Шағын кәсіпорындар қызметінің тиімділігін арттыру жолдары

Пән: Менеджмент
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасындағы Білім және ғылым министрлігі

Д И П Л О М Д Ы Қ Ж Ұ М Ы С

«Шағын кәсіпорындар қызметінің тиімділігін арттыру жолдары»

тақырыбына жазылған

Жоспар:

КІРІСПЕ . . . 3

1. ШАҒЫН КӘСІПОРЫНДАР ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ.

1. 1 Шағы кәсіпкерлік субъектілерінің экономикалық мәні және қызмет ету тиімділігі . . . 5

1. 2 Қазақстанда шағын кәсіпорынның даму жолдары . . . 11

1. 3 Шағын кәсіпорынның қызмет тиімділігіне әсер ететін факторлар . . . 20

2. «БИКЕН-ЖАРНАМА» ЖШС МЫСАЛЫНДА КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТ ЕТУ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ ЖӘНЕ БАҒАЛАУ.

2. 1 «Бикен-жарнама» ЖШС-ның техникалық-экономикалық сипатталуы . . . 25

2. 2 «Бикен-жарнама» ЖШС қаржылық-шаруашылық қызметінің тиімділігін бағалау . . . 34

3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ШАҒЫН КӘСІПОРЫНДАР ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ.

3. 1 Қазақстан республикасында шағын кәсіпорындарды мемлекеттік қолдау. . 45

3. 2 «Бикен-жарнама» ЖШС қызметінің тиімділігін арттыру жолдары . . . 62

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 69

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТ КӨЗДЕРІ . . . 71

Кіріспе

Қазақстан бүгінгі таңда әлеуметтік-экономикалық жаңару мен инновациялық серпілістің жаңа кезеңіне аяқ басты. Сонымен қатар еліміз экономикалық үрдістерге сай дамып келе жатқан озық елдердің тәжірибесіне сүйене отырып, өндірісті, соның ішінде экономиканың нақты секторын таңдап алды.

Қазақстан Республикасы Президентінің халыққа арнаған жолджауында ел экономикасын көтеру, соның ішінде шағын кәсіпкерліктің белсенділігін арттыру қажеттілігін атап өткен болатын.

Үкімет ұлттық тауарлар мен қызмет көрсетудің бәсеке қабілеттілігін қолдауға бағытталған нақты бағдарламалар қабылдауы қажет. Жеке меншік бизнесті қолдаудың және оның тауарлар мен қызметін әлемдік нарықтарға жылжытатын мамандандырылған құрылымдар болуы шарт, мұндай ұйымдардың әлемдік тәжірибесін зерделеп, оны еліміздің жағдайына бейімдеуіміз қажет. Әлемдегі жасалған жаңа мен озық атаулыны бойына сіңірген, дүниежүзілік шаруашылықтан шағын да болса өзіне лайық «орнын» иемденген, әрі жаңа экономикалық жағдайларға жылдам бейімделуге қабілетті ел болуын қалаймыз.

Қазіргі таңда әлемдік экономикада бәсекелестіктің қарқыны артуда. Сонымен қатар нарықты жаңа өнімдермен, жаңа қызметтермен қамтамасыз етуге ынталы өндіргіш күштердің белсенділігі де жоғарылауда.

Қазіргі заманғы экономикалық жағдайда әр шаруашылық субъектісінің қызметі осы үрдіс нәтижесіне қызығушылық білдіретін нарықтық қатынас қатысушыларының назарына ие.

Әлемдік экономикалық ойды ұғыну, зерттеу және жалпылау кәсіпкерліктің тектік түсінігінің мәнән, сонымен қатар кәсіпкер мен кәсіпкерлік табыс түсініктерін дәлелдеуге мүмкіндік берді. Қазіргі жағдайда іс-әрекеті мен пайда болуын ескеріп, кәсіпкерлікті былайша түсіну қажет: «Кәсіпкерлік- бұл табысты алу мақсатымен өндірістің барлық факторларын қозғалысқа келтіретін және толық экономикалық жауапкершілікке негізделген, қауіптің және белгісіздіктің белгілі үлесімен жанасатын, шаруашылық жүргізуші субъектілердің ынталы, инновациялық қызметіне негізделген өзін-өзі ұйымдастыру процессі.

Қазіргі заман жағдайында кәсіпорын күнкөрісін қамтамасыздандыру үшін басқару персоналына бәрінен бұрын өз кәсіпорнының, сонымен қатар потенциалды бәсекелестерінің қызмет етуінің тиімділігінің дәрежесін бағалай білу керек. Шағын кәсіпкерліктің қызмет ету тиімділігі - кәсіпорынның экономикалық қызметінің маңызды сипаттамасы. Ол кәсіпорынның бәсеке артықшылығын, іскерлік келісімдегі потенциалын, қаржылық және өндірістік қатынастағы кәсіпорынның және оның экономикалық назарының қаншалықты кепілдіктендірілгенін өндірісі қаншалықты тиімді ұйымдастырылғанын анықтайды. Бірақ кәсіпорынның қызметіне оның алға қойған мақсатына жетуіне бір ғана тиімділік дәрежесін нақты бағалау аз.

Берілген дипломдық жұмыста «Бикен-жарнама» ЖШС кәсіпкерлік қызметін арттырумен байланысты мәселелер, ұсыныстар мен экономикалық талдаулар мәселелері қарастырылады.

Осыған орай, дипломдық жұмыстың мақсаты: нарық жағдайында өнеркәсіптегі шағын кәсіпкерліктің экономикадағы белсенділігі мен тиімділігін арттыру жолдарын ұсыну.

Мемлекет өз тарапынан іскерлік бастамашылықтың жолындағы заңнамалық, әкімшілік және бюрократиялық кедергілерді ысырап тастауға, жеке меншік капиталдың келешегі үлкен кемел бастамаларына тікелей қолдау көрсетуге міндетті. Осы және тағы басқа мәселелерді үшінші бөлімде қарастырамыз.

Қазіргі заманғы экономикада шағын кәсіпкерліктің рөлі өте маңызды болып табылады.

Нарықтың әртүрлі сфераларын жеңіп алу және әлемдік қауымдастықтың көптеген елдерінде шағын кәсіпкерліктің өркендеуі, кәсіпкерліктің осы формасының ТМД республикаларында, соның ішінде Қазақстанда кең таралуын анықтады.

1. Шағын кәсіпорындар қызметінің тиімділігін арттырудың теориялық мәселелері.

1. 1 Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің экономикалық мәні және қызмет ету тиімділігі.

Шағын кәсіпкерлік субъектісінің қызметіне баға беру оның тиімділігінің соңғы нәтижелері арқылы жүзеге асырылады. Тар мағынада тиімділік «әсер беретін, қажет нәтижеге қол жеткізетін, жүзеге асыратын» дегенді білдіреді.

«Шағын кәсіпкерлік -бұл шаруашылық жүргізуші субъектілердің толық экономикалық жауапкершілігіне, ынталы, инновациялық қызметіне негізделген, қаржы қорларының шектелген жағдайларында жұмыс істейтін, қауіптің және белгісіздіктің жоғарғы үлесімен жанасаты, табысты алу мақсатымен өндірістің барлық факторларын қозғалысқа келтіретін және меншік иесінің өндіріс пен басқару процесіне жеке қатысуын талап ететін, өзін - өзі ұйымдастыру процесі».

Анықтаманың өзінде айтылғандай, шағын кәсіпкерлік - бұл нарықтық экономика субъектілерінің белгілі бір анықталған критерийлер, көрсеткіштер және заңдар негізінде жүзеге асырылатын кәсіпкерлік қызметі .

Шағын кәсіпкерліктің қызмет ету тиімділігі қызмет етудің барлық сатысындағы маңызды сапа белгісі болып табылады. Қызмет ету тиімділігі өндіріс потенциалын қолдану дәрежесін көрсетеді, ал бұл қоғамдық өндірістегі нәтижелер мен шығын арасындағы қатынасты анықтайды. Шығын өзгермей-ақ нәтиже жоғарылаған сайын, бір-бірлік шығынға қарағанда нәтиже жылдам өскен сайын немесе аз болған сайын, қызмет ету тиімділігі жоғарылай түседі. Еңбек өнімділігінің көлемі өндірістегі экономикалық тиімділікті жалпылайтын критерий болып табылады.

Шағын кәсіпкерлікті дамытудың экономикалық тиімділігінің негізі - оған қол жеткізу үшін жұмсалған шығын мен нәтиженің өзара салыстырылуында, осылайша тиімділік әсер дәрежесін көрсетеді.

Әр түрлі ғалым-экономистер шағын кәсіпкерліктің тиімділігін арттыруға, оның маңызын ашуға қатысты өздерінің анықтамаларын ұсынады.

К. Решетинскийдің пікірінше, тиімділік белгілі бір қатынасты білдіреді және соңғы нәтижеге қандай көлемде шығын жұмсау арқылы қол жеткізілгенін көрсетеді.

Тиімділік бұл - пайдалы әсер мен оған жету үшін жұмсалған шығын арасындағы өзара қатынас. Бірақ шығынның мақсаттылығын көрсететін нәтиже арасындағы белгілі бір ара қатынас болып табылады.

Шағын кәсіпкерлік тиімділігінің төрт түрі анықталған, олар:

Экономикалық тиімділік келесі постулат арқылы корсетіледі: Кәсіпорында шешім қабылдаған кезде әрқашан шектеулі, қолда бар құралдарды пайдалана отырып, көздеген мақсатқа қолайлы жетуді есепке ала отыру керек.
Әлеуметтік тиімділік қолда бар шектеулі құралдармен кәсіпорынның барлық қатысушыларының әлеуметтік қажеттілігін

қанағаттандыруды қамтамасыз етеді.

3. Техникалық тиімділк - кәсіпорынның техникалық мақсатына

байланысты, алға қойылған техникалық мақсаттарға жетуді қамтамасыз

етеді (өндірістік потенциалға қажетті, өнімге және өндірістік

бағдарламаға қойылған сандық және сапалық талаптардың орындалуы) .

4. Экологиялық тиімділік - кәсіпорынның экологиялық

мақсаттарға жетуіне зейін қояды.

Қызмет ету тәжірибесінде экономикалық, әлеуметтік, техникалық және экологиялық мақсаттар бір-бірімен тығыз байланысты және тәуелді. Әдеттегідей экономикалық тиімділікке жетуге бағытталған шешім әлеуметтік те, техникалық та, экологиялық мақсаттарға да қатысты.

Нарық жағдайында әрбір кәсіпорын экономикалық тәуелсіз тауар өндіруші бола отырып, мемлекет бекіткен салық салымдары мен әлеуметтік шектеулер көлемінде өндірістік дамудың тиімділігіне баға берудің кез-келген түрін қолдануға құқылы. Кәсіпорынның экономикалық тиімділігін анықтау, оның сандық және сапалық бағалауын талап етеді, яғни қызмет ету тиімділігінің критериі мен көрсеткіштерін анықтау.

Жоғарыда айтылған экономикалық әсер натуралды және құнды көрсеткішпен көрсетіледі, олар кәсіпорын қызметінің соңғы және аралық нәтижелерін анықтайды.

Осындай көрсеткіштерге мысалы: жалпы өнім, тауарлы өнім, өткізілген өнім, өндірістік ресурстардың әртүрлі элементтерін үнемдеу, өнімнің өзіндік құнын төмендетуден жалпы үнем жатқызылады.

Шағын кәсіпкерліктің экономикалық қызметін талдау нәтижелері болашақта даму жоспарының шешімін жасау үшін негіз түрінде қолданылады, олардың кейбіреулері кәсіпорынның арнайы және басқа да қорларының қор құраушылары болып табылады.

Қызмет етуге баға берген кезде тек қана экономикалық емес, әлеуметтік нәтижелерін де ескеру қажет.

Шағын кәсіпкерлікте экономикалық қызметтің тиімділігі «тиімділік» категориясының баға беру мүмкіндігін одан да дәлірек көрсетеді. Ол әрдайым нәтиже құндылықтарымен шығын құндылықтарының қатынасымен байланысты және де баға берудің өзгерісімен өзгере алады.

Экономикалық қызмет ету тиімділігі өндірістік потенциалдың пайдалану дәрежесін көрсетеді, бұл нәтиженің өндірістік шығынға қатынасы арқылы анықталады. Сол шығынмен нәтиже жоғарылаған сайын қажетті еңбегін 1 ңгеге жұмсаған шығынның есебінен тез өскен сайын немесе пайдалы нәтиженің бір бірлігіне шығын аз болған сайын, қызмет ету тиімділігі жоғарылай түседі.

Қызмет ету тиімділігі - тауар өндіру мақсатында ресурстарды бөлу және қайта өңдеу бойынша қызмет тиімділігінің көрсеткіші. Тиімділікті мына коэффициент бойынша өлшеуге болады - шығудағы ресурстарға кірудегі немесе өнім шығару көлеміне, оның номенклатурасына нәтиженің қатынасы болып табылады.

Экономикалық қызмет тиімділігін жоғарылату мәселесі келесі: әрбір еңбек, материал, қаржы ресурстарының бірлігне өнім өндіру көлемінің едәуір өсуін жүзеге асыру. Бұл нәтижеде еңбек өнімділігінің жоғарылауын көрсетеді, яғни қызмет ету тиімділігін жоғарылатудың критериі болып табылады.

Шағын кәсіпкерліктің қызмет ету тиімділігін жоғарылату қажеттілігі мен мүмкіндігі үнемі әсер ететін факторлармен және Қазақстанның экономикалық даму кезеңінің қазіргі заманғы ерекшелігімен ескертіледі. Жалпы тиімділік мәселесі жаңа емес, ол материалдық өндіріс кезеңінің интерпретациясынан бері бар және белгілі бір өндіріс түрінің өндірістік қатынастарын көрсетеді. Нарық қатынастарының қалыптасу жағдайында бір нарық субъектісі жұмысының нәтижесі, басқа субъектілер жұмысының нақтылығына және жинақтылығына байланысты, мұндағы тиімділік мәселесі анықтаушы болады.

Өндірісті басқару жүйесінде кәсіпорын қызметінің тиімділігін объективті анықтай алу үлкен мағынаға ие.

Өнеркәсіпте шағын кәсіпкерліктің қызмет ету тиімділігін өлшеудің бастапқы принциптері қоғамдық формациялардың барлығына бірдей. Әрине айырмашылықтар да бар, олар жермен, уақытпен және бағалау әдісін тәжірибесі нақты белгілеумен, ең соңында экономикалық қатынастардың сипатымен, сондай-ақ экономиканы басқаруды ұйымдастырумен анықталады.

Нарықтық экономиканың және кәсіпкерліктің негізгі табысы болып табылатындықтан, экономикалық тиімділіктің алғашқы критериі негізінді шығын мен ресурстың бірлігіне өнімнің, жұмыстың және қызметтің сапалылығымен сақтай отырып, олардың бәсеке қабілеттілігін қамтамасыз ете отырып табысты максималдау алға қойылған.

Кәсiпкерлiк дегенiмiз - белгiлi бiр iстi iстей бiлу. Іс iстеу - адамның iскерлiгi, белсендiлiгi. Кәсiпкерлiк деген ұғым өмiрде экономикалық белсендiлiкке колданылады, адамның жан-жакты белсендiлiгiн талап етедi. Кәсiпкерлiктiң ерекшклiктерi - дербестiк және тәуелсiздiк, экономикалық ынталалык, шаруашылық тәуекел және жеке жауапкершiлiк, жаңашылдық.

Турлерi:

атқаратын мiндетiне қарай бөлiнедi: өндiрiстiк, коммерциялық, қаржылық, консультациялық.

Меншiк турлерi бойынша: жеке меншiк, мемлекеттiк меншiк, қоғамдық құрылымдар меншiгi.

Кәсiпкерлiктiң ұйымдық- экономикалық формасы:

Концерн - көп салалы АҚ әр түрлi компаниялардың бақылау покеттерiн сатып алады.
Ассоциация - экономиканың дербес кәсiпорындардың ерiктi бiрлестiгi. Маманданған кәспорындардың негiзгi мақсаты - ғылыми-техникалық, өндiрiстiк, экономикалық және әлеуметтiк мiндеттердi бiрiгiп шешу.
Консорциум - iрi финанс операцияларын жүргiзу үшiн (өте iрi жобаға бiрiккен) кәсiпорындардың бiрлестiгi.
Синдикат - бiр саланың кәсiпкерлерiн тауар сатуға бiрiктiру.
Картель - тауар, қызмет көрсету бағасы, нарық аудандарын бөлу, өндiрiс мөлшерi жөнiнде келiсiм.

Кәсiпкерлiктiң ұйымдық-құқықтық формалары коммерциялық және коммерциялық емес деп бөлінеді. Коммерциялық ұйымдарды келесі түрде бөліп қарастыруға болады.

1. Жекелік

2. Ұжымдық

3. Корпоративтi

Жекелiк кәсiпкерлiк немесе жеке кәсіпкерлік заңды тұлға құрмастан қызметін жүзеге асыра алады. Кәсiпкер капиталы өзiнiң жеке меншiгiнен алынады және тәуекелдiлiк бара отырып табыс табуға ұмтылады.

Ұжымдық кәсiпкерлiктiң түрлерi: шаруашылық серiктестiктер, акционерлiк қоғамдар.

Корпоративті кәсіпкерлікке ассоциациялар мен бiрлестiктер, концерндер, холдингтер жатқызылады.

Жарғылық капиталы құрылтайшылардың үлесiне (салымдарына) бөлiнген коммерциялық ұйым шаруашылық серiктестiк деп аталады. Еліміздің заңнамаларына сәйкес шаруашылық серіктестіктер толық, сенім, жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестік деп бөлінеді.

Қатысушылары серiктестiктiң мiндеттемелерi бойынша өзiне тиесiлi барлық мүлкiмен ортақ жауапкершiлiкте болатын серiктестiк толық серiктестiк деп аталады.

Серiктестiктiң мiндеттемелерi бойынша өзiнiң бүкiл мүлкімен жауап беретін қатысушыларды және кәсiпкерлiк кызметтi жүзеге асыруға қатыспайтын, өздерінің қосқан салымдары шегінде тәуекел ететін салымшылары бар серіктестік сенiм серiктестiгi деп аталады.

Бiр немесе бiрнеше адам құрған жарғылық капиталы құрылтай құжаттарымен белгiленген мөлшерде үлеске бөлiнген серіктестік жауапкершілігі шектеулі серіктестік деп аталады. Қатысушылар оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және серіктестіктің қызметіне байланысты өздерінің қосқан салымдарының құны шегінде тәуекел етеді.

Қатысушылары серiктестiк мiндеттемелерi бойынша өздерiнiң жарғылық капиталға қосқан салымдарымен жауап беретiн, ал бұл сомалар жеткiлiксiз болған жағдайда өздерiне тиесiлi мүлiкпен, енгізген салымдарының еселенген мөлшерінде қосымша жауап беретiн серіктестік қосымша жауапкершiлiгi бар серiктестiк деп аталады.

Өзiнiң қызметiн жүзеге асыру үшiн қаражат тарту мақсатында акциялар шығаратын заңды тұлға акционерлiк қоғам деп аталады.

Азаматтардың бiрлескен кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыруға және мүшелерiнiң мүлiктiк жарналарын бiрiктiруiне негiзделген ерiктi бiрлестiгi өндiрiстiк кооператив деп аталады.

Қазакстан Республикасында кәсiпкерлiктiң дамуы.

Қазакстанда кәсiпкерлiк ерте заманнан келедi. Көшпелi шаруашылық жағдайында кәсiпкерлiк еркiн дамыған жоқ. Капитализмнiң дамуымен кәсiпкерлiк дамыды. 1861 жылғы реформадан кейiн темiр жол құрылысы, ауыр өнекәсiп салалары орын алды.

1. 2 Қазақстанда шағын кәсіпорынның даму жолдары

Кәсіпкерлік - шағын бизнес дамуынан басталды. Шағын бизнесте кәсіпкер белгілі бір мақсаттарға бағытталып, белсенді болады. Өзінің кәсіпорнына кәсіпкер көптеген энергияны, уақытын жұмсап, өзінің ісіне тапқырлықпен қарайды. Ал ірі компанияларда менеджер өзінікі болмағандықтан жоғарғы тиімділікке талпынбай, бірқалыпты жұмыс істей береді.

Алғашқыда кәсіпкерлік кәсіпшіліктен және сауда салаларынан бастау алады. Уақыт өте келе дами түсті.

Біртіндеп 15 ғасырға таман көпестер, кәсіпқойлардан тұратын кәсіпкерлер бірлестігі пайда болды. Дәл сол кезде «кәсіпкерлік» термині шықты. Бұл терминге өндірістің дамуына, сауда және табыс алуға бағытталған іске байланысты тұлғаларды жатқызған.

19 ғасырдың екінші жартысында кәсіпкер және капитал иесі - капиталист терминдері арасындағы айырмашылық пайда болды. Корпоративті қаржыландырудың жаңа әдістері кәсіпкерлік ұйымдардың пайда болуына әсерін тигізді. Кез келген капиталист кәсіпкер болмауы мүмкін, ал кәсіпкер капиталист болмауы мүмкін. Әрине капиталист басқарудың кәсіпкерлік стилін ұстануы мүмкін. «Кәсіпкерліктің» ескі ұғымы соңғы кезде жаңа түсінік алды. Қазіргі кезде кәсіпкер - бұл нарық сұранысы мен даму болашағын түсінетін және осыны басқарушылық білімімен, өндірістік ресурстарды қолданумен табыс табу мақсатында байланыстыра алатын адам.

Жеке, отбасылық және шағын кәсіпкерлік инициативалар шағын кәсіпорындар негізінде ұйымдастырылады, өйткені ол үшін үлкен бастапқы капитал қажет емес. Шағын бизнес кәсіпорындары ірі фирмалармен бәсекеге тұра алады. Шағын кәсіпкерліктің келесі артықшылықтары бар:

Нарық сұранысына оперативті икемділігі;

Жаңа техниканы ендірумен байланысты жұмысты орындауда мобильділігі;
Ресурстарды тиімді пайдалану, соның ішінде екінші сатылы өндіріс;
өндірістік емес басқарушылық құрылымдарда жанама шығындарды азайту;
капитал айналымының жоғарғы жылдамдығы.

Осы артықшылықтар негізінде шағын бизнестің:

тауарлық нарықты тұтынушыларға қажетті бұйымдармен толтыруды жылдамдатады;

Шағын кәсіпорындар - нарық қатынастарының негізі. Нарықтың монополияға қарсы құрылымының қалыптасуы кезеңінде тек ведомстволықты ғана емес, сонымен қатар жалпы экокномикалық монополизмді жоюда шағын кәсіпорындар маңызды роль атқарады. Олар қоғамның жаңа әлеуметтік құрылымының қалыптасуында, әлеуметтік-экономикалық проблемаларды шешуде ерекше орын алады.

Шағын кәсіпорын - меншіктің әр түрлі формалар негізінде халық шаруашылық салаларында құрылады және шаруашылық қызметтің барлық түрін жүзеге асырады.

Шағын кәсіпорынға жаңадан құрылған, бұрын жұмыс істеп тұрған:

өнеркәсіп пен құрылыста - 200-ге жуық;
ғылым мен ғылыми қызмет көрсету ісінде - 100 шамалы қызметкерлері бар;
өндірістің басқа салаларында - 50 шақты;
өндірістік емес салаларда - 25-ке;
бөсшек саудада - 15-ке жуық адамдары бар кәсіпорындар жатады.

Шағын кәсіпорындарды: шаруашылықты бірлесіп еңбек ете отырып, жүргізетін заңды құқығы бар азаматтар, отбасы мүшелері және басқа адамдар; мемлекеттік, жалгерлік, бірлескен кәсіпорындар, қоғамдық ұйымдар, олардың кәсіпорындары, кооператив, акционерлік қоғамдар, шаруашылық қоғамдары, серіктестіктер, шаруашылық ассоципциялары, басқа да кәсіпорындар мен ұйымдар; мемлекет мүлкін басқаруға өкілетті мемлекет органдары құра алады.

Қазіргі таңда шағын кәсіпорындар енді-енді аяғына тұрып келеді. Мұнда жалпы өркениетті мемлекеттердің тәжірибесі мол болғандықтан назарын соған аударалық. Осы мәселеге байланысты кәсіпорындардың көлемі мен тиімділігі туралы сұрақтарды қарастыру қажет.

Әр түрлі экономикалық жағдайларда кәсіпорындардың тиімділігі мен көлемінің арасында белгілі бір байланыстар болады. 19 ғасырдың аяғы мен 20ғасырдың басынан бастап, ірі кәсіпорындар шағын кәсіпорындарға қарағанда, өздерінің тиімділігін дәлелдеп отырды. Өндіріс жедел шоғырлана бастады. Ірі кәсіпорындардың дамуы тиімділікті арттырды, себебі өндірістің көлемі артуына байланысты өндіріс шығындарының орташа мөлшері төмендей бастады.

АҚШ. Бұл елдің шағын кәсіпорындарына жұмысшы күшінің жартысы жұмылдырылған. Олар елдегі барлық сауда-саттықтың 44 процентін және ұлттық өнімнің 38 процентін өткізуді қамтамасыз етеді. Шағын бизнесті АҚШ үкіметі 1953 жылы құрылған шағын бизнес әкімшілігі арқылы сүйемелдей бастады. 1978 жылдан бастап, «Ұлттық тұтыну үшін шағын бизнес» деп аталатын бағдарлама бойынша арнайы сүйемелдеу жүргізіледі. 80жылдардың басында АҚШ-тың сауда министрлігінде бірнеше ұлттық бағдарламаларды жүзеге асыру және сүйемелдеу мақсатымен шағын бизнесті басқару органы құрылды. 1980-1990жылдары басқару бөлімі 70мың шағын кәсіпорындарға 11 млрд. доллар инвестиция және 31 млрд. доллардан артық 180 мың кредитке кепілдік берді.

Өнеркәсіп салаларында шағын кәсіпорындардың тиімділігі бірдей емес. Кейбір салаларда ірі кәсіпорындардың тиімділігі жоғары, ал бұған керісінше басқа салаларда шағын немесе орташа кәсіпорындарының тиімділігі жоғары.

Халық тұтынатын тауарлар шығаратын салаларда (тағам, жеңіл, аяқ киім,

тігін салаларында) орташа және шағын кәсіпорындардың үлесі жоғары, ал машина жасау және қара металлургия салаларында ірі кәсіпорындар тиімді жұмыс жасайды.

Жапония. Бұл елде шағын және орташа кәсіпорындар өңдеу өнеркәсібінде, құрылыста, қызмет және сауда сфераларының барлық кәсіпорындарының 99, 2 процентін қамтиды.

1-кесте-АҚШ-тың өңдеуші өнеркәсіп саласындағы әр түрлі көлемдегі кәсіпорындардың өнім өндірудегі ара-қатынасы

Өнеркәсіп салалары

Ірі: орташа және шағын кәсіпорындарының тауар өнімінің көлеміндегі байланысы % есебімен

Өнеркәсіп салалары: Машина жасау

Ірі: орташа және шағын кәсіпорындарының тауар өнімінің көлеміндегі байланысы % есебімен: 64:26:10

Өнеркәсіп салалары: Қара металлургия

Ірі: орташа және шағын кәсіпорындарының тауар өнімінің көлеміндегі байланысы % есебімен: 76:19:3

Өнеркәсіп салалары: Темекі

Ірі: орташа және шағын кәсіпорындарының тауар өнімінің көлеміндегі байланысы % есебімен: 64:33:3

Өнеркәсіп салалары: Тағам

Ірі: орташа және шағын кәсіпорындарының тауар өнімінің көлеміндегі байланысы % есебімен: 12:55:33

Өнеркәсіп салалары: Жеңіл

Ірі: орташа және шағын кәсіпорындарының тауар өнімінің көлеміндегі байланысы % есебімен: 12:58:30

Өнеркәсіп салалары: Аяқ киім

Ірі: орташа және шағын кәсіпорындарының тауар өнімінің көлеміндегі байланысы % есебімен: 4:73:23

Өнеркәсіп салалары: Тігін

Ірі: орташа және шағын кәсіпорындарының тауар өнімінің көлеміндегі байланысы % есебімен: 7:53:40

Өнеркәсіп салалары: Резіңке (техникалық және пластмассалық)

Ірі: орташа және шағын кәсіпорындарының тауар өнімінің көлеміндегі байланысы % есебімен: 34:43:23

2-кестедегі келтірілген деректер Жапония халық шаруашылығында шағын және орташа кәсіпорындар тек кәсіпорындардың саны бойынша ғана емес, сонымен қатар олар еңбеккерлер саны және тауарлар өткізу көлемі бойынша маңызды орын алатындығын көрсетеді.

Шағын бизнесті сүйемелдеу 40 жылдары сыртқы сауда және өнеркәсіп министрліктерінің құрамында (қасында) ұйымдастырылған шағын және орташа кәсіпорындар басқармасы қамқорлығы арқылы жеңілдік несие беру және салық салу арқылы және бюджеттен тікелей қаржы бөлу жолымен жүргізіледі.

Жапонияның шағын кәсіпорындарына мемлекеттік салық салу ставкасы 12, ал жергілікті орындарда 6-процентке кемітілген.

2-кесте-Жапонияның халық шаруашылығындағы орташа және шағын кәсіпорындар

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.