Иілгіштік дене қасиеттерін оқыту әдістемесі
Кіріспе.
1. Иілгіштік дене қасиеттерін оқыту әдістемесінде ұғымдар негізі.
1.1 Иілгіштік түрлері және оны дамыту жолдары мен оқыту әдістемесі.
1.2 Иілгіштік дене сапасын акробатикалық жаттығулармен дамыту
жолдары.
2. Жалпы жетілдіру жаттығуларының сипаты, оқыту тәсілдері мен
әдістемесі
2.1Жалпы жетілдіру жаттығулар кешенін жүргізудің тәсілдері мен
әдістемесі
2.2Жалпы жетілдіру жаттығуларының кешендік құрылымы
2.3Гимнастикалық құралдармен жаттығу түрлері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
1. Иілгіштік дене қасиеттерін оқыту әдістемесінде ұғымдар негізі.
1.1 Иілгіштік түрлері және оны дамыту жолдары мен оқыту әдістемесі.
1.2 Иілгіштік дене сапасын акробатикалық жаттығулармен дамыту
жолдары.
2. Жалпы жетілдіру жаттығуларының сипаты, оқыту тәсілдері мен
әдістемесі
2.1Жалпы жетілдіру жаттығулар кешенін жүргізудің тәсілдері мен
әдістемесі
2.2Жалпы жетілдіру жаттығуларының кешендік құрылымы
2.3Гимнастикалық құралдармен жаттығу түрлері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
Жаттығу құрамына кіретін қимылды немесе дене қалпын атау үшін арнайы терминдерді білу қажет. Арнайы терминологияның болуы жаттығуларды үйрету барысын жақсартуға , сабақ берудің үздік тәжірибелерін қорытындылауға ілімі мен әдістерін жете зерттеуге , жас мамандарға тәжірибе беруге мүмкіндік береді.
Терминдерге қойылатын талаптар:1) қолайлығы: терминдер анна тілінің сөздік құрамы негізінде, сонымен қатар басқа тілдерден алынған сөздерді пайдалана отырып құралуға тиісті; 2) дәлдігі: термин көзделген бір қимыл (жаттығу) немесе ұғым туралы дұрыс түсінік алып, оны тез меңгеріп кетуге зор ықпал етеді; 3) ықшамдылығы: қысқа терминдер орынды, айтуға ыңғайлы болады. Сол үшін де ждаттығулардың аталуын және жазылуын жеңілдететін қысқарту ережелері қолданылады.
Әуелі дене қалпының нақты бір тобын анықтайтын негізгі терминді көрсету керек, содан соң қимыл ерекшеліктерін нақтылайтын қосымша терминдер көрсетіледі. Кез келген терминнің қимылды орындаудың нақты техникасын білдіретінін ұмытпаған жөн, ал қимылды дәстүрлі орындаудан ауытқыған жағдайда қосымша түсініктеме беру қажет. Мысалы, «Қолдарды екі жаққа созу» термині қолдардың тік созылуын, алақанның төменге қаратылуын, саусақтардың біріктірілуін білдіреді. Егер бұдан өзгеше қалыпты атар болсақ, оны нақтылай түсу керек: «Қолдарды екі жаққа алақандарды жоғары қаратып, саусақтардың арасын ашып созу». Бірнеше дене бөліктерін бір мезгілде қимылға қосу қажет болған жағдайда оларды төменнен жоғары қарай атау дәстүрге айналған.
Егер қимыл қысқа жолмен орындалатын болса, онда тек соңғы қалыпты ғана атауға болады.Ал егер қимыл күрделірек жолмен орындалатын болса, қимылды нақтылап, оның бағытын анықтайтын қосымша терминдер қолданылады. Мысалы, «Қолдарды доға жасай алға созып барып, екі жаққа жаю». Бұл қолдардың әіуелі алға жылжып, содан кейін барып екі жаққа созылған қалыпқа келетінін білдіреді. Көптеген қимылдарды белгілеу кезінде оларды орындау тәслін көрсетуге тура келеді, мысалы: «Бір қадам оңға, аяқ арасы ашық» немесе «Секіру, аяқ бірге».
Терминдерге қойылатын талаптар:1) қолайлығы: терминдер анна тілінің сөздік құрамы негізінде, сонымен қатар басқа тілдерден алынған сөздерді пайдалана отырып құралуға тиісті; 2) дәлдігі: термин көзделген бір қимыл (жаттығу) немесе ұғым туралы дұрыс түсінік алып, оны тез меңгеріп кетуге зор ықпал етеді; 3) ықшамдылығы: қысқа терминдер орынды, айтуға ыңғайлы болады. Сол үшін де ждаттығулардың аталуын және жазылуын жеңілдететін қысқарту ережелері қолданылады.
Әуелі дене қалпының нақты бір тобын анықтайтын негізгі терминді көрсету керек, содан соң қимыл ерекшеліктерін нақтылайтын қосымша терминдер көрсетіледі. Кез келген терминнің қимылды орындаудың нақты техникасын білдіретінін ұмытпаған жөн, ал қимылды дәстүрлі орындаудан ауытқыған жағдайда қосымша түсініктеме беру қажет. Мысалы, «Қолдарды екі жаққа созу» термині қолдардың тік созылуын, алақанның төменге қаратылуын, саусақтардың біріктірілуін білдіреді. Егер бұдан өзгеше қалыпты атар болсақ, оны нақтылай түсу керек: «Қолдарды екі жаққа алақандарды жоғары қаратып, саусақтардың арасын ашып созу». Бірнеше дене бөліктерін бір мезгілде қимылға қосу қажет болған жағдайда оларды төменнен жоғары қарай атау дәстүрге айналған.
Егер қимыл қысқа жолмен орындалатын болса, онда тек соңғы қалыпты ғана атауға болады.Ал егер қимыл күрделірек жолмен орындалатын болса, қимылды нақтылап, оның бағытын анықтайтын қосымша терминдер қолданылады. Мысалы, «Қолдарды доға жасай алға созып барып, екі жаққа жаю». Бұл қолдардың әіуелі алға жылжып, содан кейін барып екі жаққа созылған қалыпқа келетінін білдіреді. Көптеген қимылдарды белгілеу кезінде оларды орындау тәслін көрсетуге тура келеді, мысалы: «Бір қадам оңға, аяқ арасы ашық» немесе «Секіру, аяқ бірге».
1.Баймбетов Т. Дене шынықтыру сабақтарындағы жалпыдамытушы
жаттығулар және терминалогия. Әдістемелік құрал.-Екінші басылым.-
Алматы: Қазақ университеті,2006.
2. С.Тайжанов Дене тәрбиесі. 5 сынып Алматы 2001.
3. С.Тайжанов Дене тәрбиесі 6сынып Алматы 2002.
4.Ю.Тилеуғазив Дене тәрбиесі 7 сынып Алматы 2003.
5.Е.Тілеулов Дене тәрббиесі ілімі мен әдістемесі Шымкент 2003.
6. Б.Төтенов Қазақтың спорт ойындары Алматы 1991.
7.Төтенай Базарбек Дене тәрбиесі 5 сынып Алматы 2001.
8.Қ. Дүйсенбек, З. Әлиакбарова Жасқа сай физиологиясы және мектеп
гигиенасы.
9.Б.Баймуратқызы, М.Сасызбайқызы, Ф.Ниязбекқызы, С.Ғалиқызы Отбасында
баланы мектепке дайындау. Алматы: Шартарап, 2000, 70-74б.
10.Қ.Жарықбаев «Жалпы психология» 156-158б.
11. Отбасы және балабақша 2001 № 2
12. Отбасы және балабақша 2003 №3
13.Брыксен А.Т. Гимнастическое терминалогия – М: ФиС,1969.
14.Гимнастика: Учебник для техникумов физической культуры /Под общ. Ред.
Брыкина А.Т., Смолевского В.М.-М: ФиС, 1985.
15.Гимнатика: Учебник для студентов средных физкультурных учебных
заведеный /Под
общ. Ред.Украина М.Л., гилелисна А.М-М.: ФиС, 1971.
16. Голубов В.Н. Способы проведения ОРУ (лекция)- Омск, 1983.
17. Методика проведения строевых и общеразвивающих упражнений
(методические рекомендации) /Под общ. Ред.Брыкина А.Т., Боголсолова
А.П.-М.:ГЦОЛИФК, 1978.
18.Шепота В.Н. Методические рекамендаций по использованию
общеразвивающих упражнений в урочных формах занятий.-Алма-
Ата.КазНФК, 1988.
19.Теория и методика физического воспитания:Учебник для институтов
физической культуры /Под общ. Ред. Матвеева Л.И., Новикова А.Д.-М.:
ФиС,1976.
20. Баланың иілгіштік қасиетін дамыту //Валеология// 2008 №5 16-18 б.
21. Әсемдік пен тазалық //Мектептегі дене шынықтыру 2009№2. 7бет.
22. Дені сау- жаны сау //Мектептегі дене шынықтыру // 2009 №4 13-16 бет.
23.Сабаққа дейінгі гимнастика // Мектептегі дене шынықтыру// 2008.№4
26 бет.
24.Салауатты өмір салды денсаулық кепілі // Мектептегі дене шынықтыру//
2007 №6 13бет.
25.Дені сау ұрпақ мемлекет байлығы. // мектептегі дене шынықтыру// 2007
№6. 20 бет.
жаттығулар және терминалогия. Әдістемелік құрал.-Екінші басылым.-
Алматы: Қазақ университеті,2006.
2. С.Тайжанов Дене тәрбиесі. 5 сынып Алматы 2001.
3. С.Тайжанов Дене тәрбиесі 6сынып Алматы 2002.
4.Ю.Тилеуғазив Дене тәрбиесі 7 сынып Алматы 2003.
5.Е.Тілеулов Дене тәрббиесі ілімі мен әдістемесі Шымкент 2003.
6. Б.Төтенов Қазақтың спорт ойындары Алматы 1991.
7.Төтенай Базарбек Дене тәрбиесі 5 сынып Алматы 2001.
8.Қ. Дүйсенбек, З. Әлиакбарова Жасқа сай физиологиясы және мектеп
гигиенасы.
9.Б.Баймуратқызы, М.Сасызбайқызы, Ф.Ниязбекқызы, С.Ғалиқызы Отбасында
баланы мектепке дайындау. Алматы: Шартарап, 2000, 70-74б.
10.Қ.Жарықбаев «Жалпы психология» 156-158б.
11. Отбасы және балабақша 2001 № 2
12. Отбасы және балабақша 2003 №3
13.Брыксен А.Т. Гимнастическое терминалогия – М: ФиС,1969.
14.Гимнастика: Учебник для техникумов физической культуры /Под общ. Ред.
Брыкина А.Т., Смолевского В.М.-М: ФиС, 1985.
15.Гимнатика: Учебник для студентов средных физкультурных учебных
заведеный /Под
общ. Ред.Украина М.Л., гилелисна А.М-М.: ФиС, 1971.
16. Голубов В.Н. Способы проведения ОРУ (лекция)- Омск, 1983.
17. Методика проведения строевых и общеразвивающих упражнений
(методические рекомендации) /Под общ. Ред.Брыкина А.Т., Боголсолова
А.П.-М.:ГЦОЛИФК, 1978.
18.Шепота В.Н. Методические рекамендаций по использованию
общеразвивающих упражнений в урочных формах занятий.-Алма-
Ата.КазНФК, 1988.
19.Теория и методика физического воспитания:Учебник для институтов
физической культуры /Под общ. Ред. Матвеева Л.И., Новикова А.Д.-М.:
ФиС,1976.
20. Баланың иілгіштік қасиетін дамыту //Валеология// 2008 №5 16-18 б.
21. Әсемдік пен тазалық //Мектептегі дене шынықтыру 2009№2. 7бет.
22. Дені сау- жаны сау //Мектептегі дене шынықтыру // 2009 №4 13-16 бет.
23.Сабаққа дейінгі гимнастика // Мектептегі дене шынықтыру// 2008.№4
26 бет.
24.Салауатты өмір салды денсаулық кепілі // Мектептегі дене шынықтыру//
2007 №6 13бет.
25.Дені сау ұрпақ мемлекет байлығы. // мектептегі дене шынықтыру// 2007
№6. 20 бет.
Мазмұны
Кіріспе.
1. Иілгіштік дене қасиеттерін оқыту әдістемесінде ұғымдар негізі.
1.1 Иілгіштік түрлері және оны дамыту жолдары мен оқыту әдістемесі.
1.2 Иілгіштік дене сапасын акробатикалық жаттығулармен дамыту
жолдары.
2. Жалпы жетілдіру жаттығуларының сипаты, оқыту тәсілдері мен
әдістемесі
2.1Жалпы жетілдіру жаттығулар кешенін жүргізудің тәсілдері мен
әдістемесі
2.2Жалпы жетілдіру жаттығуларының кешендік құрылымы
2.3Гимнастикалық құралдармен жаттығу түрлері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
1 Иілгіштік дене қасиеттерін оқыту әдістемесінде
ұғымдар негізі
1.1 Иілгіштік түрлері және оны дамыту жолдары мен
оқыту әдістемесі
Жаттығу құрамына кіретін қимылды немесе дене қалпын атау үшін
арнайы терминдерді білу қажет. Арнайы терминологияның болуы
жаттығуларды үйрету барысын жақсартуға , сабақ берудің үздік
тәжірибелерін қорытындылауға ілімі мен әдістерін жете зерттеуге ,
жас мамандарға тәжірибе беруге мүмкіндік береді.
Терминдерге қойылатын талаптар:1) қолайлығы: терминдер анна тілінің
сөздік құрамы негізінде, сонымен қатар басқа тілдерден алынған
сөздерді пайдалана отырып құралуға тиісті; 2) дәлдігі: термин көзделген
бір қимыл (жаттығу) немесе ұғым туралы дұрыс түсінік алып, оны тез
меңгеріп кетуге зор ықпал етеді; 3) ықшамдылығы: қысқа терминдер
орынды, айтуға ыңғайлы болады. Сол үшін де ждаттығулардың аталуын
және жазылуын жеңілдететін қысқарту ережелері қолданылады.
Әуелі дене қалпының нақты бір тобын анықтайтын негізгі
терминді көрсету керек, содан соң қимыл ерекшеліктерін нақтылайтын
қосымша терминдер көрсетіледі. Кез келген терминнің қимылды
орындаудың нақты техникасын білдіретінін ұмытпаған жөн, ал қимылды
дәстүрлі орындаудан ауытқыған жағдайда қосымша түсініктеме беру
қажет. Мысалы, Қолдарды екі жаққа созу термині қолдардың тік созылуын,
алақанның төменге қаратылуын, саусақтардың біріктірілуін білдіреді.
Егер бұдан өзгеше қалыпты атар болсақ, оны нақтылай түсу керек:
Қолдарды екі жаққа алақандарды жоғары қаратып, саусақтардың арасын
ашып созу. Бірнеше дене бөліктерін бір мезгілде қимылға қосу қажет
болған жағдайда оларды төменнен жоғары қарай атау дәстүрге
айналған.
Егер қимыл қысқа жолмен орындалатын болса, онда тек соңғы
қалыпты ғана атауға болады.Ал егер қимыл күрделірек жолмен
орындалатын болса, қимылды нақтылап, оның бағытын анықтайтын қосымша
терминдер қолданылады. Мысалы, Қолдарды доға жасай алға созып барып,
екі жаққа жаю. Бұл қолдардың әіуелі алға жылжып, содан кейін барып
екі жаққа созылған қалыпқа келетінін білдіреді. Көптеген қимылдарды
белгілеу кезінде оларды орындау тәслін көрсетуге тура келеді, мысалы:
Бір қадам оңға, аяқ арасы ашық немесе Секіру, аяқ бірге.
Жалпы дамыту жаттығуларда қолданылатын негізгі дене қалыптарының
жалпыға ортақ терминдері мыналар болып табылады:
Тік тұрулар
Негізгі тік тұру, аяқ Кең тік тұру, аяқ
тік тұру
тік тұру арасы алшақ арасы алшақ
оң аяқ алшақ
1.Айқас тік тұру
2.Тіземен тік тұру, сол аяқта тік тұру,оң аяқ бүгілген
Бойы алда, қол белде.
1 2
Оң аяқта тік тұру, сол аяқтың Сол аяқта тік тұру,оң аяқты
ұшымен алға жанға созу, қол
белде
Таянулар
Жүрелеп отырып Отырып таяну
таяну
Тік тұрып таяну Жатып таяну
Сол жаққа Оң аяқпен Оң аяқпен Айқас
аттап
Аттап түсу, аттап түсу артқа қарай түсу,
қол жанға
Қол белде аттап түсу, қол алға
Иілулер
Алға қарай иіле Алға еңкею,қол артқа
еңкею, қол жанға
Жату қалыптары.
Арқамен, ішпен, жанымен жаттығулар.
Қалыптарды негізгі терминдермен белгілеп болғаннан кейін, оған дене
бөліктерінің қалыптарын анықтайтын қосымша терминдер беріледі, мысалы
сол аяқта тік тұру, оң аяқ артқа қарай бүгілген, қол бастың артына.
Қол төмен қол алға қол жоғары қол жанға
қол артқа
1.2 Иілгіштік дене сапасын акробатикалық жаттығулармен
дамыту жолдары
Адамның жаттығуды үлкен амплитудамен орындай алу қабілеттілігін-
иілгіштік дейміз. Иілгіштіктің өсуі буын құрылыстарына ; бұлшық
еттің, сіңірдің созымдылығына: көңіл-күйге (жоғары көңіл- күйде
иілгіштік артады) бой қыздыруға; сыртқы температураға; тәулік уақытына
(12-ден 17-ге дейін ол көп) жасқа (15-16 жаста иілгіштік көп кезі),
күш даму деңгейіне (күші көп адамдардың икемі аз) ; спорттық
мамандыққа және т.с.с байланысты. Иілгіштік белсенді және енжар (бәсең)
болады. Өз бұлшық ет күшімен , үлкен амплетудамен қозғалысты орындау
қабілеттілігін-белсенді иілгіштік дейміз (штанга, бірге жаттыққан
спортшы,бапкер т.б).
Дене қуатының қасиеті және қозғалыс қасиеті деген терминдер
арнайы оқу кітаптарында бір мағынада пайдаланылады. Олар адамның
қозғалыс мүмкіндігінің екі жағын көрсетеді. Дене қуаты қасиетінің
әрекетті жағына даму және тәрбиелеу деген терминдер қолданылады.
Даму термині дене қуаты қасиетінің табиғи өзгеру сипатын, ал
тәрбиелеу қозғалыс қасиетінің көрсеткіштерін белсенді өсіру бағытын
білдіреді. Дене қуаты (қозғалыс) қасиетіне – күш, төзімділік, жылдамдық,
иілгіштік, ептілік жатады.
Иілгіштікті дамытудың әдістері.Иілгіштікті дамытудың негізгі
амалы созылу жаттығулары. Қарапайым , серіппелі, сермеу, өзіңді
ұстаумен, сыртқы көмекпен т.с.с. Иілгіштік жаттығуларын бой
қыздырудан кейін қай сабақ бөліміне де кіргізуге болады.Иілгіштік
жаттығуларын орындағанда нақтылы міндет қою қажет, мәселен белгілі
затты алу, бір затқа допты дәл тигізу т.с.с.
Созылу жаттығу сериясынан кейін, босаңсу жаттығулары
орындалады. Икемділік жаттығулары орындалады. Иілгіштік жаттығулары
арасындағы үзіліс (2-3апта) оның дамуына кері әсер тұғызады.
Иілгіштікті дамытудың негізгі әдісі- қайталау. Жаттығуларды ретті,
сериялармен қол буындарына, кеудеге, аяқ буындарына арнап орындау
қажет. Иілгіштік ждаттығуларын қайталау мөлшері әр түрлі. Жамбас
буындағы иілу және жазу жаттығуларындағы амплитуданың қозғалу шегі 7-
10 жастағы оқушыларда 20-30 рет, 11-14 жастағыларда 30-40 рет, 15
жастағыларда 45 рет қайталанғаннан кейңін жетіледі. Одан ары қарай
амплитуда қозғалысы азаяды, жаттығуды тоқтатқан дұрыс.Сонымен, созылу
жаттығуларын амплитудалық орындау шегіне жеткізе, яғни буындарда жеңіл
ауырту сезімдерін сезәінгенше орындау қажет. Иілгіштікті дамытқанда
жас ерекшеліктері үлкен рол атқарады., Бастауыш сынып оқушыларының буын
жылдамдығын дамыту, жоғары сынып оқушыларына қарағанда оңай. Сондықтан
да бастауыш сыныптарда оны дамытып, жоғары сыныптарда сол дамыған
деңгейде сақтап қалу міндеті тұрады.
Иілгішті дамыту кешені
1. Иілгіштікті дамыту жүйелі сабақтарды талап етеді.
2.Жаттығуларды белсенді және әлсіз, динамикалық және ситатистикалық
түрлерімен ауыстыру міндетті
3. Бірте-бірте қимыл жиілігі мен белсенділігін арттыру
4.Сабақ тәртібі: жұмыс-30 с, демалыс- 30с, жұмыс көлемі- күніне 1-2 рет
3 айналым.
15-20 жастан кейін жас ерекшеліктеріне байланысты қозғалыс амплудасы
азаяды.Бәсең иілгіштіктің көбеюі 9-10 жаста, белсенді 10-14 жаста
байқалады. 15-17 жас иілгіштікті жетілдірудің ең соңғы шегі.Қыз
балалардың буындарындағы жылжымалылық, ер балаларға қарағанда 20-30% көп,
сондықтан күш түсіруді оларға көбірек беруге болады.
Иілгіштікті жетілдіруде созылымдылық жаттығулары басты құрал
болып табылады. Жаттығуларды қолдану кезінде мына әдістемелік
міндеттерді орындау қажет:
1. Жаттығулар алдында дайындық жаттығуларын жасу;
2. Белгілі бір мақсатты кездесу ( мысалы дене мен заттың белгілі
бір
нүктесіне жету) ;
3. Созылымдылық жаттығуларын ретімен бір-біріне байланысты
орындау ( дененің жоғары, орта, төменгі мүшелеріне) ;
4. Созылымдылық жаттығулар арасында босаңсыту жаттығуларын жасау.
5. Жаттығу кезінде жаттығу амплетудасын бірте-бірте өсіру;
6. Қозғалымдылықты жетілдіруге әсер ететін әдіс қайталау екенін
негізге алу;
7.Иілгіштікті жетілдіруге басты факторларды қолдану;
8. Белсенді динамикалық қозғалымдылыққа жаттығу жасау кезінде
сылбыр қозғалымдылықты жетілдіруге арналған жаттығулар
белсенді динамикалық және изометриялық жаттығулармен аралас
болуы керек.
Акробатикалық жаттығулармен айналысу адамның организміне жан-
жақты ықпал етіп, күш пен ептіліктің дамуына көмектеседі, жүйке бұлшық
еттерін және вестибулярлық аппараты ( тең салмақтылықты сезе білу
аппаратын) жетілдіреді, қимылдардың жалпы үйлесімділігін жақсартады.
Акробатикалық жаттығулар дененің әдеттен тыс қалыпта болуымен
байланысты және өзінің формасы жағынан әр түрлі ыңғайда домалап түсу,
аунап түсу, жауырынға, қолға тұру және т.б. болып келеді. Осындай алуан
түрлі болуы және күрделі жабдықтарды көп қажет етпейтіндігі
акробатикалық жаттығулармен кез келген жағдайда шұғылдануға мүмкіндік
береді. Кез келген акробатикалық жаттығудың орындалу техникасын
үйренуден бұрын қауіпсіздік ережелерімен танысып, біліп алған жөн.
Сонда ғана жаттығуларды орындаған кезде жасқанбай, еркін болып,
зақымданудан сақтана алады.
Акробатикалық жаттығулардың көпшілігі секіру арқылы орындалады,
сондықтан секіртпемен көбірек жаттыққан жөн.
Секіру жаттығуларына мыналар жатады.
1) Алға қарай орташа адымдау қалпынан екі аяқпен кезек секіру.
2) Жартылай жүрелеп отырып секіру.
3) Бірте-бірте жүрелеп отыра және қайтадан жоғары көтеріле
секіру.
4) Біресе сол, біресе оң аяқты бір жақ жаңға көтере сілтеу арқылы
секіру.
5) Аяқты алшақ қойып тұрған қалыпта секіру.
6) Бұл да сондай, бірақ бір жақ жанға қарай үлкен адым жасап тұрған
қалыпта секіру.
7) Баяу және тездетіп төрт аяқтап жүру.
8) Бастапқы қалыптан артқа жата қалып, төрт аяқтап алға, артқа
баяу жүру.
9) Қолды еденге иық кеңдігіндей алшақтықта тіреп ұстап, ал екі
аяқты бірге ұстап, нәтиже есебі с үшін тез-тез бүгіп, жазу .
10) 100-110 см биіктіктен секіріп түсу.
11) Кедергіден және терезеден секіру.
Акробатикалық жаттығулар
1. Аяқты алшақ қойып тұру қалпынан алға домалап түсу.
2. Алға қарай домалап түсіп, түрегелеу және қарсы лақтырылған
валейбол добын қағып алу.
3. Қолды тіреп отыру және төмен басылып отыру қалпынан артқа
қарай домалап түсу.
4.Артқа қарай домалап түсіп, бір тізерлеп тұру, бос аяқты
артқа қарай көтеру.
5. Қолды алға қарай көтерілген аяқтың тобығы тұсынан ұстап,
адымдап барып алға қарай домалап түсу.
6. Жаттығуды бастар алдында жаттығушының өзі лақтырған
валейбол добын қағып ала отырып, алға қарай бірнеше рет тез домалап
асып түсуді орындау.
Алға және артқа қарай домалап түсу- денені жинап, жиырып алып
аударылып түсу деген сөз. Аударылып түсу түрлерінің ең қарапайымы –
қолды жерге тіреп отырып, алға қарай аударылып түсу. Ол үшін төмен
жүрелеп отырады да, екі аяқты сәл алшақ ұстап, екі тізені екі жаққа
жіберіп, екі қолды екі аяқтың сырт жағынан еденге тіреген қалыптан
бастайды: денені және қолды бүге отырып, басты еңкейте тізеге тақап,
аяқпен сәл дәмеп аударылып түседі. Бұл кезде арқа доғаша иіліп,
бұлшық еттері қатаяды. Осындай қалыптағы жиырылу аяқтың денені итеру
күші жүрелеп отыру қалпына келгенге дейін созылады. Алға қарай
домалап асып түсуді орындаған кезде мынадай қателіктер жіберілуі
мүмкін: а) бастың еденге тиюі; б) жиырылған денені уақытынан бұрын
жазу; в) домалап түсудің бастапқы кезінде қолды алға таман жылжытып
жіберу; в) домалап түскеннен кейін ааяқты жазып, көсілу.
Домалап түүсудің ең негізгі қажетті элементі –жиырылу. Жиырыла
білуді үйрене бастағаннан кейін екінші біреудің көмегімен домалап
асып түсуге көшу керек.Алға қарай домалап түсуді өз бетінше орындаудан
біртіңдеп оны қиындатып орындауға көшу қажет: жүрелеп отырудан
қолды тіреместен домалап асып түсу; қолмен тұрып барып, аяқты екі
жаққа қарай жіберіп, домалап асып түсу; адымдап және жүгіріп келіп
домалап түсу және домалап түскеннен кейін допты қағып алу; төрт
тағандап тұрған жолдасының үстінен, жіптен, гимнастикалық орындықтан,
ағаш аттан, кіші ағаш аттан домалап асып түсу т.б.
Алға қарай домалап түсуді үйреніп болғаннан кейін қолды тіреу
арқылы артқа қарай домалап асып түсу жаттығуын орындауға көшу
керек. Бұған ерекше ұқыптылық қажет. Артқа қарай домалап асып түсудегі
жүйелілікті шалқадан жатып, қолды иықтан асыра тіреу арқылы артқа
серпілуден бастаған дұрыс. Үйрену жүйесінің келесі кезеңі- жүрелеп
отырудан артқа қарай домалап асып түсу арқылы қолды тіреп тізерлеп
отыру, домалап асып түсіп, аяқты алшақ қойып тіреп тұру; артқа қарай
домалап түсу арқылы қолды тіреп отырғаннан кейін жоғары секіру;
артқа қарай қатарынан екі-үш рет домалап асып түсу.
Шынтақты жерге тіреу арқылы жауырынға тұру.
Шалқалап жату қалпынан аяқтың ұшын бастан асыра еденге тигізуге
тырыса отырып, бел еденнен көтерілген кезде алақанмен мықынды
қаусыра ұстап, қолды белге тіреу керек және қолды шынтақтан бүгіп,
оны дененің астына қарай көбірек жіберіп, бұдан кейін аяқты жоғары
қарай созады да, шынтақты тірей көтерілу арқылы жауырынға тұру қимылы
орындалады. Жауырынға тұру тәсілін орнықтыра түсу үшін аяқпен
мынадай әр түрлі қимылдар жасау ұсынылады: аяқты бүгу, аяқты алшақ
ұстау, бір аяқты алға, екінші аяқты артқа қарай жіберу және т.б.
Бұл жаттығуды бастапқы қалыпты өзгерту арқылы қиындатуға болады,
яғни екі аяқты бірге соза ұстап отырып, жауырынға тұру керек. Аяқты
сүйемелдеп ұстау қауіпсіздендірудің және оған көмек берудің элементі
болып табылады.
Акробатикаға тән негізгі міндеттерді ойдағыдай іске асыру үшін және
денені дамыту үшін көпір жасауды үйренуді шалқалап жату қалпынан
бастау қажет. Үйрену жүйесінің басында иілгіштікті және иық
буындарының қозғалыштығын дамытатын жаттығуларды негізгі тұрыста
тұрған қалыпта еденде, гимнастикалық қабырғада жасап жаттыққан жөн.
Осылардан кейін барыа мына төмендегі көпір жасау тәсілдерін үйренуге
көшу керек.
1.Шалқадан жатып, қолды иықтан асыра жерге тіреп, жолдасыңның
көмегі арқылы белді көтеріп көпір жасау.
2. Бұл да сондай, бірақ көпірді жеке өзі жасайды. Қол мен аяқ
иықтың кеңдігіндей мөлшерде түзу ұсталып, бас артқа шалқая береді.
Көпірде 3 секундтай тұру керек.
Көмектесу ниетімен және қауіпсіздікті сақтау үшін оның жанында
бір оқушы тұрып, бір қолмен оның жауырынынан, екінші қолмен белінен
демеуі қажет.
Жіберілуі мүмкін болатын қателіктер мынадай:
а) қол мен аяқтың бүгіліп кетуі;
б) қол мен дене аралығындағы бұрыш 180 градустан кем болуы;
в) қол мен аяқтың арасы иық кеңдігінен не кең, не тар болуы;
г) бастың артқа толық иілмеуі және т.б.
Шатқа отыруды үйрену үшін мынадай жаттығулар жүйесі орындалғаны жөн:
1) жауырынға тұру;
2) қолдың көмегімен жауырынға тұру;
3) жауырынға тұрудан жамбас буындарын бүге отырып, аяқты бастан
асырып еденге тигізу;
4)жауырынға тұру қалпынан басты оңға не солға бұру арқылы артқа
домалап түсіп, тіземен тіреп тұру.
Жартылай шатқа отыруды меңгеру үшін бастапқы қалыпта тізерлеп
тұрып, бір аяқты бүгіп, екіншісін жазып және артқа қарай жылжытып,
жамбасты артқы өкшеге тигенше серіппелі түрде қозғау.Арқаны жазып ,
ілгері қарау керек.Бұл жартылай шатқа отыру. Осы жаттығуда қайталау
арқылы аяқтың арасын бірте – бірте алшақтата шатқа толық отыруды
меңгеруге болады .Біртіндеп үйрену барысында гимнастикалық қабырғаны
пайдаланған дұрыс . Үйрену кезінде екінші адамның көмегі қажет ,
өйткені ол қауіпсіздік шарасын қамтамасыз етеді.
Қарлығаш бейнесін жасау үшін алдымен екінші адамның көмегіне
сүйеніп , гимнастикалық қабырғаны , бөренені және т.б. жабдықтарды
пайдаланып , кейін жеке орындауға көшу қажет .
2. Жалпы жетілдіру жаттығуларының сипаты , оқыту тәсілдері
мен әдістемесі
2.1 Жалпы жетілдіру жаттығулар кешенін жүргізудің тәсілдері мен
әдістемесі
Әр түрлі спорт пәндері бойынша жүргізілетін практикалық сабақтар
мазмұны, тәсілдері және жүргізу жағдайлары (гимнастика немесе ойын
залында, ауыр атлетика немесе күрес залында, ауыр атлетика немесе
күрес залында, ашық алаңда , стадионда, бассейнде ж.т.б.) бойынша әр
оқу
Орнында әр түрлі болып келеді. Дегенмен, осындай сабақтардың
бәрінде де жалпы дамыту жаттығулары бар. Жалпыдамытушы жаттығулар
дене тәрбиесінің көптеген міндеттерін шешуге арналған бай материалдар
сипатына көрінеді. Жекелеген жаттығулар немесе олардан арнайы
құрылған кешенді жаттығулар көмегімен жаттығушылар ағзасына
жоспарлы, мақсатты түрде әсер етуге, ағза қызметі мен жүйесін
өзгертуге болады.
Жалпыдамытушы жаттығулар- қозғалыстың өзіндік әліппесі. Олардың
көмегімен қозғалысты базалық үйлестіру қалыптасады, қозғалыс
қасиеттері дамиды, едәуір күрделі жаттығулар техникасын меңгеруге
алғышарттар пайда болады, қозғалыс эстетикасының негізі салынады.
Тәжірибеде дене жаттығулары сабақтарының көптеген түрлері бар, бірақ
солардың ішінде дене тәрбиесі міндеттерін сапалы шешуге ең ыңғайлысы
ретінде жаттығулардың сабақтық түрі танылды. Бұл түрдің негізгі
басымдылығы педагог-маманның жетекші ролі болып табылады.Оның жоспары
бойынша және бақылауымен оқу-жаттығу процесі жүргізіледі. Дене тәрбиесі
сабағында өз жұмысын педагогикалық шеберліктің жоғары дәрежесін
меңгерген және дене тәрбиесі құралдары мен тәсілдері туралы терең
білімі бар мұғалім ғана үздік атқарады.
Ұсынылып отырған жұмыс гимнастика мұғалімдері мен
жаттықтырушыларына жалпы дамытушы жаттығуларды әр түрлі тәсілдермен
жүргізу жолдарын, жалпы дамытушы жаттығулар кешенін құру ережелерін,
жаттығуларды жүргізу әдістемесін игеруде көмек болуы мүмкін. Жаттығу
жүргізуде әр түрлі әдістерді пайдалану оқу-тәрбие процесінің құрамдас
бөлігі болып табылатынын және сабақтардың құрылымымен және түрлерімен
тығыз байланысты екендігін есепке алған жөн.Сонымен қатар сабақтың
әрбір бөлігінде қандай да бір сабақ алдына қойылатын мақсатқа
байланысты бірқатар жеке міндеттер шешіледі.
Жалпыдамытушы жаттығулар деп жекелеген дене бөліктерінің күрделі
емес қимылдарынан тұратын арнайы гимнастикалық жаттығулар жүйесін
түсінеміз.Олар адам ағзасына жан-жақты сауықтыру әсерін береді. Бұл
қимылдар әр түрлі жылдамдықпен, амплитудамен және бұлшық ет
кернелуінің әр түрлі кернелуінің әр түрлі деңгейімен орындалады.Олардың
мақсаты- жалпы дене дамуы және жаттығушыларды едәуір күрделі қозғалыс
қимылдарын игеруге даярлау. ЖДЖ әр түрлі спорт түрлеріне оқыту-
жаттықтыру сабақтарында, жоғары оқу орындарында, жеке жаттықтыруларда
кеңінен қолданылады, соның ішінде негізгі, сауықтырушы және көмекші (
сауықтыру топтары, балалар бақшасы және т.б.) гимнастикада олар маңызды
орын алады.
Бұл жаттығуларды тұрақты түрде орындау бұлшық ет, жүрек-қан
тамыры, тыныс алу және жүйке жүйелерін нығайтуға және дамытуға
мүмкіндік береді, вегетативті функция қызметін жақсарту арқылы ағзаның
жұмысқа жарамдылығын, өмірлік мқабілетін арттырады. ЖДЖ нысаны және
мазмұны жағынан өте қарапайым, жаттығушылардың кез-келген контингентіне
сәйкес келеді: балаларға, әр түрлі жастағы үлкендерге, сонымен қатар
денсаулығы төмендерге және дене дамуында ауытқушылықтары бар адамдарға.
ЖДЖ көмегімен дененің жекелеген бөліктеріне дербес әсер етуге болады:
мүсін ақауларын жөндеу үшін, белгілі бір бұлшық ет топтарына және
жүйелеріне профилактикалық немесе емдік мақсатпен жергілікті әсер ету
үшін.
ЖДЖ кешенін жүйелі түрде орындау барысында барлық қимыл сапасы
дамиды және жетіледі- күш және шыдамдылық, бұлшық ет жиырылуының
жылдамдығы және дене икемділігі, қозғалыстың айқындылығы мен
үйлесімділігі , дұрыс мүсін ұстау дағдысы қалыптасады. Жекелеген бұлшық
еттер мен бұлшық еттер топтарының еркін жиырылуы мен босаңсуы бүкіл
дене және оның жекелеген бөліктерінің қозғалысын оңтайлы басқару
дағдысын қалыптастырады және жетілдіреді. Дене сапасын жетілдіру
күнделікті тұрмыстағы, өндірістегі және спорттағы едәуір күрделі қимыл
дағдыларын тез арада игеруге оң әсер етеді.
Жалпыдамытушы жаттығулар жабдықтар мен де, жабдықтарсыз да
(гантельдер, толтырылған доптар, гирялар, белтемір,созылмалы
амортизаторлар, секіргіш жіптер, гимнастикалық таяқшалар, орындықтар,
обручтар, булавалар және т.б.) әр түрлі гимнастикалық снарядтарда, сапқа
тұрудың әр түрлі нысандарында (жазылған сап, қатарға және лекке сығылған
сап, ортада, серікпен және т.б.) орындала береді.
Жалпыдамытушы жаттығулардың өзіне тән ерекшеліктері:
1. Жалпыдамытушы жаттығулар құрылымы жағынан қарапайым және
жаттығушылардың бәріне бірдей жеңіл. Олар гигиеналық, өндірістік және
негізгі гимнастикамен айналысудың негізі болып табылады. Бұл
жаттығуларға үйрену оңай. Қандай да бір жаттығуды бірнеше рет
қайталасаңыз болғаны. Сонымен қатар, жақсы игерілген жаттығуларды
орындау барысында ғана барынша күш сауға болатынын есте сақтаған жөн.
Жалпыдамытушы жаттығуларға үйрету барысында бұлшық еттердің жиырылу
мүмкіндіктері толығымен іске қосылмайды. Демек, қандай да бір дене
сапасын тәрбиелеуге арналған жаттығуларды пайдаланбас бұрын, алдымен ол
жаттығуларды толық игеріп алу керек.
2. Жалпы дамытушы жаттығулар көмегімен дененің жекелеген бөліктеріне
немесе бұлшық ет тоатарына оқшауланған әсер етуге болады.
Жаттығулардың бұл ерекшелігі қозғалыс аппаратының үйлесімді дамуына
қол жеткізуге мүмкіндік береді. Оның үстіне, қандай да бір дағдының
даму деңгейін қадағалап және қолдап отыру мүмкіндіктері бар.
3. Жалпыдамытушы жаттығулар жасау барысында денеге түсетін салмақ
көлемін реттеп отыру оңай.
Денеге тиүсірілетін салмақ жаттығу жасалатын бұлшық ет ширығуының
қарқындылығына қарай өзгеріп отырады. Бұлшық ет ширығуы қарқындылығының
артуына төмендегіше қол жеткізуге болады:
1) жаттығу ұзақтығын арттыру арқылы ( бір жаттығуды қайталау саны;)
2) жаттығудың орындалу жылдамдығын жоғарылату арқылы;
3)сыртқы салынатын салмақ қолдану және ауырлату салмағын арттыру
(гантельдерлің, гирялардың, толтырылған доптардың және т.б.) арқылы;
4) бастапқы қалыпты өзгерту арқылы (жатып таянуда қолды бүгу, т.б.)
5) ерік күшін қолдана отырып денеге салынатын салмақты
арттыруға
және төмендетуге болады, сонымен қатар, ерік күші бұлшық еттердің
ширығуын нақтырақ сезінуге мүмкіндік береді (көңілді олардың
жұмысына шоғырландыру, шаршау сезімін басу).
Денеге салынатын салмақ жаттығуларды жасау тәсіліне
байланысты.Жалпыдамытушы жаттығулар әр түрлі демалыс интервалымен
орындалуы мүмкі. Демалыс уақытыф қысқа болған сайын, денеге салынатын
салмақ та ұлғая береді.
Жаттығушылардың эмоциональдық жағдайы салынатын салмақ көлеміне
және шаршаңқылығына әсер етеді.Жаттығуларды ойын тәсілімен жүргізген
жағдайда шаршаңқылық төмендейді, сондықтан барынша үлкен көлемді
жұмысжасауға болады.
Дене еңбегін жасау кезіндегі жүйке жүйесінің, ішкі органдардың және
бұлшық еттердің функциональды қызметі біртіңдеп өсетіні белгілі.Адам
ағзасының жұмысқа бейімделуі үшін бірқатар уақыт қажет. Яғни, жаттығу
сайын денеге салынатын салмақты күрт жоғарылатуға немесе төмендетуге
болмайды. Алғашқы жаттығуларды бір қалыпты салмақпен өткізіп, оны
біртіңдеп ұлғайту немесе қысқа мерзімге төмендету ұсынылады.Денеге
салынатын салмақты өзгертуді толқындата жүргізген дұрыс, бірақ ол үнемі
ұлғайып отыру бағытында болуы қажет.
ЖДЖ көмегімен мынадай міндеттер тобы шешіледі:
Білім- берілген әр түрлі параметрлермен қозғалыс қимылдарын орындай
білуді қалыптастыру (ширығу деңгейі, бағыт, амплитуда, қарқын ырғақ);
жекелеген компоненттерді және аяқталған (қарапайым) қозғалым қимылдарын
игеру; өмірлік маңызы зор істер мен дағдыларды қалыптастыру; қимылдарды
дененің кейбір бөліктерімен үйлестіре білу.
Тәрбие – жекелеген бұлшық еттердің және бұлшық ет топтарының
ширығуы мен босаңсу деңгейі, бұлшық еттің қысқаруы және дене
икемділігі, буындардың қозғалыштығы, күш, шыдамдылық, икемділік және
қимыл үйлесімділігін, моральдылық-еріктілік және эстетікалық
қасиеттерді тәрбиелеу.
Сауықтыру- ағзаны алдағы негізгі қызметке ( оқу-жаттықтыру
процесінде) функционалды түрде даярлау, денсаулықты нығайту және ағзаның
өмір сүру қабілетін арттыру, дене қалпын жетілдіру, дұрыс дене тұрқын
қалыптастыру, дұрыс тыныс алуға үйрету.
Жаттығуларды оқыту тәсілдері мен әдістемесі.
Гимнастика сабақтарында жалпы жетілдіру жаттығулар, олардың сериялары,
сонымен қатар арнайы құрылған кешендер орындалады. Жекелеген жаттығулар
немесе олардың сериялары дененің қасиеттерін дамыту үшін орындалады.
Кешендер дене тәрбиесінің әр қилы міндеттерін шешу үшін құрылады.
Гигиеналық гимнастикамен айналысу барысында олар сауықтыру мақсатында
қолданылады; өндірістік гимнастикамен айналысуда белсенді түрде демалу
қызметін атқарады; гимнастика сабақтарында жаттығушыларды алдағы
атқарылатын ижұмыстарға және едәуір қиын жаттығуларды игеруге даярлау
қажет. Кешендер құру барысында бұл жаттығулардың неге бағытталғанын,
өткізетін орны мен уақытын, сонымен бірге жаттығушылардың жынысы мен
дене дайындығын есепке алу керек.
Ең әуелі, кешенге кіретін жаттығулардың неге бағытталғанына қарай
отырып, олардың көлемі мен мазмұнын анықтап алу керек, сөйтіп қажетті
жаттығуларды таңдап алып, олардың санын белгілеу қажет (олар кешенде 8-
15 болуы мүмкін)
Жаттығулар таңдау барысында мынадай қағидаларды жетекшілікке алған
жөн:
1) таңдап алынған жаттығулар кешеннің алға қойған мақсатына сәйкес
болуы керек;
2) жаттығуларды олар жаттығушыларға Жан-жақты әсер ететіндей етіп
таңдаған дұрыс (бұлшық еттердің барлық топтарына әсер етіп, негізгі
дене қасиеттерін дамытуды қамтамасыз етуі керек);
3) жаттығулар қолайлы болуы керек, яғни жаттығушылардың жасына,
жынысына және дене дайындығына сәйкес болуы керек.
Жалпы жетілдіру жаттығуларға үйрету барысында мына қағидалар қатаң
сақталады: қарапайымнан- күрделіге, жеңілден-қиынға. Кешендегі жаттығулар
ретін анықтау барысында мына қағидаларды сақтаған жөн:
1) кешенде бірінші кезекте дұрыс дене тұрқын сезіне білуге арналған
жаттығулар болуы керек ( бұл әсіресе балалар мен жасөспірімдерге аса
маңызды), дұрыс дене тұрқының келесі жаттығуларда орындағанда да
сақталуын қадағалап отыру керек;
2) екінші және үшінші кезекте үлкен бұлшық ет топтары қатысатын
қарапайым жаттығулар орындалады ( аяқты барынша жоғары көтеру арқылы
бір орында жүру; алға еңкеб және қол қимылдары арқылы отырып-тұру;
еңкейіп тұрып аттап түсулер және т.б.);
3) кешендегі келесі жаттығулар әр түрлі бұлшық ет топтарына
арналған жаттығулар болғаны жөн (қол, иық белдеу, арқа, іш, аяқ бұлшық
еттеріне арналған). Сонымен қатар жұмысқа біртіңдеп дененің әр
түрлі бөліктерін қосу керек. Бұл жаттығулардың алғашқы сериясы мынадай
тәртіппен орындалады:
1) қолға және иық белдеуіне арналған жаттығулар;
2) арқаға арналған жаттығулар;
3) іш бұлшық еттеріне арналған жаттығулар;
4) аяққа арналған жаттығулар.
Екінші және үшінші сериялар да осы тәртіппен орындалады, бірақ
біршама артық қарқындылықпен және қиындатылып жасалады. Жаттығулардың
мұндай орындалу тәртібі түсірілетін салмақты біртіңдеп ұлғайтуға
және дененің әр түрлі бөліктерін кезекпен жұмысқа қосуға мүмкіндік
береді. Бұл бұлшық ет күшінің тиімділігін арттырады және жұмысқа
қосылған бұлшық еттердің белсенді демалуы үшін қолайлы жағдай
туғызады;
5) бұдан кейін кешенге дененің барлық бөліктеріне арналған 2-3
едәуір қарқынды және күрделі жаттығулар еңгізіледі;
6) әдетте күштік сипаттағы жаттығулар тартылуға арналған
жаттығулардың алдына келуі керек, себебі бұлшық еттерді алдын ала
қыздырып алмаса, бұлшық ет талшықтары мен сіңірлердің созылып кетуі
мүмкін. Қарқынды жұмыс атқарылғаннан кейін босаңсуға арналған
жаттығулар жасаған дұрыс;
7) кешеннің соңында орташа қарқындылықтағы жаттығулар орындалады.
Кешенді дұрыс дене тұрқын сезінуге мүмкіндік беретін жаттығулармен
аяқтаған жөн.
Кешендегі әр бір жаттығу 4-тен 6ретке дейін қайталанады, күшті
дамытуға арналған жаттығулар- негізгі жұмысты атқаратын бұлшық ет
топтарының шаршағандығын сезгенге дейін, ал икемділікке арналған
жаттығулар – жеңіл ауырсыну сезімі пайда болғанға дейін.
Жалпыжетілдіру жаттығулар музыка әуенімен немесе онсыз, оқытушының
санап тұруымен немесе әрбір жаттығушының өзіндік қарқынымен
орындалады. Мысалы: күреске, тартып алуға байланысты қарсылық көрсету
жаттығулары, немесе барынша күш салуды, дербес жылдамдықты талап
ететін жаттығулар дербес ырғақпен орындалады.
Гимнастика сабағында ЖЖЖ өткізудің басты шарты жаттығуларды
музыкалық әуенмен орындау болып табылады.
Музыканың көмегімен гимнастика сабақтары өте мықты эстетикалық
тәрбиелеу құралына айналады. Жаттығушылар сабақ барысында музыкалық
іліммен танысады, музыканың жанры мен формасы, метр мен тактінің
құрылымы, ырғақ пен метроырғақ туралы түсініктерге ие ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе.
1. Иілгіштік дене қасиеттерін оқыту әдістемесінде ұғымдар негізі.
1.1 Иілгіштік түрлері және оны дамыту жолдары мен оқыту әдістемесі.
1.2 Иілгіштік дене сапасын акробатикалық жаттығулармен дамыту
жолдары.
2. Жалпы жетілдіру жаттығуларының сипаты, оқыту тәсілдері мен
әдістемесі
2.1Жалпы жетілдіру жаттығулар кешенін жүргізудің тәсілдері мен
әдістемесі
2.2Жалпы жетілдіру жаттығуларының кешендік құрылымы
2.3Гимнастикалық құралдармен жаттығу түрлері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
1 Иілгіштік дене қасиеттерін оқыту әдістемесінде
ұғымдар негізі
1.1 Иілгіштік түрлері және оны дамыту жолдары мен
оқыту әдістемесі
Жаттығу құрамына кіретін қимылды немесе дене қалпын атау үшін
арнайы терминдерді білу қажет. Арнайы терминологияның болуы
жаттығуларды үйрету барысын жақсартуға , сабақ берудің үздік
тәжірибелерін қорытындылауға ілімі мен әдістерін жете зерттеуге ,
жас мамандарға тәжірибе беруге мүмкіндік береді.
Терминдерге қойылатын талаптар:1) қолайлығы: терминдер анна тілінің
сөздік құрамы негізінде, сонымен қатар басқа тілдерден алынған
сөздерді пайдалана отырып құралуға тиісті; 2) дәлдігі: термин көзделген
бір қимыл (жаттығу) немесе ұғым туралы дұрыс түсінік алып, оны тез
меңгеріп кетуге зор ықпал етеді; 3) ықшамдылығы: қысқа терминдер
орынды, айтуға ыңғайлы болады. Сол үшін де ждаттығулардың аталуын
және жазылуын жеңілдететін қысқарту ережелері қолданылады.
Әуелі дене қалпының нақты бір тобын анықтайтын негізгі
терминді көрсету керек, содан соң қимыл ерекшеліктерін нақтылайтын
қосымша терминдер көрсетіледі. Кез келген терминнің қимылды
орындаудың нақты техникасын білдіретінін ұмытпаған жөн, ал қимылды
дәстүрлі орындаудан ауытқыған жағдайда қосымша түсініктеме беру
қажет. Мысалы, Қолдарды екі жаққа созу термині қолдардың тік созылуын,
алақанның төменге қаратылуын, саусақтардың біріктірілуін білдіреді.
Егер бұдан өзгеше қалыпты атар болсақ, оны нақтылай түсу керек:
Қолдарды екі жаққа алақандарды жоғары қаратып, саусақтардың арасын
ашып созу. Бірнеше дене бөліктерін бір мезгілде қимылға қосу қажет
болған жағдайда оларды төменнен жоғары қарай атау дәстүрге
айналған.
Егер қимыл қысқа жолмен орындалатын болса, онда тек соңғы
қалыпты ғана атауға болады.Ал егер қимыл күрделірек жолмен
орындалатын болса, қимылды нақтылап, оның бағытын анықтайтын қосымша
терминдер қолданылады. Мысалы, Қолдарды доға жасай алға созып барып,
екі жаққа жаю. Бұл қолдардың әіуелі алға жылжып, содан кейін барып
екі жаққа созылған қалыпқа келетінін білдіреді. Көптеген қимылдарды
белгілеу кезінде оларды орындау тәслін көрсетуге тура келеді, мысалы:
Бір қадам оңға, аяқ арасы ашық немесе Секіру, аяқ бірге.
Жалпы дамыту жаттығуларда қолданылатын негізгі дене қалыптарының
жалпыға ортақ терминдері мыналар болып табылады:
Тік тұрулар
Негізгі тік тұру, аяқ Кең тік тұру, аяқ
тік тұру
тік тұру арасы алшақ арасы алшақ
оң аяқ алшақ
1.Айқас тік тұру
2.Тіземен тік тұру, сол аяқта тік тұру,оң аяқ бүгілген
Бойы алда, қол белде.
1 2
Оң аяқта тік тұру, сол аяқтың Сол аяқта тік тұру,оң аяқты
ұшымен алға жанға созу, қол
белде
Таянулар
Жүрелеп отырып Отырып таяну
таяну
Тік тұрып таяну Жатып таяну
Сол жаққа Оң аяқпен Оң аяқпен Айқас
аттап
Аттап түсу, аттап түсу артқа қарай түсу,
қол жанға
Қол белде аттап түсу, қол алға
Иілулер
Алға қарай иіле Алға еңкею,қол артқа
еңкею, қол жанға
Жату қалыптары.
Арқамен, ішпен, жанымен жаттығулар.
Қалыптарды негізгі терминдермен белгілеп болғаннан кейін, оған дене
бөліктерінің қалыптарын анықтайтын қосымша терминдер беріледі, мысалы
сол аяқта тік тұру, оң аяқ артқа қарай бүгілген, қол бастың артына.
Қол төмен қол алға қол жоғары қол жанға
қол артқа
1.2 Иілгіштік дене сапасын акробатикалық жаттығулармен
дамыту жолдары
Адамның жаттығуды үлкен амплитудамен орындай алу қабілеттілігін-
иілгіштік дейміз. Иілгіштіктің өсуі буын құрылыстарына ; бұлшық
еттің, сіңірдің созымдылығына: көңіл-күйге (жоғары көңіл- күйде
иілгіштік артады) бой қыздыруға; сыртқы температураға; тәулік уақытына
(12-ден 17-ге дейін ол көп) жасқа (15-16 жаста иілгіштік көп кезі),
күш даму деңгейіне (күші көп адамдардың икемі аз) ; спорттық
мамандыққа және т.с.с байланысты. Иілгіштік белсенді және енжар (бәсең)
болады. Өз бұлшық ет күшімен , үлкен амплетудамен қозғалысты орындау
қабілеттілігін-белсенді иілгіштік дейміз (штанга, бірге жаттыққан
спортшы,бапкер т.б).
Дене қуатының қасиеті және қозғалыс қасиеті деген терминдер
арнайы оқу кітаптарында бір мағынада пайдаланылады. Олар адамның
қозғалыс мүмкіндігінің екі жағын көрсетеді. Дене қуаты қасиетінің
әрекетті жағына даму және тәрбиелеу деген терминдер қолданылады.
Даму термині дене қуаты қасиетінің табиғи өзгеру сипатын, ал
тәрбиелеу қозғалыс қасиетінің көрсеткіштерін белсенді өсіру бағытын
білдіреді. Дене қуаты (қозғалыс) қасиетіне – күш, төзімділік, жылдамдық,
иілгіштік, ептілік жатады.
Иілгіштікті дамытудың әдістері.Иілгіштікті дамытудың негізгі
амалы созылу жаттығулары. Қарапайым , серіппелі, сермеу, өзіңді
ұстаумен, сыртқы көмекпен т.с.с. Иілгіштік жаттығуларын бой
қыздырудан кейін қай сабақ бөліміне де кіргізуге болады.Иілгіштік
жаттығуларын орындағанда нақтылы міндет қою қажет, мәселен белгілі
затты алу, бір затқа допты дәл тигізу т.с.с.
Созылу жаттығу сериясынан кейін, босаңсу жаттығулары
орындалады. Икемділік жаттығулары орындалады. Иілгіштік жаттығулары
арасындағы үзіліс (2-3апта) оның дамуына кері әсер тұғызады.
Иілгіштікті дамытудың негізгі әдісі- қайталау. Жаттығуларды ретті,
сериялармен қол буындарына, кеудеге, аяқ буындарына арнап орындау
қажет. Иілгіштік ждаттығуларын қайталау мөлшері әр түрлі. Жамбас
буындағы иілу және жазу жаттығуларындағы амплитуданың қозғалу шегі 7-
10 жастағы оқушыларда 20-30 рет, 11-14 жастағыларда 30-40 рет, 15
жастағыларда 45 рет қайталанғаннан кейңін жетіледі. Одан ары қарай
амплитуда қозғалысы азаяды, жаттығуды тоқтатқан дұрыс.Сонымен, созылу
жаттығуларын амплитудалық орындау шегіне жеткізе, яғни буындарда жеңіл
ауырту сезімдерін сезәінгенше орындау қажет. Иілгіштікті дамытқанда
жас ерекшеліктері үлкен рол атқарады., Бастауыш сынып оқушыларының буын
жылдамдығын дамыту, жоғары сынып оқушыларына қарағанда оңай. Сондықтан
да бастауыш сыныптарда оны дамытып, жоғары сыныптарда сол дамыған
деңгейде сақтап қалу міндеті тұрады.
Иілгішті дамыту кешені
1. Иілгіштікті дамыту жүйелі сабақтарды талап етеді.
2.Жаттығуларды белсенді және әлсіз, динамикалық және ситатистикалық
түрлерімен ауыстыру міндетті
3. Бірте-бірте қимыл жиілігі мен белсенділігін арттыру
4.Сабақ тәртібі: жұмыс-30 с, демалыс- 30с, жұмыс көлемі- күніне 1-2 рет
3 айналым.
15-20 жастан кейін жас ерекшеліктеріне байланысты қозғалыс амплудасы
азаяды.Бәсең иілгіштіктің көбеюі 9-10 жаста, белсенді 10-14 жаста
байқалады. 15-17 жас иілгіштікті жетілдірудің ең соңғы шегі.Қыз
балалардың буындарындағы жылжымалылық, ер балаларға қарағанда 20-30% көп,
сондықтан күш түсіруді оларға көбірек беруге болады.
Иілгіштікті жетілдіруде созылымдылық жаттығулары басты құрал
болып табылады. Жаттығуларды қолдану кезінде мына әдістемелік
міндеттерді орындау қажет:
1. Жаттығулар алдында дайындық жаттығуларын жасу;
2. Белгілі бір мақсатты кездесу ( мысалы дене мен заттың белгілі
бір
нүктесіне жету) ;
3. Созылымдылық жаттығуларын ретімен бір-біріне байланысты
орындау ( дененің жоғары, орта, төменгі мүшелеріне) ;
4. Созылымдылық жаттығулар арасында босаңсыту жаттығуларын жасау.
5. Жаттығу кезінде жаттығу амплетудасын бірте-бірте өсіру;
6. Қозғалымдылықты жетілдіруге әсер ететін әдіс қайталау екенін
негізге алу;
7.Иілгіштікті жетілдіруге басты факторларды қолдану;
8. Белсенді динамикалық қозғалымдылыққа жаттығу жасау кезінде
сылбыр қозғалымдылықты жетілдіруге арналған жаттығулар
белсенді динамикалық және изометриялық жаттығулармен аралас
болуы керек.
Акробатикалық жаттығулармен айналысу адамның организміне жан-
жақты ықпал етіп, күш пен ептіліктің дамуына көмектеседі, жүйке бұлшық
еттерін және вестибулярлық аппараты ( тең салмақтылықты сезе білу
аппаратын) жетілдіреді, қимылдардың жалпы үйлесімділігін жақсартады.
Акробатикалық жаттығулар дененің әдеттен тыс қалыпта болуымен
байланысты және өзінің формасы жағынан әр түрлі ыңғайда домалап түсу,
аунап түсу, жауырынға, қолға тұру және т.б. болып келеді. Осындай алуан
түрлі болуы және күрделі жабдықтарды көп қажет етпейтіндігі
акробатикалық жаттығулармен кез келген жағдайда шұғылдануға мүмкіндік
береді. Кез келген акробатикалық жаттығудың орындалу техникасын
үйренуден бұрын қауіпсіздік ережелерімен танысып, біліп алған жөн.
Сонда ғана жаттығуларды орындаған кезде жасқанбай, еркін болып,
зақымданудан сақтана алады.
Акробатикалық жаттығулардың көпшілігі секіру арқылы орындалады,
сондықтан секіртпемен көбірек жаттыққан жөн.
Секіру жаттығуларына мыналар жатады.
1) Алға қарай орташа адымдау қалпынан екі аяқпен кезек секіру.
2) Жартылай жүрелеп отырып секіру.
3) Бірте-бірте жүрелеп отыра және қайтадан жоғары көтеріле
секіру.
4) Біресе сол, біресе оң аяқты бір жақ жаңға көтере сілтеу арқылы
секіру.
5) Аяқты алшақ қойып тұрған қалыпта секіру.
6) Бұл да сондай, бірақ бір жақ жанға қарай үлкен адым жасап тұрған
қалыпта секіру.
7) Баяу және тездетіп төрт аяқтап жүру.
8) Бастапқы қалыптан артқа жата қалып, төрт аяқтап алға, артқа
баяу жүру.
9) Қолды еденге иық кеңдігіндей алшақтықта тіреп ұстап, ал екі
аяқты бірге ұстап, нәтиже есебі с үшін тез-тез бүгіп, жазу .
10) 100-110 см биіктіктен секіріп түсу.
11) Кедергіден және терезеден секіру.
Акробатикалық жаттығулар
1. Аяқты алшақ қойып тұру қалпынан алға домалап түсу.
2. Алға қарай домалап түсіп, түрегелеу және қарсы лақтырылған
валейбол добын қағып алу.
3. Қолды тіреп отыру және төмен басылып отыру қалпынан артқа
қарай домалап түсу.
4.Артқа қарай домалап түсіп, бір тізерлеп тұру, бос аяқты
артқа қарай көтеру.
5. Қолды алға қарай көтерілген аяқтың тобығы тұсынан ұстап,
адымдап барып алға қарай домалап түсу.
6. Жаттығуды бастар алдында жаттығушының өзі лақтырған
валейбол добын қағып ала отырып, алға қарай бірнеше рет тез домалап
асып түсуді орындау.
Алға және артқа қарай домалап түсу- денені жинап, жиырып алып
аударылып түсу деген сөз. Аударылып түсу түрлерінің ең қарапайымы –
қолды жерге тіреп отырып, алға қарай аударылып түсу. Ол үшін төмен
жүрелеп отырады да, екі аяқты сәл алшақ ұстап, екі тізені екі жаққа
жіберіп, екі қолды екі аяқтың сырт жағынан еденге тіреген қалыптан
бастайды: денені және қолды бүге отырып, басты еңкейте тізеге тақап,
аяқпен сәл дәмеп аударылып түседі. Бұл кезде арқа доғаша иіліп,
бұлшық еттері қатаяды. Осындай қалыптағы жиырылу аяқтың денені итеру
күші жүрелеп отыру қалпына келгенге дейін созылады. Алға қарай
домалап асып түсуді орындаған кезде мынадай қателіктер жіберілуі
мүмкін: а) бастың еденге тиюі; б) жиырылған денені уақытынан бұрын
жазу; в) домалап түсудің бастапқы кезінде қолды алға таман жылжытып
жіберу; в) домалап түскеннен кейін ааяқты жазып, көсілу.
Домалап түүсудің ең негізгі қажетті элементі –жиырылу. Жиырыла
білуді үйрене бастағаннан кейін екінші біреудің көмегімен домалап
асып түсуге көшу керек.Алға қарай домалап түсуді өз бетінше орындаудан
біртіңдеп оны қиындатып орындауға көшу қажет: жүрелеп отырудан
қолды тіреместен домалап асып түсу; қолмен тұрып барып, аяқты екі
жаққа қарай жіберіп, домалап асып түсу; адымдап және жүгіріп келіп
домалап түсу және домалап түскеннен кейін допты қағып алу; төрт
тағандап тұрған жолдасының үстінен, жіптен, гимнастикалық орындықтан,
ағаш аттан, кіші ағаш аттан домалап асып түсу т.б.
Алға қарай домалап түсуді үйреніп болғаннан кейін қолды тіреу
арқылы артқа қарай домалап асып түсу жаттығуын орындауға көшу
керек. Бұған ерекше ұқыптылық қажет. Артқа қарай домалап асып түсудегі
жүйелілікті шалқадан жатып, қолды иықтан асыра тіреу арқылы артқа
серпілуден бастаған дұрыс. Үйрену жүйесінің келесі кезеңі- жүрелеп
отырудан артқа қарай домалап асып түсу арқылы қолды тіреп тізерлеп
отыру, домалап асып түсіп, аяқты алшақ қойып тіреп тұру; артқа қарай
домалап түсу арқылы қолды тіреп отырғаннан кейін жоғары секіру;
артқа қарай қатарынан екі-үш рет домалап асып түсу.
Шынтақты жерге тіреу арқылы жауырынға тұру.
Шалқалап жату қалпынан аяқтың ұшын бастан асыра еденге тигізуге
тырыса отырып, бел еденнен көтерілген кезде алақанмен мықынды
қаусыра ұстап, қолды белге тіреу керек және қолды шынтақтан бүгіп,
оны дененің астына қарай көбірек жіберіп, бұдан кейін аяқты жоғары
қарай созады да, шынтақты тірей көтерілу арқылы жауырынға тұру қимылы
орындалады. Жауырынға тұру тәсілін орнықтыра түсу үшін аяқпен
мынадай әр түрлі қимылдар жасау ұсынылады: аяқты бүгу, аяқты алшақ
ұстау, бір аяқты алға, екінші аяқты артқа қарай жіберу және т.б.
Бұл жаттығуды бастапқы қалыпты өзгерту арқылы қиындатуға болады,
яғни екі аяқты бірге соза ұстап отырып, жауырынға тұру керек. Аяқты
сүйемелдеп ұстау қауіпсіздендірудің және оған көмек берудің элементі
болып табылады.
Акробатикаға тән негізгі міндеттерді ойдағыдай іске асыру үшін және
денені дамыту үшін көпір жасауды үйренуді шалқалап жату қалпынан
бастау қажет. Үйрену жүйесінің басында иілгіштікті және иық
буындарының қозғалыштығын дамытатын жаттығуларды негізгі тұрыста
тұрған қалыпта еденде, гимнастикалық қабырғада жасап жаттыққан жөн.
Осылардан кейін барыа мына төмендегі көпір жасау тәсілдерін үйренуге
көшу керек.
1.Шалқадан жатып, қолды иықтан асыра жерге тіреп, жолдасыңның
көмегі арқылы белді көтеріп көпір жасау.
2. Бұл да сондай, бірақ көпірді жеке өзі жасайды. Қол мен аяқ
иықтың кеңдігіндей мөлшерде түзу ұсталып, бас артқа шалқая береді.
Көпірде 3 секундтай тұру керек.
Көмектесу ниетімен және қауіпсіздікті сақтау үшін оның жанында
бір оқушы тұрып, бір қолмен оның жауырынынан, екінші қолмен белінен
демеуі қажет.
Жіберілуі мүмкін болатын қателіктер мынадай:
а) қол мен аяқтың бүгіліп кетуі;
б) қол мен дене аралығындағы бұрыш 180 градустан кем болуы;
в) қол мен аяқтың арасы иық кеңдігінен не кең, не тар болуы;
г) бастың артқа толық иілмеуі және т.б.
Шатқа отыруды үйрену үшін мынадай жаттығулар жүйесі орындалғаны жөн:
1) жауырынға тұру;
2) қолдың көмегімен жауырынға тұру;
3) жауырынға тұрудан жамбас буындарын бүге отырып, аяқты бастан
асырып еденге тигізу;
4)жауырынға тұру қалпынан басты оңға не солға бұру арқылы артқа
домалап түсіп, тіземен тіреп тұру.
Жартылай шатқа отыруды меңгеру үшін бастапқы қалыпта тізерлеп
тұрып, бір аяқты бүгіп, екіншісін жазып және артқа қарай жылжытып,
жамбасты артқы өкшеге тигенше серіппелі түрде қозғау.Арқаны жазып ,
ілгері қарау керек.Бұл жартылай шатқа отыру. Осы жаттығуда қайталау
арқылы аяқтың арасын бірте – бірте алшақтата шатқа толық отыруды
меңгеруге болады .Біртіндеп үйрену барысында гимнастикалық қабырғаны
пайдаланған дұрыс . Үйрену кезінде екінші адамның көмегі қажет ,
өйткені ол қауіпсіздік шарасын қамтамасыз етеді.
Қарлығаш бейнесін жасау үшін алдымен екінші адамның көмегіне
сүйеніп , гимнастикалық қабырғаны , бөренені және т.б. жабдықтарды
пайдаланып , кейін жеке орындауға көшу қажет .
2. Жалпы жетілдіру жаттығуларының сипаты , оқыту тәсілдері
мен әдістемесі
2.1 Жалпы жетілдіру жаттығулар кешенін жүргізудің тәсілдері мен
әдістемесі
Әр түрлі спорт пәндері бойынша жүргізілетін практикалық сабақтар
мазмұны, тәсілдері және жүргізу жағдайлары (гимнастика немесе ойын
залында, ауыр атлетика немесе күрес залында, ауыр атлетика немесе
күрес залында, ашық алаңда , стадионда, бассейнде ж.т.б.) бойынша әр
оқу
Орнында әр түрлі болып келеді. Дегенмен, осындай сабақтардың
бәрінде де жалпы дамыту жаттығулары бар. Жалпыдамытушы жаттығулар
дене тәрбиесінің көптеген міндеттерін шешуге арналған бай материалдар
сипатына көрінеді. Жекелеген жаттығулар немесе олардан арнайы
құрылған кешенді жаттығулар көмегімен жаттығушылар ағзасына
жоспарлы, мақсатты түрде әсер етуге, ағза қызметі мен жүйесін
өзгертуге болады.
Жалпыдамытушы жаттығулар- қозғалыстың өзіндік әліппесі. Олардың
көмегімен қозғалысты базалық үйлестіру қалыптасады, қозғалыс
қасиеттері дамиды, едәуір күрделі жаттығулар техникасын меңгеруге
алғышарттар пайда болады, қозғалыс эстетикасының негізі салынады.
Тәжірибеде дене жаттығулары сабақтарының көптеген түрлері бар, бірақ
солардың ішінде дене тәрбиесі міндеттерін сапалы шешуге ең ыңғайлысы
ретінде жаттығулардың сабақтық түрі танылды. Бұл түрдің негізгі
басымдылығы педагог-маманның жетекші ролі болып табылады.Оның жоспары
бойынша және бақылауымен оқу-жаттығу процесі жүргізіледі. Дене тәрбиесі
сабағында өз жұмысын педагогикалық шеберліктің жоғары дәрежесін
меңгерген және дене тәрбиесі құралдары мен тәсілдері туралы терең
білімі бар мұғалім ғана үздік атқарады.
Ұсынылып отырған жұмыс гимнастика мұғалімдері мен
жаттықтырушыларына жалпы дамытушы жаттығуларды әр түрлі тәсілдермен
жүргізу жолдарын, жалпы дамытушы жаттығулар кешенін құру ережелерін,
жаттығуларды жүргізу әдістемесін игеруде көмек болуы мүмкін. Жаттығу
жүргізуде әр түрлі әдістерді пайдалану оқу-тәрбие процесінің құрамдас
бөлігі болып табылатынын және сабақтардың құрылымымен және түрлерімен
тығыз байланысты екендігін есепке алған жөн.Сонымен қатар сабақтың
әрбір бөлігінде қандай да бір сабақ алдына қойылатын мақсатқа
байланысты бірқатар жеке міндеттер шешіледі.
Жалпыдамытушы жаттығулар деп жекелеген дене бөліктерінің күрделі
емес қимылдарынан тұратын арнайы гимнастикалық жаттығулар жүйесін
түсінеміз.Олар адам ағзасына жан-жақты сауықтыру әсерін береді. Бұл
қимылдар әр түрлі жылдамдықпен, амплитудамен және бұлшық ет
кернелуінің әр түрлі кернелуінің әр түрлі деңгейімен орындалады.Олардың
мақсаты- жалпы дене дамуы және жаттығушыларды едәуір күрделі қозғалыс
қимылдарын игеруге даярлау. ЖДЖ әр түрлі спорт түрлеріне оқыту-
жаттықтыру сабақтарында, жоғары оқу орындарында, жеке жаттықтыруларда
кеңінен қолданылады, соның ішінде негізгі, сауықтырушы және көмекші (
сауықтыру топтары, балалар бақшасы және т.б.) гимнастикада олар маңызды
орын алады.
Бұл жаттығуларды тұрақты түрде орындау бұлшық ет, жүрек-қан
тамыры, тыныс алу және жүйке жүйелерін нығайтуға және дамытуға
мүмкіндік береді, вегетативті функция қызметін жақсарту арқылы ағзаның
жұмысқа жарамдылығын, өмірлік мқабілетін арттырады. ЖДЖ нысаны және
мазмұны жағынан өте қарапайым, жаттығушылардың кез-келген контингентіне
сәйкес келеді: балаларға, әр түрлі жастағы үлкендерге, сонымен қатар
денсаулығы төмендерге және дене дамуында ауытқушылықтары бар адамдарға.
ЖДЖ көмегімен дененің жекелеген бөліктеріне дербес әсер етуге болады:
мүсін ақауларын жөндеу үшін, белгілі бір бұлшық ет топтарына және
жүйелеріне профилактикалық немесе емдік мақсатпен жергілікті әсер ету
үшін.
ЖДЖ кешенін жүйелі түрде орындау барысында барлық қимыл сапасы
дамиды және жетіледі- күш және шыдамдылық, бұлшық ет жиырылуының
жылдамдығы және дене икемділігі, қозғалыстың айқындылығы мен
үйлесімділігі , дұрыс мүсін ұстау дағдысы қалыптасады. Жекелеген бұлшық
еттер мен бұлшық еттер топтарының еркін жиырылуы мен босаңсуы бүкіл
дене және оның жекелеген бөліктерінің қозғалысын оңтайлы басқару
дағдысын қалыптастырады және жетілдіреді. Дене сапасын жетілдіру
күнделікті тұрмыстағы, өндірістегі және спорттағы едәуір күрделі қимыл
дағдыларын тез арада игеруге оң әсер етеді.
Жалпыдамытушы жаттығулар жабдықтар мен де, жабдықтарсыз да
(гантельдер, толтырылған доптар, гирялар, белтемір,созылмалы
амортизаторлар, секіргіш жіптер, гимнастикалық таяқшалар, орындықтар,
обручтар, булавалар және т.б.) әр түрлі гимнастикалық снарядтарда, сапқа
тұрудың әр түрлі нысандарында (жазылған сап, қатарға және лекке сығылған
сап, ортада, серікпен және т.б.) орындала береді.
Жалпыдамытушы жаттығулардың өзіне тән ерекшеліктері:
1. Жалпыдамытушы жаттығулар құрылымы жағынан қарапайым және
жаттығушылардың бәріне бірдей жеңіл. Олар гигиеналық, өндірістік және
негізгі гимнастикамен айналысудың негізі болып табылады. Бұл
жаттығуларға үйрену оңай. Қандай да бір жаттығуды бірнеше рет
қайталасаңыз болғаны. Сонымен қатар, жақсы игерілген жаттығуларды
орындау барысында ғана барынша күш сауға болатынын есте сақтаған жөн.
Жалпыдамытушы жаттығуларға үйрету барысында бұлшық еттердің жиырылу
мүмкіндіктері толығымен іске қосылмайды. Демек, қандай да бір дене
сапасын тәрбиелеуге арналған жаттығуларды пайдаланбас бұрын, алдымен ол
жаттығуларды толық игеріп алу керек.
2. Жалпы дамытушы жаттығулар көмегімен дененің жекелеген бөліктеріне
немесе бұлшық ет тоатарына оқшауланған әсер етуге болады.
Жаттығулардың бұл ерекшелігі қозғалыс аппаратының үйлесімді дамуына
қол жеткізуге мүмкіндік береді. Оның үстіне, қандай да бір дағдының
даму деңгейін қадағалап және қолдап отыру мүмкіндіктері бар.
3. Жалпыдамытушы жаттығулар жасау барысында денеге түсетін салмақ
көлемін реттеп отыру оңай.
Денеге тиүсірілетін салмақ жаттығу жасалатын бұлшық ет ширығуының
қарқындылығына қарай өзгеріп отырады. Бұлшық ет ширығуы қарқындылығының
артуына төмендегіше қол жеткізуге болады:
1) жаттығу ұзақтығын арттыру арқылы ( бір жаттығуды қайталау саны;)
2) жаттығудың орындалу жылдамдығын жоғарылату арқылы;
3)сыртқы салынатын салмақ қолдану және ауырлату салмағын арттыру
(гантельдерлің, гирялардың, толтырылған доптардың және т.б.) арқылы;
4) бастапқы қалыпты өзгерту арқылы (жатып таянуда қолды бүгу, т.б.)
5) ерік күшін қолдана отырып денеге салынатын салмақты
арттыруға
және төмендетуге болады, сонымен қатар, ерік күші бұлшық еттердің
ширығуын нақтырақ сезінуге мүмкіндік береді (көңілді олардың
жұмысына шоғырландыру, шаршау сезімін басу).
Денеге салынатын салмақ жаттығуларды жасау тәсіліне
байланысты.Жалпыдамытушы жаттығулар әр түрлі демалыс интервалымен
орындалуы мүмкі. Демалыс уақытыф қысқа болған сайын, денеге салынатын
салмақ та ұлғая береді.
Жаттығушылардың эмоциональдық жағдайы салынатын салмақ көлеміне
және шаршаңқылығына әсер етеді.Жаттығуларды ойын тәсілімен жүргізген
жағдайда шаршаңқылық төмендейді, сондықтан барынша үлкен көлемді
жұмысжасауға болады.
Дене еңбегін жасау кезіндегі жүйке жүйесінің, ішкі органдардың және
бұлшық еттердің функциональды қызметі біртіңдеп өсетіні белгілі.Адам
ағзасының жұмысқа бейімделуі үшін бірқатар уақыт қажет. Яғни, жаттығу
сайын денеге салынатын салмақты күрт жоғарылатуға немесе төмендетуге
болмайды. Алғашқы жаттығуларды бір қалыпты салмақпен өткізіп, оны
біртіңдеп ұлғайту немесе қысқа мерзімге төмендету ұсынылады.Денеге
салынатын салмақты өзгертуді толқындата жүргізген дұрыс, бірақ ол үнемі
ұлғайып отыру бағытында болуы қажет.
ЖДЖ көмегімен мынадай міндеттер тобы шешіледі:
Білім- берілген әр түрлі параметрлермен қозғалыс қимылдарын орындай
білуді қалыптастыру (ширығу деңгейі, бағыт, амплитуда, қарқын ырғақ);
жекелеген компоненттерді және аяқталған (қарапайым) қозғалым қимылдарын
игеру; өмірлік маңызы зор істер мен дағдыларды қалыптастыру; қимылдарды
дененің кейбір бөліктерімен үйлестіре білу.
Тәрбие – жекелеген бұлшық еттердің және бұлшық ет топтарының
ширығуы мен босаңсу деңгейі, бұлшық еттің қысқаруы және дене
икемділігі, буындардың қозғалыштығы, күш, шыдамдылық, икемділік және
қимыл үйлесімділігін, моральдылық-еріктілік және эстетікалық
қасиеттерді тәрбиелеу.
Сауықтыру- ағзаны алдағы негізгі қызметке ( оқу-жаттықтыру
процесінде) функционалды түрде даярлау, денсаулықты нығайту және ағзаның
өмір сүру қабілетін арттыру, дене қалпын жетілдіру, дұрыс дене тұрқын
қалыптастыру, дұрыс тыныс алуға үйрету.
Жаттығуларды оқыту тәсілдері мен әдістемесі.
Гимнастика сабақтарында жалпы жетілдіру жаттығулар, олардың сериялары,
сонымен қатар арнайы құрылған кешендер орындалады. Жекелеген жаттығулар
немесе олардың сериялары дененің қасиеттерін дамыту үшін орындалады.
Кешендер дене тәрбиесінің әр қилы міндеттерін шешу үшін құрылады.
Гигиеналық гимнастикамен айналысу барысында олар сауықтыру мақсатында
қолданылады; өндірістік гимнастикамен айналысуда белсенді түрде демалу
қызметін атқарады; гимнастика сабақтарында жаттығушыларды алдағы
атқарылатын ижұмыстарға және едәуір қиын жаттығуларды игеруге даярлау
қажет. Кешендер құру барысында бұл жаттығулардың неге бағытталғанын,
өткізетін орны мен уақытын, сонымен бірге жаттығушылардың жынысы мен
дене дайындығын есепке алу керек.
Ең әуелі, кешенге кіретін жаттығулардың неге бағытталғанына қарай
отырып, олардың көлемі мен мазмұнын анықтап алу керек, сөйтіп қажетті
жаттығуларды таңдап алып, олардың санын белгілеу қажет (олар кешенде 8-
15 болуы мүмкін)
Жаттығулар таңдау барысында мынадай қағидаларды жетекшілікке алған
жөн:
1) таңдап алынған жаттығулар кешеннің алға қойған мақсатына сәйкес
болуы керек;
2) жаттығуларды олар жаттығушыларға Жан-жақты әсер ететіндей етіп
таңдаған дұрыс (бұлшық еттердің барлық топтарына әсер етіп, негізгі
дене қасиеттерін дамытуды қамтамасыз етуі керек);
3) жаттығулар қолайлы болуы керек, яғни жаттығушылардың жасына,
жынысына және дене дайындығына сәйкес болуы керек.
Жалпы жетілдіру жаттығуларға үйрету барысында мына қағидалар қатаң
сақталады: қарапайымнан- күрделіге, жеңілден-қиынға. Кешендегі жаттығулар
ретін анықтау барысында мына қағидаларды сақтаған жөн:
1) кешенде бірінші кезекте дұрыс дене тұрқын сезіне білуге арналған
жаттығулар болуы керек ( бұл әсіресе балалар мен жасөспірімдерге аса
маңызды), дұрыс дене тұрқының келесі жаттығуларда орындағанда да
сақталуын қадағалап отыру керек;
2) екінші және үшінші кезекте үлкен бұлшық ет топтары қатысатын
қарапайым жаттығулар орындалады ( аяқты барынша жоғары көтеру арқылы
бір орында жүру; алға еңкеб және қол қимылдары арқылы отырып-тұру;
еңкейіп тұрып аттап түсулер және т.б.);
3) кешендегі келесі жаттығулар әр түрлі бұлшық ет топтарына
арналған жаттығулар болғаны жөн (қол, иық белдеу, арқа, іш, аяқ бұлшық
еттеріне арналған). Сонымен қатар жұмысқа біртіңдеп дененің әр
түрлі бөліктерін қосу керек. Бұл жаттығулардың алғашқы сериясы мынадай
тәртіппен орындалады:
1) қолға және иық белдеуіне арналған жаттығулар;
2) арқаға арналған жаттығулар;
3) іш бұлшық еттеріне арналған жаттығулар;
4) аяққа арналған жаттығулар.
Екінші және үшінші сериялар да осы тәртіппен орындалады, бірақ
біршама артық қарқындылықпен және қиындатылып жасалады. Жаттығулардың
мұндай орындалу тәртібі түсірілетін салмақты біртіңдеп ұлғайтуға
және дененің әр түрлі бөліктерін кезекпен жұмысқа қосуға мүмкіндік
береді. Бұл бұлшық ет күшінің тиімділігін арттырады және жұмысқа
қосылған бұлшық еттердің белсенді демалуы үшін қолайлы жағдай
туғызады;
5) бұдан кейін кешенге дененің барлық бөліктеріне арналған 2-3
едәуір қарқынды және күрделі жаттығулар еңгізіледі;
6) әдетте күштік сипаттағы жаттығулар тартылуға арналған
жаттығулардың алдына келуі керек, себебі бұлшық еттерді алдын ала
қыздырып алмаса, бұлшық ет талшықтары мен сіңірлердің созылып кетуі
мүмкін. Қарқынды жұмыс атқарылғаннан кейін босаңсуға арналған
жаттығулар жасаған дұрыс;
7) кешеннің соңында орташа қарқындылықтағы жаттығулар орындалады.
Кешенді дұрыс дене тұрқын сезінуге мүмкіндік беретін жаттығулармен
аяқтаған жөн.
Кешендегі әр бір жаттығу 4-тен 6ретке дейін қайталанады, күшті
дамытуға арналған жаттығулар- негізгі жұмысты атқаратын бұлшық ет
топтарының шаршағандығын сезгенге дейін, ал икемділікке арналған
жаттығулар – жеңіл ауырсыну сезімі пайда болғанға дейін.
Жалпыжетілдіру жаттығулар музыка әуенімен немесе онсыз, оқытушының
санап тұруымен немесе әрбір жаттығушының өзіндік қарқынымен
орындалады. Мысалы: күреске, тартып алуға байланысты қарсылық көрсету
жаттығулары, немесе барынша күш салуды, дербес жылдамдықты талап
ететін жаттығулар дербес ырғақпен орындалады.
Гимнастика сабағында ЖЖЖ өткізудің басты шарты жаттығуларды
музыкалық әуенмен орындау болып табылады.
Музыканың көмегімен гимнастика сабақтары өте мықты эстетикалық
тәрбиелеу құралына айналады. Жаттығушылар сабақ барысында музыкалық
іліммен танысады, музыканың жанры мен формасы, метр мен тактінің
құрылымы, ырғақ пен метроырғақ туралы түсініктерге ие ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz