Қазіргі жағдайдағы ауыл шаруашылық өнімдерінің сапасын басқаруды жетілдіру бойынша ұсыныстарды әзірлеу

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 84 бет
Таңдаулыға:

Жұмыстың мақсаты келесі міндеттерді қою мен шешуді себептеді:

ұлттық және халықаралық стандарттармен регламенттелетін терминологияны ескере отырып, «сапа» санатының теориялық аспектісін зерделеу;
ауыл шаруашылық өнімдерінің сапасын басқарудың негізгі қағидалары мен функцияларын анықтау;
Қазақстан Республикасында оны пайдалану мүмкіндігін анықтау мақсатымен шет елдердің ауыл шаруашылық кәсіпорындарында ИСО халықаралық стандарттарын қолдану тәжірибесін сомдау;
Солтүстік Қазақстан облысының ауыл шаруашылық кәсіпорындарында СМЖ ендіру тиімділігін бағалау;
ауыл шаруашылық өнімдерінің сапасын құқықтық реттеуді жетілдіру жөніндегі ұсыныстарды әзірлеу;
аймақтық және облыстық ветеринарлық зертханаларды ауыл шаруашылық өнімдерінің сапасын бағалауға тарту қажеттігін негіздеу.

Зерттеу пәні ауыл шаруашылық өнімдерінің сапасын басқару кезінде туындайтын ұйымдық-экономикалық қатынастардың жиынтығы болып табылады.

Зерттеу объектісі халықаралық стандарттарға сәйкес СМЖ әзірлеген және ендірген Солтүстік Қазақстан облысының ауыл шаруашылық кәсіпорындары, ауыл шаруашылық өнімдерінің қауіпсіздігін бағалайтын аймақтық және облыстық ветеринарлық зертханалар болып табылады.

Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізін ауыл шаруашылық кәсіпорындарында тиімді СМЖ ендіру мәселелері жөніндегі отандық және шетелдік ғалымдардың ғылыми әзірлемелері, заңнамалық актілер, ҚР Президентінің жарлықтары, Үкімет қаулылары, сапаны басқару мәселелеріне арналған ғылыми конференциялардың материалдары құрады.

Диссертациялық жұмысты жазу кезінде экономикалық, жүйелік және салыстырмалы талдау, статистикалық, абстрактілі-логикалық, сарапшылық және т. б. әдістер пайдаланылды.

Зерттеудің ақпараттық базасын ҚР Техникалық реттеу және метрология жөніндегі комитетінің, «Республикалық ветеринарлық зертхана» РМҚК-ның, ҚР Статистика агенттігінің статистикалық деректері, социологиялық сауалнама материалдары, СМЖ ендірген ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші СҚО кәсіпорындарының мәліметтері, анықтамалық және нормативтік материалдар және т. б. құрады.

Зерттеудің ғылыми жаңашылдығы мыналардан тұрады:

ауыл шаруашылық өнімдерінің сапасын басқарудың әдістемелік аспектілері нақтыланды;
маркетинг құралдарын пайдалана отырып, ауыл шаруашылық өнімдерінің сапасына баға берілді;
ауыл шаруашылық өнімдерінің сапасын бағалаудың критерийлері мен әдістері анықталды;
қазіргі жағдайларда ауыл шаруашылық өнімдерінің сапасын басқаруды жетілдіру жөніндегі шаралар кешені әзірленді;
ауыл шаруашылық өнімдерінің сапасын бақылау жөніндегі техникалық жарақталған зертханаларды құру жөніндегі ұсыныстар берілді.

Қорғауға шығарылатын ғылыми ережелер:

ауыл шаруашылық өнімдерінің сапасын басқаруға жаңа әдіснамалық тәсілдемелер;
«ауыл шаруашылық өнімдерінің сапасы» ұғымына авторлық түсінік;
ауыл шаруашылық өнімдерінің сапасын құқықтық реттеуді жетілдіру жөніндегі ұсыныстар;
ауыл шаруашылық саласында сапаны басқару жүйесін жетілдіру жөніндегі шаралар;
аймақтық және облыстық ветеринарлық зертханаларды ауыл шаруашылық өнімдерінің сапасын бағалауға тарту қажеттігінің негіздемесі.

Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы диссертациялық жұмыста баяндалған нәтижелер ауыл шаруашылық өнімдерінің сапасын басқаруды жетілдіру сұрақтарын одан әрі зерттеу кезінде пайдаланылуы мүмкін екендігінен, сапа менеджментінің жүйелерін бағалауға әдістемелік тәсілдемелер және СҚО кәсіпорындарымен өндірілетін ауыл шаруашылық өнімдерінің сапасына жүргізілген маркетингтік бағалау нәтижелері «Агробизнес» пәні бойынша дәріс және практика сабақтарында пайдаланылуы мүмкін екендігінен тұрады.

