Екінші деңгейлі банктерінің экономикадағы рөлі
МАЗМҰНЫ
КlРlСПЕ ... ... ... ..4
1. ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРІНІҢ ЭКОНОМИКАДАҒЫ РӨЛІ
1.1 Екінші деңгейлі банк жүйесі және оның дамуының ерекшелiктерi ... ... ...6
1.2 Екінші деңгейлі банктердің қызметтерінің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.3 Қазақстанның банк жүйесiндегi банк өнiмiнiң және қызметiнiң
қажеттiлiгi және мәнi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2. 2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНК ҚЫЗМЕТТЕРІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ТАЛДАУ
2.1 Экономиканың қазіргі жағдайындағы банк жүйесінің даму ерекшелігін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.2 Коммерциялық банк қызметін экономикалық талдау
(ААҚ “Алматы Сауда.қаржылық Банк” маретиалдары негізінде ) ... ... .. 25
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖАҢА БАНК
ҚЫЗМЕТТЕРІН ДАМЫТУ
3.1 Банк қызметтерін енгізудің халықаралық тәжірибесі және оны
Қазақстан Республикасында қолдану мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... 31
3.2 Банк жүйесін дамыту проблемаларының шешу жолдары ... ... ... ... ... .. 34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
КlРlСПЕ ... ... ... ..4
1. ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРІНІҢ ЭКОНОМИКАДАҒЫ РӨЛІ
1.1 Екінші деңгейлі банк жүйесі және оның дамуының ерекшелiктерi ... ... ...6
1.2 Екінші деңгейлі банктердің қызметтерінің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.3 Қазақстанның банк жүйесiндегi банк өнiмiнiң және қызметiнiң
қажеттiлiгi және мәнi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2. 2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНК ҚЫЗМЕТТЕРІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ТАЛДАУ
2.1 Экономиканың қазіргі жағдайындағы банк жүйесінің даму ерекшелігін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.2 Коммерциялық банк қызметін экономикалық талдау
(ААҚ “Алматы Сауда.қаржылық Банк” маретиалдары негізінде ) ... ... .. 25
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖАҢА БАНК
ҚЫЗМЕТТЕРІН ДАМЫТУ
3.1 Банк қызметтерін енгізудің халықаралық тәжірибесі және оны
Қазақстан Республикасында қолдану мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... 31
3.2 Банк жүйесін дамыту проблемаларының шешу жолдары ... ... ... ... ... .. 34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
КIРIСПЕ
Нарықтық экономикаға көшумен байланысты Қазақстан Республикасының банктер жүйесiнде ұлттық экономиканың басқа секторларымен салыстырғанда елеулi өзгерiстер болып жатқаны баршаға мәлiм. Бүгiнгi таңда нарықтық экономика жолына баяғыда түсiп, зор жетiстiктерге жеткен өркениеттi елдер тәжiрибесiн үйрене отырып, банк жүйесiн халықаралық стандарттарға көшiру ел экономикасы үшiн маңызды болып табылады.
Банк жүйесiн реформалау қажетiлiгi Қазақстанның эволюциялық дамуының сапалы, жаңа деңгейге жетуiнiң қажеттiгiнен туындап отыр. Нарықтық экономикаға көшкен жылдар аралығында Қазақстан Республикасының банк жүйесi реформалаудың ұзақ та, қиын кезеңiн бастан кешiрдi. Бұл кезеңде елiмiздiң банк жүйесiнде тек сандық емес, сонымен бiрге сапалы өзгерiстер болды деп айтуға болады. Қазақстан Республикасының тәуелсiздiк алуының он жылдығына арналған салтанатты жиналыста ел Президентi Н.Назарбаев банк жүйесiн реформалау нәтижесi бойынша: ''Елiмiздiң банк жүйесi түбегейлi де сапалы өзгерiстерге ұшырады'' деп мақтанышпен атап өткен болатын.
Қазақстанда банк жүйесiн реформалау iсi ең алдымен коммерциялық банктердi құрудан басталды. Тек Қазақстанда емес, сонымен бiрге бүкiл КСРО аумағындағы бiрiншi болып құрылған банк, Оңтүстiк Қазақстан облысында орналасқан ''Союз'' кооперативтiк банкi болатын. Банк операцияларын жүргiзу құқығын беретiн лицензиясын (рұқсатын) ол 1988 жылдың 24 тамызында алды. Бiрақ, аталмыш банктiң қызметi небәрi 7 жылға ғана созылып, қызметiндегi айтулы елеулi кемшiлiктерi үшiн 1995 жылдың 24 тамызында банк операцияларын жүргiзу үшiн берiлген лицензиясы қайтарылып алынды. Қазақстан аумағында 1988 жылдың 19 қыркүйегiнде құрылған екiншi коммерциялық банкке Алматы Орталық кооперативтiк банкi жатады. Қазiргi кезде аталмыш банк ''БанкЦентрКредит'' ААҚ болып, банк қызметi нарығында өз қызметiн тиiмдi атқаруда.
1995 жылы ''Қазақстан Республикасының банктер және банк қызметi туралы'' Заңы қабылданды. Бұл Заңда Мемлекеттiк болып табылатын ұлттық банктiң негiзгi мiндеттерiмен қатар, экономикадағы ақша-несиелiк реттеу құралдары, оның атқаратын қызметтерiнiң түрлерi, коммерциялық банктердiң қызметiне бақылау жасау принциптерi мен әдiстерi анықталған болатын.
Қазақстанда банк жүйесiнiң қалыптасқан алғашқы кезеңдерiнде сауатты, кәсiпкерлiк деңгейi жоғары, бiлiктi мамандардың болмауы, банк саласының қызметiн реттейтiн заңнамалардың толық жетiлмеуi банк қызметiн жүзеге асыруда көптеген қателiктер жiберiп, банктердiң жабылып қалуына тiкелей себебiн тигiздi.
Реформаның құқықтық қамтамасыз етiлуi және банк жүйесiнiң қалыпты қызмет етуiн қамтамасыз ету мақсатында 1997 жылдың наурыз айында ''Заң күшi бар Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жарлығына өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы''; 1998 жылдың 28 сәуiрiнде ''Қазақстан Республикасында вексель айналысы туралы''; 1997 жылдың 11 шiлдесiнде ''Банк қызметiнiң мәселелерi бойынша Қазақстан Республикасының кейбiр заң актiлерiне өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы'' бiрқатар заңдары қабылданды.
1995 ж. Қазақстанның банк жүйесiн реформалаудың бағдарламасын жүзеге асыру, осы жүйедегi орта мерзiмдi бағдарламаны жасауға себеп болды. Оның мақсаты мен мiндетi тұтастай алғанда 1990 жылы жасалған бағдарламамен бiрдей. Бiрақ елiмiздiң орталық банкi ретiнде атқарған қызметi барысында жинақталған тәжiрибесi оған экономикасы дамыған елдерге тән, нарықтық экономикаға сай келетiн ақша-несие саясатының құралдарын пайдалануға көшу мiндеттерiн жүктедi.
Қазақстан Республикасының банк жүйесiнiң тұрақтылығы, көбiне екiншi деңгейлi банктердiң тұрақтылығымен байланысты болып келедi. Жоғарыда атап өткен себептерге қоса, төлемсiздiк дағдарысы мен банктерге деген сенiмсiздiк көптеген банктердiң қызметiне тосқауыл болып, банктердiң сенiмдiлiгiн қауiп алдына қойды, ал оған төтеп бере алмаған банктер банкроттықа ұшырады. Ел экономикасында бiрлескен және шет ел банктерiнiң, олардың филиалдарының пайда болуы бәсекелестiктi одан әрi күшейтiп жiбердi. Нәтижесiнде, банктердiң несие ресурстарының айналымдылығы төмендеп, мерзiмi ұзартылған несиелердiң көлемi өстi. Жалпы дағдарыс жағдайында коммерциялық банктер тәуекелдiң жоғары деңгейiмен бетпе-бет кездесiп, оған төтеп бере алмаған банктер жабылып қалып жатты. Сондықтан да бiз бүгiнгi таңдағы әлемдiк тәжiрибеде қалыптасқан банк iсiнiң дамуындағы қызметтердiң әдiстемелерiн оқып бiлiп, осы алған бiлiмдi елiмiздiң банк жүйесiнiң практикасында қолданғанымыз абзал.
Тақырыптың тағы бiр маңыздылығы, қарастырылып отырған банк iсiнiң дамуындағы қазiргi кездегi тенденциялрды, оны басқару ёдiстерi Іазақстанның банк жүйесiн дамуымен және қалыптасуымен байланысты сұрақтарды зерттеудiң жаңа бағыты болып табылады.
Факторлың талдау негiзiнде банк қызметiне әсер ету үшiн бiз әлемдiк тәжiрибеден үлкен көңiл аударып отырмыз және соның көмегi арқылы Қазақстан Республикасында қолдануға тиiмдi де пайдалы банк iсiндегi қызметтердi аныңтау, оны дамыту үшiн әдiстердi саралап отырмыз. Сонымен, коммерциялың банктердiң iс-әрекетi саласы кебеюде. Бiрақ отандың банктер әлемдiк тәжiрибеде белгiлi барлың қызмет түрлерiн енгiздi деуге болмайды. Бұл проблема Қазақстанның банк жүйсi үшiн жаңа бағыт болып табылады, сондыңтан да банк iсiнiң дамуындағы қазiргi кездегi тенденцияларында қандай да бiр түпкiлiктi зерттеулер жүргiзiлген жоқ. Осы орайда әлемдiк банк iсiнiң дамуындағы қазiргi кездегi қызметтердi Қазақстан тәжiрибесiнде енгiзу банк жүйесiн реформалаудағы ең өзектi мәселе болып отыр. Барлы аталған себептер осы диплом жұмысының тақырыбын таңдауға, оның ақсатары мен негiзгi мiндеттерiн белгiлеуге өз әсерiн тигiздi.
Курстық жұмыстың мақсаты банк жүйесінің дамуындағы қазiргi кездегi тенденцияларды анықтап, әлемдiк банк тәжiрибесiн оқып бiлу және оның жергiлiктi жағдайда бейiмделуi болып табылады.
Нарықтық экономикаға көшумен байланысты Қазақстан Республикасының банктер жүйесiнде ұлттық экономиканың басқа секторларымен салыстырғанда елеулi өзгерiстер болып жатқаны баршаға мәлiм. Бүгiнгi таңда нарықтық экономика жолына баяғыда түсiп, зор жетiстiктерге жеткен өркениеттi елдер тәжiрибесiн үйрене отырып, банк жүйесiн халықаралық стандарттарға көшiру ел экономикасы үшiн маңызды болып табылады.
Банк жүйесiн реформалау қажетiлiгi Қазақстанның эволюциялық дамуының сапалы, жаңа деңгейге жетуiнiң қажеттiгiнен туындап отыр. Нарықтық экономикаға көшкен жылдар аралығында Қазақстан Республикасының банк жүйесi реформалаудың ұзақ та, қиын кезеңiн бастан кешiрдi. Бұл кезеңде елiмiздiң банк жүйесiнде тек сандық емес, сонымен бiрге сапалы өзгерiстер болды деп айтуға болады. Қазақстан Республикасының тәуелсiздiк алуының он жылдығына арналған салтанатты жиналыста ел Президентi Н.Назарбаев банк жүйесiн реформалау нәтижесi бойынша: ''Елiмiздiң банк жүйесi түбегейлi де сапалы өзгерiстерге ұшырады'' деп мақтанышпен атап өткен болатын.
Қазақстанда банк жүйесiн реформалау iсi ең алдымен коммерциялық банктердi құрудан басталды. Тек Қазақстанда емес, сонымен бiрге бүкiл КСРО аумағындағы бiрiншi болып құрылған банк, Оңтүстiк Қазақстан облысында орналасқан ''Союз'' кооперативтiк банкi болатын. Банк операцияларын жүргiзу құқығын беретiн лицензиясын (рұқсатын) ол 1988 жылдың 24 тамызында алды. Бiрақ, аталмыш банктiң қызметi небәрi 7 жылға ғана созылып, қызметiндегi айтулы елеулi кемшiлiктерi үшiн 1995 жылдың 24 тамызында банк операцияларын жүргiзу үшiн берiлген лицензиясы қайтарылып алынды. Қазақстан аумағында 1988 жылдың 19 қыркүйегiнде құрылған екiншi коммерциялық банкке Алматы Орталық кооперативтiк банкi жатады. Қазiргi кезде аталмыш банк ''БанкЦентрКредит'' ААҚ болып, банк қызметi нарығында өз қызметiн тиiмдi атқаруда.
1995 жылы ''Қазақстан Республикасының банктер және банк қызметi туралы'' Заңы қабылданды. Бұл Заңда Мемлекеттiк болып табылатын ұлттық банктiң негiзгi мiндеттерiмен қатар, экономикадағы ақша-несиелiк реттеу құралдары, оның атқаратын қызметтерiнiң түрлерi, коммерциялық банктердiң қызметiне бақылау жасау принциптерi мен әдiстерi анықталған болатын.
Қазақстанда банк жүйесiнiң қалыптасқан алғашқы кезеңдерiнде сауатты, кәсiпкерлiк деңгейi жоғары, бiлiктi мамандардың болмауы, банк саласының қызметiн реттейтiн заңнамалардың толық жетiлмеуi банк қызметiн жүзеге асыруда көптеген қателiктер жiберiп, банктердiң жабылып қалуына тiкелей себебiн тигiздi.
Реформаның құқықтық қамтамасыз етiлуi және банк жүйесiнiң қалыпты қызмет етуiн қамтамасыз ету мақсатында 1997 жылдың наурыз айында ''Заң күшi бар Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жарлығына өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы''; 1998 жылдың 28 сәуiрiнде ''Қазақстан Республикасында вексель айналысы туралы''; 1997 жылдың 11 шiлдесiнде ''Банк қызметiнiң мәселелерi бойынша Қазақстан Республикасының кейбiр заң актiлерiне өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы'' бiрқатар заңдары қабылданды.
1995 ж. Қазақстанның банк жүйесiн реформалаудың бағдарламасын жүзеге асыру, осы жүйедегi орта мерзiмдi бағдарламаны жасауға себеп болды. Оның мақсаты мен мiндетi тұтастай алғанда 1990 жылы жасалған бағдарламамен бiрдей. Бiрақ елiмiздiң орталық банкi ретiнде атқарған қызметi барысында жинақталған тәжiрибесi оған экономикасы дамыған елдерге тән, нарықтық экономикаға сай келетiн ақша-несие саясатының құралдарын пайдалануға көшу мiндеттерiн жүктедi.
Қазақстан Республикасының банк жүйесiнiң тұрақтылығы, көбiне екiншi деңгейлi банктердiң тұрақтылығымен байланысты болып келедi. Жоғарыда атап өткен себептерге қоса, төлемсiздiк дағдарысы мен банктерге деген сенiмсiздiк көптеген банктердiң қызметiне тосқауыл болып, банктердiң сенiмдiлiгiн қауiп алдына қойды, ал оған төтеп бере алмаған банктер банкроттықа ұшырады. Ел экономикасында бiрлескен және шет ел банктерiнiң, олардың филиалдарының пайда болуы бәсекелестiктi одан әрi күшейтiп жiбердi. Нәтижесiнде, банктердiң несие ресурстарының айналымдылығы төмендеп, мерзiмi ұзартылған несиелердiң көлемi өстi. Жалпы дағдарыс жағдайында коммерциялық банктер тәуекелдiң жоғары деңгейiмен бетпе-бет кездесiп, оған төтеп бере алмаған банктер жабылып қалып жатты. Сондықтан да бiз бүгiнгi таңдағы әлемдiк тәжiрибеде қалыптасқан банк iсiнiң дамуындағы қызметтердiң әдiстемелерiн оқып бiлiп, осы алған бiлiмдi елiмiздiң банк жүйесiнiң практикасында қолданғанымыз абзал.
Тақырыптың тағы бiр маңыздылығы, қарастырылып отырған банк iсiнiң дамуындағы қазiргi кездегi тенденциялрды, оны басқару ёдiстерi Іазақстанның банк жүйесiн дамуымен және қалыптасуымен байланысты сұрақтарды зерттеудiң жаңа бағыты болып табылады.
Факторлың талдау негiзiнде банк қызметiне әсер ету үшiн бiз әлемдiк тәжiрибеден үлкен көңiл аударып отырмыз және соның көмегi арқылы Қазақстан Республикасында қолдануға тиiмдi де пайдалы банк iсiндегi қызметтердi аныңтау, оны дамыту үшiн әдiстердi саралап отырмыз. Сонымен, коммерциялың банктердiң iс-әрекетi саласы кебеюде. Бiрақ отандың банктер әлемдiк тәжiрибеде белгiлi барлың қызмет түрлерiн енгiздi деуге болмайды. Бұл проблема Қазақстанның банк жүйсi үшiн жаңа бағыт болып табылады, сондыңтан да банк iсiнiң дамуындағы қазiргi кездегi тенденцияларында қандай да бiр түпкiлiктi зерттеулер жүргiзiлген жоқ. Осы орайда әлемдiк банк iсiнiң дамуындағы қазiргi кездегi қызметтердi Қазақстан тәжiрибесiнде енгiзу банк жүйесiн реформалаудағы ең өзектi мәселе болып отыр. Барлы аталған себептер осы диплом жұмысының тақырыбын таңдауға, оның ақсатары мен негiзгi мiндеттерiн белгiлеуге өз әсерiн тигiздi.
Курстық жұмыстың мақсаты банк жүйесінің дамуындағы қазiргi кездегi тенденцияларды анықтап, әлемдiк банк тәжiрибесiн оқып бiлу және оның жергiлiктi жағдайда бейiмделуi болып табылады.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. ҚР ''Банк және банк қызметi туралы'' Заңы 31 тамыз 1995 ж.
2. ҚР ұлттық Банкiнiң заң және нормативтiк актiлерiнiң жинақтары Алматы т.1-т.5.
3. Қазақстанның ұлттық Банкi 2004 жылғы есебi.
4. 2002 жылдағы Қазақстан Республикасы ұлттық банкiнiң жылдық есебi. Алматы 2000 г.
5. Қазақстан Республикасы ұлттық банкiнiң статистикалық бюллетенi 1996 год А.2000 г.
6. Қазақстан Республикасы ұлттық банкiнiң Жаршысы 2003 г.
7. Банковское дело. В.И.Колесникова. Л.П.Кроливецкая М.Финансы и статистика 1996 г.
8. Банковское дело. Справочное пособие лод редакцией Ю.А.Бабичевой М.Экономика 1993 г.
9. Долан Э.Дж.Кемпбелл К.Д.Д. Банковское дело и денежно-кредитная политика М.-Л.1991 г.
10. Егоров А.Е. «Проблемы деятельности коммерческих банков на современном этапе развития экономики //Деньги икредит //1995 г.6.-с.4.
11. О.И.Лаврушин . «Банковское дело ң Москва 2000г.
12. Банки Казахстана 1-12.Алматы 2000г.
13. Новейшие банковские технологии.1-12 .Москва 2000г.
14. Нысанбаев К.Тулембаева Ж. «Банки Казахстана и маркетингң. А.2001г
15. Каржы каражат .9-10.Алматы 2000г.
16. Тимоти У.Кох. «Управлени банкомң.-Уфа . Спектр.Часть 5.1993.
17. Парамонова Т.В. «Принципы регулирования банковской сферың //Деньги и кредит //б.-с.IО 1995.
18. Усоскин В.М. «Современный коммерческий банк управление и операций ңМ ИПЦ Вазар-ферро 1994г.
19. Банковские технологии 2002г.
20. Банковские технологии 2003г.
21. РЦБК 11.2003г.
22. Марченко Г.А. «Развитие банковского сектора в Казахстанең //Деньги и кредит //2000г.
23. Спицын Банковский маркетинг М.1993г.
24. «Банки и кредитная политика в условиях переходной экономики А.1995г.
25. «Основы банковского менеджмента под редакцией О.И.Лаврушина М., Инфра М.2002г.
26. Алехин Б.И.Рынок ценных бумаг ''Введение в фондовые операции'' М.Финансы и статистика ,1991г.
27. Миловидов В.Д. Современое банковское дело Опыт США М.Изд.-во МГУ ,1992г.
1. ҚР ''Банк және банк қызметi туралы'' Заңы 31 тамыз 1995 ж.
2. ҚР ұлттық Банкiнiң заң және нормативтiк актiлерiнiң жинақтары Алматы т.1-т.5.
3. Қазақстанның ұлттық Банкi 2004 жылғы есебi.
4. 2002 жылдағы Қазақстан Республикасы ұлттық банкiнiң жылдық есебi. Алматы 2000 г.
5. Қазақстан Республикасы ұлттық банкiнiң статистикалық бюллетенi 1996 год А.2000 г.
6. Қазақстан Республикасы ұлттық банкiнiң Жаршысы 2003 г.
7. Банковское дело. В.И.Колесникова. Л.П.Кроливецкая М.Финансы и статистика 1996 г.
8. Банковское дело. Справочное пособие лод редакцией Ю.А.Бабичевой М.Экономика 1993 г.
9. Долан Э.Дж.Кемпбелл К.Д.Д. Банковское дело и денежно-кредитная политика М.-Л.1991 г.
10. Егоров А.Е. «Проблемы деятельности коммерческих банков на современном этапе развития экономики //Деньги икредит //1995 г.6.-с.4.
11. О.И.Лаврушин . «Банковское дело ң Москва 2000г.
12. Банки Казахстана 1-12.Алматы 2000г.
13. Новейшие банковские технологии.1-12 .Москва 2000г.
14. Нысанбаев К.Тулембаева Ж. «Банки Казахстана и маркетингң. А.2001г
15. Каржы каражат .9-10.Алматы 2000г.
16. Тимоти У.Кох. «Управлени банкомң.-Уфа . Спектр.Часть 5.1993.
17. Парамонова Т.В. «Принципы регулирования банковской сферың //Деньги и кредит //б.-с.IО 1995.
18. Усоскин В.М. «Современный коммерческий банк управление и операций ңМ ИПЦ Вазар-ферро 1994г.
19. Банковские технологии 2002г.
20. Банковские технологии 2003г.
21. РЦБК 11.2003г.
22. Марченко Г.А. «Развитие банковского сектора в Казахстанең //Деньги и кредит //2000г.
23. Спицын Банковский маркетинг М.1993г.
24. «Банки и кредитная политика в условиях переходной экономики А.1995г.
25. «Основы банковского менеджмента под редакцией О.И.Лаврушина М., Инфра М.2002г.
26. Алехин Б.И.Рынок ценных бумаг ''Введение в фондовые операции'' М.Финансы и статистика ,1991г.
27. Миловидов В.Д. Современое банковское дело Опыт США М.Изд.-во МГУ ,1992г.
Мазмұны
КlРlСПЕ ... ... ... ..4
1. ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРІНІҢ ЭКОНОМИКАДАҒЫ РӨЛІ
1. Екінші деңгейлі банк жүйесі және оның дамуының
ерекшелiктерi ... ... ...6
1.2 Екінші деңгейлі банктердің қызметтерінің
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.3 Қазақстанның банк жүйесiндегi банк өнiмiнiң және қызметiнiң
қажеттiлiгi және
мәнi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .16
2. 2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНК ҚЫЗМЕТТЕРІНІҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ТАЛДАУ
2.1 Экономиканың қазіргі жағдайындағы банк жүйесінің даму ерекшелігін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.2 Коммерциялық банк қызметін экономикалық талдау
(ААҚ “Алматы Сауда-қаржылық Банк” маретиалдары негізінде
) ... ... .. 25
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖАҢА БАНК
ҚЫЗМЕТТЕРІН ДАМЫТУ
3.1 Банк қызметтерін енгізудің халықаралық тәжірибесі және оны
Қазақстан Республикасында қолдану мүмкіндіктері
... ... ... ... ... ... ... ... 31
3.2 Банк жүйесін дамыту проблемаларының шешу
жолдары ... ... ... ... ... .. 34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...37
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
КiРiСПЕ
Нарықтық экономикаға көшумен байланысты Қазақстан Республикасының
банктер жүйесiнде ұлттық экономиканың басқа секторларымен салыстырғанда
елеулi өзгерiстер болып жатқаны баршаға мәлiм. Бүгiнгi таңда нарықтық
экономика жолына баяғыда түсiп, зор жетiстiктерге жеткен өркениеттi елдер
тәжiрибесiн үйрене отырып, банк жүйесiн халықаралық стандарттарға көшiру ел
экономикасы үшiн маңызды болып табылады.
Банк жүйесiн реформалау қажетiлiгi Қазақстанның эволюциялық дамуының
сапалы, жаңа деңгейге жетуiнiң қажеттiгiнен туындап отыр. Нарықтық
экономикаға көшкен жылдар аралығында Қазақстан Республикасының банк жүйесi
реформалаудың ұзақ та, қиын кезеңiн бастан кешiрдi. Бұл кезеңде елiмiздiң
банк жүйесiнде тек сандық емес, сонымен бiрге сапалы өзгерiстер болды деп
айтуға болады. Қазақстан Республикасының тәуелсiздiк алуының он жылдығына
арналған салтанатты жиналыста ел Президентi Н.Назарбаев банк жүйесiн
реформалау нәтижесi бойынша: ''Елiмiздiң банк жүйесi түбегейлi де сапалы
өзгерiстерге ұшырады'' деп мақтанышпен атап өткен болатын.
Қазақстанда банк жүйесiн реформалау iсi ең алдымен коммерциялық банктердi
құрудан басталды. Тек Қазақстанда емес, сонымен бiрге бүкiл КСРО
аумағындағы бiрiншi болып құрылған банк, Оңтүстiк Қазақстан облысында
орналасқан ''Союз'' кооперативтiк банкi болатын. Банк операцияларын жүргiзу
құқығын беретiн лицензиясын (рұқсатын) ол 1988 жылдың 24 тамызында алды.
Бiрақ, аталмыш банктiң қызметi небәрi 7 жылға ғана созылып, қызметiндегi
айтулы елеулi кемшiлiктерi үшiн 1995 жылдың 24 тамызында банк операцияларын
жүргiзу үшiн берiлген лицензиясы қайтарылып алынды. Қазақстан аумағында
1988 жылдың 19 қыркүйегiнде құрылған екiншi коммерциялық банкке Алматы
Орталық кооперативтiк банкi жатады. Қазiргi кезде аталмыш банк
''БанкЦентрКредит'' ААҚ болып, банк қызметi нарығында өз қызметiн тиiмдi
атқаруда.
1995 жылы ''Қазақстан Республикасының банктер және банк қызметi туралы''
Заңы қабылданды. Бұл Заңда Мемлекеттiк болып табылатын ұлттық банктiң
негiзгi мiндеттерiмен қатар, экономикадағы ақша-несиелiк реттеу құралдары,
оның атқаратын қызметтерiнiң түрлерi, коммерциялық банктердiң қызметiне
бақылау жасау принциптерi мен әдiстерi анықталған болатын.
Қазақстанда банк жүйесiнiң қалыптасқан алғашқы кезеңдерiнде сауатты,
кәсiпкерлiк деңгейi жоғары, бiлiктi мамандардың болмауы, банк саласының
қызметiн реттейтiн заңнамалардың толық жетiлмеуi банк қызметiн жүзеге
асыруда көптеген қателiктер жiберiп, банктердiң жабылып қалуына тiкелей
себебiн тигiздi.
Реформаның құқықтық қамтамасыз етiлуi және банк жүйесiнiң қалыпты
қызмет етуiн қамтамасыз ету мақсатында 1997 жылдың наурыз айында ''Заң күшi
бар Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жарлығына өзгерiстер мен
толықтырулар енгiзу туралы''; 1998 жылдың 28 сәуiрiнде ''Қазақстан
Республикасында вексель айналысы туралы''; 1997 жылдың 11 шiлдесiнде ''Банк
қызметiнiң мәселелерi бойынша Қазақстан Республикасының кейбiр заң
актiлерiне өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы'' бiрқатар заңдары
қабылданды.
1995 ж. Қазақстанның банк жүйесiн реформалаудың бағдарламасын жүзеге
асыру, осы жүйедегi орта мерзiмдi бағдарламаны жасауға себеп болды. Оның
мақсаты мен мiндетi тұтастай алғанда 1990 жылы жасалған бағдарламамен
бiрдей. Бiрақ елiмiздiң орталық банкi ретiнде атқарған қызметi барысында
жинақталған тәжiрибесi оған экономикасы дамыған елдерге тән, нарықтық
экономикаға сай келетiн ақша-несие саясатының құралдарын пайдалануға көшу
мiндеттерiн жүктедi.
Қазақстан Республикасының банк жүйесiнiң тұрақтылығы, көбiне екiншi
деңгейлi банктердiң тұрақтылығымен байланысты болып келедi. Жоғарыда атап
өткен себептерге қоса, төлемсiздiк дағдарысы мен банктерге деген
сенiмсiздiк көптеген банктердiң қызметiне тосқауыл болып, банктердiң
сенiмдiлiгiн қауiп алдына қойды, ал оған төтеп бере алмаған банктер
банкроттықа ұшырады. Ел экономикасында бiрлескен және шет ел банктерiнiң,
олардың филиалдарының пайда болуы бәсекелестiктi одан әрi күшейтiп жiбердi.
Нәтижесiнде, банктердiң несие ресурстарының айналымдылығы төмендеп, мерзiмi
ұзартылған несиелердiң көлемi өстi. Жалпы дағдарыс жағдайында коммерциялық
банктер тәуекелдiң жоғары деңгейiмен бетпе-бет кездесiп, оған төтеп бере
алмаған банктер жабылып қалып жатты. Сондықтан да бiз бүгiнгi таңдағы
әлемдiк тәжiрибеде қалыптасқан банк iсiнiң дамуындағы қызметтердiң
әдiстемелерiн оқып бiлiп, осы алған бiлiмдi елiмiздiң банк жүйесiнiң
практикасында қолданғанымыз абзал.
Тақырыптың тағы бiр маңыздылығы, қарастырылып отырған банк iсiнiң
дамуындағы қазiргi кездегi тенденциялрды, оны басқару ёдiстерi Іазақстанның
банк жүйесiн дамуымен және қалыптасуымен байланысты сұрақтарды зерттеудiң
жаңа бағыты болып табылады.
Факторлың талдау негiзiнде банк қызметiне әсер ету үшiн бiз әлемдiк
тәжiрибеден үлкен көңiл аударып отырмыз және соның көмегi арқылы Қазақстан
Республикасында қолдануға тиiмдi де пайдалы банк iсiндегi қызметтердi
аныңтау, оны дамыту үшiн әдiстердi саралап отырмыз. Сонымен, коммерциялың
банктердiң iс-әрекетi саласы кебеюде. Бiрақ отандың банктер әлемдiк
тәжiрибеде белгiлi барлың қызмет түрлерiн енгiздi деуге болмайды. Бұл
проблема Қазақстанның банк жүйсi үшiн жаңа бағыт болып табылады, сондыңтан
да банк iсiнiң дамуындағы қазiргi кездегi тенденцияларында қандай да бiр
түпкiлiктi зерттеулер жүргiзiлген жоқ. Осы орайда әлемдiк банк iсiнiң
дамуындағы қазiргi кездегi қызметтердi Қазақстан тәжiрибесiнде енгiзу банк
жүйесiн реформалаудағы ең өзектi мәселе болып отыр. Барлы аталған себептер
осы диплом жұмысының тақырыбын таңдауға, оның ақсатары мен негiзгi
мiндеттерiн белгiлеуге өз әсерiн тигiздi.
Курстық жұмыстың мақсаты банк жүйесінің дамуындағы қазiргi кездегi
тенденцияларды анықтап, әлемдiк банк тәжiрибесiн оқып бiлу және оның
жергiлiктi жағдайда бейiмделуi болып табылады.
1 Екінші деңгейлі банктердің эконмикадағы ролі
1.1 Екінші деңгейлі банк жүйесі және оның даму ерекшелігі
Банк жүйесi – бұл салым қабылдау және несие беру қызметтерiн орындайтын
банктер мен банк институттарының әр алуан түрлерiнiң жиынтығы.
Кез келген мемлекеттiң банк жүйесi жалпы алып қарағанда экономиканың
үлгiсiне байланысты болады. Орталықтандырылған экономикадағы банк жүйесi
нарықтың экономикасы дамыған банк жүйесiнен ерекшеленедi. Экономикадағы
банк жүйесiнiң маңызын дәлелдеп жатудың өзi артық. Банк жүйесi арқылы
мемлекет экономиканың салалық және аумақтық даму саясатын жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасында жүргiзiлген реформалар барысында елiмiзде
классикалық екi деңгейлi банктер жүйесiне өту кезеңi аяқталды. Қазақстан
Республикасының банк жүйесi екi деңгейден тұрады. ұлттық банк мемлекеттiң
орталық банкi болып табылады және ол банк жүйесiнiң жоғарғы (бiрiншi)
деңгейiне жатады. Өзге банктердiң бәрi банк жүйесiнiң төменгi (екiншi)
деңгейiне жатады. Қазақстан Республикасының орталық (ұлттық) банкi
мемлекеттiң негiзгi банкi болып табылады. Олардың қызметi өкiлеттi және
атқарушы өкiмет органдарынан тәуелсiз. Қазақстан Республикасының орталық
банкi – экономикалық дербес мекеме. Ол өзiнiң қызметiн меншiктi табыстары
есебiнен жүзеге асырады.
Орталық банк көптеген қызметтер атқарады. Оның iшiнде негiзгiлерi:
- ақша эмиссиясы (айналымға ақша шығару)
- мемлекеттiң алтын валюта қорын сақтау
- басқа несие беретiн мекемелердiң резервтiк қорларын сақтау
- экономиканы ақша-несие арқылы реттеу
- коммерциялық банктерге несие беру және мемлекеттiк мекемелерге
кассалық қызмет көрсету
- банктердiң, сондай-ақ шет ел валютасын сатып алу, сату және айырбастау
жөнiндегi операцияларды жүзеге асыратын ұйымдастыру қызметiн реттеу
және қадағалау т.б.
Қазақстан Республикасы Орталық банкiнiң ақша-несие саясатын
жүргiзудегi негiзгi құралдары мен әдiстерiне: Қазақстан Ұлттық банкiнiң
сыйақы ставкалары, резервтiк талаптар, оның нарықтағы операциялары,
валюталық реттеу, тiкелей сандық шектеулер жатады.
Коммерциялық банктер банк жүйесiнiң аса маңызды буыны болып
есептеледi. Қазiргi коммерциялық банктер қаржы-несие мекемелерiнiң әмбебап
сипаттағы түрi.
Нарықтық экономикада банктермен қатар банк жүйесiне сақтандыру
компаниялары, инвестициялық банктер, қарыз сақтау ассоциациялары, зейнетақы
қорлары және т.б. осы сияқты арнаулы қаржы-несие институттары ерекше орын
алады.
Қазақстан Республикасының банк жүйесiнiң құрылымы
Сурет 1
Банк жүйесiн жоғарғы дәрежедегi макроэкономикалық мақсаттарды жүзеге
асыратын маңызды құрал ретiнде қарастыруға болады.
Нарықтық экономикаға көшумен байланысты Қазақстан Республикасының
банктер жүйесiнде ұлттық экономиканың басқа секторларымен салыстырғанда
елеулi өзгерiстер болып жатқаны баршаға мәлiм. Бүгiнгi таңда нарықтық
экономика жолына баяғыда түсiп, зор жетiстiктерге жеткен өркениеттi елдер
тәжiрибесiн үйрене отырып, банк жүйесiн халықаралық стандарттарға көшiру ел
экономикасы үшiн маңызды болып табылады[1, 24 б].
Банк жүйесiн реформалау қажетiлiгi Қазақстанның эволюциялық дамуының
сапалы, жаңа деңгейге жетуiнiң қажеттiгiнен туындап отыр. Нарықтық
экономикаға көшкен жылдар аралығында Қазақстан Республикасының банк жүйесi
реформалаудың ұзақ та, қиын кезеңiн бастан кешiрдi. Бұл кезеңде елiмiздiң
банк жүйесiнде тек сандық емес, сонымен бiрге сапалы өзгерiстер болды деп
айтуға болады. Қазақстан Республикасының тәуелсiздiк алуының он жылдығына
арналған салтанатты жиналыста ел Президентi Н.Назарбаев банк жүйесiн
реформалау нәтижесi бойынша: Елiмiздiң банк жүйесi түбегейлi де сапалы
өзгерiстерге ұшырады деп мақтанышпен атап өткен болатын.
1990 жылы ''Қазақстан Республикасының банктер және банк қызметi
туралы'' Заңы қабылданды. Бұл Заңда Мемлекеттiк болып табылатын ұлттық
банктiң негiзгi мiндеттерiмен қатар, экономикадағы ақша-несиелiк реттеу
құралдары, оның атқаратын қызметтерiнiң түрлерi, коммерциялық банктердiң
қызметiне бақылау жасау принциптерi мен әдiстерi анықталған болатын.
Қазақстанда банк жүйесiнiң қалыптасқан алғашқы кезеңдерiнде сауатты,
кәсiпкерлiк деңгейi жоғары, бiлiктi мамандардың болмауы, банк саласының
қызметiн реттейтiн заңнамалардың толық жетiлмеуi банк қызметiн жүзеге
асыруда көптеген қателiктер жiберiп, банктердiң жабылып қалуына тiкелей
себебiн тигiздi.
Қазақстан Республикасының банк жүйесiнiң тұрақтылығы, көбiне екiншi
деңгейлi банктердiң тұрақтылығымен байланысты болып келедi. Жоғарыда атап
өткен себептерге қоса, төлемсiздiк дағдарысы мен банктерге деген
сенiмсiздiк көптеген банктердiң қызметiне тосқауыл болып, банктердiң
сенiмдiлiгiн қауiп алдына қойды, ал оған төтеп бере алмаған банктер
банкроттықа ұшырады. Ел экономикасында бiрлескен және шет ел банктерiнiң,
олардың филиалдарының пайда болуы бәсекелестiктi одан әрi күшейтiп жiбердi.
Нәтижесiнде, банктердiң несие ресурстарының айналымдылығы төмендеп, мерзiмi
ұзартылған несиелердiң көлемi өстi. Жалпы дағдарыс жағдайында коммерциялық
банктер тәуекелдiң жоғары деңгейiмен бетпе-бет кездесiп, оған төтеп бере
алмаған банктер жабылып қалып жатты. Сондықтан да бiз бүгiнгi таңдағы
әлемдiк тәжiрибеде қалыптасқан банк қызметiн тарату әдiстемелерiн оқып
бiлiп, осы алған бiлiмдi елiмiздiң банк жүйесiнiң практикасында
қолданғанымыз абзал.
2. Қазақстан Республикасы банктерінің қызметтерінің түрлері
Банк - Қазақстан Республикасының ''Банктер және банк қызметi '' туралы
Заң күшi бар Жарлығына сәйкес, банк қызметiн жүзеге асыруға құқылы
коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға.
Банктiң ресми мәртебесi банктi ашуға ұлттық банктiң берген рұқсатымен,
заңды тұлғаны Әдiлет Министрлiгiнде банк ретiнде мемлекеттiк тiркеумен және
банк операцияларын жүргiзуге ұлттық банкiнiң лицензиясы болуымен
белгiленедi[2, 44 б].
Коммерциялық банктер мемлекеттiң несие жүйесiнде үлкен рөль атқарады.
Олар ссуда капиталы рыногындағы әртүрлi секторларда қызмет ететiн ерекше
кәсiпорын болып табылады. Коммерциялық банктер несие ресурстарының басым
бөлiгiн шоғырландырып, өз клиенттерiне қызметтердiң бiрнеше түрлерiн (несие
беру, салымдарды қабылдау, есептiк қызметтер көрсету, бағалы қағаздар мен
валютаны сату және сатып алу және т.б.) көрсетедi. Бүгiнгi таңда
коммерциялық банктер клиенттерге екi жүзге жуық қызмет түрлерiн ұсына
алады. Клиенттерге коммерциялық банктердiң ақы негiзiнде көрсететiн
қызметтерiн жүзеге асыруына байланысты жүргiзетiн операциялардың дәстүрлi
және нарық талабына сай жаңадан пайда болған дәстүрлi емес формалары пайда
болуда. Осыған байланысты банк қызметтерiнiң ''коммерциялық'' сипаты
артуда.
Екiншi деңгейдегi банктердiң басқа да құрылымдардан ерекшелiгi,
олардың қызметiнiң басты мақсаты – пайда табу болып табылады (нарықтық
қатынастар жүйесiндегi олардың ''коммерциялық мүдделерi'' де осында).
Сондықтан, ''коммерциялық'' деген термин екiншi деңгейдегi банктердiң
қандай да болмасын меншiктiң формасына жататындығымен емес, олардың ақылы
негiзде, клиенттерiне көрсететiн қызметтерiнiң сан алуандығымен байланысты.
Сонымен, коммерциялық банктер – коммерциямен айналысатын ерекше
кәсiпорын болып табылады. Коммерциялық банктер келесi белгiлерi бойынша
жiктеледi:
Меншiк формасына байланысты:
- мемлекеттiк
- жеке
Банк капиталына иелiк етуiне байланысты:
- отандық
- шетелдiк
- аралас банктер
Құқықтық-ұйымдастырушылық формасына байланысты:
- жарна-пұл негiзiнде
- серiктестiк формасында
- акционерлiк қоғам формасында
Операцияларды жүргiзу дербестiгiне байланысты:
- еншiлес банктер
- өкiлеттi банктер
- дербес банктер
Қызмет көрсету ауқымына байланысты:
- әмбебап банктер
- мамандандырылған банктер
Филиалдар санына қарай:
- филиалсыз
- көп филиалды
Аумақтың белгiсiне қарай:
- халықаралық
- ұлттық
- аймақтық
Салалық белгiсiне қарай:
- өнеркәсiптiк
- сауда банктерi
- құрылыс банктерi
- ауылшаруашылық банктерi т.б.
Барлық отандық банк типтес несие ұйымдары екi түрге бөлiнедi: банктер
және банктiк емес қаржы мекемелерi.
Банктiк емес қаржы мекемелерiне Ұлттық банктiң лицензиясының негiзiнде
жекелеген банк операцияларын жүргiзетiн, бiрақ банк болып табылмайтын заңды
тұлғалар жатады.
Басқа банктік өнімдер, қызметтердің қатарын біріктіреді, соның ішінде
банктік сферасына қатысты емес. Осы жерде келесі қызметтерге тоқталамыз:
1. есептік кассалық қызметті ұйымдастыру;
2. шетел валютасымен операциялар;
3. трасттық операциялар;
4. бағалы қатарды сақтау бойынша қызметтер;
5. кеңес беру қызметі;
6. ақпараттық қызмет;
7. аудиторлық қызмет;
8. инженерлік-экономикалық экспертиза бойынша қызмет;
9. кепілдеме беру (гарантия);
10. басқа да қызметтер.
I. Есептік-кассалық қызмет көрсетуді ұйымдастыру, түрлерін төмендегідей
көрсетуге болады:
• төлемдік талаптармен есеп айырысу;
• төлемдік тапсырыспен есеп айырысу;
• акцептелгентөлемдік тапсырыспен есеп айырысу;
• талап-тапсырмамен есеп айырысу;
• чектермен есеп айырысу;
• аккредитивті қолдаумен есеп айырысу;
• жоспарлық төлемдер тәртібіндегі есеп айырысу;
• транзиттік операциялар бойынша есеп айырысу.
Банктердің өзінің фукнциясымен есеп айырысуда делдал ретінде орындалумен
байланысты, әртүрлі операциялардың ішінен, шетелдік тәжірибеде қолданылатын
3 негізгі топтарын көрсетуге болады:
1. инкассалық операциялар;
2. аккредитив көмегімен есеп айырысу;
3. аударым операциялары.
II.Шетел валютасымен операциялар.
Сыртқы экономикалық қатынастардың дамуы, халықаралық нарықта әрекет
Ететін сбуъектілер, мұндай құрал болып шетел валютасын ауыстыру бойынша
банктің операциялары табылады.
Шетел валютасын сату-сатып алу бойынша операциялардың 3 түрі бар:
• валютаны бір клиенттерден алу және оларды басқа клиенттерге сату ,
мұндай клиенттер экспорттық-импорттық компаниялар болып табылады;
• валютаны басқармаға сату- сатып алу бойынша операциялар;
• валютаны банктер арасында сату-сатып алу.
Сонымен қатар шетел валютасын сатудың және сатып алудың 2 әдісі бар:
1. СПОТ, яғни тез жеткізу;
2. Форвард, яғни болашақтағы белгілі күнге байланысты жеткізу.
III. Трасттық операциялар.
Уақыттың жетпіспеушілігі, ірі байлықты дұрыс пайдалана алмау және
тәжірибеннің жетіспеулігінен пайда болады.
Коммерциялық банктердің сенім операциялармен үлкен топқа бөлуге
болады:
1. жеке тұлғаларға трасттық қызметтер;
2. ұйымдарға трасттық қызметтер.
3. жеке операциялар трасттық қызметтер.
Бұл операциялар әр клиентттің өзіндік және осымен байланысты мәселлер
болғандықтан әртүрлі болып келеді. Жеке тұлғаларға трасттық қызметтердің
келесі түрлерін ажыратады:
А. мұрагерлік басқару;
Б. меншікті басқару;
В.мүліктің сақталуын қамтамасыз ету және жәрдем беру;
Г.делдалдық қызмет көрсету;
Қазақстан Республикасының аумағында, сол сияқты оның шегiнен тыс
жерлерде коммерциялық банктер өздерiнiң еншiлес банктерiн, филиалдары мен
өкiлеттiктерiн алуға құқығы бар.
Еншiлес банктер – жарғылық қордың елу пайызынан астамы еншi берушi
банкке тиесiлi болып табылатын екiншi деңгейдегi банктерге жатады. Олар өз
алдына дербес, заңды тұлғалар болып табылады. Бас банк мекемесiмен еншiлес
банктер арасындағы қарым-қатынас еншiлес банктiң жарғысы және құрылтайшы
құжаттармен реттеледi. Еншiлес банктердiң дербес бухгалтерлiк балансы,
ерекшеленген мүлкi, соның iшiнде меншiктi капиталы, өз мiндеттемелерi
бойынша жауапкершiлiгi және Орталық банкте корреспонденттiк шоты бар
болады[3, 34 б].
Банктi ашық үлгiдегi акционерлiк қоғам етiп қайта құруға ол ұлттық
банктен депозиттер қабылдауға және ақшалай нысанда несие беруге лицензия
алған кезден бастап бiр күнтiзбелiк жыл iшiнде шығынсыз және үздiксiз
қызмет iстеген және осы жыл iшiнде ұлттық банк белгiлеген пруденциалдық
нормативтердi, өзге де нормалар мен лимиттердi сақтаған жағдайда жол
берiледi.
Мемлекеттiк меншiк негiзiнде құрылатын мемлекеттiк банктердi
қоспағанда, банктер кез келген меншiк нысаны негiзiнде құрылуы мүмкiн.
Банк филиалдары – заңды тұлға болып табылмайтын, олар банк тұрған
жерден тыс орналасқан және банк атынан операцияларды жүзеге асыратын, өзiне
берiлген банктiң өкiлеттiгi шегiнде әрекет ететiн банк бөлiмшесi болып
табылады.
Банк өкiлеттiгi – заңды тұлға болып табылмайтын, банк тұрған жерден
тыс орналасқан, банк атынан және оның тапсыруы әрекет ететiн және банк
операцияларын жүзеге асырмайтын, дербес балансы болмайтын банк бөлiмшесi
болып табылады. Ол әдетте банктiң өкiлеттi функцияларын қамтамасыз етуге,
келiсiм шарт жасауға және басқа да iс-әрекеттер атқаруға құрылады. Өкiлдiк
клиенттерге есептiк- кассалық қызмет көрсетумен айналыспайды және
корреспонденттiк шоты болмайды. Шаруашылық шығындарды жүзеге асыру үшiн
өкiлдiктерге ағымдағы шот ашылады[4, 24 б].
Банктiң ұйымдық құрылымы екi негiзгi әдiстермен анықталады: банктi
басқару құрылымы және оның функционалдық бөлiмшелерi мен қызметтерiнiң
құрылымымен.
Басқару органдарының басты мақсаты – өзiнiң басты функцияларын жүзеге
асыру мақсатында банктiң коммерциялық қызметiнiң тиiмдi, оңтайлы және жеңiл
жүргiзiлуiн қамтамасыз ету. Банк қызметiн дұрыс ұйымдастыру, басшылар мен
қызметкерлерi арасындағы қарым-қатынастарды қалыптастыру табысқа жетудiң
бiрден бiр жолы болып табылады.
Банктi басқару құрылымын анықтау оның басқару органдарын бөлiп
көрсетiп, банк операцияларын жүргiзудегi өкiлеттiктерiн, жауапкершiлiктерiн
белгiлеуде өте маңызды болып табылады. Банктi басқарудағы жалпы басқару
құрылымы банк заңдарымен анықталады, бiрақ көптеген басқару құрылымымен
байланысты сұрақтарды банктiң өз бетiмен шешуге құқығы бар.
Коммерциялық банктiң ұйымдастырушылық және басқару құрылымы банк
жарғысымен белгiленедi.
Акционерлiк коммерциялық банктiң ең жоғарғы басқару органы
акционерлердiң жалпы жиналысы болып табылады. Олар жыл сайын, келесi
сұрақтарды шешу үшiн шақырылады:
- жарғы мен жарғы капиталының көлемiн өзгерту;
- банк басқармасын (кеңесiн) сайлау;
- жылдық есеп берулердi бекiту;
- банк табысын бөлiп-тарату;
- банк фирмаларын құру немесе тарату және т.б.
Банк қызметiне жалпы басшылық жасау, сонымен бiрге атқарушы және
бақылаушы органдардың қызметiне бақылау жасау мен байқау үшiн акционерлер
жиналысы Банк Басқармасын 5 жылдық мерзiмге дейiн сайлайды.
Банктiң Басқармасы (кеңесi) банктiң мақсаттарын айқындап, несиелiк-
есеп айырысу, инвестициялық, валюталық және басқа да қызмет түрлерi бойынша
саясатын жүзеге асырады, iскерлiк әлемiнде байланыстар орнатып, басқа да
ұйымдармен қызметтерiн үйлестiредi.
Ірi банктер, әдетте, функционалдық белгi бойынша құрылып,
департамент, басқарма және бөлiмдерден тұрады. Олардың басшылары бұл
бөлiмдердiң буындарының қалыпты жұмыстарын қамтамасыз етумен айналысады.
Департамент директорлары, басқарма басшылары және олардың
орынбасарлары бөлiмшелер мен қызметтердiң қызметiн үйлестiредi, олардың
нақты мақсаттарын анықтайды, кеңес бередi, бақылайды және жұмыстарына баға
бередi.
Банктiң бөлiмшелерi мен қызметтерi жоғары бiлiмдi мамандардан тұрады,
олар банк операцияларының белгiлi бiр түрiмен ғана айналысады. Әдетте,
несиелеу бөлiмi, инвестициялар мен бағалы қағаздармен операциялар жүргiзу
бөлiмi, депозиттiк және кассалық операциялар жүргiзу бөлiмi, сыртқы
экономикалық байланыс бөлiмi, маркетинг бөлiмi деп қарастырылады.
Несие беру үшiн банкте нақты шешiм қабылдайтын және тексеру-бақылау
жұмыстарын жүргiзетiн несие комитетi мен тексеру комиссисы құрылады.
Төменде коммерциялық банктiң ықшамдалып алынған басқару құрылымы
келтiрiлген (2 сурет)
Банктегi бөлiмдер саны банк қызметiнiң көлемi мен сипатына, банк
операцияларының күрделiлiгiне, клиенттерге көрсететiн қызметтерiнiң жан-
жақтылығына байланысты болады.
Банктiң құрылымын банктiң басқару аппаратының құрылымымен шатастыруға
болмайды. Банк құрылымын – оның ерекше кәсiпорын ретiнде қызмет етуiне
мүмкiндiк беретiн құрылғылары ретiнде қарастыруға болады. Бұл мағынада банк
құрылғылары төрт мiндеттi бөлiктердi қамтиды:
1. Банк капиталы, ол үнемi қозғалыста болады.
2. Банк қызметiнiң өзiн қамтиды, ол басқа кәсiпорындар қызметiнен
ерекшеленедi.
3. Банк iсi саласында арнайы бiлiмi бар мамандардың ерекше тобы.
4. Өндiрiстiк бөлiк деп атауға болады, бұл жерге банк техникасы,
құрылыстар мен ғимараттар, байланыс және коммуникация
құралдары, iшкi және сыртқы ақпарат көздерi жатады.
Өзiнiң клиенттерiне ссуда бере отырып, банктер қаржы делдалдарының
рөлiн атқарады, себебi бос ақша капиталдарын тiкелей ссудаға беру
шаруашылық өмiрде мүмкiн емес. Банктердiң мұндай қызметтерi салымшыларға,
банктерге және қарыз алушыларға тиiмдi болып табылады. Олардың арасында
несиелiк қатынастар пайда болады.
Бiзге несиенiң екi формасы белгiлi: тауарлы және ақшалай. Осыған
байланысты несиелеудiң екi түрiн ажыратады: тiкелей, банктiк және жанама
несиелеу.
Коммерциялық банктердiң келесi маңызды функциясы – нақты ақшасыз есеп
айырысуды ұйымдастыру және жүргiзу болып есептеледi, яғни есеп айырысу мен
төлем жасау механизмiн қамтамасыз ету. Төлем жүргiзуде делдал қызметiн
атқаратын банктер өздерiнiң клиенттерiне есеп айырысумен байланысты
операцияларды жүзеге асырады. Банктiң бұл функциясы тiкелей бiрiншi
функциямен байланысты. Коммерциялық банктер клиенттердiң тапсырмасы бойынша
шоттардың бiрнеше түрлерiн ашады: есеп шот, ағымдағы шот, депозиттiк шот,
контокорренттiк шот, жеке шот.
Банктердің басқару құрлымы
Сурет 2
Банк кеңесi, Банк басқармасы, тексеру комиссиясы басқа да банктiң
маңызды мәселелесiн шешетiн персонал жатады. Төменгi буынына – барлық басқа
бөлiмшелерi жатады.
1. Бiрлескен және үйлескен iс-әрекеттердi қамтамасыз ету принципi.
Құрылым сөзi элементтердiң жай ғана жиынтығы емес, олардың
байланысын бiлдiредi. Егер де коммерциялық банк деген статусқа ие
болса, онда өзiнiң құрамында iшкi банк операцияларын атқаратын
бөлiмшелерi болуы қажет, екiншi жағынан қоршаған орта талаптарына
сай болуы керек.
2. Басқаруды тиiмдi, оңтайлы ету принципi. Осы принципке сәйкес, банк
өз қызметiн банктiң дамуына бағыттауы тиiс (мысалы, жаңа қызмет
түрлерiн енгiзу, шығындарды қысқарту, еңбек өнiмдiлiгiн арттыру,
рынокты зерттеу, т.б.)
3. Бақылауды қамтамасыз ету принципi. Мұндағы қажеттi шарт: iшкi және
сыртқы аудит.
4. Персоналдың қызметiн зерттеу принципi. Бұл принциптi жүзеге асыру
үшiн белгiлi бiр ережелердi жасайды (жарғы, белгiлi бiр бөлiмдер
немесе қызметтердiң ережелерi, персоналдың сапалық бiлiктiлiк
дәрежесiн анықтайтын сипаттама). Банк мекемесiнiң әрбiр қызметкерi
өзiнiң мiндеттемесiн бiлуi тиiс немесе ережелерге сәйкес орындалуы
тиiс.
5. Банк мекемесiнiң ағымдағы және қажеттi ақпаратпен қамтамасыз етiлу
принципi және ақпаратты өңдеудiң жаңа әдiстерiн бiлу.
1.3 Қазақстанның банк жүйесiндегi банк өнiмiнiң және қызметiнiң
қажеттiлiгi және мәнi
Банк операцияларын жүзеге асыру банктiң қызметi болып табылады. Банк
қызметiн клиент мүддесi үшiн белгiлi бiр iс-әрекеттердi орындау деп
сипаттауға болады. Кез келген банк өкiмiнiң негiзiнде клиенттiң қандай да
болмасын қажеттiгiн қанағаттандыруы жатады.
Коммерциялық банктердiң осы операцияларын топтастыра отырып, олар
атқаратын негiзгi функцияларды анықтауға болады:
1) уақытша бос қаржыларды, жинақтарды шоғырландыру (депозиттiк
операциялар);
2) экономика мен тұрғын халықты несиелеу (активтi операциялар);
3) несие ақшаларын шығару;
4) нақты ақшасыз есеп айырысуларды ұйымдастыру және жүргiзу;
5) инвестициялық қызмет;
6) клиенттерге басқа да қаржы қызметтерiн көрсету.
Заңды және жеке тұлғалардың уақытша бос ақшаларын жұмылдыру және
оларды капиталға айналдыру функциясын орындай отырып, банктер ақшалай
табыстар мен жинақтарды салымдар түрiнде шоғырландырады. Салымдарда
топталған жинақтарды ссуда капиталына айналдыру үшiн банктер қарыз
алушыларға несие бередi. Іарыз алушылар қаржыларды өндiрiстi ұлғайтуға,
тауар сатып алуға жұмсайды. Сонымен, коммерциялық банктердiң көмегiмен
салымдар капиталға айналады.
Ақшаларды тиiмдi орналастыру мақсатында салымдарға (депозиттерге)
тартудағы банктердiң қызметiн депозиттiк операциялар деп атайды. Депозиттiк
операциялар негiзiнде коммерциялық банктердiң несие ресурстрының басым
бөлiгi құралады.
Коммерциялық банктердiң екiншi негiзгi дәстүрлi функциясы – экономика
мен тұрғын халықты несиелеу болып табылады. Бұл функция банк қызметiнiң
маңызды бөлiгi болуымен бiрге активтi операцияларға жатады.
Банктiк қызметтердi ең алдымен спецификалық және спецификалық емес
қызметтер деп ажыратуға болады. Ерекше кәсiпорын ретiнде, банк iс-
әрекетiнiң спецификасынан шығатынның барлығы спецификалық қызметтерi болып
табылады. Спецификалық қызметтерге олармен жасалатын операциялардың үш тұрi
жатады: депозиттiк операциялар, несиелiк операциялар, есеп айырысу
операциялар.
Депозиттiк операциялар клиенттердiң банкке ақша қаражаттарын салым
ретiнде орналастырумен байланысты (депозиттер). Адамдар өздерiнiң ақша
ресурстарын банкке тек өте қолайлы, қауiпсiз орынға орналыстыруға ғана
емес, сонымен қатар табыс алу, оларды құнсызданудан, инфляциядан сақтау
мақсатымен де қоя бастады. Банк клиенттерi депозитке ақша салғаны үшiн
ссудалық процент алады.
Несиелiк операция банктiң негiзгi операциясы болып табылады. Көбiнесе
клиенттердi несиелеу есебiнен банк табыстың үлкен бөлiгiн де алады. Бiрақ
қазiргi заманғы банктiк операциялар құрылымында несиелiк операция негiзгi
болып табылмайды. Инфляция, экономикалық тоқырау және өте жоғары тәуекелге
байланысты коммерциялық банктер тек несиелеумен ғана емес, сонымен қатар
басқа да табысты өте көп әкелетiн және тәуекелi аз операциялармен жұмыс
жасау ұйғарады (мысалы, валюталық операциялармен).
Жiктелу белгiлерi Ұсынылатын қызметтер түрлерi
Банктiк қызмет ерекшелiгiнеБанктердiң өздерiне ғана тән ерекше
сәйкес болуына байланысты қызметтер
Дәстұрлi қызметтер
Қызметтердi алу Заңды тұлғалар
субъектiлерiне тәуелдi Жеке тұлғалар
Банк ресурстарын құру Активтi операциялар
және орналастыру әдiсiне байланысты Пассивтi операциялар
Ұсынғаны үшiн байланысты төлемiне Ақылы қызметтер Ақысыз қызметтер
Материалдың өнiмнiң байланысы Материалдың өнiм қозғалысымен
тәуелдi қозғалыс байланысты қызметтер
Таза қызметтер
Банк орындайтын есеп айырысу операциялары нақты және нақтысыз формада
жүзеге асырылады. Клиент тапсырысы бойынша банктер товарлы-материалдың
құндылықтарды сатумен немесе сатып алумен, жалақыны төлеумен салықтарды
аударумен, жинаумен және басқа да маңызды төлемдердi жасаумен байланысты әр
тұрлi шоттар ашуы мүмкiн. Есеп айырысу кезiнде банк сатушылар мен сатып
алушылар арасында кәсiпорындармен салық органдары, тұрғындар, бюджет
арасында делдал болып көрiнедi. Есеп айырысуды орындауда банктер тез арада
байланысуды және банкке түсетiн құжаттарды техникалық өңдеудi қамтамасыз
ететiн әр түрлi Қазiргi заманғы жабдыңтарды қолдалады.
Қазақстандың коммерциялық банктердiң қызметтертiзiмiнде, тұрғындарға
ұсынылатын қызметтер, әлi маңызды орын алмайды, оларға әлi жеке тұлғалар
үшiн операция тұрлерiнiң соның көбейту қажет болып тур (соның iшiнде,
төлемдердi жасау бойынша, өндiрiстiк және тұтыну қажеттiлiктерiн несиелеу
бойынша, салымдарды қабылдау бойынша төлемдер жаса және т.б.).
Банктер бос Қаржыларды жинақтайтын болғандыңтан және оларды қайта
бөлiтiндiктен, қажет ететiн шарашылық ұйымдарға қайтару негiзiнде жiбередi,
банктiк қызметтер пассивтi және активтi операциялар түрінде жүзеге асырылуы
мүмкiн. Пассивтi операциялар көмегiмен банктер өзiнiң ресурстарын құрады
(мысалы депозит, сертификаттарды сату, басқа банктерден алған, несиелер
есебiнен және т.б.).
Активтi операцияларды орындай отырып банктер өздерiнiң және тартылган
ресурстарын әртұрлi шаруашылық ұйымдардың және тұрғындардың
қажеттiлiктерiне орналастырады.
Материалдың өнiмнiң қозгалысына байланысты банктiк қызметтер екi түрге
бөлiнедi: оның қозғалысымен байланысты қызметтер, таза қызметтер.
Негiзiнен банктер өзiнiң ақшалай операциялармен материалдың өнiмнiң
қозғалысына қызмет көрсететiн болғандыңтан, олардың негiзгi бөлiгi алғашқы
қызметтер түріне жатады. Берiлген банк қызметтерi тауарлардың қозғалысына
әсер ете отырып, жаңа қосымша құнды құрайды (мысалы, транспорт кәсiпорына,
байланыс, сауда кәсiпорындарына қызметтер).
Таза қызметтер материалдың өндiрiспен айналысатын ұйымдарға, сонымен
қатар жеке азаматтарға өздерiнiң қажеттiлiктерiн қанағаттандыру үшiн
ұсынылады.
Банктiк қызметтердiң маңызды белгiсi болып олардың өндiрiстiк сипаты
табылады. Тұрғындардан және кәсiпорындардан салымдар қабылдау сияқты,
қарапайым түрде, үлкен өндiрiстiк мағына жатыр. Банк тек ақша жинайды-ол
жұмыс iстемейтiнң, қолданылмайтын ақша ресурстарын жұмыс iстейтiн
активтерге айналдырады.
Тең дәрежеде бұл өзiнiң өндiрiстiк және Қаржылық қызметiнiң дамуына
берiлетiн кәсiпорындарға және ұйымдарға берiлетiн несиелерге қатысты.
Банктiк операциялардың белгiсi мынадан тұрады, олар активтi және пассивтi
операцияларды жаулап алады. Салымдарды қабылдай отырып және осымен пассивтi
операцияларды жүзеге асыра отырып, банктер өздерiнiң клиенттерiне тек
ақшаларды қауiпсiз жерде сақтаумен ғана емес, сонымен қатар депозиттер
бойынша процент түрінде белгiлi табыс алуға мүмкiндiк бередi. Клиенттердiң
акцияларын орналастыра отырып, оларға ссуда бере отырып, валюталық және
басқа да активтi операцияларды орындай отырып, банктер шаруашылыққа
бiрталай қызметтер көрсетедi, тауарлық массанық қозғалысына, тауарды сату-
сатып алуға, қоғамдың шығындарды үнемдеуге әсер етедi.
Соңғы жылдары таза банктiк операциялар емес, банкке дәстүрлi емес
қызметтер тез дами бастады.
Банктiк қызметтердiң қасиеттерi
- запасқа өндiрiлуге мүмкiн емес
- өндiрiстiк сипатта болады
- банктiк қызметтердiң объектiсi капитал болады
- активтi жэне пассивтi операцияларды үстайды
- банктiң ғана монополиясы болып табылмайды
- банктiк емес операцияларга жатқызылуы мүмкiн
Бүгiнгi таңда әмбебап сипаттағы коммерциялық банктер банк қызметiнiң
жан-жақты қамтитын қызмет түрлерiн жүргiзедi. Республиканың коммерциялық
банктерi қаржы, несие, есеп айырысу операцияларының барлық түрлерiмен
айналысады.
Қазақстан Республикасының банк заңдарына сәйкес, коммерциялық банктер
келесi операцияларды жүргiзедi:
а) заңды тұлғалардың депозиттерiн қабылдау
б) жеке тұлғалардың депозиттерiн қабылдау
в) клиенттердiң шотын ашу және жүргiзу, корреспонденттiк шот ашу және
жүргiзу, кассалық қызмет көрсету
г) қайтарымдылық, мерзiмдiлiк және ақы негiзiнде заңды және жеке
тұлғаларға ұзақ және қысқа мерзiмдi несие беру
д) инвестицияланатын қаражатты иеленушiлердiң немесе оларға билiк
жасаушылардың тапсыруымен күрделi қаражаттарды қаржыландыру
е) заңмен белгiленген тәртiпте өз меншiгiндегi бағалы қағаздар шығару
(вексель, аккредитив, депозиттiк сертификат, акция және басқа да қарыз
мiндеттемелерi)
ж ) төлем құжаттары мен бағалы қағаздарды сатып алу, сату және
сақтау, олармен өзге де операциялар жүргiзу
з) кепiлдiк операциялары: үшiншi тұлғалар үшiн ақшалай түрде атқаруды
көздейтiн тапсырмалар, кепiлдiктер мен өзге де мiндеттемелер беру
и) факторингтiк операциялар: тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi)
сатып алушыдан төлемсiз тәуекел етiп қабылдай отырып, төлемдi талап ету
құқығына ие болу
к) форфейтингтiк операциялар: тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi)
сатып алушының берешек мiндеттемесiн сатып алушыға айналым түспейтiн жолмен
вексель сатып алу арқылы төлеу
л) сейфтiк операцяилар: сейф жәшiктерiн, шкафтар мен үй жайларды жалға
берудi қоса клиенттердiң бағалы қағаздарын, құжаттары мен қҮндылықтарын
сақтау жөнiндегi қызметтер
м) сенiм (трасттық) операциялары: сенiм бiлдiрген адамның мүддесi үшiн
және соның тапсыруымен ақшаларын басқару
н) жалға берушiнiң жалға берiлетiн мүлiкке меншiк құқығын сақтай
отырып мүлiктi шарт (лизинг) қолданылатын бүкiл мерзiмге жалға өткiзу
о) банк қызметiмен байланысты кеңес беру
п) банк операциялары бойынша брокерлiк қызмет көрсету.
Ұлттық банктiң арнайы лицензиясы болған жағдайда коммерциялық банктер
басқа да операцияларды жүзеге асыруға құқылы, соның iшiнде:
- шетел валютасымен айырбастау операцияларын Үйымдастыру
- ақшаларды инкассациялау және басқа жаққа жiберу
- тұрғын халықтың ақшалай салымдарын тарту
Қазақстан Республикасының аумағында банк құруға рұқсатты ұлттық банк
бередi. Банк ашуға рұқсат беру кезiнде ұлттық банк жүргiзiлетiн банк
операцияларының шегiн белгiлейдi[7, 45 б].
Банк ашуға рұқсат алу үшiн келесi құжаттарды толтыру қажет:
- банктi ашуға рұқсат беру туралы өтiнiш (өтiнiш қазақ немесе орыс
тiлдерiнде берiледi және онда өтiнiш берушiнiң мекен-жайы көрсетiлуi
тиiс)
- экономикалық негiздеме
- жаңадан құрылатын банктiң қызмет стратегиясын, қызмет бағыты мен
ауқымын ашып көрсететiн бизнес-жоспары, қаржылық перспективасы (есеп
балансы, алғашқы үш қаржы жылындағы табыс пен шығын есебi, маркетинг
жоспары, ресурстарын тарту жоспары)
- құрылтай құжаттары: құрылтай шарты, жарғы, жарғы қабылдау мен банктi
басқару органдарын тағайындау (сайлау) хаттамасы
- құрылтайшылардың қаржы жағдайының тұрақтылығы жайлы аудиторлық
қорытынды
- жарғы қорына қаржыны аударатынын растайтын құжат
- банктiң басқару қызметiндегi адамдардың кәсiби бiлiктiлiгi мен
жарамдылығын растайтын мәлiметтер
- құрылтайшылар үшiн жасалатын тәуекелдiң ең көп мөлшерi
- жарғы капиталының ең төменгi мөлшерi
- ұлттық банктегi мiндеттi резервтердiң мөлшерi
- банктiң өз меншiгiндегi қаржылары мен оның мiндеттемелерi сомасының
арасындағы (активтерi мен пассивтерiнiң) сәйкестiк
- шет елдерден несие ресурстарын тарту көлемiне шектеулер орнату
- ұлттық банктiң орталықтандырылған көздерiнен алынатын несиелердiң ең
көп мөлшерi.
Екiншi деңгейдегi банктер ұлтық банктiң нормативтiк актiлерi мен
заңдарын бұзған жағдайда ұлттық банк:
- банктiң қаржы жағдайын сақтандыру жөнiнде, банктi қайта құру немесе
тарату, басшыларды ауыстыру қажеттiгi туралы
- санкциялар қолдану туралы мәселенi қарауға құқылы
Санкциялар ретiнде ұлттық банк мынадай шаралар қолданады:
а) Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген негiздер бойынша
айыппұл салып, өндiрiп алу
б) ұлттық банктегi резервтiк қордан дебитор-банктiң қарызын шығынға
жазуға
в) ұлттық банк белгiлеген жеке нормативтердi өзгерту
г) барлық немесе жекелеген операцияларын жүргiзуге берiлген лицензияны
тоқтата тұру немесе оның күшiн жою
д) банктi консервациялау, банк ашуға берiлген рұқсатты қайтарып алу
т.б.
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ ҚЫЗМЕТТЕРІНІҢ ЕРЕКШЕЛІГІН
ТАЛДАУ
2.1 Экономиканың қазіргі жағдайындағы банк жүйесінің даму
ерекшелігін талдау
Қазақстан Республикасының банк жүйесiнiң тұрақтылығы, көбiне екiншi
деңгейлi банктердiң тұрақтылығымен байланысты болып келедi. Төлемсiздiк
дағдарысы мен банктерге деген сенiмсiздiк көптеген банктердiң қызметiне
тосқауыл болып, банктердiң сенiмдiлiгiн қауiп алдына қойды, ал оған төтеп
бере алмаған банктер банкроттықа ұшырады. Ел экономикасында бiрлескен және
шет ел банктерiнiң, олардың филиалдарының пайда болуы бәсекелестiктi одан
әрi күшейтiп жiбердi. Нәтижесiнде, банктердiң несие ресурстарының
айналымдылығы төмендеп, мерзiмi ұзартылған несиелердiң көлемi өстi. Жалпы
дағдарыс жағдайында коммерциялық банктер тәуекелдiң жоғары деңгейiмен бетпе-
бет кездесiп, оған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КlРlСПЕ ... ... ... ..4
1. ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРІНІҢ ЭКОНОМИКАДАҒЫ РӨЛІ
1. Екінші деңгейлі банк жүйесі және оның дамуының
ерекшелiктерi ... ... ...6
1.2 Екінші деңгейлі банктердің қызметтерінің
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.3 Қазақстанның банк жүйесiндегi банк өнiмiнiң және қызметiнiң
қажеттiлiгi және
мәнi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .16
2. 2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНК ҚЫЗМЕТТЕРІНІҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ТАЛДАУ
2.1 Экономиканың қазіргі жағдайындағы банк жүйесінің даму ерекшелігін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.2 Коммерциялық банк қызметін экономикалық талдау
(ААҚ “Алматы Сауда-қаржылық Банк” маретиалдары негізінде
) ... ... .. 25
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖАҢА БАНК
ҚЫЗМЕТТЕРІН ДАМЫТУ
3.1 Банк қызметтерін енгізудің халықаралық тәжірибесі және оны
Қазақстан Республикасында қолдану мүмкіндіктері
... ... ... ... ... ... ... ... 31
3.2 Банк жүйесін дамыту проблемаларының шешу
жолдары ... ... ... ... ... .. 34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...37
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
КiРiСПЕ
Нарықтық экономикаға көшумен байланысты Қазақстан Республикасының
банктер жүйесiнде ұлттық экономиканың басқа секторларымен салыстырғанда
елеулi өзгерiстер болып жатқаны баршаға мәлiм. Бүгiнгi таңда нарықтық
экономика жолына баяғыда түсiп, зор жетiстiктерге жеткен өркениеттi елдер
тәжiрибесiн үйрене отырып, банк жүйесiн халықаралық стандарттарға көшiру ел
экономикасы үшiн маңызды болып табылады.
Банк жүйесiн реформалау қажетiлiгi Қазақстанның эволюциялық дамуының
сапалы, жаңа деңгейге жетуiнiң қажеттiгiнен туындап отыр. Нарықтық
экономикаға көшкен жылдар аралығында Қазақстан Республикасының банк жүйесi
реформалаудың ұзақ та, қиын кезеңiн бастан кешiрдi. Бұл кезеңде елiмiздiң
банк жүйесiнде тек сандық емес, сонымен бiрге сапалы өзгерiстер болды деп
айтуға болады. Қазақстан Республикасының тәуелсiздiк алуының он жылдығына
арналған салтанатты жиналыста ел Президентi Н.Назарбаев банк жүйесiн
реформалау нәтижесi бойынша: ''Елiмiздiң банк жүйесi түбегейлi де сапалы
өзгерiстерге ұшырады'' деп мақтанышпен атап өткен болатын.
Қазақстанда банк жүйесiн реформалау iсi ең алдымен коммерциялық банктердi
құрудан басталды. Тек Қазақстанда емес, сонымен бiрге бүкiл КСРО
аумағындағы бiрiншi болып құрылған банк, Оңтүстiк Қазақстан облысында
орналасқан ''Союз'' кооперативтiк банкi болатын. Банк операцияларын жүргiзу
құқығын беретiн лицензиясын (рұқсатын) ол 1988 жылдың 24 тамызында алды.
Бiрақ, аталмыш банктiң қызметi небәрi 7 жылға ғана созылып, қызметiндегi
айтулы елеулi кемшiлiктерi үшiн 1995 жылдың 24 тамызында банк операцияларын
жүргiзу үшiн берiлген лицензиясы қайтарылып алынды. Қазақстан аумағында
1988 жылдың 19 қыркүйегiнде құрылған екiншi коммерциялық банкке Алматы
Орталық кооперативтiк банкi жатады. Қазiргi кезде аталмыш банк
''БанкЦентрКредит'' ААҚ болып, банк қызметi нарығында өз қызметiн тиiмдi
атқаруда.
1995 жылы ''Қазақстан Республикасының банктер және банк қызметi туралы''
Заңы қабылданды. Бұл Заңда Мемлекеттiк болып табылатын ұлттық банктiң
негiзгi мiндеттерiмен қатар, экономикадағы ақша-несиелiк реттеу құралдары,
оның атқаратын қызметтерiнiң түрлерi, коммерциялық банктердiң қызметiне
бақылау жасау принциптерi мен әдiстерi анықталған болатын.
Қазақстанда банк жүйесiнiң қалыптасқан алғашқы кезеңдерiнде сауатты,
кәсiпкерлiк деңгейi жоғары, бiлiктi мамандардың болмауы, банк саласының
қызметiн реттейтiн заңнамалардың толық жетiлмеуi банк қызметiн жүзеге
асыруда көптеген қателiктер жiберiп, банктердiң жабылып қалуына тiкелей
себебiн тигiздi.
Реформаның құқықтық қамтамасыз етiлуi және банк жүйесiнiң қалыпты
қызмет етуiн қамтамасыз ету мақсатында 1997 жылдың наурыз айында ''Заң күшi
бар Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жарлығына өзгерiстер мен
толықтырулар енгiзу туралы''; 1998 жылдың 28 сәуiрiнде ''Қазақстан
Республикасында вексель айналысы туралы''; 1997 жылдың 11 шiлдесiнде ''Банк
қызметiнiң мәселелерi бойынша Қазақстан Республикасының кейбiр заң
актiлерiне өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы'' бiрқатар заңдары
қабылданды.
1995 ж. Қазақстанның банк жүйесiн реформалаудың бағдарламасын жүзеге
асыру, осы жүйедегi орта мерзiмдi бағдарламаны жасауға себеп болды. Оның
мақсаты мен мiндетi тұтастай алғанда 1990 жылы жасалған бағдарламамен
бiрдей. Бiрақ елiмiздiң орталық банкi ретiнде атқарған қызметi барысында
жинақталған тәжiрибесi оған экономикасы дамыған елдерге тән, нарықтық
экономикаға сай келетiн ақша-несие саясатының құралдарын пайдалануға көшу
мiндеттерiн жүктедi.
Қазақстан Республикасының банк жүйесiнiң тұрақтылығы, көбiне екiншi
деңгейлi банктердiң тұрақтылығымен байланысты болып келедi. Жоғарыда атап
өткен себептерге қоса, төлемсiздiк дағдарысы мен банктерге деген
сенiмсiздiк көптеген банктердiң қызметiне тосқауыл болып, банктердiң
сенiмдiлiгiн қауiп алдына қойды, ал оған төтеп бере алмаған банктер
банкроттықа ұшырады. Ел экономикасында бiрлескен және шет ел банктерiнiң,
олардың филиалдарының пайда болуы бәсекелестiктi одан әрi күшейтiп жiбердi.
Нәтижесiнде, банктердiң несие ресурстарының айналымдылығы төмендеп, мерзiмi
ұзартылған несиелердiң көлемi өстi. Жалпы дағдарыс жағдайында коммерциялық
банктер тәуекелдiң жоғары деңгейiмен бетпе-бет кездесiп, оған төтеп бере
алмаған банктер жабылып қалып жатты. Сондықтан да бiз бүгiнгi таңдағы
әлемдiк тәжiрибеде қалыптасқан банк iсiнiң дамуындағы қызметтердiң
әдiстемелерiн оқып бiлiп, осы алған бiлiмдi елiмiздiң банк жүйесiнiң
практикасында қолданғанымыз абзал.
Тақырыптың тағы бiр маңыздылығы, қарастырылып отырған банк iсiнiң
дамуындағы қазiргi кездегi тенденциялрды, оны басқару ёдiстерi Іазақстанның
банк жүйесiн дамуымен және қалыптасуымен байланысты сұрақтарды зерттеудiң
жаңа бағыты болып табылады.
Факторлың талдау негiзiнде банк қызметiне әсер ету үшiн бiз әлемдiк
тәжiрибеден үлкен көңiл аударып отырмыз және соның көмегi арқылы Қазақстан
Республикасында қолдануға тиiмдi де пайдалы банк iсiндегi қызметтердi
аныңтау, оны дамыту үшiн әдiстердi саралап отырмыз. Сонымен, коммерциялың
банктердiң iс-әрекетi саласы кебеюде. Бiрақ отандың банктер әлемдiк
тәжiрибеде белгiлi барлың қызмет түрлерiн енгiздi деуге болмайды. Бұл
проблема Қазақстанның банк жүйсi үшiн жаңа бағыт болып табылады, сондыңтан
да банк iсiнiң дамуындағы қазiргi кездегi тенденцияларында қандай да бiр
түпкiлiктi зерттеулер жүргiзiлген жоқ. Осы орайда әлемдiк банк iсiнiң
дамуындағы қазiргi кездегi қызметтердi Қазақстан тәжiрибесiнде енгiзу банк
жүйесiн реформалаудағы ең өзектi мәселе болып отыр. Барлы аталған себептер
осы диплом жұмысының тақырыбын таңдауға, оның ақсатары мен негiзгi
мiндеттерiн белгiлеуге өз әсерiн тигiздi.
Курстық жұмыстың мақсаты банк жүйесінің дамуындағы қазiргi кездегi
тенденцияларды анықтап, әлемдiк банк тәжiрибесiн оқып бiлу және оның
жергiлiктi жағдайда бейiмделуi болып табылады.
1 Екінші деңгейлі банктердің эконмикадағы ролі
1.1 Екінші деңгейлі банк жүйесі және оның даму ерекшелігі
Банк жүйесi – бұл салым қабылдау және несие беру қызметтерiн орындайтын
банктер мен банк институттарының әр алуан түрлерiнiң жиынтығы.
Кез келген мемлекеттiң банк жүйесi жалпы алып қарағанда экономиканың
үлгiсiне байланысты болады. Орталықтандырылған экономикадағы банк жүйесi
нарықтың экономикасы дамыған банк жүйесiнен ерекшеленедi. Экономикадағы
банк жүйесiнiң маңызын дәлелдеп жатудың өзi артық. Банк жүйесi арқылы
мемлекет экономиканың салалық және аумақтық даму саясатын жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасында жүргiзiлген реформалар барысында елiмiзде
классикалық екi деңгейлi банктер жүйесiне өту кезеңi аяқталды. Қазақстан
Республикасының банк жүйесi екi деңгейден тұрады. ұлттық банк мемлекеттiң
орталық банкi болып табылады және ол банк жүйесiнiң жоғарғы (бiрiншi)
деңгейiне жатады. Өзге банктердiң бәрi банк жүйесiнiң төменгi (екiншi)
деңгейiне жатады. Қазақстан Республикасының орталық (ұлттық) банкi
мемлекеттiң негiзгi банкi болып табылады. Олардың қызметi өкiлеттi және
атқарушы өкiмет органдарынан тәуелсiз. Қазақстан Республикасының орталық
банкi – экономикалық дербес мекеме. Ол өзiнiң қызметiн меншiктi табыстары
есебiнен жүзеге асырады.
Орталық банк көптеген қызметтер атқарады. Оның iшiнде негiзгiлерi:
- ақша эмиссиясы (айналымға ақша шығару)
- мемлекеттiң алтын валюта қорын сақтау
- басқа несие беретiн мекемелердiң резервтiк қорларын сақтау
- экономиканы ақша-несие арқылы реттеу
- коммерциялық банктерге несие беру және мемлекеттiк мекемелерге
кассалық қызмет көрсету
- банктердiң, сондай-ақ шет ел валютасын сатып алу, сату және айырбастау
жөнiндегi операцияларды жүзеге асыратын ұйымдастыру қызметiн реттеу
және қадағалау т.б.
Қазақстан Республикасы Орталық банкiнiң ақша-несие саясатын
жүргiзудегi негiзгi құралдары мен әдiстерiне: Қазақстан Ұлттық банкiнiң
сыйақы ставкалары, резервтiк талаптар, оның нарықтағы операциялары,
валюталық реттеу, тiкелей сандық шектеулер жатады.
Коммерциялық банктер банк жүйесiнiң аса маңызды буыны болып
есептеледi. Қазiргi коммерциялық банктер қаржы-несие мекемелерiнiң әмбебап
сипаттағы түрi.
Нарықтық экономикада банктермен қатар банк жүйесiне сақтандыру
компаниялары, инвестициялық банктер, қарыз сақтау ассоциациялары, зейнетақы
қорлары және т.б. осы сияқты арнаулы қаржы-несие институттары ерекше орын
алады.
Қазақстан Республикасының банк жүйесiнiң құрылымы
Сурет 1
Банк жүйесiн жоғарғы дәрежедегi макроэкономикалық мақсаттарды жүзеге
асыратын маңызды құрал ретiнде қарастыруға болады.
Нарықтық экономикаға көшумен байланысты Қазақстан Республикасының
банктер жүйесiнде ұлттық экономиканың басқа секторларымен салыстырғанда
елеулi өзгерiстер болып жатқаны баршаға мәлiм. Бүгiнгi таңда нарықтық
экономика жолына баяғыда түсiп, зор жетiстiктерге жеткен өркениеттi елдер
тәжiрибесiн үйрене отырып, банк жүйесiн халықаралық стандарттарға көшiру ел
экономикасы үшiн маңызды болып табылады[1, 24 б].
Банк жүйесiн реформалау қажетiлiгi Қазақстанның эволюциялық дамуының
сапалы, жаңа деңгейге жетуiнiң қажеттiгiнен туындап отыр. Нарықтық
экономикаға көшкен жылдар аралығында Қазақстан Республикасының банк жүйесi
реформалаудың ұзақ та, қиын кезеңiн бастан кешiрдi. Бұл кезеңде елiмiздiң
банк жүйесiнде тек сандық емес, сонымен бiрге сапалы өзгерiстер болды деп
айтуға болады. Қазақстан Республикасының тәуелсiздiк алуының он жылдығына
арналған салтанатты жиналыста ел Президентi Н.Назарбаев банк жүйесiн
реформалау нәтижесi бойынша: Елiмiздiң банк жүйесi түбегейлi де сапалы
өзгерiстерге ұшырады деп мақтанышпен атап өткен болатын.
1990 жылы ''Қазақстан Республикасының банктер және банк қызметi
туралы'' Заңы қабылданды. Бұл Заңда Мемлекеттiк болып табылатын ұлттық
банктiң негiзгi мiндеттерiмен қатар, экономикадағы ақша-несиелiк реттеу
құралдары, оның атқаратын қызметтерiнiң түрлерi, коммерциялық банктердiң
қызметiне бақылау жасау принциптерi мен әдiстерi анықталған болатын.
Қазақстанда банк жүйесiнiң қалыптасқан алғашқы кезеңдерiнде сауатты,
кәсiпкерлiк деңгейi жоғары, бiлiктi мамандардың болмауы, банк саласының
қызметiн реттейтiн заңнамалардың толық жетiлмеуi банк қызметiн жүзеге
асыруда көптеген қателiктер жiберiп, банктердiң жабылып қалуына тiкелей
себебiн тигiздi.
Қазақстан Республикасының банк жүйесiнiң тұрақтылығы, көбiне екiншi
деңгейлi банктердiң тұрақтылығымен байланысты болып келедi. Жоғарыда атап
өткен себептерге қоса, төлемсiздiк дағдарысы мен банктерге деген
сенiмсiздiк көптеген банктердiң қызметiне тосқауыл болып, банктердiң
сенiмдiлiгiн қауiп алдына қойды, ал оған төтеп бере алмаған банктер
банкроттықа ұшырады. Ел экономикасында бiрлескен және шет ел банктерiнiң,
олардың филиалдарының пайда болуы бәсекелестiктi одан әрi күшейтiп жiбердi.
Нәтижесiнде, банктердiң несие ресурстарының айналымдылығы төмендеп, мерзiмi
ұзартылған несиелердiң көлемi өстi. Жалпы дағдарыс жағдайында коммерциялық
банктер тәуекелдiң жоғары деңгейiмен бетпе-бет кездесiп, оған төтеп бере
алмаған банктер жабылып қалып жатты. Сондықтан да бiз бүгiнгi таңдағы
әлемдiк тәжiрибеде қалыптасқан банк қызметiн тарату әдiстемелерiн оқып
бiлiп, осы алған бiлiмдi елiмiздiң банк жүйесiнiң практикасында
қолданғанымыз абзал.
2. Қазақстан Республикасы банктерінің қызметтерінің түрлері
Банк - Қазақстан Республикасының ''Банктер және банк қызметi '' туралы
Заң күшi бар Жарлығына сәйкес, банк қызметiн жүзеге асыруға құқылы
коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға.
Банктiң ресми мәртебесi банктi ашуға ұлттық банктiң берген рұқсатымен,
заңды тұлғаны Әдiлет Министрлiгiнде банк ретiнде мемлекеттiк тiркеумен және
банк операцияларын жүргiзуге ұлттық банкiнiң лицензиясы болуымен
белгiленедi[2, 44 б].
Коммерциялық банктер мемлекеттiң несие жүйесiнде үлкен рөль атқарады.
Олар ссуда капиталы рыногындағы әртүрлi секторларда қызмет ететiн ерекше
кәсiпорын болып табылады. Коммерциялық банктер несие ресурстарының басым
бөлiгiн шоғырландырып, өз клиенттерiне қызметтердiң бiрнеше түрлерiн (несие
беру, салымдарды қабылдау, есептiк қызметтер көрсету, бағалы қағаздар мен
валютаны сату және сатып алу және т.б.) көрсетедi. Бүгiнгi таңда
коммерциялық банктер клиенттерге екi жүзге жуық қызмет түрлерiн ұсына
алады. Клиенттерге коммерциялық банктердiң ақы негiзiнде көрсететiн
қызметтерiн жүзеге асыруына байланысты жүргiзетiн операциялардың дәстүрлi
және нарық талабына сай жаңадан пайда болған дәстүрлi емес формалары пайда
болуда. Осыған байланысты банк қызметтерiнiң ''коммерциялық'' сипаты
артуда.
Екiншi деңгейдегi банктердiң басқа да құрылымдардан ерекшелiгi,
олардың қызметiнiң басты мақсаты – пайда табу болып табылады (нарықтық
қатынастар жүйесiндегi олардың ''коммерциялық мүдделерi'' де осында).
Сондықтан, ''коммерциялық'' деген термин екiншi деңгейдегi банктердiң
қандай да болмасын меншiктiң формасына жататындығымен емес, олардың ақылы
негiзде, клиенттерiне көрсететiн қызметтерiнiң сан алуандығымен байланысты.
Сонымен, коммерциялық банктер – коммерциямен айналысатын ерекше
кәсiпорын болып табылады. Коммерциялық банктер келесi белгiлерi бойынша
жiктеледi:
Меншiк формасына байланысты:
- мемлекеттiк
- жеке
Банк капиталына иелiк етуiне байланысты:
- отандық
- шетелдiк
- аралас банктер
Құқықтық-ұйымдастырушылық формасына байланысты:
- жарна-пұл негiзiнде
- серiктестiк формасында
- акционерлiк қоғам формасында
Операцияларды жүргiзу дербестiгiне байланысты:
- еншiлес банктер
- өкiлеттi банктер
- дербес банктер
Қызмет көрсету ауқымына байланысты:
- әмбебап банктер
- мамандандырылған банктер
Филиалдар санына қарай:
- филиалсыз
- көп филиалды
Аумақтың белгiсiне қарай:
- халықаралық
- ұлттық
- аймақтық
Салалық белгiсiне қарай:
- өнеркәсiптiк
- сауда банктерi
- құрылыс банктерi
- ауылшаруашылық банктерi т.б.
Барлық отандық банк типтес несие ұйымдары екi түрге бөлiнедi: банктер
және банктiк емес қаржы мекемелерi.
Банктiк емес қаржы мекемелерiне Ұлттық банктiң лицензиясының негiзiнде
жекелеген банк операцияларын жүргiзетiн, бiрақ банк болып табылмайтын заңды
тұлғалар жатады.
Басқа банктік өнімдер, қызметтердің қатарын біріктіреді, соның ішінде
банктік сферасына қатысты емес. Осы жерде келесі қызметтерге тоқталамыз:
1. есептік кассалық қызметті ұйымдастыру;
2. шетел валютасымен операциялар;
3. трасттық операциялар;
4. бағалы қатарды сақтау бойынша қызметтер;
5. кеңес беру қызметі;
6. ақпараттық қызмет;
7. аудиторлық қызмет;
8. инженерлік-экономикалық экспертиза бойынша қызмет;
9. кепілдеме беру (гарантия);
10. басқа да қызметтер.
I. Есептік-кассалық қызмет көрсетуді ұйымдастыру, түрлерін төмендегідей
көрсетуге болады:
• төлемдік талаптармен есеп айырысу;
• төлемдік тапсырыспен есеп айырысу;
• акцептелгентөлемдік тапсырыспен есеп айырысу;
• талап-тапсырмамен есеп айырысу;
• чектермен есеп айырысу;
• аккредитивті қолдаумен есеп айырысу;
• жоспарлық төлемдер тәртібіндегі есеп айырысу;
• транзиттік операциялар бойынша есеп айырысу.
Банктердің өзінің фукнциясымен есеп айырысуда делдал ретінде орындалумен
байланысты, әртүрлі операциялардың ішінен, шетелдік тәжірибеде қолданылатын
3 негізгі топтарын көрсетуге болады:
1. инкассалық операциялар;
2. аккредитив көмегімен есеп айырысу;
3. аударым операциялары.
II.Шетел валютасымен операциялар.
Сыртқы экономикалық қатынастардың дамуы, халықаралық нарықта әрекет
Ететін сбуъектілер, мұндай құрал болып шетел валютасын ауыстыру бойынша
банктің операциялары табылады.
Шетел валютасын сату-сатып алу бойынша операциялардың 3 түрі бар:
• валютаны бір клиенттерден алу және оларды басқа клиенттерге сату ,
мұндай клиенттер экспорттық-импорттық компаниялар болып табылады;
• валютаны басқармаға сату- сатып алу бойынша операциялар;
• валютаны банктер арасында сату-сатып алу.
Сонымен қатар шетел валютасын сатудың және сатып алудың 2 әдісі бар:
1. СПОТ, яғни тез жеткізу;
2. Форвард, яғни болашақтағы белгілі күнге байланысты жеткізу.
III. Трасттық операциялар.
Уақыттың жетпіспеушілігі, ірі байлықты дұрыс пайдалана алмау және
тәжірибеннің жетіспеулігінен пайда болады.
Коммерциялық банктердің сенім операциялармен үлкен топқа бөлуге
болады:
1. жеке тұлғаларға трасттық қызметтер;
2. ұйымдарға трасттық қызметтер.
3. жеке операциялар трасттық қызметтер.
Бұл операциялар әр клиентттің өзіндік және осымен байланысты мәселлер
болғандықтан әртүрлі болып келеді. Жеке тұлғаларға трасттық қызметтердің
келесі түрлерін ажыратады:
А. мұрагерлік басқару;
Б. меншікті басқару;
В.мүліктің сақталуын қамтамасыз ету және жәрдем беру;
Г.делдалдық қызмет көрсету;
Қазақстан Республикасының аумағында, сол сияқты оның шегiнен тыс
жерлерде коммерциялық банктер өздерiнiң еншiлес банктерiн, филиалдары мен
өкiлеттiктерiн алуға құқығы бар.
Еншiлес банктер – жарғылық қордың елу пайызынан астамы еншi берушi
банкке тиесiлi болып табылатын екiншi деңгейдегi банктерге жатады. Олар өз
алдына дербес, заңды тұлғалар болып табылады. Бас банк мекемесiмен еншiлес
банктер арасындағы қарым-қатынас еншiлес банктiң жарғысы және құрылтайшы
құжаттармен реттеледi. Еншiлес банктердiң дербес бухгалтерлiк балансы,
ерекшеленген мүлкi, соның iшiнде меншiктi капиталы, өз мiндеттемелерi
бойынша жауапкершiлiгi және Орталық банкте корреспонденттiк шоты бар
болады[3, 34 б].
Банктi ашық үлгiдегi акционерлiк қоғам етiп қайта құруға ол ұлттық
банктен депозиттер қабылдауға және ақшалай нысанда несие беруге лицензия
алған кезден бастап бiр күнтiзбелiк жыл iшiнде шығынсыз және үздiксiз
қызмет iстеген және осы жыл iшiнде ұлттық банк белгiлеген пруденциалдық
нормативтердi, өзге де нормалар мен лимиттердi сақтаған жағдайда жол
берiледi.
Мемлекеттiк меншiк негiзiнде құрылатын мемлекеттiк банктердi
қоспағанда, банктер кез келген меншiк нысаны негiзiнде құрылуы мүмкiн.
Банк филиалдары – заңды тұлға болып табылмайтын, олар банк тұрған
жерден тыс орналасқан және банк атынан операцияларды жүзеге асыратын, өзiне
берiлген банктiң өкiлеттiгi шегiнде әрекет ететiн банк бөлiмшесi болып
табылады.
Банк өкiлеттiгi – заңды тұлға болып табылмайтын, банк тұрған жерден
тыс орналасқан, банк атынан және оның тапсыруы әрекет ететiн және банк
операцияларын жүзеге асырмайтын, дербес балансы болмайтын банк бөлiмшесi
болып табылады. Ол әдетте банктiң өкiлеттi функцияларын қамтамасыз етуге,
келiсiм шарт жасауға және басқа да iс-әрекеттер атқаруға құрылады. Өкiлдiк
клиенттерге есептiк- кассалық қызмет көрсетумен айналыспайды және
корреспонденттiк шоты болмайды. Шаруашылық шығындарды жүзеге асыру үшiн
өкiлдiктерге ағымдағы шот ашылады[4, 24 б].
Банктiң ұйымдық құрылымы екi негiзгi әдiстермен анықталады: банктi
басқару құрылымы және оның функционалдық бөлiмшелерi мен қызметтерiнiң
құрылымымен.
Басқару органдарының басты мақсаты – өзiнiң басты функцияларын жүзеге
асыру мақсатында банктiң коммерциялық қызметiнiң тиiмдi, оңтайлы және жеңiл
жүргiзiлуiн қамтамасыз ету. Банк қызметiн дұрыс ұйымдастыру, басшылар мен
қызметкерлерi арасындағы қарым-қатынастарды қалыптастыру табысқа жетудiң
бiрден бiр жолы болып табылады.
Банктi басқару құрылымын анықтау оның басқару органдарын бөлiп
көрсетiп, банк операцияларын жүргiзудегi өкiлеттiктерiн, жауапкершiлiктерiн
белгiлеуде өте маңызды болып табылады. Банктi басқарудағы жалпы басқару
құрылымы банк заңдарымен анықталады, бiрақ көптеген басқару құрылымымен
байланысты сұрақтарды банктiң өз бетiмен шешуге құқығы бар.
Коммерциялық банктiң ұйымдастырушылық және басқару құрылымы банк
жарғысымен белгiленедi.
Акционерлiк коммерциялық банктiң ең жоғарғы басқару органы
акционерлердiң жалпы жиналысы болып табылады. Олар жыл сайын, келесi
сұрақтарды шешу үшiн шақырылады:
- жарғы мен жарғы капиталының көлемiн өзгерту;
- банк басқармасын (кеңесiн) сайлау;
- жылдық есеп берулердi бекiту;
- банк табысын бөлiп-тарату;
- банк фирмаларын құру немесе тарату және т.б.
Банк қызметiне жалпы басшылық жасау, сонымен бiрге атқарушы және
бақылаушы органдардың қызметiне бақылау жасау мен байқау үшiн акционерлер
жиналысы Банк Басқармасын 5 жылдық мерзiмге дейiн сайлайды.
Банктiң Басқармасы (кеңесi) банктiң мақсаттарын айқындап, несиелiк-
есеп айырысу, инвестициялық, валюталық және басқа да қызмет түрлерi бойынша
саясатын жүзеге асырады, iскерлiк әлемiнде байланыстар орнатып, басқа да
ұйымдармен қызметтерiн үйлестiредi.
Ірi банктер, әдетте, функционалдық белгi бойынша құрылып,
департамент, басқарма және бөлiмдерден тұрады. Олардың басшылары бұл
бөлiмдердiң буындарының қалыпты жұмыстарын қамтамасыз етумен айналысады.
Департамент директорлары, басқарма басшылары және олардың
орынбасарлары бөлiмшелер мен қызметтердiң қызметiн үйлестiредi, олардың
нақты мақсаттарын анықтайды, кеңес бередi, бақылайды және жұмыстарына баға
бередi.
Банктiң бөлiмшелерi мен қызметтерi жоғары бiлiмдi мамандардан тұрады,
олар банк операцияларының белгiлi бiр түрiмен ғана айналысады. Әдетте,
несиелеу бөлiмi, инвестициялар мен бағалы қағаздармен операциялар жүргiзу
бөлiмi, депозиттiк және кассалық операциялар жүргiзу бөлiмi, сыртқы
экономикалық байланыс бөлiмi, маркетинг бөлiмi деп қарастырылады.
Несие беру үшiн банкте нақты шешiм қабылдайтын және тексеру-бақылау
жұмыстарын жүргiзетiн несие комитетi мен тексеру комиссисы құрылады.
Төменде коммерциялық банктiң ықшамдалып алынған басқару құрылымы
келтiрiлген (2 сурет)
Банктегi бөлiмдер саны банк қызметiнiң көлемi мен сипатына, банк
операцияларының күрделiлiгiне, клиенттерге көрсететiн қызметтерiнiң жан-
жақтылығына байланысты болады.
Банктiң құрылымын банктiң басқару аппаратының құрылымымен шатастыруға
болмайды. Банк құрылымын – оның ерекше кәсiпорын ретiнде қызмет етуiне
мүмкiндiк беретiн құрылғылары ретiнде қарастыруға болады. Бұл мағынада банк
құрылғылары төрт мiндеттi бөлiктердi қамтиды:
1. Банк капиталы, ол үнемi қозғалыста болады.
2. Банк қызметiнiң өзiн қамтиды, ол басқа кәсiпорындар қызметiнен
ерекшеленедi.
3. Банк iсi саласында арнайы бiлiмi бар мамандардың ерекше тобы.
4. Өндiрiстiк бөлiк деп атауға болады, бұл жерге банк техникасы,
құрылыстар мен ғимараттар, байланыс және коммуникация
құралдары, iшкi және сыртқы ақпарат көздерi жатады.
Өзiнiң клиенттерiне ссуда бере отырып, банктер қаржы делдалдарының
рөлiн атқарады, себебi бос ақша капиталдарын тiкелей ссудаға беру
шаруашылық өмiрде мүмкiн емес. Банктердiң мұндай қызметтерi салымшыларға,
банктерге және қарыз алушыларға тиiмдi болып табылады. Олардың арасында
несиелiк қатынастар пайда болады.
Бiзге несиенiң екi формасы белгiлi: тауарлы және ақшалай. Осыған
байланысты несиелеудiң екi түрiн ажыратады: тiкелей, банктiк және жанама
несиелеу.
Коммерциялық банктердiң келесi маңызды функциясы – нақты ақшасыз есеп
айырысуды ұйымдастыру және жүргiзу болып есептеледi, яғни есеп айырысу мен
төлем жасау механизмiн қамтамасыз ету. Төлем жүргiзуде делдал қызметiн
атқаратын банктер өздерiнiң клиенттерiне есеп айырысумен байланысты
операцияларды жүзеге асырады. Банктiң бұл функциясы тiкелей бiрiншi
функциямен байланысты. Коммерциялық банктер клиенттердiң тапсырмасы бойынша
шоттардың бiрнеше түрлерiн ашады: есеп шот, ағымдағы шот, депозиттiк шот,
контокорренттiк шот, жеке шот.
Банктердің басқару құрлымы
Сурет 2
Банк кеңесi, Банк басқармасы, тексеру комиссиясы басқа да банктiң
маңызды мәселелесiн шешетiн персонал жатады. Төменгi буынына – барлық басқа
бөлiмшелерi жатады.
1. Бiрлескен және үйлескен iс-әрекеттердi қамтамасыз ету принципi.
Құрылым сөзi элементтердiң жай ғана жиынтығы емес, олардың
байланысын бiлдiредi. Егер де коммерциялық банк деген статусқа ие
болса, онда өзiнiң құрамында iшкi банк операцияларын атқаратын
бөлiмшелерi болуы қажет, екiншi жағынан қоршаған орта талаптарына
сай болуы керек.
2. Басқаруды тиiмдi, оңтайлы ету принципi. Осы принципке сәйкес, банк
өз қызметiн банктiң дамуына бағыттауы тиiс (мысалы, жаңа қызмет
түрлерiн енгiзу, шығындарды қысқарту, еңбек өнiмдiлiгiн арттыру,
рынокты зерттеу, т.б.)
3. Бақылауды қамтамасыз ету принципi. Мұндағы қажеттi шарт: iшкi және
сыртқы аудит.
4. Персоналдың қызметiн зерттеу принципi. Бұл принциптi жүзеге асыру
үшiн белгiлi бiр ережелердi жасайды (жарғы, белгiлi бiр бөлiмдер
немесе қызметтердiң ережелерi, персоналдың сапалық бiлiктiлiк
дәрежесiн анықтайтын сипаттама). Банк мекемесiнiң әрбiр қызметкерi
өзiнiң мiндеттемесiн бiлуi тиiс немесе ережелерге сәйкес орындалуы
тиiс.
5. Банк мекемесiнiң ағымдағы және қажеттi ақпаратпен қамтамасыз етiлу
принципi және ақпаратты өңдеудiң жаңа әдiстерiн бiлу.
1.3 Қазақстанның банк жүйесiндегi банк өнiмiнiң және қызметiнiң
қажеттiлiгi және мәнi
Банк операцияларын жүзеге асыру банктiң қызметi болып табылады. Банк
қызметiн клиент мүддесi үшiн белгiлi бiр iс-әрекеттердi орындау деп
сипаттауға болады. Кез келген банк өкiмiнiң негiзiнде клиенттiң қандай да
болмасын қажеттiгiн қанағаттандыруы жатады.
Коммерциялық банктердiң осы операцияларын топтастыра отырып, олар
атқаратын негiзгi функцияларды анықтауға болады:
1) уақытша бос қаржыларды, жинақтарды шоғырландыру (депозиттiк
операциялар);
2) экономика мен тұрғын халықты несиелеу (активтi операциялар);
3) несие ақшаларын шығару;
4) нақты ақшасыз есеп айырысуларды ұйымдастыру және жүргiзу;
5) инвестициялық қызмет;
6) клиенттерге басқа да қаржы қызметтерiн көрсету.
Заңды және жеке тұлғалардың уақытша бос ақшаларын жұмылдыру және
оларды капиталға айналдыру функциясын орындай отырып, банктер ақшалай
табыстар мен жинақтарды салымдар түрiнде шоғырландырады. Салымдарда
топталған жинақтарды ссуда капиталына айналдыру үшiн банктер қарыз
алушыларға несие бередi. Іарыз алушылар қаржыларды өндiрiстi ұлғайтуға,
тауар сатып алуға жұмсайды. Сонымен, коммерциялық банктердiң көмегiмен
салымдар капиталға айналады.
Ақшаларды тиiмдi орналастыру мақсатында салымдарға (депозиттерге)
тартудағы банктердiң қызметiн депозиттiк операциялар деп атайды. Депозиттiк
операциялар негiзiнде коммерциялық банктердiң несие ресурстрының басым
бөлiгi құралады.
Коммерциялық банктердiң екiншi негiзгi дәстүрлi функциясы – экономика
мен тұрғын халықты несиелеу болып табылады. Бұл функция банк қызметiнiң
маңызды бөлiгi болуымен бiрге активтi операцияларға жатады.
Банктiк қызметтердi ең алдымен спецификалық және спецификалық емес
қызметтер деп ажыратуға болады. Ерекше кәсiпорын ретiнде, банк iс-
әрекетiнiң спецификасынан шығатынның барлығы спецификалық қызметтерi болып
табылады. Спецификалық қызметтерге олармен жасалатын операциялардың үш тұрi
жатады: депозиттiк операциялар, несиелiк операциялар, есеп айырысу
операциялар.
Депозиттiк операциялар клиенттердiң банкке ақша қаражаттарын салым
ретiнде орналастырумен байланысты (депозиттер). Адамдар өздерiнiң ақша
ресурстарын банкке тек өте қолайлы, қауiпсiз орынға орналыстыруға ғана
емес, сонымен қатар табыс алу, оларды құнсызданудан, инфляциядан сақтау
мақсатымен де қоя бастады. Банк клиенттерi депозитке ақша салғаны үшiн
ссудалық процент алады.
Несиелiк операция банктiң негiзгi операциясы болып табылады. Көбiнесе
клиенттердi несиелеу есебiнен банк табыстың үлкен бөлiгiн де алады. Бiрақ
қазiргi заманғы банктiк операциялар құрылымында несиелiк операция негiзгi
болып табылмайды. Инфляция, экономикалық тоқырау және өте жоғары тәуекелге
байланысты коммерциялық банктер тек несиелеумен ғана емес, сонымен қатар
басқа да табысты өте көп әкелетiн және тәуекелi аз операциялармен жұмыс
жасау ұйғарады (мысалы, валюталық операциялармен).
Жiктелу белгiлерi Ұсынылатын қызметтер түрлерi
Банктiк қызмет ерекшелiгiнеБанктердiң өздерiне ғана тән ерекше
сәйкес болуына байланысты қызметтер
Дәстұрлi қызметтер
Қызметтердi алу Заңды тұлғалар
субъектiлерiне тәуелдi Жеке тұлғалар
Банк ресурстарын құру Активтi операциялар
және орналастыру әдiсiне байланысты Пассивтi операциялар
Ұсынғаны үшiн байланысты төлемiне Ақылы қызметтер Ақысыз қызметтер
Материалдың өнiмнiң байланысы Материалдың өнiм қозғалысымен
тәуелдi қозғалыс байланысты қызметтер
Таза қызметтер
Банк орындайтын есеп айырысу операциялары нақты және нақтысыз формада
жүзеге асырылады. Клиент тапсырысы бойынша банктер товарлы-материалдың
құндылықтарды сатумен немесе сатып алумен, жалақыны төлеумен салықтарды
аударумен, жинаумен және басқа да маңызды төлемдердi жасаумен байланысты әр
тұрлi шоттар ашуы мүмкiн. Есеп айырысу кезiнде банк сатушылар мен сатып
алушылар арасында кәсiпорындармен салық органдары, тұрғындар, бюджет
арасында делдал болып көрiнедi. Есеп айырысуды орындауда банктер тез арада
байланысуды және банкке түсетiн құжаттарды техникалық өңдеудi қамтамасыз
ететiн әр түрлi Қазiргi заманғы жабдыңтарды қолдалады.
Қазақстандың коммерциялық банктердiң қызметтертiзiмiнде, тұрғындарға
ұсынылатын қызметтер, әлi маңызды орын алмайды, оларға әлi жеке тұлғалар
үшiн операция тұрлерiнiң соның көбейту қажет болып тур (соның iшiнде,
төлемдердi жасау бойынша, өндiрiстiк және тұтыну қажеттiлiктерiн несиелеу
бойынша, салымдарды қабылдау бойынша төлемдер жаса және т.б.).
Банктер бос Қаржыларды жинақтайтын болғандыңтан және оларды қайта
бөлiтiндiктен, қажет ететiн шарашылық ұйымдарға қайтару негiзiнде жiбередi,
банктiк қызметтер пассивтi және активтi операциялар түрінде жүзеге асырылуы
мүмкiн. Пассивтi операциялар көмегiмен банктер өзiнiң ресурстарын құрады
(мысалы депозит, сертификаттарды сату, басқа банктерден алған, несиелер
есебiнен және т.б.).
Активтi операцияларды орындай отырып банктер өздерiнiң және тартылган
ресурстарын әртұрлi шаруашылық ұйымдардың және тұрғындардың
қажеттiлiктерiне орналастырады.
Материалдың өнiмнiң қозгалысына байланысты банктiк қызметтер екi түрге
бөлiнедi: оның қозғалысымен байланысты қызметтер, таза қызметтер.
Негiзiнен банктер өзiнiң ақшалай операциялармен материалдың өнiмнiң
қозғалысына қызмет көрсететiн болғандыңтан, олардың негiзгi бөлiгi алғашқы
қызметтер түріне жатады. Берiлген банк қызметтерi тауарлардың қозғалысына
әсер ете отырып, жаңа қосымша құнды құрайды (мысалы, транспорт кәсiпорына,
байланыс, сауда кәсiпорындарына қызметтер).
Таза қызметтер материалдың өндiрiспен айналысатын ұйымдарға, сонымен
қатар жеке азаматтарға өздерiнiң қажеттiлiктерiн қанағаттандыру үшiн
ұсынылады.
Банктiк қызметтердiң маңызды белгiсi болып олардың өндiрiстiк сипаты
табылады. Тұрғындардан және кәсiпорындардан салымдар қабылдау сияқты,
қарапайым түрде, үлкен өндiрiстiк мағына жатыр. Банк тек ақша жинайды-ол
жұмыс iстемейтiнң, қолданылмайтын ақша ресурстарын жұмыс iстейтiн
активтерге айналдырады.
Тең дәрежеде бұл өзiнiң өндiрiстiк және Қаржылық қызметiнiң дамуына
берiлетiн кәсiпорындарға және ұйымдарға берiлетiн несиелерге қатысты.
Банктiк операциялардың белгiсi мынадан тұрады, олар активтi және пассивтi
операцияларды жаулап алады. Салымдарды қабылдай отырып және осымен пассивтi
операцияларды жүзеге асыра отырып, банктер өздерiнiң клиенттерiне тек
ақшаларды қауiпсiз жерде сақтаумен ғана емес, сонымен қатар депозиттер
бойынша процент түрінде белгiлi табыс алуға мүмкiндiк бередi. Клиенттердiң
акцияларын орналастыра отырып, оларға ссуда бере отырып, валюталық және
басқа да активтi операцияларды орындай отырып, банктер шаруашылыққа
бiрталай қызметтер көрсетедi, тауарлық массанық қозғалысына, тауарды сату-
сатып алуға, қоғамдың шығындарды үнемдеуге әсер етедi.
Соңғы жылдары таза банктiк операциялар емес, банкке дәстүрлi емес
қызметтер тез дами бастады.
Банктiк қызметтердiң қасиеттерi
- запасқа өндiрiлуге мүмкiн емес
- өндiрiстiк сипатта болады
- банктiк қызметтердiң объектiсi капитал болады
- активтi жэне пассивтi операцияларды үстайды
- банктiң ғана монополиясы болып табылмайды
- банктiк емес операцияларга жатқызылуы мүмкiн
Бүгiнгi таңда әмбебап сипаттағы коммерциялық банктер банк қызметiнiң
жан-жақты қамтитын қызмет түрлерiн жүргiзедi. Республиканың коммерциялық
банктерi қаржы, несие, есеп айырысу операцияларының барлық түрлерiмен
айналысады.
Қазақстан Республикасының банк заңдарына сәйкес, коммерциялық банктер
келесi операцияларды жүргiзедi:
а) заңды тұлғалардың депозиттерiн қабылдау
б) жеке тұлғалардың депозиттерiн қабылдау
в) клиенттердiң шотын ашу және жүргiзу, корреспонденттiк шот ашу және
жүргiзу, кассалық қызмет көрсету
г) қайтарымдылық, мерзiмдiлiк және ақы негiзiнде заңды және жеке
тұлғаларға ұзақ және қысқа мерзiмдi несие беру
д) инвестицияланатын қаражатты иеленушiлердiң немесе оларға билiк
жасаушылардың тапсыруымен күрделi қаражаттарды қаржыландыру
е) заңмен белгiленген тәртiпте өз меншiгiндегi бағалы қағаздар шығару
(вексель, аккредитив, депозиттiк сертификат, акция және басқа да қарыз
мiндеттемелерi)
ж ) төлем құжаттары мен бағалы қағаздарды сатып алу, сату және
сақтау, олармен өзге де операциялар жүргiзу
з) кепiлдiк операциялары: үшiншi тұлғалар үшiн ақшалай түрде атқаруды
көздейтiн тапсырмалар, кепiлдiктер мен өзге де мiндеттемелер беру
и) факторингтiк операциялар: тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi)
сатып алушыдан төлемсiз тәуекел етiп қабылдай отырып, төлемдi талап ету
құқығына ие болу
к) форфейтингтiк операциялар: тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi)
сатып алушының берешек мiндеттемесiн сатып алушыға айналым түспейтiн жолмен
вексель сатып алу арқылы төлеу
л) сейфтiк операцяилар: сейф жәшiктерiн, шкафтар мен үй жайларды жалға
берудi қоса клиенттердiң бағалы қағаздарын, құжаттары мен қҮндылықтарын
сақтау жөнiндегi қызметтер
м) сенiм (трасттық) операциялары: сенiм бiлдiрген адамның мүддесi үшiн
және соның тапсыруымен ақшаларын басқару
н) жалға берушiнiң жалға берiлетiн мүлiкке меншiк құқығын сақтай
отырып мүлiктi шарт (лизинг) қолданылатын бүкiл мерзiмге жалға өткiзу
о) банк қызметiмен байланысты кеңес беру
п) банк операциялары бойынша брокерлiк қызмет көрсету.
Ұлттық банктiң арнайы лицензиясы болған жағдайда коммерциялық банктер
басқа да операцияларды жүзеге асыруға құқылы, соның iшiнде:
- шетел валютасымен айырбастау операцияларын Үйымдастыру
- ақшаларды инкассациялау және басқа жаққа жiберу
- тұрғын халықтың ақшалай салымдарын тарту
Қазақстан Республикасының аумағында банк құруға рұқсатты ұлттық банк
бередi. Банк ашуға рұқсат беру кезiнде ұлттық банк жүргiзiлетiн банк
операцияларының шегiн белгiлейдi[7, 45 б].
Банк ашуға рұқсат алу үшiн келесi құжаттарды толтыру қажет:
- банктi ашуға рұқсат беру туралы өтiнiш (өтiнiш қазақ немесе орыс
тiлдерiнде берiледi және онда өтiнiш берушiнiң мекен-жайы көрсетiлуi
тиiс)
- экономикалық негiздеме
- жаңадан құрылатын банктiң қызмет стратегиясын, қызмет бағыты мен
ауқымын ашып көрсететiн бизнес-жоспары, қаржылық перспективасы (есеп
балансы, алғашқы үш қаржы жылындағы табыс пен шығын есебi, маркетинг
жоспары, ресурстарын тарту жоспары)
- құрылтай құжаттары: құрылтай шарты, жарғы, жарғы қабылдау мен банктi
басқару органдарын тағайындау (сайлау) хаттамасы
- құрылтайшылардың қаржы жағдайының тұрақтылығы жайлы аудиторлық
қорытынды
- жарғы қорына қаржыны аударатынын растайтын құжат
- банктiң басқару қызметiндегi адамдардың кәсiби бiлiктiлiгi мен
жарамдылығын растайтын мәлiметтер
- құрылтайшылар үшiн жасалатын тәуекелдiң ең көп мөлшерi
- жарғы капиталының ең төменгi мөлшерi
- ұлттық банктегi мiндеттi резервтердiң мөлшерi
- банктiң өз меншiгiндегi қаржылары мен оның мiндеттемелерi сомасының
арасындағы (активтерi мен пассивтерiнiң) сәйкестiк
- шет елдерден несие ресурстарын тарту көлемiне шектеулер орнату
- ұлттық банктiң орталықтандырылған көздерiнен алынатын несиелердiң ең
көп мөлшерi.
Екiншi деңгейдегi банктер ұлтық банктiң нормативтiк актiлерi мен
заңдарын бұзған жағдайда ұлттық банк:
- банктiң қаржы жағдайын сақтандыру жөнiнде, банктi қайта құру немесе
тарату, басшыларды ауыстыру қажеттiгi туралы
- санкциялар қолдану туралы мәселенi қарауға құқылы
Санкциялар ретiнде ұлттық банк мынадай шаралар қолданады:
а) Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген негiздер бойынша
айыппұл салып, өндiрiп алу
б) ұлттық банктегi резервтiк қордан дебитор-банктiң қарызын шығынға
жазуға
в) ұлттық банк белгiлеген жеке нормативтердi өзгерту
г) барлық немесе жекелеген операцияларын жүргiзуге берiлген лицензияны
тоқтата тұру немесе оның күшiн жою
д) банктi консервациялау, банк ашуға берiлген рұқсатты қайтарып алу
т.б.
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ ҚЫЗМЕТТЕРІНІҢ ЕРЕКШЕЛІГІН
ТАЛДАУ
2.1 Экономиканың қазіргі жағдайындағы банк жүйесінің даму
ерекшелігін талдау
Қазақстан Республикасының банк жүйесiнiң тұрақтылығы, көбiне екiншi
деңгейлi банктердiң тұрақтылығымен байланысты болып келедi. Төлемсiздiк
дағдарысы мен банктерге деген сенiмсiздiк көптеген банктердiң қызметiне
тосқауыл болып, банктердiң сенiмдiлiгiн қауiп алдына қойды, ал оған төтеп
бере алмаған банктер банкроттықа ұшырады. Ел экономикасында бiрлескен және
шет ел банктерiнiң, олардың филиалдарының пайда болуы бәсекелестiктi одан
әрi күшейтiп жiбердi. Нәтижесiнде, банктердiң несие ресурстарының
айналымдылығы төмендеп, мерзiмi ұзартылған несиелердiң көлемi өстi. Жалпы
дағдарыс жағдайында коммерциялық банктер тәуекелдiң жоғары деңгейiмен бетпе-
бет кездесiп, оған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz