Қазақ ою-өрнектері арқылы оқушылардың іскерлігін қалыптастыру үрдісіндегі педагогикалық шарттарды анықтау

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

I Теориялық бөлім

1. 1. Қазақ ою-өрнектері арқылы оқушылардың іскерлігін қалыптастырудың

психологиялық-педогогикалық шарттары . . . 5

1. 2 Оқушыларды тәрбиелеуде қазақ ұлттық ою- өрнек өнерін пайдалану . . . 8

1. 3 Қазақ ою-өнектерінің түрлерімен ерекшеліктері . . . 13

II. Әдістемелік бөлім

2. 1. Қазақ қолөнерінде ою-өрнектің дамуы . . . 19

2. 2. Ою- өнектерді комьпютерлік бағдарламалар негізінде оқыту . . . 21

2. 3 Қазақ ою-өрнектерін ұлттық киімдерге қолданылу үлгісі . . . 22

Қорытынды . . . 25

Пайдаланған әдебиеттер тізімі . . . 26

Кіріспе

Курстық жұмыстың көкейтестілігі. Елбасы Н. Ә. Назарбаевтің «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты Жолдауында: «Қазақстандық білім беру жүйесін реформалаудың негізгі мақсаты - әлемдік стандарттар деңгейінде білім сапасының жаңаруы мен ұлттық білім беру жүйесінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру». Білім берудің жаңа жүйесіне көшу-ұлттық болмысты қалыптастыру мақсатында, гуманитарлық білім берудің толыққанды жүйесін құру қажеттілігінен туындаған мәселе. Мәселенің өзектілігі күннен күнге артып отырғандығын ҚР-ның «Білім туралы» Заңында көрсетілген білім беру жүйесінің міндеттерінен де айқын аңғарамыз.

Бұның бәрі педагог кадрлардан білім беруде жоғары мазмұнды даярлықты талап етеді.

Қазақ ою-өрнектерінің даму кезеңдерін оларды қолданудың жолдарын қарастыру, соған сәйкес педогог кадрлар даярлау туындап отыр. Осыған орай тарихи архиологиялық бағыттағы А. Х. Марғұлан, С. М. Дудин, Б. В. Веймарин, А. Ақышев т. б. еңбектерінде ою-өрнектердің бұйымдар мен заттарда қолданылуына мән берген[1, 5 б] .

Қазақ ою-өрнектерінің даму тарихы мен өмірде әлеуметтік жағдайда қолданылуын Ә. Тәжімұратов, С, Қасиманов, Х. Арғынбаев, Қ. Мұқанов, У. Жаныбеков, Т. К. Басенов, К. Ибраймова, Е. Р. Шнейдерлар ашып көрсеткен.

Жас ұрпақты тәрбиелеуде ұлттық ою-өрнектерді қолдану маңызын К. Амиргазин, Б. А. Әлмұхамбетов, Ж. Балкенов, О. С. Сатқанов, А. О. Камаков, С. Жолдасбекова т. б. қарастырған.

Жоғары педогогикалық оқу орындарында студенттерді кәсіби еңбекке баулуда Е. С. Асылханов, К. К. Болатбаев, К. К. Ералин, Б. Ижанов, Ұ. М. Әбдығаппарова, У. Ш. Ибрагимов, Сутеева М. А, Д. А. Үркенбаева, және т. б. зерттеген.

Ал, тікелей шығармашылықты дамытуда қолөнерге үйрету мәселелерін (Хворостов. А. С, Ю. П. Желтухов, С. И. Пономарьков) қарастырған.

Ғалымдардың бірқатары (В. Д. Симоненко, М. А. Ушаков және т. б. ) отандық және шетел тәжірибесіне мазмұнды талдау беру арқылы кіріктірілген “Технология” пәнінен эксперименттік бағдарлама жасаған. Бағдарламада материалдарды өңдеудің барлық түрі және олардың технологиясы, сәндік-қолданбалы шығармашылықтың (қолөнерге үйрету) негіздері және т. б. көрініс алған. Олардың пайымдауынша, адамды іс-әрекеттің қайсы бір түріне болса да баулу тұлғаның шығармашылық қасиетінің қалыптасу процесіне мақсатты түрде ықпал етеді. Бүгінгі ғылыми әдібиеттерге және педагогикалық практикаға жасаған талдау, технология мұғалімдерінің сәндік қолданбалы қолөнерді әлі де болса теория мен практикада өз деңгейінде шешімін таппай отырғанын көрсетеді [2, 35 б] .

Демек, технология мұғалімдерінің сәндік қолданбалы қолөнерді жетілдіруге қоғамның сұранысы мен жоғары оқу орнында технология мұғалімін даярлаудың бүгінгі жағдайына әліде болса назар аударғандары жөн.

Сондықтан технология мұғалімінің сәндік қолданбалы қолөнерді жетілдіруі үшін тиімділігі жоғары педагогикалық шарттарды іздестіру біздің зерттеу проблемамызды айқындауға және тақырыпты “Қазақ ою-өрнектері арқылы оқушылардың іскерлігін қалыптастыру ” деп таңдауымызға негіз болды.

Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақ ою-өрнектері арқылы оқушылардың іскерлігін қалыптастыру үрдісіндегі педагогикалық шарттарды анықтау, теориялық тұрғыда негіздеу және эксперимент жүзінде тексерістен өткізу.

Курстық жұмыстың міндеттері:

- Қазақ ою-өрнектері арқылы оқушылардың іскерлігін қалыптастырудың теориялық негізде психологиялық-педогогикалық шарттары анықтау;

- Оқушыларды тәрбиелеуде қазақ ұлттық ою- өрнек өнерін пайдалану және олардың түрлерімен ерекшеліктерін қарастыру ;

- Қазақ қолөнерінде ою-өрнектің дамуы жолдарын қарастыру;

- Қазақ ою-өрнектерін комьпютерлік бағдарламалар негізінде оқыту тиімділігін анықтау;

Курстық жұмыстың зерттеу объектісі: технология пәнінде мектеп оқушыларының қазақ ою-өрнектері арқылы іскерлігін қалыптастыру.

Курстық жұмыстың ғылыми жаңалығы:

- Қазақ ою-өрнектері арқылы оқушылардың іскерлігін қалыптастырудың теориялық негізде психологиялық-педогогикалық шарттары анықталды;

- Оқушыларды тәрбиелеуде қазақ ұлттық ою- өрнек өнерін пайдалануы мен олардың түрлері және ерекшеліктері қарастырылды ;

- Қазақ қолөнерінде ою-өрнектің дамуы жолдары қарастырылды;

- Қазақ ою-өрнектерін комьпютерлік бағдарламалар негізінде оқыту тиімділігі анықталды.

I. Теориялық бөлім

1. 1. Қазақ ою-өрнектері арқылы оқушылардың іскерлігін қалыптастырудың психологиялық-педогогикалық шарттары

Қолөнер - өркениеттің мәдени мәйегі.

Өркениет дегеніміз - қоғамның материалдық әрі рухани дамуының белгілі бір әлеуметтік экономикалық деңгейге сай өркендеуі. Ал мәдениет болса адамзат жинаған, материалдық, рухани байлықтың әлеуметтік дамуының белгілі бір дәрежесіндегі жиынтығы. Олай болса қазақ қолөнерінің өркениеттегі алатын орны, маңызы мен мәні жөнінде жан-жақты қоғамдағы болып жатқан өзгерістерге байланысты осы салаға анықтама беріп өтсек:

Қолөнер ғасырлар бойы дамып, жетіліп, уақыт санынан сүрінбей өтіп, қалыптасып келе жатқан халық шығармашылығының сарқылмас қайнар көзі, халқымыздың мәдениеттің айнасы. Олар талай ғасырлар елегінен өтіп, түрленіп, жаңарып, атадан балаға қалған мұра ретінде бізге саф таза күйінде жеткен дәстүрлі де қастерлі өнер.

Қолөнер адамның әсемдікке, нәзіктікке деген сезімін тербеп, сол салада табиғатты өзінше таңбалап бедерлеп, сұлулықты қабылдау қабілетін арттырады. Ол арқылы біз зор эстетикалық рухани тәрбие алып, әлемдік өнер шыңына қанат қағамыз.

ХІХ ғасыр - әлемдік өркениеттің шарықтау шыңына шыққан шағы. Қазақтың ұлттық рухы қайта түлеп, ең алдымен мәдениеттен, рухани мұрадағы, тарихымыздағы жалпы адамзат құндылықтарын бағалап, қайта жандандырып, икемі бар ұрпақтарды игі іске баулып, әрі қарай жалғастыратын уақыт келді. Ендігі мәселе осы көне мәдениетәмізге тереңірек үңіліп, өткен уақыттың рухани мұрасын саралау, талдау үстінде көптеген игілікті істерді бастап, жүзеге асуына ат салысу. Игілікті істің бастамасы ұрпақ тәрбиесі. Жаңа заман үшін жаңа адамды тәрбиелеуде еңбек пен өнерге негізделген халық педагогикасының ғасырлық тәрбие тәжірибесін, құрылымын қолдану тиімді. Себебі халық педагогикасының негізгі қағидалары қолөнеріне негіздей уағыздалған.

Осыған орай қазіргі таңда елімізде болып жатқан әлеуметтік экономикалық өзгерістерге байланысты, жас ұрпеққа білім беру мен тәрбиелеу мазмұнын түбегейлі жаңартуда осы тәжірибелерді қолданып, жүзеге асыру керек [ 3, 15 б] .

«Өнер жемісі - өмірге азық» демекші, жас ұрпаққа қолөнер арқылы жан-жақты берілген тәлім тәрбие олардың өмір азығы болатынына дау жоқ. Өйткені қолөнер қазақ халқының тұрмыс-тіршілігінің қайнар көзі болған, ғасырлар асылы өз қадір-қасиетін жоғалтпай жалғасын тауып келе жатқан асыл дүниелер. Осы тарих шежірелерінен хабардар болып, асыл дүниелерді өз қолдарынан игеріп, ұқсатып жатса, жас ұрпақ қолөнердің қадір-қасиетін сезініп, оның қаншалықты біздің мәдени өркендеу жолымызда қажеттілігін ескеріп, әлемдік рухани игіліктерді бағалап игеруге ұмтылыс жасар еді. Өнерге деген құштарлық баланың ой-санасын ерте есейтеді. Осы мүмкіншілікті пайдаланып баланың ыңғайына, бейімі мен талабына, қабілетіне, дарынына, талап-тілегіне қарай өнерге баулуға бағыт алу қажет. Сонымен қатар қолөнер игерудің қыр-сырын молынан игерген бала, өнер шыңына шығу үшін маңдай терімен табандылық керек екенін сезінеді. Оны қолөнерді үйренудің заңдылығы деуге болады. Шыдамдылық, қызығушылық танытпаған бала өзінің өнер туындысының әсемдік жағын ашып көрсете алмайды. Баланың бойына мұндай қасиеттерді қалыптастыруда мұғылім жекелей жұмыстар жүргізу арқылы ынта-ықыласын дамытуға жағдай туғызу керек [7, 3-5 б] .

Қолөнерге оқыту, игерту процесінде баланың психологиялық ерекшелігі танылып, қоршаған ортаны, табиғатты тұтастай қабылдайтын, таным ерекшеліктері зор, шынайы таза көркемдікті қолымен ұстап, көзімен көріп, оны жасап, игеруге ұмтыла түседі.

Бала көңілі әдемілікті, көркемдікті үлкендерден артық сүйеді. Сондықтан баланы қолөнерге үйретуде бойындағы талабын күн сайын ұштап, қанаты қанаты қатайғанша жігерін қайрап отырса, ол өзі қалаған қолөнер саласының бір түрін өзі-ақ іздеп тауып алады. Демек, өз уақытында баланың табиғы ашылмаған мүмкіндіктеріне қол ұшын беріп, шығармашылығын қалыптастыруға шектеуліктер қоймай, қолөнердің ерекшеліктерін таныта білу керек. Осылайша қолөнердің еншісіне тиген жақсы жақтарын қоршаған ортамен, еңбекпен байланыстырып, қоғамдағы әлеуметтік тәрбиелік мәнін белгілі бір деңгейде ашып көрсетуге тырыстық. Жасыратыны жоқ, қолөнерге оқыту мәселесі өзінің ерекшелігімен және өткірлігімен ерекшеленіп отырса да, бүгінгі оқу- тәрбие үрдісінде қолөнерді игеру қолға алынбай отыр. Оның басты себептері соңғы он жылда осы салаға қатысты оқу және әдістемелік құралдарды басылымға аз берілуінде болып отыр. Осындай бала шығармашылығының қалыптасуына шектеу болып отырған кедергілердің көзін ашу мақсатында қолөнердің сан алуан қыр-сырын бала талғамына ұқтыратын эстетикалық тәрбиенің қалыптасуына ықпал бола алатын оқу тәрбие құралын ұсынып отырмыз.

Ел арасында тұрмыстық қажеттіліктен туған ашық түсті айшықты текеметтір, қара ала сырмақтар, қызылды-жасылды құлпырған кілемдер, неше түрлі өрнектер түскен етрме алашалар мен аяққап, сандыққап, кесеқап, асадал сияқты қолөнер туындылары халқымыздың өнер тарихынан аян. Сол кезері киіз үйдің ішкі қабырғаларына жылу ұстау үшін іргесіне кілем немесе тұскиіз тұтқан. Ал керегенің бастары мен шаңыраққа ою-өрнектер салып, безендіріліп тоқылған түкті басқұр, желбаулар өзіндік сән берген. Жерге төселген киіз, алашада да ою-өрнекпен бастырылады. Міне осы тұрмыстық заттарда қолданылатын өрнектерінің орналасуымен олардың түстері адам психологиясына әсері зор.

Қазақстан аумағын мекендеген тайпалардың өздеріне тән керамикасы мен қолөнері болған. Олардың ою-өрнекпен әшекейленген құмыра ыдыстары ерекше көз тартады. Құмыраны отқа күйдіргенге дейін оған үшкір ағашпен не сүйекпен жай, түзу немесе сынық сызықтар сызып, геометриялық фигуралар салағн немесе саз бұйымдарға өрнектің қалып-үлгілерін (штамп) басып, оюлар түсірген. Сақтардың саздан құмыра жасауда өзіндік тәсілі болған, біріншіден, құмыра тез жарылып кетпеу үшін саз құмыраны отқа күйдіргеннен кейін ғана оған өрнектер салған.

Андронов, сақ мәдениеті дәуіріндегі бұйымдарда бейнеленген жуан, жіңішке жолақтар мидай жазық даладағы шексіздікке ұласқан жолдардың символы. Мұндай сызықтарды түнде аспаннан жұлдыздар ағып түскенде байқауға болады, аққан құйрықты жұлдыз соңында жарық сәуле аспанда жіңішке сызық қалдырады. Ал найзағай ойнағанда пайда болатын толқынды сызық бейнесімен көшпелілер киіз бұйымдарының шетін өрнектеді. Алғашқы оюлардың бөлшектері көшпелілердің ғарыш әлемі жөніндегі түсініктерінен туды. Осындай табиғи құбылыстар ежелгі адамдардың бейнелеу өнеріндегі дүниетанымын қалыптастырады. Сондай ізденсітің нәтижесінде ою-өрнектердегі алғашқы құсқаларда сынық, жолақ, жіңішке, жуан сызықтар және нүктелер мен үшбұрыштар пайда бола бастады. Ал жауыннан кейінгі кемпірқосақ түстерін қазақтар түгелдей пайдаланған және бұл түстердің символдық мәні бар. Көшпелілердің қолөнер бұйымдарын бейнелегенде негізгі элемент ретінде “күн” өрнегі алынады және бұл өрнек заттың дәл ортасына орналастырылды. Күннен кейін алтын түсті бояу, ал содан сары, жасыл, қызыл, қаратүстер орналасады. Түстердің мұндай ретпен бейнеленуі тұрмыс-тіршіліктегі әрекеттердің тұрақтылығын білдіреді.

Жартылай шеңбер жасап, бір-біріне жалғасқан “шет оюлардың” символдық мәні күннің шығысы мен батысы дегенді білдіреді. Күн секілді шеңбердің ортасына крест немесе жұлдыз бейнеленсе, бұл Күн оңтүстіктен батысқа, солтүстіктен шығысқа қарай орам жасап, жылжып отырады деген түсініктің көрінісі. Көшпелілер өміріндегі ең жақсы жыл маусымы - күз, көктем, жаз. Сол себепті, ою-өрнекті қолөнер бұйымдарына бейнеленгенде, әдетте алты, тоғыз жапырақты оюлар салынады. Дөңгелек шеңбердің ортасына крест салынған оюдың композициясы бейнелеу өнерінде өте көп кездеседі. Бұл оюлар былғарыдан, ағаштан, киізден жасалған заттардың дәл ортасына салынады. Қолөнерде күн, крест элементтері космогониялық, зооморфтық, өсімдік типтес ою-өрнектермен тұтас композиция жасап қолданылады.

Қазақта торсықтың көптеген түрлері бар, торсық-жолаушының өзімен бірге алып жүретін ең қажетті бұйымның бірі. Торсық бетіне бедерленген ою-өрнектер жолаушыға қатысты күн ашық болсын, от сөнбесін, торсық әрқашан суға толсын деген тілек ұғымын білдіреді. Алғашқы рет кресттің төрт ұшында мүйіз ою-өрнегі орнатылған - “төртқұлақ” оюы бесінші Пазырық қорғанынан табылған. Бұл сырмақ тәрізді етіп жасалған киіз бұйымында бейнеленген. “Төртбұлақ” ою-өрнегі қазақ қолөнерінің барлық салаларында пайдаланылады, бұл өрнекті жалпы бұйымның дәл ортасына орналастырады. Сыртқы пішіні пирамидаға ұқсап жасалған “үшбұрыш” өрнегі адамдардың шоғырын білдіреді. Әдетте, бұл үшбұрыштардың ортасына көптеген нүктелер салынады. “Үшбұрыш” өрнегі ғұн мәдениетінің жәдігері саналатын әйелдердің алқасында бейнеленген (Пазырық қорғаны) [7, 12 б] .

Батыс Қазақстанның зергерлік бұйымдарда “үшбұрыш” ою-өрнегінің іші нүктелермен толтырылған, бұл үлгі сол жердегі бейнелеу өнерінде ғана қолданылатын әдіс. Космогониялық ою-өрнектердің элементтеріне күннен басқа төртбұрышты да кіргізуге болады. “Төртбұрыш” өрнегі адамдардың бір күндік, бір айлық немесе жарты жылдық өмірін білдіреді. Егер кесте тоқушы төртбұрыштың ортасына күнді орналастырып, оның жартысын бояп қойса, бұл өрнектің символдық мәні күн түнді білдіреді.

1. 2 Оқушыларды тәрбиелеуде қазақ ұлттық ою- өрнек өнерін пайдалану

Бүгінгі таңда қолөнеріне қатысты өнертану, тарихи-этнографиялық, педагогикалық зерттеулер мен сөздіктерде «ою-өрнек», «қазақ ою-өрнегі», ұғымдарына мынадай анықтама беріледі:

«Ою-өрнек» - (латынның ornament- әсемдеу, сәндеу деген сөзінен шыққан) үйлесімділікпен бір қалыпқа түскен элементтерден тұратын нақыштар, әр түрлі заттарды (құрал-сайман, қару-жарақ, киім. т. б. ) архитектуралық құрылыстарды, пластикалық өнер шығармаларын, (негізінен қолданбалы), т. б. сәндеу үшін қолданылады.

үйлесімділік өнері (искусство ритма) :
символдар байланысы (связка символов) :
жеке өнер туындысы бола алмайды, ол қандай бұйымға салынуына байланысты алуан түрлі материалдан әр түрлі техникалық тәсілдермен ғана іске асатын нақыш.
Бейнелеу өнерінің өте ертеден келе жатқан түрі.
Геометриялық, өсімдік тектес немесе жан-жануар элементтерінен тұратын қрнектер, кескіндемелік, мүсіндік, графикалық әсемдеу,
Қандай да бір заттарды, архитектуралық құрылыстарды әсемдеу үшін белгілі бір тәртіппен үйлесімділікке құрылған элементтерден тұратын нақыштар.

«Белгілі заңдылық жүйесі негізінде анық бір ою-өрнектердің стилін немесе әр түрлі стилдің қосындысын (синтез) көрсете алатын, қандай да бір бұйымға ирек сызықты және геометриялық фигуралардың көмегімен стилдік қалыпқа түскен элементтердің бейнесінен тұратын алуан түрлі

әшекей» [8, 30 б] .

Ежелгі адамдар геометриялық ою-өрнектердің магиялық және символдық мәні бар деп сенген. Магия - кезінде әлемге кең тараған наным. Ол мәдениет пен рухани дамудың төменгі сатыларында қалыптасқан кез-келген діннің анимизм, тотемизм, шаманизм, фетишизм түріндегі қарапайым сенімдерінен бастап, бүгінгі әлемге кең тараған буддизм, християн, ислам, индуизм сияқты ірі діни ағымдардың да құрамдас бөлігі. Магиялық наным бойынша, киелік өлі табиғатқа да, тірі табиғатқа да тән.

геометриялық және бейнелеу элементтерді жүйелі ырғақпен қайталанып отыратын әрі үйлесімділікке құрылған өрнек, нақыштар:.
Адамға қажетті тұрмыстық идеяларды шартты символикалық түрде (форма) суреттейтін бейнелеу өнерінің айрықша бір түрі:
Қазақ ою-өрнегі- көркем бұйымдарды әшекелеудің ең басты көркемдік элементі:
Қазақтың ұлттық өрнегі-қазақ халқының мәдени жетістіктерінің негізгі бөлігі және заңды жалғасы:
«Ою» деген сөз бен «өрнек» деген сөздің мағынасы бір. Бұл сөздің ұғымында бір нәрсені ойып, кесіп алып жасау, немесе екі затты оя кесіп қиюластырып жасау, бір нәрсенің бетіне ойып бедер түсіру деген мағына жатады. Қазақ көбінесе бір өрнекке салып қиып алған үлгіні, үлгіге салып кескен сырмақтың қиығын, сондай-ақ барлық қошқар мүйіз өрнектерін де «ою» дейді. Ал «өрнек» дегеніміз әр түрлі ою, бедер, бейненің, күйдіріп, жалатып, бояп, батырып, қалыптап істеген көркемдік түрлердің, әшекейлердің ортақ атауы іспесттес. Сондықтан көбінесе «ою-өрнек» деп қосарланып айтыла береді.

Айтылып өткен анықтамаларда Т. Соколова «ою-өрнек өнері өз алдына жеке өнер бола алмайды» деп тапса, И. Ковалев керсінше «ою-өрнек -бейнелеу өнерінің бір түрі» екенін дәлелдейді. Осылардың ішінде ою-өрнектің бір ғана элементіне негізделген қысқа анықтамалар қатарында оның бірнеше ерекшеліктерін қамтуға тырысатын күрделі ұғымдар да бар. Сондай-ақ олардың арасында дәлелдемені қажет ететін түсіндірулер де кездеседі. Мәселен, ою-өрнектің бейнелеу мотивтеріне, жасалу тәсілдеріне қарай анықталған 6-анықтаманы алатын болсақ, анықтамада көрсетілген өнер тәсілдері кескіндемелік, мүсіндік, графикалық ою-өрне өнерінің басты тәсілі еместігі өнертану ғылымынан аян. Бұлай анықтау қажет болғанда бірінші кезекте тоқымалық, зергерлік, бедерлік т. б. әсемдеулердің айтылғаны жөн болар еді. Ал Қазақ совет энциклопедиясында ою-өрнек- геометриялық және бейнелеу элементтері жүйелі ырғақпен қайталанып отыратын әрі үйлесімділікке құрылған өрнек, нақыштар делінген анықтамадағы геометриялық элементтердің өзі ою-өрнек өнерінде бейнлеу элементтерінің құрамына енетініне көңіл аударсақ, бұл түсініктің де анық еместігі көрінеді.

Сонымен әр автордың зерттеу нысанасына орай көрсетілген ұғымдарда ою-өрнектің құрылысы, қолдану мақсаты, бейнелеу тақырыптары, символдық мағыналары, өзіне тән т. с. с. ерекшеліктері нақтыланады. Әрбір анықтама өз бетінен дербес қызмет атқара алады. Дейтұрғанымен бұл анықтамалар қазақ ұлттық ою-өрнек өнерінің атқаратын қызметінің ауқымын мазмұнды тұрғыда толық қамтып көрсетеді деуге әсте болмайды. Біздің ойымызша қазақ ұлттық ою-өрнек өнерінің атқаратын қызметіне (функция) мыналар жатады,

- Тұрмысқа қажетті заттар мен бұйымдарды әшекейлеу;

киіз үй жасауларын (баулар, құрлар, киіздер, текеметтер, түскиіздер, сырмақтар, алашалар, дөдеге, кілемдер т. б) :
тұрмыстық заттарын (сандықтар, жүкаяқтар, ыдыстар, асадалар, ер-тұрмандар, қоржын-қалталар, дастархандар т. б. ) ;
киім-кешектерін (сәукеле, тақиялар, қалпақтар, етіктер, мәсілер, көйлектер, камзолдар, шапандар, кимешектер, шалбарлар т. б. ) ;

- әйелдер әшекейлерін (білезіктер, жүзіктер, сырғалар, алқалар, белдіктер т. б) :

Архитектуралық құрылыстарды әсемдеу;

мазарларды (Қозы-көрпеш -Баян сұлу, Бабаджа Қатын, Айша Бибі, Қарахан, Домбауыл т. б) :
мавзолейлерді (Арыстанбап, Қожахмет Яссауи т. б. ) :
үй құрылыстарын (Баба ата, Тараз, Касрибас, Сығанақ, Құлан қалашықтары т. б. ) :
құлыптастарды (Қарағаш, Қамысбай т. б) :
моншаларды (Отырар, Тараз т. б) :

Адам ойын бейнелі түрде жеткізу;

ұзатылған қыздың ою-өрнек арқылы өз жағдайын ата-анасына хабарлауы;
Білезіке түсірілген ою-өрнек арқылы жігіттің қыз басының бос немесе бос еместігін білуі;
Құдағи жүзікке бейнеленген ою-өрнектерден қыз анасының жігіт анасына деген ризашылығын білдіруі;
Ұзатылған қыз жасауындағы өрнетерде әке-шешесі, ағайын-туғандарының қызына тілеген арман-тілектерінің берілуі;

Ертедегі халықтың дүниетанымдық көзқарасын білдіру;

дүниенің пайда болуы, жаратылысы жөніндегі ой-пікірлері (от, су, ауа, тау, ) оюдың төрт бітімді бұйымға салынуы «төрт-мүйіз», «шаршы ою» т. б.
аспан әлеміне табынушылықты (космогониялық өрнектер) ;
Табиғат құбылыстарына сиынушылықты (өсімдік тектес, аң, құс тектес өрнектер. т. б. )

Халықтың наным, сенімдерін көрсету:

көз, тілден сақтану (тұмар, нәйзекі, найзаға үкі, оюлары т. б. ) ;
қасиетті сандарды қадір тұту (жеті гүл, қырықмүйіз т. б. ) ;
киелі зат, бұйым, құбылыстарды қастерлеу («бауырсақ», «ботакөз», оюлары т. б. ) ;