Қазақстан Республикасындағы «Сан-Фарма» компаниясының мысалында халықаралық маркетингтік қызметті талдау

1. Халықаралық маркетинг дамуының теориялық аспектілері

1. 1. Халықаралық маркетинг мәні, концепциялары және мінездемесі

1. 2. Халықаралық маркетингті ғаламдандыру: принциптері мен стратегиялары

2. Қазақстан Республикасындағы «Сан-Фарма» компаниясының мысалында халықаралық маркетингтік қызметті талдау

2. 1. Қазақстанның фармацевтикалық нарығын талдау.

2. 2. Қазақстан Республикасындағы «Сан-Фарма» компаниясының қызметін маркетингтік талдау.

2. 3. «Сан-Фарма» компаниясының Қазақстанның фармацевтикалық нарығындағы проблемалары мен фирманың маркетингтік қызметін жақсартудың негізгі бағыттары.

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер

1. Халықаралық маркетинг дамуының теориялық аспектілері

1. 1. Халықаралық маркетинг мәні, концепциялары және мінездемесі

Маркетинг нарықтың басқарылмайтын факторлары негізінде (бәсекелестік, саясат, заңдар, тұтынушының мінез-құлқы, технология деңгейі, т. б. ) маркетингтік мақсаттарға жету үшін маркетингтік шешімдердің басқарылатын элементтерін (тауар сапасы, баға, жылжыту, өткізу) қалыптастыруға қабілеті бар ғылым.

Халықаралық маркетинг «маркетингтің жоғарғы мектебі» болып саналады. Экономикалық процестердің интернационализациясы қазіргі уақытта өсу тенденциясы жоғары дербес күш болып отыр. Халықаралық маркетинг фирманың шет елдегі қызметінің ауқымдылығын көрсетеді.

Бизнесті негізгі мотивтері:

• ішкі нарықтың қанығуы;
• мемлекеттің төлем балансының дефициті және экспортті және транснационалды қызметті үкіметтің қолдауы;
• жаңа нарықтарды игеру қажеттілігі;

Маркетингтік қызметтің өзіндік жүйесі ретінде халықаралық маркетинг концепциясының пайда болуы мен дамуы 1960-70 жылдары басталды. Дәл осы кезеңде халықаралық масштабтағы нарықтық қызметті алдыңғы кезеңде өзінің іскерлігін басқарудың тиімді жүйесі және ұлттық нарықта бәсеке құралы ретінде дәлелдеген маркетингтің принциптері негізінде қайта құру шарттары қалыптасты.

Бәсекелестік тартыстың әрі қарай асқынуымен, өндірістің күрделі технологиялық және ұйымдастырушылық үлгілерімен сипатталатын қоғам өмірінің шаруашылық саласының қазіргі даму жағдайларында сыртқы экономикалық қызметтің тиімділігі маркетинг құралдарын қолданудың мақсаттары мен әдістемесіне байланысты. Әлемдік экономиканың әрі қарай интернационализациясы, халықаралық сауданың өрістеуімен, жұмыс күшінің жаппай және динамикалы түрде ауысуының арқасында оның халықаралық аспектілері айтарлықтай дәрежеде маңызды болып отыр.

Бизнес негізгі этаптары мен компанияның сәйкес типтері:

• экспорттаушы;

• халықаралық қызмет;
• мультиұлттық қызмет;
• әлемдік (глобалды) қызмет.

Халықаралық маркетинг - шетелдердегі тұтынушылардың тауарлар мен қызметтерге сұранысын қанағаттандыру мақсатында жүргізілетін жергілікті компаниялардың іс-әрекеті/9/.

Халықаралық маркетингтің өз бетінше бөлінуіне әр түрлі факторлар әсер етті:

1. ішкі нарықпен салыстырғанда ақпараттың зор қажеттілігі;
2. ақпарат алудың қиындығы;
3. дәстүрлі емес және әлдеқайда жоғары тәуекелділіктер.

Халықаралық маркетингтің пайда болуы мен дамуына негіз болған жағдайлар:

• әлемдік бірлестік мемлекеттерінің тәуелсіздігі;
• әлемдік және ұлттық заңдар;
• ұсыныстың сұраныстан артық болуы, жеке нарықтарда тауар мен ұсынылатын қызметтің көптігі;
• ұлттық валюталық жүйелердің болуы;
• тауар өндірушілердің жетілген бәсекелестігі;
• дамыған нарық инфрақұрылымы;
• көптеген мемлекеттерде өмір сүру деңгейінің өсуі, сәйкесінше, азық-түліктік тауарларға, киімге, жиһаз, көлік, компьютер және т. б. ұзақ мерзімді қолданыстағы тауарларға сұраныстың өсуі;
• өндіріс пен қызмет көрсетудің халықаралық корпорациясы/12/.

Халықаралық маркетинг - бірден артық мемлекет нарығында табыс алуды көздейтін компанияның іскерлік қызметі, міне ішкі және халықаралық маркетинг анықтамалары арасындағы негізгі айырмашылық.

Бұл аса маңызды емес айырмашылық халықаралық маркетингтік операциялардың күрделілігі мен алуан түрлілігін түсіндіреді.

Маркетингтік түсініктер, үрдістер және принциптер универсалды, маркетологтың міндеті бірдей, оның бизнеспен айналысатын жеріне байланысты емес. Маркетинтің мақсаты - тауарды жылжыту, бағаны қалыптастыру, өнімді тарату негізінде пайда табу. Сонда ішкі және халықаралық маркетинг арасындағы айырмашылық неде деген сұрақ туындайды.

Бұл сұрақтың жауабы маркетингтің әр түрлі концепцияларына емес, маркетинг жоспары орындалатын ортаға байланысты болады (Кесте 1) .

Кесте 1.

Нарықты талдауға арналған ақпарат

Шетел маркетингінің ерекшелігі белгісіз проблемалар аймағымен анықталады. Оны шешу үшін бірқатар стратегиялар, әдістер мен тәсілдер қажет. Сәйкесінше халықаралық маркетинг сұрақтарына:

• интернационалды нарықтар;
• мультиұлттық маркетинг;
• ғаламдандыру;
• нарыққа кіру жөніндегі шешім;
• маркетингтік зерттеулер;
• өнім бойынша шешімдер;
• нарыққа ену тактикасы жатады.

Бәсекелестік, мемлекеттік басқару, ауа-райы, заңдық шектеулер, тұрақсыз тұтынушылар және басқа да бақыланбайтын факторлар тиімді нәтижеге ықпалетеді. Бұл бақыланбайтын факторларға әсер ету мүмкін емес, бірақ маркетологтар еркін нарық жағдайында тиімді нәтижеге жетуі үшін өз қызметін бағыттай ала білуі керек. Халықаралық маркетингпен айналысатын маркетологтардың міндеті әр түрлі ортада болатын қиындықтарды шешу болып табылады (Кесте 2) .

Кесте 2.

Халықаралық маркетинг проблемалар жиынтығы

Қазақстандағы жағдайға келетін болсақ, Қазақстан тәуелсіз мемлекет ретінде әлемдік нарыққа шығуы, сөз жоқ, халықаралық маркетингтің «авуарларына» ие болуына әкелді. Бұл республикалық деңгейде, сондай-ақ шаруашылық жүргізуші субъект деңгейінде де сыртқы экономикалық саясатты дұрыс анықтау үшін қажет нәрсе. Қазақстан Республикасының Үкіметі 1991 жылдың тамыз айында «Сыртқы экономикалық қатынастардың негіздері туралы» қаулы қабылдап, сыртқы нарыққа шығудың қажеттігін жеке мемлекет болмай тұрып айтқандары жөн болды.

Сыртқы нарықта республиканың, ұйымның және кәсіпорынның жетістігі сауда балансының деректерімен сипатталады. Сауда балансының оң өзгерістерін анықтайтын экспорт және импорт құрылымы болып табылады. ҚР Ұлттық банкісінің әзірлеген есеп деректері бойынша, 2005 жылы Қазақстанның экспорт өніміндегі металл рудаларының үлесі - 45%-ға жетті, мұнай мен май - 40% болды. Импортта болса басымдылық білдіріп отырған машиналар мен құрал-жабдықтар - 49%, энергияның әр алуан түрлері - 51%. Бұл деректер республиканың әлемдік рыноктағы шикізаттың мәртебесінен әлі алға шыға алмай отырғанын көрсетеді.

Қазақстанның даму стратегиялары және соларға байланысты қабылданған бағыттар сыртқы сауданы ырықтандыруды тереңдетуді білдіреді, ал ол болса өз кезегінде халықаралық маркетингтің теориялары мен прагматикалық әдістерін қолдануды талап етеді. Халықаралық бәсекелестікке республика мен жекелеген кәсіпорындар қатыспаса, сыртқы экономткалық қызметті жүзеге асыру мүмкін емес. Әлемдік нарықты дамытудың қазіргі кезінде осы бәсекелестікте жетістікке жету стратегиясы халықаралық кооперация мен интеграцияға негізделеді. Сондықтан халықаралық маркетингтің проблемалары жергілікті емес, ғаламдық сипатқа ие.

Қазақстанда көрініс тапқан халықаралық маркетингтің негізгі проблемаларына мыналарды жатқызуға болады:

• қауіпсіздік мұқтаждықтарының басымдылығы;
• өткізу арналары, бәсекелестік пен тұтынушылар талғамдарының шапшаң өзгеруі;
• конгломератты тауар саясатының келешегі;
• өнімтүрлерінде параметрлік қатарлар мен жинақтарға бағдарлану;
• бір өнім есебіне инвестицияның өсуі;
• пайдалылық деңгейінің төмендеуі;

Қазіргі ХХ-ХХІ ғасырлар тоғысындағы технологиялық революция негізіндегі халықаралық маркетингтің ғылыми-техникалық ортасы, әсіресе өсіңкі болып келеді. Бұл жаңартпалар - нарықта шешуші рөл атқаратын ақпараттық дәуірдің нәтижесі. Осы аспектіде Қазақстанның соңғы бесжылдың ішінде атақты «Sony» фирмасының 70-жылдардағы революцияның «тринитрондары» және 2001-жылдардағы Microsoft бағдарламасының жаңа технология деңгейіне шыққанын айта кетуге болады. Әрине, мұндай жаңартпаларды танып-білу республика тұтынушыларының талғамдарына өзінің тиісті әсерін тигізді.

Тұтынушылардың талғамдарындағы өзгерістер әлемдік нарықта болып өтті, дегенмен осы нарыққа шыққан елдердің талғамы осы күнге дейін тікелей жоғарылауда. Бұндай елдер қатарына бұрынғы социалистік елдер кіреді, әрине Қазақстан да сыртта қалған жоқ.

Республика Үкіметі жаңа технологиялардың пайда болуы ғылыми-зерттеу базасының дамуымен байланысты болғанын түсініп, жыл сайын іргелі және қолданбалы ғылымдарға мемлекеттен қаржы бөледі. Олардың үлесі ұлттық табыстың 3-4%-ын құрайды.

Қазақстанның экспорттық тауарларының 70%-нан астамы минералды шикізат ресурстары болғандықтан осы өнімдердің халықаралық маркетингісінің тиімділігі мен ауқымдылығы ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктеріне тікелей байланысты. Осыған байлаеысты мұнай-газ - кен орындарын және металдарды қайта өңдеу мәселесіне үлкен назар аударылды. Қазіргі кезде оларға АҚШ, Ұлыбритания, Франция, Жапония және басқа елдердің көптеген ірі фирмаларлың назары ауып отыр. Сөйтіп, республика экономикасының ашықтығы халықаралық бәсекелестердің серпініне көмектеседі, ең біріншісі - уақыт факторы: өнімді өткізу, жұмылдырудың жаңа арналарын іздеуді талап етеді.

Тұтынушылар талғамы бәсекелестік және өткізу арналары серпімділігінің шапшаңдылығы өнімнің өмірлік циклін орта сеппен 3-5 жылға қысқартады. Өнімнің өмірлік циклінің ең танымал түрі - «көбею» деп аталады.

Тауарлардың өмірлік цикліне ғылыми-техникалық прогрестің әсер етуі оның тек мезгілдік көрсеткіштері ғана емес, сондай-ақ сапа көрсеткіштерін де анықтайды. Тауар ұсынысы молайып, тұтынушы таңдамалы артып жатса, фирмалар, егер олар жаңа тауар шығаруға бет алып жатқан болса, конгломератты тауар саясатын жасаулары керек. Бірақ мұндай саясат тікелей және көлденең саясатқа қарағанда қымбатырақ болады. Сондай-ақ, конгломератты саясаттың өзін экспортқа шығару оның мультиұлттық және әлемдік нарықтағы маркетингі өте тиімді.

Қазіргі нарықта тауар саясатының белсенділігі өнімнің түрлі болуына байланысты. Халықаралық маркетинг жағдайында тұтынушының таңдауы бір өлшемдегі қызмет көрсету мен тауар ұсынысының қажеттілігін ғана емес, бір жайғалымның тұтас параметрлік қатарын қажет етеді. Мұны нарықтағы тауар фокусының ұлғаюы да талап етеді. Сондықтан, нарық талаптарын ескере отырып, фирмалар нарыққа тұтастай өнім желісін шығару керек. Осындай желіге ие тауарларға үлкен және кіші жүк таситын самосвалдарды, ірі және дербес электр станцияларына арналған трубиналар, кофе сервиздері, жеке жаңғақ қосылған және жанұялық балмұздақтарды және т. б. жатқызуға болады.

Фирма тауарларының эстетикалық түсініктері, олардың сыртқы түрінің, дизайнының, сипатының ұқсастығы тауарлар сұрыпталуының жиынтығында болады. Қазақстанда тұтынушы таңдалымының артуы әр түрлі елдер өнімдеріне қол жетерлік, шетелдерде қызмет көрсету мен тауарларды алу мүмкіншіліктерінің пайда болуы - тұтынушының таңбалы және фирмалық тауарларды таңдап алкына әкелді. Бұл, сондай-ақ, техникалық тауарлар тұтынуы өсуінің салдары болып табылады. Әр түрлі фирмалардың өнімдерін басқа фирмалардың тауарлар жиынтығына қосып, оларды біріктіру арқылы араласып кеткенін байқауға болады. Мысалы, отандық синтезаторларға жапон өндірушілерінің де, қытай өндірушілерінің де батарейкаларын қолдана беруге болады.

Шаруашылық жүгізуші субъектілер үшін халықаралық маркетингтің бұл проблемаларын шешу жолдары Қазақстанда инвестициялық қызметті ынталандыруда болып отыр, сол үшін өндіріс саласына күрделі қаражатты ұзақ мерзім арнаған жөн.

Қазіргі кездегі халықаралық маркетингтің тағы бір негізгі проблемаларының бірі - өндірістің, оны сату пайдасының деңгейінің төмендеуі. Пайдалылық қорытынды көрсеткіш болып табылатындықтан, ол әлемдік нарықтағы маркетинг қызметінің пайдалылық деректерінен толық көруге болады.

Сонымен, халықаралық маркетингтің негізгі проблемаларының шеңбері республика экономикасын дамытудың қазіргі кезеңінде фирмалар мен мемлекеттік қызметтердің стратегиясы мен өсіру саясатына дұрыс бағыт алуға көмектеседі. Проблемаларды біліп жүру сыртқы нарыққа шығу кезінде интеграцияға бірігуге және қызмет кооперациясына қол жеткізуге үлкен көмегін тигізеді/11/.

Жоғарыда айтылып кеткен халықаралық ортаның басқарылмайтын факторларына келесілер кіреді:

• саяси/құқықтық аспектілер;
• экономикалық аспектілер;
• бәсекеге түсетін күштер;
• технология деңгейі;
• бөлу құрылымы;
• географиялық орналасуы және инфрақұрылымы.

Технология деңгейі бақыланбайтын фактор екенін айта кетуге болады. Бұл фактор кейде ескерілмейді, бірақ оның әсері фирма қызмет ететін мемлекеттің «технологиялық мәдениетіне» (дамыған немесе дамушы) байланысты болады. Мысалы маркетолог дамушы елдерде технологияны қажеттілігінің дамыған елдегіге қарағанда жоғары екенін түсінуі қажет.

Шетелдің мәдени ортасында маркетингтік жоспарды адаптациялау мәселесіне (басқарылмайтын нарық факторлары) келгенде маркетолог бұл факторлардың әсерін анықтау сияқты қиыншылықтарға тап болады (Кесте 3) .

Кесте 3.

Қоршаған ортаны талдауға арналған ақпараты

Ішкі нарықта маркетолог бақыланбайтын факторлардың көп бөлігіне автоматты түрде жауап береді. Себебі әр түрлі мәдени ерекшеліктер күнделікті өмірде кездеседі. Тіпті, біздің тарихымыздың бір бөлігі болып табылады. Халықаралық маркетологтың алдында тұрған мәдени бағдарының міндеті маңызды. Маркетологтар өздерінің барлық күш-жігерін олар әлі үйренбеген мәдени ортаға жұмсауы керек. Белгісіз нарықтармен жұмыс істегенде, маркетологтар шешім қабылдағанда немесе потенциалды нарыққа баға бергенде қолданылатын қатынастарды (фреймы отношений) түсінуі керек.

1. 2. Халықаралық маркетингті ғаламдандыру: принциптері мен стратегиялары

«Көптеген күйіктас немесе фармацевтикалық өнім сияқты нарықтар әлемдік болмауы мүмкін емес, олардың нарықтық позициясы әлемдік масштабтағы сату үлесіне байланысты. Қазір осындай нарықтың бір ғана бөлігінде қызмет ету мүмкін емес» -Джордж Дэй/8/. Фирма қызметінің маркетингтік глобализациясы - бизнесті интерұлттандырудың шекті формасы. Оның таралуына әсер етеді:

• халықаралық қаржылық және валюталық нарықтар;
• сатудың әлемдік жүйесі;
• саяси жағдайдың ғаламдық «жылуы»;
• жеке мемлекеттердің экономикалық өсуі;
• коммуникация және көлік технологиялары;
• әлемдік бәсекелестік.

Глобализацияның артықшылықтарына бәсекелік тартыста фирманың жағдайын анықтайтын масштабтағы үнем жатады. Интерұлттық бәсекелестіктегі келесі матрица көмегімен глобалді бизнестегі бәсекелестік мәртебеге әсер етуге болады (Сурет 1) :

Сурет 1. Интерұлттық бәсекелестіктегі матрица күйі.

Әрине ең жақсы позиция «Короли» тобынба, бұл оларға өз қызметін кеңейтуге мүмкіндік береді. Ең нашар позиция «заурядные» тобында, олар маркетингтік ниша стратегиясын қажет етеді. «Барондардың» одан әрі кеңеюіне мүмкіндігі бар, бірақ олар тек бірнеше мемлекетте шоғырланған. «Крестоносецтер» көптеген мемлекеттерде жұмыс істесе де, өнім ассортименті аз.

Интерұлттық маркетингте тауардың өмірлік циклінің әдістемесі келесі «ағым моделінде» бейнеленген (Сурет 2) :

Сурет 2. Бизнесті интерұлттандыру кезіндегі «ағым моделі».

Мұндағы У осінде - ұлттық нарықта капиталға өнімнен түсетін табыс, ал Х осінде - уақыт. Бұл концепцияны ұстанатын компания әдетте әлемдік компания, ал оның маркетингтік қызметі - глобальді маркетинг деп айтылады. Маркетингтің әлемдік тактикасын қолданатын компания өндіріліп жатқан өнімнің сенімді сапасына және әлемдік нарықтағы тиімді бағасына ұмтылады. Сөйтіп, әлемдік нарық бұл - мемлекеттің ішкі нарығымен пара-пар, бірақ бүкіл әлемде жұмыс істейді. Әлемдік маркетингтік концепциясының маңызды постулаты әлемдік нарықты халықтың, тұтынушының талаптары мен қалауларын қанағаттандыруға бағытталған. Әлемдік компания әлемді бір ортақ нарық ретінде қарастырып, маркетингтің әлемдік стратегиясын жасайды. Сонымен қатар талаптары бірдей тұтынушылар топтары негізінде нарық сегменттері анықталып, компания өнімді стандартизациялауға бағытталған маркетинг жоспарын жасайды. Бұл, әлемдік маркетингтің жоспары әлемдік нарық үшін стандартталған өнім жасау деп ұйғаруға мүмкіндік береді.

Үлкен немесе шағын компанияны әлемдік маркетингтік концепцияны ұстануды мәжбүр ететін себепті айта кетуге болады. Әлемдік компания әлемдік нарықта стандартталған өнімді сатады. Болашақ компаниялар әлемді әлем тауарын сататын әлемдік нарық ретінде қарастырады. Болашақтағы бәсекелестік компанияның халықаралық емес, мультиұлттық емес ғаламдық маркетингті пайдалануы қажет болады/3/.

Әр түрлі мемлекеттер нарықтарында әлеуметтік-мәдени шарттарға байланысты өнімді икемдеу керек болғандықтан, тұтынушылар талғамы мен талаптарын қалыптастыру үшін бұқаралық ақпарат көздерінің ықпалы маңызды. MTV, Cable News Network (CNN) сияқты арналардың «бай және атақты» адамдардың өмірі жайлы телебағдарламалар серік және кабель телевидениесі арқылы бүкіл әлемдегі жүздеген миллион потенциалды сатып алушыларға таралады. Маркетингтегі мәдени айырмашылықтар жайлы бір топ ғалымдар жүргізген зерттеу келесі тұжырымға келді: бұқаралық ақпарат көздерін және коммуникацияны қарқынды қолданумен мінезделетін маркетинг әлемінде мәдени айырмашылықтарының төмендеу тенденциясы бар. Шын мәнінде, нарықтың глобализациясы басталды. Тұтынушылардың мінез-құлқына бұқаралық ақпарат көздерінің мен коммуникацияның ықпалы бар екенін жоққа шығаруға болмайды. Бұл нарықтың глобализациясын білдіреді ме? Жауап-иә, көптеген мемлекеттерде бір өнімге бірдей сұраныс болатын нарық сегменттері бар. Levi Strauss, Revlon, Toyota, Ford, McDonald’s, Coca-Cola сияқты тағы басқа компаниялар барлық әлемде стандартталған өнімді сатады. Бұл шетелде саудамен және маркетингпен айналысқанда мәдени айырмашылықтарды ескеру керек емес дегенді білдіреді ме? Жауап - өнімдердің кейбір түрлерін бейімдеу керек жоқ, бірақ оның басқа мәдени ерекшеліктерге сезімтал екенін, оны нарыққа бейімдеу керек екнін ұмытпау қажет. Сонымен, тауар жайлы шешім қабылдау оңай емес: не оның стандартты үлгісін ұсыну, не оны нарыққа сәйкес модификациялау. «Мемлекеттер портфелі» маркетингтік қызметтің әр түрлеріне байланысты балансталған және бағаланған болуы тиіс. Ол үшін географиялық нарықтардағы бизнестің стратегиялық шарттары матрицасы мен нарық қажеттілігі мен ресурстар сәйкестілігі баланстарын ұсынуға болады (Сурет 3) .

Сурет 3. Наық қажеттілігі мен ресурстардың баланс матрицасы.

Глобальді бизнестің көптеген бөгеттерге төтеп беретін, жаңа идеяларды ынтамен ізденетін маркетологтар үшін жағымды мүмкіндіктері көп. 21-ғасырдың табысты бизнесмені глобальді мағлұматты және бүкіл әлемді қамтитын ақпараттармен қамтамасыз болуы керек. Ол үшін:

1. нарықтың мән жайын объективті бағалай білуі (яғни субъективті болуы керек) .
2. әр қилы адамдардың мәдени айырмашылықтарына толерантты болуы керек.
3. әр түрлі мәдениеттер, тарих, әлемдік нарық потенциалы жайлы, экономикалық, саяси, қоғамдық бағдарында хабарбар болуы керек.

Объективтілік шешім қабылдау үшін маңызды.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс