ХРИСТИАНДЫҚ: ПРАВОСЛАВИЕ, КАТОЛИЦИЗМ, ПРОТЕСТАНТИЗМ

1 Христиандық сүйіспеншілік
2 Римдік христиандық шіркеу

Христиандықтың біртұтасты¬ғына қарамастан, онда литургия¬лық және діни ілім дәстүрлерінің көптеген түрлері қалыптасқан. Бұған Рим империясы халқының мәдени саналуандығы әсер етті. Көптеген аймақтарды мекен еткен христиандар діни нанымда¬рын түрлі тілде атқарған, мысалы, Палестина мен Сирияда грек және армян тілдері, Египетте грек пен копт, Кіші Азия мен Бал¬канда грек тілі, ал христиан баты¬сының тарихи аудандарында латын тілі қолданылған.
Шіркеулер үстемдік құрған уа¬қытта көне христиан әлемінің та¬рихи аудандары бір-бірімен бай-ланысты болды. Уақыт өте келе христиан шіркеулерінің арасында тілдік және шығыс пен батыс ара-сындағы діни оқытуларда айыр¬ма¬лар пайда болды. Содан барып 1054 жылы христиандық екі шір-кеу пайда болды. Олар правос¬ла¬вие¬лік және католиктік болып бөлінді.
Тарихи православиенің негізгі орталығы Шығыс Рим империясы (Византия) болды, ол Балкан мен Кіші Азияда негіз алды. ХІ ғасыр¬дан кейін Византияны және христиандықты византиялық миссионерлер арқылы қабылдаған шекаралас елдерді (соның ішінде Русьті), сондай-ақ жеті Жержүзі¬лік соборларда бекітілген діни ілімді сақтайтын барлық шіркеу¬лерді Православие әлемі деп атай бастады. Көне Русь Константи¬нополь патриархатынан шоқыну¬ды ресми түрде 988 жылы қабыл¬дады. Орыс халқында православие қазіргі кезге дейін сақталып отыр. Христиан діні әуел бастан Хрис¬тостың уағыздарымен бірге өзін аскеттік дін ретінде айқындады: “Кімде-кім менің артымнан ергісі келсе, өзінен бұрылып, өз кресін алып, менің артымнан жүрсін” (Мф.16,24). “Еру” сөзінің мағы¬насы біреуге ұқсауды білдіреді. Мұнда апостол болып күнәлардан арылған, Құдайды сүйген, жақын¬дармен жақсы байланыстағылар және еш жыныстық қатынас жасамағандар болды.
Қиыншылық көру көне хрис¬тиандардың күнделікті өмір сал¬тына айналды. Бірақ тыйым са¬лын¬ған нәрселердің алдыңғы са¬ты¬сында өмірінде ешбір жыныс¬тық қатынас жасамау тұрды. Апостол Павелдің негіздеген уа¬ғыздарына Августин Философ, Тер¬тулиан, Киприан Карфаген¬ский, Климент Александрийский, Ориен және Лактанций өз еңбектерін арнаған. Монахтықтың басынан бастап-ақ руханилық (оқыту, басқару) секілді маңызды қағидат қалыптасты. ІV ғасыр көптеген басшылардың есімдерін мәлім етті: Аммун Нитрийский, Макари Египетский, Макарий Александрийский, Пимен және т.б. Скиттік шөлдің негіздеушісі Ұлы Пахомий болды. Яғни ІV ға¬сыр монахтығы тақуалық, жар-тылай тақуалық (келиоттық, скит) және жалпы тұрғындық өзіндік формаларын қалыптас¬тыр¬ды. Православие монахтық ерекше рухани дәстүрді қалыптастырды. Ережелерді орнықтыра отырып, монахтардың өмірі туралы жар¬ғылар жазылды. Монахтық әкей¬лер күнәмен күресудің аскеттік жүйесін жасады. Әсіресе монах¬тық, жалпы православиелік мәдениетті қалыптастырды.