Мердігерлік шартының теориялық аспектілерін азаматтық-құқықтық шарттың іс жүзінде қолданылуын зерттеу

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 4

1 МЕРДІГЕРЛІК ШАРТЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ТАБИҒАТЫ . . . 6

1. 1 Мердігерлік шартының даму тарихы . . . 6

1. 2 Мердігерлік шартының түсінігі және мазмұны . . . 8

1. 2. 1 Тараптардың құқықтары мен міндеттері . . . 18

2 МЕРДІГЕРЛІК ШАРТЫНЫҢ ЖЕКЕЛЕГЕН ТҮРЛЕРІ . . . 30

2. 1 Тұрмыстық мердігерлік шартының ерекшеліктері . . . 30

2. 2 Құрылыс мердігерлігі шартының ерекшеліктері . . . 37

2. 3 Жобалау және іздестіру мердігерлік жұмыстарына мердігерліктің ерекшеліктері . . . 44

2. 4 Ғылыми зерттеу, тәжірибе - конструкторлық және технологиялық жұмыстарға мердігерліктің ерекшеліктері . . . 50

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 56

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 58

КІРІСПЕ

Мердігерлік шарты қазіргі кезде ең көп таралған және маңызды шарттардың бірі болып табылады. Жалпы, мердігерлік шарты кез келген қоғамда ең көп қолданылатын шарттардың бірі болып келеді. Қазақстан экономикасы қарқынды дамып келе жатқандықтан елімізде құрылыс, жобалау, тұрмыстық, ғылыми-зерттеу, технологиялық жұмыстары көп жүргізілуде. Осы жұмыстарды атқару барысында мердігерлік шартына байланысты көптеген құқықтық мәселелер туындайды. Мердігерлік қызметі саласының ерекшелігі оған мемлекет қандайда нысанда болмасын қатысып отырады. Сондықтан да бұл қатынастарды нақты құқықтық реттеу қажеттілігі туындап отыр.

Кеңестік құқықтық жүйе кезінде біздің елімізде барлық шарттық қатынастар жоспарлы-әкімшілік қағидаларға негізделген болатын. Кеңестік жүйе құлап, нарықтық экономикаға көшкенімізден кейін бәрі бүтіндей өзгерді, қазіргі кезде типтік және жоспарлы реттеу күшінен қалды және қатынас субъектілерінің еркіндігі едәуір кең. Мердігерлік қатынастарының кең таралуына байланысты оларды реттеудің де күрделі механизмдерін іздестіру қажет.

Қазіргі нарықтық экономика және жойқын бәсеке жағдайында тапсырысшы немесе мердігер шарт бойынша мойнына алған міндеттемелерін орындай алмау жағдайлары аз кездеспейді. Сондықтан екі тарап та мердігерлік шартын жасауға мұқият көңіл бөлуге тиіс. Өйткені, барлық сұрақтарды дер кезінде реттеп алмаса, кейде кейін пайда болған дауларды шешуі іс жүзінде мүмкін болмай қалады, ал бұл екі жақты да шығындарға әкеп соқтыруы мүмкін. Осы мәселелерді қарап дұрыс шешу мәселелері қазіргі заңнамада толықтай қарастырылған.

Біздің дипломдық жұмыстың тақырыбы ретінде мердігерлік шартын таңдап алуымның мақсаты, осы тақырып азаматтық құқықтағы ең күрделі, өзекті тақырыптардың бірі болып табылады және қазіргі қоғамда кең таралғандықтан, осы тақырыпты зерттеуге деген қызығушылық пайда болды. Осы дипломдық жұмысты жазу арқылы мердігерліктің еліміз экономикасындағы маңызын және қоғам үшін пайдасын ашып көрсетемін деп ойлаймын.

Дипломдық жұмыстағы зерттеудің объектісі, мердігерлік шартының субъектілерінің құқықтары мен міндеттері, тараптардың құқықтық жағдайы мердігерлік шартының жалпы жағдайы және шарттың элементтері, осы шарттық қатынастардың құқықтық реттелуінің даму тарихы, қазіргі уақыттағы бұл қызмет саласын реттейтін Қазақстандық заңнаманың жалпы жағдайы болып табылады.

Нақты жұмыстың мақсаты мердігерлік шартының теориялық аспектілерін сондай-ақ, осы азаматтық-құқықтық шарттың іс жүзінде қолданылуын, сот тәжірибесінің анализдерін қарастыру, әр түрлі нормативтік құжаттарды салыстыру, мердігерлік шартын жасау және қолдану аясында барынша танып алу.

Бұл жұмыста қарастырылатын және шешілуге тиісті сұрақтар реті мынадай болып келеді:

Мердігерлік шартының даму тарихы;
Мердігерлік шартының түсінігі және мазмұны;
Мердігерлік шартының жекелеген түрлерінің ерекшеліктері мен маңызы;
Мердігерлікті реттейтін заңнаманың қазіргі жағдайы.

Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлеміне келетін болсақ, ол екі бөлімнен, кіріспе мен қорытындыдан және пайдаланылған қайнар көздер тізімінен тұрады. Бірінші бөлімде мердігерліктің жалпы жағдайы, оның даму тарихы мен түсінігі және мазмұны қарастырылады. Мердігерлік шартының ең ежелгі дамуынан бастап, қазіргі замаңдағы мердігерлік шартының қолданылуын көрсетіп кетемін. Және ертеде мердігерлік шартының қалай түсінгенін айтамын.

Екінші бөлімде мердігерлік шартының жекелеген түрлеріне түсінік беріліп, олардың ерекшеліктері мен маңызы зерттеледі және қазіргі кездегі еліміздегі мердігерлік қызметін реттейтін заңнаманың жалпы жағдайына зерттеу жүргізіледі. Бұл бөлімде мердігерлікке рим құқығында берілген анықтамасы мен қазіргі уақыттағы анықтаманың айырмашылықтарын көрсетіп, талдап, және әр кездегі әр ғалымдардың мердігерлікке берген пікірлерін көрсетіп кетемін.

Сонымен қатар мердігер мен тапсырысшының арасында қандай қайшылықтар туындауы мүмкін болатыны және бұл мәселелерді қалай шешуге болатыны туралы айтылған.

Дипломдық жұмысында салыстыру арқылы зерттеу әдісін қолдандым.

Дипломдық жұмысты жазу барысында пайдаланылған заң және де басқа арнайы әдебиеттерге келетін болсақ, онда негізінен азаматтық құқықтың мердігерлік саласын терең зерттеген қазақстандық және шетелдік заңгер ғалымдарының еңбектерін пайдаландым. Атап айтатын болсақ, Жайлин Ғ. А., Сулейменов М. К. Басин М. И. Брагинский, Брауде, Асцеулов А. Г. Шершениевич Г. Ф. және тағы басқалар.

1 МЕРДІГЕРЛІК ШАРТЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ТАБИҒАТЫ

1. 1 МЕРДІГЕРЛІК ШАРТЫНЫҢ ДАМУ ТАРИХЫ

Мердігерлік шартының жеке шарттық қатынастардың бір түрі ретінде қалыптасуы ұзақ уақытқа созылды және күрделі тарихи және заңи даму жолынан өтті. Ол азаматтық құқық жүйесінде бірден өз орнын тапқан жоқ. Азаматтық құқық саласындағы заңгерлердің, ғалымдардаң мамандардың бұл шарт түрін қазіргі кездегідей ерекшеленетін негізі белгілері жағдайында қалыптастырып, заң жүзінде бекітулеріне бірнеше жүздеген жылдар қажет болды.

Ең алғаш құқықтық қатынас ретінде пайда болуының басқы кезінде, мердігерлік шарты жалдау шартының бір түрі болды. Жалдау шарты шеңберінде Рим құқығы үш жекелеген шарттарды бөлді: заттарды жалдау, мердігерлік және қызмет жалдау.

Жалдаудың табиғи белгісі бір тараптың екіншісіне өтемелі түрде қандайда бір нәрсе ұсынуынан көрініс табады. Нақ сол соңғысы («бір нәрсе») «жалдауын» әрі қарай бөлуіне негіз болады. Бұл жөнінде Ю. Барон былай дейді: «Жалдау - бұл консенсуалды мәміле, ол бір тараптың екіншісіне белгілі бір ақша сомасы үшін затты немесе адамның жұмыс күшін пайдалануды ұсынады, ал екінші тарап оны пайдаланғаны үшін біріншісіне келісілген ақша сомасын төлеуге уәде етеді» [1, 199-200 б. ] . Мердігерліктің мағынасы және оның жалдауымен ішкі байланысы жөнінде Юстинианаң он екінші Дигестісі ІІ кітабындағы Павлдың сөздерін келтіруге болады: «Егер мен мердігерге оның қаражаты арқылы маған үй салуға тапсырма берсем, онда ол маған «жасалғанға» меншік құқығын маған өткізеді, алайда, бұл жалдау болып табылады, өйткені ұста өзінің жұмысын жалға беріп отыр, яғни жасау міндетін» [2, 316 б. ] . Жеке жалдау мен мердігерлік арасындағы айырмашылық (екеуі де жалдау шартының шеңберінде болса да) мынада, жеке жалдау да жұмыс, жұмыс берушінің бұйрығы мен тәртібі бойынша жүзеге асырылады. Бұған байланысты Г. Ф. Шершеневич заңды анықтамалардың мағынасын талдай отырып, былай дейді: «Мердігерлік пен жеке жалдау арасындағы айырмашылық, бірінші жағдайда бір қарсы тарап басқаның жұмысының нәтижесіне құқық алса, ал екінші жағдайда ол басқаның жұмыс күшін пайдалануға құқық алады» [3, 608 б. ] . Яғни «жеке жалдау уақытша басқа тұлғаның еңбек қызметін пайдалануға құқық береді, ал мердігерлік алға қойылған мақсатты жүзеге асыруға жұмсалған еңбектің нәтижесіне құқық береді» Бұл көзқарасқа В. И. Синайскийдің пікірі жақын, ол бойынша мердігерлік қызметінің мақсаты - нәтиже [4, 169 б. ] .

Революцияға дейінгі әдебиеттерде әр уақытта келтірілген анықтамаларға ортақ нәрсе ол мердігерлікті жұмыс туралы шарт деп тану болды [5, 654 б. ] . Жұмыстың орнына “кәсіпорын” туралы айтылған Заңдар Жинағын осыған жатқызуға болмайды. Бұл ұғымды түсіну үшін Заңдар Жинағы қолданылған кезде өмір сүрген В. И. Дальге жүгінуге болады. Ол “кәсіпорын” деп орындалатын нәрселерді айтқан, ал кәсіпкерлікпен айналысуды “қандайда бір жаңа істі орындауға шешім қабылдау” деп түсінген [6, 388 б. ] . Осы себептен жоғарыда келтірілген ережелерге сәйкес “жұмысты” кем дегенде мердігерліктің элементтерінің бірі ретінде оны құрамына кіргізуге мүмкіндік береді. Осы жағдайға Г. Ф. Шершеневичте көңіл аударған. Ол Заңдар Жинағының 1737-бабында айтылған “Кәсіпорынды орындау” ұғымын негізге ала отырып былай деді: “Бүкіл баптың мазмұнына сәйкес келмейтін осы ұғымға біз жұмыс күшінің бөлімі ретіндегі жұмысты жатқызуымыз қажет” [7, 609 б. ] . Шершеневич Г. Ф. мердігерлік шартымен қызмет көрсету шартының екі бөлек болуының жақтаушылардың қатарында болды. Ең алдымен бұларға Германия Азаматтық Жинағының 631 параграфында және Швейцария Міңдеттемелік Заңының 363-бабында баға берілді. Революцияға дейінгі авторлардың көбі мердігерлікке арналған баптардағы қызмет көрсету мен жұмыстың мазмұнының арасындағы айырмашылықты қарастырмаған. Осы арада Д. И. Мейердің мердігерлікке берген анықтамасын айта кеткен дұрыс: “Мердігерлік деп бір тұлға екінші тұлғаның тапсырмасы бойынша белгілі бір жұмысты атқаруға және белгіленген мерзімде оның нәтижесін өткізуге міндеттенеді, мысалы ғимараттар салу, жобалар дайындау” [8, 654, 655 б. ] .

Осы айтылғандарға қарап тәжірбиеде мердігерліктің кең таралмағанын көруге болады.

Революцияға дейінгі Азаматтық Жинақта мердігерлік шарты жеке шарт ретінде көрсетілді. Оның 491-бабында былай делінген: “Мердігерлік шарты бойынша мердігер сыйақы үшін тапсырысшыға қандайда бір жұмысты орындауға міндеттенеді” [9, 398 б. ] .

Кеңес үкіметі орнағаннан кейінгі алғашқы жылдары мемлекет тарапынан құрылыс қатынастарына едәуір күмәнді көзқарас пайда болды. Заң шығарушы үшін бұл қатынастар революцияға қарсы бағытталған жеке шаруашылық және нарыққа жататын қызмет түрі болып көрінді. Сондықтан құрылыс мердігерлігі мемлекет тарапынан қатаң бақылауға алынды. Осы мақсатта әрбір мердігерлік шарты, егерде оның пәні құрылыс не соған ұқсас жұмыстар болса, ондай шартты кімдердің жасасқанына қарамастан дереу қаржы органдарына хабарлау керектігін міндеттеді.

Аз уақыт өткен соң 1920 жылы 24-қарашадағы СТО қаулысымен мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындарға бұндай қатынастарға түсуге түбегейлі тыйым салынды және 1921 жылы 1-қаңтарынан бастап жасалған шарттардың күші жойылды [10, 29 б. ] . Нәтижесінде құрылыс аясындағы бірден-бір тапсырысшы мемлекет - оның қазынасы болып қалды.

1920-1930 жылдардағы мемлекет қойған ірі шаруашылық міндеттерді онсыз атқару мүмкін болмай қалғанда, құрылыс мердігерлігіне қайта қызығушылық пайда болды. Мұндай жағдайларда арнайы мамандандырылған мемлекеттік құрылыс кәсіпорындары үлкен мәнге ие болды.

1936 жылғы 11-ақпанда КСРО Министрлер Кеңесінің қаулысы бойынша “құрылыс жұмыстары мердігерлік әдіспен жүргізуге” көшірілді [11, 70 б. ] . Осы мақсатта құрылыс трестері құрылды, олар бұған дейінгі құрылыс кәсіпорындарын ауыстыруға тиіс болды.

Жалпы Қазақстандық құқықтық жүйені белгілі бір дәрежеде Кеңестік құқықтық жүйенің мұрагері ретінде де көруге болады. Сондықтан XIX ғасырда қазақ мемлекеті түгелдей дерлік Ресей патшасының бодандығына өтіп болуы себепті, сол кезден бастап Ресей құқығы жүйесінің ықпалы біржолата орнықты. Бұдан шығатыны, сол кезден бастап шыққан заңдардың Қазақстандық құқық жүйесінің тарихына кіргізе беруге болады ғой деп ойлаймыз.

1992 жылғы Азаматтық заңнаманың жаңа негіздері мердігерлік шартын, оның ерекшеліктерін сақтай отырып, қайта қосты. Бұл әрине, оның табиғаты жөніндегі жалпы қабылданған көзқарасқа сәйкес келеді. Қазіргі уақыттағы мердігерлік қатынастарын реттейтін нормативтік кешен аясы өте кең. Оның ядросы болып 1994 жылғы Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі қызмет етеді, оның ішінде 32-тарауы. Көрсетілген тараудың §1 «Мердігерлік туралы жалпы ережелер».

Қазіргі Азаматтық Кодекске дейінгі азаматтық құқық саласындағы кодификацияланған барлық нормативтік актілер мердігерліктің пәнін «тапсырысшының тапсырмасы бойынша белгілі бір жұмысты орындау» деп санады. Ал Азаматтық Кодекстің өзінен алдыңғыларынан айырмашылығы, мердігерліктің пәні жұмыстың өзі емес, сол жұмысты орындау барысында жететін оның нәтижесі деп есептейді.

Қазіргі таңда мердігерлік шартына ҚРАК-нің 32-тарауы арналған. Тарау бес параграфтан тұрады. Оның біріншісінде мердігерлік шарты туралы жалпы заңдылық ережелер орын алған, қалған төртеуінде мердігерліктің жекелеген түрлерінің ерекшеліктері көрсетілген, олар: тұрмыстық мердігерлік, құрылыс мердігерлігі, ғылыми-зерттеу, тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды орындауға мердігерлік.

ҚРАК-нің 32-тарауынан кейінгі төрт параграфымен реттелетін жұмыстарға бірінші параграфтың ережелері де толығымен қолданылады, өйткені кейінгі параграфтар мердігерліктің жекелеген түрлерінің ерекшеліктеріне ғана тоқталады.

1. 2 МЕРДІГЕРЛІК ШАРТЫНЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ МАЗМҰНЫ

Тауар нысанына енген жұмыстың нәтижелерін айырбастау жөніндегі қатынастар заттарды біреуге берумен (немесе біреудің уақытша пайдалануына берумен) шектелмейді. Өйткені тауар сипатын тек қана зат емес, жұмыстың материалдық (заттық) нысандағы басқа да нәтижесі иемденуі мүмкін. Мысалы, жөндеу нәтижесі немесе затты химиялық тазалаудан өткізудің нәтижесі, шаштараз қызметі және т. б. Әрине, қажетті жөндеудің нәтижесінде зат, оның құнын өсіретін жаңа сипатқа ие болады, дегенмен ол дәл сол күйінде қалады, жаңа зат пайда болмайды.

Осы тектес материалдық, затқа айналған қызметтер әрқашанда жұмыстың (еңбектің), басқаша айтқанда, қызмет көрсетушінің тауар айырбасы объектісіне айналған белгілі бір іс-әрекеттерінің нәтижесі болып табылады. Сол себепті қызмет алушы да қызмет көрсетуші іс-әрекеттерінің нәтижесін алуы (ие болуы) үшін, олардың жасалуына құштар болып келеді. Жұмыстың тапсырылған нәтижесіне үміттене отырып, қызмет алушы, сол жайында өз тілектерінің орындалу қажеттілігіне қызмет көрсетушісінің назарын аударып, өз тарапынан белгілі бір мөлшерде жұмыс барысында бақылауы мүмкін.

Орындаушы жұмысының нәтижесі затқа айналған (материалдық) қызмет, сонымен бірге, жаңа зат шығару (қызмет алушының тапсырысы бойынша), ескі затты жақсарту және т. б. болып табылады. Бірақ тапсырысшы әрқашан да орындаушыдан тек дайын нәтижені емес, оған (тапсырысшыға) қажетті жұмыстың жасалуын талап ететіндіктен, мұндай қатынастар мүлікті беру жөніндегі міндеттемелермен сипатталуы мүмкін емес. Мұнда орындаушының тиісті қызметінің материалдық нәтижесіне айналған жұмыстың атқарылуы жөніндегі өзге міндеттемелерге қажеттілік туындайды.

Жұмыс атқару жөніндегі міндеттемелердің ерекшелігі олармен тек тауар айырбасының өзі ғана емес, белгілі бір мөлшерде тауарды жасау жөніндегі қызмет (жұмыс) реттелетіндігінде, ал айырбас нысанасын тек нақты заттар ғана емес, сонымен бірге осындай өндірістік қызметтің өзге де материалдық нәтижесі құрауы мүмкін. Ендеше қарастырылып отырған қатынастардың мәнісі мынада: қатысушылардың біреуі екіншісімен келісе отырып, ол үшін ақыға белгілі бір жұмысты (тапсырысты) орындайды, ал оның нәтижесі тапсырысшының меншігіне өтеді.

Мердігерлік шартынан туындайтын міндеттемелер жұмыс атқару жөніндегі негізгі міндеттемелер болып табылады. Мердігерлік қарастырылып отырған қатынастардың басты «моделі» ретінде ғана танылып қоймай, өз тарапынан бірнеше түрге бөлінеді. Олардың қатарына азаматтар-тұтынушылардың мүдделеріне жасалатын жұмыстарды атқару жөніндегі міндеттемелерді қамтитын тұрмыстық мердігерлік шарты да жатады.

АК-тің 115-бабына назар аударатын болсақ, оның екінші тармағында өзге де объектілердің қатарында жұмыстардың, қызметтердің бар екендігін көреміз. Алайда жұмыстар мен қызметті ажырата білу оңайға түспейді.

Мердігерлік қатынастар Рим құқығында да белгілі болды, онда мердігерлік шарты (locatio-condictio operis) жалдау шартының (locatio-condictio) (заттардың жұмысты және қызметті) бір түрі ретінде қарастырылды. Қоғамда қалыптасқан экономикалық қатынастардағы қандай да бір жұмыс пен қызмет көрсетулердегі қажеттіліктерді қанағаттандырудың негізті әдісі құлдардың әрекеті болуы (яғни, құлдарды пайдалану), осы бірнеше шарттың бірігуіне алғышарт жасады. Егерде жұмысты орындауға құлды жалдаса, затты жалдау шарты жасалады, ал егер орындаушы еркін Рим азаматы болатын болса - мердігерлік немесе қызмет жалдау шартының бөлінуі басталады. Бұлардың арасындағы айырмашылығы, мердігерлік шарты бойынша арқашан нақты бір экономикалық нәтиже пайда болады, ал қызмет жалдау шартында ондай нақты нәтиже болмайды [12, 10 б. ] .

Осы «нәтиже» ұғымына байланысты Г. Ф. Шершеневич, Швейцарияның міндеттемелік (36-б. ) заңындағы нормаларды мысалға ала отырып, өз пікірін білдіреді. «Мердігерлік пен қызмет жалдау (қызмет көрсету) шартының» арасындағы айырмашылық жайындағы көзқарас мынаған алып келеді: бір қарсы тарап басқаның еңбегінің нәтижесіне құқық алса (билік етуге), екінші жағдайда ол басқаның жұмыс күшін пайдалануға құқық алады» [13] .

Еңбек және мердігерлік шартының аражігін ажыратудың маңызы зор. Олардың ұқсастығы, екі шарт та еңбек процесін құқықтық реттеуді қамтиды. Сонымен қатар, тәжерибеде қалыптасқан еңбекті ұйымдастыру нысаны, еңбекті жалдау аясындағы құқықтық қатынастарды реттейтін екі шартты бір-біріне соншалықты жақындатады, тіпті олардың арасындағы шекараны анықтау қиынға түседі. Ал олардың арасындағы айырмашылық орасан зор, нақты жұмыстың қайсы институтқа жататындығына байланысты көптеген маңызды сұрақтар әр түрлі жолдармен шешілуі мүмкін. Еңбек шарты бойынша жұмыс жұмыс берушінің (яғни тапсырысшы), ал мердігерлік бойынша - мердігердің (орындаушы) тәуекелімен орындалады. Еңбек шарты бойынша жұмысты материалдық және басқа қамтамасыз ету міндеті жұмыс берушіге жүктеледі, ал мердігерлік шартында - мердігерге. Жұмысшының шартты тиісті дәрежеде орындамауы салдарынан келтірілген шығынға әдетте, шектеулі жауапкершілікте болады, ал мердігер толықтай. Еңбек қатынастарын реттеуде негізгі басымдылық еңбек процесін регламентациялауға беріледі, мердігерлікте ол нәтижеге жетуге және оны тапсырысшыға беруге бағытталған [14] . Еңбек шартында жұмысшы орнатылған еңбек режиміне бағынады. Мердігерге мұндай міндеттемелер таралмайды.

Мердігерлік шартынан туындайтын құқықтық қатынастар жұмыс орындау бойынша міндеттемелерге жатады. Солардың көмегімен, белгілі бір тұлғаның (тұлғалардың) жұмысының нәтижесі тиісті ақшалай құндылыққа айырбасталады.

Экономикалық тұрғыда мердігерлік бұл қызмет, оның нәтижесі заттай мінезде болып келеді (белгілі мүлік пайда болады) . Одан басқа, орындалатын жұмыстардың өзге де (зат емес) нәтижелері болуы мүмкін бірақ бұл мердігерлік қатынастарының мәнісін жоққа шығармайды, себебі оларда қол жететін нәтижемен қатар белгілі қызметтің өзі де (оның барысы) маңызды болып келеді. Осы қызметті негізінен (жалпылама) оңды (пайдалы) қызмет деп мінездеуге болады, сондықтан мердігерлік шарттарында тараптардың өзге қатынастарымен бірге жүзеге асырылатын қызмет те реттеледі.

Жұмыc атқаратын тұлғаның қызметі жалпы түрде реттеледі, өйткені ол тұлға мердігерлік шарттың жағдайларына сәйкес жұмыстың толық орындалуына жауапты болады. Осымен қатар, құқықтық реттеу, егер ол заттық сипатта болса, тұлғаның қызметінің нәтижесінде оны беру бойынша міндетті де қамтиды. Сондықтан мердігерлік шарты бұрын қарастырылған шарттарда көрсетілген қызметті реттеу бойынша ережелерімен елеулі ерекшеленсе де, жасалған мүліктің өзі және оны беру сұрақтары туралы айтсақ, онда мердігерлік шартының тараптардың құқықтары мен міндетері бойынша сатып алу-сату шартымен ортақтығы болып келетінін тануымыз мүмкін. Азаматтық құқықтық әдебиеттерде еңбек және мердігерлік қатынастардың жақындығы жөнінде айтылады. Бірақ негізінен мердігерлік қаныстарды сатып алу-сату және еңбек қатынастарынан айыруға болады. Айырмашылықтар олардың әрқайсыларының қатысушыларының құқықтары және міндеттері жүзеге асырылатын шарттардың мазмұнынан айқын көрінеді.

Мердігерлік шарты бойынша бір тарап (мердігер) екінші тараптың (тапсырысшының) тапсырмасы бойынша белгілі бір жұмысты атқаруға және белгіленген мерзімде оның нәтижесін тапсырысшыға өткізуге міндетті, ал тапсырысшы жұмыс нәтижесін қабылдап алуға және оған ақы төлеуге (жұмыстың бағасын төлеуге) міндетті.

Мердігерлік шарты консенсуалды, ақылы және өзара шарт. Жұмысты орындау үшін белгілі уақыт керек, сондықтан мердігерлік шарт бойынша шарт жасалу кезі және оның орындалу кезі сәйкес келмеуі мүмкін. Өз кезегінде бұл оларға тәуелділікке мердігердің жұмыс орындары қойылатын мерзімдерге әсер етеді. Осы жөнініде О. С. Иоффе: «Кейбір консенсуалды шарттардың (мысалы, сатып алу - сату) орындалуы шарт жасау сәтімен сәйкес келіп жатса, мердігерлік шартында мұндай мүмкіндік жоқ: шартты жасау сәті мен оның орындау сәті міндетті түрді уақыт аралығымен бөлінеді» [15, 159 б. ] . Кейбір мердігерлік шарттардың орындалуы және жасалуы бір уақытта болуы мүмкін, мысалы, суретке түсіру шартары тез фотосуреттер дайындаумен байланысты мердігерліктің осындай мерзімдерінің ерекшелігі олардың барынша қысқалығы болады, және осы мердігерлік жасайтын шарттың тапсырысшының себептенуші негізінде болуы мүмкін.

Мердігерлікке арналған нормалар, көбінесе Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде (616-683-б) ұстанылып келеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.