Еншілес ұйым және тәуелді акционерлік қоғам
Кіріспе ... ... ... ... ... 03
1. Акционерлік қоғамның құқықтық жағдайы ... ... .05
1.1 Акционерлік қоғамның ұғымы ... ... ... ..05
1.2 Акционерлік қоғамның құрылтай құжаттары ... ... ... ... 15
2. Акционерлік қоғамды басқару және оны қайта құру немесе тарату ... ... ... ...29
2.1 Акционерлік қоғамды басқару ... ... ..29
2.2 Акционерлік қоғамды қайта құру немесе тарату ... ... ... .45
3. Еншілес ұйым және тәуелді акционерлік қоғам.46
3.1 Еншілес ұйым ұғымы ... ... ... ... ...46
3.2 Тәуелді акционерлік қоғам ... ... ... ...48
Қорытынды ... ... ... ... .50
Пайдаланылған нормативтік актілер мен әдебиеттер ... ... ... ... .52
1. Акционерлік қоғамның құқықтық жағдайы ... ... .05
1.1 Акционерлік қоғамның ұғымы ... ... ... ..05
1.2 Акционерлік қоғамның құрылтай құжаттары ... ... ... ... 15
2. Акционерлік қоғамды басқару және оны қайта құру немесе тарату ... ... ... ...29
2.1 Акционерлік қоғамды басқару ... ... ..29
2.2 Акционерлік қоғамды қайта құру немесе тарату ... ... ... .45
3. Еншілес ұйым және тәуелді акционерлік қоғам.46
3.1 Еншілес ұйым ұғымы ... ... ... ... ...46
3.2 Тәуелді акционерлік қоғам ... ... ... ...48
Қорытынды ... ... ... ... .50
Пайдаланылған нормативтік актілер мен әдебиеттер ... ... ... ... .52
Еліміз егемендігін алып, тәуелсіздігіне ие болғаннан бері қаншама құқықтық реформалар жасалып, заңдар да бір жүйеге келіп өз қыметін атқаруда. Акционерлік қоғамдар туралы заңдарда толығымен қалыптастырылды. Дегенмен, нарықтық экономиканың талаптарына байланысты акционерлік қоғам өзекті мәселелердің бірі болып қала бермек, сондықтан осы тақырыпты таңдадым.
Қазақстан Республикасының акционерлік заңдары Қазақстан Республикасының азаматтық кодексінің ережелерінен және 2003ж. 16 мамырда қолданысқа енгізілген Акционерлік қоғамдар туралы 2003 ж. 13 мамырдағы заңнан тұрады.
Акционерлік қоғамдар туралы заңды қабылдау кезек күттірмейтін қажеттілік болды. Бұған дейін қолданылып келген Акционерлік қоғамдар туралы 1998 ж. 10-шы шілдедегі заң өте сәтсіз болып шықты. Ол Қазақстан Республикасының азаматтық кодексінің көптеген ережелері мен дәстүрлеріне қайшы келіп, ашық түрде Ұлтгық Банктің өзіне қолайлы түрде жаппай бақылау жүргізу мүддесін білдірді.
Қазақстан Республикасының акционерлік заңдары Қазақстан Республикасының азаматтық кодексінің ережелерінен және 2003ж. 16 мамырда қолданысқа енгізілген Акционерлік қоғамдар туралы 2003 ж. 13 мамырдағы заңнан тұрады.
Акционерлік қоғамдар туралы заңды қабылдау кезек күттірмейтін қажеттілік болды. Бұған дейін қолданылып келген Акционерлік қоғамдар туралы 1998 ж. 10-шы шілдедегі заң өте сәтсіз болып шықты. Ол Қазақстан Республикасының азаматтық кодексінің көптеген ережелері мен дәстүрлеріне қайшы келіп, ашық түрде Ұлтгық Банктің өзіне қолайлы түрде жаппай бақылау жүргізу мүддесін білдірді.
1. Қазақстан Республикасының Канститутциясы (1995 ж. 30 тамызда республикалық референдум қабылданған).
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Жалпы бөлім), 27.12.94ж.
3. «Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу турлы» ҚР Президентінің заң күші бар жрлығы. 17.04.1995ж.
4. Лицензиялау туралы. ҚР Заңы, 17.04.1995ж.
5. Шаруашылық серіктестіктер туралы. ҚР Президентінің зң күші бар жарлығы, 2 мамыр 1995ж.
6. «Мемекеттік кәсіпорындар туралы». ҚР Президентінің заң күші бар Жарлығы, 19-маусым 1995ж.
7. «Өндірістік кооператив туралы». ҚР Заңы, 5-қазан 1995ж.
8. «Жер туралы». ҚР Заңы. 24.01.2001ж.
9. «Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және онымен жасалатын мәмілелерді мемлекеттік тіркеу туралы». ҚР Президентінің заң күші бар Жарлығы, 22-желтоқсан 1995ж.
10. «Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы» ҚР Президентінің заң күші бар Жарлығы, 23-желтоқсан 1995ж.
11. «Банкроттық туралы». ҚР Заңы, 21 қаңтар 1997ж.
12. «Шаруа (фермер) қожалығы туралы». ҚР Заңы, 31 наурыз 1998ж.
13. «Жылжымайтын мүлік кепілін тіркеу туралы». ҚР Заңы, 30 маусым 1998ж.
14. «Жекелеген қару түрлерінің айналымына мемлекеттік бақылау жасау туралы». ҚР Заңы, 30 желтоқсан 1998ж.
15. «Мемлекеттік құпиялар туралы». ҚР Заңы, 15 наурыз 1999ж.
16. «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы». ҚР Заңы, 22 сәуір 1998ж.
17. «Акционерлік қоғамдар туралы». ҚР Заңы, 10 шілде 1998ж.
18. «Нормативтік құқықтық актілер туралы». ҚР Заңы, 24 наурыз 1998ж.
19. Об офицальном толковании пунктов 1 и 2 статьи 14, падпункта 5 пункта 3 статьи 77 Конститутции Республики Казахстан. Постоновлении Конституционного Совета РК от 10.03.99 г. N 212.
20. Соттарың моральдық зиянды өтеу туралы зңнаманы қолдану туралы. ҚР Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысы, 21.05.2001ж.
21. «Комерциялық емес ұйымдар туралы». ҚР Заңы, 16.01.01ж.
22. «Селолық тұтыну кооперациясы туралы». ҚР Заңы 21.07.01ж.
23. «Тұтыну кооперативі турлы». ҚР Заңы, 8.05.01ж.
24. «Ауылшаруашылық серіктестіктері және олардың қауымдастықтары туралы». ҚР Заңы, 25.12.00ж.
25. «Жеке кәсіпкерлік туралы». ҚР Заңы, 19.06.97ж.
26. Гражданское право: Учеб. / Под. ред. М.К.Сулейменова,
Ю.Г.Басина. Алматы, 2000.
27. Гражданское право: Учеб. / Под. ред. Ю.К.Толстого, А.П. Сергеева. Ч. 1. СПб, 1996-1998.
28. Гражданское право: Практикум. Ч.1. Под ред. Н.А.Егорова, А.П.Сергеева. 1997. 1999.
29. Гражданский кодекс Республики Казахстан (общая часть): Коментарий /Под ред. М.К.Сулейменова, Ю.Г.Басина. Кн.1,2. Алматы, 1998.
30. Басин Ю.Г. Принцыпы гражданского законадательство Республики Казахстан // Гражданский кодекс РК (Общая часть) – толкование и комментирование. Алматы, 1996. Вып.1.
31. Басин Ю.Г. Понятие и преминение е гражданского законадательства Республики Казахстан. Там же.
32. Басин Ю.Г. Юридические лица по гражданскому законадательству Республики Казахстан: понятия и общая характеристика Алматы, 2000.
33. Басин Ю.Г. Сделки. Алматы, 1999.
34. Басин Ю.Г. Ответственность зща нарушение гражданско-правового обязательства Алмты, 1997.
35. Басин Ю.Г. Вина как условие ответственности за нарушение обязательств // Гражданский кодекс РК – толковние и комментировние. 1997. Вып.2.
36. Басин Ю.Г., Сулейменов М.К. Гражданский кодекс Республии Казахстан в системе законадательства //Там же. Вып.3.
37. Брагинский М.И., Витрянский В.В. договорное право. Общие положения. М., 1997.
38. Гражданское право: Пособие по изучениу курса «Общая часть гражданского пава». А.Г.. Диденко, Ю.Г.Басин, О.С.Иоффе и Др. Алматы, 1999.
Арнайы әдебиеттер
39. Некоторое особенности преминение законадательства, регулируещего порядок регистрации сделок с недвижимым имуществом: Извлечение из постоновления Президиум Верховног Суда РК // Бюллетень Верховного суда РК. 1999. №1.
40. Ответственность за ущерб, причиненный источником повышенной опасности, несет ее титульный владелец, которому автомашина принадлежала на правесобственности, если пользевание ее членами симьи владельца было общим и небыло необхадимости в вастановлений доверенности: Излечение из постоновление Президиума Верховного Суда РК //Там же. №2.
41. Вапросы исполнении обязательств, обеспеченных гарантией третих лиц: Излечение из постоновление Президиума Верховного Суда РК //Там же. №2.
42. Обзор судебной практики по гржданским делам, где одной из сторон является индивидульные предприниматели, расмотренные в 1997г. и в 1 – м квртале 1998г. // Там же №2
43. Обзор судебной практики по делам о возмощение марального вред// Вестник Верховного Суда РК. 1996. №1.
44. В коллегии по хозяйственным делам «о результатах обобщения судебной практики расмотрения заявлений о банкротстве» //Там же. №3.
45. Вапросы правопреемства при реорганизации юридического лица: Извлечение из Постонавления Президиума Верховного Суда РК //Бюллетень Верховного Суда РК. 2000. №1.
46. Ипотека как способ обеспечения гражданского правового обязательства: Извлечение из Постоновление Президиума Верховного Суда РК. //Там же №2.
47. Споры, возникающие из договора залога. Обзор кассационной и надзорный практики по делам, рассмотренной судебной колегией по гражданским делам Верховного Суда РК в 1999г. //Там же. №2.
48. Если разделительный баланс не дает вазможности определит правоприемника реорганизованного юридического лица, вновь вазникшие юридические лица, а также юридическое лицо, из состава которого выделилось другое юридическое лицо, несут солидрную ответственность по обязательствам реорганизованного юридического лица перед его кредиторами (излечение). В судебной колегии по гражднским делам. //Там же №4.
49. Решение орбитора Орбитражной комисии при Торгово-промышленной палате Респулики Казахстан //Гражданское Закндательства РК: статьи, коментарии, практики. Вып. 8. Алматы, 1999. С.157-163. (Содержание: Вызыскание задолженности; исковя давность; уменшение размера неустойки; применимое право).
50. Решение Арбитражной комиссии при Таргово-промышленной палате Республики Казахстан //Там же .Вып.8. С. 171-175. (Содержание: убытки в виде упещенной выгоды; недопостовка прадукции; неустойка за непровомерное пользование чужими денгами).
51. Решение Арбитражной комиссии при Таргово-промышленной палате Республики Казахстан //Там же .Вып.8. С.
176-178 (содержание: Вексел; непровомерное пользование чужими денгами).
52. Определение Алматинского городского суда //Там же.. Вып. 9. 2000. С. 144-145 (Содержание: залог; притоварное сделка; кобальная сделка).
53. Определение Алматинского городского суда //Там же.. Вып. 9. 2000. С. 153-157 (Содержание: гарантия; компетенция оргонов управления АО по передаче имущества в залог; условие договора заима; ипотека).
54. Определение Алматинского городского суда //Там же. Вып. 9. С. 157-158 (Содержание: выдел доли из общего имущества; жалобы на действия судебного исполнителя; незаконное проведение торгов).
55. Определение Алматинского городского суда //Там же. Вып. 9. С. 161-166 (Содержание: залог; распоряжение общей совместной собственностью; истребование имущество у добросовестного приобретателя; наторяльное удостоверение доверенности).
56. Определение Алматинского городского суда //Там же. Вып. 9. С. 181-171. (содержание: маральный вред; причинная связь).
57. Определение Алматинского городского суда //Там же. Вып. 9. С. 171-176. (Содержание: недествительности общего собрание АО; изключение из состава учеридетелей; срок действя и значение учредительного договоро; отзыв доверенности и его последствия; сделка; совершенная от имени другого лица с превышением полночи).
58. Решение Алматинского городского суда //Там же. Вып. 9. С. 194-196 (Содержание: стороны исполнения обязательств; Регресс).
59. Определение Восточно-Казахстанского облостного суда
//Там же. Вып. 9. С. 210-212 (Содержание: негаторные иск).
60. Базарбаев Б.Б. Вапросы изковой давности в гражданском кодексе РК //Гражданскии кодекс РК – толковании и коментировани. 1996. Вып. 1.
61. Басин Ю.Г. Общие положение нового гражданского кодекса Руспублики Казахстан //Актульные вапросы комерческого законадательства в Республике Казахстан и прктика его приминения. Алматы, 1996.
62. Басин Ю.Г. Мукашева К.В. новый закон Республики Казахстан «О товариществох с ограниченной и допалнительной ответственностю» //Гражданское законадтельства РК: статьи, комментарии, практика. 1999 Вып. 7. С. 42-49.
63. Базарбаев Б.Б., Диденко А.Г. Комментарии к решению Верховного Суда Республики Казахстан //Там же. Вып. 7. С.115-121. (Содержание: вазможность возложения на ответчиков солидарной ответственности по их долгам; о вазможности приминения строков изкавой данности по признанию сделок не дествительными условия признание заключенных сделок не дествительными; порядок исчисления и условия вызыскания убытков).
64. Байбтыров С.К. Обзор отдельных категорий гражданскопровавых споров, расмотренных судами г. Алматы //Там же. Вып. 7. С. 24-40. (Содержание: признание не дествительных актов оргонов государственного управления; последствия испалнения обязательств).
65. Баймолдина З. Вапросы перерегистраций юридических лиц//Гражданский кодекс РК – толкавание и комментирование. 1977. Вып.2. С. 127-138.
66. Булович В.Н., Паномаренко Ю.А. судебная практика по делам о зщите чести, дастоинства и делавой репутации // Тм же. Вып. 4. С. 30-43.
67. Булович В.Н. О прававом режиме ценных бумаг// Там же. Вып. 4. С. 68-85.
68. Грещников И.П. Субъекты права. Ч.1. Юридическое лицо в праве и законадательстве. Алматы 2001.
69. Грибанова В.А. Анализ судебной практики по спорам о признании сделок, заключенных юридическами лицами, недествительными// Там же. Вып.2
70. Грибанов В.П. Осуществление и защита гражданских прав. М., 2000.
71. Джусупов А.Т. Право Собственности и иные вещные права. Алматы, 1996.
72. Диденко А.Г., Ташенова А.Д. Судебная практика по спорам о задатке //Гражднский кодекс РК – толковние и комментирование. 1997. Вып.3.
73. Диденко А.Г. Обратная сила зкондательства//Там же. Вып.4.
74. Диденко А.Г., Ударцев С.Ф. Регистраций я залога движимого имущества //Там же. 1998. Вып. 6.
75. Диденко А.Г. Сравнительный анализ ипотечного законадательства государств СНГ //Гражданское законадательство РК: статьи, комментарии, пактика. 1999. Вып. 8.
76. Диденко А.Г. Роль договара в социально-экономических преобразаваниях //Там же. 2000. Вып. 9. С. 42-49.
77. Диденко А.Г. Действие принципа равной зщиты государственной и частной собственности в отношении госудрственных и частных учреждений //Там же. Вып.9.
78. Диденко А.Г. Возможности зачета взимных обязательств между руппами юридических лиц// Там же. Вып.9.
79. Диденко А.Г. Комментарий к статьям ГК о залоге. //Там же. 2001. Вып. 1.
80. Ефримова Л.Г. О соотношении вещных и обязательственных прав //Государство и право (Москва). 1998. №10.
81. Жанайдаров И.У. Проблемы реализации права госудрственной собственности. Алматы, 1994.
82. Иоффе О.С. Гражданское правоотношение // Избранные труды по гражданскому праву. М., 2000.
83. Кенжебева А.Т. Казахстан как субъект гржднских правоотнашений с участием иностранных юридических лиц,граждан и государств // Гражданский кодекс РК – толкование и комментирование. 1997. Вып. 4.
84. Киреева Т.Т., Климкин С.И. Защита права собственности. Алматы, 2000.
85. Киреева Т.Т. Климкин С.И. Судебная прктика по делам о защите права собственности //Гражданское законадательства РК – толкование и комментирование. 1997. Вып.3.
86. Киреева Т.Т., Климкин С.И. Применение гарантии как способа обеспечения исплнения обязательства в судебной практиеп// Там же. Вып.4.
87. Киреева Т.Т. Судебная практика по защите права собственности //Там же. Вып.4.
88. Киреева Т.Т. Анализ практики судов Восточно-Казахстанской области по делам о защите права собственности// Там же. 1998. Вып.5.
89. Киреева Т.Т. Анализ судебной практики по расмотрению дел о защите права собственности коллегий по хозяиственным делам Восточно-Казахстанского областного суда //Там же. Вып.6.
90. Киреева Т.Т. Судебная практика по рассмотрению дел об освобождении имущества от ареста (исключение из описи) //Там же. Вып.6.
91. Киреева Т.Т. Судебная практика по спорам о признании недействительными сделок по приватизации //Там же. Вып.6.
92. Климкин С.И. О делении юредических лиц на коммерчиские и некоммерческие по Гржданскому кодексу Республики Казахстан //Там же. Вып.5.
93. Климкин С.И. Органы Юридического лица // Гражданское закондательства РК: сттьи, комментарии, прктика.. 1999. Вып.8.
94. Климкин С.И. Юридические лица по законада-тельству Республики Казахстан. Алматы. 2001.
95. Подопригора Р.А. О некоторых проблемах рпавового регулирование деятельности общественных и религиозных объеденений// научн.тр. «Әділет». 1998. №1.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Жалпы бөлім), 27.12.94ж.
3. «Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу турлы» ҚР Президентінің заң күші бар жрлығы. 17.04.1995ж.
4. Лицензиялау туралы. ҚР Заңы, 17.04.1995ж.
5. Шаруашылық серіктестіктер туралы. ҚР Президентінің зң күші бар жарлығы, 2 мамыр 1995ж.
6. «Мемекеттік кәсіпорындар туралы». ҚР Президентінің заң күші бар Жарлығы, 19-маусым 1995ж.
7. «Өндірістік кооператив туралы». ҚР Заңы, 5-қазан 1995ж.
8. «Жер туралы». ҚР Заңы. 24.01.2001ж.
9. «Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және онымен жасалатын мәмілелерді мемлекеттік тіркеу туралы». ҚР Президентінің заң күші бар Жарлығы, 22-желтоқсан 1995ж.
10. «Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы» ҚР Президентінің заң күші бар Жарлығы, 23-желтоқсан 1995ж.
11. «Банкроттық туралы». ҚР Заңы, 21 қаңтар 1997ж.
12. «Шаруа (фермер) қожалығы туралы». ҚР Заңы, 31 наурыз 1998ж.
13. «Жылжымайтын мүлік кепілін тіркеу туралы». ҚР Заңы, 30 маусым 1998ж.
14. «Жекелеген қару түрлерінің айналымына мемлекеттік бақылау жасау туралы». ҚР Заңы, 30 желтоқсан 1998ж.
15. «Мемлекеттік құпиялар туралы». ҚР Заңы, 15 наурыз 1999ж.
16. «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы». ҚР Заңы, 22 сәуір 1998ж.
17. «Акционерлік қоғамдар туралы». ҚР Заңы, 10 шілде 1998ж.
18. «Нормативтік құқықтық актілер туралы». ҚР Заңы, 24 наурыз 1998ж.
19. Об офицальном толковании пунктов 1 и 2 статьи 14, падпункта 5 пункта 3 статьи 77 Конститутции Республики Казахстан. Постоновлении Конституционного Совета РК от 10.03.99 г. N 212.
20. Соттарың моральдық зиянды өтеу туралы зңнаманы қолдану туралы. ҚР Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысы, 21.05.2001ж.
21. «Комерциялық емес ұйымдар туралы». ҚР Заңы, 16.01.01ж.
22. «Селолық тұтыну кооперациясы туралы». ҚР Заңы 21.07.01ж.
23. «Тұтыну кооперативі турлы». ҚР Заңы, 8.05.01ж.
24. «Ауылшаруашылық серіктестіктері және олардың қауымдастықтары туралы». ҚР Заңы, 25.12.00ж.
25. «Жеке кәсіпкерлік туралы». ҚР Заңы, 19.06.97ж.
26. Гражданское право: Учеб. / Под. ред. М.К.Сулейменова,
Ю.Г.Басина. Алматы, 2000.
27. Гражданское право: Учеб. / Под. ред. Ю.К.Толстого, А.П. Сергеева. Ч. 1. СПб, 1996-1998.
28. Гражданское право: Практикум. Ч.1. Под ред. Н.А.Егорова, А.П.Сергеева. 1997. 1999.
29. Гражданский кодекс Республики Казахстан (общая часть): Коментарий /Под ред. М.К.Сулейменова, Ю.Г.Басина. Кн.1,2. Алматы, 1998.
30. Басин Ю.Г. Принцыпы гражданского законадательство Республики Казахстан // Гражданский кодекс РК (Общая часть) – толкование и комментирование. Алматы, 1996. Вып.1.
31. Басин Ю.Г. Понятие и преминение е гражданского законадательства Республики Казахстан. Там же.
32. Басин Ю.Г. Юридические лица по гражданскому законадательству Республики Казахстан: понятия и общая характеристика Алматы, 2000.
33. Басин Ю.Г. Сделки. Алматы, 1999.
34. Басин Ю.Г. Ответственность зща нарушение гражданско-правового обязательства Алмты, 1997.
35. Басин Ю.Г. Вина как условие ответственности за нарушение обязательств // Гражданский кодекс РК – толковние и комментировние. 1997. Вып.2.
36. Басин Ю.Г., Сулейменов М.К. Гражданский кодекс Республии Казахстан в системе законадательства //Там же. Вып.3.
37. Брагинский М.И., Витрянский В.В. договорное право. Общие положения. М., 1997.
38. Гражданское право: Пособие по изучениу курса «Общая часть гражданского пава». А.Г.. Диденко, Ю.Г.Басин, О.С.Иоффе и Др. Алматы, 1999.
Арнайы әдебиеттер
39. Некоторое особенности преминение законадательства, регулируещего порядок регистрации сделок с недвижимым имуществом: Извлечение из постоновления Президиум Верховног Суда РК // Бюллетень Верховного суда РК. 1999. №1.
40. Ответственность за ущерб, причиненный источником повышенной опасности, несет ее титульный владелец, которому автомашина принадлежала на правесобственности, если пользевание ее членами симьи владельца было общим и небыло необхадимости в вастановлений доверенности: Излечение из постоновление Президиума Верховного Суда РК //Там же. №2.
41. Вапросы исполнении обязательств, обеспеченных гарантией третих лиц: Излечение из постоновление Президиума Верховного Суда РК //Там же. №2.
42. Обзор судебной практики по гржданским делам, где одной из сторон является индивидульные предприниматели, расмотренные в 1997г. и в 1 – м квртале 1998г. // Там же №2
43. Обзор судебной практики по делам о возмощение марального вред// Вестник Верховного Суда РК. 1996. №1.
44. В коллегии по хозяйственным делам «о результатах обобщения судебной практики расмотрения заявлений о банкротстве» //Там же. №3.
45. Вапросы правопреемства при реорганизации юридического лица: Извлечение из Постонавления Президиума Верховного Суда РК //Бюллетень Верховного Суда РК. 2000. №1.
46. Ипотека как способ обеспечения гражданского правового обязательства: Извлечение из Постоновление Президиума Верховного Суда РК. //Там же №2.
47. Споры, возникающие из договора залога. Обзор кассационной и надзорный практики по делам, рассмотренной судебной колегией по гражданским делам Верховного Суда РК в 1999г. //Там же. №2.
48. Если разделительный баланс не дает вазможности определит правоприемника реорганизованного юридического лица, вновь вазникшие юридические лица, а также юридическое лицо, из состава которого выделилось другое юридическое лицо, несут солидрную ответственность по обязательствам реорганизованного юридического лица перед его кредиторами (излечение). В судебной колегии по гражднским делам. //Там же №4.
49. Решение орбитора Орбитражной комисии при Торгово-промышленной палате Респулики Казахстан //Гражданское Закндательства РК: статьи, коментарии, практики. Вып. 8. Алматы, 1999. С.157-163. (Содержание: Вызыскание задолженности; исковя давность; уменшение размера неустойки; применимое право).
50. Решение Арбитражной комиссии при Таргово-промышленной палате Республики Казахстан //Там же .Вып.8. С. 171-175. (Содержание: убытки в виде упещенной выгоды; недопостовка прадукции; неустойка за непровомерное пользование чужими денгами).
51. Решение Арбитражной комиссии при Таргово-промышленной палате Республики Казахстан //Там же .Вып.8. С.
176-178 (содержание: Вексел; непровомерное пользование чужими денгами).
52. Определение Алматинского городского суда //Там же.. Вып. 9. 2000. С. 144-145 (Содержание: залог; притоварное сделка; кобальная сделка).
53. Определение Алматинского городского суда //Там же.. Вып. 9. 2000. С. 153-157 (Содержание: гарантия; компетенция оргонов управления АО по передаче имущества в залог; условие договора заима; ипотека).
54. Определение Алматинского городского суда //Там же. Вып. 9. С. 157-158 (Содержание: выдел доли из общего имущества; жалобы на действия судебного исполнителя; незаконное проведение торгов).
55. Определение Алматинского городского суда //Там же. Вып. 9. С. 161-166 (Содержание: залог; распоряжение общей совместной собственностью; истребование имущество у добросовестного приобретателя; наторяльное удостоверение доверенности).
56. Определение Алматинского городского суда //Там же. Вып. 9. С. 181-171. (содержание: маральный вред; причинная связь).
57. Определение Алматинского городского суда //Там же. Вып. 9. С. 171-176. (Содержание: недествительности общего собрание АО; изключение из состава учеридетелей; срок действя и значение учредительного договоро; отзыв доверенности и его последствия; сделка; совершенная от имени другого лица с превышением полночи).
58. Решение Алматинского городского суда //Там же. Вып. 9. С. 194-196 (Содержание: стороны исполнения обязательств; Регресс).
59. Определение Восточно-Казахстанского облостного суда
//Там же. Вып. 9. С. 210-212 (Содержание: негаторные иск).
60. Базарбаев Б.Б. Вапросы изковой давности в гражданском кодексе РК //Гражданскии кодекс РК – толковании и коментировани. 1996. Вып. 1.
61. Басин Ю.Г. Общие положение нового гражданского кодекса Руспублики Казахстан //Актульные вапросы комерческого законадательства в Республике Казахстан и прктика его приминения. Алматы, 1996.
62. Басин Ю.Г. Мукашева К.В. новый закон Республики Казахстан «О товариществох с ограниченной и допалнительной ответственностю» //Гражданское законадтельства РК: статьи, комментарии, практика. 1999 Вып. 7. С. 42-49.
63. Базарбаев Б.Б., Диденко А.Г. Комментарии к решению Верховного Суда Республики Казахстан //Там же. Вып. 7. С.115-121. (Содержание: вазможность возложения на ответчиков солидарной ответственности по их долгам; о вазможности приминения строков изкавой данности по признанию сделок не дествительными условия признание заключенных сделок не дествительными; порядок исчисления и условия вызыскания убытков).
64. Байбтыров С.К. Обзор отдельных категорий гражданскопровавых споров, расмотренных судами г. Алматы //Там же. Вып. 7. С. 24-40. (Содержание: признание не дествительных актов оргонов государственного управления; последствия испалнения обязательств).
65. Баймолдина З. Вапросы перерегистраций юридических лиц//Гражданский кодекс РК – толкавание и комментирование. 1977. Вып.2. С. 127-138.
66. Булович В.Н., Паномаренко Ю.А. судебная практика по делам о зщите чести, дастоинства и делавой репутации // Тм же. Вып. 4. С. 30-43.
67. Булович В.Н. О прававом режиме ценных бумаг// Там же. Вып. 4. С. 68-85.
68. Грещников И.П. Субъекты права. Ч.1. Юридическое лицо в праве и законадательстве. Алматы 2001.
69. Грибанова В.А. Анализ судебной практики по спорам о признании сделок, заключенных юридическами лицами, недествительными// Там же. Вып.2
70. Грибанов В.П. Осуществление и защита гражданских прав. М., 2000.
71. Джусупов А.Т. Право Собственности и иные вещные права. Алматы, 1996.
72. Диденко А.Г., Ташенова А.Д. Судебная практика по спорам о задатке //Гражднский кодекс РК – толковние и комментирование. 1997. Вып.3.
73. Диденко А.Г. Обратная сила зкондательства//Там же. Вып.4.
74. Диденко А.Г., Ударцев С.Ф. Регистраций я залога движимого имущества //Там же. 1998. Вып. 6.
75. Диденко А.Г. Сравнительный анализ ипотечного законадательства государств СНГ //Гражданское законадательство РК: статьи, комментарии, пактика. 1999. Вып. 8.
76. Диденко А.Г. Роль договара в социально-экономических преобразаваниях //Там же. 2000. Вып. 9. С. 42-49.
77. Диденко А.Г. Действие принципа равной зщиты государственной и частной собственности в отношении госудрственных и частных учреждений //Там же. Вып.9.
78. Диденко А.Г. Возможности зачета взимных обязательств между руппами юридических лиц// Там же. Вып.9.
79. Диденко А.Г. Комментарий к статьям ГК о залоге. //Там же. 2001. Вып. 1.
80. Ефримова Л.Г. О соотношении вещных и обязательственных прав //Государство и право (Москва). 1998. №10.
81. Жанайдаров И.У. Проблемы реализации права госудрственной собственности. Алматы, 1994.
82. Иоффе О.С. Гражданское правоотношение // Избранные труды по гражданскому праву. М., 2000.
83. Кенжебева А.Т. Казахстан как субъект гржднских правоотнашений с участием иностранных юридических лиц,граждан и государств // Гражданский кодекс РК – толкование и комментирование. 1997. Вып. 4.
84. Киреева Т.Т., Климкин С.И. Защита права собственности. Алматы, 2000.
85. Киреева Т.Т. Климкин С.И. Судебная прктика по делам о защите права собственности //Гражданское законадательства РК – толкование и комментирование. 1997. Вып.3.
86. Киреева Т.Т., Климкин С.И. Применение гарантии как способа обеспечения исплнения обязательства в судебной практиеп// Там же. Вып.4.
87. Киреева Т.Т. Судебная практика по защите права собственности //Там же. Вып.4.
88. Киреева Т.Т. Анализ практики судов Восточно-Казахстанской области по делам о защите права собственности// Там же. 1998. Вып.5.
89. Киреева Т.Т. Анализ судебной практики по расмотрению дел о защите права собственности коллегий по хозяиственным делам Восточно-Казахстанского областного суда //Там же. Вып.6.
90. Киреева Т.Т. Судебная практика по рассмотрению дел об освобождении имущества от ареста (исключение из описи) //Там же. Вып.6.
91. Киреева Т.Т. Судебная практика по спорам о признании недействительными сделок по приватизации //Там же. Вып.6.
92. Климкин С.И. О делении юредических лиц на коммерчиские и некоммерческие по Гржданскому кодексу Республики Казахстан //Там же. Вып.5.
93. Климкин С.И. Органы Юридического лица // Гражданское закондательства РК: сттьи, комментарии, прктика.. 1999. Вып.8.
94. Климкин С.И. Юридические лица по законада-тельству Республики Казахстан. Алматы. 2001.
95. Подопригора Р.А. О некоторых проблемах рпавового регулирование деятельности общественных и религиозных объеденений// научн.тр. «Әділет». 1998. №1.
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .03
1. Акционерлік қоғамның құқықтық жағдайы ... ... .05
1.1 Акционерлік қоғамның
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...05
1.2 Акционерлік қоғамның құрылтай құжаттары ... ... ... ... 15
2. Акционерлік қоғамды басқару және оны қайта құру немесе
тарату ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..29
1. Акционерлік қоғамды
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.2 Акционерлік қоғамды қайта құру немесе тарату ... ... ... .45
3. Еншілес ұйым және тәуелді акционерлік қоғам.46
3.1 Еншілес ұйым
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
3.2 Тәуелді акционерлік
қоғам ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 48
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 50
Пайдаланылған нормативтік актілер мен әдебиеттер ... ... ... ... .52
Кіріспе
Еліміз егемендігін алып, тәуелсіздігіне ие болғаннан бері қаншама
құқықтық реформалар жасалып, заңдар да бір жүйеге келіп өз қыметін
атқаруда. Акционерлік қоғамдар туралы заңдарда толығымен
қалыптастырылды. Дегенмен, нарықтық экономиканың талаптарына
байланысты акционерлік қоғам өзекті мәселелердің бірі болып қала
бермек, сондықтан осы тақырыпты таңдадым.
Қазақстан Республикасының акционерлік заңдары Қазақстан Республикасының
азаматтық кодексінің ережелерінен және 2003ж. 16 мамырда қолданысқа
енгізілген Акционерлік қоғамдар туралы 2003 ж. 13 мамырдағы заңнан
тұрады.
Акционерлік қоғамдар туралы заңды қабылдау кезек күттірмейтін
қажеттілік болды. Бұған дейін қолданылып келген Акционерлік қоғамдар
туралы 1998 ж. 10-шы шілдедегі заң өте сәтсіз болып шықты. Ол
Қазақстан Республикасының азаматтық кодексінің көптеген ережелері мен
дәстүрлеріне қайшы келіп, ашық түрде Ұлтгық Банктің өзіне қолайлы
түрде жаппай бақылау жүргізу мүддесін білдірді.
Кезінде 1998 ж. 10 шілдедегі Акционерлік қоғамдар туралы
заңының қабылдануына байланысты Қазақстан Республикасының азаматтық
кодексіне енгізілген өзгерістер оның мазмұнын нашарлатқан еді, оны
күні бүгінге дейін басқа нормалармен үйлестірудің сәті келмей отыр.
Бүгінде күшін жойған 1998 ж. 10 шілдедегі Акционерлік қоғамдар
туралы заң Ұлтгық Банктің техникалық нормаларын асқақтатьш, заң
техникасының талаптарына сай келмеді, бірқатар елеулі қайшылықтары
болды және корпорацияның сол түзетілген ағылшын-америкаңдық моделін
дәстүрлі континенттік кодификациялау жүйесіне атүсті енгізу әрекеті
болып шықты.
Норма шығармашылығындағы мұндай көзқарас жарамсыз болып,
акционерлік қоғамдар туралы бірқатар нормалардың малтығуына әкеп
соқтырды, қазақстандық зандар жүйесімен қайшылыққа түсіп, практика
мен құқықтық ой-пікірдің қабылдамай тастауына мөжбүр болды.
"Шығарылған жарғылық капитал", "төленген жарғылық капитал", "соттың
шешімімен акциялардың қосымша эмиссиялануы", "коммерциялық емес
акционерлік қоғам", "халықтық қоғам" секілді санаттарды "өлі туған"
және құқықтық жаңсақ құрастырмалардың қатарына жатқызуға болатын
еді.
Акционерлік қоғамдар туралы 1998 ж. заңның шалажансарлығын
дәлелдеген жаңа редакциядағы Акционерлік қоғамдар туралы Заң 2003 ж.
қабылданды. Онда Қазақстанның объективтік экономикалық жөне құқықтық
шындықтары айтарлықтай ескеріліп, акционерлік заңдардың қазақстандық
азаматтық құқықтардың белгілі дәстүрлеріне оралуына мүмкіндік
туғызды.
1. Акционерлік қоғамның құқықтық жағдайы
1.1 Акционерлік қоғамның ұғымы
Өзінің қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатында
акциялар шығаратын заңды тұлға акционерлік қоғам болып табылады.
Акционерлік қоғамның акционерлері заң актілерінде көзделгеннен басқа
жағдайларда оның міндетемелері бойынша жауап бермейді және өзіне
тиесілі акциялар құнының шегінде қоғамның қызметіне байланысты
шығындар тәуекелін көтереді.
Акционерлік қоғамның өз қатысушыларының мүлкінен оқшауланаған мүлкі
болады, өз міндеттемелері бойынша өз мүлкі шегінде жаупты болады
және өз қатысушыларының міндеттемелері бойынша жауп бермейді.
Корпоративтік жинақтаушы зейнетақы қорларының акционерлері аталған
қорлардың міндеттемелері бойынша зейнетақы мен қамсыздандыру туралы
заңдарда белгіленген тәртіп пен жағдайларда ортақтасып жауап береді.
Қоғамның барлық акцияларын бір акционер сатып алған жағдайда
акционерлік қоғам бір адамнан құрылуы немесе бір адамнан тұруы
мүмкін, егер заң актілерінде өзгеше көзделмесе.
Акционерлік қоғамның құқықтық ережелері, акционерлердің құқықтарымен
міндеттері ҚРАК-нің заң құжаттарына сәйкес белгіленеді. Мемлекеттік
кәсіпорындарды жекешелендіру арқылы құрылған акционерлік қоғамдардың
құқықтық ережелерінің ерекшеліктері заңдармен белгіленеді.
Заңдарда көзделген жағдайларда, акционерлік қоғамның ұйымдық-
құқықтық нысанында коммерциялық емес ұйымдар құрылуы мүмкін.
Қазақстан Республикасының акционерлік заңдары Қазақстан Республикасының
азаматтық кодексінің ережелерінен және 2003ж. 16 мамырда қолданысқа
енгізілген Акционерлік қоғамдар туралы 2003 ж. 13 мамырдағы заңнан
тұрады.
Акционерлік қоғамдар туралы заңды қабылдау кезек күттірмейтін
қажеттілік болды. Бұған дейін қолданылып келген Акционерлік қоғамдар
туралы 1998 ж. 10 шілдедегі заң өте сәтсіз болып шықты. Ол
Қазақстан Республикасының азаматтық кодексінің көптеген ережелері мен
дәстүрлеріне қайшы келіп, ашық түрде Ұлтгық Банктің өзіне қолайлы
түрде жаппай бақылау жүргізу мүддесін білдірді.
Кезінде 1998 ж. 10 шілдедегі Акционерлік қоғамдар туралы заңының
қабылдануына байланысты Қазақстан Республикасының азаматтық кодексіне
енгізілген өзгерістер оның мазмұнын нашарлатқан еді, оны күні
бүгінге дейін басқа нормалармен үйлестірудің сәті келмей отыр.
Бүгінде күшін жойған 1998 ж. 10 шілдедегі Акционерлік қоғамдар
туралы заң Ұлтгық Банктің техникалық нормаларын асқақтатьш, заң
техникасының талаптарына сай келмеді, бірқатар елеулі қайшылықтары
болды және корпорацияның сол түзетілген ағылшын-америкаңдық моделін
дәстүрлі континенттік кодификациялау жүйесіне атүсті енгізу әрекеті
болып шықты.
Норма шығармашылығындағы мұндай көзқарас жарамсыз болып,
акционерлік қоғамдар туралы бірқатар нормалардың малтығуына әкеп
соқтырды, қазақстандық зандар жүйесімен қайшылыққа түсіп, практика
мен құқықтық ой-пікірдің қабылдамай тастауына мөжбүр болды.
"Шығарылған жарғылық капитал", "төленген жарғылық капитал", "соттың
шешімімен акциялардың қосымша эмиссиялануы", "коммерциялық емес
акционерлік қоғам", "халықтық қоғам" секілді санаттарды "өлі туған"
және құқықтық жаңсақ құрастырмалардың қатарына жатқызуға болатын
еді.
Акционерлік қоғамдар туралы 1998 ж. заңның шалажансарлығын
дәлелдеген жаңа редакциядағы Акционерлік қоғамдар туралы Заң 2003 ж.
қабылданды. Онда Қазақстанның объективтік экономикалық жөне құқықтық
шындықтары айтарлықтай ескеріліп, акционерлік заңдардың қазақстандық
азаматтық құқықтардың белгілі дәстүрлеріне оралуына мүмкіндік
туғызды.
Алайда қазіргі кезде де "оларда капиталдың теріс мөлшері бар
болған жағдайда банктер мен сақтандыру ұйымдарының акцияларын
мәжбүрлеп сатып алу құқығы" (АҚ-ның 86-бабының 6-тармағы), "қоғамның
жарияланған акцияларын мәжбүрлеп шығару" (Акционерлік қоғамдар
туралы заңның 32-бабының 1-тармағы), "халықтық акционерлік қоғам"
(Акционерлік қоғамдар туралы заңның 4-бабы), "жарияланған акцияларын
билік етуді шектеу", "қоғамның акцияларға мәжбүрлеп алып қою"
(Акционерлік қоғамдар туралы заңның 32-бабы) секілді кейбір құқықтық
нысандардың акционерлік заңдардан орын алуы орынсыз болып көрінеді.
Қазақстан Республикасының азаматтық кодексінің 85-бабының 1,2-
тармақшаларына сәйкес, "өзінің қызметін жүзеге асыру үшін қаражат
тарту мақсатында акциялар шығаратын заңды тұлға акционерлік қоғам
болып танылады".
Акционерлік қоғамның өз қатысушыларының мүлкінен оқшауланған мүлкі
болады, өз міндеттемелері бойьшша өз мүлкі шегінде жауапты болады
және өз қатысушыларының міндеттемелері бойьшша жауап бермейді.
Акционерлік қоғамның акционерлері заң актілерінде көзделгеннен
басқа жағдайларда, оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және
өзіне тиесілі акциялар құнының шегінде қоғамның қызметіне байланысты
шығындар тәуекелін көтереді.
Корпоративтік (бірлескен) жинақтаушы зейнетақы қорларының
акционерлері аталған қорлардың міндеттемелері бойынша зейнетақымен
қамсыздандыру туралы заңдарда белгіленген тәртіп пен жағдайларда
ортақтасып жауап береді (ҚРАК-ның 85-бабы).
Акционерлік қоғам – коммерциялық ұйымдардың уақыт және нарықтық
қатынастар сынынан өткен барынша дамыған нысаны.
Алайда, заңдарда қоғамның ұйымдьіқ-құқықтық нысанында табыстары
тек қоғамның дамуы үшін пайдаланылатын коммерциялық емес ұйымдардың
да құрылуы көзделуі мүмкін (ҚРАК-ның 85-бабының 5-тармағы). Мысалы,
дүниежүзілік тәжірибеде кейде коммерциялық емес акционерлік қоғам
түріндегі биржалар, білім және мәдениет, денсаулық сақтау ұйымдары
жөніндегі кеңестер құру дәстүрлері бар.
Акционерлік қоғамдар туралы 2003 ж. заң қабылданғанға дейін
Қазақстан заңдары ашық акционерлік қоғамдармен қатар, жабық үлгідегі
акционерлік қоғамдардың да өмір сүруін көздеді.
Акционерлері өздеріне тиесілі акцияларды басқа акционерлердің
келісімінсіз бөліп бере алатын акционерлік қоғам ашық акционерлік
қоғам болып табылады. Акциялары өзінің құрылтайшылары мен алдын ала
белгіленген адамдар арасында бөлінетін қоғам бұрынғы қолданыстағы
заңдар бойынша жабық қоғам болып есептелетін (2003 ж. 16 мамырға
дейінгі АК-ньщ 86-бабының 3-тармағы).
Қатысушылары өздеріне тиесілі акцияларды басқа акционерлердің
келісімінсіз бөліп бере алатын акционерлік қоғам ашық акционерлік
қоғам болып табылады. Ашық қоғам шығарған акцияларын жабық, жеке
және ашық әдістермен орналастыруға құқылы.
Ашық қоғам заңда көзделген тәртіп пен баспа сөз басылымдарында
кірістер мен шығындар туралы жылдық және тоқсандық баланстармен
есептерді жарияалауға міндетті.
Акцияларды оның құрылтайшылары және алдын ала белгіленген адамдар
тобы арасында орналастырылған акционерлік қоғам жабық акционерлік
қоғам болып табылады. Жабық акционерлік қоғам өздері шығарған
акцияларды тек жабық әдіспен орналастыруға құқылы.
Жабық акционерлік қоғамның өз акцияларын сатқысы келетін акциоенрі
оларды қоғамның басқа қатысушыларына, ал олар бас тартқан жағдайда
- қоғамның өзіне сатып алуға ұсынуға міндетті.
Жабық акционерлік қоғамның акцияларын сату рәсімінің ерекшеліктері
заң актілерінде айқындалады.
Жабық акционерлік қоғамның құрылтай құжаттарында өз әрекетімен
қоғамның мүдделерін елеулі түрде бұзған қатысушының акцияларын
қоғамның сот тәртібімен мәжбүрлеп сатып алу мүмкіндігі көзделуі
мүмкін.
Банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге
асыратын ұйымдарда және сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарында
заңда белгіленген тәртіп пен есептелген капиталдың теріс мөлшері
бар болған жағдайда заң актілерінде олардың акцияларын мәжбүрлеп
сатып алудың мүмкідігімен негіздемелері көзделуі мүмкін.
Жабық қоғамдар мемлекеттік монополияларды сақтау үшін немесе
үшінші тұлғалардьщ енуін шектеу үшін құрылатын. Бұл жағдайда
көлденең капиталды тарту акционерлік қоғамның негізгі мақсаты болудан
қалды да, тұлғалық жағдай алдыңғы қатарға шықты.
Сондықтан жабық акционерлік қоғам өзінің жаратылысы жөнінен
жауапкершілігі шектеулі серіктестікке дейін болғанын кейбір
ескертулермен айта аламыз. Онда тұлғалық элементтер жария
элементтермен бәсекелесіп, көп ретте басым түсіп отырды.
2003 ж. 16 мамырдағы Заң бойынша АК-ның жабық акционерлік қоғамдар
туралы 86-бабы алынып тасталды. Акционерлік қоғамдар туралы 2003 ж.
заңда да жабық акционерлік қоғамдардың өмір сүру мүмкіндігі туралы
айтылмайды. Бұдан заң шығарушылар заңды тұлғаның мұндай ұйымдық
құқықтық нысанынан бас тартуға бел байлады деген қорытынды шығады.
Сондықтан 2003 ж. 16 мамырдан кейін құрылған жабық акционерлік
қоғамдар жарамыз деп танылады, ал өмір сүріп тұрғандары заңда
көзделген ұйымдық-құқықтық нысандарға өзгертілуі немесе 2005 ж. 16
мамырға дейін таратылуы тиіс (Акционерлік қоғамдар туралы заңның 90-
бабыньщ 2-тармағы).
Ашық қоғамдар — акционерлік қоғамның барынша табиғи жөне кең
таралған нысаны. Азаматтық құқықтың кез келген субъектілері
акционерлік қоғамның құрылтайшылары бола алады. Ашық қоғам
акционерлерінің санына шектеу қойылмаған. Егер заң құжаттарында
өзгеше көзделмесе, қоғамның барлық акцияларын бір акционер сатьш
алған жағдайда акционерлік қоғам бір адамнан құрылуы немесе бір
адамнан тұруы мүмкін (АК-ның 85-бабының 3-тармағы).
Жалпы ереже бойьшша, мемлекеттік мекемелер қоғамның акционерлері
ретінде әрекет ете алмайды. Өздерінің құзіреті шегінде акционерлер
бола алтын Үкімет, жергілікті атқарушы органдар, Ұлттық Банк бұған
жатпайды. Мемлекеттік кәсіпорын осы кәсіпорынға қатысты меншік иесі
мен мемлекеттік басқару органының атқаратын қызметін жүзеге асыратын
мемлекеттік органның келісімімен ғана қоғамның құрылтайшысы болуға
және оның акцияларын сатьш алуға құқылы (Акционерлік қоғамдар
туралы заңның 5-бабының 2-тармағы).
Акционерлік қоғамдар туралы заңдарда 1998 ж. бастап қоғамның жаңа
нысаны — халықтық акционерлік қоғам көзделген. Өзінің капиталының
мөлшері айлық есептік көрсеткіштің кемінде 1000000 еселенген
мөлшеріндей болатын және акционерлерінің саны бес жүз және одан да
көп қоғам халықтық акционерлік қоғам деп танылады. Қоғамды
халықтық акционерлік қоғам деп тануды қоғамның өтініші негізінде не
қоғамның өз капиталының мөлшері жөне акционерлерінің саны туралы
уәкілетті органда бар ақпарат негізінде уәкілетті орган жүргізеді.
Уөкілетті орган Ұлттық Банк болып табылады. Ұлттық Банк, сондай-ақ
халықтық акционерлік қоғам мәртебесінен айрылу тәртібін де
белгілейді.
Қоғам:
1) ол таратылған немесе қайта ұйымдастырылған (қоғамға басқа қоғам
қосылған жөне одан бір немесе бірнеше жаңа қоғамдар бөліп
шығарылған жағдайларды қоспағанда);
2) өз капиталының мөлшері он екі айдан астам мерзімде айлық
есептік көрсеткішінің 1000000 еселенген мөлшерінен төмен сомаға
дейін азайған;
3) акционерлердің саны алты ай ішінде бес жүзден төмен азайып
кеткен жағдайларда халықтық акционерлік қоғам мөртебесінен айырылады
(Акционерлік қоғамдар туралы заңның 4-бабының 1, 2- тармақтары).
Акционерлік заңдар көлемінде Ұлттық компаниялар қызмет етеді.
Ұлттық компаниялар акцияларының барлық пакеті мемлекеттің қолында
болады.
Ұлттық компаниялардың құқықтық режимінің бірқатар ерекшеліктері
бар. Олардың көпшілік бөлігі жабық акционерлік қоғамдар түрінде
құрылған, өздерінің контрагентермен қатынастарында мемлекеттік
органның және коммерциялық ұйымдардың атқаратын қызметін үйлестіреді
және Акционерлік қоғамдар туралы заңмен қатар, Үкіметтің бірқатар
қаулыларымен және заңдармен реттеліп отырады.
Акционерлік қауызға оранған ұлттық компания, шын мәнінде, заңды
тұлғаның жаңа түрі болып табылады деп есептейді Ю.Г. Басин.1 Мүмкін,
уақыт өте келе, заң шығарушылар заңды тұлғаның жаңа нысаны – ұлттық
компанияны мойындайтын болар. Ал әзірше жабық акционерлік
қоғамдардың таратылуына байланысты мемлекет ұлттық компаниялардың
қандай жариялық-құқықтық нысанға өзгеруі керектігін шешуі тиіс.
Акционерлік қоғамның мүлкі оған меншік құқығында тиесілі.
Акционерлік қоғамның акциялары акционерлерге меншік құқығында тисілі.
Мемлкетке немесе мемлекеттік заңды тұлғаларға тиесілі акциялар
пакетінің мөлшеріне қарамастан акцианерлік қоғамның мүлкі сол акцианерлік
қоғамның өзінің жеке меншігі болып саналады.
Акционерлік қоғамда өз қатысушыларының мүлкінен оқшауланған
мүлік болады, өз міндеттемелері бойынша өз мүлкі шегінде жауап береді және
өз қатысушыларының міндеттемелері бойынша жауап бермейді (АК-ның 85-бабының
2-тармағының 1-бөлігі).
Заң актілерінде Акционерлердің акцианерлік қоғамдардың борыштары
бойынша жауап беретін жағдайлары көзделген (АК-нің 85-бабының 1-тармағы).
Мысалы, АК-нің 85-бабы 2-тармағының 2-бөлігіне сәйкес корпоративтік
жинақтаушы зейнетақы қорларының акционерлері аталған қорлардың
міндеттемелері бойынша зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңдарда
белгіленген тәртіп пен жағдайларда ортақтасып жауап береді.
Акционерлік қоғамның мүлкінің негізін жарғылық капитал құрайды.
Жарғылық капиталдың мөлшерін құрылтайшылар анықтайды, бірақ ол айлық
есептік көрсеткіштің 50000 есе мөлшерінен кем болмауға тиіс. Қоғамның
жарғылық капиталы құрылтайшылардың тікелей акцияларды төлеуі және
үшінші жаққа акцияларды сатуы арқылы қалыптасады.
2. Акционерлік қоғамның құрылтай құжаттары
Құрылтай шарты мен жарғы акционерлік қоғамның құрылтай құжаттары
болып табылады.
Бір қатысушы құрған акционерлік қоғамның құрылтай құжаты жарғы
болып табылады.
Акционерлік қоғамның құрылтай құжаттарын нотариат куәаландыруға
тиіс.
Акционерлік қоғамның құрылтай шартын құрылтайшылар жасайды.
Акционерлік қоғамның құрылтай құжаттары АК-пен және өзгеде заң
актілерімен белгіленген мәләметтерді қамтуға тиіс.
Акциоенерлік қоғамның жарғысын құрылтайшылардың жалпы жиналасы
бекітеді.
Құрылтай шарты мен жарғы акционерлік қоғамның құрылтай құжаттары
болып табылады (АК-ның 87 – бабының 1-тармағының 1-бөлігі). Құрылтай
құжаттары нотариатта куәландырылуы тиіс. Құрылтай шартында баяндалған
мөліметтер, шарттың өзінде езгеше көзделмесе, коммерциялық құпия
болып табылады.
Құрылтай шарты мемлекеттік органдарға, сондай-ақ үшінші тұлғаларға
заң актілерінде көрсетілген жағдайларда немесе қоғамның шешімімен
ғана көрсетілуі тиіс. Жарияланған акцияларды шығару мемлекеттік
тіркеуден өткен күннен бастап құрылтай шартының қолданылуы
тоқтатылады.
Қоғамның жарғысы оның заңды тұлға ретіндегі құқықтық мәртебесін
анықтайтын құжат болып табылады. Қоғамның жарғысына құрылтайшылар
(жалғыз құрылтайшы) не олардың өкілдері (өкілі) қол қоюға тиіс және
нотариатта куәландыруға жатады.
Қоғамның жарғысымен барлық мүдделі адамдар танысуға құқылы.
Акционердің талап етуі бойынша қоғам оған үш жұмыс күні ішінде
жарғының көшірмесін беруге міндетті.
Акционерлік қоғамдар туралы 2003 ж. заң "жарияланған жарғылық
капитал", "шығарылған (төленген) жарғылық капитал" ұғымдарынан бас
тартты. "Жарғылық капитал", "өз капиталы" терминдері ғана
пайдаланылды. Халықтық қоғамдағы секілді, мұнда да заң әдеттегі
акционерлік қоғам үшін жарғылық капиталдың ең төменгі мөлшері
белгілеген.
Қоғамның жарғылық капиталының ең төменгі мөлшері айлық есептік
көрсеткіштің 50 000 еселенген мөлшерінде болады (Акционерлік қоғамдар
туралы заңның 10-бабының 1-тармағы). Бұл Акционерлік қоғамдар
туралы 1998 ж. заңдағы мөлшерден 10 есе артық. Қоғамның жарғылық
капиталының ең төменгі мөлшері жөнінде жоғарыда аталған талаптар
өзінің қызметін инвестициялық жекешелендіру қоры ретінде жүзеге
асыратын қоғамға қолданылмайды.
Қоғамның жарғылық капиталы құрылтайшылардың (жалғыз құрылтайшының)
акцияларды олардың нақтылы құны бойынша төлеуі жөне акцияларды
инвесторларға (инвесторға) Акционерлік қоғамдар туралы Заңның
талаптарына сәйкес белгіленген орналастыру бағасы бойынша сату
арқылы қалыптастырылады.
Құрылтайшылар төлейтін жарғылық капиталдың мөлшері қоғамның
жарғылық капиталының ең төменгі мөлшерінен кем болмауға және
құрылтайшылар оны қоғам заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркелген
күннен бастап, отыз күн ішінде толық төлеуге тиіс. Қоғамның
жарғылық капиталын ұлғайтуға акционерлердің жалпы жиналысының немесе
соттың шешімімен жол беріледі (Акционерлік қоғамдар туралы заңның 11-
бабы).
Акционерлік қоғамның өз капиталы дегеніміз — бұл қоғамның активтері
мен пассивтері арасындағы айырмашылық ретінде есептеп шығарылатын
мүлік. Акционерлік қоғамдарда өз капиталының дивидендтер төлеу
мүмкіндіктерін анықтауда және өзге де кейбір жағдайлард а маңызы бар.
Акция үшін төлеу түрлі нысанда жүргізілуі мүмкін. Қоғамның
орналастырылатын акциялары үшін төлеуге ақша, мүліктік құқықтар
(оның ішінде интеллектуалдық меншік объектілеріне құқықтар), талап
ету құқығы және өзге де мүлік енгізілуі мүмкін. Ақшадан басқа,
өзге мүлікпен төлеу лицензияның негізінде әрекет ететін бағалаушы
анықтайтын баға бойынша жүзеге асырылады.
Егер қоғамның орналастырылатын акцияларының төлеміне мүлікті
пайдалану құқығы енгізілетін болса, мұндай құқықты бағалау қоғамның
оны бүкіл пайдалану мерзімі үшін төлейтін мөлшеріне негізделеді.
Аталған мерзім аяқталғанға дейін қоғам акционерлерінің жалпы
жиналысының келісімінсіз мұндай мүлікті алып қоюға тыйым салынады.
АК-ның 89-бабының 1-тармағынан "акционерлік қоғам шеккен залалдың
орнын толтыру үшін қосымша эмиссия жасау арқылы жарғылық капиталды
арттыруға жол берілмейді" деген норма алынып тасталды. Бұдан келіп,
қосымша акциялар шығарғанда несие берушілер алдындағы қоғамның
борышын өтеу үшін қоғамның несие берушілері оларды сатып алуы
мүмкін деген қорытынды шығады.
Акциялар үшін борышты есепке алу мемлекеттік акциялар пакетіне
әсер етпеуі тиіс, өйткені өзгеше істеу мемлекеттік меншікті сатып
алу кезінде жекешелендіру ресімін орағытып өтуді білдіретін болады.
Құрылтай шарты мен жарғы акционерлік қоғамның құрылтай құжаттары
больш табылады (АК-ның 87-бабының 1-тармағы). Құрылтай шарты
құрылтайшылардың құқықтары мен міндеттерін қоғамның құрылуы сатысында
ғана реттейді. Сондықтан құрылтай шартының ашық қоғам құру
жөніндегі әрекеті қоғам мемлекеттік тіркеуден өткен сәттен бастап
және оның барлық құрылтайшыларының құрылтай шартында белгіленген
міндеттемелерін орындаған соң тоқтатылады.
Өз кезегінде, қоғамның жарғысы өзінің заңды тұлға ретіндегі
құқықтық мәртебесін анықтайды. Жарғыға қоғам құрылтайшыларының
уәкілетті өкілдері қол қоюы тиіс және ол нотариаттық куәландыруға
жатады. Барлық мүдделі тұлғалар қоғамның жарғысымен танысуға құқылы.
Қоғам акционердің талап етуі бойынша оған қоғамның жарғысымен,
сонымен бірге оған кейін енгізілген өзгерістермен және
толықтырулармен танысуға мүмкіндік беруге мнідетті.
Қоғам акционердің өзіне қоғам жарғысының көшірмесін беру туралы
талабын үш жұмыс күні ішінде орындауға міңдетті. Қоғам акционерге
жарғының көшірмесін бергені үшін ақы алуға құқылы, ол көшірме
дайындауға, сондай-ақ жеткізіп беру қажет болған жағдайда оны
жеткізуге жұмсалған шығындардан аспауға тиіс (Акционерлік қоғамдар
туралы заңның 9-бабының 3-тармағы).
Акционердің құқығы акциялармен дәлелденеді. Акция — бұл бағалы
қағаз. Өз ұстаушысының (акционердің) акционерлік қоғам таза табысының
бір бөлігін дивидендтер түрінде алуына, акционерлік қоғамның
істерін басқаруға қатысуға және ол таратылғаннан кейін қалған
мүліктің бір бөлігіне құқығын куәлаңдыратын бағалы қағаз акция деп
танылады (АК-ның 139-бабының 1-тармағы).
Акционерлік қоғамның тек атаулы акциялар шығаруға құқығы бар (АК-
ның 91-бабының 1-тармагының 2-бөлімі). Атаулы бағалы қағаз дегеніміз
– бұл өзі куәландырған құқықтардың онда аталған тұлғаға тиесілігін
растайтын бағалы қағаз (АК-ның 129-бабының 3-тармағының 6-бөлімі).
Акция бөлінбейді. Егер акция ортақ меншік құқығымен бірнеше тұлғаға
тиесілі болса, олардың бәрі бір акционер деп танылады жене өзінің
жалпы өкілі арқылы акциямен куәландырылған құқықтарды пайдаланады.
Қоғам жай акциялар, не жай жөне артықшылықты акциялар шығаруға
құқылы.
Акциялар құжатсыз нысанда шығарылады (Акционерлік қоғамдар туралы
заңның 12-бабының 1 жене 3-тармақшалары). Құжатсыз бағалы қағаздар
дегеніміз - бұл құжатсыз нысанда (электрондық жазбалардың жиынтығы
түрінде) шығарылған бағалы қағаздар (АК-ның 129-бабының 3-тармағының 3-
бөлігі).
Қоғамның артықшылықты акцияларының саны оның жарияланған
акцияларының жалпы санының 25 пайызынан аспауға тиіс. Артықшылықты
акциялардың меншік иелері – акционерлеріне қарағанда қоғамның
жарғысында белгіленіп, алдын ала айқындалып кепілдік берілген
мөлшерде дивидендтер алуға және қоғам таратылған кезде осы Заңда
белгіленген тәртіппен мүліктің бір бөлігіне басым құқығы бар.
Артықшылықты акция акционерге қоғамды басқаруға қатысу құқығын
бермейді. Бұл ережеден бірнеше өзгешелік бар. Егер: 1) қоғам
акционерлерінің жалпы жиналысының шешімі бойынша
артықшылықты акцияларды иеленуші акционердің құқығын шектеуі мүмкін
мәселені қараса. Шектеу қою үшін артықшылықты акциялардың жалпы
санының кемінде үштен екі бөлігі жақтап дауыс берген жағдайда
ғана мұндай мәселе бойынша шешім қабылданды деп есептеледі;
қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы қоғамды қайта
ұйымдастыру не тарату туралы мәселені қараса;
артықшылықты акция бойынша дивиденд оны төлеу үшін
белгіленген мерзім өткен күннен бастап үш ай ішінде толық
мөлшерінде төленбесе, артықшылықты акция акционерге қоғамды басқаруға
қатысу
құқығын береді (Акционерлік қоғамдар туралы заңның 14-бабының 3—4-
тармақшалары).
Құрылтай жиналысы (жалғыз құрылтайшының шешімі) немесе
акционерлердің жалпы жиналысы жарғылық капиталды қалыптастыруға және
дивидендтер алуға қатыспайтан "алтын акцияны" енгізуі мүмкін. "Алтын
акция" иесінің акционерлердің жалпы жиналысының, директорлар кеңесі
мен атқарушы органның шешімдеріне қоғам жарғысында белгіленген
мөселелер бойынша вето қою құқығы болады. "Алтын акция" куәландырған
вето қою құқығы басқаға берілмеуге тиіс (АК-ның 139-бабының 3-
тармағы, Акционерлік қоғамдар туралы заңның 13-бабының 5-тармағы).
Қоғам акционерінің:
1) қоғамды басқаруға қатысуға;
2) дивидендтер алуға;
1) сауал салынғаннан кейін 30 күн ішінде қоғамның қызметі туралы
ақпарат алуға;
4) қоғамның органдары қабылдаған шешімге сот тәртібімен
дауласуға;
5) қоғам таратылған кезде мүліктің бір бөлігіне;
6) қоғамның жарғысы мен заңдарда көзделген өзге де құқықтары бар.
Заң акционерлердің ішінен ірі акционерлерді бөліп көрсетеді. Басқа
акционермен салыстырғанда, ірі акционердің құқықтары көп болады.
Ірі акционер дегеніміз – бұл акционерлік қоғамның дауыс беретін
акцияларының он және одан да көп (халықтық қоғамда — бес жөне одан
да көп) пайызын қолында ұстайтын және өзара жасалған келісімдердің
негізінде әрекет ететін акционер немесе бірнеше акционер. Әрбір
акционердің жоғарыда аталған құқықтарынан басқа, ірі акционердің
сондай-ақ:
1) акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысын шақыруды талап етуге
немесе директорлар кеңесі акционерлердің жалпы жиналысын шақырудан
бас тартқан жағдайда оны шақыру туралы талап-арызбен сотқа жүгінуге
директорлар кеңесіне акционерлердің жалпы жиналысының күн
тәртібіне қосымша мәселелер енгізуді ұсынуға;
3) директорлар кеңесінің отырысын шақыруды талап етуге;
4) өз еңбегінен аудиторлық ұйымның қоғам аудитін жүргізуін
талап ету құқығы бар.
Қоғамның жарғысында акционерлердің өзге де құқықтары көзделуі
мүмкін.
Қоғам акционерінің міндеттері:
1) акцияларды төлеу;
2) осы акционерге тиесілі акцияларды тіркеуші мен нақтылы
ұстаушыға қоғамның акцияларын ұстаушылардың тізілімін жүргізуге
қажетті мәліметтердің өзгерісі туралы он күн ішінде хабарлау;
3) қоғамның не оның қызметі туралы қызметтік, коммерциялық немесе
заңмен қорғалатын өзге де құпия болып табылатын ақпаратты
жария етпеу;
4) заң актілеріне сәйкес өзге де міндеттерді орындау.
Қоғам жарияланған акциялардың шығарылуын мемлекеттік тіркеу үшін
оның заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркелген күнінен немесе
акционерлердің жалпы жиналысы жарияланған акциялар санын көбейту
туралы шешім қабылдаған күннен бастап бір ай ішінде құжаттарды
табыс етуге міндетті.
Егер қоғамның жарғысында бұл мәселе акционерлердің жалпы
жиналысының құзіретіне жатқызылмаса, қоғамның акцияларын оның
жарияланған акциялары саны шегінде орналастыру туралы шешімді
қоғамның директорлар кеңесі қабылдайды. Қоғам өз акцияларын олардың
шығарылуын мемлекеттік тіркеуден кейін орналастыруға құқылы.
Акцияларды орналастыру аукциондар, жазылым арқылы жүзеге асырылады.
Халықтық акционерлік қоғамның өз акцияларын жазылым арқылы
орналастыру құқығы жоқ. Қоғамның жазылым арқылы орналастырылатын
акциялары директорлар кеңесі белгілеген орналастыру бағасы бойынша
сатылуға тиіс, бұл орайда акцияларды орналастыру бағасы осы
орналастыру шегінде акцияларды сатып алушы барлық тұлғалар үшін
бірыңғай болуға тиіс (Акционерлік қоғамдар туралы заңның 18-бабы).
Акционерлердің қоғамның бағалы қағаздарын басымдықпен сатып алу
құқығы бар. Жарияланған акцияларды немесе қоғамның жай акцияларына
айырбасталатын басқа да бағалы қағаздарды орналастыру, сондай-ақ
бұрын сатып алынған осы бағалы қағаздарды орналастыру ниеті бар
қоғам оларды сатқанға дейін отыз күн ішінде жазбаша хабар жіберу
немесе баспасөз басылымында жариялау арқылы өз акционерлеріне тең
жағдайлармен, өздерінде бар акцияларға барабар, бағалы қағаздарды
орналастыру туралы шешім қабылдаған қоғамның органы белгілеген баға
бойынша бағалы қағаздарды сатьш алуды ұсынуға міндстті. Бұл орайда
қоғамның жай акцияларын иеленетін акционердің жай акцияларды немесе
қоғамның жай акцияларына айырбасталатын басқа да бағалы қағаздарын
басымдықпен сатып алу құқығы бар, ал қоғамның артықшылықты
акцияларын иеленуші акционердің қоғамның артықшылықты акцияларын
басымдықпен сатып алу құқығы бар.
Акционерлік қоғамның жарияланған және шығарылған жарғылық капиталы .
Акционерлік қоғамның жарияланған жарғылық капиталы шығарылатын
болып жарияланған барлық акциялардың атаулы жиынтық құнынан тұрады
және бірыңғай валютамен көрсетіледі. Акционерлік қоғам шығаруға
жарияланған акциялардың барлығын немесе бір бөлігіне құқылы.
Акционерлік қоғамның эмиссияларының жарияланған көлемінен
акцияларды толық орналастырмау ашық әдіспен орналастыру кезінде
жарияланған жарғылық капиталдың кемуіне әкеп соқпайды.
Акционерлік қоғамның шығарылған жарғылық капиталы шығарылған
акциялардың атаулы жиынтық құнынан тұрады.
Акционерлік қоғамның жарияланған және шығарылған жарғылық капиталын
қалыптастырудың тәртібі заң актілерімен белгіленеді.
Жарияланған, шығарылған жарғылық капиталды арттыру.
Акционерлік қоғам акционерлердің жалпы жиналысының шешімі бойынша
акциялардың атаулы құнын арттыру немесе қосымша акциялар шығару
арқылы жария етілген жарғылық капиталды арттыруға құқылы.
Акционерлік қоғамның жария етілген жарғылық капиталын арттыруға ол
толық төленгеннен кейін жол беріледі.
Шығарылған (төленген) капиталды жария етілген жарлық капитал
шегінде жаңа акциялар шығару жолымен арттыру туралы шешімді, заң
белгілеген тәртіппен акционерлік қоғам директорларының кеңесі
(директорлар кеңесі жоқ акционерлік қоғам акционерлерінің жалпы
жиналысы) қабылдайды.
Акционерлік қоғамның, заң актілерінде көзделген жағдайларды
қоспағанда, залал шегіп отырған кезде акциялар эмиссиясын жүзеге
асыруға құқығы жоқ.
Егер акционерлік қоғам акцияға айырбасталатын акцияларды немесе
басқа да бағалы қағаздар шығару жөнінде өз ниетін жария етсе,
онда ол акцияға айырбасталатын осы жаңа акцияларды немесе бағалы
қағаздарды заңдарда белгіленген тәртіппен оларда бар акцияларға бара
– бар басымдықпен сатып алу құқығына сәйкес өз акционерлеріне
ұсынуға міндетті.
Жарияланған және шығарылған (төленген) жарғылық капиталды
арттырудың тәртібі мен заң актілерімен белгіленеді.
Жарияланған және шығарылған (төленген) жарғылық капиталды азайту.
Акционерлік қоғамның жарияланған және шығарылған жарғылық
капиталын азайту заңдарда көзделген тәртіппен жүргізіледі.
Ационерлік қоғам акциялардан басқа облигациялар және бағалы
қағаздардың өзге де түрлерін шығаруға құқылы (Акционерлік қоғамдар
туралы заңның 3-бабының 4-тармағы және 12-бабының 6-тармағы). Бағалы
қағаздардың өзге түрлерінің бірі — опцион. Опцион дегеніміз —
белгіленген нысандағы туынды бағалы қағаз, оны сатып алушы белгілі
бір мерзім өткеннен кейін опционда айтылған базалық активті
келісілген баға бойынша сатып алу немесе сату құқығына ие болады.
Мысалы, қоғам өзі шығаратын акцияларды сатып алуға опциондар
жасасуға құқылы.
Акционерлік қоғам өзінің белгілі бір мүлкінің кепілмен қамтамасыз
етілген, үшінші тұлғалардың кепілдіктерімен қамтамасыз етілген
облигациялар, қамтамасыз етілмеген облигациялар шығаруға құқылы.
Акционерлік қоғам купондық және дисконттық облигациялар шығаруға
құқылы (АК-ның 91-бабының 3-тармағы).
Жарғыда айырбасталатын бағалы қағаздар шығару мүмкіндігі көзделуі
мүмкін. Айырбасталатын бағалы қағаз дегеніміз – бұл акционерлік
қоғамның шығару проспектісімен айқындалатын талаптар мен тәртіп
арқылы оның бағалы қағазының басқа түріне айырбасталуға жататын
бағалы қағазы. Қоғамның акцияларға айырбасталатын бағалы қағаздарын
шығаруға қоғамның жарияланған және орналастырылған акциялары
арасындағы айырмашылық шегінде жол беріледі.
Бағалы қағаздар бойынша табысты төлеудің нысаны, әдісі және
тәртібі акционерлік қоғамның жарғысымен немесе бағалы қағаздар
эмиссиясының (шығару шарттары) проспектісімен заң актілерінде көзделген
ерекшеліктер ескеріле отырып белгіленеді (АК-ның 91-бабының 4-
тармағы).
Акция құжатсыз бағалы қағаз болып табылатындықтан, акционердің
құқықтарын дәлелдеу үшін Қоғамның акцияларын ұстаушылар тізілімінің
айрықша маңызы бар. Қоғамның және оның аффилиирленген тұлғаларының
аффилиирленген тұлғасы болмауға тиісті тіркеушісі ғана қоғамның
акцияларын ұстаушылар тізілімін жасауды, жүргізуді және сақтауды
жүзеге асыра алады. Қоғам өзінің тіркеушісімен қоғамның акцияларын
ұстаушылар тізілімін жасау, жүргізу және сақтау қызметін көрсету
жөнінде шарт жасасуға міндетті.
Бағалы қағаздарды шығару және орналастыру.
Акционерлік қоғам шығаратын бағалы қағаздардың түрлері заң
актілерінде белгіленеді.
Акционерлік қоғамның тек атаулы акциялар шығаруға құқығы бар.
Акционерлік қоғам акцияларды орналастыруды мынадай:
қоғамның құрылтайшылары және алдын ала белгіленген адамдар
тобының арасында-жабық;
білікті инвесторлардың арасында-жеке;
бағалы қағаздар рыногы туралы заңдарға сәйкес аукцион немесе
еркін сауда өткізу арқылы шектелмеген адамдар тобының арасында-ашық
тәсілдермен жүзеге асырады.
Акционерлік қоғамның акциялар эмиссиясын тіркеудің және оларды
орналастырудың ерекшеліктері бағалы қағаздар рыногы туралы заңдармен
айқындалады.
Акционерлік қоғам қоғамның белгілі бір мүлкінің кепілімен
қамтамасыз етілген, үшінші тұлғалардың кепілдіктерімен қамтамасыз
етілген облигациялар, қамтамасыз етілмеген облигациялар шығаруға
құқылы. Акционерлік қоғам купондық және дисконттық облигациялар
шығаруға құқылы. Облигациялар шығарудың шарттары мен тәртібі бағалы
қағаздар рыногы туралы заңдармен белгіленеді.
Бағалы қағаздар бойынша табысты төлеудің нысаны тәсілі және
тәртібі акционерлік қоғамның жарғысы мен немесе бағалы қағаздар
эмиссиясының (шығару шарттары) проспектісімен заң актілерінде
көзделген ерекшеліктер ескеріле отырып белгіленеді.
Егер қоғам банкроттық туралы заңдарға сәйкес төлемге қабілетсіздік
немесе дәрменсіздік белгілеріне сай келсе немесе қоғамда аталған
белгілер дивиденттер жөнінде жарияланып, төлегенннен кейін пайда
болса, акционерлік қоғамның келесі жылы қоғамның теріс өз капиталы
болғанда жай акциялар бойынша дивиднттер төлеуге құқығы жоқ.
Заң актілерінде акционерлік қоғамның жай акциялары бойынша
дивидендтер төлеуіне және облигациялар шығаруына тиым салатын өзгеде
негіздер көзделуі мүмкін.
Акционерлік қоғам заңдарда белгіленген тәртіппен туынды бағалы
қағаздар, опциондар мен айырбасталатын бағалы қағаздар шығаруға
құқылы.
2. Акционерлік қоғамды басқару және оны қайта құру немесе тарату
2.1 Акционерлік қоғамды басқару.
Акционерлік қоғамның жоғары органы оның акционерлерінің жалпы
жиналысы болып табылады.
Акционерлердің жалпы жиналасының айрықша құзыреті заң
актілерімен белгіленеді.
Акционерлердің жалпы жиналысының айрықша құзыретіне жатқызылған
мәселелерді шешуді акционерлік қоғамның өзге органдарына беруге
болмайды.
Акционерлік қоғамда директорлар кеңесі құрылады. Азаматтық
кодексте, заң актілерінде және Акционерлік қоғамның жарғысында
акционерлердің жалпы жиналысының айрықша құзыретіне жазылған
мәселелрді шешуді қоспағанда ол қоғамның қызметіне жалпы басшылықты
жүзеге асырады.
Азаматтық кодексте, заң актілерінде және акционерлік қоғамамның
жарғысында директорлар кеңесінің айрықша құзіретіне жатқызылған
мәселелерді акционерлік қоғамның атқарушы органының шешуіне беруге
болмайды.
Қоғам басқада органдарының заңдармен немесе құрылтай
құжаттарымен белгіленген ерекше құзіретіне кірмейтін барлық
мәселелерді шешу акционерлік қоғамның атқарушы органының құзіретіне
жатады.
Акционерлік қоғамның қаржы шаруашылық қызметіне бақылау жасауды
жүзеге асыру үшін тексеру комиссиясы құрылуы немесе акционерлік
қоғамның акционерлері немесе кәсіби аудиториялар (бухгалтерлер)
арасынан оның тексерушісі сайлануы мүмкін.
Акционерлердің жалпы жиналысының акционерлік қоғамның жылдық
қаржы есебін тексеру комиссиясының (тексерушінің) қорытындысыз
бекітуге құқығы жоқ.
Акционерлік қоғамда заң актілеріне сәйкес өзгеде органдар
құрылуы мүмкін. Акционерлік қоғам органдарының құзіреті, сондай-ақ
олардың шешім қабылдау және қоғам атынан әрекет жасау тәртібі
азаматтық кодекске, заңдарға және құрылтай құжаттарына сәйкс
белгіленеді.
Кез-келген акционер қоғамның жылдық қаржылық есебін аудиторлық
тексеруді, сондай-ақ оның істерінің ағымдағы жай- күйін тәуелсіз
аудиторлық тексеруін өз есебінен жүргізуді талап етуге құқылы.
Акционерлік қоғамның қызметі оның органдары арқылы жүзеге
асырылады. Мыналар қоғамның органдары болып табылады: 1) жоғары
орган — акционерлердің жалпы жиналысы (барлық дауыс беретін акциялары
бір акционерге тиесілі қоғамда - сол акционер);
1) басқару органы - директорлар кеңесі;
атқарушы орган - алқалы орган немесе атауы қоғамның жарғысында
белгіленетін атқарушы орган қызметін жеке-дара жүзеге асырған тұлға.
Халықтық акционерлік қоғамда атқарушы орган тек алқалы болуға тиіс;
4) өзге де оргаңдар (Акционерлік қоғамдар туралы заңның 33-
бабының 1-тармағы).
Акционерлік қоғамның жоғары органы акционерлердің жалпы жиналысы
болып табылады (АК-ның 92-бабының 1-тармағы). Жалпы жиналысты
басқару органы – директорлар кеңесі немесе атқарушы орган шақырады.
Көптеген мәселелер бойынша шешімдер дауыстардың жай көпшілігімен, ал
неғұрлым маңызды мәселелер бойынша - білікті көпшілік арқылы
қабылданады.
Акционерлік қоғамдар туралы заңның 37-бабының 5-тармағы
акционерлердің құқықтарын қорғайды, ол бойынша, қоғамның органдары
акционерлердің жылдық жалпы жиналысын шақырудың белгіленген тәртібін
бұзған жағдайда, акционерлердің жылдық жалпы жиналысы кез келген
мүдделі тұлғаның талап-арызы бойынша қабылданған сот шешімі
негізінде шақырылуы және өткізілуі мүмкін.
Егер қоғамның органдары акционерлердің кезектен тыс жалпы
жиналысын өткізу туралы қоғамның ірі акционерінің талабын
орындамаса, қоғам акционерлерінің кезектен тыс жалпы жиналысы оның
талап-арызы бойынша қабылданған сот шешімінің негізінде шақырылуы
және өткізілуі мүмкін.
Сот жиналысты өткізу уақыты мен орнын, оның күн тәртібін,
қоғамның акционерлеріне жіберетін хабарламасының мазмұнын, жалпы
жиналыстың мақсатына жетуге қажетті негізгі жағдайларда анықтау
мүмкін.
Акционерлердің жалпы жиналысының ерекше құзіретіне мынадай
мәселелер жатады:
1) қоғамның жарғысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу немесе оны
жаңа редакциясында бекіту;
1) қоғамды ерікті түрде қайта ұйымдастыру немесе тарату;
2) қоғамның жарияланған акцияларының санын өзгерту туралы шешім
қабылдау;
4) есеп комиссиясының сан құрамын және өкілеттік мерзімін
белгілеу, оның мүшелерін сайлау және олардың өкілеттігін мерзімінен
бұрын тоқтату;
5) директорлар кеңесінің сан құрамын, өкілеттік мерзімін
белгілеу, оның мүшелерін сайлау және олардың өкілеттігін мерзімінен
бұрын тоқтату, сондай-ақ директорлар кеңесінің мүшелеріне сыйақы
төлеудің мөлшері мен талаптарын айқындау;
қоғамның аудитін жүзеге асыратын аудиторлық ұйымды белгілеу;
7) жылдық қаржылық есеп-қисабын бекіту;
8) қоғамның есептік қаржы жылындағы таза табысын бөлу тәртібін
бекіту, жай акциялар бойынша дивидендтер төлеу туралы шешім
қабылдау және жылдың қорытындылары бойынша қоғамның бір жай
акциясына шаққандағы дивиденд мөлшерін бекіту;
қоғамның жай және артықшылықты акциялары бойынша дивидендтер
төлемеу туралы шешім қабыддау;
Акционерлік қоғамдар туралы заңның 36-бабының 1-тармағына көзделген
өзге де жағдайларда шешім қабылдау.
Осы баптың 1-тармағының 1 – 3 - тармақшаларында аталған мәселелер
бойынша акционерлердің жалпы жиналысының шешімдері қоғамның дауыс
беретін акцияларының жалпы санының айқын басым ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .03
1. Акционерлік қоғамның құқықтық жағдайы ... ... .05
1.1 Акционерлік қоғамның
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...05
1.2 Акционерлік қоғамның құрылтай құжаттары ... ... ... ... 15
2. Акционерлік қоғамды басқару және оны қайта құру немесе
тарату ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..29
1. Акционерлік қоғамды
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.2 Акционерлік қоғамды қайта құру немесе тарату ... ... ... .45
3. Еншілес ұйым және тәуелді акционерлік қоғам.46
3.1 Еншілес ұйым
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
3.2 Тәуелді акционерлік
қоғам ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 48
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 50
Пайдаланылған нормативтік актілер мен әдебиеттер ... ... ... ... .52
Кіріспе
Еліміз егемендігін алып, тәуелсіздігіне ие болғаннан бері қаншама
құқықтық реформалар жасалып, заңдар да бір жүйеге келіп өз қыметін
атқаруда. Акционерлік қоғамдар туралы заңдарда толығымен
қалыптастырылды. Дегенмен, нарықтық экономиканың талаптарына
байланысты акционерлік қоғам өзекті мәселелердің бірі болып қала
бермек, сондықтан осы тақырыпты таңдадым.
Қазақстан Республикасының акционерлік заңдары Қазақстан Республикасының
азаматтық кодексінің ережелерінен және 2003ж. 16 мамырда қолданысқа
енгізілген Акционерлік қоғамдар туралы 2003 ж. 13 мамырдағы заңнан
тұрады.
Акционерлік қоғамдар туралы заңды қабылдау кезек күттірмейтін
қажеттілік болды. Бұған дейін қолданылып келген Акционерлік қоғамдар
туралы 1998 ж. 10-шы шілдедегі заң өте сәтсіз болып шықты. Ол
Қазақстан Республикасының азаматтық кодексінің көптеген ережелері мен
дәстүрлеріне қайшы келіп, ашық түрде Ұлтгық Банктің өзіне қолайлы
түрде жаппай бақылау жүргізу мүддесін білдірді.
Кезінде 1998 ж. 10 шілдедегі Акционерлік қоғамдар туралы
заңының қабылдануына байланысты Қазақстан Республикасының азаматтық
кодексіне енгізілген өзгерістер оның мазмұнын нашарлатқан еді, оны
күні бүгінге дейін басқа нормалармен үйлестірудің сәті келмей отыр.
Бүгінде күшін жойған 1998 ж. 10 шілдедегі Акционерлік қоғамдар
туралы заң Ұлтгық Банктің техникалық нормаларын асқақтатьш, заң
техникасының талаптарына сай келмеді, бірқатар елеулі қайшылықтары
болды және корпорацияның сол түзетілген ағылшын-америкаңдық моделін
дәстүрлі континенттік кодификациялау жүйесіне атүсті енгізу әрекеті
болып шықты.
Норма шығармашылығындағы мұндай көзқарас жарамсыз болып,
акционерлік қоғамдар туралы бірқатар нормалардың малтығуына әкеп
соқтырды, қазақстандық зандар жүйесімен қайшылыққа түсіп, практика
мен құқықтық ой-пікірдің қабылдамай тастауына мөжбүр болды.
"Шығарылған жарғылық капитал", "төленген жарғылық капитал", "соттың
шешімімен акциялардың қосымша эмиссиялануы", "коммерциялық емес
акционерлік қоғам", "халықтық қоғам" секілді санаттарды "өлі туған"
және құқықтық жаңсақ құрастырмалардың қатарына жатқызуға болатын
еді.
Акционерлік қоғамдар туралы 1998 ж. заңның шалажансарлығын
дәлелдеген жаңа редакциядағы Акционерлік қоғамдар туралы Заң 2003 ж.
қабылданды. Онда Қазақстанның объективтік экономикалық жөне құқықтық
шындықтары айтарлықтай ескеріліп, акционерлік заңдардың қазақстандық
азаматтық құқықтардың белгілі дәстүрлеріне оралуына мүмкіндік
туғызды.
1. Акционерлік қоғамның құқықтық жағдайы
1.1 Акционерлік қоғамның ұғымы
Өзінің қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатында
акциялар шығаратын заңды тұлға акционерлік қоғам болып табылады.
Акционерлік қоғамның акционерлері заң актілерінде көзделгеннен басқа
жағдайларда оның міндетемелері бойынша жауап бермейді және өзіне
тиесілі акциялар құнының шегінде қоғамның қызметіне байланысты
шығындар тәуекелін көтереді.
Акционерлік қоғамның өз қатысушыларының мүлкінен оқшауланаған мүлкі
болады, өз міндеттемелері бойынша өз мүлкі шегінде жаупты болады
және өз қатысушыларының міндеттемелері бойынша жауп бермейді.
Корпоративтік жинақтаушы зейнетақы қорларының акционерлері аталған
қорлардың міндеттемелері бойынша зейнетақы мен қамсыздандыру туралы
заңдарда белгіленген тәртіп пен жағдайларда ортақтасып жауап береді.
Қоғамның барлық акцияларын бір акционер сатып алған жағдайда
акционерлік қоғам бір адамнан құрылуы немесе бір адамнан тұруы
мүмкін, егер заң актілерінде өзгеше көзделмесе.
Акционерлік қоғамның құқықтық ережелері, акционерлердің құқықтарымен
міндеттері ҚРАК-нің заң құжаттарына сәйкес белгіленеді. Мемлекеттік
кәсіпорындарды жекешелендіру арқылы құрылған акционерлік қоғамдардың
құқықтық ережелерінің ерекшеліктері заңдармен белгіленеді.
Заңдарда көзделген жағдайларда, акционерлік қоғамның ұйымдық-
құқықтық нысанында коммерциялық емес ұйымдар құрылуы мүмкін.
Қазақстан Республикасының акционерлік заңдары Қазақстан Республикасының
азаматтық кодексінің ережелерінен және 2003ж. 16 мамырда қолданысқа
енгізілген Акционерлік қоғамдар туралы 2003 ж. 13 мамырдағы заңнан
тұрады.
Акционерлік қоғамдар туралы заңды қабылдау кезек күттірмейтін
қажеттілік болды. Бұған дейін қолданылып келген Акционерлік қоғамдар
туралы 1998 ж. 10 шілдедегі заң өте сәтсіз болып шықты. Ол
Қазақстан Республикасының азаматтық кодексінің көптеген ережелері мен
дәстүрлеріне қайшы келіп, ашық түрде Ұлтгық Банктің өзіне қолайлы
түрде жаппай бақылау жүргізу мүддесін білдірді.
Кезінде 1998 ж. 10 шілдедегі Акционерлік қоғамдар туралы заңының
қабылдануына байланысты Қазақстан Республикасының азаматтық кодексіне
енгізілген өзгерістер оның мазмұнын нашарлатқан еді, оны күні
бүгінге дейін басқа нормалармен үйлестірудің сәті келмей отыр.
Бүгінде күшін жойған 1998 ж. 10 шілдедегі Акционерлік қоғамдар
туралы заң Ұлтгық Банктің техникалық нормаларын асқақтатьш, заң
техникасының талаптарына сай келмеді, бірқатар елеулі қайшылықтары
болды және корпорацияның сол түзетілген ағылшын-америкаңдық моделін
дәстүрлі континенттік кодификациялау жүйесіне атүсті енгізу әрекеті
болып шықты.
Норма шығармашылығындағы мұндай көзқарас жарамсыз болып,
акционерлік қоғамдар туралы бірқатар нормалардың малтығуына әкеп
соқтырды, қазақстандық зандар жүйесімен қайшылыққа түсіп, практика
мен құқықтық ой-пікірдің қабылдамай тастауына мөжбүр болды.
"Шығарылған жарғылық капитал", "төленген жарғылық капитал", "соттың
шешімімен акциялардың қосымша эмиссиялануы", "коммерциялық емес
акционерлік қоғам", "халықтық қоғам" секілді санаттарды "өлі туған"
және құқықтық жаңсақ құрастырмалардың қатарына жатқызуға болатын
еді.
Акционерлік қоғамдар туралы 1998 ж. заңның шалажансарлығын
дәлелдеген жаңа редакциядағы Акционерлік қоғамдар туралы Заң 2003 ж.
қабылданды. Онда Қазақстанның объективтік экономикалық жөне құқықтық
шындықтары айтарлықтай ескеріліп, акционерлік заңдардың қазақстандық
азаматтық құқықтардың белгілі дәстүрлеріне оралуына мүмкіндік
туғызды.
Алайда қазіргі кезде де "оларда капиталдың теріс мөлшері бар
болған жағдайда банктер мен сақтандыру ұйымдарының акцияларын
мәжбүрлеп сатып алу құқығы" (АҚ-ның 86-бабының 6-тармағы), "қоғамның
жарияланған акцияларын мәжбүрлеп шығару" (Акционерлік қоғамдар
туралы заңның 32-бабының 1-тармағы), "халықтық акционерлік қоғам"
(Акционерлік қоғамдар туралы заңның 4-бабы), "жарияланған акцияларын
билік етуді шектеу", "қоғамның акцияларға мәжбүрлеп алып қою"
(Акционерлік қоғамдар туралы заңның 32-бабы) секілді кейбір құқықтық
нысандардың акционерлік заңдардан орын алуы орынсыз болып көрінеді.
Қазақстан Республикасының азаматтық кодексінің 85-бабының 1,2-
тармақшаларына сәйкес, "өзінің қызметін жүзеге асыру үшін қаражат
тарту мақсатында акциялар шығаратын заңды тұлға акционерлік қоғам
болып танылады".
Акционерлік қоғамның өз қатысушыларының мүлкінен оқшауланған мүлкі
болады, өз міндеттемелері бойьшша өз мүлкі шегінде жауапты болады
және өз қатысушыларының міндеттемелері бойьшша жауап бермейді.
Акционерлік қоғамның акционерлері заң актілерінде көзделгеннен
басқа жағдайларда, оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және
өзіне тиесілі акциялар құнының шегінде қоғамның қызметіне байланысты
шығындар тәуекелін көтереді.
Корпоративтік (бірлескен) жинақтаушы зейнетақы қорларының
акционерлері аталған қорлардың міндеттемелері бойынша зейнетақымен
қамсыздандыру туралы заңдарда белгіленген тәртіп пен жағдайларда
ортақтасып жауап береді (ҚРАК-ның 85-бабы).
Акционерлік қоғам – коммерциялық ұйымдардың уақыт және нарықтық
қатынастар сынынан өткен барынша дамыған нысаны.
Алайда, заңдарда қоғамның ұйымдьіқ-құқықтық нысанында табыстары
тек қоғамның дамуы үшін пайдаланылатын коммерциялық емес ұйымдардың
да құрылуы көзделуі мүмкін (ҚРАК-ның 85-бабының 5-тармағы). Мысалы,
дүниежүзілік тәжірибеде кейде коммерциялық емес акционерлік қоғам
түріндегі биржалар, білім және мәдениет, денсаулық сақтау ұйымдары
жөніндегі кеңестер құру дәстүрлері бар.
Акционерлік қоғамдар туралы 2003 ж. заң қабылданғанға дейін
Қазақстан заңдары ашық акционерлік қоғамдармен қатар, жабық үлгідегі
акционерлік қоғамдардың да өмір сүруін көздеді.
Акционерлері өздеріне тиесілі акцияларды басқа акционерлердің
келісімінсіз бөліп бере алатын акционерлік қоғам ашық акционерлік
қоғам болып табылады. Акциялары өзінің құрылтайшылары мен алдын ала
белгіленген адамдар арасында бөлінетін қоғам бұрынғы қолданыстағы
заңдар бойынша жабық қоғам болып есептелетін (2003 ж. 16 мамырға
дейінгі АК-ньщ 86-бабының 3-тармағы).
Қатысушылары өздеріне тиесілі акцияларды басқа акционерлердің
келісімінсіз бөліп бере алатын акционерлік қоғам ашық акционерлік
қоғам болып табылады. Ашық қоғам шығарған акцияларын жабық, жеке
және ашық әдістермен орналастыруға құқылы.
Ашық қоғам заңда көзделген тәртіп пен баспа сөз басылымдарында
кірістер мен шығындар туралы жылдық және тоқсандық баланстармен
есептерді жарияалауға міндетті.
Акцияларды оның құрылтайшылары және алдын ала белгіленген адамдар
тобы арасында орналастырылған акционерлік қоғам жабық акционерлік
қоғам болып табылады. Жабық акционерлік қоғам өздері шығарған
акцияларды тек жабық әдіспен орналастыруға құқылы.
Жабық акционерлік қоғамның өз акцияларын сатқысы келетін акциоенрі
оларды қоғамның басқа қатысушыларына, ал олар бас тартқан жағдайда
- қоғамның өзіне сатып алуға ұсынуға міндетті.
Жабық акционерлік қоғамның акцияларын сату рәсімінің ерекшеліктері
заң актілерінде айқындалады.
Жабық акционерлік қоғамның құрылтай құжаттарында өз әрекетімен
қоғамның мүдделерін елеулі түрде бұзған қатысушының акцияларын
қоғамның сот тәртібімен мәжбүрлеп сатып алу мүмкіндігі көзделуі
мүмкін.
Банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге
асыратын ұйымдарда және сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарында
заңда белгіленген тәртіп пен есептелген капиталдың теріс мөлшері
бар болған жағдайда заң актілерінде олардың акцияларын мәжбүрлеп
сатып алудың мүмкідігімен негіздемелері көзделуі мүмкін.
Жабық қоғамдар мемлекеттік монополияларды сақтау үшін немесе
үшінші тұлғалардьщ енуін шектеу үшін құрылатын. Бұл жағдайда
көлденең капиталды тарту акционерлік қоғамның негізгі мақсаты болудан
қалды да, тұлғалық жағдай алдыңғы қатарға шықты.
Сондықтан жабық акционерлік қоғам өзінің жаратылысы жөнінен
жауапкершілігі шектеулі серіктестікке дейін болғанын кейбір
ескертулермен айта аламыз. Онда тұлғалық элементтер жария
элементтермен бәсекелесіп, көп ретте басым түсіп отырды.
2003 ж. 16 мамырдағы Заң бойынша АК-ның жабық акционерлік қоғамдар
туралы 86-бабы алынып тасталды. Акционерлік қоғамдар туралы 2003 ж.
заңда да жабық акционерлік қоғамдардың өмір сүру мүмкіндігі туралы
айтылмайды. Бұдан заң шығарушылар заңды тұлғаның мұндай ұйымдық
құқықтық нысанынан бас тартуға бел байлады деген қорытынды шығады.
Сондықтан 2003 ж. 16 мамырдан кейін құрылған жабық акционерлік
қоғамдар жарамыз деп танылады, ал өмір сүріп тұрғандары заңда
көзделген ұйымдық-құқықтық нысандарға өзгертілуі немесе 2005 ж. 16
мамырға дейін таратылуы тиіс (Акционерлік қоғамдар туралы заңның 90-
бабыньщ 2-тармағы).
Ашық қоғамдар — акционерлік қоғамның барынша табиғи жөне кең
таралған нысаны. Азаматтық құқықтың кез келген субъектілері
акционерлік қоғамның құрылтайшылары бола алады. Ашық қоғам
акционерлерінің санына шектеу қойылмаған. Егер заң құжаттарында
өзгеше көзделмесе, қоғамның барлық акцияларын бір акционер сатьш
алған жағдайда акционерлік қоғам бір адамнан құрылуы немесе бір
адамнан тұруы мүмкін (АК-ның 85-бабының 3-тармағы).
Жалпы ереже бойьшша, мемлекеттік мекемелер қоғамның акционерлері
ретінде әрекет ете алмайды. Өздерінің құзіреті шегінде акционерлер
бола алтын Үкімет, жергілікті атқарушы органдар, Ұлттық Банк бұған
жатпайды. Мемлекеттік кәсіпорын осы кәсіпорынға қатысты меншік иесі
мен мемлекеттік басқару органының атқаратын қызметін жүзеге асыратын
мемлекеттік органның келісімімен ғана қоғамның құрылтайшысы болуға
және оның акцияларын сатьш алуға құқылы (Акционерлік қоғамдар
туралы заңның 5-бабының 2-тармағы).
Акционерлік қоғамдар туралы заңдарда 1998 ж. бастап қоғамның жаңа
нысаны — халықтық акционерлік қоғам көзделген. Өзінің капиталының
мөлшері айлық есептік көрсеткіштің кемінде 1000000 еселенген
мөлшеріндей болатын және акционерлерінің саны бес жүз және одан да
көп қоғам халықтық акционерлік қоғам деп танылады. Қоғамды
халықтық акционерлік қоғам деп тануды қоғамның өтініші негізінде не
қоғамның өз капиталының мөлшері жөне акционерлерінің саны туралы
уәкілетті органда бар ақпарат негізінде уәкілетті орган жүргізеді.
Уөкілетті орган Ұлттық Банк болып табылады. Ұлттық Банк, сондай-ақ
халықтық акционерлік қоғам мәртебесінен айрылу тәртібін де
белгілейді.
Қоғам:
1) ол таратылған немесе қайта ұйымдастырылған (қоғамға басқа қоғам
қосылған жөне одан бір немесе бірнеше жаңа қоғамдар бөліп
шығарылған жағдайларды қоспағанда);
2) өз капиталының мөлшері он екі айдан астам мерзімде айлық
есептік көрсеткішінің 1000000 еселенген мөлшерінен төмен сомаға
дейін азайған;
3) акционерлердің саны алты ай ішінде бес жүзден төмен азайып
кеткен жағдайларда халықтық акционерлік қоғам мөртебесінен айырылады
(Акционерлік қоғамдар туралы заңның 4-бабының 1, 2- тармақтары).
Акционерлік заңдар көлемінде Ұлттық компаниялар қызмет етеді.
Ұлттық компаниялар акцияларының барлық пакеті мемлекеттің қолында
болады.
Ұлттық компаниялардың құқықтық режимінің бірқатар ерекшеліктері
бар. Олардың көпшілік бөлігі жабық акционерлік қоғамдар түрінде
құрылған, өздерінің контрагентермен қатынастарында мемлекеттік
органның және коммерциялық ұйымдардың атқаратын қызметін үйлестіреді
және Акционерлік қоғамдар туралы заңмен қатар, Үкіметтің бірқатар
қаулыларымен және заңдармен реттеліп отырады.
Акционерлік қауызға оранған ұлттық компания, шын мәнінде, заңды
тұлғаның жаңа түрі болып табылады деп есептейді Ю.Г. Басин.1 Мүмкін,
уақыт өте келе, заң шығарушылар заңды тұлғаның жаңа нысаны – ұлттық
компанияны мойындайтын болар. Ал әзірше жабық акционерлік
қоғамдардың таратылуына байланысты мемлекет ұлттық компаниялардың
қандай жариялық-құқықтық нысанға өзгеруі керектігін шешуі тиіс.
Акционерлік қоғамның мүлкі оған меншік құқығында тиесілі.
Акционерлік қоғамның акциялары акционерлерге меншік құқығында тисілі.
Мемлкетке немесе мемлекеттік заңды тұлғаларға тиесілі акциялар
пакетінің мөлшеріне қарамастан акцианерлік қоғамның мүлкі сол акцианерлік
қоғамның өзінің жеке меншігі болып саналады.
Акционерлік қоғамда өз қатысушыларының мүлкінен оқшауланған
мүлік болады, өз міндеттемелері бойынша өз мүлкі шегінде жауап береді және
өз қатысушыларының міндеттемелері бойынша жауап бермейді (АК-ның 85-бабының
2-тармағының 1-бөлігі).
Заң актілерінде Акционерлердің акцианерлік қоғамдардың борыштары
бойынша жауап беретін жағдайлары көзделген (АК-нің 85-бабының 1-тармағы).
Мысалы, АК-нің 85-бабы 2-тармағының 2-бөлігіне сәйкес корпоративтік
жинақтаушы зейнетақы қорларының акционерлері аталған қорлардың
міндеттемелері бойынша зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңдарда
белгіленген тәртіп пен жағдайларда ортақтасып жауап береді.
Акционерлік қоғамның мүлкінің негізін жарғылық капитал құрайды.
Жарғылық капиталдың мөлшерін құрылтайшылар анықтайды, бірақ ол айлық
есептік көрсеткіштің 50000 есе мөлшерінен кем болмауға тиіс. Қоғамның
жарғылық капиталы құрылтайшылардың тікелей акцияларды төлеуі және
үшінші жаққа акцияларды сатуы арқылы қалыптасады.
2. Акционерлік қоғамның құрылтай құжаттары
Құрылтай шарты мен жарғы акционерлік қоғамның құрылтай құжаттары
болып табылады.
Бір қатысушы құрған акционерлік қоғамның құрылтай құжаты жарғы
болып табылады.
Акционерлік қоғамның құрылтай құжаттарын нотариат куәаландыруға
тиіс.
Акционерлік қоғамның құрылтай шартын құрылтайшылар жасайды.
Акционерлік қоғамның құрылтай құжаттары АК-пен және өзгеде заң
актілерімен белгіленген мәләметтерді қамтуға тиіс.
Акциоенерлік қоғамның жарғысын құрылтайшылардың жалпы жиналасы
бекітеді.
Құрылтай шарты мен жарғы акционерлік қоғамның құрылтай құжаттары
болып табылады (АК-ның 87 – бабының 1-тармағының 1-бөлігі). Құрылтай
құжаттары нотариатта куәландырылуы тиіс. Құрылтай шартында баяндалған
мөліметтер, шарттың өзінде езгеше көзделмесе, коммерциялық құпия
болып табылады.
Құрылтай шарты мемлекеттік органдарға, сондай-ақ үшінші тұлғаларға
заң актілерінде көрсетілген жағдайларда немесе қоғамның шешімімен
ғана көрсетілуі тиіс. Жарияланған акцияларды шығару мемлекеттік
тіркеуден өткен күннен бастап құрылтай шартының қолданылуы
тоқтатылады.
Қоғамның жарғысы оның заңды тұлға ретіндегі құқықтық мәртебесін
анықтайтын құжат болып табылады. Қоғамның жарғысына құрылтайшылар
(жалғыз құрылтайшы) не олардың өкілдері (өкілі) қол қоюға тиіс және
нотариатта куәландыруға жатады.
Қоғамның жарғысымен барлық мүдделі адамдар танысуға құқылы.
Акционердің талап етуі бойынша қоғам оған үш жұмыс күні ішінде
жарғының көшірмесін беруге міндетті.
Акционерлік қоғамдар туралы 2003 ж. заң "жарияланған жарғылық
капитал", "шығарылған (төленген) жарғылық капитал" ұғымдарынан бас
тартты. "Жарғылық капитал", "өз капиталы" терминдері ғана
пайдаланылды. Халықтық қоғамдағы секілді, мұнда да заң әдеттегі
акционерлік қоғам үшін жарғылық капиталдың ең төменгі мөлшері
белгілеген.
Қоғамның жарғылық капиталының ең төменгі мөлшері айлық есептік
көрсеткіштің 50 000 еселенген мөлшерінде болады (Акционерлік қоғамдар
туралы заңның 10-бабының 1-тармағы). Бұл Акционерлік қоғамдар
туралы 1998 ж. заңдағы мөлшерден 10 есе артық. Қоғамның жарғылық
капиталының ең төменгі мөлшері жөнінде жоғарыда аталған талаптар
өзінің қызметін инвестициялық жекешелендіру қоры ретінде жүзеге
асыратын қоғамға қолданылмайды.
Қоғамның жарғылық капиталы құрылтайшылардың (жалғыз құрылтайшының)
акцияларды олардың нақтылы құны бойынша төлеуі жөне акцияларды
инвесторларға (инвесторға) Акционерлік қоғамдар туралы Заңның
талаптарына сәйкес белгіленген орналастыру бағасы бойынша сату
арқылы қалыптастырылады.
Құрылтайшылар төлейтін жарғылық капиталдың мөлшері қоғамның
жарғылық капиталының ең төменгі мөлшерінен кем болмауға және
құрылтайшылар оны қоғам заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркелген
күннен бастап, отыз күн ішінде толық төлеуге тиіс. Қоғамның
жарғылық капиталын ұлғайтуға акционерлердің жалпы жиналысының немесе
соттың шешімімен жол беріледі (Акционерлік қоғамдар туралы заңның 11-
бабы).
Акционерлік қоғамның өз капиталы дегеніміз — бұл қоғамның активтері
мен пассивтері арасындағы айырмашылық ретінде есептеп шығарылатын
мүлік. Акционерлік қоғамдарда өз капиталының дивидендтер төлеу
мүмкіндіктерін анықтауда және өзге де кейбір жағдайлард а маңызы бар.
Акция үшін төлеу түрлі нысанда жүргізілуі мүмкін. Қоғамның
орналастырылатын акциялары үшін төлеуге ақша, мүліктік құқықтар
(оның ішінде интеллектуалдық меншік объектілеріне құқықтар), талап
ету құқығы және өзге де мүлік енгізілуі мүмкін. Ақшадан басқа,
өзге мүлікпен төлеу лицензияның негізінде әрекет ететін бағалаушы
анықтайтын баға бойынша жүзеге асырылады.
Егер қоғамның орналастырылатын акцияларының төлеміне мүлікті
пайдалану құқығы енгізілетін болса, мұндай құқықты бағалау қоғамның
оны бүкіл пайдалану мерзімі үшін төлейтін мөлшеріне негізделеді.
Аталған мерзім аяқталғанға дейін қоғам акционерлерінің жалпы
жиналысының келісімінсіз мұндай мүлікті алып қоюға тыйым салынады.
АК-ның 89-бабының 1-тармағынан "акционерлік қоғам шеккен залалдың
орнын толтыру үшін қосымша эмиссия жасау арқылы жарғылық капиталды
арттыруға жол берілмейді" деген норма алынып тасталды. Бұдан келіп,
қосымша акциялар шығарғанда несие берушілер алдындағы қоғамның
борышын өтеу үшін қоғамның несие берушілері оларды сатып алуы
мүмкін деген қорытынды шығады.
Акциялар үшін борышты есепке алу мемлекеттік акциялар пакетіне
әсер етпеуі тиіс, өйткені өзгеше істеу мемлекеттік меншікті сатып
алу кезінде жекешелендіру ресімін орағытып өтуді білдіретін болады.
Құрылтай шарты мен жарғы акционерлік қоғамның құрылтай құжаттары
больш табылады (АК-ның 87-бабының 1-тармағы). Құрылтай шарты
құрылтайшылардың құқықтары мен міндеттерін қоғамның құрылуы сатысында
ғана реттейді. Сондықтан құрылтай шартының ашық қоғам құру
жөніндегі әрекеті қоғам мемлекеттік тіркеуден өткен сәттен бастап
және оның барлық құрылтайшыларының құрылтай шартында белгіленген
міндеттемелерін орындаған соң тоқтатылады.
Өз кезегінде, қоғамның жарғысы өзінің заңды тұлға ретіндегі
құқықтық мәртебесін анықтайды. Жарғыға қоғам құрылтайшыларының
уәкілетті өкілдері қол қоюы тиіс және ол нотариаттық куәландыруға
жатады. Барлық мүдделі тұлғалар қоғамның жарғысымен танысуға құқылы.
Қоғам акционердің талап етуі бойынша оған қоғамның жарғысымен,
сонымен бірге оған кейін енгізілген өзгерістермен және
толықтырулармен танысуға мүмкіндік беруге мнідетті.
Қоғам акционердің өзіне қоғам жарғысының көшірмесін беру туралы
талабын үш жұмыс күні ішінде орындауға міңдетті. Қоғам акционерге
жарғының көшірмесін бергені үшін ақы алуға құқылы, ол көшірме
дайындауға, сондай-ақ жеткізіп беру қажет болған жағдайда оны
жеткізуге жұмсалған шығындардан аспауға тиіс (Акционерлік қоғамдар
туралы заңның 9-бабының 3-тармағы).
Акционердің құқығы акциялармен дәлелденеді. Акция — бұл бағалы
қағаз. Өз ұстаушысының (акционердің) акционерлік қоғам таза табысының
бір бөлігін дивидендтер түрінде алуына, акционерлік қоғамның
істерін басқаруға қатысуға және ол таратылғаннан кейін қалған
мүліктің бір бөлігіне құқығын куәлаңдыратын бағалы қағаз акция деп
танылады (АК-ның 139-бабының 1-тармағы).
Акционерлік қоғамның тек атаулы акциялар шығаруға құқығы бар (АК-
ның 91-бабының 1-тармагының 2-бөлімі). Атаулы бағалы қағаз дегеніміз
– бұл өзі куәландырған құқықтардың онда аталған тұлғаға тиесілігін
растайтын бағалы қағаз (АК-ның 129-бабының 3-тармағының 6-бөлімі).
Акция бөлінбейді. Егер акция ортақ меншік құқығымен бірнеше тұлғаға
тиесілі болса, олардың бәрі бір акционер деп танылады жене өзінің
жалпы өкілі арқылы акциямен куәландырылған құқықтарды пайдаланады.
Қоғам жай акциялар, не жай жөне артықшылықты акциялар шығаруға
құқылы.
Акциялар құжатсыз нысанда шығарылады (Акционерлік қоғамдар туралы
заңның 12-бабының 1 жене 3-тармақшалары). Құжатсыз бағалы қағаздар
дегеніміз - бұл құжатсыз нысанда (электрондық жазбалардың жиынтығы
түрінде) шығарылған бағалы қағаздар (АК-ның 129-бабының 3-тармағының 3-
бөлігі).
Қоғамның артықшылықты акцияларының саны оның жарияланған
акцияларының жалпы санының 25 пайызынан аспауға тиіс. Артықшылықты
акциялардың меншік иелері – акционерлеріне қарағанда қоғамның
жарғысында белгіленіп, алдын ала айқындалып кепілдік берілген
мөлшерде дивидендтер алуға және қоғам таратылған кезде осы Заңда
белгіленген тәртіппен мүліктің бір бөлігіне басым құқығы бар.
Артықшылықты акция акционерге қоғамды басқаруға қатысу құқығын
бермейді. Бұл ережеден бірнеше өзгешелік бар. Егер: 1) қоғам
акционерлерінің жалпы жиналысының шешімі бойынша
артықшылықты акцияларды иеленуші акционердің құқығын шектеуі мүмкін
мәселені қараса. Шектеу қою үшін артықшылықты акциялардың жалпы
санының кемінде үштен екі бөлігі жақтап дауыс берген жағдайда
ғана мұндай мәселе бойынша шешім қабылданды деп есептеледі;
қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы қоғамды қайта
ұйымдастыру не тарату туралы мәселені қараса;
артықшылықты акция бойынша дивиденд оны төлеу үшін
белгіленген мерзім өткен күннен бастап үш ай ішінде толық
мөлшерінде төленбесе, артықшылықты акция акционерге қоғамды басқаруға
қатысу
құқығын береді (Акционерлік қоғамдар туралы заңның 14-бабының 3—4-
тармақшалары).
Құрылтай жиналысы (жалғыз құрылтайшының шешімі) немесе
акционерлердің жалпы жиналысы жарғылық капиталды қалыптастыруға және
дивидендтер алуға қатыспайтан "алтын акцияны" енгізуі мүмкін. "Алтын
акция" иесінің акционерлердің жалпы жиналысының, директорлар кеңесі
мен атқарушы органның шешімдеріне қоғам жарғысында белгіленген
мөселелер бойынша вето қою құқығы болады. "Алтын акция" куәландырған
вето қою құқығы басқаға берілмеуге тиіс (АК-ның 139-бабының 3-
тармағы, Акционерлік қоғамдар туралы заңның 13-бабының 5-тармағы).
Қоғам акционерінің:
1) қоғамды басқаруға қатысуға;
2) дивидендтер алуға;
1) сауал салынғаннан кейін 30 күн ішінде қоғамның қызметі туралы
ақпарат алуға;
4) қоғамның органдары қабылдаған шешімге сот тәртібімен
дауласуға;
5) қоғам таратылған кезде мүліктің бір бөлігіне;
6) қоғамның жарғысы мен заңдарда көзделген өзге де құқықтары бар.
Заң акционерлердің ішінен ірі акционерлерді бөліп көрсетеді. Басқа
акционермен салыстырғанда, ірі акционердің құқықтары көп болады.
Ірі акционер дегеніміз – бұл акционерлік қоғамның дауыс беретін
акцияларының он және одан да көп (халықтық қоғамда — бес жөне одан
да көп) пайызын қолында ұстайтын және өзара жасалған келісімдердің
негізінде әрекет ететін акционер немесе бірнеше акционер. Әрбір
акционердің жоғарыда аталған құқықтарынан басқа, ірі акционердің
сондай-ақ:
1) акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысын шақыруды талап етуге
немесе директорлар кеңесі акционерлердің жалпы жиналысын шақырудан
бас тартқан жағдайда оны шақыру туралы талап-арызбен сотқа жүгінуге
директорлар кеңесіне акционерлердің жалпы жиналысының күн
тәртібіне қосымша мәселелер енгізуді ұсынуға;
3) директорлар кеңесінің отырысын шақыруды талап етуге;
4) өз еңбегінен аудиторлық ұйымның қоғам аудитін жүргізуін
талап ету құқығы бар.
Қоғамның жарғысында акционерлердің өзге де құқықтары көзделуі
мүмкін.
Қоғам акционерінің міндеттері:
1) акцияларды төлеу;
2) осы акционерге тиесілі акцияларды тіркеуші мен нақтылы
ұстаушыға қоғамның акцияларын ұстаушылардың тізілімін жүргізуге
қажетті мәліметтердің өзгерісі туралы он күн ішінде хабарлау;
3) қоғамның не оның қызметі туралы қызметтік, коммерциялық немесе
заңмен қорғалатын өзге де құпия болып табылатын ақпаратты
жария етпеу;
4) заң актілеріне сәйкес өзге де міндеттерді орындау.
Қоғам жарияланған акциялардың шығарылуын мемлекеттік тіркеу үшін
оның заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркелген күнінен немесе
акционерлердің жалпы жиналысы жарияланған акциялар санын көбейту
туралы шешім қабылдаған күннен бастап бір ай ішінде құжаттарды
табыс етуге міндетті.
Егер қоғамның жарғысында бұл мәселе акционерлердің жалпы
жиналысының құзіретіне жатқызылмаса, қоғамның акцияларын оның
жарияланған акциялары саны шегінде орналастыру туралы шешімді
қоғамның директорлар кеңесі қабылдайды. Қоғам өз акцияларын олардың
шығарылуын мемлекеттік тіркеуден кейін орналастыруға құқылы.
Акцияларды орналастыру аукциондар, жазылым арқылы жүзеге асырылады.
Халықтық акционерлік қоғамның өз акцияларын жазылым арқылы
орналастыру құқығы жоқ. Қоғамның жазылым арқылы орналастырылатын
акциялары директорлар кеңесі белгілеген орналастыру бағасы бойынша
сатылуға тиіс, бұл орайда акцияларды орналастыру бағасы осы
орналастыру шегінде акцияларды сатып алушы барлық тұлғалар үшін
бірыңғай болуға тиіс (Акционерлік қоғамдар туралы заңның 18-бабы).
Акционерлердің қоғамның бағалы қағаздарын басымдықпен сатып алу
құқығы бар. Жарияланған акцияларды немесе қоғамның жай акцияларына
айырбасталатын басқа да бағалы қағаздарды орналастыру, сондай-ақ
бұрын сатып алынған осы бағалы қағаздарды орналастыру ниеті бар
қоғам оларды сатқанға дейін отыз күн ішінде жазбаша хабар жіберу
немесе баспасөз басылымында жариялау арқылы өз акционерлеріне тең
жағдайлармен, өздерінде бар акцияларға барабар, бағалы қағаздарды
орналастыру туралы шешім қабылдаған қоғамның органы белгілеген баға
бойынша бағалы қағаздарды сатьш алуды ұсынуға міндстті. Бұл орайда
қоғамның жай акцияларын иеленетін акционердің жай акцияларды немесе
қоғамның жай акцияларына айырбасталатын басқа да бағалы қағаздарын
басымдықпен сатып алу құқығы бар, ал қоғамның артықшылықты
акцияларын иеленуші акционердің қоғамның артықшылықты акцияларын
басымдықпен сатып алу құқығы бар.
Акционерлік қоғамның жарияланған және шығарылған жарғылық капиталы .
Акционерлік қоғамның жарияланған жарғылық капиталы шығарылатын
болып жарияланған барлық акциялардың атаулы жиынтық құнынан тұрады
және бірыңғай валютамен көрсетіледі. Акционерлік қоғам шығаруға
жарияланған акциялардың барлығын немесе бір бөлігіне құқылы.
Акционерлік қоғамның эмиссияларының жарияланған көлемінен
акцияларды толық орналастырмау ашық әдіспен орналастыру кезінде
жарияланған жарғылық капиталдың кемуіне әкеп соқпайды.
Акционерлік қоғамның шығарылған жарғылық капиталы шығарылған
акциялардың атаулы жиынтық құнынан тұрады.
Акционерлік қоғамның жарияланған және шығарылған жарғылық капиталын
қалыптастырудың тәртібі заң актілерімен белгіленеді.
Жарияланған, шығарылған жарғылық капиталды арттыру.
Акционерлік қоғам акционерлердің жалпы жиналысының шешімі бойынша
акциялардың атаулы құнын арттыру немесе қосымша акциялар шығару
арқылы жария етілген жарғылық капиталды арттыруға құқылы.
Акционерлік қоғамның жария етілген жарғылық капиталын арттыруға ол
толық төленгеннен кейін жол беріледі.
Шығарылған (төленген) капиталды жария етілген жарлық капитал
шегінде жаңа акциялар шығару жолымен арттыру туралы шешімді, заң
белгілеген тәртіппен акционерлік қоғам директорларының кеңесі
(директорлар кеңесі жоқ акционерлік қоғам акционерлерінің жалпы
жиналысы) қабылдайды.
Акционерлік қоғамның, заң актілерінде көзделген жағдайларды
қоспағанда, залал шегіп отырған кезде акциялар эмиссиясын жүзеге
асыруға құқығы жоқ.
Егер акционерлік қоғам акцияға айырбасталатын акцияларды немесе
басқа да бағалы қағаздар шығару жөнінде өз ниетін жария етсе,
онда ол акцияға айырбасталатын осы жаңа акцияларды немесе бағалы
қағаздарды заңдарда белгіленген тәртіппен оларда бар акцияларға бара
– бар басымдықпен сатып алу құқығына сәйкес өз акционерлеріне
ұсынуға міндетті.
Жарияланған және шығарылған (төленген) жарғылық капиталды
арттырудың тәртібі мен заң актілерімен белгіленеді.
Жарияланған және шығарылған (төленген) жарғылық капиталды азайту.
Акционерлік қоғамның жарияланған және шығарылған жарғылық
капиталын азайту заңдарда көзделген тәртіппен жүргізіледі.
Ационерлік қоғам акциялардан басқа облигациялар және бағалы
қағаздардың өзге де түрлерін шығаруға құқылы (Акционерлік қоғамдар
туралы заңның 3-бабының 4-тармағы және 12-бабының 6-тармағы). Бағалы
қағаздардың өзге түрлерінің бірі — опцион. Опцион дегеніміз —
белгіленген нысандағы туынды бағалы қағаз, оны сатып алушы белгілі
бір мерзім өткеннен кейін опционда айтылған базалық активті
келісілген баға бойынша сатып алу немесе сату құқығына ие болады.
Мысалы, қоғам өзі шығаратын акцияларды сатып алуға опциондар
жасасуға құқылы.
Акционерлік қоғам өзінің белгілі бір мүлкінің кепілмен қамтамасыз
етілген, үшінші тұлғалардың кепілдіктерімен қамтамасыз етілген
облигациялар, қамтамасыз етілмеген облигациялар шығаруға құқылы.
Акционерлік қоғам купондық және дисконттық облигациялар шығаруға
құқылы (АК-ның 91-бабының 3-тармағы).
Жарғыда айырбасталатын бағалы қағаздар шығару мүмкіндігі көзделуі
мүмкін. Айырбасталатын бағалы қағаз дегеніміз – бұл акционерлік
қоғамның шығару проспектісімен айқындалатын талаптар мен тәртіп
арқылы оның бағалы қағазының басқа түріне айырбасталуға жататын
бағалы қағазы. Қоғамның акцияларға айырбасталатын бағалы қағаздарын
шығаруға қоғамның жарияланған және орналастырылған акциялары
арасындағы айырмашылық шегінде жол беріледі.
Бағалы қағаздар бойынша табысты төлеудің нысаны, әдісі және
тәртібі акционерлік қоғамның жарғысымен немесе бағалы қағаздар
эмиссиясының (шығару шарттары) проспектісімен заң актілерінде көзделген
ерекшеліктер ескеріле отырып белгіленеді (АК-ның 91-бабының 4-
тармағы).
Акция құжатсыз бағалы қағаз болып табылатындықтан, акционердің
құқықтарын дәлелдеу үшін Қоғамның акцияларын ұстаушылар тізілімінің
айрықша маңызы бар. Қоғамның және оның аффилиирленген тұлғаларының
аффилиирленген тұлғасы болмауға тиісті тіркеушісі ғана қоғамның
акцияларын ұстаушылар тізілімін жасауды, жүргізуді және сақтауды
жүзеге асыра алады. Қоғам өзінің тіркеушісімен қоғамның акцияларын
ұстаушылар тізілімін жасау, жүргізу және сақтау қызметін көрсету
жөнінде шарт жасасуға міндетті.
Бағалы қағаздарды шығару және орналастыру.
Акционерлік қоғам шығаратын бағалы қағаздардың түрлері заң
актілерінде белгіленеді.
Акционерлік қоғамның тек атаулы акциялар шығаруға құқығы бар.
Акционерлік қоғам акцияларды орналастыруды мынадай:
қоғамның құрылтайшылары және алдын ала белгіленген адамдар
тобының арасында-жабық;
білікті инвесторлардың арасында-жеке;
бағалы қағаздар рыногы туралы заңдарға сәйкес аукцион немесе
еркін сауда өткізу арқылы шектелмеген адамдар тобының арасында-ашық
тәсілдермен жүзеге асырады.
Акционерлік қоғамның акциялар эмиссиясын тіркеудің және оларды
орналастырудың ерекшеліктері бағалы қағаздар рыногы туралы заңдармен
айқындалады.
Акционерлік қоғам қоғамның белгілі бір мүлкінің кепілімен
қамтамасыз етілген, үшінші тұлғалардың кепілдіктерімен қамтамасыз
етілген облигациялар, қамтамасыз етілмеген облигациялар шығаруға
құқылы. Акционерлік қоғам купондық және дисконттық облигациялар
шығаруға құқылы. Облигациялар шығарудың шарттары мен тәртібі бағалы
қағаздар рыногы туралы заңдармен белгіленеді.
Бағалы қағаздар бойынша табысты төлеудің нысаны тәсілі және
тәртібі акционерлік қоғамның жарғысы мен немесе бағалы қағаздар
эмиссиясының (шығару шарттары) проспектісімен заң актілерінде
көзделген ерекшеліктер ескеріле отырып белгіленеді.
Егер қоғам банкроттық туралы заңдарға сәйкес төлемге қабілетсіздік
немесе дәрменсіздік белгілеріне сай келсе немесе қоғамда аталған
белгілер дивиденттер жөнінде жарияланып, төлегенннен кейін пайда
болса, акционерлік қоғамның келесі жылы қоғамның теріс өз капиталы
болғанда жай акциялар бойынша дивиднттер төлеуге құқығы жоқ.
Заң актілерінде акционерлік қоғамның жай акциялары бойынша
дивидендтер төлеуіне және облигациялар шығаруына тиым салатын өзгеде
негіздер көзделуі мүмкін.
Акционерлік қоғам заңдарда белгіленген тәртіппен туынды бағалы
қағаздар, опциондар мен айырбасталатын бағалы қағаздар шығаруға
құқылы.
2. Акционерлік қоғамды басқару және оны қайта құру немесе тарату
2.1 Акционерлік қоғамды басқару.
Акционерлік қоғамның жоғары органы оның акционерлерінің жалпы
жиналысы болып табылады.
Акционерлердің жалпы жиналасының айрықша құзыреті заң
актілерімен белгіленеді.
Акционерлердің жалпы жиналысының айрықша құзыретіне жатқызылған
мәселелерді шешуді акционерлік қоғамның өзге органдарына беруге
болмайды.
Акционерлік қоғамда директорлар кеңесі құрылады. Азаматтық
кодексте, заң актілерінде және Акционерлік қоғамның жарғысында
акционерлердің жалпы жиналысының айрықша құзыретіне жазылған
мәселелрді шешуді қоспағанда ол қоғамның қызметіне жалпы басшылықты
жүзеге асырады.
Азаматтық кодексте, заң актілерінде және акционерлік қоғамамның
жарғысында директорлар кеңесінің айрықша құзіретіне жатқызылған
мәселелерді акционерлік қоғамның атқарушы органының шешуіне беруге
болмайды.
Қоғам басқада органдарының заңдармен немесе құрылтай
құжаттарымен белгіленген ерекше құзіретіне кірмейтін барлық
мәселелерді шешу акционерлік қоғамның атқарушы органының құзіретіне
жатады.
Акционерлік қоғамның қаржы шаруашылық қызметіне бақылау жасауды
жүзеге асыру үшін тексеру комиссиясы құрылуы немесе акционерлік
қоғамның акционерлері немесе кәсіби аудиториялар (бухгалтерлер)
арасынан оның тексерушісі сайлануы мүмкін.
Акционерлердің жалпы жиналысының акционерлік қоғамның жылдық
қаржы есебін тексеру комиссиясының (тексерушінің) қорытындысыз
бекітуге құқығы жоқ.
Акционерлік қоғамда заң актілеріне сәйкес өзгеде органдар
құрылуы мүмкін. Акционерлік қоғам органдарының құзіреті, сондай-ақ
олардың шешім қабылдау және қоғам атынан әрекет жасау тәртібі
азаматтық кодекске, заңдарға және құрылтай құжаттарына сәйкс
белгіленеді.
Кез-келген акционер қоғамның жылдық қаржылық есебін аудиторлық
тексеруді, сондай-ақ оның істерінің ағымдағы жай- күйін тәуелсіз
аудиторлық тексеруін өз есебінен жүргізуді талап етуге құқылы.
Акционерлік қоғамның қызметі оның органдары арқылы жүзеге
асырылады. Мыналар қоғамның органдары болып табылады: 1) жоғары
орган — акционерлердің жалпы жиналысы (барлық дауыс беретін акциялары
бір акционерге тиесілі қоғамда - сол акционер);
1) басқару органы - директорлар кеңесі;
атқарушы орган - алқалы орган немесе атауы қоғамның жарғысында
белгіленетін атқарушы орган қызметін жеке-дара жүзеге асырған тұлға.
Халықтық акционерлік қоғамда атқарушы орган тек алқалы болуға тиіс;
4) өзге де оргаңдар (Акционерлік қоғамдар туралы заңның 33-
бабының 1-тармағы).
Акционерлік қоғамның жоғары органы акционерлердің жалпы жиналысы
болып табылады (АК-ның 92-бабының 1-тармағы). Жалпы жиналысты
басқару органы – директорлар кеңесі немесе атқарушы орган шақырады.
Көптеген мәселелер бойынша шешімдер дауыстардың жай көпшілігімен, ал
неғұрлым маңызды мәселелер бойынша - білікті көпшілік арқылы
қабылданады.
Акционерлік қоғамдар туралы заңның 37-бабының 5-тармағы
акционерлердің құқықтарын қорғайды, ол бойынша, қоғамның органдары
акционерлердің жылдық жалпы жиналысын шақырудың белгіленген тәртібін
бұзған жағдайда, акционерлердің жылдық жалпы жиналысы кез келген
мүдделі тұлғаның талап-арызы бойынша қабылданған сот шешімі
негізінде шақырылуы және өткізілуі мүмкін.
Егер қоғамның органдары акционерлердің кезектен тыс жалпы
жиналысын өткізу туралы қоғамның ірі акционерінің талабын
орындамаса, қоғам акционерлерінің кезектен тыс жалпы жиналысы оның
талап-арызы бойынша қабылданған сот шешімінің негізінде шақырылуы
және өткізілуі мүмкін.
Сот жиналысты өткізу уақыты мен орнын, оның күн тәртібін,
қоғамның акционерлеріне жіберетін хабарламасының мазмұнын, жалпы
жиналыстың мақсатына жетуге қажетті негізгі жағдайларда анықтау
мүмкін.
Акционерлердің жалпы жиналысының ерекше құзіретіне мынадай
мәселелер жатады:
1) қоғамның жарғысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу немесе оны
жаңа редакциясында бекіту;
1) қоғамды ерікті түрде қайта ұйымдастыру немесе тарату;
2) қоғамның жарияланған акцияларының санын өзгерту туралы шешім
қабылдау;
4) есеп комиссиясының сан құрамын және өкілеттік мерзімін
белгілеу, оның мүшелерін сайлау және олардың өкілеттігін мерзімінен
бұрын тоқтату;
5) директорлар кеңесінің сан құрамын, өкілеттік мерзімін
белгілеу, оның мүшелерін сайлау және олардың өкілеттігін мерзімінен
бұрын тоқтату, сондай-ақ директорлар кеңесінің мүшелеріне сыйақы
төлеудің мөлшері мен талаптарын айқындау;
қоғамның аудитін жүзеге асыратын аудиторлық ұйымды белгілеу;
7) жылдық қаржылық есеп-қисабын бекіту;
8) қоғамның есептік қаржы жылындағы таза табысын бөлу тәртібін
бекіту, жай акциялар бойынша дивидендтер төлеу туралы шешім
қабылдау және жылдың қорытындылары бойынша қоғамның бір жай
акциясына шаққандағы дивиденд мөлшерін бекіту;
қоғамның жай және артықшылықты акциялары бойынша дивидендтер
төлемеу туралы шешім қабыддау;
Акционерлік қоғамдар туралы заңның 36-бабының 1-тармағына көзделген
өзге де жағдайларда шешім қабылдау.
Осы баптың 1-тармағының 1 – 3 - тармақшаларында аталған мәселелер
бойынша акционерлердің жалпы жиналысының шешімдері қоғамның дауыс
беретін акцияларының жалпы санының айқын басым ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz