Нарық экономикасы жағдайында салықтардың рөлін анықтап, уақытылы төленуінің маңыздылығын айқындау
Кіріспе
1. НАРЫҚ ЭКОНОМИКАСЫ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУЫ
1.1. Қазақстан Республикасының салықтарының маңызы мен атқаратын қызметі.
1.2. Қазақстан Республикасындағы салық және салық салу механизмі.
1.3. Қазақстан Республикасының салық жүйесі. Шағын және орта бизнесті дамытудағы салықтың рөлі
1.4. Салық . бюдежтің негізгі кіріс көзі.
2. ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША БЮДЖЕТТІҢ ОРЫНДАЛУЫН РЕТРОСПЕКТИВАЛЫҚ ТАЛДАУ.
2.1. Облыстың әлеуметтік . экономикалық жағдайын талдау
2.2. Жамбыл облысы бойынша жалпы бюджет түсімдерін зерттеу
2.3. Бюджет түсімдерін құрылымдық зерттеу және болжам соммаларының орындалуын талдау
3. ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША БЮДЖЕТ ТҮСІМДЕРІН АРТТЫРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ.
3.1 Экономиканы салық заңдылықтарын қолдана отырып реттеу
3.2 Облыстық бюджет түсімдерін тренд және тенденция әдістері арқылы болжамдау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
1. НАРЫҚ ЭКОНОМИКАСЫ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУЫ
1.1. Қазақстан Республикасының салықтарының маңызы мен атқаратын қызметі.
1.2. Қазақстан Республикасындағы салық және салық салу механизмі.
1.3. Қазақстан Республикасының салық жүйесі. Шағын және орта бизнесті дамытудағы салықтың рөлі
1.4. Салық . бюдежтің негізгі кіріс көзі.
2. ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША БЮДЖЕТТІҢ ОРЫНДАЛУЫН РЕТРОСПЕКТИВАЛЫҚ ТАЛДАУ.
2.1. Облыстың әлеуметтік . экономикалық жағдайын талдау
2.2. Жамбыл облысы бойынша жалпы бюджет түсімдерін зерттеу
2.3. Бюджет түсімдерін құрылымдық зерттеу және болжам соммаларының орындалуын талдау
3. ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША БЮДЖЕТ ТҮСІМДЕРІН АРТТЫРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ.
3.1 Экономиканы салық заңдылықтарын қолдана отырып реттеу
3.2 Облыстық бюджет түсімдерін тренд және тенденция әдістері арқылы болжамдау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Соңғы жылдардағы оқиғалар экономиканы нарықтық қатынастар негізінде түбегейлі қайта өзгерту кең ауқымды экономикалық іркілістермен және дағдарыстармен ұласатынын және қоғам тарапынан көп күш-жігер жұмсауды қажет ететінін көрсетті. Өтпелі кезеңде әртүрлі асығыс, жеткілікті дәрежеде негізделмеген шаралардың жүзеге асырылуы қауіпті теріс зардаптарға сөзсіз әкелеп соғады мұны нарықтық даму жолына түскен елдердің тәжрибесі айқын дәлелдейді. Өткен жылдардың қорытындылары оптилистік тұжырымдар жасау үшін негіз бермейді. Кезенде жарияланған негіздер жасау мен бағыттар тым қарама-қайшы жүзеге асырылуда, қат-қабат әлеуметтік-экономикалық дағдарыстың орын алып отырғаны айқын. Мұның өзі экономикалық реформа мәнінің, әлеуметтік-экономикалық реформалардың объективті мүмкіндіктері мен шектерінің өз кезеңдерінің дұрыс анықталмауына байланысты. Сөз бен істің арасында алшақтық көп болды.
Қазіргі жағдайда қандай мемлекеттің экономикалық құрылымын зерделеу оның қаржы жүйесін талдаусыз мүмкін емес. Бұл жұйе қаржы қатынастары жиынтығынан және оны реттейтін институттардан тұрады. Қаржы қатынастары кез келген қоғамдық жүйеде орын алатын жалпы экономикалық қатынастардың құрамды бөлігі. Мемлекет қаржы жүйесі арқылы саяси, экономикалық және әлеуметтік салалардың алуан түрлі қызметтеріне қажетті қаражаттарды жинақтап, пайдаланады.
Салық проблемасы ең бір күрделі және қарама қайшы проблеманың бірі. Бүгінгі күні салық төлеушіні толық әлеуметтік және заңды құқықтарын қорғайтын салық жүйесі енгізілді деп айта қою қиын.
Халық шаруашылығы тиімді жүзеге асуы салық салу жүйесінінің қаншалықты дұрыс қүрылуына байланысты.
Нарықтық қатынастарға өту жағдайында салық жүйесі экономикалық реттеушілердің ең маңыздысы жэне экономиканы мемлекеттік реттеу механизмінің қаржы-несиелік негізі болып табылады.
Қазіргі кезде салық салу жүйесін қүрудың негізгі бағыттары нақты белгіленген. Мемлекетіміздің әлеуметтік - экономикалық жағдайы осы бағыттарды тиімді жүзеге асыруға байланысты.
Бұның барлығы қоғамның басты мәселесі - қоғамның экономикалық, соның ішінде салықтық әлуетінің дамуын қамтамасыз ету мәселесін шешу үшін қажет.
Қазіргі жағдайда қандай мемлекеттің экономикалық құрылымын зерделеу оның қаржы жүйесін талдаусыз мүмкін емес. Бұл жұйе қаржы қатынастары жиынтығынан және оны реттейтін институттардан тұрады. Қаржы қатынастары кез келген қоғамдық жүйеде орын алатын жалпы экономикалық қатынастардың құрамды бөлігі. Мемлекет қаржы жүйесі арқылы саяси, экономикалық және әлеуметтік салалардың алуан түрлі қызметтеріне қажетті қаражаттарды жинақтап, пайдаланады.
Салық проблемасы ең бір күрделі және қарама қайшы проблеманың бірі. Бүгінгі күні салық төлеушіні толық әлеуметтік және заңды құқықтарын қорғайтын салық жүйесі енгізілді деп айта қою қиын.
Халық шаруашылығы тиімді жүзеге асуы салық салу жүйесінінің қаншалықты дұрыс қүрылуына байланысты.
Нарықтық қатынастарға өту жағдайында салық жүйесі экономикалық реттеушілердің ең маңыздысы жэне экономиканы мемлекеттік реттеу механизмінің қаржы-несиелік негізі болып табылады.
Қазіргі кезде салық салу жүйесін қүрудың негізгі бағыттары нақты белгіленген. Мемлекетіміздің әлеуметтік - экономикалық жағдайы осы бағыттарды тиімді жүзеге асыруға байланысты.
Бұның барлығы қоғамның басты мәселесі - қоғамның экономикалық, соның ішінде салықтық әлуетінің дамуын қамтамасыз ету мәселесін шешу үшін қажет.
1. Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Халқына Жолдауы:
2. «Әлеуметтік –экономикалық жаңғырту –Қазақстан дамуының басты бағыты», 27 қаңтар 2012 жыл, Астана.
3. «Жаңа он жылдық –жаңа экономикалық өрлеу –Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері»18 ақпан, 2010 жыл.
4. «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз» – Астана, 29 қаңтар, 2011 жыл.
5. Қазақстан Республикасының конституциясы.
6. Қазақстан Республикасының Заңы «Бюджет жүйесіне өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы», Егемен Қазақстан 2010 ж. 13-ші наурыз № 45, 2 бет.
7. Қазақстан Республикасының Заңы «2008 жылғы бюджеттің орындалуы туралы», Егемен Қазақстан 2009 ж. 10 қараша №87, 2 бет.
8. Қазақстан Республикасының Заңы «2009 жылғы бюджеттің орындалуы туралы», Егемен Қазақстан 2010ж. 5-ші желтқсан №108, 3 бет.
9. Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығы «Қаржылық ұйымдар туралы», Егемен Қазақстан 2009ж. 10-шы ақпан №23, 1 бет.
10. Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулысы «2008 жылғы бюджеттің құрылымына өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы», Егемен Қазақстан 2009ж. 23-ші наурыз №43, 2 бет.
11. Жамбыл облысы мәслихатының шешімі «2009 жылға арналған облыстық бюджет және 2001 жылға облыстық бюджеттің атқарылуы туралы»,Ақ жол 2009ж. 31-ші қаңтар №16, 2 бет.
12. "Реформалар өз жемісін бере бастады", Егемен Қазақстан, 2008 жыл/29 желтоқсан,12 бет.
13. "Әлеуметтік салаға әлеуетті серпін керек", Заң газеті, 2010 жыл/14 қараша, 5 бет.
14. А.Есенқожа «Оңтайландырудың оңды бағыты», Егемен Қазақстан 2010ж. 13-ші наурыз №31, 2 бет.
15. «Исполнение областного бюджета 3 первый квартал 2008 года», Знамя труда 2010г. 15-ші апрель, 2 бет.
16. Абдуллин Ә. «Өзгерістер енгізілді»// Ақ Жол, 21 сәуір, 2009ж.
17. Экономика негіздері: мектепте, колледжде және ЖОО оқыту. 2006жыл № 5, 2009 жыл №2.
18. Бораш Қ.«Салықшыдан сапалы қызмет талап етіледі»// Егемен Қазақстан, 23 ақпан, 2009ж.
19. Адамчук В.В. «Экономика труда». –М., «Политиздат», 2000.
20. Аубакиров Я.Ә. Экономикалық теория негіздері. Оқулық. –Алматы: Санат, 1998.
21. Г.Бисекенова «Бюджет аралық қатынастар қайтсе жақсарады», Егемен Қазақстан 2010ж. 2-ші сәуір №43, 2 бет.
22. А.Есенқожа «Оңтайландырудың оңды бағыты», Егемен Қазақстан 2009ж. 13-ші наурыз №31, 2 бет.
23. «Исполнение областного бюджета 3первый квартал 2009 года», Знамя труда 2009. 15-ші апреля, 2 бет.
24. Д.Тлеужанова «Бюджет аралық қатынастардың тұжырымдамалық негіздерін реттеуші салықтар көмегімен оңтайландыру», Қаржы қаражат 2009ж. №4, 59 бет.
25. З.Қакімжанов «Салық жүйесін жандандыру жолы», Қаржы қаражат 2008ж. №7, 3 бет.
26. Б.Оразбекұлы «Понятия о финансовых органах», 2009г. №2, 26стр.
27. С.Илимжанова «О совершенствовании процесса налоговых поступлений на региональном уровне», Вестник налоговой службы РК, 2009г. №12, стр 14.
28. Ж.Елубаев «Особенности планирования доходов местных бюджетов», Саясат 2009г. №12, стр 14.
29. С.Оразалы «Налогооблажение доходов физических лиц-нерезидентов», Вестник налоговой службы РК, 2008г. №12, стр 16.
30. А.Дютчев «Особенности доходов местного бюджета в США», Деловой мир 2009г. №11, стр 52.
31. С.Белова «Налогооблажение в Скандинавских странах», Деловой мир 2009г. №7, стр 47.
32. И.Виноградова «Региональный доход в некоторых европейских странах», Деловой мир 2009г. №11, стр 52.
33. Ілиясов «Қаржы», Алматы 2009ж. №11, 276 бет.
34. Әубәкіров «Экономикалық теория негіздері»,Алматы-Санат –1998ж.389 бет.
35. Проект индикативного плана социально – экономического развития Жамбылской области на 2007 – 2009 год.
36. Отчет об исполнении бюджета на 1 января 2010 года.
37. Жамбыл облысының әлеуметтік – экономикалық дамуының 2009 жылдық қорытындысы.
2. «Әлеуметтік –экономикалық жаңғырту –Қазақстан дамуының басты бағыты», 27 қаңтар 2012 жыл, Астана.
3. «Жаңа он жылдық –жаңа экономикалық өрлеу –Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері»18 ақпан, 2010 жыл.
4. «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз» – Астана, 29 қаңтар, 2011 жыл.
5. Қазақстан Республикасының конституциясы.
6. Қазақстан Республикасының Заңы «Бюджет жүйесіне өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы», Егемен Қазақстан 2010 ж. 13-ші наурыз № 45, 2 бет.
7. Қазақстан Республикасының Заңы «2008 жылғы бюджеттің орындалуы туралы», Егемен Қазақстан 2009 ж. 10 қараша №87, 2 бет.
8. Қазақстан Республикасының Заңы «2009 жылғы бюджеттің орындалуы туралы», Егемен Қазақстан 2010ж. 5-ші желтқсан №108, 3 бет.
9. Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығы «Қаржылық ұйымдар туралы», Егемен Қазақстан 2009ж. 10-шы ақпан №23, 1 бет.
10. Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулысы «2008 жылғы бюджеттің құрылымына өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы», Егемен Қазақстан 2009ж. 23-ші наурыз №43, 2 бет.
11. Жамбыл облысы мәслихатының шешімі «2009 жылға арналған облыстық бюджет және 2001 жылға облыстық бюджеттің атқарылуы туралы»,Ақ жол 2009ж. 31-ші қаңтар №16, 2 бет.
12. "Реформалар өз жемісін бере бастады", Егемен Қазақстан, 2008 жыл/29 желтоқсан,12 бет.
13. "Әлеуметтік салаға әлеуетті серпін керек", Заң газеті, 2010 жыл/14 қараша, 5 бет.
14. А.Есенқожа «Оңтайландырудың оңды бағыты», Егемен Қазақстан 2010ж. 13-ші наурыз №31, 2 бет.
15. «Исполнение областного бюджета 3 первый квартал 2008 года», Знамя труда 2010г. 15-ші апрель, 2 бет.
16. Абдуллин Ә. «Өзгерістер енгізілді»// Ақ Жол, 21 сәуір, 2009ж.
17. Экономика негіздері: мектепте, колледжде және ЖОО оқыту. 2006жыл № 5, 2009 жыл №2.
18. Бораш Қ.«Салықшыдан сапалы қызмет талап етіледі»// Егемен Қазақстан, 23 ақпан, 2009ж.
19. Адамчук В.В. «Экономика труда». –М., «Политиздат», 2000.
20. Аубакиров Я.Ә. Экономикалық теория негіздері. Оқулық. –Алматы: Санат, 1998.
21. Г.Бисекенова «Бюджет аралық қатынастар қайтсе жақсарады», Егемен Қазақстан 2010ж. 2-ші сәуір №43, 2 бет.
22. А.Есенқожа «Оңтайландырудың оңды бағыты», Егемен Қазақстан 2009ж. 13-ші наурыз №31, 2 бет.
23. «Исполнение областного бюджета 3первый квартал 2009 года», Знамя труда 2009. 15-ші апреля, 2 бет.
24. Д.Тлеужанова «Бюджет аралық қатынастардың тұжырымдамалық негіздерін реттеуші салықтар көмегімен оңтайландыру», Қаржы қаражат 2009ж. №4, 59 бет.
25. З.Қакімжанов «Салық жүйесін жандандыру жолы», Қаржы қаражат 2008ж. №7, 3 бет.
26. Б.Оразбекұлы «Понятия о финансовых органах», 2009г. №2, 26стр.
27. С.Илимжанова «О совершенствовании процесса налоговых поступлений на региональном уровне», Вестник налоговой службы РК, 2009г. №12, стр 14.
28. Ж.Елубаев «Особенности планирования доходов местных бюджетов», Саясат 2009г. №12, стр 14.
29. С.Оразалы «Налогооблажение доходов физических лиц-нерезидентов», Вестник налоговой службы РК, 2008г. №12, стр 16.
30. А.Дютчев «Особенности доходов местного бюджета в США», Деловой мир 2009г. №11, стр 52.
31. С.Белова «Налогооблажение в Скандинавских странах», Деловой мир 2009г. №7, стр 47.
32. И.Виноградова «Региональный доход в некоторых европейских странах», Деловой мир 2009г. №11, стр 52.
33. Ілиясов «Қаржы», Алматы 2009ж. №11, 276 бет.
34. Әубәкіров «Экономикалық теория негіздері»,Алматы-Санат –1998ж.389 бет.
35. Проект индикативного плана социально – экономического развития Жамбылской области на 2007 – 2009 год.
36. Отчет об исполнении бюджета на 1 января 2010 года.
37. Жамбыл облысының әлеуметтік – экономикалық дамуының 2009 жылдық қорытындысы.
Мазмұны
Кіріспе
1. НАРЫҚ ЭКОНОМИКАСЫ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУЫ
1. Қазақстан Республикасының салықтарының маңызы мен атқаратын
қызметі.
1.2. Қазақстан Республикасындағы салық және салық салу механизмі.
1.3. Қазақстан Республикасының салық жүйесі. Шағын және орта бизнесті
дамытудағы салықтың рөлі
1.4. Салық – бюдежтің негізгі кіріс көзі.
1. ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША БЮДЖЕТТІҢ ОРЫНДАЛУЫН РЕТРОСПЕКТИВАЛЫҚ ТАЛДАУ.
1. Облыстың әлеуметтік – экономикалық жағдайын талдау
2. Жамбыл облысы бойынша жалпы бюджет түсімдерін зерттеу
3. Бюджет түсімдерін құрылымдық зерттеу және болжам соммаларының
орындалуын талдау
3. ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША БЮДЖЕТ ТҮСІМДЕРІН АРТТЫРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ.
3.1 Экономиканы салық заңдылықтарын қолдана отырып
реттеу
3.2 Облыстық бюджет түсімдерін тренд және тенденция әдістері арқылы
болжамдау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Соңғы жылдардағы оқиғалар экономиканы нарықтық қатынастар негізінде
түбегейлі қайта өзгерту кең ауқымды экономикалық іркілістермен және
дағдарыстармен ұласатынын және қоғам тарапынан көп күш-жігер жұмсауды қажет
ететінін көрсетті. Өтпелі кезеңде әртүрлі асығыс, жеткілікті дәрежеде
негізделмеген шаралардың жүзеге асырылуы қауіпті теріс зардаптарға сөзсіз
әкелеп соғады мұны нарықтық даму жолына түскен елдердің тәжрибесі айқын
дәлелдейді. Өткен жылдардың қорытындылары оптилистік тұжырымдар жасау үшін
негіз бермейді. Кезенде жарияланған негіздер жасау мен бағыттар тым қарама-
қайшы жүзеге асырылуда, қат-қабат әлеуметтік-экономикалық дағдарыстың орын
алып отырғаны айқын. Мұның өзі экономикалық реформа мәнінің, әлеуметтік-
экономикалық реформалардың объективті мүмкіндіктері мен шектерінің өз
кезеңдерінің дұрыс анықталмауына байланысты. Сөз бен істің арасында
алшақтық көп болды.
Қазіргі жағдайда қандай мемлекеттің экономикалық құрылымын
зерделеу оның қаржы жүйесін талдаусыз мүмкін емес. Бұл жұйе қаржы
қатынастары жиынтығынан және оны реттейтін институттардан тұрады.
Қаржы қатынастары кез келген қоғамдық жүйеде орын алатын жалпы экономикалық
қатынастардың құрамды бөлігі. Мемлекет қаржы жүйесі арқылы саяси,
экономикалық және әлеуметтік салалардың алуан түрлі қызметтеріне
қажетті қаражаттарды жинақтап, пайдаланады.
Салық проблемасы ең бір күрделі және қарама қайшы проблеманың бірі.
Бүгінгі күні салық төлеушіні толық әлеуметтік және заңды құқықтарын
қорғайтын салық жүйесі енгізілді деп айта қою қиын.
Халық шаруашылығы тиімді жүзеге асуы салық салу жүйесінінің қаншалықты
дұрыс қүрылуына байланысты.
Нарықтық қатынастарға өту жағдайында салық жүйесі экономикалық
реттеушілердің ең маңыздысы жэне экономиканы мемлекеттік реттеу
механизмінің қаржы-несиелік негізі болып табылады.
Қазіргі кезде салық салу жүйесін қүрудың негізгі бағыттары нақты
белгіленген. Мемлекетіміздің әлеуметтік - экономикалық жағдайы осы
бағыттарды тиімді жүзеге асыруға байланысты.
Бұның барлығы қоғамның басты мәселесі - қоғамның экономикалық, соның
ішінде салықтық әлуетінің дамуын қамтамасыз ету мәселесін шешу үшін қажет.
Мемлекетіміздің егемендік алып, экономикалық даму жолындағы 10 жыл
ішінде көптеген қиындықтарды өткердік. Бұл - бірыңғай экономикалық
кеңістіктің субъекттері арасындағы байланыстың үзілу себебінен және халық
шаруашылығы жүйесіндегі өзгерулердің нәтижесі - экономикалық дағдарыстың
себебінен болып отыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – Нарық экономикасы жағдайында салықтардың
рлін анықтап, уақытылы төленуінің маңыздылығын айқындау. Жамбыл облысы
бойынша салық түсімдерін зерттеу.
Дипломдық жұмысты орындау кезінде Қазақстан Республикасының нормативтік
– заңдық актілері, ғылыми әдістемелік және нормативтік материалдар, Жамбыл
облысы Жамбыл ауданының қаржы бөлімі мен салық комитетінің мәліметтері,
бюджеттік қорларды басқаруға және де жергілікті бюджеттің орындалуын
жетілдіру жолдары бойынша отандық және шетелдік тәжірибелік оқулықтарды
қолдандым.
Жүргізілген зерттеулер мен талдаулар негізінде салықтардың уақытылы
төленуін қалыптастыруды жетілдіруге олардың тиімділігін жоғарлатуға, жұмыс
істеу әдістерін жақсартуға бірқатар іс- шаралар жиынтығы мен ұсыныстар
өңделді.
1.Нарық экономикасы жағдайында салық жүйесінің мәні және оның дамуы
1.1.Салықтардың маңызы мен атқаратын қызметі
Салықтар – кез келген өркениеттімемлекетті мемлекеттің негізі табыс
көзі.
Салықты төлеу мемлекеттік жауакершілік шараларымен қамсыздандырылған.
Егер салықты төлеу процесінде ақша алу мәжбүрлі сипатқа ие болса
төлеушінің өзінің салықтық міндеттерін орындамағанына жатады.
Бұл орайда, құқық бұзу сиапатына байланысты құқық бұзушыны жазаға
тартудың көптеген шаралары қолданылады және қылмыстық-құқықтық сипаттарды
да қамтиды.
Құқық бұзған салық төлеушіне қолданылатын жазалар туралы айтқанда,
теориялық сұрақ туындайды, мұндай жауапкершілік негізінде не жатыр: салық
зағңын бұзу, оның салдарынан салық төлеушінің құқық бұзушы ретінде көрінуі,
немесе салық міндетін орындамау. Қойылған мәселенің маңыздылығына
қарамастан, ол теоиялық та тәжірибелік те мәнге ие. Құқық бұзылған кезде
тұлғаны заң бұзушы ретінде жазалай отырып, мемлекет жазалаушы орган ретінде
көрінеді.
1. Салық оның төленуі үшін мемлекеттік бақылау әрекеті тән.
Салық төлеушінің әрекеттеріне бақылау әрқашан мемлекеттік бақылау
сипатына ие. Мұнда салық бақылауын жүзеге асыруға өкілетті мемлекеттік
органдарға тексерушілік өкілеттіліктер берілген, олар салық төлеушінің
барлық құжаттары, ақпараттары тексереді, тіпті кәсіпкердің комерциялық
құпиясын да қарай алады, бұлардың бәрін ашып көөрсету салық төлеушінің
міндеті болып табылады. Осылайша, салықтық бақылау – бұл әрқашанда,
салықтың сиапттық белгісі болып табылатын мемлекеттік бақылау.
1.2. Қазақстан Республикасындағы салық және салық салу механизмі
Нарықтық экомомиканың қалыптасу кезеңінде салық салу саясатының негізгі
бағыты - салық жүйесін құру жәнс оның тиімді қызмет етуіне мүмкіншілік
беретін салық механизмін іске асыру.
Салық салудың әдістері мен жолдары, салык салудын негізгі қағидалары,
салық салуды үйымдастыру салық механизміне жатады.
Қандай да бір механизмінің құрамында бірнеше тетіктер мен элементтер
болады. Сол сияқты салық механизмі дс белгілі бір салық элементтерінен
тұрады. Салық салу элементтері мыналар:
- субъект;
- объект;
- салық көзі;
- салық ставкасы;
- салық өлшем бірлігі;
- салық оклады;
- салық жеңілдіктері;
- салық төлеу мерзімі мен тәртібі;
- салык, төлеушінің және салық қызметі органдарының құқықтары мен
міндеттері;
- салықтың төленуін бақылау;
- салықтық жазалау шаралары.
Осы элементтерге жеке-жеке тоқталатын болсақ:
Салық төлеуші (субъект) - салықты жәнс бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдерді төлеу жөніндегі заңды міндеті бар тұлға.
Қазақстанда салық толеушілер:
- резидент жоне резидент емес заңды түлғалар:
- Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары және
азаматтығы жоқ адамдар болып жіктеледі.
Салық объектісі - заң жүзінде негізделген салық салуға негіз болатын
табыс, мүлік, қызмет көрсету акшалай операциялар және т.б. көптеген
тауарлық-материалдық игіліктер.
Салық көзі — салық салынатын табыс. Салық салынатын табыс жылдық
жиынтық, табыс пен шегерімдердің айырмасы ретінде анықталады.
Салық ставкасы — бір өлшем бірлігіне алынатын салык мөлшері. Ставкалар
тұрақты немесе пайыз нысанында белгіленеді.
Пайыздық салық ставкасы прогрессивтік, рсгрессивтік және
пропорционалдык (тұрақты) болып бөлінеді.
Прорессивтік ставкалар салық салынатын табыстың, өсуіне сәйкес ұлғайып
отырады.
Пропорционалды ставкалар керісінше, салық салынатын табыстың мөлшеріне
байланыссыз тұрақты пайызбен тағайындалады.
Регрсссивті салық ставкасы - салық салынатын табыс мөлшерінің өсуіне
қарай салық ставкасының төмендеуі. Тұрақты салық ставкасы салык,
объектісінің көлемінен тәуелсіз бірыңғай сома түрінде белгіленеді.
Салық өлшем бірлігі — есептеу үшін берілген салық объектісінің өлшем
бірлігі.
Салық оклады — салық төлеушінің белгілі бір объектісінен төлейтін салық
сомасы.
Салық жеңілдіктері — заңға сәйкес салық төлеушіні біртіндеп немесе
салық төлеуден толық босату. Салық жеңілдіктеріне салықтан толық
босатылатын, салық салынбайтын минимум, шегерістер, салық ставкасын
төмендету, салық төлеу мерзімін ұзарту, т.б. жатады.
Салық төлеуші шегерімдерді жылдық жиынтық табыс алумен байланысты
шығыстарды растайтын құжаттары болған кезде жүргізеді.
Салықгы төлеу мерзімі - салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің
бюджетке төлену уақыты.
Салық төлеу тәртібі белгіленген мерзімде салықты төлеген кезде алдымен
бюджетке қандай салықтар төлеу керек екенін, яғнн төлеу кезіндегі белгілі
бір дәйектілікті белгілейді.
Салық төлеушілердің құқығы:
қолданылып жүрген салық жәнс бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер туралы, салық заңдарындағы өзгерістер туралы салық қызметі
органдарынан ақпарат алу:
- салық қатынастары мәселелері бойынша өз мүдделерін қорғау және оны
өзі, не өз өкілі арқылы білдіру;
- салық бақылауы нәтижелерін алу;
- салық бақылау нәтижелері бойынша салық жонс бюджетке төленетін басқа
да міндетті толемдерді есептеу мен төлеу жөнінде салық қызметі органдарына
түсіндірме табыс ету;
- жеке шотынан салық міндеттемелерінің орындалуы бойынша бюджетпен есеп
айырысудың жай-күйі туралы көшірме алу;
- Салық кодексінде және Қазақстан Республикасының басқа да заң актілерінде
белгіленген тәртіппен салықтық тексеру актілері бойынша хабарламаға және
салық қызметі органдары лауазымды адамдарының әрекетіне (әрекетсіздігіне)
шағым жасау;
- салық құпиясының сақталуын талап ету;
- салык. салуға катысы жоқ ақпарат пен құжаттарды табыс етпеу.
Салық төлеушінің міндеттері:
- салық міндсттемелерін дер ксзіндс жәнс толық көлемінде
орындау;
салық қызмсті органдарының аиықталган салық зандарын. бұзушылықтарды
жою туралы заңды талаптарын орындау, сондай-ақ. қызметтік міндеттерін
атқаруы кезіндегі занды қызмстіне кедсргі жасамау:
- нұсқама негізінде салық қызметі органдары лауазымды адамдарынын салық
салу объектісі және салық салумен байланысты объект болып табылатын мүлікті
тсксеруіне жол беру:
- салық есептілігі мен құжаттарды заңға сәйкес тәртіппсн табыс ету;
- сауда опсрацияларын жасаган немесе қызметтер көрсеткен кезде
тұтынушылармен ақшалай есеп айырысуды фискалдық жады бар бакылау-касса
машнналарын міндетті түрде-пайдалана және тұтынушының колына бақылау чегін
бере отырып жүргізу.
Салықты төлеуді бақылау — салык. зандарының орындалуын, мемлскетке
түсетін салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді есептеу дұрыстығын жәнс
олардың уақтылы төлену мәселелері бойынша заңды және жеке тұлғаларды
тексеру. Салықты толеуді басқаруды тек қана салық кызметі органдары жүзеге
асырады.
1.3. Қазақстан Республикасының салық жүйесі.
Шағын және орта бизнесті дамытудағы салықтың рөлі
Салық жүйесін мемлекет пен заңды және жеке тұлғалар арасындағы қаржы
қатынастары және осы катынасты анықтайтын салықтар, салық механизмі яғни,
салық салу әдістері мен тәсілдері, жолдары, салық заңдары мен салыққа
қатысты кесімдердің, салық қызметі органдарының жиынтығы кұрайды.
Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасаудың ең негізгі құралы
болуымен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып дамуына
және саяси әлеуметтік шаралардың толығымсн іскс асуына мүмкіндік туғызады.
Еліміздің салық жүйесінің дамуын төрт кезеңге бөліп қарастыруға болады.
- 1 кезең (1992-1995 жж.) — жаңа салық жүйесі базисінің, салық
кезеңінің өңделуі және іскс қосылуы;
- 2 кезец (1996-І998 жж.) - нарықтық экономика талаптарына сай келетін
салық жүйесін құруды аяқтау;
- 3 кезең (1998-2000 жж.) - барлық қағидалардың ескерілуі арқылы салық
жүйесіне өзгерістер мен толықтыруларды енгізу, салық жүйесіп одан әрі
жетілдіру.
- 4 кезең (2001-2002 жж.) - Жаңа Салық Кодексі іске
қосылды.
Қазакстан Республикасының 1991 жылдың 25 желтоқсанында қабылданған
Қазақстан Республикасындағы Салық жүйесі туралы Заң, тәуелсіз салық жүйесін
қүрудың ең алғашқы бастамасы болып табылды. Бұл еліміздің экономикасын
реформалаудағы күрделі жұмыстардың бірі болып саналады. Осы кезеңдерде елде
коптеген өзгерістер болды және экономиканың дамуына көптеген құбылыстар.
атап айтқанда меншіктің көптеген түрлерінің дамуы, шаруашылық жүргізуші
субъектілер мен мемлекет арасындағы қатынастардың құқықтық негізде
жүргізілуі жәнс т.б. қүбылыстар іскс аса бастады.
Осы Заң бойынша алғаш рет Қазақстан Республикасында 42 салық түрі
қызмет етті жәнс олар 3 топқа бөлінді: жалпы мемлекеттік салықтар — 10,
міндетті түрде төленетіні жергілікті салықтар мен алымдар —
II,жергілікті салықтар мен алымдардың 18 түрі.
Бүл салықтардың негізін табыс салығы, пайдаға салынатын салық, қосылған
құнға салынатын салық, акциз салығы,,жер салығы және т.б. салықтар құрады.
Алғашқы салық жүйесінің көптеген кемшіліктері де болды. Атап айтқанда,
басқа елдерге қарағанда біздің салық жүйеміздің жинақталған ғылыми жәнс
практикалык, тәжірибелерінің жеткіліксіздігі, салық түрлерінің көптігі,
халықаралық салық салу қағидаларының назардан тыс қалуы, айналымды
анықтаудың қиындығы, дәлелсіз берілгеи жеңілдіктердің көптігі, т.б. Осыдан
келіп еліміздің салық жүйесін реформалаудың қажеттігі туындады. Қазақстан
Үкіметі 1992 жылдың басында салык жүйесін кезеңді түрде реформалаудың
концепциясын қабылдады.
Аталмыш концепцияны іске асырудағы негізгі кезең болып Қазақстан
Республикасы Президентінің 24.04.95 ж қабылдаған "Салық және бюджегке
төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Заң күші бар Жарлығы табылады.
Ол 1995 ж. 1-ші шілдесінен бастап іске қосылды, нәтижесінде бұрын
қызмет еткен 42 салық түрінің орнына 11 салықтар мсн алымдар қызмет ететін
болды. Бұл Салық Заңдылығы бойынша еліміздің салық жүйесі нарықтық
қатынастар талабына біршама бейімделіп халықаралық тәжірибелерге мейлінше
жақындатылды. 1999 жылы салық жүйесі 5 рет күрделі өзгерістерге ұшырады.
Осыған орай 2000 жылы 1 каңтарынан бастап Қазақстан Республикасында 17
түрлі салықтар мен алымдар қызмет етті.
4-ші кезеңінде, яғни 2001 жылдың 12 маусымында Жаңа Салық Кодексі
қабылданып, 2002 ж. 1-ші қаңтарынан бастап іске қосылды. Салық Кодексіндс
Қазақстан Республикасында қолданылатын салықтар мен бюджеткс төленетін
басқа да міндетті төлемдер, атап айтқанда 9 салық, П алым, 9 төлем, 1
мемлекеттік баж, 4 кедендік алым белгіленген.
Жаңа Салық Кодсксі 2002 жылдың І-ші каңтарында Қазақстан
Рсспубликасында мынадай салықтыр енгізген
- корпорациялық табыс салығы;
- жеке табыс салығы;
- қосылған құн салығы;
- акциздер;
- жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мсн арнайы төлемдері;
- әлеуметтік салық;
- жер салығы;
- көлік құралдары салығы;
- мүлік салығы.
Алымдар:
- заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым;
- жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;
- жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді
мемлекеттік тіркегені үшін алым;
- радиоэлектрондық кұралдары және жиілігі жоғары кұрылғыларды
мемлекеттік тіркегені үшін алым;
- механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені
үшін алым;
- теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік
тіркегені үшін алым;
- азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым;
- дәрі-дәрмек кұралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым;
- автокөлік қүралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру
алымы;
- аукциондардан алынатын алым;
- елтаңбалық алым;
- жекелеген қызмет түрлерімен айналысу кұқығы үшін лицензиялық алым;
- телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожілік
спсктрін пайдалануға руқсат беру үшін алым.
Төлемақылар:
- жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы;
- жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы;
- қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы;
- жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы;
- орманды пайдаланғаны үшін төлемақы;
- ерекшс қорғалатын табиғи аймақтарды пайдаданғаны үшін төлемақы;
- радиожиілік спектрін пайдаланганы үшін төлемақы;
- кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы;
- сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін төлемақы;
Мемлекеттік баж
- мемлекеттік баж
Кеден төлемдері:
- кеден бажы;
- кеден алымдары;
- төлемақы;
- алымдар.
Қазақстан Республикасы салық жүйесін басқару К,азақстан Республикасы
Конституциясы бойынша Президентке, Парламентке, Үкіметке, Қаржы
Министрлігіне жүктеледі.
Салық қызметі органы Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігі Салық
Комитетінен және облыс Астана, Алматы қалалары, аудандар мен қалалар
бойынша салық комитеттерінен тұрады.
Уәкілетті мемлекеттік орган салық органдарына басшылық жасауды жүзегс
асырады.
Салық органдарының бірінші басшыларын қызметке уәкілетті мемлекеттік
органның бірінші басшысы тағайындайды.
Салық қызметі органдарының мынадай құқықтары бар:
- салық Кодексіне сәйкес кесімдік-құқыктық актілерді жасау жөне бекіту;
- өз өкілеттігі ауқымында салық міндеттемслерінің туындауы, атқарылуы
жәнс тоқтатылуына байланысты түсініктеме беру;
- салықтық бақылауды жүргізу;
- Қазақстан Республикасы заңнамасында бекітілген талаптарды сабақтай
отырып салық төлеушінің салық міндеттемесімен байланысты ақша
каражаттарының құжаттарын, бухгалтерлік кітаптарды, есептерді, сметаларды,
қолма-қол акцияны, бағалы қағаздарды, есеп айырысуларды, декларацияларды
жәпе өзге де құжаттарды тексеру;
- салық төлеушідеп есептелінген және төленген салық және бюджетке
төленетін баска да міндетті төлемдер туралы, жинақтаушы зейнетақы қорына
жасалатын міндетті зейнетақы жарналары туралы құжаттарды талап ету;
- салықтық тексеру барысында салық заңдылықтарын бұзушылықтарды
растайтын құжаттарды тәркілеу;
- Қазақстан Республикасы Үкіметі бекіткен тізбе бойынша салық
телеушіден электрондық құжаттарды алу;
- банктерден және банктік операпиялардың жекелеген түрлерін жүзеге
асыратын ұйымдардан салық төлсушінің банк шоттарының нөмірін, ондағы ақша
қозғалысы мен қалдық туралы мәліметтер алу, т.б.
Салық қызметі органдарының міндеттері.
- салық төлеушінің құқықтарын сақтау;
- мемлекет мүддесін қорғау;
- салық толсушілердің салық міндеттемелерін дұрыс орындауын және
жинақтаушы зейнетақы корына міндетті зейнетақы жарналарын толық әрі
уақтылы аударуын бақылау:
- салық төлеушілердің, салық салу объектілерінің және төленетін басқа
да міндетті төлемдердің есебін жүргізу;
- салық тексерулерін нұсқама бойынша жүргізу;
- салық қүпиясын сақтау;
- салық заңнамасын бұзған салык төлеушілерге әкімшілік шараларын
қолдану;
- мемлекет меншігіне айналған мүліктерді есепке алу, сақтау, бағалау,
өткізу және оны өткізуден түскен түсімнің бюджетке толық әрі уақтылы түсуін
бақылау т.б.
Салық салу ісін үйымдастыруда және іске асыруда негізгі жүмысты аудан
бойынша салық комитеттері жүргізеді десек артық болмайды.
Аудан бойынша салық комитеті мынадай бөлімдерден кұралған:
- салық төлеушілермен жүмыс істеу бөлімі;
- салық аудиті бөлімі;
- еріксіз өндіру бөлімі;
- қүқықтық қамтамасыз ету бөлімі;
- ұйымдастыру-бақылау бөлімі;
- ақпаратпен қамтамасыз ету және есеп белімі. Енді әрбір бөлімнің
негізгі кызметтерін қысқаша көрсетсек, ол төмендегідей:
Салық төлеушілермен жұмыс істеу бөлімінің негізгі қызметі:
- салық төлсушілердің есебін жүргізу;
- салық төлеушілерге тіркеу нөмірін беру;
- салық толеушілерге салық заңнамаларын түсіндіру;
- есеп құжаттарын, дскларацияларды қабылдау, олардьң дұрыс жасалғанын
камералдық тексеру;
- патент беру, т.б.
Салықгық аудит бөлімінің негізгі қызмсті:
- құжаттық тексерулер жүргізу;
- кәсіпорындардың жабылуына байланысты тексеру жүргізу;
- салық комитетіне түскен арыздарды, өтініштерді тсксеру;
- хронометраждык зерттеу жүргізу арқылы патент құнының дұрыстығын
тексеру т.б.;
Салықтарды еріксіз өндіру бөлімінің негізгі қызметі;
- салық төлеушілердің бюджетке төленбеген қарыздарын анықтау, талдау;
- салық төлеушінің есеп шотынан салықты әндіріп алу туралы үкім шығару;
- салықтан қарызы бар салық төлеушілердің банктегі шоттарын тексеру;
- салық төлеушілердің мүліктерін тәркілеу;
- аукцион үйымдастырып тәркіленген мүлікті сатып, бюджетке салықты
түсіру;
- жекелеген салық төлеушілерде фискалдық жады бар бақылау-касса
аппараттардың бар-жоғын, дұрыс жұмыс жасауын тексеру, т.б.
Құқықтық қамтамасыз ету бөлімінің нсгізіі қызмсті:
- салық комитетің Зандармен, нүсқаулықтармен, өзге де заңнамалық
кесімдермен қамтамасыз ету;
- соттарда, кұқық қорғау органдарында салық комитетінің мүддесін
қорғау, т.б.
Ұйымдастыру-бақылау қызметінің бөлімінің негізгі қызметі:
- Салық комитетінің іс жоспарын жасау жәнс оны іске асыру;
- 2-Н ессбін жинақтап, жасау;
- жоғарғы органдарға мәліметтер беру;
- мәліметтер алмасу, т.б.
Ақпаратпен қамтамасыз ету және есеп бөлімінің негізгі қызметі:
- бюджетке түскен салықтардың есебін жүргізу;
- салық төлсушілердің жеке шотын ашу және жүргізу;
- 1 -Н есебін жинақтап, жасау;
- болжама мәліметтердің орындалу есебін тұрақты жүргізу, т.б.
Шағын және орта бизнесті дамытудағы салықтың ролі
Қазақстанда кәсіпкерлік қозғалысын дамытуды жоне шағын бизнестің өсуін
қолдау мақсатында Қазақстан Республикасының Салық кодексінде шағын
кәсілкерлік субъектілеріне салық салу росімін оңайлатуға бағыттал-ған
бірқатар шараларды көздейді.
Жекелеген салықтарды есептеу мен төлеудің ерекше (оңайлатылған)
тәртібін колдануға, сондай-ақ олар бойынша салык есеп беруін беруге қатысты
"Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер ту-ралы"
Қазақстан Республикасы Кодексінің (Салық кодексі) негізгі ережелері "Арнайы
салық режимі" 15-бөлімінің "Жалпы ережелер" 63-ші және "Ша-ғын бизнес
субъектілері үшін арнайы салық режимі" 64-тарауларында біріктірілген.
Сонымен қатар, Салық кодексінід басқа да бөлімдерінде бюджетпен
уақтылы жөне толық көлемде есептесуге тырысатын шағын бизнес субъектілері
үшін қызығушылық тудыратын ережелер бар. Бүл басылым осындай салық
төлеушілерге көмек көрсетуге арналған. Мемлекеттік тіркеу және есепке қою
Жаңа бастаған кәсіпкерге косіпкерлік қызметін жүзеге асыру үшін тіркелу
қажет.
Шагын бизнес субъектілері - занды түлғаларды тіркеу Қазақстан Рес-
публикасьшың еділет органдарында жүзеге асырылады (Қазақстан Респуб-
ликасының Азаматтық кодексінің 42-бабындағы және Қазақстан Республи-касының
Салық кодексінің 398-400 баптарындағы үзінділерді қараңыз).
Занды түлғаны тіркеу үшін косіпкер тіркеуші органға өтініш береді жөне
қүрылтай күжаттары, сондай-ақ мемлекеттік тіркеу үшін алымды төлеуді
растайтын қүжат та қоса беріледі. Әділет органдарында шағын кәсіпкерлік
субъектілерін мемлекеттік тіркеу 3 жүмыс күні ішінде жүргізіледі.
Жеке кәсіпкерлерді міндетті мемлекеттік тіркеу егер ол жалдамалы
қызметкерлердің еңбегін пайдаланған және оның жылдық жиынтық кірісі
Қазақстан Республикасының заң актілерімен жеке түлғалар үшін белгіленген
жылдық жиынтық кірістің салык салынбайтын мөлшерінен асқан жағдайларда
көсіпкердің түратын жері бойынша салык, органында жүзеге асырылады. Салық
кәсіпкерлік туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 9~10-баптарынан
үзінділер).
Шаруа (фермер) қожалықтары, барлық санатгағы мүгецекгер, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының азаматгығын алғанға дейін занды түлға қүрмастан
косіпкерлік қызметімен айналысатын репатриаиттар (оралман-дар) алым
төлеуден босатьшады.
Алымды төлегеннен кейін кәсіпкерге белгіленген нысаңдағы өтінішті,
мемлекетгік тіркеу үшін алым туралы қүжатгы (түбіртек) салық органына беру
қажет. Көрсетілген күжаттар барлығының кезінде салық органы қүжат-тарды
беру күніне кәсіпкерді мемлекетгік тіркеуді жүргізеді.
Егер жеке кәсіпкер көрсеткен өтініште қызметті жүзеге асыру мерзімі
көрсетілмесе, мемлекеттік тіркеу туралы куәлік мерзімсіз беріледі.
Он жүмыс күнінің ішінде шағын кәсіпкерлік субъекгілер - занды түлга-лар
мемлекетгік тіркеуден өткеннен кейін салық органына қою және салық
төлеушінің тіркеу нөмірін алу (СТН) үшін салық органына жүгінуге міңцетгі.
Жеке кэсіпкерлер егер жоқ болса, СТН-да алуы тиіс. Бүл үшін олар салық
органына өтініш беруі қажет. Салық төлеушінщ өтінішті беруінен кейін екі
жүмыс күнінің ішінде салық органы оған СТН мен Салық төдеушінің куәлігін
береді (Қазақстан Республикасы Салық кодексінің 520-525-баптарынан
үзінділер).
Салық төлеушінің куәлігін альш және салық органында есепке түрып,
кәсіпкерге бюджетпен есеп айырысудың тәртібін таңцау қаасет. Салық заң-
намасына сойкес шағын бизнес субъектісіне жалпы белгіленген тәртілте немесе
арнайы салық режимі бойынша бюджетпен есеп айырысуды жүргізуге күқық
беріледі. Осы жинақта шағьш бизнес субъектілері үшін арнайы са-лық салу
режимі көрсетілген.
Арнайы салық режимініқ мәні
Арнайы салык режимі өлеуметтік және корпоративтік немесе жеке та-быс
салықтары (жадцамалы қызметкерлердің еңбекақысынан үсталатын та-быс
салығынан баска), сондай-ақ салык, жүктемесін кемітуге бағытгалған жеңілдік
ставкалары мен баска да тетіктер бойынша салық есеп беруін есеп-теу, төлеу
және берудің оңайлатылған төртібін көздейді.
Шагын бизнес субъектілері ушін арнайы салық режимін қолданудың
өлшемдері
"Шағьн кәсіпкерлікгі мемлекеттік қодцау туралы" Қазақстан Республи-
касының Заңына сәйкес заңды түлға қүрмай жеке түлғалар және қызметкерлердің
орташа жылдық саны 50 адамнан аспайтьш және алпыс мың еселік есептік
көрсеткіштен аспайтын бір жьш үшін орташа акгивтердің жалпы қүнымен (2001
жылы - 46,5 млн теңге) кәсіпкерлік қызметімен айна-лысатьш заңды түлғалар
шағын кәсіпкерлік субъектілері болып табьлады. Арнайы салық режимін қолдану
үшін Салық кодексінде "шағьш бизнес субъекгілері" термині пайдаланьшады,
оған сәйкес қызметтің кіріс, саны жоне түрлері бойынша шектеулер
белгіленеді.
Мысалы, "шағын бизнес субъектілері" түсінігіне мыналар түседі:
жеке кэсішсердің өзін қоса кызметкерлердің саны 15 адамнан аспайтын, ал
тоқсандык кірісі 4,5 млн теңгеден аспайтын жеке косіпкерлер (занды түлға
қүрмай кәсіпкерлік қызметімен айналысатын жеке түлғалар);
тоқсан үшін қызметкерлерінің саны 25 адамнан аспайтын, тоқсандық кірісі 9
млн теңгеден аспайтын занды түлғалар.
Бұдан басқа, қызметгің мынадай түрлерін жүзеге асыратын завды түлға-
лар мен жеке кәсіпкерлер арнайы салық режимін колдана алмайды:
1) акцизделген өнім шығару;
2) кеңестік, қаржы, бухгалтерлік қызмет көрсетулер;
3) мүнай өнімдерін сату;
4) шыны ьщысты сату;
5) жер қойнауын пайдалану;
6) мыналарды қоспағанда лицензияланатындар ("Лицензиялау туралы" Қазақстан
Республикасы Заңьшың 9-11-1-баптарьшан үзіндіні қараңыз):
6.1 медициналық, дәрігерлік және ветеринарлық;
6.2 тұрғын үй коммуналдық-түрмыстық объектілерді газдандыру бой-ынша
өндіріс, жөвдеу және қүрылыс жүмыстары;
6.3 күзет, өрт дабылы мен өртке қарсы автоматика қүралдарын жобалау,
монтаждау, орнату мен техникалық қызмет көрсету;
6.4 өртке қарсы техниканы, өртке қарсы қорғау жабдығы мен қүраддар-ды
шығару мен сату;
6.5 жолаушылар лифтерін монтаждау, жөндеу және кызмет көрсету;
6.6 дезинфекция, дезинсекция, дератизация қүралдары мен аспаптарын, сондай-
ақ оларды пайдаланумен байланысты жүмыстар мен қызмет көрсетудің түрлерін
дайындау, шығару, үқсату және көтерме сату;
6.7 жолаушылар мен автомобиль көлігімен жүктерді халыкаралық тасы-маддау;
6.8 дәрілік заттарды дайындау және сату;
6.9 қүрылыс материалдарын, бүйымдар мен конструкцияларды шығару бойынша
жобалық-іздестіру, сараптық, қүрылыс-монтаждық жүмыстар;
6.10 алкоголь өнімін бөлшек сату.
Басқаша айтқанда, кызметгіңлицензияланатынтүрлеріб.І- 6-Ю-тармақ-
шаларында көрсетілгендерді жүзеге асырушы түлғалар шағын бизнес
субъекгілері үшін арнайы салық режимін қолдана алады.
Мысалы, кәсіпкердің шагын дукені және тіскебасарымен бірге май қую
станциясы бар. Бул жагдайда, арнайы салық режимін қолдана алмайды, өйткені
осы режим мунай өнімдерін сатуга таралмайды.
Бұдан басқа, мыналар:
филиалдары, өкілдіктері бар завды түлғалар;
филиалдардың, өкіддіхтердің өздері;
занды тұлғалардың еншілес үйымдары мен тәуелді акционерлік қоғам-дар;
ртүрлі елді мекендердегі өзге оқшауланған қүрылымдык бөлімшелері бар салық
төлеушілер арнайы салык режимін қолдануға қүкьшы емес.
Мысалы, заңды тулга арнайы салық режимін қолданудың негізгі шартта-
рына (кіріс, қызметкерлердің саны мен қызмет турлері бойынша) сойкес
келеді, алайда онда филиал бар. Бул жагдайда, осы заңды тулга ліен оның
филиалы арнайы салық режимін қолдануга қуқылы емес.
Салық салу режимін таңдау құқығы.
Арнайы салық режимін немесе салық салудың жалпы белгіленген тортібін
таңцауды кәсіпкер ерікті негізде жүргізеді. Бүл ретте, шағын биз-нес
субъектісі бюджетпен есеп айырысудың бір нысанын ғана таңдауға қүқылы.
Арнайы салык режимі шегінде кэсіпкерлік қызметі нысанының көптүрлілігін
ескеріп шағын бизнес субъектісі үшін бюджетпен есеп айы-рысудың үш тосілі
үсынылады. Егер косіпкерлік қызметі мезеттік сипатта болса бір жолгы талон
негізінде. Егер кәсіпкерде шағын кіріс болса жене жеке косіпкер нысанында
өз қызметін жүзеге асырса, онда ол патент негізінде бюджетпен есеп
айырысуға қүқылы. Жалдамалы еңбекті тартумен бірге ортүрлі жоспарлы қызметі
бар косіпкер үшін оңайлатылған декларация негізіңде - бюджетпен есеп
айырысудьщ үшінші нысаны ұсыньшады.
Бюджетпен есеп айырысудың аталған нысандары шектерінде салык
салудың мүндай тетігі косіпкерлік қызметі дамуының әртүрлі деңгейін
ескеруге мүмкіндік береді, бүдан басқа салық сауаттылығы дағдысын
косіпкерге біртіндеп енгізеді, салмакты бизнеске біртіндеп көшуге мүмкіндік
береді.
Бір жолгы талон негізіндегі арнайы салық режимі
Бір жолғы талондар қызмет мезетгік, түрақты емес сипатгағы жеке түлға-
лар үшін көзделген. Мүндай кызмет деп бір жылда жалпы алғанда 90 күннен
астам емес жүзеге асырылатын қызмет түсініледі. Бұл ретте, жеке түлға жеке
көсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеуден босатылған.
Мысалы, жеке тулга бір жолеы талон негізінде газеттер мен журнал-дарды
сатумен айналысады. Бул ретте, бір жыл ішінде олар жалпы алганда 80 кунге
(мамырда 25 кунге, маусымда 30 кунге, шілдеде 15 кунге жэне тамызда 10
кунге) бір жолгы талондарды сатып алды. Осындай жолмен, онда енді он кунге
жыл соңына дейін бір жолгы талон бойынша жумыс істеуге мумкіндік бар.
Егер де жеке тұлға косіпкерлік қызметін жалгастыруга ниеттенсе жоне ол
бір жыл ішінде бір жолгы талон боііынша 90 кун жумыс істесе, онда оган
салык, органында жеке косіпкер ретінде мемлекеттік тіркеуден өту жоне
салык, салудың басқа режиміне көшу керек.
Бір жолғы талондар негізінде бюджетпен есеп айырысуды жүзеге асыра-тъш
жеке түлғалар да бақылау-кассалык аппараттарын колданудан босаты-лған жоне
оларға қойылатын жалғыз талап - қолдарында бір жолғы талон-Ігың бар болуы.
Бір жолғы талон кызмеггі жүзеге асыру басталғанға дейін алынады Бір жолғы
талондарды сатып алу жолымен бюджетке есеп айырысуды жүргізу рүксат
етілетін қызмет түрлерінің тізбесін Қазақстан Республика-сының Мемлекеттік
кіріс министрлігі белгілейді. Бір жолғы талондардың күнына қатысты болса,
онда мүндай қүқык, белгілі жердегі накты жағдай-дан шыға отырып талондардың
қүнын белгілеу кезінде бағдарланатын жергілікті өкілдік оргавдарына
(мослихаттарға) берілген.
Бір жолғы талон 1 күнге де, бірнеше күнге де алынады. Бүл ретте, бір жолғы
талон күны қызметті жүзеге асыру күндерінің санына көбей-тіледі.
Мысалы, бір кунге газеттер мен журналдарды сату бойынша қызметтің
турімен апналысуга бір жолгы талон қуны 40 теңге қурайды. 6 кун ішінде кун
сайын қызметтің осы турімен айналысуды болжайтын жеке тулеага бір жо-лгы
талон 240 теңгедегі соманы төлеу кезінде осы кезеңге беріледі, ягни 40
теңге х 6 кун = 240 теңге.
Патент негізіндегі арнайы салық режимі
Бизнесі тұрақты сипат алатын жеке кәсіпкерлер үшін бюджетпен есеп
айырысудың патенттік нысаны көзделген. Оны жалдамалы қызметкерлердің
еңбегін пайдаланбайтын және жылына 1 млн теңгеден астам емес кіріс алатын
жеке кәсіпкерлік нысанындағы қызметін жү-зеге асырушы жеке көсіпкерлер
пайдалана алады. Есеп айырысудың мүндай нысаны шағын айналымы бар жаңа
бастаған кәсіпкерлер үшін ыңғайлы.
Патент алу үшін кәсіпкерге кызметті жүзеге асыру орны бойынша са-лық
органына болжанатын кірісті көрсете отырып патент алуға өтініш және Жеке
косіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куолік, сондай-ак қызметтің
лицензияланатын түрін жүзеге асыру кезінде лицензияны беру қажет. Бүл
ретте, лицензияның қызмет ету мерзімінен аспайтын мерзімге патент беріледі.
Патент бойынша салықтар сомасы салық төлеушінің көрсетілген болжа-натын
кірісінен 3 процент мөлшерінде белгіленген. Басқаша айтқанда, са-лықтарды
косіпкер өзі болжататын кіріске біртүтас ставканы қолдану жо-лымен (3
процентке тең) қаңдай-да бір есеп айырысуларды жүзеге асыру-сыз есептейді.
Алъшған сома жеке табыс салығы мен әлеуметтік салықтар түрінде тең
үлестермен бюджетке көсіпкер төлеуі тиіс патент кұны болып табьшады. Салық
міндетгемелерш айқыіщаудың мұндай тетігі косіпкер үшін қиындық тудырмайды.
Патентті салык. органдары патент құны мен жинақтаушы зейнетақы
қорларына міндетті зейнетақы жарналарын бюджетке төлеуді растайтын
құжатгарды салык төлеуші бергеннен кейін береді.
Нақты алынған кіріске байланысты үлғаю жағына да, кему жағына да патент
қүнын қайта есептеуді жүргізуге мүмківдік беретін норманың Са-лық
кодексінде көзделгеніне Сіздің назарыңызды аударамыз.
Көрсетілген кірістен нақты кірістің асуы кезінде салық төлеушіге асу
сомасьш 5 жүмыс күні ішінде көрсетуі және осы сомадан салықтарды төлеуді
жүргізуі қажет.
Егер патентті алу кезінде көрсетілген кірістен нақты кіріс төмен
болған жағдайда, онда артық төленген соманы қайтару салық органы жүргізген
хронометраждық зерттеу өткізуден кейін салық төлеушінің өтініші негізінде
жүргізіледі.
Патентті жеке кәсіпкердің ниеті бойынша салык органы бір айға да, бірнеше
айға да, бірақ бір жылдан астам мерзімге беруі мүмкін.
Сондай-ақ осы режимде норма енгізілгеніне салық төлеушінің назар аударғанын
қалар едік, оған сәйкес кәсіпкерлік қызметін уақытша тоқтату жағдайында
патент негізіндегі бюджетаен есеп айырысуды жүзеге асыра-тын кэсіпкерге
кәсіпкерлік қызметін уақытша тоқтата түру туралы өтініш қызметті жүзеге
асыру орны бойынша салық органына беру қажет белгіленген тэртіпте бюджетпен
есеп айырысуды осы салық төлеуші жүргізеді деп санауға қүқық береді. Жеке
кәсіпкерге қызметін жүзеге асыру үшін жалдамалы қызметкерлерді тарту
кезінде немесе кірісінің 1 млн теңгеден асуы кезінде оңайлатылған
декларация негізінде арнайы салық режиміне немесе салық салудың жалпы
белгіленген тәртібіне көшу кажет.
Шағын бизнес субъектілері үшін бюджетпен есеп айырысудың негізгі
нысаны оңайлатылтан декларация негізіндегі арнайы салық режимі болып
табылады. Бүл нысан жалдамалы қызметкерлердің еңбегін пайдаланатын
кесілкерлерге арналған.
Салық төлеушіге салық салудың осы режиміне көшу үшін тоқсан баста-
лғанға дейін белгіленген нысандағы өтінішті қызметті жүзеге асыру орны
бойынша салық органына беру қажет. Кәсіпкердің өртүрлі аумақтық-әкімшілік
бірліктердегі қызметін жүзеге асыруы кезінде оған өтініш беру үшін салық
органын өз бетінше айқындау құқығы беріледі.
Осы режим мыналармен ерекшеленеді:
біріншіден - салық міндеттемелерін есептеу нақты алынған кіріс бойын-ша
токсанның аяқталуы негізінде жүргізіледі;
екіншіден - оңайлатылған декларация негізінде есептелетін салықтар шы-
ғыстарды ескерусіз бірыңғай ставка бойынша есептеледі. Яғни, Корпоративтік
немесе жеке табыс және әлеуметгік салықтарды есетеу үшін шығыстар есебін
жүргізудің қажеті жоқ.
Қосылған қүн салығы шегеріміне тоқсан үшін жалпы алынған кіріске
салықтарды есептеу кезінде күрделі-прогрессивтік ставкалардьщ шәкілі қол-
даньшады: үш дәрежелі - жеке кәсіпкерлер үшін және бес дәрежелі - занды
тұлғалар үшін
Жеке кәсіпкердің кірістері мен жаддамалы қызметкерлерінің саны өскен
кезде ставкалардың үшінші дәрежелі шәкілінде (тоқсандык кіріс 3 млн-нан
астам 4,5 млн теңге бойынша) занды түлға ретівде оны кдйта тіркеуді ынта-
ландыру мақсатыңца жеке кәсіпкермен салыстыру бойынша занды түлғала-рға
төменгі салық салу көзделеді.
Ставкалар шәкілі бойынша салыктар сомасьш айқындаудан кейін са-лықтар
сомасынан 1,5 % мөлшерінде жүмыс істейтін қызметкерлердін са-нына
қарамастан кему жағына есептелген соманы түзету жүргізіледі. Бүл ретте,
түзету егер есепті тоқсан қорытындысы бойынша жалдамалы қызметкерлердің
орташа еңбекақысы Қазақстан Республикасының заңда-рымен белгіленген (2003
жьшы АЕА 3484 теңге күрады, сәйкесінше АЕА-ның үш еселік ең аз мөлшері
10452 теңге (3484 теңге х 3)) айлык еңбекақы-ның (АЕА )ең аз мөлшерінен ұш
есе азын қүраған жағдайда ғана жүргізіледі
1.4. Салық – бюдежтің негізгі кіріс көзі. . Мемлекеттің әлеуметтік –
экономикалық дамуындағы бюджеттің алатын орны және жергілікті бюджеттердің
қалыптасуының ерекшелігі
Мемлекеттік органдардың өздерінің функцияларын орындауы үшін
басқарудың барлық деңгейлерінде тиісті қаржы базасы болуы
тиіс. Осы мақсатпен әр елде аймақтардың шаруашылығын, әлеуметтік
сферасын, әрбір әкімшілік- аумақтық бірліктерді абаттандыруды, заң шығарушы
билікті, басқару аппаратын ұстауды және басқа шараларды қаржыландыру үшін
олардың ақша ресурстарын жұмылдыруды қамтамасыз ететін бюджеттер
тармақтарының желісі құрылады. Бюджеттердің жекелеген түрлерінің кірістері
мен шығыстарын қалыптастыру, оларды теңдестіру процесінде заңмен реттеліп
отыратын белгілі бір қаржылық өзара қарым қатынастар пайда болады. Осы
элементтердің барлығы – бюджет жүйесін ұйымдастыру мен құрудың қағидаттары,
оның буындарының өз-ара қатынастары мен байланысының ұйымдық нысандары
бюджет құрылысын құрайды.
Бюджет құрылысында басты орынды бюджет жүйесі алады, ол экономикалық
қатынастарға және құқықтық нормаларға негізделген түрлі деңгейлердегі
бюджеттердің жиынтығын білдіреді. [20]
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі бюджет құрылымының унитарлық
типімен анықталады, өйткені Қазақстан федералдық емес, басқарудың
Президенттік нысаны және сайланатын Парламенті бар унитарлық мемлекет.
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі экономикалық қатынастарға және
тиісті құқықтық нормаларға негізделген әр-түрлі деңгейдегі бюджеттерді
қамтиды.
Жергілікті қаржыда билік пен басқарудың жергілікті органдарының сан
қырлы қызметінің қаржы базасы болып табылатын жергілікті бюджеттерге
маңызды рөл беріледі.
Жергілікті бюджет – бұл ұлттық табысты аумақтық тұрғыда қайта бөлуге
мүмкіндік жасайтын және билік пен басқарудың жергілікті органдарының қаржы
базасын жасауды қатамасыз ететін экономикалық қатынастардың жиынтығы. [21]
Жергілікті бюджеттерді қалыптастыру мен пайдалану өндіріс пен айырбасқа
қатысушылар арасындағы, атап айтқанда: кәсіпорындар мен мемлекет арасындағы
макроэкономиканың өндірістік және өндірістік емес салаларының
кәсіпорындары, ұйымдары мен мекемелері арасындағы, бюджет жүйесінің
буындары арасындағы, мемлекет пен халық арасындағы қоғамдық өнім құнының
қозғалысын білдіреді.
Жергілікті бюджеттердің экономикалық мәні олардың мынадай арналымында
көрінеді:
-билік пен басқарудың жергілікті органдарының ақша қорларын
қалыптастыру;
-бұл қорларды жергілікті деңгейдегі инфрақұрылым салалары мен халықтың
арасында қайта бөлу.
Жергілікті бюджетті өңдеу бюджетті жоспарлауға өкілетті
органдармен бекітілген бюджеттің жіктелуіне сәйкес бюджеттік жоспарлау
бірлігі негізінде жүзеге асырылады. Қаржы жылына бекітілген жергілікті
бюджеттердің тапшылық көлемі мен тапшылықты қаржыландыру көлемінің
сәйкес келмеуіне жергілікті өкілетті және отқарушы органдар жауапкершілікте
болады.
Мемлекеттік бюджет - бұл белгілі бір мерзімде және заң түрінде
бекітілген мемлекеттік кірістер мен шығыстарды көресететін елдің негізгі
қаржылық құжаты. Мемлекетгік бюджетте еледің барлық каржылық опреациялары
орын . алған : шығыстар, кІрістердің әртүрі, мемлекетгік карыздар.
Бюджет кірістері салықтық және салықтық емес түсімдер есебінен
күрылады. Бюджеттің шығыс бөлігіне: қорғаныс шығыны, мемаппаратты ұстап
тұру, жалпы Қаржыландыру, мемлекеттік карыз бойынша проценттерді төлеу
кіреді.
Соңғы жылдары көптеген еледердің тәжірибелер мемлекетгік бюджетген
басқа көптеген әртүрлі әлеуметгік және бюджеттен тыс қорлар пайда болды.
Қазақстанда зейнетақы, сақтандыру қорларнан басқа ҚР 2015 жылға дейін
индустриялды инновациялық даму стратегияны іске асыру үшін инвестициялық
кор, инновациялык кор, Қазақстан даму банкі құрылды. Мемлекеттік бюджеттін
манызды функциялы:
1.Қаржылық ресурстарды мемлкеттік органдардың қолында аймақтар, салалар
және халық топтары арасында бөлу және қайта бөлу.
2. Мемлкеттің үкімет қызметін іске асырушы , болып саналатын мемлкеттік
үкІмет инсіитуттарын ұстап тұру.
3. Маңызды басым бағыттар бойынша экономикалық өсуді қамтамасыз ету.
4. Халықтын кедей бөлігін, зейнеткерлердІ әлеуметгік қорғау.
ҚР бюджетгік жүйесі екі денгейден бюджеттердің жиынтығынан тұрады:
республикалықжәне жергілікті. Бұл бюджеттер салыстырмалы түрде жеке кызмет
атқарады және әркайсысы заңмен анықталған кІріс негІздері мен қаржыларды
шығынды бағытгары бар, Республикалық бюджет толығымен барлық ұлтгық
экономика қатысты қаржы шығындарды анықтайды: қорғаныс шығындары, баскару,
ғылым, космос, Аймақтық (облыстык) бюджет әлеуметтік сфераны бірінші
кезекте анықтайды, себебІ, әлеуметгік мәселелер аймақтарда шоғырланған.
Ұйымдастыру-құқьіқтық норма мен салық салуды басқару әдістер жинағы
салықтық механизмді құрайды. Салықтық жүйенің негізгі элементтері болып
салық түрлері мен оларды есептеу принциптері -салықтық ставка мен салықтық
база табылады.
Салықтық ставка - бұл салық түрІнде бюджетке аударылуы тиіс пайданың
белгілі бір үлесі. Негізінен салық ставкілері пайда соммасына процент
түрінде бекітіледі. Салықтық ставкілер заңмен әрбір табыс категориялары
үшін үзақ мерзімге анықталады. Салықтық база - бұл салық салуға жататын
табыстың жалпы соммасы, яғни салық ставкасы қолданылатын табыс соммасы.
Салыктық база мөлшері пайдадан алынуға заңмен рүқсат етілген алымдарда
байланысты езгеріп отырады. Салыктар тікелей және жанама, мемлекеттік және
аймақтық болады. Тікелей салық тікелей табыстан немесе накты занды немесе
жеке түлғанын мүлігінен үсталады. Жанама салықтар - бұл тауар немесе кызмет
бағасына қосымша түріндегі салык, яғни оны өндіруші емес, түтынушы төлейді,
оларға ҚҚС акциз, кедендік төлем жатады.
Мемлекеттік салық - бұл заң актілерімен бекітілген, мемлекеттік
бюджетке түсетІн салық түрлері. Оған кәсіпорындар мен үйьшың пайдасына
салық, ҚҚС, хабыс салығы жатады. Аймақтық сальщқа - аймақтық бюджетке
бІріктірілген салықтар жатады. Бүл кәсіпорын мүлігіне, табиғи ресурстарды
игергені үшін салаықта.
Мемлекеттік салық жүйесін экономикаға әсер етуде әртүрлі кұралдарды
қолданады. Олардың маңыздысы болып салықтық жеңілдіктер табылады. Олар
төмендегі түрлерге бөлінеді.
А) кейбір кәсіпорын үшін салық салу ставкілерін төмендету;
Б) салықтык несиелер;
В) салық төлеуді кейінге қалдыру немесе одан толық босату;
Г) жылдамдатылған аммортизация, яғни ескірген капиталды жылдамдатып
орнына келтіру.
2. Салықтар ставкасын манипурлау - дамыған елдердің салықтық
саясатының міндетті элементі. Әртүрлі салыктық шаралардын қарама-қарсы
салдарлары болуы мүмкін. Бір жағынан олар ҒГП және құрылымлдық
ілгерлеушІлікті ынталандырса, екІншІ жағынан мембюджет үлкен қаржыны
толығымен игере алмайды.
3. Мемлекет өзІнін реттеуші қызметгері үшін салыктармен
қатар қаржыландыру көзерІ ретінде үкіметтік займдар мен ақшалай эмиссияны
пайдаланады. Мүндай қаржыландыру көзі мемлекетгік карыз есебІнен немесе
тапшылық қаржыландыру деп аталады. Ол барлық елдердің үкіметімен кен
қолданылады. Мемлекеттік қарыз жеке түлғалар мен институттардан, сондай ақ
шет еддің мемлекеттік несиелері есебінен акша қаражатын қарызға алу жолымен
мемлекеттің қосымша ресурстарын қалыптастыру үшін ұлттық байлықтың бір
бөлігін және ЖҰӨ қайта бөлумен байланысты.
Мемлекеттік карыз негізгі екі формада болады - мемлекеттік бағалы
қағаздар және бухалтерлік есептік шоттағы жазбалар. Бағалы кағаздар нарықта
еркін қозғала алады.
Мемлекеттік қарыздың негізгі қызметі - мемлекетгік реттеудін кұралы
болуы. Ол екі міндетті шешеді - мемлекеттік қажеттілік үшін қаржы
ресурстарын алу және онын көмегімен экономикалық тұрақгылықты қамтамасыз
ету мен экономикалық өсуді ынталандыру.
Әлемдік тәжірибеде салық потенциалы түсінігі елдің барлық
териториясына қатысты біріңғай салық салу шарттарын қолдана отырып
тұрғындардан үкімет органдары арқылы жиналған потенциалды бюджет
кірісі ретінде түсіну қабылданған. Салық потенциалы келер
жылдың болжамданған бюджет түсімдерінің көлемін бағалау
еместігін ажырата білу керек. Салықтық потенциал көрсеткіштері
салықтан алып тастау мақсатында немесе бір територияның салық
ауырпалығының белгілі бір деңгейін қамтамасыз етуге еш
қолданылмайды. Бұл мәселелер тіптен басқа әдістермен және басқа
құралдармен реттеледі. Сөйте тұра салықтық потенциалдардың
көрсеткіштерін есептеу барысындағы алынған ақпараттар және де сол
салықтың потенциалдық жекеленген бөліктері салық салу және
салықтық болжамдау мақсаты үшін өте пайдалы болуы мүмкін.
Салықтық потенциал термині аймақтық салық салынатын ресурстар
санының максималды мүмкіндіктерін түсіндіреді. Салық потенциалының
мінездемесі болып аймақтық салық базасын суреттейтін экономикалық
кірістер сияқты былайша айтқандағы салық жүйесі көмегімен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. НАРЫҚ ЭКОНОМИКАСЫ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУЫ
1. Қазақстан Республикасының салықтарының маңызы мен атқаратын
қызметі.
1.2. Қазақстан Республикасындағы салық және салық салу механизмі.
1.3. Қазақстан Республикасының салық жүйесі. Шағын және орта бизнесті
дамытудағы салықтың рөлі
1.4. Салық – бюдежтің негізгі кіріс көзі.
1. ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША БЮДЖЕТТІҢ ОРЫНДАЛУЫН РЕТРОСПЕКТИВАЛЫҚ ТАЛДАУ.
1. Облыстың әлеуметтік – экономикалық жағдайын талдау
2. Жамбыл облысы бойынша жалпы бюджет түсімдерін зерттеу
3. Бюджет түсімдерін құрылымдық зерттеу және болжам соммаларының
орындалуын талдау
3. ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША БЮДЖЕТ ТҮСІМДЕРІН АРТТЫРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ.
3.1 Экономиканы салық заңдылықтарын қолдана отырып
реттеу
3.2 Облыстық бюджет түсімдерін тренд және тенденция әдістері арқылы
болжамдау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Соңғы жылдардағы оқиғалар экономиканы нарықтық қатынастар негізінде
түбегейлі қайта өзгерту кең ауқымды экономикалық іркілістермен және
дағдарыстармен ұласатынын және қоғам тарапынан көп күш-жігер жұмсауды қажет
ететінін көрсетті. Өтпелі кезеңде әртүрлі асығыс, жеткілікті дәрежеде
негізделмеген шаралардың жүзеге асырылуы қауіпті теріс зардаптарға сөзсіз
әкелеп соғады мұны нарықтық даму жолына түскен елдердің тәжрибесі айқын
дәлелдейді. Өткен жылдардың қорытындылары оптилистік тұжырымдар жасау үшін
негіз бермейді. Кезенде жарияланған негіздер жасау мен бағыттар тым қарама-
қайшы жүзеге асырылуда, қат-қабат әлеуметтік-экономикалық дағдарыстың орын
алып отырғаны айқын. Мұның өзі экономикалық реформа мәнінің, әлеуметтік-
экономикалық реформалардың объективті мүмкіндіктері мен шектерінің өз
кезеңдерінің дұрыс анықталмауына байланысты. Сөз бен істің арасында
алшақтық көп болды.
Қазіргі жағдайда қандай мемлекеттің экономикалық құрылымын
зерделеу оның қаржы жүйесін талдаусыз мүмкін емес. Бұл жұйе қаржы
қатынастары жиынтығынан және оны реттейтін институттардан тұрады.
Қаржы қатынастары кез келген қоғамдық жүйеде орын алатын жалпы экономикалық
қатынастардың құрамды бөлігі. Мемлекет қаржы жүйесі арқылы саяси,
экономикалық және әлеуметтік салалардың алуан түрлі қызметтеріне
қажетті қаражаттарды жинақтап, пайдаланады.
Салық проблемасы ең бір күрделі және қарама қайшы проблеманың бірі.
Бүгінгі күні салық төлеушіні толық әлеуметтік және заңды құқықтарын
қорғайтын салық жүйесі енгізілді деп айта қою қиын.
Халық шаруашылығы тиімді жүзеге асуы салық салу жүйесінінің қаншалықты
дұрыс қүрылуына байланысты.
Нарықтық қатынастарға өту жағдайында салық жүйесі экономикалық
реттеушілердің ең маңыздысы жэне экономиканы мемлекеттік реттеу
механизмінің қаржы-несиелік негізі болып табылады.
Қазіргі кезде салық салу жүйесін қүрудың негізгі бағыттары нақты
белгіленген. Мемлекетіміздің әлеуметтік - экономикалық жағдайы осы
бағыттарды тиімді жүзеге асыруға байланысты.
Бұның барлығы қоғамның басты мәселесі - қоғамның экономикалық, соның
ішінде салықтық әлуетінің дамуын қамтамасыз ету мәселесін шешу үшін қажет.
Мемлекетіміздің егемендік алып, экономикалық даму жолындағы 10 жыл
ішінде көптеген қиындықтарды өткердік. Бұл - бірыңғай экономикалық
кеңістіктің субъекттері арасындағы байланыстың үзілу себебінен және халық
шаруашылығы жүйесіндегі өзгерулердің нәтижесі - экономикалық дағдарыстың
себебінен болып отыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – Нарық экономикасы жағдайында салықтардың
рлін анықтап, уақытылы төленуінің маңыздылығын айқындау. Жамбыл облысы
бойынша салық түсімдерін зерттеу.
Дипломдық жұмысты орындау кезінде Қазақстан Республикасының нормативтік
– заңдық актілері, ғылыми әдістемелік және нормативтік материалдар, Жамбыл
облысы Жамбыл ауданының қаржы бөлімі мен салық комитетінің мәліметтері,
бюджеттік қорларды басқаруға және де жергілікті бюджеттің орындалуын
жетілдіру жолдары бойынша отандық және шетелдік тәжірибелік оқулықтарды
қолдандым.
Жүргізілген зерттеулер мен талдаулар негізінде салықтардың уақытылы
төленуін қалыптастыруды жетілдіруге олардың тиімділігін жоғарлатуға, жұмыс
істеу әдістерін жақсартуға бірқатар іс- шаралар жиынтығы мен ұсыныстар
өңделді.
1.Нарық экономикасы жағдайында салық жүйесінің мәні және оның дамуы
1.1.Салықтардың маңызы мен атқаратын қызметі
Салықтар – кез келген өркениеттімемлекетті мемлекеттің негізі табыс
көзі.
Салықты төлеу мемлекеттік жауакершілік шараларымен қамсыздандырылған.
Егер салықты төлеу процесінде ақша алу мәжбүрлі сипатқа ие болса
төлеушінің өзінің салықтық міндеттерін орындамағанына жатады.
Бұл орайда, құқық бұзу сиапатына байланысты құқық бұзушыны жазаға
тартудың көптеген шаралары қолданылады және қылмыстық-құқықтық сипаттарды
да қамтиды.
Құқық бұзған салық төлеушіне қолданылатын жазалар туралы айтқанда,
теориялық сұрақ туындайды, мұндай жауапкершілік негізінде не жатыр: салық
зағңын бұзу, оның салдарынан салық төлеушінің құқық бұзушы ретінде көрінуі,
немесе салық міндетін орындамау. Қойылған мәселенің маңыздылығына
қарамастан, ол теоиялық та тәжірибелік те мәнге ие. Құқық бұзылған кезде
тұлғаны заң бұзушы ретінде жазалай отырып, мемлекет жазалаушы орган ретінде
көрінеді.
1. Салық оның төленуі үшін мемлекеттік бақылау әрекеті тән.
Салық төлеушінің әрекеттеріне бақылау әрқашан мемлекеттік бақылау
сипатына ие. Мұнда салық бақылауын жүзеге асыруға өкілетті мемлекеттік
органдарға тексерушілік өкілеттіліктер берілген, олар салық төлеушінің
барлық құжаттары, ақпараттары тексереді, тіпті кәсіпкердің комерциялық
құпиясын да қарай алады, бұлардың бәрін ашып көөрсету салық төлеушінің
міндеті болып табылады. Осылайша, салықтық бақылау – бұл әрқашанда,
салықтың сиапттық белгісі болып табылатын мемлекеттік бақылау.
1.2. Қазақстан Республикасындағы салық және салық салу механизмі
Нарықтық экомомиканың қалыптасу кезеңінде салық салу саясатының негізгі
бағыты - салық жүйесін құру жәнс оның тиімді қызмет етуіне мүмкіншілік
беретін салық механизмін іске асыру.
Салық салудың әдістері мен жолдары, салык салудын негізгі қағидалары,
салық салуды үйымдастыру салық механизміне жатады.
Қандай да бір механизмінің құрамында бірнеше тетіктер мен элементтер
болады. Сол сияқты салық механизмі дс белгілі бір салық элементтерінен
тұрады. Салық салу элементтері мыналар:
- субъект;
- объект;
- салық көзі;
- салық ставкасы;
- салық өлшем бірлігі;
- салық оклады;
- салық жеңілдіктері;
- салық төлеу мерзімі мен тәртібі;
- салык, төлеушінің және салық қызметі органдарының құқықтары мен
міндеттері;
- салықтың төленуін бақылау;
- салықтық жазалау шаралары.
Осы элементтерге жеке-жеке тоқталатын болсақ:
Салық төлеуші (субъект) - салықты жәнс бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдерді төлеу жөніндегі заңды міндеті бар тұлға.
Қазақстанда салық толеушілер:
- резидент жоне резидент емес заңды түлғалар:
- Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары және
азаматтығы жоқ адамдар болып жіктеледі.
Салық объектісі - заң жүзінде негізделген салық салуға негіз болатын
табыс, мүлік, қызмет көрсету акшалай операциялар және т.б. көптеген
тауарлық-материалдық игіліктер.
Салық көзі — салық салынатын табыс. Салық салынатын табыс жылдық
жиынтық, табыс пен шегерімдердің айырмасы ретінде анықталады.
Салық ставкасы — бір өлшем бірлігіне алынатын салык мөлшері. Ставкалар
тұрақты немесе пайыз нысанында белгіленеді.
Пайыздық салық ставкасы прогрессивтік, рсгрессивтік және
пропорционалдык (тұрақты) болып бөлінеді.
Прорессивтік ставкалар салық салынатын табыстың, өсуіне сәйкес ұлғайып
отырады.
Пропорционалды ставкалар керісінше, салық салынатын табыстың мөлшеріне
байланыссыз тұрақты пайызбен тағайындалады.
Регрсссивті салық ставкасы - салық салынатын табыс мөлшерінің өсуіне
қарай салық ставкасының төмендеуі. Тұрақты салық ставкасы салык,
объектісінің көлемінен тәуелсіз бірыңғай сома түрінде белгіленеді.
Салық өлшем бірлігі — есептеу үшін берілген салық объектісінің өлшем
бірлігі.
Салық оклады — салық төлеушінің белгілі бір объектісінен төлейтін салық
сомасы.
Салық жеңілдіктері — заңға сәйкес салық төлеушіні біртіндеп немесе
салық төлеуден толық босату. Салық жеңілдіктеріне салықтан толық
босатылатын, салық салынбайтын минимум, шегерістер, салық ставкасын
төмендету, салық төлеу мерзімін ұзарту, т.б. жатады.
Салық төлеуші шегерімдерді жылдық жиынтық табыс алумен байланысты
шығыстарды растайтын құжаттары болған кезде жүргізеді.
Салықгы төлеу мерзімі - салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің
бюджетке төлену уақыты.
Салық төлеу тәртібі белгіленген мерзімде салықты төлеген кезде алдымен
бюджетке қандай салықтар төлеу керек екенін, яғнн төлеу кезіндегі белгілі
бір дәйектілікті белгілейді.
Салық төлеушілердің құқығы:
қолданылып жүрген салық жәнс бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер туралы, салық заңдарындағы өзгерістер туралы салық қызметі
органдарынан ақпарат алу:
- салық қатынастары мәселелері бойынша өз мүдделерін қорғау және оны
өзі, не өз өкілі арқылы білдіру;
- салық бақылауы нәтижелерін алу;
- салық бақылау нәтижелері бойынша салық жонс бюджетке төленетін басқа
да міндетті толемдерді есептеу мен төлеу жөнінде салық қызметі органдарына
түсіндірме табыс ету;
- жеке шотынан салық міндеттемелерінің орындалуы бойынша бюджетпен есеп
айырысудың жай-күйі туралы көшірме алу;
- Салық кодексінде және Қазақстан Республикасының басқа да заң актілерінде
белгіленген тәртіппен салықтық тексеру актілері бойынша хабарламаға және
салық қызметі органдары лауазымды адамдарының әрекетіне (әрекетсіздігіне)
шағым жасау;
- салық құпиясының сақталуын талап ету;
- салык. салуға катысы жоқ ақпарат пен құжаттарды табыс етпеу.
Салық төлеушінің міндеттері:
- салық міндсттемелерін дер ксзіндс жәнс толық көлемінде
орындау;
салық қызмсті органдарының аиықталган салық зандарын. бұзушылықтарды
жою туралы заңды талаптарын орындау, сондай-ақ. қызметтік міндеттерін
атқаруы кезіндегі занды қызмстіне кедсргі жасамау:
- нұсқама негізінде салық қызметі органдары лауазымды адамдарынын салық
салу объектісі және салық салумен байланысты объект болып табылатын мүлікті
тсксеруіне жол беру:
- салық есептілігі мен құжаттарды заңға сәйкес тәртіппсн табыс ету;
- сауда опсрацияларын жасаган немесе қызметтер көрсеткен кезде
тұтынушылармен ақшалай есеп айырысуды фискалдық жады бар бакылау-касса
машнналарын міндетті түрде-пайдалана және тұтынушының колына бақылау чегін
бере отырып жүргізу.
Салықты төлеуді бақылау — салык. зандарының орындалуын, мемлскетке
түсетін салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді есептеу дұрыстығын жәнс
олардың уақтылы төлену мәселелері бойынша заңды және жеке тұлғаларды
тексеру. Салықты толеуді басқаруды тек қана салық кызметі органдары жүзеге
асырады.
1.3. Қазақстан Республикасының салық жүйесі.
Шағын және орта бизнесті дамытудағы салықтың рөлі
Салық жүйесін мемлекет пен заңды және жеке тұлғалар арасындағы қаржы
қатынастары және осы катынасты анықтайтын салықтар, салық механизмі яғни,
салық салу әдістері мен тәсілдері, жолдары, салық заңдары мен салыққа
қатысты кесімдердің, салық қызметі органдарының жиынтығы кұрайды.
Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасаудың ең негізгі құралы
болуымен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып дамуына
және саяси әлеуметтік шаралардың толығымсн іскс асуына мүмкіндік туғызады.
Еліміздің салық жүйесінің дамуын төрт кезеңге бөліп қарастыруға болады.
- 1 кезең (1992-1995 жж.) — жаңа салық жүйесі базисінің, салық
кезеңінің өңделуі және іскс қосылуы;
- 2 кезец (1996-І998 жж.) - нарықтық экономика талаптарына сай келетін
салық жүйесін құруды аяқтау;
- 3 кезең (1998-2000 жж.) - барлық қағидалардың ескерілуі арқылы салық
жүйесіне өзгерістер мен толықтыруларды енгізу, салық жүйесіп одан әрі
жетілдіру.
- 4 кезең (2001-2002 жж.) - Жаңа Салық Кодексі іске
қосылды.
Қазакстан Республикасының 1991 жылдың 25 желтоқсанында қабылданған
Қазақстан Республикасындағы Салық жүйесі туралы Заң, тәуелсіз салық жүйесін
қүрудың ең алғашқы бастамасы болып табылды. Бұл еліміздің экономикасын
реформалаудағы күрделі жұмыстардың бірі болып саналады. Осы кезеңдерде елде
коптеген өзгерістер болды және экономиканың дамуына көптеген құбылыстар.
атап айтқанда меншіктің көптеген түрлерінің дамуы, шаруашылық жүргізуші
субъектілер мен мемлекет арасындағы қатынастардың құқықтық негізде
жүргізілуі жәнс т.б. қүбылыстар іскс аса бастады.
Осы Заң бойынша алғаш рет Қазақстан Республикасында 42 салық түрі
қызмет етті жәнс олар 3 топқа бөлінді: жалпы мемлекеттік салықтар — 10,
міндетті түрде төленетіні жергілікті салықтар мен алымдар —
II,жергілікті салықтар мен алымдардың 18 түрі.
Бүл салықтардың негізін табыс салығы, пайдаға салынатын салық, қосылған
құнға салынатын салық, акциз салығы,,жер салығы және т.б. салықтар құрады.
Алғашқы салық жүйесінің көптеген кемшіліктері де болды. Атап айтқанда,
басқа елдерге қарағанда біздің салық жүйеміздің жинақталған ғылыми жәнс
практикалык, тәжірибелерінің жеткіліксіздігі, салық түрлерінің көптігі,
халықаралық салық салу қағидаларының назардан тыс қалуы, айналымды
анықтаудың қиындығы, дәлелсіз берілгеи жеңілдіктердің көптігі, т.б. Осыдан
келіп еліміздің салық жүйесін реформалаудың қажеттігі туындады. Қазақстан
Үкіметі 1992 жылдың басында салык жүйесін кезеңді түрде реформалаудың
концепциясын қабылдады.
Аталмыш концепцияны іске асырудағы негізгі кезең болып Қазақстан
Республикасы Президентінің 24.04.95 ж қабылдаған "Салық және бюджегке
төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Заң күші бар Жарлығы табылады.
Ол 1995 ж. 1-ші шілдесінен бастап іске қосылды, нәтижесінде бұрын
қызмет еткен 42 салық түрінің орнына 11 салықтар мсн алымдар қызмет ететін
болды. Бұл Салық Заңдылығы бойынша еліміздің салық жүйесі нарықтық
қатынастар талабына біршама бейімделіп халықаралық тәжірибелерге мейлінше
жақындатылды. 1999 жылы салық жүйесі 5 рет күрделі өзгерістерге ұшырады.
Осыған орай 2000 жылы 1 каңтарынан бастап Қазақстан Республикасында 17
түрлі салықтар мен алымдар қызмет етті.
4-ші кезеңінде, яғни 2001 жылдың 12 маусымында Жаңа Салық Кодексі
қабылданып, 2002 ж. 1-ші қаңтарынан бастап іске қосылды. Салық Кодексіндс
Қазақстан Республикасында қолданылатын салықтар мен бюджеткс төленетін
басқа да міндетті төлемдер, атап айтқанда 9 салық, П алым, 9 төлем, 1
мемлекеттік баж, 4 кедендік алым белгіленген.
Жаңа Салық Кодсксі 2002 жылдың І-ші каңтарында Қазақстан
Рсспубликасында мынадай салықтыр енгізген
- корпорациялық табыс салығы;
- жеке табыс салығы;
- қосылған құн салығы;
- акциздер;
- жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мсн арнайы төлемдері;
- әлеуметтік салық;
- жер салығы;
- көлік құралдары салығы;
- мүлік салығы.
Алымдар:
- заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым;
- жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;
- жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді
мемлекеттік тіркегені үшін алым;
- радиоэлектрондық кұралдары және жиілігі жоғары кұрылғыларды
мемлекеттік тіркегені үшін алым;
- механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені
үшін алым;
- теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік
тіркегені үшін алым;
- азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым;
- дәрі-дәрмек кұралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым;
- автокөлік қүралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру
алымы;
- аукциондардан алынатын алым;
- елтаңбалық алым;
- жекелеген қызмет түрлерімен айналысу кұқығы үшін лицензиялық алым;
- телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожілік
спсктрін пайдалануға руқсат беру үшін алым.
Төлемақылар:
- жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы;
- жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы;
- қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы;
- жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы;
- орманды пайдаланғаны үшін төлемақы;
- ерекшс қорғалатын табиғи аймақтарды пайдаданғаны үшін төлемақы;
- радиожиілік спектрін пайдаланганы үшін төлемақы;
- кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы;
- сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін төлемақы;
Мемлекеттік баж
- мемлекеттік баж
Кеден төлемдері:
- кеден бажы;
- кеден алымдары;
- төлемақы;
- алымдар.
Қазақстан Республикасы салық жүйесін басқару К,азақстан Республикасы
Конституциясы бойынша Президентке, Парламентке, Үкіметке, Қаржы
Министрлігіне жүктеледі.
Салық қызметі органы Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігі Салық
Комитетінен және облыс Астана, Алматы қалалары, аудандар мен қалалар
бойынша салық комитеттерінен тұрады.
Уәкілетті мемлекеттік орган салық органдарына басшылық жасауды жүзегс
асырады.
Салық органдарының бірінші басшыларын қызметке уәкілетті мемлекеттік
органның бірінші басшысы тағайындайды.
Салық қызметі органдарының мынадай құқықтары бар:
- салық Кодексіне сәйкес кесімдік-құқыктық актілерді жасау жөне бекіту;
- өз өкілеттігі ауқымында салық міндеттемслерінің туындауы, атқарылуы
жәнс тоқтатылуына байланысты түсініктеме беру;
- салықтық бақылауды жүргізу;
- Қазақстан Республикасы заңнамасында бекітілген талаптарды сабақтай
отырып салық төлеушінің салық міндеттемесімен байланысты ақша
каражаттарының құжаттарын, бухгалтерлік кітаптарды, есептерді, сметаларды,
қолма-қол акцияны, бағалы қағаздарды, есеп айырысуларды, декларацияларды
жәпе өзге де құжаттарды тексеру;
- салық төлеушідеп есептелінген және төленген салық және бюджетке
төленетін баска да міндетті төлемдер туралы, жинақтаушы зейнетақы қорына
жасалатын міндетті зейнетақы жарналары туралы құжаттарды талап ету;
- салықтық тексеру барысында салық заңдылықтарын бұзушылықтарды
растайтын құжаттарды тәркілеу;
- Қазақстан Республикасы Үкіметі бекіткен тізбе бойынша салық
телеушіден электрондық құжаттарды алу;
- банктерден және банктік операпиялардың жекелеген түрлерін жүзеге
асыратын ұйымдардан салық төлсушінің банк шоттарының нөмірін, ондағы ақша
қозғалысы мен қалдық туралы мәліметтер алу, т.б.
Салық қызметі органдарының міндеттері.
- салық төлеушінің құқықтарын сақтау;
- мемлекет мүддесін қорғау;
- салық толсушілердің салық міндеттемелерін дұрыс орындауын және
жинақтаушы зейнетақы корына міндетті зейнетақы жарналарын толық әрі
уақтылы аударуын бақылау:
- салық төлеушілердің, салық салу объектілерінің және төленетін басқа
да міндетті төлемдердің есебін жүргізу;
- салық тексерулерін нұсқама бойынша жүргізу;
- салық қүпиясын сақтау;
- салық заңнамасын бұзған салык төлеушілерге әкімшілік шараларын
қолдану;
- мемлекет меншігіне айналған мүліктерді есепке алу, сақтау, бағалау,
өткізу және оны өткізуден түскен түсімнің бюджетке толық әрі уақтылы түсуін
бақылау т.б.
Салық салу ісін үйымдастыруда және іске асыруда негізгі жүмысты аудан
бойынша салық комитеттері жүргізеді десек артық болмайды.
Аудан бойынша салық комитеті мынадай бөлімдерден кұралған:
- салық төлеушілермен жүмыс істеу бөлімі;
- салық аудиті бөлімі;
- еріксіз өндіру бөлімі;
- қүқықтық қамтамасыз ету бөлімі;
- ұйымдастыру-бақылау бөлімі;
- ақпаратпен қамтамасыз ету және есеп белімі. Енді әрбір бөлімнің
негізгі кызметтерін қысқаша көрсетсек, ол төмендегідей:
Салық төлеушілермен жұмыс істеу бөлімінің негізгі қызметі:
- салық төлсушілердің есебін жүргізу;
- салық төлеушілерге тіркеу нөмірін беру;
- салық толеушілерге салық заңнамаларын түсіндіру;
- есеп құжаттарын, дскларацияларды қабылдау, олардьң дұрыс жасалғанын
камералдық тексеру;
- патент беру, т.б.
Салықгық аудит бөлімінің негізгі қызмсті:
- құжаттық тексерулер жүргізу;
- кәсіпорындардың жабылуына байланысты тексеру жүргізу;
- салық комитетіне түскен арыздарды, өтініштерді тсксеру;
- хронометраждык зерттеу жүргізу арқылы патент құнының дұрыстығын
тексеру т.б.;
Салықтарды еріксіз өндіру бөлімінің негізгі қызметі;
- салық төлеушілердің бюджетке төленбеген қарыздарын анықтау, талдау;
- салық төлеушінің есеп шотынан салықты әндіріп алу туралы үкім шығару;
- салықтан қарызы бар салық төлеушілердің банктегі шоттарын тексеру;
- салық төлеушілердің мүліктерін тәркілеу;
- аукцион үйымдастырып тәркіленген мүлікті сатып, бюджетке салықты
түсіру;
- жекелеген салық төлеушілерде фискалдық жады бар бақылау-касса
аппараттардың бар-жоғын, дұрыс жұмыс жасауын тексеру, т.б.
Құқықтық қамтамасыз ету бөлімінің нсгізіі қызмсті:
- салық комитетің Зандармен, нүсқаулықтармен, өзге де заңнамалық
кесімдермен қамтамасыз ету;
- соттарда, кұқық қорғау органдарында салық комитетінің мүддесін
қорғау, т.б.
Ұйымдастыру-бақылау қызметінің бөлімінің негізгі қызметі:
- Салық комитетінің іс жоспарын жасау жәнс оны іске асыру;
- 2-Н ессбін жинақтап, жасау;
- жоғарғы органдарға мәліметтер беру;
- мәліметтер алмасу, т.б.
Ақпаратпен қамтамасыз ету және есеп бөлімінің негізгі қызметі:
- бюджетке түскен салықтардың есебін жүргізу;
- салық төлсушілердің жеке шотын ашу және жүргізу;
- 1 -Н есебін жинақтап, жасау;
- болжама мәліметтердің орындалу есебін тұрақты жүргізу, т.б.
Шағын және орта бизнесті дамытудағы салықтың ролі
Қазақстанда кәсіпкерлік қозғалысын дамытуды жоне шағын бизнестің өсуін
қолдау мақсатында Қазақстан Республикасының Салық кодексінде шағын
кәсілкерлік субъектілеріне салық салу росімін оңайлатуға бағыттал-ған
бірқатар шараларды көздейді.
Жекелеген салықтарды есептеу мен төлеудің ерекше (оңайлатылған)
тәртібін колдануға, сондай-ақ олар бойынша салык есеп беруін беруге қатысты
"Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер ту-ралы"
Қазақстан Республикасы Кодексінің (Салық кодексі) негізгі ережелері "Арнайы
салық режимі" 15-бөлімінің "Жалпы ережелер" 63-ші және "Ша-ғын бизнес
субъектілері үшін арнайы салық режимі" 64-тарауларында біріктірілген.
Сонымен қатар, Салық кодексінід басқа да бөлімдерінде бюджетпен
уақтылы жөне толық көлемде есептесуге тырысатын шағын бизнес субъектілері
үшін қызығушылық тудыратын ережелер бар. Бүл басылым осындай салық
төлеушілерге көмек көрсетуге арналған. Мемлекеттік тіркеу және есепке қою
Жаңа бастаған кәсіпкерге косіпкерлік қызметін жүзеге асыру үшін тіркелу
қажет.
Шагын бизнес субъектілері - занды түлғаларды тіркеу Қазақстан Рес-
публикасьшың еділет органдарында жүзеге асырылады (Қазақстан Респуб-
ликасының Азаматтық кодексінің 42-бабындағы және Қазақстан Республи-касының
Салық кодексінің 398-400 баптарындағы үзінділерді қараңыз).
Занды түлғаны тіркеу үшін косіпкер тіркеуші органға өтініш береді жөне
қүрылтай күжаттары, сондай-ақ мемлекеттік тіркеу үшін алымды төлеуді
растайтын қүжат та қоса беріледі. Әділет органдарында шағын кәсіпкерлік
субъектілерін мемлекеттік тіркеу 3 жүмыс күні ішінде жүргізіледі.
Жеке кәсіпкерлерді міндетті мемлекеттік тіркеу егер ол жалдамалы
қызметкерлердің еңбегін пайдаланған және оның жылдық жиынтық кірісі
Қазақстан Республикасының заң актілерімен жеке түлғалар үшін белгіленген
жылдық жиынтық кірістің салык салынбайтын мөлшерінен асқан жағдайларда
көсіпкердің түратын жері бойынша салык, органында жүзеге асырылады. Салық
кәсіпкерлік туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 9~10-баптарынан
үзінділер).
Шаруа (фермер) қожалықтары, барлық санатгағы мүгецекгер, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының азаматгығын алғанға дейін занды түлға қүрмастан
косіпкерлік қызметімен айналысатын репатриаиттар (оралман-дар) алым
төлеуден босатьшады.
Алымды төлегеннен кейін кәсіпкерге белгіленген нысаңдағы өтінішті,
мемлекетгік тіркеу үшін алым туралы қүжатгы (түбіртек) салық органына беру
қажет. Көрсетілген күжаттар барлығының кезінде салық органы қүжат-тарды
беру күніне кәсіпкерді мемлекетгік тіркеуді жүргізеді.
Егер жеке кәсіпкер көрсеткен өтініште қызметті жүзеге асыру мерзімі
көрсетілмесе, мемлекеттік тіркеу туралы куәлік мерзімсіз беріледі.
Он жүмыс күнінің ішінде шағын кәсіпкерлік субъекгілер - занды түлга-лар
мемлекетгік тіркеуден өткеннен кейін салық органына қою және салық
төлеушінің тіркеу нөмірін алу (СТН) үшін салық органына жүгінуге міңцетгі.
Жеке кэсіпкерлер егер жоқ болса, СТН-да алуы тиіс. Бүл үшін олар салық
органына өтініш беруі қажет. Салық төлеушінщ өтінішті беруінен кейін екі
жүмыс күнінің ішінде салық органы оған СТН мен Салық төдеушінің куәлігін
береді (Қазақстан Республикасы Салық кодексінің 520-525-баптарынан
үзінділер).
Салық төлеушінің куәлігін альш және салық органында есепке түрып,
кәсіпкерге бюджетпен есеп айырысудың тәртібін таңцау қаасет. Салық заң-
намасына сойкес шағын бизнес субъектісіне жалпы белгіленген тәртілте немесе
арнайы салық режимі бойынша бюджетпен есеп айырысуды жүргізуге күқық
беріледі. Осы жинақта шағьш бизнес субъектілері үшін арнайы са-лық салу
режимі көрсетілген.
Арнайы салық режимініқ мәні
Арнайы салык режимі өлеуметтік және корпоративтік немесе жеке та-быс
салықтары (жадцамалы қызметкерлердің еңбекақысынан үсталатын та-быс
салығынан баска), сондай-ақ салык, жүктемесін кемітуге бағытгалған жеңілдік
ставкалары мен баска да тетіктер бойынша салық есеп беруін есеп-теу, төлеу
және берудің оңайлатылған төртібін көздейді.
Шагын бизнес субъектілері ушін арнайы салық режимін қолданудың
өлшемдері
"Шағьн кәсіпкерлікгі мемлекеттік қодцау туралы" Қазақстан Республи-
касының Заңына сәйкес заңды түлға қүрмай жеке түлғалар және қызметкерлердің
орташа жылдық саны 50 адамнан аспайтьш және алпыс мың еселік есептік
көрсеткіштен аспайтын бір жьш үшін орташа акгивтердің жалпы қүнымен (2001
жылы - 46,5 млн теңге) кәсіпкерлік қызметімен айна-лысатьш заңды түлғалар
шағын кәсіпкерлік субъектілері болып табьлады. Арнайы салық режимін қолдану
үшін Салық кодексінде "шағьш бизнес субъекгілері" термині пайдаланьшады,
оған сәйкес қызметтің кіріс, саны жоне түрлері бойынша шектеулер
белгіленеді.
Мысалы, "шағын бизнес субъектілері" түсінігіне мыналар түседі:
жеке кэсішсердің өзін қоса кызметкерлердің саны 15 адамнан аспайтын, ал
тоқсандык кірісі 4,5 млн теңгеден аспайтын жеке косіпкерлер (занды түлға
қүрмай кәсіпкерлік қызметімен айналысатын жеке түлғалар);
тоқсан үшін қызметкерлерінің саны 25 адамнан аспайтын, тоқсандық кірісі 9
млн теңгеден аспайтын занды түлғалар.
Бұдан басқа, қызметгің мынадай түрлерін жүзеге асыратын завды түлға-
лар мен жеке кәсіпкерлер арнайы салық режимін колдана алмайды:
1) акцизделген өнім шығару;
2) кеңестік, қаржы, бухгалтерлік қызмет көрсетулер;
3) мүнай өнімдерін сату;
4) шыны ьщысты сату;
5) жер қойнауын пайдалану;
6) мыналарды қоспағанда лицензияланатындар ("Лицензиялау туралы" Қазақстан
Республикасы Заңьшың 9-11-1-баптарьшан үзіндіні қараңыз):
6.1 медициналық, дәрігерлік және ветеринарлық;
6.2 тұрғын үй коммуналдық-түрмыстық объектілерді газдандыру бой-ынша
өндіріс, жөвдеу және қүрылыс жүмыстары;
6.3 күзет, өрт дабылы мен өртке қарсы автоматика қүралдарын жобалау,
монтаждау, орнату мен техникалық қызмет көрсету;
6.4 өртке қарсы техниканы, өртке қарсы қорғау жабдығы мен қүраддар-ды
шығару мен сату;
6.5 жолаушылар лифтерін монтаждау, жөндеу және кызмет көрсету;
6.6 дезинфекция, дезинсекция, дератизация қүралдары мен аспаптарын, сондай-
ақ оларды пайдаланумен байланысты жүмыстар мен қызмет көрсетудің түрлерін
дайындау, шығару, үқсату және көтерме сату;
6.7 жолаушылар мен автомобиль көлігімен жүктерді халыкаралық тасы-маддау;
6.8 дәрілік заттарды дайындау және сату;
6.9 қүрылыс материалдарын, бүйымдар мен конструкцияларды шығару бойынша
жобалық-іздестіру, сараптық, қүрылыс-монтаждық жүмыстар;
6.10 алкоголь өнімін бөлшек сату.
Басқаша айтқанда, кызметгіңлицензияланатынтүрлеріб.І- 6-Ю-тармақ-
шаларында көрсетілгендерді жүзеге асырушы түлғалар шағын бизнес
субъекгілері үшін арнайы салық режимін қолдана алады.
Мысалы, кәсіпкердің шагын дукені және тіскебасарымен бірге май қую
станциясы бар. Бул жагдайда, арнайы салық режимін қолдана алмайды, өйткені
осы режим мунай өнімдерін сатуга таралмайды.
Бұдан басқа, мыналар:
филиалдары, өкілдіктері бар завды түлғалар;
филиалдардың, өкіддіхтердің өздері;
занды тұлғалардың еншілес үйымдары мен тәуелді акционерлік қоғам-дар;
ртүрлі елді мекендердегі өзге оқшауланған қүрылымдык бөлімшелері бар салық
төлеушілер арнайы салык режимін қолдануға қүкьшы емес.
Мысалы, заңды тулга арнайы салық режимін қолданудың негізгі шартта-
рына (кіріс, қызметкерлердің саны мен қызмет турлері бойынша) сойкес
келеді, алайда онда филиал бар. Бул жагдайда, осы заңды тулга ліен оның
филиалы арнайы салық режимін қолдануга қуқылы емес.
Салық салу режимін таңдау құқығы.
Арнайы салық режимін немесе салық салудың жалпы белгіленген тортібін
таңцауды кәсіпкер ерікті негізде жүргізеді. Бүл ретте, шағын биз-нес
субъектісі бюджетпен есеп айырысудың бір нысанын ғана таңдауға қүқылы.
Арнайы салык режимі шегінде кэсіпкерлік қызметі нысанының көптүрлілігін
ескеріп шағын бизнес субъектісі үшін бюджетпен есеп айы-рысудың үш тосілі
үсынылады. Егер косіпкерлік қызметі мезеттік сипатта болса бір жолгы талон
негізінде. Егер кәсіпкерде шағын кіріс болса жене жеке косіпкер нысанында
өз қызметін жүзеге асырса, онда ол патент негізінде бюджетпен есеп
айырысуға қүқылы. Жалдамалы еңбекті тартумен бірге ортүрлі жоспарлы қызметі
бар косіпкер үшін оңайлатылған декларация негізіңде - бюджетпен есеп
айырысудьщ үшінші нысаны ұсыньшады.
Бюджетпен есеп айырысудың аталған нысандары шектерінде салык
салудың мүндай тетігі косіпкерлік қызметі дамуының әртүрлі деңгейін
ескеруге мүмкіндік береді, бүдан басқа салық сауаттылығы дағдысын
косіпкерге біртіндеп енгізеді, салмакты бизнеске біртіндеп көшуге мүмкіндік
береді.
Бір жолгы талон негізіндегі арнайы салық режимі
Бір жолғы талондар қызмет мезетгік, түрақты емес сипатгағы жеке түлға-
лар үшін көзделген. Мүндай кызмет деп бір жылда жалпы алғанда 90 күннен
астам емес жүзеге асырылатын қызмет түсініледі. Бұл ретте, жеке түлға жеке
көсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеуден босатылған.
Мысалы, жеке тулга бір жолеы талон негізінде газеттер мен журнал-дарды
сатумен айналысады. Бул ретте, бір жыл ішінде олар жалпы алганда 80 кунге
(мамырда 25 кунге, маусымда 30 кунге, шілдеде 15 кунге жэне тамызда 10
кунге) бір жолгы талондарды сатып алды. Осындай жолмен, онда енді он кунге
жыл соңына дейін бір жолгы талон бойынша жумыс істеуге мумкіндік бар.
Егер де жеке тұлға косіпкерлік қызметін жалгастыруга ниеттенсе жоне ол
бір жыл ішінде бір жолгы талон боііынша 90 кун жумыс істесе, онда оган
салык, органында жеке косіпкер ретінде мемлекеттік тіркеуден өту жоне
салык, салудың басқа режиміне көшу керек.
Бір жолғы талондар негізінде бюджетпен есеп айырысуды жүзеге асыра-тъш
жеке түлғалар да бақылау-кассалык аппараттарын колданудан босаты-лған жоне
оларға қойылатын жалғыз талап - қолдарында бір жолғы талон-Ігың бар болуы.
Бір жолғы талон кызмеггі жүзеге асыру басталғанға дейін алынады Бір жолғы
талондарды сатып алу жолымен бюджетке есеп айырысуды жүргізу рүксат
етілетін қызмет түрлерінің тізбесін Қазақстан Республика-сының Мемлекеттік
кіріс министрлігі белгілейді. Бір жолғы талондардың күнына қатысты болса,
онда мүндай қүқык, белгілі жердегі накты жағдай-дан шыға отырып талондардың
қүнын белгілеу кезінде бағдарланатын жергілікті өкілдік оргавдарына
(мослихаттарға) берілген.
Бір жолғы талон 1 күнге де, бірнеше күнге де алынады. Бүл ретте, бір жолғы
талон күны қызметті жүзеге асыру күндерінің санына көбей-тіледі.
Мысалы, бір кунге газеттер мен журналдарды сату бойынша қызметтің
турімен апналысуга бір жолгы талон қуны 40 теңге қурайды. 6 кун ішінде кун
сайын қызметтің осы турімен айналысуды болжайтын жеке тулеага бір жо-лгы
талон 240 теңгедегі соманы төлеу кезінде осы кезеңге беріледі, ягни 40
теңге х 6 кун = 240 теңге.
Патент негізіндегі арнайы салық режимі
Бизнесі тұрақты сипат алатын жеке кәсіпкерлер үшін бюджетпен есеп
айырысудың патенттік нысаны көзделген. Оны жалдамалы қызметкерлердің
еңбегін пайдаланбайтын және жылына 1 млн теңгеден астам емес кіріс алатын
жеке кәсіпкерлік нысанындағы қызметін жү-зеге асырушы жеке көсіпкерлер
пайдалана алады. Есеп айырысудың мүндай нысаны шағын айналымы бар жаңа
бастаған кәсіпкерлер үшін ыңғайлы.
Патент алу үшін кәсіпкерге кызметті жүзеге асыру орны бойынша са-лық
органына болжанатын кірісті көрсете отырып патент алуға өтініш және Жеке
косіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куолік, сондай-ак қызметтің
лицензияланатын түрін жүзеге асыру кезінде лицензияны беру қажет. Бүл
ретте, лицензияның қызмет ету мерзімінен аспайтын мерзімге патент беріледі.
Патент бойынша салықтар сомасы салық төлеушінің көрсетілген болжа-натын
кірісінен 3 процент мөлшерінде белгіленген. Басқаша айтқанда, са-лықтарды
косіпкер өзі болжататын кіріске біртүтас ставканы қолдану жо-лымен (3
процентке тең) қаңдай-да бір есеп айырысуларды жүзеге асыру-сыз есептейді.
Алъшған сома жеке табыс салығы мен әлеуметтік салықтар түрінде тең
үлестермен бюджетке көсіпкер төлеуі тиіс патент кұны болып табьшады. Салық
міндетгемелерш айқыіщаудың мұндай тетігі косіпкер үшін қиындық тудырмайды.
Патентті салык. органдары патент құны мен жинақтаушы зейнетақы
қорларына міндетті зейнетақы жарналарын бюджетке төлеуді растайтын
құжатгарды салык төлеуші бергеннен кейін береді.
Нақты алынған кіріске байланысты үлғаю жағына да, кему жағына да патент
қүнын қайта есептеуді жүргізуге мүмківдік беретін норманың Са-лық
кодексінде көзделгеніне Сіздің назарыңызды аударамыз.
Көрсетілген кірістен нақты кірістің асуы кезінде салық төлеушіге асу
сомасьш 5 жүмыс күні ішінде көрсетуі және осы сомадан салықтарды төлеуді
жүргізуі қажет.
Егер патентті алу кезінде көрсетілген кірістен нақты кіріс төмен
болған жағдайда, онда артық төленген соманы қайтару салық органы жүргізген
хронометраждық зерттеу өткізуден кейін салық төлеушінің өтініші негізінде
жүргізіледі.
Патентті жеке кәсіпкердің ниеті бойынша салык органы бір айға да, бірнеше
айға да, бірақ бір жылдан астам мерзімге беруі мүмкін.
Сондай-ақ осы режимде норма енгізілгеніне салық төлеушінің назар аударғанын
қалар едік, оған сәйкес кәсіпкерлік қызметін уақытша тоқтату жағдайында
патент негізіндегі бюджетаен есеп айырысуды жүзеге асыра-тын кэсіпкерге
кәсіпкерлік қызметін уақытша тоқтата түру туралы өтініш қызметті жүзеге
асыру орны бойынша салық органына беру қажет белгіленген тэртіпте бюджетпен
есеп айырысуды осы салық төлеуші жүргізеді деп санауға қүқық береді. Жеке
кәсіпкерге қызметін жүзеге асыру үшін жалдамалы қызметкерлерді тарту
кезінде немесе кірісінің 1 млн теңгеден асуы кезінде оңайлатылған
декларация негізінде арнайы салық режиміне немесе салық салудың жалпы
белгіленген тәртібіне көшу кажет.
Шағын бизнес субъектілері үшін бюджетпен есеп айырысудың негізгі
нысаны оңайлатылтан декларация негізіндегі арнайы салық режимі болып
табылады. Бүл нысан жалдамалы қызметкерлердің еңбегін пайдаланатын
кесілкерлерге арналған.
Салық төлеушіге салық салудың осы режиміне көшу үшін тоқсан баста-
лғанға дейін белгіленген нысандағы өтінішті қызметті жүзеге асыру орны
бойынша салық органына беру қажет. Кәсіпкердің өртүрлі аумақтық-әкімшілік
бірліктердегі қызметін жүзеге асыруы кезінде оған өтініш беру үшін салық
органын өз бетінше айқындау құқығы беріледі.
Осы режим мыналармен ерекшеленеді:
біріншіден - салық міндеттемелерін есептеу нақты алынған кіріс бойын-ша
токсанның аяқталуы негізінде жүргізіледі;
екіншіден - оңайлатылған декларация негізінде есептелетін салықтар шы-
ғыстарды ескерусіз бірыңғай ставка бойынша есептеледі. Яғни, Корпоративтік
немесе жеке табыс және әлеуметгік салықтарды есетеу үшін шығыстар есебін
жүргізудің қажеті жоқ.
Қосылған қүн салығы шегеріміне тоқсан үшін жалпы алынған кіріске
салықтарды есептеу кезінде күрделі-прогрессивтік ставкалардьщ шәкілі қол-
даньшады: үш дәрежелі - жеке кәсіпкерлер үшін және бес дәрежелі - занды
тұлғалар үшін
Жеке кәсіпкердің кірістері мен жаддамалы қызметкерлерінің саны өскен
кезде ставкалардың үшінші дәрежелі шәкілінде (тоқсандык кіріс 3 млн-нан
астам 4,5 млн теңге бойынша) занды түлға ретівде оны кдйта тіркеуді ынта-
ландыру мақсатыңца жеке кәсіпкермен салыстыру бойынша занды түлғала-рға
төменгі салық салу көзделеді.
Ставкалар шәкілі бойынша салыктар сомасьш айқындаудан кейін са-лықтар
сомасынан 1,5 % мөлшерінде жүмыс істейтін қызметкерлердін са-нына
қарамастан кему жағына есептелген соманы түзету жүргізіледі. Бүл ретте,
түзету егер есепті тоқсан қорытындысы бойынша жалдамалы қызметкерлердің
орташа еңбекақысы Қазақстан Республикасының заңда-рымен белгіленген (2003
жьшы АЕА 3484 теңге күрады, сәйкесінше АЕА-ның үш еселік ең аз мөлшері
10452 теңге (3484 теңге х 3)) айлык еңбекақы-ның (АЕА )ең аз мөлшерінен ұш
есе азын қүраған жағдайда ғана жүргізіледі
1.4. Салық – бюдежтің негізгі кіріс көзі. . Мемлекеттің әлеуметтік –
экономикалық дамуындағы бюджеттің алатын орны және жергілікті бюджеттердің
қалыптасуының ерекшелігі
Мемлекеттік органдардың өздерінің функцияларын орындауы үшін
басқарудың барлық деңгейлерінде тиісті қаржы базасы болуы
тиіс. Осы мақсатпен әр елде аймақтардың шаруашылығын, әлеуметтік
сферасын, әрбір әкімшілік- аумақтық бірліктерді абаттандыруды, заң шығарушы
билікті, басқару аппаратын ұстауды және басқа шараларды қаржыландыру үшін
олардың ақша ресурстарын жұмылдыруды қамтамасыз ететін бюджеттер
тармақтарының желісі құрылады. Бюджеттердің жекелеген түрлерінің кірістері
мен шығыстарын қалыптастыру, оларды теңдестіру процесінде заңмен реттеліп
отыратын белгілі бір қаржылық өзара қарым қатынастар пайда болады. Осы
элементтердің барлығы – бюджет жүйесін ұйымдастыру мен құрудың қағидаттары,
оның буындарының өз-ара қатынастары мен байланысының ұйымдық нысандары
бюджет құрылысын құрайды.
Бюджет құрылысында басты орынды бюджет жүйесі алады, ол экономикалық
қатынастарға және құқықтық нормаларға негізделген түрлі деңгейлердегі
бюджеттердің жиынтығын білдіреді. [20]
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі бюджет құрылымының унитарлық
типімен анықталады, өйткені Қазақстан федералдық емес, басқарудың
Президенттік нысаны және сайланатын Парламенті бар унитарлық мемлекет.
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі экономикалық қатынастарға және
тиісті құқықтық нормаларға негізделген әр-түрлі деңгейдегі бюджеттерді
қамтиды.
Жергілікті қаржыда билік пен басқарудың жергілікті органдарының сан
қырлы қызметінің қаржы базасы болып табылатын жергілікті бюджеттерге
маңызды рөл беріледі.
Жергілікті бюджет – бұл ұлттық табысты аумақтық тұрғыда қайта бөлуге
мүмкіндік жасайтын және билік пен басқарудың жергілікті органдарының қаржы
базасын жасауды қатамасыз ететін экономикалық қатынастардың жиынтығы. [21]
Жергілікті бюджеттерді қалыптастыру мен пайдалану өндіріс пен айырбасқа
қатысушылар арасындағы, атап айтқанда: кәсіпорындар мен мемлекет арасындағы
макроэкономиканың өндірістік және өндірістік емес салаларының
кәсіпорындары, ұйымдары мен мекемелері арасындағы, бюджет жүйесінің
буындары арасындағы, мемлекет пен халық арасындағы қоғамдық өнім құнының
қозғалысын білдіреді.
Жергілікті бюджеттердің экономикалық мәні олардың мынадай арналымында
көрінеді:
-билік пен басқарудың жергілікті органдарының ақша қорларын
қалыптастыру;
-бұл қорларды жергілікті деңгейдегі инфрақұрылым салалары мен халықтың
арасында қайта бөлу.
Жергілікті бюджетті өңдеу бюджетті жоспарлауға өкілетті
органдармен бекітілген бюджеттің жіктелуіне сәйкес бюджеттік жоспарлау
бірлігі негізінде жүзеге асырылады. Қаржы жылына бекітілген жергілікті
бюджеттердің тапшылық көлемі мен тапшылықты қаржыландыру көлемінің
сәйкес келмеуіне жергілікті өкілетті және отқарушы органдар жауапкершілікте
болады.
Мемлекеттік бюджет - бұл белгілі бір мерзімде және заң түрінде
бекітілген мемлекеттік кірістер мен шығыстарды көресететін елдің негізгі
қаржылық құжаты. Мемлекетгік бюджетте еледің барлық каржылық опреациялары
орын . алған : шығыстар, кІрістердің әртүрі, мемлекетгік карыздар.
Бюджет кірістері салықтық және салықтық емес түсімдер есебінен
күрылады. Бюджеттің шығыс бөлігіне: қорғаныс шығыны, мемаппаратты ұстап
тұру, жалпы Қаржыландыру, мемлекеттік карыз бойынша проценттерді төлеу
кіреді.
Соңғы жылдары көптеген еледердің тәжірибелер мемлекетгік бюджетген
басқа көптеген әртүрлі әлеуметгік және бюджеттен тыс қорлар пайда болды.
Қазақстанда зейнетақы, сақтандыру қорларнан басқа ҚР 2015 жылға дейін
индустриялды инновациялық даму стратегияны іске асыру үшін инвестициялық
кор, инновациялык кор, Қазақстан даму банкі құрылды. Мемлекеттік бюджеттін
манызды функциялы:
1.Қаржылық ресурстарды мемлкеттік органдардың қолында аймақтар, салалар
және халық топтары арасында бөлу және қайта бөлу.
2. Мемлкеттің үкімет қызметін іске асырушы , болып саналатын мемлкеттік
үкІмет инсіитуттарын ұстап тұру.
3. Маңызды басым бағыттар бойынша экономикалық өсуді қамтамасыз ету.
4. Халықтын кедей бөлігін, зейнеткерлердІ әлеуметгік қорғау.
ҚР бюджетгік жүйесі екі денгейден бюджеттердің жиынтығынан тұрады:
республикалықжәне жергілікті. Бұл бюджеттер салыстырмалы түрде жеке кызмет
атқарады және әркайсысы заңмен анықталған кІріс негІздері мен қаржыларды
шығынды бағытгары бар, Республикалық бюджет толығымен барлық ұлтгық
экономика қатысты қаржы шығындарды анықтайды: қорғаныс шығындары, баскару,
ғылым, космос, Аймақтық (облыстык) бюджет әлеуметтік сфераны бірінші
кезекте анықтайды, себебІ, әлеуметгік мәселелер аймақтарда шоғырланған.
Ұйымдастыру-құқьіқтық норма мен салық салуды басқару әдістер жинағы
салықтық механизмді құрайды. Салықтық жүйенің негізгі элементтері болып
салық түрлері мен оларды есептеу принциптері -салықтық ставка мен салықтық
база табылады.
Салықтық ставка - бұл салық түрІнде бюджетке аударылуы тиіс пайданың
белгілі бір үлесі. Негізінен салық ставкілері пайда соммасына процент
түрінде бекітіледі. Салықтық ставкілер заңмен әрбір табыс категориялары
үшін үзақ мерзімге анықталады. Салықтық база - бұл салық салуға жататын
табыстың жалпы соммасы, яғни салық ставкасы қолданылатын табыс соммасы.
Салыктық база мөлшері пайдадан алынуға заңмен рүқсат етілген алымдарда
байланысты езгеріп отырады. Салыктар тікелей және жанама, мемлекеттік және
аймақтық болады. Тікелей салық тікелей табыстан немесе накты занды немесе
жеке түлғанын мүлігінен үсталады. Жанама салықтар - бұл тауар немесе кызмет
бағасына қосымша түріндегі салык, яғни оны өндіруші емес, түтынушы төлейді,
оларға ҚҚС акциз, кедендік төлем жатады.
Мемлекеттік салық - бұл заң актілерімен бекітілген, мемлекеттік
бюджетке түсетІн салық түрлері. Оған кәсіпорындар мен үйьшың пайдасына
салық, ҚҚС, хабыс салығы жатады. Аймақтық сальщқа - аймақтық бюджетке
бІріктірілген салықтар жатады. Бүл кәсіпорын мүлігіне, табиғи ресурстарды
игергені үшін салаықта.
Мемлекеттік салық жүйесін экономикаға әсер етуде әртүрлі кұралдарды
қолданады. Олардың маңыздысы болып салықтық жеңілдіктер табылады. Олар
төмендегі түрлерге бөлінеді.
А) кейбір кәсіпорын үшін салық салу ставкілерін төмендету;
Б) салықтык несиелер;
В) салық төлеуді кейінге қалдыру немесе одан толық босату;
Г) жылдамдатылған аммортизация, яғни ескірген капиталды жылдамдатып
орнына келтіру.
2. Салықтар ставкасын манипурлау - дамыған елдердің салықтық
саясатының міндетті элементі. Әртүрлі салыктық шаралардын қарама-қарсы
салдарлары болуы мүмкін. Бір жағынан олар ҒГП және құрылымлдық
ілгерлеушІлікті ынталандырса, екІншІ жағынан мембюджет үлкен қаржыны
толығымен игере алмайды.
3. Мемлекет өзІнін реттеуші қызметгері үшін салыктармен
қатар қаржыландыру көзерІ ретінде үкіметтік займдар мен ақшалай эмиссияны
пайдаланады. Мүндай қаржыландыру көзі мемлекетгік карыз есебІнен немесе
тапшылық қаржыландыру деп аталады. Ол барлық елдердің үкіметімен кен
қолданылады. Мемлекеттік қарыз жеке түлғалар мен институттардан, сондай ақ
шет еддің мемлекеттік несиелері есебінен акша қаражатын қарызға алу жолымен
мемлекеттің қосымша ресурстарын қалыптастыру үшін ұлттық байлықтың бір
бөлігін және ЖҰӨ қайта бөлумен байланысты.
Мемлекеттік карыз негізгі екі формада болады - мемлекеттік бағалы
қағаздар және бухалтерлік есептік шоттағы жазбалар. Бағалы кағаздар нарықта
еркін қозғала алады.
Мемлекеттік қарыздың негізгі қызметі - мемлекетгік реттеудін кұралы
болуы. Ол екі міндетті шешеді - мемлекеттік қажеттілік үшін қаржы
ресурстарын алу және онын көмегімен экономикалық тұрақгылықты қамтамасыз
ету мен экономикалық өсуді ынталандыру.
Әлемдік тәжірибеде салық потенциалы түсінігі елдің барлық
териториясына қатысты біріңғай салық салу шарттарын қолдана отырып
тұрғындардан үкімет органдары арқылы жиналған потенциалды бюджет
кірісі ретінде түсіну қабылданған. Салық потенциалы келер
жылдың болжамданған бюджет түсімдерінің көлемін бағалау
еместігін ажырата білу керек. Салықтық потенциал көрсеткіштері
салықтан алып тастау мақсатында немесе бір територияның салық
ауырпалығының белгілі бір деңгейін қамтамасыз етуге еш
қолданылмайды. Бұл мәселелер тіптен басқа әдістермен және басқа
құралдармен реттеледі. Сөйте тұра салықтық потенциалдардың
көрсеткіштерін есептеу барысындағы алынған ақпараттар және де сол
салықтың потенциалдық жекеленген бөліктері салық салу және
салықтық болжамдау мақсаты үшін өте пайдалы болуы мүмкін.
Салықтық потенциал термині аймақтық салық салынатын ресурстар
санының максималды мүмкіндіктерін түсіндіреді. Салық потенциалының
мінездемесі болып аймақтық салық базасын суреттейтін экономикалық
кірістер сияқты былайша айтқандағы салық жүйесі көмегімен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz