Міндеттемелер бойынша жауапкершілік шарттары және негіздері

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

І-Тарау Міндеттемелер бойынша жауапкершілік ұғымы, формалары және түрлері

1. 1 Міндеттемелер бойынша жауапкершілік ұғымы . . . 6

1. 2 Міндеттемелер бойынша жауапкершілік формалары . . . 20

1. 3 Міндеттемелер бойынша жауапкершілік түрлері . . . 29

ІІ-Тарау Міндеттемелер бойынша жауапкершілік шарттары және негіздері

2. 1 Міндеттемелер бойынша жауапкершілік шарты құқыққа

қарсы мінез . . . 41

2. 2 Міндеттемелер бойынша жауапкершілік шарты себепті байланыс . . . 44

2. 3 Міндеттемелер бойынша жауапкершілік шарты кінә . . . 48

2. 4 Міндеттемелер бойынша жауапкершілік тұтынушылардың құқығын

қорғау құралы . . . 56

Қорытынды . . . 59

Пайдаланылған әдебиеттер . . . 61

Кіріспе

Азаматтық құқықта құқықтық қатынастарды реттеу үшін міндеттемелер бойынша жауапкершілік колданылады. Міндеттеме талаптарына сәйкес жауапкершілікке тарту құқық бұзушылықты қалпына келтірудің тиімді жолы болып табылады.

Азаматтық құқықта міндеттемелер бойынша жауапкершілік заңға және шартқа сәйкес жүзеге асырылады. Құқық бұзушылық заң талабынан ауытқуы жауапкершілікке әкеп соғады. Азаматтардың және заңды тұлғалардың қүқығын қорғау жауапкершілк арқылы іске асады.

Алайда жауапкершілік заңнан немесе шарттан тыс көзделуі мүмкін. Жауапкершілк заң шеңберінен аспауы тиіс.

Міндеттемелер бойынша жауапкершілік қолдану үшін «жауапкершілік» түсінігін анықтап алуымыз қажет. Жауапкершілік туралы ғалымдардың әр түрлі пікірі қалыптасқан.

Міндеттемелер бойынша жауапкершілік қолдану арқылы әділетке жету үшін барлық жағдайларды қарастырған. Алайда қоғамның даму барысында түсінігі туралы теориялар мен тұжырымдардың жаңа түсінігіне бастама болады.

Азаматтық-құқықтық белсенділік қалыптастыруда мүліктік жауапкершілік иеленуші роль атқарады. Бұл туралы жақында ғана қабылданған Азаматтық кодекстің екінші бөлімі - «ерекше бөлімінде жан-жақты қамтылған. Осы тұрғыдан алып қарастырғанда, азаматтық-құқықтық жауапкершіліктің, соның ішінде әсіресе, мүліктік төлем мақсаты бар мүліктік жауаптылықтың тәрбиелік функциясы айрықша мәнге ие.

Зерттеу тақырыбымыздың мақсаты мен мазмұнын ескере отырып, негізінен, міндеттемені бұзғандық үшін жауаптылықтың тәрбиелік аспектілерін саралап көрелік. Аталған мәселерді зерттеумен айиалысып жүрген қазақстандық ғаллымдар М. Сулейменов, Е. Алауханов, Ғ. Төлеуғалиев, О. Ихсанов және ресейлік ғалым Е. А. Сухановтардың пікірінше азаматтық-құкықтық жауапкершілктің ескерту-тәрбиелік функциясының айқындаушы маңызы зор.

Бәрімізге мәлім, жауапкершілік әлеуметтік өмір аясында адам қоғамның табиғи өмір сүруі үшін қажетті жағдай туғызуға себепті салдарын тигізетін еркіндікті (соның ішінде ой еркіндігінде) қамтамасыз етуге қабілетті, жауапкершілікті адамдардың мінез-құлқын қалыптастыру құралы болып табылады. Олай болса, жауапкершілік пен еркіндік өзара байланысты әрі бір-біріне себепті салдарлық құбылыстар. Еркіндік істің байыбын барлай отырып, дұрыс шешім қабілеттігінен басқа еш нәрсе емес. Еркіндік, немесе шешім қабылдауға жағдай тудырылған болса, жауапкершілікте арта түседі. Еркіндік шектелген, шектелілген жерде жауапсыздыққа, заңға қайшы келетін мінез-құлыққа әкеліп соқтыратын психологиялық деформацияға жол ашылады.

Азаматтық-құқықтық белсенділік қалыптастыруда мүліктік жауапкершілік иеленуші роль аткарады. Бұл туралы жақында ғана қабылданған Азаматтық кодекстің екінші белімі - « ерекше бөлімінде жан-жақты қамтылған. Осы тұрғыдан алып қарастырғанда, азаматтық-құқықтық жауапкершіліктің, соның ішінде әсіресе, мүліктік төлем мақсаты бар мүліктік жауаптылықтың тәрбиелік функциясы айрықша мәнге ие.

Зерттеу тақырыбымыздың мақсаты мен мазмұнын ескере отырып, негізінен, азаматтық - міндеттемелер бойынша құқықтық жауапкершіліктің тәрбиелік аспектілерін саралап көрелік. Аталған мәселерді зерттеумен айналысып жүрген қазақстандық ғалымдар М. Сулейменов, Е. Алауханов, Ғ. Төлеуғалиев, О. Ихсанов және ресейлік ғалым Е. А. Сухановтардың пікірінше азаматтық-құқықтық жауапкершілктің ескерту-тәрбиелік функциясының айқындаушы маңызы зор.

Бәрімізге мәлім, жауапкершілік әлеуметтік өмір аясында адам қоғамның табиғи өмір сүруі үшін қажетті жағдай туғызуға себепті салдарын тигізетін еркіндікті (соның ішінде ой еркіндігінде) қамтамасыз етуге қабілетті, жауапкершілікті адамдардың мінез-құлқын қалыптастыру күралы болып табылады. Олай болса, жауапкершілік пен еркіндік өзара байланысты әрі бір-біріне себепті салдарлық қүбылыстар. Еркіндік істің байыбын барлай отырып, дұрыс шешім қабілеттігінен басқа еш нәрсе емес. Еркіндік, немесе шешім қабылдауға жағдай тудырылған болса, жауапкершілікте арта түседі. Еркіндік шектелген, шектелілген жерде жауапсыздыққа, заңға қайшы келетін мінез-құлыққа әкеліп соқтыратын психологиялық деформацияға жол ашылады.

І. Тарау Міндеттемелер бойынша жауапкершілік ұғымы,

формалары және түрлері

1. 1 Міндеттемелер бойынша жауапкершілік ұғымы

Нарықтық қатынастарға негізделген қазіргі экономикалық жүйеге көшу кезінде шаруашылық қызметінде толық еркіндік жұмыс сонымен бір мезгілде экономикалық қызмет нәтижесі жолында фирмалардың, кәсіпкерлердің, кәсіпкерлікпен, сауда-саттықпен айналысып жүрген барлық адамдардың толық жауапкершілігі талап етіледі. Бұл процесс меншіктің барлық түрлерінің тепе-теңдігіне, меншік қатынастарын белсенді реформалауға сүйенеді. Меншік иесінің дербестігі мен тәуелсіздігі творчестволық белсенділік пен иемділікті дамыта отырып, оның инициативасына, өз мүлкін ұқыптылықпен пайдалануға, сақтауға және жауапкершілігін арттыруға жол ашады. Жауапкершілік бір мезгілде түрлі әлеуметтік байланыстарға тән нәрсе. /13/ Жауапкершілік сезімі адамгершілік санаты (категориясы) болып табылады. Алайда, жауапкершіліктің мүндай қасиеті құқықтың жағынан негізделгенде ғана құқықтық реттіліктің көрінісі ретінде заңдық қасиетке ие. Жауапкершілік ұғымы түрлі аспектілерге жиі қолданылады.

Кейбір жағдайларда міндеттерді, тапсырмаларды, жүктелген жұмыстарды орындау мен оның нәтижелері, өзге жағдайларда олардың бұзылуы, сақталмауы, орындалмауы жөніндегі жауапкершілігі туралы сөз болды. Бірінші жағынан алып қарастырылғанда тұтас құбылыс мінез - құлықтық ондай қылығына тәуелсіз, ал екінші жағынан алып қарастырғанда міндеттердің бұзылуы салдары ретінде туындап тәуелдікке ұшырайды.

Міндеттемелер бойынша жауапкершілік құқық бұзушылықтың алдын алу шарасы. Жауапкершілкке тартылатынын білген борышқор құқық бұзушылыққа жол бермейді. Тәуелсіздік алғаннан кейін кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға кеңінен жол ашылады. Бұл ретте Президент тарапынан бірнеше игі шаралар жасалды. Атап айтқанда, «Кәсіпкерлік қызмет» туралы Президент жарлығы. Көбіне кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырғанда азаматтардың құқықғына нұқсан келеді. Осы кезде азаматтық құкықтық жауапкершіліктің рөлі артады. Кәсіпкердің жауапкершілігі ол кәсіпкерлік кызметті орындауда тәуекелге бел буған кезде пайда болады. /7/

Міндеттемелер бойынша жауапкершілікке тарту үшін оның шарттарына сүйенеміз. Жауапкершілікке тарту үшін осы шарттардың бар болуы жеткілікті. Бұл шарттар туралы жоғарыда біз айтып өттік. Міндеттемелер бойынша жауапкершіліктің мағынасы жылдан-жылға арта береді. Осы түсінік туралы пікірлер тәжірибеде және теорияда ғалымдардың жаңа түсініктерін қалыптастыруға бастау болады.

Бұл біздің қоғамымыздың құқықтық жүйесінің қалыпты орығуында үлкен маңызға ие заңдық жауапкершіліктің аспектілері болып табылады.

Алайда, жауапкершілікті түсінуде көп жағдайда ретроспективті көзқарас белең алады, сондыктан да ол тәртіптің бұзылуы, санкцияны жүзеге асыру (мемлекеттік мәжбірлеу) ретінде ұғындырылады. Оның үстіне тәртіп бұзушылықтағы жауапкершіліктің мән - маңызын ұғынуда екі бағыт тілге тиіс етіледі. /19/ Бұл мәселеге қалам тартқан көптеген авторлар заңды жауапкершілік тәртіп бұзушылар үшін косымша ауыртпалық түсірумен (қолайсыз жеке және мүліктік зардаптар) міндетті орындауға мәжбірлеу деп болжайды, ең бастысы- ол жауапкершілік, сондықтан заңдық, жауапкершілік те - міндет, алайда ол мәжбүрлеу арқылы орындалады. Осыдан кейін, заңдық жауапкершілік адамға тәртіп бұзуға жол бергенге дейін болмайды деген қорытынды жасалады.

Жауапкершілікті ретроспективі көзқарас ретінде түсінудің гносеологиялық себептері неде? Қоғамдық ой-пікір дәстүрінде жауапкершілік жазалаумен, құн алумен байланыстырылады. Құкықтық үғымда, қоғамдық пікір мен ғылым неліктен міндеттеуге, жазалауға, мемлекеттік мәжбірлеу, қылмыстьқ құкықтық шараларға жүгінеді? Құқық тек жарлық пен тыйым салынған тенденцияларға тән қарапайым қүбылыс болғаны ма?

Бірден және кездейсоқ пайда болмаған бұл сауалдарға жауапты жауап гершілік теориясындағ қиғаштық себептерін мемлекеттік құбылыстың тарихи тәжірбелерінен, басқарудың өміршендік, биліктік-әкімшілік, бюрократтық тәсілдерінің белең алу практикасынан іздеу керек. /21/

Біздің құқықтық жүйеміздің қазіргі реформалары ең алдымен оны орнықтыру тәсілдерін жаңғыртуды көздейді. Бұл жерде ең бастысы-гуманизм, әділеттілік бастауларын нығайту, адамдарға деген құрмет сезімін қалыптастыру, олардың заң алдындағы құқықтары мен бостандығын, теңдіктерін қатаң сақта, әркімнің өз әрекеті үшін жауапкершілігінің заңдылығын мойындау.

Зандылықты нормативті-мәжбірлеуді шектен тыс арттырудан сақ болған жөн. Құқықты тар ауқымда ұғыну-құқықтың демократиялық, адамгершілік, гуманистік потенциалының жан-жақты ашылуын, барлық қоғамдық соның ішінде құқықтық кұбылыстарды орталықтандыруды қамтамасыз ете алмайды.

Нақты алғанды құқық-күрделі құбылыс. Оның мазмұны азаматтық-құқықтық жауапкершілік ұғымы, формалары және түрлерінде адамдардың еркін, олардың творчествалық дербестігінің мүмкіндіктерін қамтамасыз ететін компоненттер маңызы мен құқықтың мінез-құлқын механизміне ықпал етуге мүмкіндік беретін ынталандыру және еркін беру нормаларының үлес салмағы арттырылуда.

Сонымен, заңдық жауапкершілік міндеттерді орындалмағаны үшін санкцияларды, айып салуды, жазалауды күшейту жолымен емес, адамдардың келісім - шарт міндеттері мен заңдылықты қатаң сақтаудағы позитивті жауапкершілігін, салалы қатынастарын күшейту жолымен жүргізген жөн. /2/ Бұл жауапкершілікті өркен жайдыратын нақты тарихи даму жолы. Қ. Мұздытаев атап көрсеткендей, жауапкершілік ретроспективі бағыттан перспективі бағытқа ауысуына оның эволюциясының прогрессивті тенденциясы керінеді.

Бұл ретте адамдардың болашақ іс- әрекеттің нәтижелерін алдын - ала аңғару қабілетті емес, олардың қоршаған ораны кайта жаңғыртуға белсенді қатысу жөніндегі ұмтылыстары да есепке алынады.

Бұл жағдайда біз заңды жауапкершілікті моральдық, ішкі жауапкершілікпен шатастыруға қарсымыз. Тек позитивті заңдык жауапкершіліктің бір-бірімен тығыз байланысты моральдық-құқықтық негізі болатына көціл аударғымыз келеді.

Позитивті заңдық жауапкершілікті негіздеуге және онын табиғатын ашып көрсетуге көшпес бүрын қүқықтық тәрбие жүмыстарын тиімді ұйымдастыру ісінде және азаматтық-құқықтық белсенділікті қалыптастыруда методологиялық маңызға ие жауапкершілік үғымына жан-жақты тоқталып өтейік. /11/

Бірден-ақ ашығын айтайық жауапкершілік ұғымы күштеумен және жазалаумен сәйкес келмейді. Сонымем бірге, цивилистердің өзі азаматтық құқықтық жауапкершілікті құқық бұзушылықтың және санкцияны іске асырудың салдары немесе мемлекеттік күшпен қорқыту ретінде түсінбегені жөн.

Біздің социологиялық зертеулеріміз көрсетіп отырғандай респонденттерді 21 проценті жауапкершілікті тар ауқымды ретроспективі деңгейге түсінеді. Бір қызығы сол, респонденттердің арасында қылмыстары үшін бас бостандықтарынан айырылғандар және еңбекпен түзеу мекемелерінің қызметкерлері болды. /4/ Сонымен бірге, қазірге дейін цивилистердің өзі міндеттемелер бойынша жауапкершіліктің белгіленуі деп жазалауды, құқық бұзушылыққа жол бергені үшін сотқа тартылуды және оның санкциялрымен, заңдамлардың мүдделеріне нұқсан келтірумен тығыз байланыстырылады.

Міндеттемені бұзғандық үшін жауаптылыққа тарту үшін оның шарттарына сүйенеміз. Жауапкершілікке тарту үшін осы шарттардың бар болуы жеткілікті. Бұл шарттар туралы жоғарыда біз айтып өттік. Міндеттемені бұзғандық үшін жауаптылықтың мағынасы жылдан-жылға арта береді. Осы түсінік туралы пікірлер тәжірибеде және теорияда ғалымдардың жаңа түсініктерін қалыптастыруға бастау болады.

Олардың пікірі бойынша тәрбиелік ықпалдың ерекшеліктерді құқықтық тәртіп бұзуға мемлекет пен қоғамның айыптауын адамдарға сезіндіру болып табылады. Кейбіреулер азаматтық-құқықтық жауапкершілікте мемлекеттік органдар құқық бұзушыға қолданатын құқықтық нормаларды сақтауға мәжбүрлеу шаралары ретінде бағалайды. Мәжбүрлеу-жауапкершіліктің маңызды белгісі.

Әрине, мәжбүрлеудің мүмкіндігі заңдық жауапкершіліктен міндетті түрде тыс тұрады (сондықтан бұл категориялар бір-біріне сәйкес келмейді), мәжбүрлеу жауапкершіліксіз де бола алады (мысалы реквизиция), жауапкершіліктің мәжбүрлеусіз де жүзеге асуы мүмкін .

Профессор В. М. Хвостов құқықтық мәжбүрлеуді дөрекі, механикалық мағынада түсінбеу қажеттілігіне көңіл аудара келе, істің мәніне баға бергенде құқық нормасын оныц аржағында жағалаудың бір түрі ретінде санкция түрған жаза қорқынышынан атқарылатын мінез-құлық тәртібі деп есептемеу кажет. /14/ Құқық нормасын оның тасасында қалып қоятын талабы міндепі болып табылатын жоғары биліктің құдіреті беделді адамдар тұрғанда ғана мәжбүрлеу сипатына ие болатынын айтады.

Екінші жағынан, мәжбүрлеуді мемлекеттік аппаратың араласуынсыз да жүзеге асыруға болады. Бүл жағдай бірнеше кезекте азаматтық-құқықтық - қатынас нормаларында әділеттілікті талап келеді, міндеттердің орындалуын қамтамасыз етудің заңдық құралы болып табылады.

Азаматтық-құқықтық реттіліктің құқықтық үлес сипаты болғандықтан және құқықтық үлестің қатысты құқықтық қатынастарын екі келетіндігінен азаматтың міндеттерді орындауда басты ынталандырушы күш мәжбүрлеу емес, субъектінің құқықтық қатынастарда субъективті құқықтық жүзеге асыруға ынтасы болып табылады.

Қатынастарда азаматтық-құқықтық ықпал ету механизмі, - деп жазады В. Ф. Яковлев, -құқыктық қатынас субъектілеріиіц мүліктік мүдделері тікелей пайдаланумен сипатталады. /23/ Ынталандырудың заңдық құралы адамдардың субъективті құкықтағы үлесі, қабылданатын міндеттердің эквиваленті болып табылады.

Азаматтық құқық субъектілерінің құқықтық белсенділігін азаматтық нормаларына тән болып келетін мемлекеттік мәжбүрлеудің бүркемелі сипатын ашуға болмайтыны да міне, сондықтан.

Қазіргі жағдайда міндетті белгілеу мен жазаны нақты орындаумен байланысы жоқ қылмыстық жауапкершіліктің сондай формаларын кең қолдануға айқын перспектива ашылып отыр. Қылмыстык жазаны, қоғамдық ықпал ету шараларымен ақырында ауыстырудың жаза қолдану аясын тарылтудың диалектикалық процесі қылмыстык жауапкершілік институтын сақтау кезінде жүзеге асырылуы мүмкін.

Сонымен жауапкершілікті жазалаумем салыстыруга болмайды. Біздің зерттеулеріміз көрсетіп отырғандай, респонденттердің 63% жауапкершіліктің жазалаусыз, мәжбүрлеусіз болатынына сенімді. Заңдық жауапкершілік құқықтық нормаларды орындамағаны үшін жаза қолдануға емес қүқықты мінез-қүлықты, азаматтық- қүқықтық белсенділікті ынталандыру мақсатымен орнықтырылады.

П. А. Варул мен И. Ы. Грязин заңцық жауапкершілік түрғысынан келгенде жауапкершілікті арттыру қажеттігі «өз міндеттерін түбегейлі орындамаған немесе мүлдем орындамаған кінәлі адамдарды қатаң жазалау кажеттігін білдіреді. Мұндай жаза, ақтық нәтижеде, қоғамның әрбір мүшесінің өз міндетерін жақсы орындауда мемлекеттік масштабта қамтамасыз етілуі тиіс. Сонымен, әңгіме жауапкершіліктің тиімділігі жөнінде болып отыр». Мұндай қорытынды тарихи практикамен әрдайым сәйкес келе бермейді.

Мысалы, еңбек тәртібін нығайту жөніидегі 1940 жылгы заңдарды, нақты айтқанда 1940 жылғы 26 маусымдағы КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының «Сегіз сағаттык жұмыс күнімен, жеті күндік жұмыс аптасына көшу туралы жәме жүмысшылар мен қызметкерлердің кәсіпорындар мен мекемелерден өз беттерінше кетуіне тыйым салу туралы» жарлығын қолдану тәжірибесі қатаң жазалау жүйесінің еңбекшілердің инициативасы мен дербестігінің тиімді жүмыс істеуін әлсірететін, жаупсыздыққа әкеліп соғатынын, жазаланғандардың өшіге түсетінін, бүрынғыдан да үлкен тәртіпсіздіктерге жол берілетіндігін көрсетті. Кәсіпорындар басшылары өздеріне артық жауапкершілік алмау үшін мәселелерді өз бетінше шешуден қашқақтайды.

Көріп отырғанымыздай, адамдардың жеке бостандықтарына нүқсанкелтірген жазалау жауапсыздыққа әкеліп соғады.

көрініс табады. Мінез-қүлықтан тыс жауапкершілік те жоқ.

Осыған байланысты Е. В. Черныхтың адамдардың жауапкершілігі мен жауапсыздығы соңынан келетін зардаптардан емес, олардың іс-әрекеттерінен көрінеді деген пікірмен толық келісуге болады. Іс-әрекет сипаты қандай болса, оның зардаптары да сондай.

Егер адамның мінез-құлкы қалыпты болса, жазалау жөнінде мәселе койылмайды, себебі ол жауапты әрі жағымды багага ие. Позитивті жауапкершіліктіц салдары жазалауга ұшыраііды. Жауапксршілікііц теріс аспектісі тәртіптің бұзылунан көрінеді. /19/ Бұл жерде соның салдарынан жазалау көрініс жауапкершілікке тарту, тәртіп бузушыға шара қолдану болып табылады. Заң шығарушының бірінші орынға жазалауды емес, жауапкершілік категориясын қоятыны сондықтан.

Жауапкершілік пен жазалаудың арақатынасы жөніндегі мәселені қорытындылай келе қазіргі жағдайда жауапкершіліктің заңдылық идеяеына көңіл аудару қажет. Жауапкершіліктің заңдылығы жөніндегі ереже жалпы құкықтық сипатқа ие жәие заңдылықтың маңызды. принциптерінің бірі болып табылады. /9/ Жауапкершіліктің заңдылығы бірде-бір құқық бұзушылықтың ашылмай қалуға тиіс емес екендігін және олардың арқатысы үшін жауапты адамдардан есеп талап етілетіндігін білдіреді. Мұндай есептің нәтижесінде жауапты адамның мінез-құлқы айыпталумен жазалауға, жауапкершілік шараларын қолдануға лайықтылығы көрінеді.

Оның үстіне өз іс әрекеттеріне есеп беру міндеттілігі кейбір ағдайда тікелей заңда қарастырылады (Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, 272-бап), кейбір ретте құқықтық негізгі принциптерінен туындайды.

Сонымен, заңдық жауаптыллық - өз іс әрекеттеріне есеп беру құқықтық реттелетін міндеттілік. Респонденттердің 59 пайызы осындай қорытындыға келді.

О. Э. Лейст жауаптылықтың мұндай ұғымымен келіспейтіндігін білдіреді. Ол міндеттілігі арқылы жауап беру, есептесу мүліктік жауапкершіліктіц мазмүмын аша алмайды, себебі келісім -шарт міндеттемелерін бұзушы немесе мүліктік ұғым зиян келтіруші жәбірленушінің алдында жасаған зиянды әрекеттері үшін есеп беріп қана қоймай шығынның орнын толтыруға, айып толеуге заң алдында жауапты.

Iстің шын мәніне келгенде негізделген айып тағылып отырғанда келісім - шарт бүзушының немесе зиян келтірушінің жәбірленушіге жауап ретінде өзініц қызметі, жеткен жетістіктері, қиыншылықтары, кемшіліктер жіберілгендігін, құқық бұзушылықтың жай күйі жөнінде құлаш -құлаш есеп беріп отырып, ал жәбірленушінің шығынды қайтарып алу үшін сотқа немесе арбитражға берудің орнына қарсы жактың есебін оқып отырумен шектеліп қалуы дұрыс па? дейді

Б. Э. Лейст жауаптылық жөніндегі біздіңң үғымымызды түбірмен әжуалуға тырысады: есеп жазылды-жауапкершілкті мойындадың, сонымен іс бітті. Бұл жөнінде не деуге болады?

Алайда, біріншіден, біз кең ауқымды жауапкершілікті теріске шығармаймыз. Екіншіден, жауапкершілікті теріске шығаруын шығармаймыз, олай етсек кең ауқымды жауапкершіліктің ғана барлығы жөнінде үғым қалыптасады. Жауапкершілікті проблемасындағыдағы негізгі кемшілік оның құқық бузушыларға қолданылатын іс-әрекет шаралары болып табылады. /5/

Айталық шығын мен айыпты өндіру - азаматтық қүкыктык жауапкершілік шарасы. Ыкпал ету шарасын колдану көп жағдайда жауапкердің іс-әрекетіне есеп беруіне тікелей байланысты әрі міндетті. Үшіншіден, жауапкершіліктің тәрбиелік - ескертпелік маңызы жөнінде үмытпау керек.

Жауапкершіліктің тәрбиелік мүмкіндіктеріи адамның есеп беріп отыру мүмкіндігі туғызылған жағдайда ғана нақты пайдалануға болады.

Есепті талап-жауапкершіліктің негізгі белгісі әрі маңызды. Есеп берілгешіен кейін жазалау немесе айыптау жүргізіле ме, жоқ па бұл басқа мәселе. Біздің қызметіміздегі басты кемшілік сол, есеп беріп отырудың жиі талап етілмейтіндігі. Бүл жауапсыздыққа әкеліп соғады.

Осы ретте «кімге есеп беру керек» деген мәселе төңірегінде ойланып көрейік. Бүған жауап ретінде әрбір саналы азамат ең алдымен мінез қүлқы туралы өз-өзіне есеп беріп отыруы тиіс деген В. А. Тарховтың түжырымымен толық келісеміз. Бүл жеке адамдардың іске жауапкершілік қатынастарының даму процесін талдау кезінде принципті маңызды мәнге ие болады.

Бүл жерде жауапкершіліктің екі түрін назарда ұстаймыз: қоғам (мемлекет) алдындағы жауапкершілік және үлкен рухани қүндылыққа ие адамның өз-өзіне жауапкершілігі. /24/

Бірінші жағдайда жауапкершшік. пң мақсапары, реформалары мен шаралары мемлекетпен бекітіліп қолданылады (сырттай бақылау) . Екіншіден, жауапкершілік жеке адамның өз-өзін үстап жүру қабілетіне, өзінің өмірдегі орны мен ролін терең сезінуіне, нақтылап айтқанда индивидтің өзінің мінез-құлқын іштей реттеп отыру механизміне тікелей байланысты.

Жауапкершіліктің көрсетілген түрлері бір қатар жағдайда дербес болса да озара диалектикалық тығыз бірлікте.

Оның үстіне ішкі бақылауы жақсы дамыған адамдар қазіргі жағдайда бейімділігін танытады. Олар белсенді, конструктивті мінез-құлқы тұрақты.

Керісінше, сырткы бақылауға бейімделгіш адамдарда қүқықтық белсенділік пен жауапкершіліктің төменгі дәрежесі, азаматтық позициясының солқылдақтығы аңғарылады. Міне сондықтан құқықтық тәрбие қызметінде азаматтардың мінез-құлқының жауапкершілігін қалыптастыру мәселесін шеше отырьш, ішкі бақылауды күшейтуге қол жеткізу қажет.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.