 253 жоба) және 74,37% - шағын кредиттер (1 648,01 млн. АҚШ долл. 56 747 жоба). Қазақстандағы шағын бизнес Бағдарламасы шеңберінде серіктес банктерде IPC (Internationale Projekt Consult) халықаралық фирма консультанттарының қатысуымен шағын кәсіпорындарға берілетін қомақты кредит санын банктер жедел түрде қарастыруы үшін арнайы әзірленген әдіс бойынша жұмыс жасайтын шағын бизнесті кредиттеу жөніндегі секторлар құрылған.
Отандық тауарөндірушілерді қолдау жөніндегі шаралар Бағдарламасы
Отандық тауарөндірушілерді қолдау жөніндегі шаралар Бағдарламасы бойынша Қор екінші деңгейдегі 6 банкке 22 716,1 мың АҚШ долл. мөлшерінде ақша аударды. Аталған Бағдарлама бойынша трактор, цемент, тыңайтқыш, мақта және күнбағыс майын, сүт өнімдерін, буып-түйетін материалдар және т.б. шығаратын ірі жобаларға қолдау көрсетілді. Қазақстан Республикасы Үкіметі отандық тауарөндірушілердің 14 инвестициялық жобасын қаржыландыруды мақұлдады. Бағдарламаны жүзеге асыру барысында 5 537 жұмыс орны құрылды. Аталған Бағдарламаны Қор дайындады, ал заемшылар қайтарған қаражат Қор келешекте ШКС-н тікелей кредиттеуге пайдалануы үшін Қордың жарғылық капиталын ұлғайтуға бағытталды.
Азия даму банкінің ауылшаруашылығы секторы үшін бағдарламалық заемның екінші траншы Азия даму банкінің (АДБ) бағдарламалық заемдарының қаражаты ауылшаруашылық өнімдерін өндіру және қайта өңдеу жөніндегі жабдықтарды сатып алуды, машина-технологиялық стансалар үшін ауылшаруашылық техникасын кредиттеу, ауылшаруашылық өнімдерін сату үшін көзделген азық-түлік көтерме базары мен базардың өзге инфрақұрылымдарын құру үшін, сонымен қатар қажетті айналым қаражаттарын қаржыландыру үшін тағайындалған. Бағдарлама жүзеге асырылғаннан бастап, кредит қаражаты екінші деңгейдегі уәкілетті банктер арқылы соңғы заемшыға ұсынылды. АДБ заемының екінші траншы қаражатын меңгеруге екінші деңгейдегі 12 банк және Астана-Финанс АҚ қатысты. 2004 ж. желтоқсан айында ҚР Қаржы министрлігі мен Қор арасында кредит келісіміне қол қойылған, осыған сәйкес Қор жобаларды Бағдарламалық заемдардың екінші траншы қаражаты есебінен өз бетінше кредиттеуге құқығы бар. Бағдарлама жүзеге асырылғаннан бастап, 2007 ж. 1 қазанға шаққанда, Қор тарапынан жалпы сомасы 54 675,4 мың АҚШ долларына 95 жоба қаржыландырылды. Бағдарлама бойынша 4 719 жұмыс орны құрылып, құпталды.
ЕКІНШІ КЕЗЕҢ
2002-2004 жж.
2001-2002 жж. ел экономикасының жоғары қарқынмен өсуі және Қазақстанның ЖІӨ ортажылдық өсімінің 11,6% -ға дейін, 2003-2004 жж. 9,3% өсуі Қазақстан Үкіметіне шағын кәсіпкерлікке үлкен қолдау көрсетуге мүмкіншілік берді.
Осы жылдары бірқатар жарлықтар шықты:
2003 - Қазақстан Республикасының 2003-2015 жж. арналған индустриалды-инновациялық даму стратегиясы туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 ж. 17 мамырдағы № 1096 Жарлығы.
2004 - Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті 2004-2006 жж. дамыту және қолдау жөніндегі мемлекеттік Бағдарлама туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 ж. 29 желтоқсандағы № 1268 Жарлығы. Кәсіпкерлікті қолдау жөніндегі мемлекеттік саясат Қазақстан Республикасының 2003-2015 жж. арналған индустриалды-инновациялық даму стратегиясының (одан әрі- Стратегия) 2003 ж. бекітілуіне байланысты жаңа шабытқа ие болды. Стратегияның басты міндеттерінің бірі - жеке секторды қолдайтын және бәсекелі артықшылықты жетілдіретін, нақты өндірістерде қосымша құн элементтерін меңгеретін, ғылыми және жоғарғы технологиялы экспортқа бағытталған өндірістерді құруды ынталандыратын, елдің экспорттық әлеуетін тауар және қызмет көрсету пайдасына әртараптандыратын, әлемдік сапа стандартын енгізетін, ықпалдастықты әлемдік ғылыми-техникалық және инновациялық процестерге қосу жолымен әлемдік экономика деңгейіне ұштастыратын кәсіпкерлік климат орнату және қоғамдық институттар құрылымын құру болып табылады. Осы мерзімде Қор барлық филиал желісін құрған болатын. Енді кәсіпкерлерге көрсетілетін қолдау тек облыстық маңызы бар қалаларда ғана емес, және де ауылдық жерлерде де мүмкін болады.
2002 ж. бастап, Қор шағын бизнесті өз қаражаты есебінен жылдығы 12% -бен 5 жылға кредиттеуді, 2004 ж . маусым айынан бастап проценттік ставка жылдығы 10% -ға дейін төмендеді. Шағын кәсіпкерлік субъектілері кредиттерін қаржыландыру сол кезде екінші деңгейдегі банктер арқылы және тікелей өз меншігі есебінен жүзеге асырылады.
Жаңа бағдарламалар :
ШКС-ті республикалық бюджет есебінен кредиттеу Бағдарламасы;
Шағын қалаларды 2004-2006 жж. дамыту Бағдарламасы іске асырылуда.
Шағын кәсіпкерлік субъектілерін (оның ішінде әйелдер кәсіпкерлігін) Қазақстан Республикасы бюджеті есебінен кредиттеу Бағдарламасы
Аталған бағдарламаның мақсаты ШКС-тің қалыптасуы мен экономикалық өсуін ынталандыру, оның ішінде Қазақстан экономикасын дамытудың приоритетті бағыттарына сүйене отырып, әйелдер кәсіпкерлігін дамыту , шағын кәсіпкерлік және жеке жұмысбастылық саласында жаңа жұмыс орындарын құруға жәрдемдесу . ШКС (оның ішінде әйелдер кәсіпкерлігін) республикалық бюджет қаражаты есебінен кредиттеу Бағдарламасының басында табиғи монополияларды реттеу және бәсекелестікті қорғау Агенттігі мен Қор кредит қаражаты лимиттерін барлық облыстарға бөлуді әзірлеп, бекітті. Кредит берілетін жобалар үшін приоритетті бағыттар тізбесі белгіленді. Бағдарламаны жүзеге асыру 2002 ж. маусым айында басталған, ол 2008 жылы аяқталуы тиіс. 2007 жылғы 1 қазанға шаққанда Қор республикалық бюджеттен жалпы сомасы 793,8 млн. теңгеге 301 жоба (оның ішінде әйелдер кәсіпкерлігі бойынша 250,2 млн. теңгеге 97 жоба) қаржыландырды. Осы бағдарлама бойынша 2 000 жуық жұмыс орны құрылып, мақұлданды. Қазіргі уақытта бағдарлама бойынша қаржыландыру қайтарылатын қаражат есебінен жүргізіледі.
Шағын қалаларды 2004-2006 жж. дамыту Бағдарламасы
Қазақстанда халық саны 50 мың адамнан аспайтын 60 шағын қала бар. Оның ішінде 41 шағын қала шағын қалалар санының 68% және ауылдық аудандар санының 25% құрайтын тиісті ауылдық аудандардың әкімшілік орталықтары болып табылады. Шағын қалалардағы өнеркәсіпті өндіріс бір-екі саладағы көрсетілген мамандандырумен сипатталады. Өзге салалар шамалы дамыған немесе өнеркәсіпті кәсіпорындары мүлде жоқ. Өндіріс көлемінің төмендеуі немесе қала құрылысымен айналысатын кәсіпорындардың тоқтап қалуы қаладағы әлеуметтік-экономикалық жағдайдың жалпы құлдырауына алып келеді. Шағын қалалардың әлеуметтік-экономикалық дамуына жағдайлар жасау мақсатында, Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен Шағын қалаларды 2004-2006 жж. дамыту Бағдарламасы қабылданды, оның міндеті шағын қалаларды олардың функционалдық типологиясына сәйкес дамытудың негізгі бағыттарын анықтау, сондай-ақ өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымдарды дамыту, шағын қалалардағы халықты жұмыспен қамтамасыз етуді күшейту болып табылады. Шағын қалалардағы инвестици ялық жобаларды кредиттеу және шағын кәсіпкерлікті дамыту Қаржыландыру көлемінің құрылымы үшін жарғылық капиталды толықтыруға республикалық бюджеттен Қорға 1 500 млн. теңге бөлінген.Қор Бағдарламаны жүзеге асыруды қамтамасыз ету мақсатында, ШКС үшін бағдарламада белгіленген барлық қалаларда ақпаратты-консультациялық семинарлар өткізді. Бұл шараға шағын қалалар әкімдіктері үлкен көмек көрсетті. 2007 ж. 1 қаңтарға шаққанда, осы бағдарлама бойынша жалпы сомасы 1 484,4 млн. теңгеге 281 жоба қаржыландырылды. 2 935 жұмыс орындары ашылып, мақұлданды. 2006 ж. бағдарлама толықтай орындалып, жұмысын аяқтады.
ҮШІНШІ КЕЗЕҢ
2005-2007 жж.
Кезең Қор қызметіне елеулі ықпал еткен заңдар, жарлықтар мен қаулылар қабылдануымен сипатталады.
2005 - Қазақстан Республикасындағы шағын және орта кәсіпкерлікті 2005-2007 жж. дамыту жөніндегі жеделдетілген шаралар Бағдарламасын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 ж. 12 мамырдағы № 450 қаулысы
2006 - Жеке кәсіпкерлік туралы туралы Қазақстан Республикасы ның 2006 ж. 31 қаңтардағы № 124-III Заңы
2006 - Қазақстан Республикасының 2007-2024 жж. тұрақты даму кезеңіне өту концепциясы туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы
2005 жылы мамыр айында Қазақстан Республикасы Үкіметі Қазақстан Республикасындағы шағын және орта кәсіпкерлікті 2005-2007 жж. дамыту жөніндегі жеделдетілген шаралар Бағдарламасын қабылдаған. Жеделдетілген шаралар Бағдарламасы шағын және орта кәсіпкерлік саласындағы заңды жетілдіруді, өмірге бейімді инфрақұрылымдық жүйені құруды, Қор рөлін шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың жүйеқұрушы элементі ретінде күшейтуді, ШКС кредиттеу мөлшерін ұлғайтуды және т.б. қарастырады. Осы бағдарламаға сәйкес, 2005-2007 жж. аралығында республикалық бюджеттен Қорға шағын кәсіпкерлікті қолдау үшін 29 млрд. теңге мөлшерінде капитализациялауға қаражат бөлінген. Республикамыздағы әлеуметтік-экономикалық жағдайды тұрақтандыру, мемлекет тарапынан Қор қызметін қолдаудың өсуі, Қордың ШКС-ті қаржылай қолдау бойынша жинақтаған тәжірибесі, жұмысқа төселген кадрлық және техникалық әлеует, республикамыздың барлық өңірлерінде ашылған Қор филиалдарының желісі Қорды еліміздегі шағын кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі мемлекеттік институт ретінде нығайтуға объективті негіз болды және де ШКС-ті қаржылай қолдау жөніндегі жаңа бағдарламаларды жүзеге асыруға түрткі болды:
Жобалық қаржыландыру және лизинг;
Қазақстанда микрокредиттеу жүйесін дамыту Бағдарламасы;
Екінші деңгейдегі банктерден алатын ШКС кредиттеріне кепілдік беру;
кәсіпкерлікті қолдау орталықтары арқылы ШКС оқыту-әдістемелік, ақпаратты-аналитикалық және консалтингтік қолдау көрсету.
Жобалық қаржыландыру және лизинг
Жобалық қаржыландыру Қордың шағын кәсіпкерлікті қаржылай қолдау жөніндегі бірден-бір негізгі бағдарламаларының бірі болып табылады. Оның мақсаты шағын бизнесті қолдау жөніндегі мемлекеттік саясаттың артықшылықты бағыттары бойынша ШКС жобаларын қаржылай қолдау, ... жалғасы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3-4
Қордын даму кезеңдері мен қызметтері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..5
Бірінші кезең ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6-8
Екінші кезең ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9-11
Үшінші кезең ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12-13
Қаржы лизингі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13-14
Қазақстанда микрокредиттеу жүйесін дамыту Бағдарламасы ... ... ... ..14-16
Төртінші кезең ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17-21
Кредит беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21-22
Кіріспе
Шағын кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдауды күшейту және оның дамуын жандандыру мақсатында, 1997 жылы наурыз айында Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры АҚ құруға негіз болған Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы шықты. Президент Жарлығын орындау мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі Шағын кәсіпкерлікті дамыту қорын құру туралы қаулы шығарды.
Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры АҚ қызметін 1997 ж. 18 тамызда бастады.
Қордың негізгі мақсаты: Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлік субъектілерінің (әрі қарай-ШКС) қалыптасуы мен экономикалық өсуін ынталандыру, мемлекеттің шағын кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған қаржы құралдарын пайдаланудың тиімділігін арттыру.
Қазына орнықты даму қоры АҚ 2006 жылы Қордың акционері болып белгіленді.
Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры АҚ басты мақсатына қол жеткізу үшін, 2007 жылғы қараша айына дейін мынадай:
жобалық қаржыландыруды дамыту: шағын және орта бизнесті әртараптандыру мақсатында және жекелеген аймақтардың әлеуметтік-экономикалық ерекшелігіне сүйене отырып, экономиканың приоритетті салаларындағы шағын кәсіпкерлік субъектілерін тікелей кредиттеу;
қаржы лизингін дамыту;
микрокредиттік ұйымдар желілерін дамыту ;
шағын кәсіпкерлік субъектілерінің екінші деңгейдегі банктер алдындағы міндеттемелеріне кепілдік беру жүйесін дамыту;
Қордың жүзеге асыратын бағдарламалары шеңберінде шағын кәсіпкерлік субъектілеріне консультациялық көмек көрсету сияқты функциялар мен міндеттерді атқарды.
2007 жылдың соңынан бастап, Қорда тұжырымды өзгерістер болды:
Қор Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры АҚ мәртебесінен Даму кәсіпкерлікті дамыту қоры АҚ мәртебесіне өзгерді, сол себепті шағын және орта кәсіпкерлікті (одан әрі - ШОК) қолдау жөніндегі тиісті өкілеттіктері де ұлғайды; Қор қаржы институтынан мемлекеттен бөлінетін қаражат активтерін басқару операторына айналды: ШОК субъектілерін қаржылай қолдау және ШОК субъектілерін ақпараттық-талдамалық және консалтингтік қолдау қызметінің жаңа бағыттары әзірленіп, іске асырылып отыр. Қордың фирмалық стилі өзгерді. 2008 жылғы қазан айында, Қазына орнықты даму қоры АҚ және Самұрық Мемлекеттік активтерді басқару жөніндегі қазақстандық холдинг бірігіп, Самұрық - Қазына ұлттық әл-ауқат қоры АҚ болып өзгерді. Жаңадан құрылған қор қызметінің мақсаты өзіне тиесілі меншік құқығында ұлттық даму институттарының ұлттық компаниялар мен өзге заңды тұлғалардың акциялар пакетін, қатысу үлестерін басқару болып табылатын ұлттық басқарушы холдинг ретінде белгіленді.
Бүгінде Даму Қоры 100% акциясы Самұрық - Қазына ұлттық әл-ауқат қоры АҚ тиесілі ұлттық даму институты болып отыр. Даму Қорының миссиясы - қаржылық, консалтингтік қызметтерді ұсыну интеграторы және операторы рөлінде ШОБ-ң, сонымен бірге Қазақстанның микроқаржы ұйымдарының сапалы дамуына жәрдемдесу.
Қордын даму кезеңдері мен қызметтері
Қордың құрылуына Жеке кәсіпкерлікті қорғау және қолдау туралы Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 4 шілдеде қабылданған Заңы және:
Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті қолдау және дамыту жөніндегі 1992-1994 жж. арналған мемлекеттік бағдарлама туралы 1992 ж. 5 мамырда;
Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті қолдау және дамыту жөніндегі 1994-1996 жж. арналған мемлекеттік бағдарлама туралы ҚР Президентінің 1994 ж. 10 маусымда қабылданған қаулылары себеп болды.
БІРІНШІ КЕЗЕҢ
1997-2001 жж.
Бірінші кезең 1997 ж. Қордың құрылуымен байланысты. Осы жылдары мемлекеттік органдар шағын кәсіпкерлікті қолдауға және дамытуға бағытталған бірқатар заңдарды, жарлықтар мен қаулыларды қабылдады. 1997 - Шағын кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдау көрсетуді және оны дамытуды күшейту шаралары туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 6 наурыздағы № 3398 Жарлығы;
Шағын кәсіпкерлікті дамыту қорын құру туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997 жылғы 26 сәуірдегі № 665 Қаулысы;
Шағын кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдау туралы Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 19 маусымдағы № 131-1 Заңы;
Жеке кәсіпкерлік туралы Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 19 маусымдағы № 135-1 Заңы
1999 - Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті дамыту және қолдау жөніндегі 1999-2000 жж. арналған мемлекеттік бағдарлама туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 жылғы 31 желтоқсандағы № 4189 Жарлығы;
2001 - Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті дамыту және қолдау жөніндегі 2001-2002 жж. арналған мемлекеттік бағдарлама туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 7 мамырдағы № 597 Жарлығы;
Бұл мерзім Қордың отандық тауарөндірушілерді қолдау жөніндегі шаралар Бағдарламасы бойынша мемлекеттік бюджет қаражатын, сондай-ақ
ЕҚҚДБ;
АДБ-ң кредит желілерін пайдалануды есепке алу және оны бақылау агенттігінің функциясын орындауымен суреттеледі. Еуропалық қайта құру және даму банкінің кредит желісі - Қазақстандағы шағын бизнесті дамыту Бағдарламасы Еуропалық қайта құру және даму банкі (ЕҚҚДБ) Орталық және Шығыс Еуропа елдерінде экономикалық өзгертулерге жәрдемдесу мақсатында, 1991 жылы халықаралық шарт негізінде құрылған . ЕБРР бірден бір мейлінше табысты жобаларының бірі 1998 жылдан бері Қормен бірлесе жүргізіп отырған Қазақстандағы шағын бизнесті дамыту Бағдарламасы болып табылады.
ЕҚҚДБ мен жоба бастамашысы болып отырған Қазақстан Республикасы Үкіметінің мақсаттарына сәйкес, Қазақстанның шағын бизнес Бағдарламасының басты міндеті елдегі барлық шағын бизнестің қаржы ресурстарына қол жеткізуін қажетті институционалдық құрылымдарды дамыту және кредиттеу әдісін енгізу арқылы қамтамасыз ету болып отыр. Қазақстандағы шағын бизнесті дамыту Бағдарламасы бойынша ЕҚҚДБ-мен 10 жыл мерзімге 77 500 000 АҚШ долларына қарыз туралы келісім жасалды. Аталған Бағдарлама бойынша кредиттеу қарыз алушыларға кредит беру шарттарын өздігінше анықтайтын және де экономика саласының барлық кәсіпорындары қаржыландырылатын уәкілетті екінші деңгейдегі банктер арқылы жүзеге асырылады. Бағдарламаның басты міндеті кезінде ресми қаржыландыру көздеріне қол жеткізе алмаған кәсіпорындарды кредиттеу болып табылады . 1998 ж. мамыр айынан 2007 ж. мамыр айына дейінгі мерзімде қатысушы банктер жалпы сомасы 2 216,10 млн. АҚШ долл. құрайтын барлығы 237 000 жобаны қаржыландырды, оның 25,63% - микрокредиттер (568,09 млн. АҚШ долл. 180 253 жоба) және 74,37% - шағын кредиттер (1 648,01 млн. АҚШ долл. 56 747 жоба). Қазақстандағы шағын бизнес Бағдарламасы шеңберінде серіктес банктерде IPC (Internationale Projekt Consult) халықаралық фирма консультанттарының қатысуымен шағын кәсіпорындарға берілетін қомақты кредит санын банктер жедел түрде қарастыруы үшін арнайы әзірленген әдіс бойынша жұмыс жасайтын шағын бизнесті кредиттеу жөніндегі секторлар құрылған.
Отандық тауарөндірушілерді қолдау жөніндегі шаралар Бағдарламасы
Отандық тауарөндірушілерді қолдау жөніндегі шаралар Бағдарламасы бойынша Қор екінші деңгейдегі 6 банкке 22 716,1 мың АҚШ долл. мөлшерінде ақша аударды. Аталған Бағдарлама бойынша трактор, цемент, тыңайтқыш, мақта және күнбағыс майын, сүт өнімдерін, буып-түйетін материалдар және т.б. шығаратын ірі жобаларға қолдау көрсетілді. Қазақстан Республикасы Үкіметі отандық тауарөндірушілердің 14 инвестициялық жобасын қаржыландыруды мақұлдады. Бағдарламаны жүзеге асыру барысында 5 537 жұмыс орны құрылды. Аталған Бағдарламаны Қор дайындады, ал заемшылар қайтарған қаражат Қор келешекте ШКС-н тікелей кредиттеуге пайдалануы үшін Қордың жарғылық капиталын ұлғайтуға бағытталды.
Азия даму банкінің ауылшаруашылығы секторы үшін бағдарламалық заемның екінші траншы Азия даму банкінің (АДБ) бағдарламалық заемдарының қаражаты ауылшаруашылық өнімдерін өндіру және қайта өңдеу жөніндегі жабдықтарды сатып алуды, машина-технологиялық стансалар үшін ауылшаруашылық техникасын кредиттеу, ауылшаруашылық өнімдерін сату үшін көзделген азық-түлік көтерме базары мен базардың өзге инфрақұрылымдарын құру үшін, сонымен қатар қажетті айналым қаражаттарын қаржыландыру үшін тағайындалған. Бағдарлама жүзеге асырылғаннан бастап, кредит қаражаты екінші деңгейдегі уәкілетті банктер арқылы соңғы заемшыға ұсынылды. АДБ заемының екінші траншы қаражатын меңгеруге екінші деңгейдегі 12 банк және Астана-Финанс АҚ қатысты. 2004 ж. желтоқсан айында ҚР Қаржы министрлігі мен Қор арасында кредит келісіміне қол қойылған, осыған сәйкес Қор жобаларды Бағдарламалық заемдардың екінші траншы қаражаты есебінен өз бетінше кредиттеуге құқығы бар. Бағдарлама жүзеге асырылғаннан бастап, 2007 ж. 1 қазанға шаққанда, Қор тарапынан жалпы сомасы 54 675,4 мың АҚШ долларына 95 жоба қаржыландырылды. Бағдарлама бойынша 4 719 жұмыс орны құрылып, құпталды.
ЕКІНШІ КЕЗЕҢ
2002-2004 жж.
2001-2002 жж. ел экономикасының жоғары қарқынмен өсуі және Қазақстанның ЖІӨ ортажылдық өсімінің 11,6% -ға дейін, 2003-2004 жж. 9,3% өсуі Қазақстан Үкіметіне шағын кәсіпкерлікке үлкен қолдау көрсетуге мүмкіншілік берді.
Осы жылдары бірқатар жарлықтар шықты:
2003 - Қазақстан Республикасының 2003-2015 жж. арналған индустриалды-инновациялық даму стратегиясы туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 ж. 17 мамырдағы № 1096 Жарлығы.
2004 - Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті 2004-2006 жж. дамыту және қолдау жөніндегі мемлекеттік Бағдарлама туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 ж. 29 желтоқсандағы № 1268 Жарлығы. Кәсіпкерлікті қолдау жөніндегі мемлекеттік саясат Қазақстан Республикасының 2003-2015 жж. арналған индустриалды-инновациялық даму стратегиясының (одан әрі- Стратегия) 2003 ж. бекітілуіне байланысты жаңа шабытқа ие болды. Стратегияның басты міндеттерінің бірі - жеке секторды қолдайтын және бәсекелі артықшылықты жетілдіретін, нақты өндірістерде қосымша құн элементтерін меңгеретін, ғылыми және жоғарғы технологиялы экспортқа бағытталған өндірістерді құруды ынталандыратын, елдің экспорттық әлеуетін тауар және қызмет көрсету пайдасына әртараптандыратын, әлемдік сапа стандартын енгізетін, ықпалдастықты әлемдік ғылыми-техникалық және инновациялық процестерге қосу жолымен әлемдік экономика деңгейіне ұштастыратын кәсіпкерлік климат орнату және қоғамдық институттар құрылымын құру болып табылады. Осы мерзімде Қор барлық филиал желісін құрған болатын. Енді кәсіпкерлерге көрсетілетін қолдау тек облыстық маңызы бар қалаларда ғана емес, және де ауылдық жерлерде де мүмкін болады.
2002 ж. бастап, Қор шағын бизнесті өз қаражаты есебінен жылдығы 12% -бен 5 жылға кредиттеуді, 2004 ж . маусым айынан бастап проценттік ставка жылдығы 10% -ға дейін төмендеді. Шағын кәсіпкерлік субъектілері кредиттерін қаржыландыру сол кезде екінші деңгейдегі банктер арқылы және тікелей өз меншігі есебінен жүзеге асырылады.
Жаңа бағдарламалар :
ШКС-ті республикалық бюджет есебінен кредиттеу Бағдарламасы;
Шағын қалаларды 2004-2006 жж. дамыту Бағдарламасы іске асырылуда.
Шағын кәсіпкерлік субъектілерін (оның ішінде әйелдер кәсіпкерлігін) Қазақстан Республикасы бюджеті есебінен кредиттеу Бағдарламасы
Аталған бағдарламаның мақсаты ШКС-тің қалыптасуы мен экономикалық өсуін ынталандыру, оның ішінде Қазақстан экономикасын дамытудың приоритетті бағыттарына сүйене отырып, әйелдер кәсіпкерлігін дамыту , шағын кәсіпкерлік және жеке жұмысбастылық саласында жаңа жұмыс орындарын құруға жәрдемдесу . ШКС (оның ішінде әйелдер кәсіпкерлігін) республикалық бюджет қаражаты есебінен кредиттеу Бағдарламасының басында табиғи монополияларды реттеу және бәсекелестікті қорғау Агенттігі мен Қор кредит қаражаты лимиттерін барлық облыстарға бөлуді әзірлеп, бекітті. Кредит берілетін жобалар үшін приоритетті бағыттар тізбесі белгіленді. Бағдарламаны жүзеге асыру 2002 ж. маусым айында басталған, ол 2008 жылы аяқталуы тиіс. 2007 жылғы 1 қазанға шаққанда Қор республикалық бюджеттен жалпы сомасы 793,8 млн. теңгеге 301 жоба (оның ішінде әйелдер кәсіпкерлігі бойынша 250,2 млн. теңгеге 97 жоба) қаржыландырды. Осы бағдарлама бойынша 2 000 жуық жұмыс орны құрылып, мақұлданды. Қазіргі уақытта бағдарлама бойынша қаржыландыру қайтарылатын қаражат есебінен жүргізіледі.
Шағын қалаларды 2004-2006 жж. дамыту Бағдарламасы
Қазақстанда халық саны 50 мың адамнан аспайтын 60 шағын қала бар. Оның ішінде 41 шағын қала шағын қалалар санының 68% және ауылдық аудандар санының 25% құрайтын тиісті ауылдық аудандардың әкімшілік орталықтары болып табылады. Шағын қалалардағы өнеркәсіпті өндіріс бір-екі саладағы көрсетілген мамандандырумен сипатталады. Өзге салалар шамалы дамыған немесе өнеркәсіпті кәсіпорындары мүлде жоқ. Өндіріс көлемінің төмендеуі немесе қала құрылысымен айналысатын кәсіпорындардың тоқтап қалуы қаладағы әлеуметтік-экономикалық жағдайдың жалпы құлдырауына алып келеді. Шағын қалалардың әлеуметтік-экономикалық дамуына жағдайлар жасау мақсатында, Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен Шағын қалаларды 2004-2006 жж. дамыту Бағдарламасы қабылданды, оның міндеті шағын қалаларды олардың функционалдық типологиясына сәйкес дамытудың негізгі бағыттарын анықтау, сондай-ақ өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымдарды дамыту, шағын қалалардағы халықты жұмыспен қамтамасыз етуді күшейту болып табылады. Шағын қалалардағы инвестици ялық жобаларды кредиттеу және шағын кәсіпкерлікті дамыту Қаржыландыру көлемінің құрылымы үшін жарғылық капиталды толықтыруға республикалық бюджеттен Қорға 1 500 млн. теңге бөлінген.Қор Бағдарламаны жүзеге асыруды қамтамасыз ету мақсатында, ШКС үшін бағдарламада белгіленген барлық қалаларда ақпаратты-консультациялық семинарлар өткізді. Бұл шараға шағын қалалар әкімдіктері үлкен көмек көрсетті. 2007 ж. 1 қаңтарға шаққанда, осы бағдарлама бойынша жалпы сомасы 1 484,4 млн. теңгеге 281 жоба қаржыландырылды. 2 935 жұмыс орындары ашылып, мақұлданды. 2006 ж. бағдарлама толықтай орындалып, жұмысын аяқтады.
ҮШІНШІ КЕЗЕҢ
2005-2007 жж.
Кезең Қор қызметіне елеулі ықпал еткен заңдар, жарлықтар мен қаулылар қабылдануымен сипатталады.
2005 - Қазақстан Республикасындағы шағын және орта кәсіпкерлікті 2005-2007 жж. дамыту жөніндегі жеделдетілген шаралар Бағдарламасын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 ж. 12 мамырдағы № 450 қаулысы
2006 - Жеке кәсіпкерлік туралы туралы Қазақстан Республикасы ның 2006 ж. 31 қаңтардағы № 124-III Заңы
2006 - Қазақстан Республикасының 2007-2024 жж. тұрақты даму кезеңіне өту концепциясы туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы
2005 жылы мамыр айында Қазақстан Республикасы Үкіметі Қазақстан Республикасындағы шағын және орта кәсіпкерлікті 2005-2007 жж. дамыту жөніндегі жеделдетілген шаралар Бағдарламасын қабылдаған. Жеделдетілген шаралар Бағдарламасы шағын және орта кәсіпкерлік саласындағы заңды жетілдіруді, өмірге бейімді инфрақұрылымдық жүйені құруды, Қор рөлін шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың жүйеқұрушы элементі ретінде күшейтуді, ШКС кредиттеу мөлшерін ұлғайтуды және т.б. қарастырады. Осы бағдарламаға сәйкес, 2005-2007 жж. аралығында республикалық бюджеттен Қорға шағын кәсіпкерлікті қолдау үшін 29 млрд. теңге мөлшерінде капитализациялауға қаражат бөлінген. Республикамыздағы әлеуметтік-экономикалық жағдайды тұрақтандыру, мемлекет тарапынан Қор қызметін қолдаудың өсуі, Қордың ШКС-ті қаржылай қолдау бойынша жинақтаған тәжірибесі, жұмысқа төселген кадрлық және техникалық әлеует, республикамыздың барлық өңірлерінде ашылған Қор филиалдарының желісі Қорды еліміздегі шағын кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі мемлекеттік институт ретінде нығайтуға объективті негіз болды және де ШКС-ті қаржылай қолдау жөніндегі жаңа бағдарламаларды жүзеге асыруға түрткі болды:
Жобалық қаржыландыру және лизинг;
Қазақстанда микрокредиттеу жүйесін дамыту Бағдарламасы;
Екінші деңгейдегі банктерден алатын ШКС кредиттеріне кепілдік беру;
кәсіпкерлікті қолдау орталықтары арқылы ШКС оқыту-әдістемелік, ақпаратты-аналитикалық және консалтингтік қолдау көрсету.
Жобалық қаржыландыру және лизинг
Жобалық қаржыландыру Қордың шағын кәсіпкерлікті қаржылай қолдау жөніндегі бірден-бір негізгі бағдарламаларының бірі болып табылады. Оның мақсаты шағын бизнесті қолдау жөніндегі мемлекеттік саясаттың артықшылықты бағыттары бойынша ШКС жобаларын қаржылай қолдау, ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz