Қазақстан Республикасының жер және өзге заңдары бойынша ауылшаруашылығы мақсатындағы жер нарығының құқықтық табиғатын қарастыру

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:

КIРIСПЕ

Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Адам қоғамының барлық өмiрiнде, оның қалыптасуы мен дамуында жер өте маңызды роль атқарған. Жер адам баласының барлық мұқтаждықтары үшiн керек бiрден-бiр арсенал болған.

Жер - табиғаттың берген сыйы ретiнде, адам қоғамының пайда болуына дейiн болған. Бiрақ, жер өзiнiң еңбектiң жалпы заты қызметiн атқаруы үшiн мiндеттi түрде оны бiреу иемденуi қажет және өндiрiстiк процесiн жүзеге асыруы қажет.

Қазақстан Республикасы өз алдында егемендi ел болғалы қоғамдық қатынастар, соның iшiнде жер қатынастары Қазақстан Республикасының негiзгi заңының нормаларына сай дами бастады. Яғни тәуелсiз жас мемлекетiмiздiң әлеуметтiк-экономикалық, саяси және құқықтық қатынастарының жаңа өмiр талабына сай, дамуы өзiмiз үшiн және болашақ ұрпақ үшiн жоғарыда аталған мемлекетiмiздiң негiзгi қатынастарын қайта реттеп, экономикалық, құқықтық реформаларды қазiргi өмiр талабына сай жүргiзудi талап еттi. Қазақстан Республикасы Президентiнiң айтуы бойынша басты саяси мақсат тұрғысында, әсiресе өтпелi кезеңде экономикалық реформаларды ойдағыдай жүзеге асырудың қажеттi шарты ретiнде тұрақтылықты қамтамасыз ету болып табылады. Сонымен бiрге, өз халқына жолдауында жаңадан қабылданған жер туралы заңның халықты өркениеттi нарыққа алып келмегенiн және аталған заңда жiберiлген кемшiлiктердi тез арада жойып жөнге келтiру керек екендiгiн атап көрсеткен болатын [1] . Мемлекетiмiзде жер қатынастарының дұрыс дамуы елiмiздiң әлеуметтiк-экономикалық, құқықтық дамуына зор ықпалын тигiзетiнiн ұмытпағанымыз жөн. Сол себептi жер қатынастарының реттелуiн мемлекеттен ажыратып алуға болмайды. Мемлекет жер қатынастарын тек құқықпен ғана реттеп отырады, яғни, жер құқық саласы осы жер қатынастарын реттеуде мемлекеттiң негiзгi құралы болып табылады. Қазiргi нарықтық қатынастарға байланысты, жердiң мемлекет меншiгiнен жеке меншiкке өтуi және жеке меншiктегi жерлердiң азаматтық құқықтық мәмiлелер арқылы сатылуы, жалға берiлуi сияқты жүргiзiлiп жатқан қатынастардың барлығы да тек ақылы негiзде жүзеге асырылады. Бұл дамыған нарықтық қоғамның талабынан туындаған заңды құбылыс болып табылады және бұл өте орынды. Себебi, жердiң мемлекет меншiгiнен жеке меншiкке өтуi азаматтардың өздерiнiң рухани-материалдық қажеттiлiктерiн қанағаттандыру болып табылады. Жеке меншiктегi жер учаскесiн әр тұлға заңда көрсетiлгендей иелену, пайдалану және билiк ету құқығын жүзеге асыра отырып, азаматтық мәмiлеге түсу арқылы сатып, өзiне сатып ала алады және шарт бойынша жалға бере алады. Бұл қатынастың барлығыда ерiктi негiзде шарт негiзiнде ақылы түрде жүзеге асырылады. Ал, мемлекет болса сол жеке меншiкке берiлген (сатылған) жер арқылы өзiн қаржыландырса және сонымен қатар, мәжбүрлi түрде салық салу арқылы қаржылық шаруашылығы қызметiн реттеп, жергiлiктi бюджеттердi қаржыландырып отырады. Мемлекет меншiгiндегi жер учаскелерiнiң жеке меншiкке сатылуы бұл тұрғыдан алғанда мемлекетке экономикалық және әлеуметтiк жағынан тиiмдi болып табылады.

Бiздiң елiмiзде жүргiзiлiп жатқан реформалардың мақсаты - жердi өндiрiстiң бiрден-бiр құралы ретiнде пайдалану тиiмдiлiгiн жоғарлату, сонымен бiрге, жердi қорғау шараларын жүргiзудi жоғарғы дәрежеде ынталандыру. Яғни, осы мақсатқа жетудiң бiрден-бiр шарасы жерге ақы төлеу. Жердi және жер ресурстарына ақы төлеу мәселесiн орнату жерге мемлекеттiк меншiктiң бiртiндеп жойылуына және жер учаскелерiн сату-сатып алу және азаматтық құқықтық мәмiлелердiң объектiсi ретiнде қарауға мүмкiндiк туғызады. Яғни, жер учаскесін қоршаған ортаның бір элементі ретінде танудан басқа, жердің белгілі бір экономикалық құндылық екені жер реформасының нарық талабына сай дамуының нәтижесі екені нақты анықталып отыр. Бүгінгі күнде елімізде меншіктің барлық нысанының тең құқықты дамуы үшін барлық жағдайлар жасалған және жер жылжымайтын мүлігінің нарығы да белсенді түрде дамып отыр. Мысалы: қазіргі таңда Қазақстан Республикасының жалпы жер қорының 589, 9 га жерді алып жатқан 3 млн. жер учаскесі Қазақстан Республикасы азаматтарының және мемлекеттік емес заңды тұлғаларының жеке меншігінде. 2005 жылдың 1 қарашасына берілген мәліметтер бойынша ауылшаруашылық мақсатындағы жерлерден 3, 2 млрд. тенгеге 6, 4 мың гектар жер учаскесі жеке меншікке берілген. Бір гектардың орта бағасы 20, 2 мың теңгені құрап отыр. Қазақстан Республикасы Жер кодексі қабылданып ауылшаруашылық мақсатындағы жерлерге жеке меншік құқығын заңдастырғаннан бері екі жыл ішінде ауылшаруашылық мақсатындағы жер қорының небары 0, 17 пайызы сатылған [2] . Әрине бұл төмен көрсеткішті сәйкес деңгейге көтеру үшін жер айналымының дамуына барлық құқықтық, экономикалық жағдайлар жасалуы тиіс. Жағдай жасаудың алғышарты жеке меншікке берілетін жер учаскесінің экономикалық құндылығын анықтау. Жердiң шаруашылық құндылығын анықтау мәселесi жер учаскесі үшін төленетін төлемақының мөлшеріне де тікелей байланысты болып отыр. Мұның барлығы жердi пайдалану мен қорғау үшiн ақы төлеудi құқықтық реттеудi қамтамасыз ететiн жер заңдарының дамуына объективтi түрде әсер ететiн факторлардың бiрi болып отыр. Сонымен бiрге, қазiргi таңдағы нарық жағдайында жерге ақы төлеу мәселесi кез-келген тұлғаны алаңдатар шаралардың бiрi. Сол себептi, жазылған нақты жұмыстың өзектiлiгi - Қазақстан Республикасында жердi пайдалану мен қорғау үшiн ақы төлеудi құқықтық реттеу қажеттiлiгiнiң туындауымен байланысты.

Тақырыптың зерттелу деңгейi . Отандық заң ғылымында жер құқығы қатынастарының мәселесін Б. Ж. Әбдірайымов, С. Б. Байсалов, Д. Л. Байделдинов, А. Е. Бектұрғанов, А. Е. Еренов, Н. Б. Мұхитдинов, М. С. Сахипов, А. С. Стамқұлов, С. Ш. Тюлеубекова, К. А. Шайбеков зерттеді.

Шетел азаматтары мен ұйымдарының жерді пайдалану мен қорғау құқығының жекелеген сұрақтары А. Е. Бектұрғановтың, Н. Б. Мухитдиновтың, Д. Л. Байдельдиновтың және өзге отандық ғалымдардың жұмысында қарастырылған.

Жер реформасының қазіргі мәселелері Л. К. Еркінбаеваның, С. Т. Күлтелеевтің, Л. Н. Насырованың, А. Төкеевтің, Е. Ш. Рахметовтың, А. Х. Хаджиевтің еңбектерінде көрініс тапты. Қазақстан Республикасында жерді сақтап қоюды құқықтық ретту мәселелеріне арналған кешенді монографиялық деңгейдегі еңбектер жоқтың қасы.

Дипломдық жұмыс объектісі жерді сақтап қоюды құқықтық реттеу аясындағы қоғамдық қатынастары болып табылады.

Дипломдық жұмыс пәні ретінде жерді сақтап қоюды жүзеге асырудың құқықтық тетігі танылады.

Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізіне қоғам мен табиғаттың өзара әрекеті, мемлекет пен құқық туралы ілімдер, жалпы танылған жер заңдарының қағидалары мен жерді пайдалану мен қорғау ережелері, жер қатынастары саласындағы конституциялық ережелер қызмет етеді. Дипломдық жұмыс нәтижелерін қол жеткізу үшін ғылыми-танымдық сипаттағы салыстырмалы-құқықтық, қисындық, жүйелік, тарихи және басқа әдістер қолданылды.

Дипломдық жұмыстың нормативтік базасы Қазақстан Республикасы Конституциясы, Қазақстанның жер және өзге де қолданыстағы заңдары, зерттеу тақырыбына қатысы бар нормативтік құқықтық актілерді қамтиды.

Нақты жұмыстың мақсаты болып, Қазақстан Республикасының жер және өзге заңдары бойынша ауылшаруашылығы мақсатындағы жер нарығының құқықтық табиғатын қарастыру болып табылады.

Жұмыстың мақсатына сәйкес, оларға жету үшін келесідей міндеттер қойылған:

Қазақстан Республикасында ауылшаруашылығы жер аукциондарының көрінісі болып табылаты жер нарығының түсінігі және құқықтық белгілерін анықтау;
Жер нарығының құрамдас бөліктері болып табылатын жердің кадастрлық бағалалу құнын, жердің нарықтық құнын және жерді жалдау ақысын құқықтық реттеу мәселелерін айқындау;
Жер аукциондарының түрлерін және олардың ерекшеліктерін анықтау.

Диплом жұмысы кіріспе, негізі екі тараудан және қорытынды бөлімнен тұрады. Қорытынды бөлімде дипломдық жұмыс бойынша осы саладағы заңдарды жетілдіру мақсатында өз ұсыныстары мен пікірлерін берген.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МАҚСАТЫНДАҒЫ ЖЕРЛЕРДІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЫАуылшаруашылық мақсатындағы жерлердiң түсiнiгi, түрлерi және құрамы

Жер - тұтастай алғандағы адамзат үшін қажетті және басты материалдық ресурс болып табылады. Аталған бұл термин көп қырлы болып табылады және бірнеше мағынада қолданылады:

Жер кең мағынада алғанда Жер шары ретінде түсініледі.
Жер адамның өмір сүретін ортасы және табиғи байлықтардан, жер бедерінен, ландшафттардан құралатын Жер шарының қабаты ретінде.
Жер жер құқығының реттеу пәні ретінде. Бұл тұста біз жер деген түсініктің астарынан табиғи ресурстарды, ауыл және орман шаруашылық өндірістерінің басты өндіріс құралы, құрылыстар, құрылымдар және басқа да объектілер салу үшін қажет болып табылатын кеңістіктің базис деген мағыналарды көре аламыз.

«Табиғаттың бір бөлшегі бола отырып жер басқа да табиғи объектілер секілді жердің құнарлылығы мен өнімділігі секілді ерекше биопотенциалға ие болып табылады және бұл халықтың баға жетпес құндылығы» - деп көрсетеді Б. В. Ерофеев өз еңбегінде [3] . Мүмкін сондықтан да болар жер құқығы барлық жер пайдаланушылар мен жерге деген меншік құқығын иеленушілерге оларға берілген жер учаскелерін тиімді және ұқыпты пайдалануға міндеттейді.

Қазақстан Республикасының Жер кодексінің 97-бабы ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлерді ауыл шаруашылығының қажеттері үшін берілген немесе осы мақсаттарға арналған жерлер ретінде бекітіп берген. Бұл жер санаттарының ішіндегі ең негізгі жер санаты болып табылады. Оның басты ерекшелігі болып жердің өндіріс шикізаттары мен адамдар мен жан-жануарларға қажетті азықтардың басты құралы болып табылатындығында.

Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер өздерінің асқан бір маңыздылығына орай ерекше қорғалуды қажетсінеді. Осы аталған жерлердің құқықтық режимін қарастырмас бұрын, «жердің құқықтық режимі» дегеннің өзі не екендігін анықтап алу өте бір үлкен маңыздылыққа ие болып табылады.

Ерекше құқықтық режим объектісі болып ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлер, босалқы жерлер, су қоры жерлері, орман қорының жерлері, өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс жері және ауыл шаруашылығынан өзге мақсатқа арналған жер, елді мекен жерлері, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлері танылады.

Жалпы және ерекше режим деп жерлерді бөлуге байланысты жердің белгілі бір санатында оның мақсатына сай келмейтін басқа да алқаптардың болуы мүмкін. Мәселен, ауыл шаруашылығы мақсатында пайдаланылатын жерлердің аумағында ауыл шаруашылық сипатына жатпайтын жерлер де болуы мүмкін (мысалы, көлік, байланыс және т. б. жерлер), ал ауыл шаруашылығы сипатына жатпайтын жерлерде - ауыл шаруашылығы жерлері орналасуы мүмкін [4] .

Ресей жер құқығы теориясының көрнекті болып табылатын өкілдерінің бірі Б. В. Ерофеевтің көзқарасы бойынша мұндай жағдайларда құқықтық реттеудің ерекшелігі келесідей болуы тиіс: қарама-қарсы мақсатта пайдаланылатын жерлердің үлесіне келетін жер алқаптарына сол алқаптың құқықтық режимі таралады. Мысалы, ауыл шаруашылық пайдаланудағы жерлерге ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлердің артықшылықтары таралмайды, себебі қала шеңберіндегі ауыл шаруашылық алқаптары сол қаланың режиміне бағынады және де қаланың Бас жоспарына сәйкес кез келген жағдайда қала құрылысы үшін пайдаланып кетуі мүмкін.

Біздің ойымызша, құқықтық режимнің келесі объектісі ретінде жерді пайдаланудың мемлекеттік реттеу тәртібін атау орынды болып табылады.

Құқықтық режимнің элементінің қатарына сонымен қатар мемлекеттің бекіткен жер режимін сақтауға міндетті болып табылатын жер қатынастарының субъектілерінің ортасын қосуға болады.

Құқықтық режимнің басты элементі болып осы режимнің өзін құқық бұзушылықтардан сақтайтын шаралардың жүйесі танылады.

Сонымен, құқықтық режим дегеннің астарынан жердің заңмен бекітілген оларды есепке алу, мониторинг, пайдалану және қорғаудың тәртібін түсінуіміз керек.

Ауыл шаруашылық мақсатында пайдаланылатын жерлердің құқықтық режиміне келер болсақ, ол бірнеше элементтердің бірігуінен тұрады. Олардың бірі - осы тәртіп таралатын құқықтық реттеу объектісі болып табылады. Ол, әдеттегідей, жалпы, тектік және нақты болып бөлінеді.

Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер, біз жоғарыда атап кеткендей, ауыл шаруашылығының қажеттері үшін берілген немесе осы мақсаттарға арналған жерлер болып табылады.

Жердің мақсатына сәйкес пайдаланылуы ретінде осы санаттағы жерлердің негізгі пайдаланылу мақсатын айтамыз. Осыған қарамастан, бұл санаттағы жерлерге ауыл шаруашылығын жүргізу үшін қажетті болып табылатын құрылыстар салуға жол беріледі (мысалы, өңдейтін өнеркәсіптер, шаруашылық техникаларының қажетіне салынған гараждар және т. б. ) .

Жер алқаптары құқықтық реттеудің нақты объектісі болып табылады. Ол дегеніміз тікелей мақсатына сәйкес пайдаланылатын жер учаскесін білдіреді.

Ауыл шаруашылығы мақсатында пайдаланылатын жерлердің мақсатына сәйкес қолданылуы туралы айта отырып, біз «нақты мақсатына сәйкес пайдалану» деген терминді айналып өте алмаймыз. Оның астарынан біз жерді шаруашылық пайдаланудың басқа нысандарына жол бермей отырып пайдалану деген мағынаны түсінеміз. Бұндай жерлерде жоғарыда атағандай ауыл шаруашылық объектілерін, құрылыстарын салуға жол берілмейді, себебі бұл жерлер ерекше ауыл шаруашылығы өнімдерін егуге және олардың жаңа тұқымдарын алуға арналған.

Ауыл шаруашылық жерлердің құрамына белгілі бір шаруашылық мақсаттарға қолдануға болатын жерлер: жайылым, жайлау, шабындық және т. б. жерлер кіреді. Осы аталғандардың барлығы ауыл шаруашылық жерлерінің маңызды тұстарын көрсететіні анық.

Ары қарай айтар болсақ, ауыл шаруашылық мақсатында пайдаланылатын жерлердің қатарына ауыл шаруашылық объектілері орналасқан жерлерді айтуға болады. Олар: фермалардың, ферма қожалықтарының және тағы басқа ауыл шаруашылық ұйымдарының шаруашылығын жүргізуге қажет болып табылатын жерлер.

Соңғысы, жердің бұл санатында сонымен қатар жыра, балшықты жерлер сияқты жерлердің болуы да әбден мүмкін. Бұндай жерлердің құнарлылықтарын арттыру қажет, мемлекет ол жерлерді өнімді жер қатарынан шығарып алмас үшін бірқатар іс-шаралар жасайды. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің жердің басқа санаттарына өтіп кетпесі үшін жасалатын іс-шаралардың маңыздылығы күн өткен сайын артуда.

Жерді өнімді жер қылатын құрамы - ерекше құрылыс типіне ие жердің беткі қабаты болып табылады. Жердің беткі қабаттарының құрамында құнарлы заттардың (мысалы, гумус және т. б. ) болуына қатысты олардың құнарлылығы да өзгеріп отырады. Сәйкесінше, құнарлылығына байланысты ол жерлердің сапасы, өнімділігі, сонымен қатар бағасы түрлі болатындығы рас. Жердің сапалық бағасы жөніндегі мәліметтер жер кадастрында орын алады.

Өкінішке орай Қазақстан Республикасындағы қазіргі жағдайға сәйкес жылдан жылға ауыл шаруашылық мақсатындағы жердің көлемі қысқаруда. Бір уақытта бұзылуға ұшыраған жерлердің шеңбері кеңеюде. Сондықтан да осы ауыл шаруашылық жерлерінің сақталуын бақылау, оны шаруашылық пайдаланудың тәртіптерін сақтау, жер қабатының құнарлылығын арттыру бойынша жұмыстар жүргізу, жер заңнамасын қатаң сақтауды қадағалау ерекше маңызға ие болып отыр [5] .

Ауыл шаруашылық мақсатында пайдаланылатын жерлердің құқықтық жағдайына тоқталып кетейік. Ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге қатысты бекітілген құқықтық режимнің негізгі мақсаты ауыл шаруашылық айналымынын осы жердің шығып кетуіне жол бермеу, оны анағұрлым тиімді түрде шаруашылық мақсатта пайдалана отырып, оның өнімділігін арттыру және көлемін ұлғайту болып табылады.

Қазақстан Республикасының 2003 жыл 20-шілдеде қабылданған Жер кодексінің анықтайтын ең басты қағидасы: жер кадастрының берген мәліметтеріне сәйкес ауыл шаруашылығына жарамды деп танылған жерлер ең біріншіден ауыл шаруашылығының пайдаланылуына берілуге жатады (бұл жерде уәкілетті жергілікті мемлекеттік органдардың пайдалануға, жалға, өмірбойлық иеленуіне, меншігіне беруге байланысты сөз қозғалып отыр) .

Заң шығарушы ауыл шаруашылығы мақсатында пайдаланылатын жерлердің табиғи құрылымына және экономикалық мақсаттылығына сәйкес оларды бірнеше түрге бөлуді көздегендігін айту керек. Ауыл шаруашылығы алқаптарына егістіктер, тыңайған жер, көп жылдық екпелер егілген жер, шабындықтар мен жайылымдар жатады. Ауыл шаруашылығы алқаптарының бұл құрамындағы жерлердің арасынан сонымен қатар сол аймақ үшін ерекше құнды болып табылатын жерлер және де ғылыми-зерттеу мекемелерінің, оқу орындарының тәжірибе жүргізу жерлерін де бөліп қарастыруға болады.

Ауыл шаруашылық алқаптарына жер заңнамасында берілген түсініктерге тоқталып кетейік. Қазақстан Республикасының Жер кодексінің 97-бабының 4-бөлімінде осы түсініктер бекітілген.

Егістік - жүйелі түрде өңделетін және көп жылдық шөптердің егістігін қоса алғанда, ауыл шаруашылығы дақылдарының егістігіне пайдаланылатын жер учаскелері, сондай-ақ сүрі жер. Алдын ала егілетін дақылдардың егістігі орналасқан (үш жылдан аспайтын уақыт аралығында), түбегейлі жақсарту мақсатында жыртылған шабындықтар мен жайылымдардың жер учаскелері, сондай-ақ басқа бақтардың егіске пайдаланылатын қатар аралығы егістікке жатпайды.

Тыңайған жер - бұрын егістік құрамында болған және күзден бастап бір жылдан аса ауыл шаруашылығы дақылдарын егуге пайдаланылмайтын және пар айдауға әзірленбеген жер учаскесі.

Көп жылдық екпелер - жеміс-жидек, техникалық және дәрі-дәрмек өнімдерінің түсімін алуға, сондай-ақ аумақты сәндеп безендіруге арналып қолдан отырғызылған көп жылдық ағаш, бұта екпелеріне пайдаланылатын жер учаскелері.

Табиғи шабындықтар мен жайылымдар - шөп егу арқылы жаңадан отайған шабындық және жайылым учаскелері.

Суландырылған жайылымдар - тиісті мал басын сапасы ойдағыдай сумен қамтамасыз ете алатын су көздері (көлдер, өзендер, тоғандар, апандар, суару және суландыру каналдары, құбырлы немесе шегінді құдықтар) бар жайылымдар.

Қазақстан Республикасында соңғы мәлiметтер бойынша, ауылшаруашылығы мақсатындағы жер мемлекет жер қорының 180, 8 млн. гектар жерiн немес 67 пайызын алып жатыр [6] .

Ауылшаруашылығы жер нарығы туралы заңдардың даму тарихы: құқықтық аспект.

Көп елдерде жер нарығ5ы жы және оның құқықтық реттелуінің санғасырлық тарихы бар. Жер айналысының құқықтық реттелуіне кез келген дамыған қоғамда әрдайым үлкен мән берілген. Шынайы ғылыми-құқықтық зерттеу міндетті түрде теоретикалық ережелерді тарихи зерттеу, заңи құрылымдар және құқық қолдану тәжірибесіне негізделуі тиіс. Бұл мәселеде жер нарығының құқықтық реттелуі ерекшеленбейді. Құқықтық ғылым жиналған тәжірибенің ішіндегі ең жақсысын анализдеу мен синтездеусіз өмір сүре алмайды. Бай заңи мұраны терең шығармашылық түсіну, сөз жоқ, қазіргі заманғы ғылымның маңызды, қажетті және міндетті мақсаты болып табылады. Жер құқығының ары қарай дамуына, жаңа білімдерді алуға, қоғамдық қаынастарды құқықтық реттеуді жүйелендіруге, жер нарығының құқықтық реттеудің функциялануы мен дамуының заңдылықтарын анықтауға тарихи білімдер қажетті.

Аталғанның барлығы жер нарығының тарихи зерттелуінің қажеттілігін анықтайды. Жер құқығының көрнекті маманы Абдраимов Б. Ж. -дің айтуы бойынша: «Жер даулары өткір сипатта блады, олардың дұрыс және уақытылы шешілуіне кез келген қоғамның дамуы және көркеюі байланысты болады. Олар әрдайым тек заңгер-ғалымдардың ғана емес, мемлекеттік және қоғамдық қызметкерлердің назарын аударды» [7] .

Қазақстанның Ресей құрамына кіргенге дейінгі жер айналысы. Қазақстанда жер айналысын реттеудің үлкен тарихы бар. Жер айналысының сипатына, оның мәніне, нысанына түрлі факторлар - табиғи-климаттық жағдайлар, мемлекеттің географиялық-кеңістіктік орналасуы, өндірістік қатынастардың дамуының деңгейі, және т. б. әсер еткен және әлі де әсерін тигізуде. Мұның бәрі Ресей құрамына енгенге дейнгі Қазақстанда бар болған жер айналысына да әсер етті. Аталған кезеңдегі жер айналысының негізгі әсер етуші факторы болып қазақтардың көшпенді өмір сүруі табылады. Қазақтардың заңдық көзқарастары бойынша жерге жеке меншік құқығы 19-шы ғасырға дейін болмады. Жер заңдық тұрғыдан рулар мен қауымдастықтардың ортақ меншігі деп есептелген. Шын мәнінде жердің нағыз иегерлері болып билер және басқа да феодалдар табылды, 18-ші ғасырдың өзінде қыстаулар жеке феодалдардың жеке меншігінде болды.

Кез келген қоғамда, өндірістік қатынастардың дамуы деңгейіне тәуелсіз, ең маңызды мәселелердің бірі болып жерге меншік туралы мәселе табылды. Бұл Қазақстанға да тән.

Қазақ қоғамының бүкіл тарихында ең жақсы жайылымдар үшін таласта руаралық тартыстарды және әлеуметтік қарама-қайшылықтарды тудырған өндірістің жалғыз және басты шарты жер болған. Мәлім болғандай, Сырым Датұлының бастауымен болған халық көтерілісінің және Ішкі Ордадағы шаруалар көтерілісінің негізгі себептерінің бірі болып аграрлық қатынастар табылды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.