Мотивацияны зерттеудегі негізгі тәсілдер
1. Мотивацияны зерттеудегі негізгі тәсілдер
2. Түрткі мотивация . мотивациялық аясы
3. Мотивация құрылымы
2. Түрткі мотивация . мотивациялық аясы
3. Мотивация құрылымы
XIX ғасырдың соңында отандық педагогикалық психологияда П.Ф. Каптерев көрсеткендей, педагогикалық іс-әрекеттің табысты болуының маңызды факторларының бірі мұғалімнің «тұлғалық сапалары» болып табылды. Мақсатқа ұмтылу, табандылық, еңбек сүйгіштік, қарапайымдылық, бақылампаздық сияқты сапалардың міндетті болуы аталынып өтіледі. Тапқырлықтың болуы, сонымен қатар шешендік қабілеттер, артистік мінез ерекше атап көрсетіледі. Әсіресе, эмпатияға әзір болу маңызды, яғни оқушылардың психикалық күйлерін түсінуге, көңіл-күйге ортақтасуға әзір болу және әлеуметтік өзара әрекеттесуге қажеттілік маңызды. Зерттеушілер тарапынан педагогикалық әдепке үлкен мән беріледі, оның көрінісінен мұғалімнің жалпы мәдениеті және оның педагогикалық іс-әрекетінің жоғары кәсіпқойлығы байқалады.
1. Зимняя «Педагогикалық психология» Алматы, 2004 ж. 142 -147 бет
2. М.Мұқанов «Жас ерекшелігі және педагогикалық психология» Алматы 1989 ж.
3. Немов Р.С. «Психология» ІІ том Москва, 1998 жыл.
2. М.Мұқанов «Жас ерекшелігі және педагогикалық психология» Алматы 1989 ж.
3. Немов Р.С. «Психология» ІІ том Москва, 1998 жыл.
Педагогикалық іс-әрекет субъекті құрылымындағы тұлғалық сапалар
Педагог тұлғасы сапаларының жалпы анықтамасы
XIX ғасырдың соңында отандық педагогикалық психологияда П.Ф. Каптерев
көрсеткендей, педагогикалық іс-әрекеттің табысты болуының маңызды
факторларының бірі мұғалімнің тұлғалық сапалары болып табылды. Мақсатқа
ұмтылу, табандылық, еңбек сүйгіштік, қарапайымдылық, бақылампаздық сияқты
сапалардың міндетті болуы аталынып өтіледі. Тапқырлықтың болуы, сонымен
қатар шешендік қабілеттер, артистік мінез ерекше атап көрсетіледі. Әсіресе,
эмпатияға әзір болу маңызды, яғни оқушылардың психикалық күйлерін түсінуге,
көңіл-күйге ортақтасуға әзір болу және әлеуметтік өзара әрекеттесуге
қажеттілік маңызды. Зерттеушілер тарапынан педагогикалық әдепке үлкен мән
беріледі, оның көрінісінен мұғалімнің жалпы мәдениеті және оның
педагогикалық іс-әрекетінің жоғары кәсіпқойлығы байқалады.
Тұлғаның кәсіби-педагогикалық сапалары
Педагогты іс-әрекет субъектісі ретінде қарастыруда зерттеушілер
кәсіби-педагогикалық сапаларды бөледі, олар қабілеттерге өте жақын және
өзіндік тұлғалық болуы мүмкін. Маңызды кәсіби сапаларға А.К. Маркова:
педагогикалық эрудиция, педагогикалық мақсатты ұйғару, педагогикалық
(практикалык және диагностикалық) ойлау, педагогикалық түйсік,
педагогикалық суырып салушылық, педагогикалық бақылампаздық педагогикалық
оптимизм, педагогикалық тапқырлық пелагогикалық болжау және педагогикалық
рефлексияны жатқызады. Осы сапалардың қабілеттер түсінігіне жақын болуын
А.К. Маркованын өзі растап, олардың кейбіреуін дәл солай анықтайды. Мысалы,
педагогикалық мақсатты ұйғару бұл мұғалімнің қоғамдық мақсат пен өз
мақсаттарынан қосынды өндіру, және содан соң оларды оқушыларға қабылдау мен
талқылауға ұсыну қабілеті-, [129, 20 б.]; педагогикалық бақылампаздық бұл
адамды мәнерлі қимылдары арқылы кітап оқығандай оқу қабілеті [129, 24 б.]
(перцептивті қабілеттер). Осы саплардың (қабілеттердің) көпшілігі тікелей
педагогикалық іс-әрекеітің өзімен байланыстырылатыны маңызды.
А.К. Маркова сияқты, педагогтың кәсіби маңызды сапаларын қарастыра
отырып (педагогикалық бағыттылық педагогикалық мақсатты ұйғарушылық,
педагогикалық ойлау, педагогикалық рефлексия, педагогикалық әдеп), Л.М.
Митина [142] Н.В. Кузьмина бойынша, педагогикалық қабілеттердің есім
деңгейімен байланыстырады: проективті және рефлексивтілік. Л.М. Митина
зерттеулерінде, мұғалімнің елуден артық педагогикалық қасиеттері бөлінген
(кәсіби маңызды сапалар да, сондай-ақ өзіндік тұлғалық сипаттамалар да).
Осы қасиеттердің тізімін келтірейік [142, 21 б.]: сыпайылық ойлампаздық,
талғағыштық, әсерленгіштік, тәрбиелілік, зейінділік, шыдамдылық пен өз
өзіне ие болу, мінез-құлық иілгіштігі, азаматтылық адамшылық, іскерлік,
тәртіптілік, мейірімділік, адал ниеттілік, идеялық сенімділік,
бастамашылық, адалдық, ұжымшылдық, сыншылдық, логикалық, балаларға деген
сүйіспеншілік, бақылампаздық, табандылық, жауапкершілік, қайырымдылық,
жинақылық, үйірлік, саяси саналылық, адамгершілік, патриоттық, шыншылдық,
педагоикалық эрудиция, алды-артын ойлағыштық, принципшілдік, өз бетіншілік,
өзіне сын көзбен қараушылық, кішіпейілділік, байыптылық, батылдық, өзін-
өзі жетілдіруге ұмтылу, әдептілік, жаңалық сезу, өзінің абыройлық сезімі,
жітілік, эмоционалдылық. Осы қасиеттердің жалпы тізімі үздік мұғалімнің
психологиялық портретін құрайды. Осы портретттің өзегі, желісі өзіндік
тұлғалық сапалар болып табылады: бағыттылық талап ету деңгейі, өзін-өзі
бағалау, Мен бейнесі.
Педагогикалық іс-әрекет субъекті құрылымындағы тұлғалық бағыттылық
Н.В. Кузьмина бойынша, тұлғалық бағыттылық кәсіби-педагогикалық іс-әрекет
шындарына жетудің маңызды субъективті факторларының бірі болып табылады.
Жалпы психологиялық мағынада тұлға бағыттылығын тұлға іс-әрекетін
бағдарлаушы және бар ситуацияларға тәуелді емес тұрақты мотивтер жиынтығы
ретінде анықтайды. Тұлғалық бағыттылық адамның дүниетанымы көрінетін
қызығушылықтармен, бейімділіктермен, сенімділіктермен, идсалдармен
сипатталады [179, 230 б.]. Педагогикалық іс-әрекетке қатысты осы
анықтамалардың түсініктік мазмұнын кеңейте отырып, Н.В. Кузьмина оған тағы
да шәкірттердің өзіне, шығармашылыққа, педагогикалық мамандыққа
қызығушылықты онымен айналасуға бейімділікті, өз қабілеттерін саналы
түсінуді қосады.
Іс-әрекеттің негізгі стратегиясын тандау Н.В.Кузьмина бойынша,
бағыттылықтың үш типін шарттайды: шынайы педагогикалық, формалды
педагогикалық және жалған педагогикалық. Бағыттылықтың тек бірінші типі
ғана педагогикалық іс-әрекетте жоғары нәтижеге жетуге ықпал етеді. шынайы
педгогикалық бағыттылық, шәкірт тұлғасын оқытылып отырған пән құралдарымен
қалыптастыруға деген, тасымалдаушысы педагог болып табылатын білімге деген
шәкіртте бастапқы қажеттілікті қалыптастыру есебімен пәнді қайта
құрылымдауға деген тұрақты мотивацияда болып отыр [100, 16-176.].
Шынайы педагогикалық іс-әрекеттің негізгі мотиві педагогикалық іс-
әрекет мазмұнына деген қызығушылық болып табылады (Н.В. Кузьмина
мәліметтері бойьшша, ол 85% педагогикалық жоғары оқу орны студенттеріне
тән). Педагогикалық бағыттылыққа оның жоғарғы деңгейі ретінде табиғи
бейімділік қосылады, ол өзінің даму процесінде таңдап алынған іс-әрекеттегі
қажеттілікпен байланыстырылады. Дамудың осы жоғарғы сатысында - табиғи
бейімділік - педагог өзін мектепсіз, өз оқушыларының іс-әрекетінсіз және
өмірінсіз елестете алмайды (Н.В. Кузьмина).
Педагогикалық іс-әрекет субъекті құрылымындағы
кәсіби өзіндік сана сезім
Мұғалімнің тұлғалық мінездемесінде кәсіби пеадгогикалық өзіндік сана-
сезім қомақты рөл атқарады, оның құрылымына А.К. Маркова бойынша,
мұғалімнің педагогикалық мамандықтың нормаларын, ережелерін, модельдерін
саналы түсінуі, кәсіби ұстанымның, мұғалім еңбегі тұжырымдамасының
қалыптасуы; өзін кейбір кәсіби үлгілермен теңестіру, сәйкестендіру; өзін
басқа, референтті адамдармен бағалау; өзін-өзі бағалау кіреді, оның ішінде
бөлінетіндер: а) когнитивті аспект, өзін, өз іс-әрекетін саналы түсіну; б)
эмоционалды аспект. Мұғалімнің өзін-өзі бағалау құрылымы қай кезде оңтайлы?
Яғни, мұнда өзекті және рефлексивті өзін-өзі бағалау арасындағы ең аз
айырмашылықтар, өткенді шолатын өзекті және идеалды өзін-өзі бағалаулар
арасындағы ең жоғары айырмашылықтар бейнеленген кезде [129, 45 б.] және
позитивті Мен-тұжырымдаманың жасалуы белгіленген кезде оңтайлы. Мұғалімнің
позитивті Мен-тұжырымдамасы тек оның іс-әрекетіне ғана емес, сондай-ақ
оқушылармен өзара әрекеттесудің жалпы климатына да әсер етеді.
Адамның педагогикалық іс-әрекетке сәйкестілігі
Тұлға құрылымында түсінік берілген, педагогикалық іс-әрекет
субъектінің сапаларын қарастыру, индивидтік, туа берілген және өзіндік,
өмір барысында жинақталған тұлғалық сапаларды педагогикалық іс-әрекет
ерекшеліктерімен теңестіруге мүмкіндік береді. Осы мағынада теріс жұмыс
істейтін К.К. Платонов ұсынған тұлға құрылымы болып табылады.
К.К. Платонов бойынша, тұлға күрделі құрылым ретінде қарастырылады,
бұл құрылым төрт, төменнен жоғары орналасқан, шағын құрылымдардан тұрады:
4-ші төменгі, негізінен, биологиялық шартталған тұлғаның шағын құрылымы
темпераментті, қайталау (жаттықтыру) жолымен қалыптасатын жастық, жыныстық
қасиеттерді, қамтиды; 3-ші шағын құрылым, оған психикалық процестердің,
биологиялық нышандар негізінде жаттығулар жолымен әлеуметтік
қалыптастырылған даралық ерекшеліктері бейнелеу формасы ретінде жатады; 2-
ші тәжірибе шағын құрылымы, оған оқыту жолымен алынған білімдер, дағдылар,
іскерліктер және әдеттер жатады; 1-ші жоғарғы, тәрбиелеу жолымен
қалыптастырылған бағыттылықтың негізінен әлеуметгік шартталған шағын
құрылымы [175, 190 б.].
Педагогтың өз кәсібіне сәйкестілігінің екінші жоспары - оның
педагогикалық іс-әрекетке тұлғалық дайындығы. Дайындық адамның Адам -
Адам типіндегі мамандыққа деген рефлексияланған бағытғылығын, оның
дүниетанымдық кемелдігін, кең, жүйелі кәсіби-пәндік құзырлығын және де
коммуникативтік, дидактикалық қажеттіліктер мен аффилияцияға деген
қажеттілікті ұйғарады. Дайындық, 3-ші және 4-ші шағын құрылымдардың
оптималды қызмететуіне негізделе отырып, К.К. Платонов бойынша, тұлғанын, 1-
ші және 2-ші шағын құрылымдарын қамтиды.
Басқа адамдармен өзара-әрекеттесуге, педагогикалық қарым-қатынасқа
араласу адамның педагог іс-әрекетіне сәйкестілігінің үшінші жоспарын
айқындайды. Ол әңгімелесушімен контакт орнатудың жеңілдігін, барабарлығын,
әңгімелесуші реакцияларын бақылап отыру іскерлігін, өзінің оған сәйкес
жауап қайтаруын, қарым-қатынастан рахат алуды ұйғарады. Сыныптағы
оқушылардың реакцияларын қабылдау және түсіндірмелеу іс-керлігі, кері
байланыс арналары арқылы келіп түскен сигналдарды талдай отырып, жақсы
коммуникатор белгілері ретінде қарастырылады. Шәкірттермен, студенттермен
педагогикалық қарым-қатынасты дұрыс ұйымдастырудың маңыздылығын есепке ала
отырып, зерттеушілер педагогтың коммуникативтік қабілеттерін арнайы
қалыптастыруға ерекше назар аударуда. Өйткені қазіргі кезде ол
педагогикалық қарым-қатынас құрылымдары мен заңдарын білмейді, оның
коммуникативтік қабілеттері мен жалпы коммуникативтік мәдениеті нашар
дамыған [82 11 б.].
Адамның педагогикалық іс-әрекетке жарамдылығы (бейімділігі),
дайындығы және кірісуі оның субъектік сипаттамасының үш жағының мәні.
Әрине, адамның даралық-тұлғалық сапаларының педагогикалык іс-әрекетке
сәйкестілігінің үш жағын толықтай дәл келуі (яғни, жарамдылықтың,
дайындықтың және кірісудің тіркесімі) ғана оның неғұрлым тиімділігін
қамтамасыз етеді. Алайда, шынайы өмірде сәйкестіліктің үш жоспарының
тіркесімдерінің түрлі нұсқалары кездеседі және де олардың әрқайсысы азды
көпті түрде айқын көрінеді. Төменде келтірілген кесге сәйкестіліктің осы үш
жағының ықтимал тіркесімдерін көрсетеді.
Сәйкестілік сипаты Жарамдылық Дайындық Кірі-сушілік
Толықтай сәйкестілік бар бар бар
Жартылай,бірақ тәжірибе нәтижесінде бар бар жоқ
түзетуге оңай сәйкестілік
Өзін-өзі тәрбиелеу және өз-өзіне білім бар жоқ бар
беру бойынша аумақты жұмыс нәтижесінде
жойылатын жартылай сәйкестілік
Сәйкестілік жоқ бірақ ол өзін-өзі ұзақ бар жоқ жоқ
тәрбиелеу, оқу және тренинттер
нәтижесінде қалыптастырылуы мүмкін
Кәсіби іс-әрекетке сәйкестілік жоқ – жоқ жоқ жоқ
кәсіби жарамсыз адам
Педагогикалық іс-әрекетке сәйкестілік жоғарыда көрстелген оның
көріністерінің жоспарларының әркайсысымен мақсатты жұмыс нәтижесінде дамуы
мүмкін екендігі өзінс назар аудартады. Педагогтың өз мамандығына және
педагогикалық іс-әрекет талаптарына сәйкестілігінің барлық жоспарлары
неғұрлым толығырақ, мектепке дейінгі және кіші мектеп жасындағы балалармен,
ең турашыл, ақкөңіл және айнып кетпейтін өзара әрекеттесу серіктері ретінде
жұмыс істеуде көрінеді.
Мұғалім - білім берудің мектепке дейінгі және кіші мектеп сатысында
Мұғалімнің педагогикалық іс-әрекет субъекті ретіндегі кәсіби
сипаттамалары олардың жиынтығында көрінеді, себебі мұғалім тұлға,
педагогикалық өзара әрекеттесудің белсенді әрекеттенуші субьекті рет інде -
тұтас күрделі жүйе. Бұл жүйе мұғалімнің кейбір жалпыланған психологиялық
портреті (пішін емес) ретінде, мұғалімнің жалпыланған тұлғалық-кәсіби
бейнесінің көрсетілуітң метафоралық формасы ретінде қарастырылуы мүмкін.
Осы бейненің сипаттамасы қоғамдық санада біртіндеп бақылаулар, эмпирикалық
(тәжірибелік), теоретикалық және эксперименталды жалпылаулар нәтижесінде
қалыптасады. Бұл жерде олардың барлығы неғұрлым ашықтан-ашық мектепке
дейінгі және кіші мектептік білім беру мұғалімдерінің психологиялық
портретінде көрсетілген.
Оқу мотивациясы
Мотивация психологиялық категория ретінде
Мотивацияны зерттеудегі негізгі тәсілдер
Мотивация отандық және шет елдік психологиясындағы іргелі
проблемалардың бірі болып табылады. Қазіргі күнгі психологиядағы зерттеме
үшін оның маңыздылығы адамның белсенділігінің көзін, оның іс-әрекетін,
мінез-құлқын қозғаушы күшін талдаумен байланысты. Адамды іс-әрекетке не
итермелейді, оның түрткісі қандай, ол оны не үшін жүзеге асырады деген
сұрақтарға жауап оның сәйкес түсіндірмесінің негізі болып табылады.
Адамдар бір-бірімен қарым-қатынас жасаған кезде, ең алдымен, оларды
осындай байланысқа итермелеген, түрткілер жайлы және де олар алдына азды
көпті мөлшерде саналы түрде қойған мақсаттары жайлы сұрақ туындайды. Ең
жалпы түрде түрткі -бұл адамды осы түрткімен анықталатын іс-әрекетке енген
қандай да бір әрекетке итермелеуші, ынталандырушы, анықтаушы.
Мотивация проблемасының күрделігі мен көп аспектілігі оның мәнін,
табиғатын, құрылымын түсінуде және де оны әр тұрғыдан зерттеу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Педагог тұлғасы сапаларының жалпы анықтамасы
XIX ғасырдың соңында отандық педагогикалық психологияда П.Ф. Каптерев
көрсеткендей, педагогикалық іс-әрекеттің табысты болуының маңызды
факторларының бірі мұғалімнің тұлғалық сапалары болып табылды. Мақсатқа
ұмтылу, табандылық, еңбек сүйгіштік, қарапайымдылық, бақылампаздық сияқты
сапалардың міндетті болуы аталынып өтіледі. Тапқырлықтың болуы, сонымен
қатар шешендік қабілеттер, артистік мінез ерекше атап көрсетіледі. Әсіресе,
эмпатияға әзір болу маңызды, яғни оқушылардың психикалық күйлерін түсінуге,
көңіл-күйге ортақтасуға әзір болу және әлеуметтік өзара әрекеттесуге
қажеттілік маңызды. Зерттеушілер тарапынан педагогикалық әдепке үлкен мән
беріледі, оның көрінісінен мұғалімнің жалпы мәдениеті және оның
педагогикалық іс-әрекетінің жоғары кәсіпқойлығы байқалады.
Тұлғаның кәсіби-педагогикалық сапалары
Педагогты іс-әрекет субъектісі ретінде қарастыруда зерттеушілер
кәсіби-педагогикалық сапаларды бөледі, олар қабілеттерге өте жақын және
өзіндік тұлғалық болуы мүмкін. Маңызды кәсіби сапаларға А.К. Маркова:
педагогикалық эрудиция, педагогикалық мақсатты ұйғару, педагогикалық
(практикалык және диагностикалық) ойлау, педагогикалық түйсік,
педагогикалық суырып салушылық, педагогикалық бақылампаздық педагогикалық
оптимизм, педагогикалық тапқырлық пелагогикалық болжау және педагогикалық
рефлексияны жатқызады. Осы сапалардың қабілеттер түсінігіне жақын болуын
А.К. Маркованын өзі растап, олардың кейбіреуін дәл солай анықтайды. Мысалы,
педагогикалық мақсатты ұйғару бұл мұғалімнің қоғамдық мақсат пен өз
мақсаттарынан қосынды өндіру, және содан соң оларды оқушыларға қабылдау мен
талқылауға ұсыну қабілеті-, [129, 20 б.]; педагогикалық бақылампаздық бұл
адамды мәнерлі қимылдары арқылы кітап оқығандай оқу қабілеті [129, 24 б.]
(перцептивті қабілеттер). Осы саплардың (қабілеттердің) көпшілігі тікелей
педагогикалық іс-әрекеітің өзімен байланыстырылатыны маңызды.
А.К. Маркова сияқты, педагогтың кәсіби маңызды сапаларын қарастыра
отырып (педагогикалық бағыттылық педагогикалық мақсатты ұйғарушылық,
педагогикалық ойлау, педагогикалық рефлексия, педагогикалық әдеп), Л.М.
Митина [142] Н.В. Кузьмина бойынша, педагогикалық қабілеттердің есім
деңгейімен байланыстырады: проективті және рефлексивтілік. Л.М. Митина
зерттеулерінде, мұғалімнің елуден артық педагогикалық қасиеттері бөлінген
(кәсіби маңызды сапалар да, сондай-ақ өзіндік тұлғалық сипаттамалар да).
Осы қасиеттердің тізімін келтірейік [142, 21 б.]: сыпайылық ойлампаздық,
талғағыштық, әсерленгіштік, тәрбиелілік, зейінділік, шыдамдылық пен өз
өзіне ие болу, мінез-құлық иілгіштігі, азаматтылық адамшылық, іскерлік,
тәртіптілік, мейірімділік, адал ниеттілік, идеялық сенімділік,
бастамашылық, адалдық, ұжымшылдық, сыншылдық, логикалық, балаларға деген
сүйіспеншілік, бақылампаздық, табандылық, жауапкершілік, қайырымдылық,
жинақылық, үйірлік, саяси саналылық, адамгершілік, патриоттық, шыншылдық,
педагоикалық эрудиция, алды-артын ойлағыштық, принципшілдік, өз бетіншілік,
өзіне сын көзбен қараушылық, кішіпейілділік, байыптылық, батылдық, өзін-
өзі жетілдіруге ұмтылу, әдептілік, жаңалық сезу, өзінің абыройлық сезімі,
жітілік, эмоционалдылық. Осы қасиеттердің жалпы тізімі үздік мұғалімнің
психологиялық портретін құрайды. Осы портретттің өзегі, желісі өзіндік
тұлғалық сапалар болып табылады: бағыттылық талап ету деңгейі, өзін-өзі
бағалау, Мен бейнесі.
Педагогикалық іс-әрекет субъекті құрылымындағы тұлғалық бағыттылық
Н.В. Кузьмина бойынша, тұлғалық бағыттылық кәсіби-педагогикалық іс-әрекет
шындарына жетудің маңызды субъективті факторларының бірі болып табылады.
Жалпы психологиялық мағынада тұлға бағыттылығын тұлға іс-әрекетін
бағдарлаушы және бар ситуацияларға тәуелді емес тұрақты мотивтер жиынтығы
ретінде анықтайды. Тұлғалық бағыттылық адамның дүниетанымы көрінетін
қызығушылықтармен, бейімділіктермен, сенімділіктермен, идсалдармен
сипатталады [179, 230 б.]. Педагогикалық іс-әрекетке қатысты осы
анықтамалардың түсініктік мазмұнын кеңейте отырып, Н.В. Кузьмина оған тағы
да шәкірттердің өзіне, шығармашылыққа, педагогикалық мамандыққа
қызығушылықты онымен айналасуға бейімділікті, өз қабілеттерін саналы
түсінуді қосады.
Іс-әрекеттің негізгі стратегиясын тандау Н.В.Кузьмина бойынша,
бағыттылықтың үш типін шарттайды: шынайы педагогикалық, формалды
педагогикалық және жалған педагогикалық. Бағыттылықтың тек бірінші типі
ғана педагогикалық іс-әрекетте жоғары нәтижеге жетуге ықпал етеді. шынайы
педгогикалық бағыттылық, шәкірт тұлғасын оқытылып отырған пән құралдарымен
қалыптастыруға деген, тасымалдаушысы педагог болып табылатын білімге деген
шәкіртте бастапқы қажеттілікті қалыптастыру есебімен пәнді қайта
құрылымдауға деген тұрақты мотивацияда болып отыр [100, 16-176.].
Шынайы педагогикалық іс-әрекеттің негізгі мотиві педагогикалық іс-
әрекет мазмұнына деген қызығушылық болып табылады (Н.В. Кузьмина
мәліметтері бойьшша, ол 85% педагогикалық жоғары оқу орны студенттеріне
тән). Педагогикалық бағыттылыққа оның жоғарғы деңгейі ретінде табиғи
бейімділік қосылады, ол өзінің даму процесінде таңдап алынған іс-әрекеттегі
қажеттілікпен байланыстырылады. Дамудың осы жоғарғы сатысында - табиғи
бейімділік - педагог өзін мектепсіз, өз оқушыларының іс-әрекетінсіз және
өмірінсіз елестете алмайды (Н.В. Кузьмина).
Педагогикалық іс-әрекет субъекті құрылымындағы
кәсіби өзіндік сана сезім
Мұғалімнің тұлғалық мінездемесінде кәсіби пеадгогикалық өзіндік сана-
сезім қомақты рөл атқарады, оның құрылымына А.К. Маркова бойынша,
мұғалімнің педагогикалық мамандықтың нормаларын, ережелерін, модельдерін
саналы түсінуі, кәсіби ұстанымның, мұғалім еңбегі тұжырымдамасының
қалыптасуы; өзін кейбір кәсіби үлгілермен теңестіру, сәйкестендіру; өзін
басқа, референтті адамдармен бағалау; өзін-өзі бағалау кіреді, оның ішінде
бөлінетіндер: а) когнитивті аспект, өзін, өз іс-әрекетін саналы түсіну; б)
эмоционалды аспект. Мұғалімнің өзін-өзі бағалау құрылымы қай кезде оңтайлы?
Яғни, мұнда өзекті және рефлексивті өзін-өзі бағалау арасындағы ең аз
айырмашылықтар, өткенді шолатын өзекті және идеалды өзін-өзі бағалаулар
арасындағы ең жоғары айырмашылықтар бейнеленген кезде [129, 45 б.] және
позитивті Мен-тұжырымдаманың жасалуы белгіленген кезде оңтайлы. Мұғалімнің
позитивті Мен-тұжырымдамасы тек оның іс-әрекетіне ғана емес, сондай-ақ
оқушылармен өзара әрекеттесудің жалпы климатына да әсер етеді.
Адамның педагогикалық іс-әрекетке сәйкестілігі
Тұлға құрылымында түсінік берілген, педагогикалық іс-әрекет
субъектінің сапаларын қарастыру, индивидтік, туа берілген және өзіндік,
өмір барысында жинақталған тұлғалық сапаларды педагогикалық іс-әрекет
ерекшеліктерімен теңестіруге мүмкіндік береді. Осы мағынада теріс жұмыс
істейтін К.К. Платонов ұсынған тұлға құрылымы болып табылады.
К.К. Платонов бойынша, тұлға күрделі құрылым ретінде қарастырылады,
бұл құрылым төрт, төменнен жоғары орналасқан, шағын құрылымдардан тұрады:
4-ші төменгі, негізінен, биологиялық шартталған тұлғаның шағын құрылымы
темпераментті, қайталау (жаттықтыру) жолымен қалыптасатын жастық, жыныстық
қасиеттерді, қамтиды; 3-ші шағын құрылым, оған психикалық процестердің,
биологиялық нышандар негізінде жаттығулар жолымен әлеуметтік
қалыптастырылған даралық ерекшеліктері бейнелеу формасы ретінде жатады; 2-
ші тәжірибе шағын құрылымы, оған оқыту жолымен алынған білімдер, дағдылар,
іскерліктер және әдеттер жатады; 1-ші жоғарғы, тәрбиелеу жолымен
қалыптастырылған бағыттылықтың негізінен әлеуметгік шартталған шағын
құрылымы [175, 190 б.].
Педагогтың өз кәсібіне сәйкестілігінің екінші жоспары - оның
педагогикалық іс-әрекетке тұлғалық дайындығы. Дайындық адамның Адам -
Адам типіндегі мамандыққа деген рефлексияланған бағытғылығын, оның
дүниетанымдық кемелдігін, кең, жүйелі кәсіби-пәндік құзырлығын және де
коммуникативтік, дидактикалық қажеттіліктер мен аффилияцияға деген
қажеттілікті ұйғарады. Дайындық, 3-ші және 4-ші шағын құрылымдардың
оптималды қызмететуіне негізделе отырып, К.К. Платонов бойынша, тұлғанын, 1-
ші және 2-ші шағын құрылымдарын қамтиды.
Басқа адамдармен өзара-әрекеттесуге, педагогикалық қарым-қатынасқа
араласу адамның педагог іс-әрекетіне сәйкестілігінің үшінші жоспарын
айқындайды. Ол әңгімелесушімен контакт орнатудың жеңілдігін, барабарлығын,
әңгімелесуші реакцияларын бақылап отыру іскерлігін, өзінің оған сәйкес
жауап қайтаруын, қарым-қатынастан рахат алуды ұйғарады. Сыныптағы
оқушылардың реакцияларын қабылдау және түсіндірмелеу іс-керлігі, кері
байланыс арналары арқылы келіп түскен сигналдарды талдай отырып, жақсы
коммуникатор белгілері ретінде қарастырылады. Шәкірттермен, студенттермен
педагогикалық қарым-қатынасты дұрыс ұйымдастырудың маңыздылығын есепке ала
отырып, зерттеушілер педагогтың коммуникативтік қабілеттерін арнайы
қалыптастыруға ерекше назар аударуда. Өйткені қазіргі кезде ол
педагогикалық қарым-қатынас құрылымдары мен заңдарын білмейді, оның
коммуникативтік қабілеттері мен жалпы коммуникативтік мәдениеті нашар
дамыған [82 11 б.].
Адамның педагогикалық іс-әрекетке жарамдылығы (бейімділігі),
дайындығы және кірісуі оның субъектік сипаттамасының үш жағының мәні.
Әрине, адамның даралық-тұлғалық сапаларының педагогикалык іс-әрекетке
сәйкестілігінің үш жағын толықтай дәл келуі (яғни, жарамдылықтың,
дайындықтың және кірісудің тіркесімі) ғана оның неғұрлым тиімділігін
қамтамасыз етеді. Алайда, шынайы өмірде сәйкестіліктің үш жоспарының
тіркесімдерінің түрлі нұсқалары кездеседі және де олардың әрқайсысы азды
көпті түрде айқын көрінеді. Төменде келтірілген кесге сәйкестіліктің осы үш
жағының ықтимал тіркесімдерін көрсетеді.
Сәйкестілік сипаты Жарамдылық Дайындық Кірі-сушілік
Толықтай сәйкестілік бар бар бар
Жартылай,бірақ тәжірибе нәтижесінде бар бар жоқ
түзетуге оңай сәйкестілік
Өзін-өзі тәрбиелеу және өз-өзіне білім бар жоқ бар
беру бойынша аумақты жұмыс нәтижесінде
жойылатын жартылай сәйкестілік
Сәйкестілік жоқ бірақ ол өзін-өзі ұзақ бар жоқ жоқ
тәрбиелеу, оқу және тренинттер
нәтижесінде қалыптастырылуы мүмкін
Кәсіби іс-әрекетке сәйкестілік жоқ – жоқ жоқ жоқ
кәсіби жарамсыз адам
Педагогикалық іс-әрекетке сәйкестілік жоғарыда көрстелген оның
көріністерінің жоспарларының әркайсысымен мақсатты жұмыс нәтижесінде дамуы
мүмкін екендігі өзінс назар аудартады. Педагогтың өз мамандығына және
педагогикалық іс-әрекет талаптарына сәйкестілігінің барлық жоспарлары
неғұрлым толығырақ, мектепке дейінгі және кіші мектеп жасындағы балалармен,
ең турашыл, ақкөңіл және айнып кетпейтін өзара әрекеттесу серіктері ретінде
жұмыс істеуде көрінеді.
Мұғалім - білім берудің мектепке дейінгі және кіші мектеп сатысында
Мұғалімнің педагогикалық іс-әрекет субъекті ретіндегі кәсіби
сипаттамалары олардың жиынтығында көрінеді, себебі мұғалім тұлға,
педагогикалық өзара әрекеттесудің белсенді әрекеттенуші субьекті рет інде -
тұтас күрделі жүйе. Бұл жүйе мұғалімнің кейбір жалпыланған психологиялық
портреті (пішін емес) ретінде, мұғалімнің жалпыланған тұлғалық-кәсіби
бейнесінің көрсетілуітң метафоралық формасы ретінде қарастырылуы мүмкін.
Осы бейненің сипаттамасы қоғамдық санада біртіндеп бақылаулар, эмпирикалық
(тәжірибелік), теоретикалық және эксперименталды жалпылаулар нәтижесінде
қалыптасады. Бұл жерде олардың барлығы неғұрлым ашықтан-ашық мектепке
дейінгі және кіші мектептік білім беру мұғалімдерінің психологиялық
портретінде көрсетілген.
Оқу мотивациясы
Мотивация психологиялық категория ретінде
Мотивацияны зерттеудегі негізгі тәсілдер
Мотивация отандық және шет елдік психологиясындағы іргелі
проблемалардың бірі болып табылады. Қазіргі күнгі психологиядағы зерттеме
үшін оның маңыздылығы адамның белсенділігінің көзін, оның іс-әрекетін,
мінез-құлқын қозғаушы күшін талдаумен байланысты. Адамды іс-әрекетке не
итермелейді, оның түрткісі қандай, ол оны не үшін жүзеге асырады деген
сұрақтарға жауап оның сәйкес түсіндірмесінің негізі болып табылады.
Адамдар бір-бірімен қарым-қатынас жасаған кезде, ең алдымен, оларды
осындай байланысқа итермелеген, түрткілер жайлы және де олар алдына азды
көпті мөлшерде саналы түрде қойған мақсаттары жайлы сұрақ туындайды. Ең
жалпы түрде түрткі -бұл адамды осы түрткімен анықталатын іс-әрекетке енген
қандай да бір әрекетке итермелеуші, ынталандырушы, анықтаушы.
Мотивация проблемасының күрделігі мен көп аспектілігі оның мәнін,
табиғатын, құрылымын түсінуде және де оны әр тұрғыдан зерттеу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz