Халықаралық экономкалық ұйымдар және ХЭҚ-ды реттеу мәселелері

Жоспар
Кіріспе

1 Халықаралық экономикалық қатынастардың дамуы мен халықаралық ұйымдар
2 Әлемдік Банктің бөлімшелері
3 Халықаралық валюталық қор
4 Үлестер мен дауыс беру құқығы
5 Еуропаның қайта құру мен дамыту банкі (ЕҚҚДБ)
6 АДБ .ің құрылымы.

Халықаралық ұйымдардың дүнйге келуі мен дамуы халықаралық экономикалық қатынастарының интенсивті дамуға ауысуының әлеуметтік құбылысқа айналуының тікелей нәтижесі мен соның көрінісі. Әр елдің егемендік болуы еш елдің заңдары халықаралық дауларды шешуге негізбола бола алмайды деген сөз. Бұл салада түсініктеме беру, келісім, ынтымақтастық және т.б. сол сияқты түрлерде жүргізілетін іс – қимыл керек. Осы жағдайларға сәйкес халықаралық ұйымдар түріндегі инстуттар пайда болады.
Қазіргі заманда дүние жүзінде саяси және экономикалық тұрақтылықпен әлеуметтік бахуаттылықты қамтамасыз еуге арналған мыңдаған халықаралық ұйымдар бар. Олар бүкіл әлемдік, болмаса аймақтық, үкіетаралық болмаса қоғамдық ұйыдар болуы мүмкін. Бірақ олардың санының күрт өсуі көптеген сұрақтарды, әсіресе экономикалық мәселелерді, халықаралық реттеудің керектілігін көрсетеді.
Бұл оқулық құралда барлық халықаралық экономикалық ұиымдарды көрсету мүмкін бомағандықтан, біз олардың топтарына ғана тоқтап, мысал ретінде Қазақстанмен тығыз ынтымақтастықта жұмыс істеп, оның сыртқы экономикалық саясатына ықпал ететін ұйымдарды ғана қысқаша сипаттаймыз. Кеибір ұйымдарға алдыңғы тарауларда да біраз тоқталғанымызды еске сала кету керек.
Қазіргі дүниедегі ең ықпалды халықаралық ұйым 1945 жылы құрылған Біріккен Ұлттар Ұйым жүйесі екеніне ешкім күманданбайды. БҰҰ –ның саяси қызметтері басым болғанымен, оның құрамында өте ықпалды халықаралық эканомикалық ұйымдар да бар. Олардың қатарынан БҰҰ- ның Сауда мен Даму жөніндегі Конференсиясын, Континенттердің экономикалық комиссияларын, Бүкіләлемдік Сауда ұйымын, БҰҰ - ын Азық – түлік пен Ауылшаруашылық ұйымын тағы басқаларын атауға болады. Дамушы елдердің сыртқы экономикалық саясатына ең күшті әсер ететін ұйымдар Халықаралық Валюталық қор мен Әлемдік Банк тобы екені сөзсіз.
БҰҰ - ның жүйесіне кірмейтін, бірақ өте ықпалды халықаралдық эканомикалық ұйымдардан экономикалық ынтымақтастық ұйымды (ОЭСР), үлкен жеті елдер тобын1 , мұнай өндіруші және экспорттаушы елдер ұйымын (ОПЕК) тағы басқаларды айтуға болады.
Аталғандардан басқа жүздеген аймақтық ұйымдар бар. Мысалға Европа Одағын,Тәуелсіз мемлекеттер достастығының (ТМД),
Оңтүстік – Шығысы Азия елдерінің Ассосиясы (АСЕАН) т.б. келтіруге болады. Бұлардың бәрі халықаралық экономикалық қатынастарда белгілі бір қызметтерді атқарады.

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Халықаралық экономкалық ұйымдар және ХЭҚ-ды реттеу мәселелері.
Халықаралық экономикалық қатынастардың дамуы мен халықаралық ұйымдар

Халықаралық ұйымдардың дүнйге келуі мен дамуы халықаралық
экономикалық қатынастарының интенсивті дамуға ауысуының әлеуметтік
құбылысқа айналуының тікелей нәтижесі мен соның көрінісі. Әр елдің
егемендік болуы еш елдің заңдары халықаралық дауларды шешуге негізбола
бола алмайды деген сөз. Бұл салада түсініктеме беру, келісім,
ынтымақтастық және т.б. сол сияқты түрлерде жүргізілетін іс – қимыл керек.
Осы жағдайларға сәйкес халықаралық ұйымдар түріндегі инстуттар пайда
болады.
Қазіргі заманда дүние жүзінде саяси және экономикалық
тұрақтылықпен әлеуметтік бахуаттылықты қамтамасыз еуге арналған мыңдаған
халықаралық ұйымдар бар. Олар бүкіл әлемдік, болмаса аймақтық,
үкіетаралық болмаса қоғамдық ұйыдар болуы мүмкін. Бірақ олардың
санының күрт өсуі көптеген сұрақтарды, әсіресе экономикалық мәселелерді,
халықаралық реттеудің керектілігін көрсетеді.
Бұл оқулық құралда барлық халықаралық экономикалық ұиымдарды
көрсету мүмкін бомағандықтан, біз олардың топтарына ғана тоқтап, мысал
ретінде Қазақстанмен тығыз ынтымақтастықта жұмыс істеп, оның сыртқы
экономикалық саясатына ықпал ететін ұйымдарды ғана қысқаша сипаттаймыз.
Кеибір ұйымдарға алдыңғы тарауларда да біраз тоқталғанымызды еске сала
кету керек.
Қазіргі дүниедегі ең ықпалды халықаралық ұйым 1945 жылы құрылған
Біріккен Ұлттар Ұйым жүйесі екеніне ешкім күманданбайды. БҰҰ –ның саяси
қызметтері басым болғанымен, оның құрамында өте ықпалды халықаралық
эканомикалық ұйымдар да бар. Олардың қатарынан БҰҰ- ның Сауда мен Даму
жөніндегі Конференсиясын, Континенттердің экономикалық комиссияларын,
Бүкіләлемдік Сауда ұйымын, БҰҰ - ын Азық – түлік пен Ауылшаруашылық
ұйымын тағы басқаларын атауға болады. Дамушы елдердің сыртқы экономикалық
саясатына ең күшті әсер ететін ұйымдар Халықаралық Валюталық қор мен
Әлемдік Банк тобы екені сөзсіз.
БҰҰ - ның жүйесіне кірмейтін, бірақ өте ықпалды халықаралдық
эканомикалық ұйымдардан экономикалық ынтымақтастық ұйымды (ОЭСР), үлкен
жеті елдер тобын1 , мұнай өндіруші және экспорттаушы елдер ұйымын (ОПЕК)
тағы басқаларды айтуға болады.
Аталғандардан басқа жүздеген аймақтық ұйымдар бар. Мысалға Европа
Одағын,Тәуелсіз мемлекеттер достастығының (ТМД),
Оңтүстік – Шығысы Азия елдерінің Ассосиясы (АСЕАН) т.б. келтіруге
болады. Бұлардың бәрі халықаралық экономикалық қатынастарда белгілі бір
қызметтерді атқарады.
ХЭҚ – ың одан әрі интенцивті дамуы жаңа халықаралық ұйымдарды
құрылуына немесе бар ұйымдарда күрделі өзгертуге әкелетін дауыссыз.
Дүниежүзілік үкімет құру туралы ой қазіргі тарихи жағдаида іске аса қойю
екіталай бірақ мұндай ойдың туының өзі тез дамып келе жатқан мемлекет
аралық экономикалық ынтымақтастық пен бәсекелестік халқаралық реттеудің
объективті қажеттілігін көрсетеді. Қалыптасқан жағдаймен болжам жетер
уақытта мұндай реттеу қызметтерін халқаралық экономикалық ұйымдар
атқаратынына күмән келтіре алмаймыз.
Әлемдік банк тобы

Халқаралық қайта құру мен дамыту банкі 1945 жылы Б¦¦ -ның валюта –
қаржылық мәселелер туралы 1944 ж. Берттон – Вудста (АҚШ) өткізген
конференсиясында жасалған халқаралық қайта құруы мен дамыту банкінің
статуты (лауазымы) туралы келісімге 28 ел қол қойға соң құрылған. Сол
уақыттан бері банктің жарғысы соңғы жылдары бірнеше рет өзгертіліп,
толықтырылды. Банк Б¦¦ жүйесіне арнаулы мекеме есебінде кірді. Қазіргі
заманда банктің басты мақсаты дамып келе жатқан елдердің экономикалық
дамуына қолғабыс ету.
ХҚҚД банкінің негізі мүделері:
- өндіріске капитал салуды қызықтыру арқылы мүше елдерді
территориясын қайта құру мен дамытуға қолғабыс ету:
- Шетелдік капитал салуды қызықтыру. Егер олар жеткіліксіз
болса өндірістік дамытуға қаржы бөлу:
Мүше елдердің өндірістік ресурстерін дамыту үшін халқаралық
инвиститцялар қызықтыру арқылы ұзақ мерзімді рпэкономикалық өсуілі төлем
балансының теңдігі қамтамассыз етуге көмектесу:
- ХҚҚДБ – І дамушы елдерге экономиканың өсуімен кедейлікті
төмендетуге, капитал салуды қаржыландыруға көмектеседі. Берілген қаржылар
жолдарға электор станцияларына мектептерге суғару жүйелеріне салынады
және мұғалімдер дайындауға ауыл шаруашылық білімдері мен ауыл
шаруашылығындағы жетістіктерді реттеуге жас нәрестелер мен аяғы ауыр
әйелдерді тамақтануын жақсартуға арналған бағдарламалар іске асыруға да
жұмсалады ХҚҚДБ – ің кейбір несиелерді алушы экономикасын тұрақтылығы
мен тиімділігі көтеру үшін рыноктық экономикаға өтуге ынталандырады
экономикалық жүйесіне өзгертулер кіргізуді қарастырады.
Әлемдік банкті қызметтерді мен саясатында болған өзгерістер.
Қазіргі Әлемдік банк құрылған кезде ол бір - ақ ұйымнан – ХҚҚДБ
– ен тұратын. Одан бері Банктің төрт бөлімі пайда болды. Олар:
Халқаралық қаржы корпаратциясы: Халқаралық дамыту ассоциясы:
Инвиститциялары кепілдіктеитін көпжақты агент және Инвистициялық дауларды
реттеуші Халқаралық орталық деп аталады. Бұл бөлімшелер әртүрлі
мүдделер үшін құрылғандықтан олардың әрқайсысының өз жарғысы мен өз
мүшелері бар. ХҚҚДБ – ің президенті аталған бөлімшелерді де президенті
болып табылады, барлық бөлімшелердің қызметтерінің бір атқарушы
директорлар кеңесі басқарады. Барлық бөлімшелердің бас кеңесі
Вашингтонда (АҚШ) орналасқан.
Келісімнің баптарына сәйкес Әлемдік банктің мүше елдердегі
саяси жағдайда басшылыққа алуға құқығы жоқ. Ол тек ғана экономикалық
жағдайды еске алу керек. Банк несие алушы елдер несиені мүмкіндігінше
тиымды қолдануына көмек беруіне тырысады. Сондықтан Банк “байланысты
емес”несиелер береді. Баиланыссыз несиелер тауар мен қызметтерді кез
келген елде сатып алуға мүмкіндік береді. ХҚҚДБ мен Халықаралық дамыту
ассоциациясы (ХДА) алушы елдердің үкіметтеріне еңбек өнімділігінің
өсуі нәтижесінде халықтың өмір деңгейін көтеруге арналған жобалар мен
бағдармаларды іске асыру үшін несиелер береді. Несиелермен қатар
Банк кеңес пен техникалық көмектерді ұсынады. Халықаралық қаржы
корпорациясы мен (ХҚК) Инвистицияны кепілдіктейтін көп жақты
агенттік (ИККЖА) те осы мүдделерді басшылыққа алады. ХҚК дамушы
елдердің өндірістік өнеркәсіп өрындарын қаржыландыратын жеке
инвесторлармен жұмыс істейді. ИККЖА дамушы елдерге салынатын шетелдік
ивестицияларды коммерциялық емес қатерден сақтандыру арқылы тарту
үшін құрылған. Инвестициялық дауларды реттеуші халықаралық орталық
(ИДФХО) Әлемдік Банктің халықаралық инвестициялардың өсуін қамтамасыз
ету мәселесін бөліседі. Оны шетелдік инвесторлар мен қабылдаушы елдер
арасындағы дауларды реттеу арқылы іске асырады. Осы аталған бес
мекеме Әлемдік Банк Тобын құрады.

Әлемдік Банктің бөлімшелері

ХКҚДБ – інің негізі 1945 жылы қаланып, қазір ол 181 елдердің
үкіметтерінің меншігі болып саналады. ХҚҚДБ – ің мүшелігіне текқана
Халықаралық валюта қорына (ХВҚ) мүше елдер ғана қабылданады. Мұның
себебі – ХҚҚДБ – ің мүшелері өздерінің валюталық – қаржылық саясатын
ХВҚ – ың жарғысына сәйкес жүргізуге міндетті. ХҚҚДБ – ге мүшелікке
кіру оның акционерлік капиталына жазылумен қатар жүреді. Акциялардың
саны елдің ХҚҚДБ – ге үлесіне қарай бөлінеді.Бұл үлесті өз кезегінде әр
елдің әлемдік эканомикадағы орнына сәйкес ХВҚ-ны анықтайды. Бұл елдің ХВҚ-
ғы үлесіде болады. Әр ел өз үлесінің аз ғана бөлегін төлейді.Қалған бөлігі
‘кепілдік капитал’ есебіңнде саналып,тек қана ХҚҚДБ-і өз міндеттемелерін
атқара алмаған жағдайда төленеді.Бірақ мұндай жағдай әлі болған емес.
ХҚҚДБ-і қарызды тек төлемдік қабылеті бар қарыз алыушылдарға
беріледі. Олардлың қатьарына үкіметтер, мемілекеттік мекемелр және
мемлекеттік кепілдігі бар жеке меншік кәсіп орындар жатды. Қарыздар елдің
эканомикасына жоғарғы табыс әкелетін перспективалдық жлбаларғағана
беріледі. ХҚҚДБ-берілген қарыздың уақытын қайтып қарамайды және берілген
қарыздарынан еш уақытта зиян шектеген.

Банктің қызмкті пайданы көбеиту емес қарызды эканомиканы
дамыту үшін мүмкіндігінше төмен паиызбен беруге негізделген
Соған қарамастан 1948 ж бері таза таза пайда табуда ХҚКДБ-де
дауыс құқығы елдің жарйялық капиталды үлесімен белгіленді Әр
мемлекетің 250 базистік дауысы болыды да өзінің капиталының
әрбір 1000000 АҚАҚ-на қосымша бір дауысқа ие болады . Шешім
әдете Кеңесте дауыстың жай басымшылығымен жартысынан кем емес
қабылданады Күрделі шешімдер квалификация басымшылықпен 85 %
қабылданады . Қазіргі кезде ұсақ жанашырлар қатарына тек қана дамушы
елдер емес
Бұрынғы социалистік елдердің көбісі жатады, Оларға ХВҚ-ы мен ХҚҚДБ-і қолдау
көрсетеуде,
ХҚҚБ-ің жарғылық капиталы мише елдердің банктің акциаларына жазылуы
қалыпасады Алғашқы кезде ол 10млрд доллардан аспаитын Банк қызыметінің
саны көп дамушы елдерге ауысуына байланысты, оның басқармасы несиелік
ресурстарды көбеитуге мәжбүр
Болды, Осы себеппен 1993ж банктың жазылған капиталды 165 млрд долларға
жетті Сонымен қазыр банк аакцционерлік капиталының көлемі
жағынан дүнежүзілік ең үлкен банкте айналды Акционерлік
капиталды күрт өсуіне қарамай оның төленген сомасы 7% ғана .
Банк облигацияларының қауыпы жоқ друге болады.
Соңғы жылдары әлемдік қаржы рыногында Банк ең Ірі несие алушы болып
саналады Банк несиелік паиызды жоғары денгеиде ұстауға тырысады , өйткені
бұл өз қаржыларын тиімді пайдалануды іздеп жүрген жеке инвесторлардың
мүддесіне сәйкес келеді.
Банк басынан бастап әлемдегі ұзақ мерзімді несиелердің ағымдарына
үлкен ықпал
Етюді. Осы банк арқылы АҚЩ-тың , кейінірек басқа да дамыған елдердің
жеке меншік капиталының Ази,Африка және Латин Америка елдеріне көп
құйылып,1929-1933 жылдардағы әлемдік пен екінші дүниежүзілік соғыстың
салдарынан үзілген капи тел экспортын қайтадан жандандыруға себеп
болды.
ХҚКДБ –ің несиелік ресурстары негізінен халықаралық капитал
рыногынан орта және ұзақ мерзімді қарыздар тарту арқылы қалыптасады
. Бұлардан басқа банк қаржы ресурстарын орталық банк тер мен үкімет
мекемелерінен рыноктық пайызбен алады.
ХҚКДБ-ің рыноктардағы мықты орын қамтамасыз ететін банктің
консервативтік саясаты , Мише елдердің қаржылық көмегі және
рационалдық басқару жүйесі . Банктің есебіне несиелерден басқа мише
елдердің жарнасы, берілген несиелердің пайыздары мен негізгі
қарыздың қайтарымдары да түседі.
ХҚҚДБ-нен несие алатын елдер, Жан басына шаққандағы Америка
долларымен есептелетін жалпы ұлттық өнімнің көрсеткішіне қарай 4
топқа бөлінеді :
1. 5295 $ жоғары
2. 3036 - 5295$
3. 1466 - 3035$
4. 766 - 1465$ (Қазақстан осы топта)1.
Несие алушы елдер белгілі бір себептермен банкке берешектерін
мерзімінен 6 айдан асырып алса , бұндай несиелерге банк
“қорланбайтын несие” деген лауазым береді немесе , егер банктің
мамандары қысқа мерзімде қайтпаған соманың орнын
Толтыруға сенімді болмаса, банкке пайда әкелмейтін несие деп. есептелінеді
Несие қорланбайтын боп табылған күннен бастап төленбеген соманы ағымды
пайдасында көрсетпейді уақытында төленбеген ел баніктен несие Алу құқынан
айрылады Банк уақыты өткен несиені қайтарып алғаннан соң ғана ол кіріс
балансна енгізіледі Шартты бұзған ел болса ұзақмерзім несиелен жақсы мінез
көрсетсе ғана банктен қаитадан несие алуына болады “Несиелік жақсы мінез”
банктің тарапынан жеңілдік пайызбен, болмаса белгілі бір уақыт пайызсыз
несие беру імен ынталандырылды.
Топтық (коллктив тік) қатер Несиеден түсетін мүмкіндік зиянды
қамтамасыз ететін бірлескен қордың есебінен қамтамасыз етіледі. Бұл қорда
әр елдің резерв тік салымы бар. Бұл қордың ресурстары негізгі несие
алушы, болмаса олардың біртобы ұзақ мерзімде олардың біртобы ұзақ мерзімде
өз қарыздарын төлемеген жағыдайда ғана қолданылады.
Банктің пайдасы келесі көқздерден қалыптасады:
1) Берілген несиелерден алынатын пайыздар мен комиссиялық төлемдер;
2) Инвестициялық іс-әрекетінен түсетін пайда;
3) Құнды қағаздар мен операциялардан түсетін пайда;
4) Басқа көздерден түсетін пайдалар.
Түскен пайдадан құралатын қорлар:
-қарызшылар қароызын өтей алмай қалатын қауіптен сақтандыратын арнаулы
қор;
-ьанктың коммерциялық қажеттілігін өтейтін ортақ резевтер.
Бұлар негізінен өткен жылдарда алынған пайдадан құрылады .
Бөлінбеген пайданы бір бөлігі әртүрлі трансферттердің
(төлемдердің) көзі болып табылады.Бұл төлемдерге жататындар :
Халықарылық дамытыу ассоциациясының мүшелеріне қарыздық
ауыртпашылықты жеңілдетугеберілетін төлемдер.
Газа секторының елдеріне берілетін көмек жоқ;
Руандағы көмек қоры;
Боснія мен Герцоговинаға көмек қоры;
Айналған ортаны қорғау қор ;
Бұрынғы Кеңес одағының елдеріне көмек қоры ;

ХДА-ы 1960 жылы , ХҚҚДБ-нің шарттары мен қарыз ала алмайтын кедей елдерге
жәрдем беру үшін құрылған. 1997. ХДА-нан несие алу үшін Жан басына
шаққанда жалпы ұлыттық өнімі 925 доллордан аспайтын ерлердің ғана құқы
болды. Мұндай елдердің саны шамамен 70 – ке жуық. Кейбір төтенше
жағдайларды ХДА – дан табысы атанған елдерде уақытша несие алуына
болады. Мысалы құрлымдық реформа жүргізу үшін ХҚҚДБ-ің шарттары мен несие
ала алмайтын елдер. Кей бір кіші аралдарда орналасқан елдерге де, табысына
қарамай, көмек берілуі мүмкін. ХДА-нің мүшелері ХҚҚДБ-нің топтастыруына
сәйкес үш топқа бөлінеді;
1) 1466-3035 доллар.
2) 766-1465 доллар.
3) 765 доллардан кем.
ХҚҚДБ-ің мүшелерінің бәрі ХДА-ға мише болуға құқы бар. Бүгінгі
күні оллардың саны 160. ХДА –ның ХҚҚДБ-ен айырмасы, оның несиелік қорлары
негізінен дамыған елдерден жарна есебінде түседі. Кей бір дамушы елдер де
оған қаржы береді. ХДА-ның қаражаты ХҚҚДБ-ің таза пайдасынан және
қайтарылған несиелер есебінен де толықтырылады.
ХДА-ың несиелері тек қана үкіметтерге бері леді. Мерзімі 35-40
жылға дейін. Мұндай несиелерден процент (пайыз) алынбайды. Тек қана
атқаратын қызметтері үшін 0,75 % төлем алынады және пайдалалынмаған
несиеден 0-0,5% төлем алынуы мүмкін. Құқықтық және қаржылық тұрғыдан ХДА
дербес ұйым болып саналады, бірақ ол ХҚҚДБ мен ортақ қызыметкерлер алып,
қаржыландылатын жобалары ХҚҚДБ –нің талаптарына сәйкес болуы керек.
Халықаралық қаржы корпоратциясы (ХҚК) 1956 жылы құралды. Оның
атқаратын қызыметі- дамып келе жатқан елдердегі жеке меншік секторын өсіру
үшін ішкі және сыртқы капиталды тарту. ХҚК- ің 174 мүше елдері бар.
Құқықтық және қаржылық жағынан бұл дербес мекеме. Оның өзінің
қызыметкерлері мен құқтық кеңесшілері бар. Бірақ Әлемдік Банк тік әкімшілік
тағы да басқа қызыметтерін пайдаланады.
ХҚК несие беру мен акционерлік капиталға қатысуы арқылы жобаларды
іске асыруға көмектеседі. Басқа көп жақты ұйымдардан айырмашылығы – ХҚК
берген несиелеріне мемлекеттік кепілдікті талап етпейді. Басқа да жеке
меншік қаржы ұйымдары сияқты ХҚК өзінің қаржылық тағы да басқа қызыметтерін
рыноктық баға мен беріп, өзінің пайдасы үшін іс - әрекет етеді. Ол өзінің
әріптестерімен жобаны іске асырудың барлық қаржылық қауіп – қатерін толық
бөліседі.
ХҚК қорлары негізінен мүше елдердің жарнасынан, берілген несиелердің
пайызынан, комиссиялық төлемдерден, дивидендтер мен пайызға қатысудан,
акцияларды сату мен қүұнды қағаз операциялардан түсетін түсімдерден,
депозит тер мен көрсеткен қызыметтерден құралды және халықаралық капитал
рыногынан тартылған құрал – қаржылармен толықтырылады.
Инвестициялық дамуларды реттеуші халықаралық орталық (ИДБХО) 1966
жылы шетелдік инвесторлар мен қабылданушы жақтың арасындығы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.