Зерттеу нәтижелерін апробациялау. Диссертациялық жұмыстың негізгі ережелері келесі халықаралық ғылыми-практикалық конференцияларда баяндалды: «Жоғары мектептің өнімі және оның бәсекеге қабілеттілігі», Петропавл, 2006; «Профессор М. Ә. Ермековтың 100 жылдығына арналған ветеринария және мал шаруашылығы мәселелері бойынша», Алматы, 2006; «Білім және ғылым - үздіксіз инновациялық үрдіс: мәселелері, шешімдері, болашағы», Петропавл, 2007; «ТМД елдерінің ұжымдық азық-түлік қауіпсіздігі: мәселелері мен оларды шешу жолдары», Алматы, 2008; «Жаһандану жағдайында Қазақстан экономикасын дамытудың стратегиялық басымдықтары», Астана, 2008.

Зерттеудің кейбір нәтижелері «Айыртау элеваторы» ЖШС, ҚР АШМ АӨК-дегі Мемлекеттік инспекция комитеті және «Республикалық ветеринарлық зертхана» РМҚК қызметінің практикасына ендірілді.

Зерттеу нәтижелерін жариялау. Диссертация тақырыбы бойынша ғылыми зерттеу нәтижелері оларда жұмыстың негізгі мазмұны мен аталмыш мәселе бойынша зерттеу нәтижелері суреттелген жалпы көлемі 4, 0 баспа парақ болатын 9 еңбекте баяндалған, соның ішінде 4 мақала ҚР БҒМ БҒСБК ұсынылған басылымдарда жарияланды.

Диссертацияның құрылымы мен көлемі. Диссертациялық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған қайнар көздер тізімінен тұрады. Жұмыстың жалпы көлемі 119 беттен, 36 кестеден, 20 суреттен және 3 қосымшадан тұрады. Пайдаланылған қайнар көздер тізімі 89 атаудан құралған.

2 солтүстік қазақстан облысының ауыл шаруашылық кәсіпорындарында өнімнің сапасын басқаруды ұйымдастырудың күйін талдау және бағалау

2. 1 Солтүстік Қазақстан облысындағы ауыл шаруашылық өнімдері өндірісінің даму тенденциялары

2004 жылдан 2008 жылды қоса алған аралықтағы кезеңде Қазақстанның ауыл шаруашылық кәсіпорындарының қызметін жалпы талдау бүгінгі таңда, кідіртуге болмайтын шешімдерді талап ететін, бірқатар мәселелер бар екендігін көрсетті:

біріншіден, залалды ауыл шаруашылық кәсіпорындарының үлкен үлес салмағы (28%-н 49%-ға дейін) ;

екіншіден, рентабельділіктің өте төмен деңгейі;

үшіншіден, жыл сайын ауыл шаруашылық кәсіпорындарының көп саны ойсырайды, басқалары қайтадан ашылады, яғни жұмыс істеуші кәсіпорындардың саны тұрақсыз;

төртіншіден, ұсақ, пайдасыз ауыл шаруашылық кәсіпорындары өте көп;

бесіншіден, Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Қарағанды, Қызылорда және Солтүстік Қазақстан секілді облыстардағы ауыл шаруашылық кәсіпорындарының барлық қызметінің таза нәтижесі соңғы жылдары теріс мәнге ие.

Жоғарыда аталған мәселелерді шешу үшін, біздің ойымызша, қажет:

біріншіден, барлық облыстардың әкімдеріне ауыл шаруашылық департаментінің басшыларымен бірлесе отырып, қалыптасқан жағдайға мұқият талдау жүргізу және залалды кәсіпорындардың санын қысқарту жөніндегі шараларды әзірлеу;

екіншіден, барынша мәселелі үш облыстың (Қызылорда, Батыс Қазақстан және Солтүстік Қазақстан) әкімдеріне: а) ауыл шаруашылығын басқарудың кадрлық құрамын қайта қарау, ә) реинжиниринг жоспарын әзірлеу, б) залалды кәсіпорындардың басшыларын шығарылатын өнімдердің сапасын жақсартуға, олардың өнімдерін тұтынушылармен тиімді қатынас орнатуға, жабдықтаушылар өнімдерінің сапасына қойылатын талапты қатайтуға және қызметкерлердің біліктілігін арттыру жоспарын әзірлеуге міндеттеу;

үшіншіден, кез келген ұқсатушы кәсіпорынның жетістігі, ең алдымен, менеджмент деңгейіне, өндірісті ұйымдастыруға жаңа тәсілдемелер таба білу, шикізат базасын қамтамасыз ету, ауыл шаруашылық өнімдерін өндірушілермен тығыз байланыс орнатуға тәуелді. Осыған орай ауыл шаруашылық өнімдерін өндірушілер мен ұқсатушылардың бірігуі қажет. Ұқсатушы кәсіпорындарға оларды қайта құру мен техникалық жарақтандыруға ақша құя отырып, ауыл шаруашылық өнімдерін өндіретін шаруашылықтарды өздеріне қосуы немесе өздері қосылуы тиіс, яғни толық циклді өндірісті құру керек (мысалы, азық - сүтті мал шаруашылығы - сүтті ұқсату және сүт өнімдерін өндіру) .

Одан басқа, әрбір облыстағы жағдайды барынша мұқият қарастыру қажет. Мәселен, егер Солтүстік Қазақстан облысын алар болсақ, статистика көрсететіндей [69], сапалы және бәсекеге қабілетті ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруде оның едәуір потенциалы бар. Алайда, жоғарыда атап өтілгендей, аталмыш облыс барлық дерлік зерттелінген кезеңде бүкіл ауыл шаруашылық өнімдерін өткізуден рентабельділік деңгейі төмен залалды облыс болды (кесте 7) .

Кесте 7 - Солтүстік Қазақстан облысындағы ауыл шаруашылық кәсіпорындарының пайдасы (залалы)

Көрсеткіштер

2004

2005

2006

2007

2008

Көрсеткіштер: Пайда, млн. теңге

2004: -486, 3

2005: -4010, 9

2006: -2043, 2

2007: 9863, 6

2008: -21982, 0

Көрсеткіштер: Барлық өнімдерді өткізуден рентабельділік деңгейі, %-н

2004: 12, 8

2005: 2, 1

2006: 16, 8

2007: 40, 8

2008: 35, 1

Көрсеткіштер: Өсімдік шаруашылығындағы өнімдерді өткізуден рентабельділік деңгейі, %-н

2004: 13, 8

2005: 0, 9

2006: 18, 0

2007: 43, 9

2008: 37, 5

Көрсеткіштер: Мал шаруашылығындағы өнімдерді өткізуден рентабельділік деңгейі, %-н

2004: 1, 5

2005: 16, 6

2006: 0, 9

2007: -6, 2

2008: 3, 2

Көрсеткіштер: Пайдалы шаруашылықтар саны

2004: 143

2005: 175

2006: 335

2007: 445

2008: 460

Көрсеткіштер: Олардың жалпы санындағы пайдалы шаруашылықтардың үлес салмағы, %-н

2004: 29, 7

2005: 27, 3

2006: 52, 9

2007: 71, 2

2008: 72, 1

Көрсеткіштер: Залалды шаруашылықтар саны

2004: 183

2005: 329

2006: 191

2007: 104

2008: 126

Көрсеткіштер: Олардың жалпы санындағы залалды шаруашылықтардың үлес салмағы, %-н

2004: 38, 0

2005: 51, 2

2006: 30, 2

2007: 16, 6

2008: 19, 7

Көрсеткіштер: Ескерту: Қайнар көз - Солтүстік Қазақстан облысының ауыл шаруашылығы 2004-2008. Статистикалық жинақ. Петропавл, 2009. б. 88.

Солтүстік Қазақстан облысында залалды кәсіпорындар өте көп, олардың көпшілігі Қызылжар, Тайынша және Айыртау аудандарында орналасқан (кесте 8) .

Кесте 8 - Пайдалы және залалды ауыл шаруашылық кәсіпорындарының саны

Аудандар және қала

2004

2005

2006

2007

2008

пайда

залал

пайда

залал

пайда

залал

пайда

залал

пайда

залал

Аудандар және қала: 1

2004: 2

2005: 3

2006: 4

2007: 5

2008: 6

Аудандар және қала: СҚО

2004: 143

2005: 183

2006: 175

2007: 329

2008: 335

191

445

104

460

126

Аудандар және қала:

Айыртау

2004: 49

2005: 3

2006: 16

2007: 31

2008: 23

Аудандар және қала:

Ақжар

2004: 4

2005: 7

2006: 7

2007: 12

2008: 10

Аудандар және қала:

Аққайың

2004: 1

2005: 18

2006: 17

2007: 16

2008: 24

Аудандар және қала:

Есіл

2004: 17

2005: 12

2006: 14

2007: 57

2008: 65

Аудандар және қала:

Жамбыл

2004: 1

2005: 13

2006: 3

2007: 16

2008: 15

Аудандар және қала:

М. Жұмабаев

2004: 18

2005: 1

2006: 12

2007: 16

2008: 14

Аудандар және қала:

Қызылжар

2004: 1

2005: 25

2006: 19

2007: 32

2008: 34

Аудандар және қала:

Мамлют

2004: 14

2005: -

2006: 21

2007: 27

2008: 39

Аудандар және қала:

Ғ. Мүсірепов

2004: 10

2005: 37

2006: 20

2007: 35

2008: 34

Аудандар және қала:

Тайынша

2004: 12

2005: 33

2006: 11

2007: 32

2008: 8

Аудандар және қала:

Тимирязев

2004: 2

2005: 8

2006: 4

2007: 8

2008: 6

Аудандар және қала:

Уәлиханов

2004: 1

2005: 20

2006: 10

2007: 16

2008: 19

8-кестенің жалғасы

Шал ақын

2: 13

3: 1

4: 20

5: 30

6: 43

7: 7

8: 51

9: 2

10: 53

11: 2

Петропавл

2: -

3: 5

4: 1

5: 1

6: 1

7: 2

8: 1

9: -

10: 1

11: 2

1: Ескерту: Қайнар көз - Солтүстік Қазақстан облысының ауыл шаруашылығы 2004-2008. Статистикалық жинақ. Петропавл, 2009. б. 88.

Аудандар бөлінісінде Солтүстік Қазақстан облысындағы ауыл шаруашылық кәсіпорындарының барлық қызметінен таза нәтижені талдау (кесте 9) 2004 жылы тек бес аудан ғана (Айыртау, М. Жұмабаев, Мамлют, Тайынша және Шал ақын) оң нәтижеге ие болғандығын, ал 2005 жылы барлық аудандар түгелімен теріс нәтижеге ие болғандығын көрсетті. 2006 жылы алты аудан (Аққайың, Есіл, М. Жұмабаев, Мамлют, Ғ. Мүсірепов және Шал ақын) оң нәтижеге ие болса, 2007 жылы тек М. Жұмабаев ауданы теріс нәтижеге ие болды. 2008 жылы өткен жылмен салыстырғанда нәтиже біршама нашар болды, өйткені төрт аудан (Айыртау, Ақжар, Тайынша, Уәлихан) жылды залалмен аяқтады. Петропавл қаласында орналасқан ауыл шаруашылық кәсіпорындарының барлық қызметінен таза нәтиже барлық зерттелінген кезеңде, 2007 жылды қоспағанда, тек теріс мәнге ғана ие болды.

Кесте 9 - Ауыл шаруашылық кәсіпорындарының барлық қызметінен таза нәтиже

млн. теңге

Аудандар және қала

2004

2005

2006

2007

2008

Аудандар және қала: СҚО

2004: -486, 3

2005: -4010, 9

2006: -2043, 2

2007: 9863, 6

2008: -21982, 0

Аудандар және қала:

Айыртау

2004: 5, 4

2005: -928, 9

2006: -451, 5

2007: 761, 6

2008: -1361, 1

Аудандар және қала:

Ақжар

2004: -84, 0

2005: -5, 6

2006: -4, 6

2007: 468, 5

2008: -369, 2

Аудандар және қала:

Аққайың

2004: -236, 5

2005: -151, 5

2006: 128, 6

2007: 678, 9

2008: 924, 3

Аудандар және қала:

Есіл

2004: -23, 4

2005: -826, 2

2006: 847, 5

2007: 883, 9

2008: 944, 5

Аудандар және қала:

Жамбыл

2004: -8, 4

2005: -223, 3

2006: -1515, 2

2007: 519, 4

2008: 604, 4

Аудандар және қала:

М. Жұмабаев

2004: 64, 1

2005: -192, 1

2006: 14, 5

2007: -46, 7

2008: 837, 7

Аудандар және қала:

Қызылжар

2004: -207, 7

2005: -125, 2

2006: -1, 8

2007: 184, 4

2008: 683, 6

Аудандар және қала:

Мамлют

2004: 158, 2

2005: -19, 7

2006: 192, 6

2007: 728, 6

2008: 515, 0

Аудандар және қала:

Ғ. Мүсірепов

2004: -62, 7

2005: -495, 3

2006: 184, 3

2007: 4380, 5

2008: 4936, 2

Аудандар және қала:

Тайынша

2004: 114, 6

2005: -272, 5

2006: -878, 3

2007: 483, 9

2008: -30237, 2

Аудандар және қала:

Тимирязев

2004: -37, 9

2005: -1, 8

2006: -343, 8

2007: 186, 6

2008: 1250, 0

Аудандар және қала:

Уәлиханов

2004: -214, 4

2005: -379, 3

2006: -139, 4

2007: 24, 6

2008: -1101, 4

Аудандар және қала:

Шал ақын

2004: 74, 5

2005: -378, 5

2006: 23, 4

2007: 608, 3

2008: 422, 8

Аудандар және қала:

Петропавл

2004: -28, 1

2005: -11, 0

2006: -99, 5

2007: 1, 1

2008: -31, 6

Аудандар және қала: Ескерту: Қайнар көз - Солтүстік Қазақстан облысының ауыл шаруашылығы 2004-2008. Статистикалық жинақ. Петропавл, 2009. б. 88.

Аталмыш талдау негізінде СҚО басшылығына ауыл шаруашылық саласында қалыптасқан жағдай туралы қатты ойлану қажет деген қорытындыға келуге болады.

Біздің пікіріміз бойынша, ауыл шаруашылық кәсіпорындарының жұмыс істеу тұрақсыздығы, өнімдерді өткізуден олардың рентабельділігінің төмен деңгейі, залалды кәсіпорындардың көп саны ауыл шаруашылық өнімдерінің сапасын басқарудағы төмен мәдениеттің салдары болып табылады. Өндірілген өнімдердің біршама үлкен көлемі үй шаруашылықтарымен және ұсақ шаруа қожалықтарымен өткізілетіндігі де едәуір рөл атқарады.

10-кестеден көрінетіндей, барлық шаруашылық санаттары бойынша ауыл шаруашылығының жалпы өнімі құндық түрде 2004 жылғы 85135, 6 млн. теңгеден 2008 жылғы 202234, 9 млн. теңгеге дейін жыл сайын динамикалық түрде өсуде, соның ішінде өсімдік шаруашылығында 2004 жылғы 60363, 2 млн. теңгеден 2008 жылғы 153622, 0 млн. теңгеге дейін және мал шаруашылығында 2004 жылғы 24772, 4 млн. теңгеден 2008 жылғы 48612, 9 млн. теңгеге дейін.

Кесте 10 - Барлық шаруашылық санаттары бойынша ауыл шаруашылығының жалпы өнімі

ағымдық бағаларда, млн. теңге

2004

2005

2006

2007

2008

: Барлығы

2004: 85135, 6

2005: 93979, 0

2006: 108947, 4

2007: 147471, 5

2008: 202234, 9

соның ішінде:

өсімдік шаруашылығы

2004: 60363, 2

2005: 65422, 8

2006: 76836, 9

2007: 109381, 4

2008: 153622, 0

: мал шаруашылығы

2004: 24772, 4

2005: 28556, 2

2006: 32110, 5

2007: 38090, 1

2008: 48612, 9

: Ескерту: Қайнар көз - Солтүстік Қазақстан облысының ауыл шаруашылығы 2004-2008. Статистикалық жинақ. Петропавл, 2009. б. 13.

Алайда 10-сурет пен 11-кестеден көрінетіндей, 2004 жылдан бастап ауыл шаруашылық кәсіпорындарымен өндірілген ауыл шаруашылық өнімдерінің көлемі үй шаруашылықтары өндірген ауыл шаруашылық өнімдерінің көлемінен артық. 2004 жылы аталмыш айырма тек 1, 5% құраса, 2008 жылы бұл айырма 17, 5% құрады.

Ескерту: Қайнар көз - Солтүстік Қазақстан облысының ауыл шаруашылығы 2004-2008. Статистикалық жинақ. Петропавл, 2009. б. 13.

Сурет 10 - 2004-2008 жылдардағы ауыл шаруашылығы жалпы өнімінің құрылымы (пайызбен)

2008 жылы ауыл шаруашылық кәсіпорындарымен өндірілген ауыл шаруашылық өнімдерінің көлемі 51, 5%-ды, ал шаруа қожалықтары мен үй шаруашылықтарын қоса алғанда 48, 5%-ды құрады. Ауыл шаруашылық кәсіпорындарымен 2004 жылы өндірілген мал шаруашылық өнімдері бар болғаны 6, 4%-ды құрады, ал үй шаруашылықтары болса 91, 9% өндірді, сәйкесінше 2008 жылы бұл көрсеткіштер 9, 2% және 89, 1%-ды құрады. Мұндай жағдайда мал шаруашылығы өнімдерінің сапасы туралы сөз қозғаудың өзі қиын екендігі түсінікті. Біздің ойымызша, мұндай жағдайда ауыл шаруашылығы өнімдерінің сапасын басқаруды жетілдіру мәселесін келесі түрде шешуге болады: бірнеше шаруа қожалықтарын біріктіру есебінен ауыл шаруашылық құрылымдарын ірілендіру керек, сондай-ақ ауыл шаруашылық кәсіпорындарында халықаралық стандарттарға сәйкестігіне сертификатталған сапа менеджментінің жүйесін ендіру қажет.

Кесте 11 - Шаруашылық санаттары бойынша ауыл шаруашылығының жалпы өнімі

ағымдық бағаларда, млн. теңге

2004

2005

2006

2007

2008

2008 ж 2007 ж-ға (%-бен)

: Барлық санаттағы шаруашылықтар

2004: 85135, 6

2005: 93979, 0

2006: 108947, 4

2007: 147471, 5

2008: 202234, 9

2008 ж 2007 ж-ға (%-бен): 137, 1

: - өсімдік шаруашылығы

2004: 60363, 2

2005: 65422, 8

2006: 76836, 9

2007: 109381, 4

2008: 153622, 0

2008 ж 2007 ж-ға (%-бен): 140, 4

: - мал шаруашылығы

2004: 24772, 4

2005: 28556, 2

2006: 32110, 5

2007: 38090, 1

2008: 48612, 9

2008 ж 2007 ж-ға (%-бен): 127, 6

: Ауыл шаруашылық кәсіпорындары

2004: 33491, 7

2005: 40452, 0

2006: 49737, 2

2007: 66889, 3

2008: 104221, 4

2008 ж 2007 ж-ға (%-бен): 155, 8

: - өсімдік шаруашылығы

2004: 31911, 2

2005: 38236, 0

2006: 47331, 5

2007: 63779, 2

2008: 99721, 3

2008 ж 2007 ж-ға (%-бен): 156, 4

: - мал шаруашылығы

2004: 1580, 5

2005: 2216, 0

2006: 2405, 7

2007: 3110, 1

2008: 4500, 1

2008 ж 2007 ж-ға (%-бен): 144, 7

: Шаруа (фермер) қожалықтары

2004: 19461, 7

2005: 13782, 4

2006: 16464, 8

2007: 27743, 4

2008: 29281, 6

2008 ж 2007 ж-ға (%-бен): 105, 5

: - өсімдік шаруашылығы

2004: 19042, 0

2005: 13366, 6

2006: 15947, 5

2007: 27130, 2

2008: 28503, 2

2008 ж 2007 ж-ға (%-бен): 105, 1

: - мал шаруашылығы

2004: 419, 7

2005: 415, 8

2006: 517, 3

2007: 613, 2

2008: 778, 4

2008 ж 2007 ж-ға (%-бен): 126, 9

: Тұрғындардың шаруашылығы

2004: 32182, 2

2005: 39744, 6

2006: 42745, 4

2007: 52838, 8

2008: 68731, 9

2008 ж 2007 ж-ға (%-бен): 130, 1

: - өсімдік шаруашылығы

2004: 9410, 0

2005: 13820, 2

2006: 13557, 9

2007: 18472, 0

2008: 25397, 5

2008 ж 2007 ж-ға (%-бен): 137, 5

: - мал шаруашылығы

2004: 22772, 2

2005: 25924, 4

2006: 29187, 5

2007: 34366, 8

2008: 43334, 4

2008 ж 2007 ж-ға (%-бен): 126, 1

: Ескерту: «Солтүстік Қазақстан облысының ауыл шаруашылығы 2004-2008» статистикалық жинағы негізінде автормен құрастырылған.

11-кестеден көрінетіндей, 2008 жылы барлық санаттағы шаруашылықтармен өндірілген ауыл шаруашылық өнімдерінің жалпы өнімі 2007 жылмен салыстырғанда тұтастай 37, 1%-ға, ал осы кезең ішіндегі шаруа қожалықтарымен өндірілген ауыл шаруашылығының жалпы өнімі 5, 5%-ға өсті, соның ішінде барлық санаттағы шаруашылықтармен өндірілген өсімдік шаруашылығының жалпы өнімі 2007 жылмен салыстырғанда тұтастай 40, 4%-ға, ал осы кезең ішіндегі шаруа қожалықтарымен өндірілген өсімдік шаруашылығының жалпы өнімі 5, 1%-ға өсті.

12-кестенің деректеріне сай, ауыл шаруашылық өнімдерінің барлық түрлерінің өндірісі зерттеліп отырған кезең ішінде оң динамикаға ие. Тірі салмақтағы ет өндірісі 2004 жылғы 84, 2 мың тоннадан 2008 жылғы 94, 4 мың тоннаға дейін, сойыс салмағында - сәйкесінше 49, 6 мың тоннадан 58, 7 мың тоннаға дейін өсті.

Осы кезеңдегі сүт өндірісі 504, 4 мың тоннадан 547, 7 мың тоннаға дейін, жұмыртқа өндірісі 176, 9 млн. данадан 266, 8 млн. данаға дейін, жүн өндірісі 541 тоннадан 767 тоннаға дейін 1, 4 есеге өсті.

Кесте 12 - Солтүстік Қазақстан облысындағы ауыл шаруашылық өнімдерінің өндірісі

Жылдар

Ет, мың тонна

Сүт, мың тонна

Жұмыртқа, млн. дана

Жүн (нақты салмақпен), тонна

тірі салмақпен

сойыс салмағымен

Жылдар: 2004

Ет, мың тонна: 84, 2

Сүт, мың тонна: 49, 6

Жұмыртқа, млн. дана: 504, 4

Жүн (нақты салмақпен), тонна: 176, 9

541

Жылдар: 2005

Ет, мың тонна: 84, 7

Сүт, мың тонна: 52, 8

Жұмыртқа, млн. дана: 513, 0

Жүн (нақты салмақпен), тонна: 222, 2

595

Жылдар: 2006

Ет, мың тонна: 85, 7

Сүт, мың тонна: 53, 1

Жұмыртқа, млн. дана: 523, 4

Жүн (нақты салмақпен), тонна: 233, 4

637

Жылдар: 2007

Ет, мың тонна: 88, 8

Сүт, мың тонна: 55, 1

Жұмыртқа, млн. дана: 531, 4

Жүн (нақты салмақпен), тонна: 250, 0

716

Жылдар: 2008

Ет, мың тонна: 94, 4

Сүт, мың тонна: 58, 7

Жұмыртқа, млн. дана: 547, 7

Жүн (нақты салмақпен), тонна: 266, 8

767

Жылдар: Ескерту: Қайнар көз - Солтүстік Қазақстан облысының ауыл шаруашылығы 2004-2008. Статистикалық жинақ. Петропавл, 2009. б. 59.

Осындай оң динамика өнеркәсіптік ұқсатылған көптеген ауыл шаруашылық өнімдерінің өндірісінде де байқалады (кесте 13) .

Кесте 13 - СҚО-дағы өнеркәсіптік ұқсатылған ауыл шаруашылық өнімдерінің өндірісі

Өнім түрлері

2004

2005

2006

2007

2008

Өнім түрлері:

Ет және тағамдық ішек-қарын (құс етінсіз), тонна

2004: 3535

2005: 5391

2006: 4120

2007: 5657

2008: 4795

Өнім түрлері:

Үй құсының еті мен ішек-қарыны, тонна

2004: 172

2005: 168

2006: 243

2007: 304

2008: 287

Өнім түрлері:

Еттен консервілер, тонна

2004: 96

2005: 124

2006: 125

2007: 150

2008: 271

Өнім түрлері:

Шұжық тағамдары, тонна

2004: 1624

2005: 2553

2006: 2757

2007: 3192

2008: 2915

Өнім түрлері:

Өсімдік майлары (тазартылмаған), тонна

2004: 251

2005: 233

2006: 7763

2007: 11548

2008: 9303

Өнім түрлері:

Өңделген сұйық сүт және кілегей, тонна

2004: 11337

2005: 13781

2006: 17438

2007: 25939

2008: 30713

Өнім түрлері:

Сүт пен кілегей қатты түрде, тонна

2004: 905

2005: 1791

2006: 1898

2007: 1654

2008: 1574

Өнім түрлері:

Шаруа майы, тонна

2004: 1756

2005: 2612

2006: 2472

2007: 2481

2008: 2341

Өнім түрлері:

Сүзбе және iрімшік, тонна

2004: 1609

2005: 1837

2006: 1954

2007: 1667

2008: 1418

13-кестенің жалғасы

1

Сүт және қоюлатылған кілегей, тонна

2: 134

3: 1

4: -

5: -

6: -

Йогурт және ферменттелген немесе ашытылған сүт немесе кілегей, тонна

2: 3244

3: 3702

4: 4095

5: 4939

6: 5323

Майда тартылған бидай ұны, тонна

2: 222798

3: 228706

4: 236991

5: 279395

6: 326778

Ауыл шаруашылығы малдары үшін дайын азық, тонна

2: 90835

3: 69793

4: 79402

5: 84506

6: 96058

Макарон, кеспе және осы сияқты ұн тағамдары, тонна

2: 28445

3: 28995

4: 33133

5: 34496

6: 32129

1: Ескерту: Қайнар көз - Солтүстік Қазақстан облысының өнеркәсібі 2004-2008. Статистикалық жинақ. Петропавл, 2008. б. 24.

2008 жылғы өнеркәсіптік ұқсатылған ауыл шаруашылық өнімдерінің өндірісіндегі [70] өсім еттен консервілер (80, 7%-ға), өңделген сұйық сүт және кілегей (18, 4%-ға), йогурт, ферменттелген кілегей немесе өзге де ашытылғандар (7, 8%-ға), астық ұны (17, 0%-ға), малдарға арналған дайын азық (13, 7%-ға) өсімімен қамтамасыз етілді. Сонымен қатар ет және тағамдық ішек қарынды (15, 2%-ға), үй құсының етін (5, 6%-ға), шұжық бұйымдарын (8, 7%), өсімдік майларын (19, 4%-ға), сүт пен қатты түрдегі кілегейді (4, 8%-ға), сары майды (5, 7%-ға), ірімшік пен сүзбені (14, 9%-ға), макарон, кеспе және осы сияқты ұннан жасалған бұйымдарды (6, 9%-ға) өндіру кеміп кетсе, қоюлатылған сүт және тәтті сүт өндірілген жоқ.

Зерттеліп отырған кезеңдегі ауыл шаруашылық өнімдерінің барлық дерлік түрлерінің өндірісі тұтынушылық қажеттіліктерді қанағаттандырудың бір мезгілде өсуімен қатар оң динамикаға ие. Техникалық реттеу және метрология жөніндегі комитеттің СҚО бойынша Басқармасының берген ақпаратына сай, ауыл шаруашылық өнімдерінің сапасына келіп түскен шағымдардың саны 2005 жылға дейін жыл сайын өсті, ал 2005 жылдан бастап (нақ осы жылы облыстың ауыл шаруашылық кәсіпорындары СМЖ ендіре бастады) олардың саны біртіндеп азая бастады (сурет 11) .

Ескерту - Техникалық реттеу және метрология жөніндегі комитеттің СҚО бойынша Басқармасының деректері негізінде автормен әзірленген

Сурет 11 - Ауыл шаруашылық өнімдерінің сапасына келіп түскен шағымдар динамикасы

Солтүстік Қазақстан облысы ауыл шаруашылығы өнімдерінің республикалық нарығының дамуында маңызды рөл атқаратындығын есепке алып, және Қазақстанның ДСҰ-ға алдыңғы уақытта ену мүмкіндігін назарға ала отырып, біздің ойымызша, ауыл шаруашылық өнімдерінің өндірісіне маманданған ірі кәсіпорындар мен компанияларда ауыл шаруашылық өнімдерінің сапасы мен бәсекеге қабілеттілігін басқаруды жетілдіру мәселелерін шешу жөніндегі шаралардың бірі ретінде ИСО 9000 халықаралық стандарттарын ендіруге ерекше көңіл аудару қажет. ИСО 9000 сертификатының болуы бүгіндері көптеген әлемдік нарықтардағы жетістіктің маңызды факторы болып табылады. Ол компанияның өркениетті іскерлік әлемге қатыстылығы жөнінде куәландырады. Одан басқа, көптеген шетелдік компаниялар олардың жабдықтаушыларынан сертификатталған сапа менеджменті жүйелерінің болуын талап етеді.

Жоғарыда баяндалған идеялардың жақтаушылары қаншалықты дұрыс екендігін анықтау мақсатымен СҚО ауыл шаруашылық кәсіпорындарында СМЖ ендіру тиімділігіне талдау жүргізіліп, баға берілді.

2. 2 Солтүстік Қазақстан облысының ауыл шаруашылық кәсіпорындарында СМЖ ендіру тиімділігін талдау

Соңғы жылдары біздің елімізде белгілікті экономикалық өрлеу байқалады, Дүниежүзілік сауда ұйымына (ДСҰ) мүше елдермен қатынастар дамуда. Алдағы уақытта ДСҰ-ға ену объективті себептерден туындаған және отандық экономиканың тиімді жұмыс істеуіне жәрдемдесетін қажетті және болмай қоймайтын қадам болып табылады.

Бүгіндері ДСҰ әлемнің 174 елін біріктіреді, оның нормаларымен бүкіл әлемдік тауарлар мен қызметтер айналымының 95 пайызы реттеледі және Қазақстан осы ұйымнан тыс қала алмайды. Бүгінгі таңның өзінде Қазақстанның жалпы тауар айналымының 50 пайызынан астамы ДСҰ-ға мүше елдерге келеді, ал осы беделді халықаралық ұйымға Ресей кірген жағдайда бұл көрсеткіш шамамен 90 пайыздай болады.

ДСҰ-ға ену жөнінде Қазақстан 1996 жылдан бастап белсенді келіссөздер жүргізуде. Оған кірудің қажеттілігі әлемдік экономикалық жүйеге бірігу, әлемдік нарыққа шығудың барынша қолайлы жағдайларын жасау, шетелдік инвестициялар мен технологияларды Қазақстанға тарту міндеттерімен себептелген. Қосылу үдерісі өз нарықтарын ашу ғана емес, көбіне ішкі құқықтық және экономикалық кеңістікті әлемдікпен сәйкестендіру болып табылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.