Банк менеджменті және оның даму ерекшеліктері
Кіріспе ... .
1 Банктік менджмент және оның даму ерекшеліктерінің теориялық негіздері...
1.1 Банк менеджментінің мазмұны және банктің ұйымдық құрылымының негіздері.
1.2 Банктің экономикалық процесстерін басқару..
2 Банктік менджментті және оның даму ерекшеліктерін талдау ... ... .
2.1 Банктің активтері мен пассивтерін басқаруын талдау («Kaspi bank» АҚ.ның мысалында).
2.2 Банк қызметінің қаржылық көрсеткіштерін басқаруына баға беру («Kaspi bank» АҚ.ның мысалында).
3 Банктік менеджменті және оның даму ерекшеліктерін жетілдіру жолдары.
Қорытынды..
Пайдаланған әдебиеттер тізімі..
1 Банктік менджмент және оның даму ерекшеліктерінің теориялық негіздері...
1.1 Банк менеджментінің мазмұны және банктің ұйымдық құрылымының негіздері.
1.2 Банктің экономикалық процесстерін басқару..
2 Банктік менджментті және оның даму ерекшеліктерін талдау ... ... .
2.1 Банктің активтері мен пассивтерін басқаруын талдау («Kaspi bank» АҚ.ның мысалында).
2.2 Банк қызметінің қаржылық көрсеткіштерін басқаруына баға беру («Kaspi bank» АҚ.ның мысалында).
3 Банктік менеджменті және оның даму ерекшеліктерін жетілдіру жолдары.
Қорытынды..
Пайдаланған әдебиеттер тізімі..
Ел тарихының ХХІ ғасырдағы аса бір күрделі кезеңі аяқталып келеді. Дүние жүзінің экономикасын тұралатқан жа¬һан¬дық дағдарыс дауылы әлі басыла қойған жоқ. Алайда ол өзінің алғашқы алапат қуатынан айырылды. Біз тастүйін дайын болғандықтан, оның салдары біздің еліміз үшін соншалықты ауырға соққан жоқ.
Банктік қызмет - нарық қажеттілігін маркетингтік зерттеу негізінде құрылған кәсіби интеллектуалдық өнім, оның негізгі мақсаты - пайда алу. Банктік қызметтер-қызметті көрсетуде күшті жеке персонификациялы қызметтер. Жалпы банктік қызметтер келесі қасиеттерден тұрады. Қызмет сапасының тұрақтылығының кепілдемесінің және жинақталуының банктік қызметтер сферасын қызметтің жоғары тәуекелді сферасы деп саналады. Жаңа банктік қызметтерді көрсету ең жоғары тәуекелділікті қажет ететін шешім болып табылады. Әсіресе тәуекелді болып қызмет көрсетуге бейімделген индустрияға қызмет көрсету саналады, себебі бұл сферада бәсекелестермен мұндай қызметтер өнеркәсіптердің басқа өндірістік салаларына қарағанда тез ұдайы өндіріледі. Банк менеджменті деп – осы сферада қызмет ететін персоналдарды және жалпы банк қызметін басқаратын ғылыми жүйені түсінеміз, ол банк ісін жүргізу тәжірибесімен нақтыланған, басқарудың ғылыми әдістеріне негізделеді. Банк менеджментінің мазмұнын келесілер құрайды: жоспарлау, талдау, реттеу, бақылау. Осыған байланысты дипломдық жұмыстың тақырыбы өзекті болып табылады.
Банктік қызмет - нарық қажеттілігін маркетингтік зерттеу негізінде құрылған кәсіби интеллектуалдық өнім, оның негізгі мақсаты - пайда алу. Банктік қызметтер-қызметті көрсетуде күшті жеке персонификациялы қызметтер. Жалпы банктік қызметтер келесі қасиеттерден тұрады. Қызмет сапасының тұрақтылығының кепілдемесінің және жинақталуының банктік қызметтер сферасын қызметтің жоғары тәуекелді сферасы деп саналады. Жаңа банктік қызметтерді көрсету ең жоғары тәуекелділікті қажет ететін шешім болып табылады. Әсіресе тәуекелді болып қызмет көрсетуге бейімделген индустрияға қызмет көрсету саналады, себебі бұл сферада бәсекелестермен мұндай қызметтер өнеркәсіптердің басқа өндірістік салаларына қарағанда тез ұдайы өндіріледі. Банк менеджменті деп – осы сферада қызмет ететін персоналдарды және жалпы банк қызметін басқаратын ғылыми жүйені түсінеміз, ол банк ісін жүргізу тәжірибесімен нақтыланған, басқарудың ғылыми әдістеріне негізделеді. Банк менеджментінің мазмұнын келесілер құрайды: жоспарлау, талдау, реттеу, бақылау. Осыған байланысты дипломдық жұмыстың тақырыбы өзекті болып табылады.
1 Андрюшин С.А., А.З. Дадашев Научные основы организации системы общегосударственного финансового контроля//Финансы. №4.2002.
2 Батракова Л.Г. Экономический анализ деятельности коммерческого банка. Москва, Логос, 1999.
3 Банковское дело Учебник. Под ред. Лаврушина О.И. Москва Финансы и статистика – 2000.
4 Банки и банковское дело. / Под редакцией порфессора Балабанова И.Т., Санкт-Петербург, 2000.
5 Банковское дело Учебник. / Под ред. Белоглазовой Г.Н., Кроливецкой Л. П, Москва Финансы и статистика 2000.
6 Банковское дело. / Справочное пособие под Ю.Л.Бабижевой ,Москва. Экономика, 1993.
7 Банковское дело./ Учебник под ред. В.И. Ковлесникова, А.П. Кроливецкой, Москва Финансы и статистика, 2000.
8 Банковское дело Учебник. Под ред. Лаврушина О.И. Москва банк и биржевой научно-консультативный центр 1992.
9 Мақыш Б. Коммерциялық банктердің операциялары. Алматы, Экономика, 2003.
10 Печникова А.В, Маркова О.М, Стародубцева Е.Б. Банковские операции. Москва.- 2007.
11 Банковское дело. Учебник/Под ред. О.И.Лаврушина. М.- 2004.
12 Банковское дело. Учебник/Под ред. Г.Г.Коробовой. М.- 2002.
13 Щербакова Г.Н. Банковские системы развизтых стран. М.- 2003.
14 Банковское дело. Учебник/Под ред. А.М.Тавасиева. М.- 2002.
15 Основы банковской деятельности. Учебник/Под ред. Тагирбекова К.Р. М.-2003.
16 Управление деятельностью коммерческого банка. Учебник/Под ред. О.И.Лаврушина. М.- 2005.
17 Банковское дело: современная система кредитования. Учебник/ Под ред. О.И.Лаврушина. М.- 2005.
18 Хамитов Н.Н. Банковский надзор и его эффективность. Алматы.- 2001.
19 Черник Д.Г. Основы банковской системы: Учебное пособие – М.: Финансы, ЮНИТИ, 2003
20 Основы банковского дела: Учебное пособие/Под ред. Ю.М. Ясинского. – Мн.: Тесей, 2002.
21 www. kaspi bank. kz
2 Батракова Л.Г. Экономический анализ деятельности коммерческого банка. Москва, Логос, 1999.
3 Банковское дело Учебник. Под ред. Лаврушина О.И. Москва Финансы и статистика – 2000.
4 Банки и банковское дело. / Под редакцией порфессора Балабанова И.Т., Санкт-Петербург, 2000.
5 Банковское дело Учебник. / Под ред. Белоглазовой Г.Н., Кроливецкой Л. П, Москва Финансы и статистика 2000.
6 Банковское дело. / Справочное пособие под Ю.Л.Бабижевой ,Москва. Экономика, 1993.
7 Банковское дело./ Учебник под ред. В.И. Ковлесникова, А.П. Кроливецкой, Москва Финансы и статистика, 2000.
8 Банковское дело Учебник. Под ред. Лаврушина О.И. Москва банк и биржевой научно-консультативный центр 1992.
9 Мақыш Б. Коммерциялық банктердің операциялары. Алматы, Экономика, 2003.
10 Печникова А.В, Маркова О.М, Стародубцева Е.Б. Банковские операции. Москва.- 2007.
11 Банковское дело. Учебник/Под ред. О.И.Лаврушина. М.- 2004.
12 Банковское дело. Учебник/Под ред. Г.Г.Коробовой. М.- 2002.
13 Щербакова Г.Н. Банковские системы развизтых стран. М.- 2003.
14 Банковское дело. Учебник/Под ред. А.М.Тавасиева. М.- 2002.
15 Основы банковской деятельности. Учебник/Под ред. Тагирбекова К.Р. М.-2003.
16 Управление деятельностью коммерческого банка. Учебник/Под ред. О.И.Лаврушина. М.- 2005.
17 Банковское дело: современная система кредитования. Учебник/ Под ред. О.И.Лаврушина. М.- 2005.
18 Хамитов Н.Н. Банковский надзор и его эффективность. Алматы.- 2001.
19 Черник Д.Г. Основы банковской системы: Учебное пособие – М.: Финансы, ЮНИТИ, 2003
20 Основы банковского дела: Учебное пособие/Под ред. Ю.М. Ясинского. – Мн.: Тесей, 2002.
21 www. kaspi bank. kz
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ҚАРЖЫ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ФАКУЛЬТЕТІ
ҚАРЖЫ ЖӘНЕ НЕСИЕ КАФЕДРАСЫ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Банк менеджменті және оның даму ерекшеліктері
Студент: ___________________________________ __________ Пейсенов Н.А.
Ғылыми жетекші:
э.ғ.к., доцент м.а._______________________________ _____ Мадыханова К.А.
Қорғауға жіберіледі:
Қаржы және несие кафедрасының
меңгерушісі, э.ғ.к., профессор _________________________ Бертаева К.Ж.
Алматы, 2010 жыл
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
1 Банктік менджмент және оның даму ерекшеліктерінің теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
1.1 Банк менеджментінің мазмұны және банктің ұйымдық құрылымының 5
негіздері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
1.2 Банктің экономикалық процесстерін 19
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 Банктік менджментті және оның даму ерекшеліктерін талдау ... ... . 36
2.1 Банктің активтері мен пассивтерін басқаруын талдау (Kaspi bank
АҚ-ның 36
мысалында) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
2.2 Банк қызметінің қаржылық көрсеткіштерін басқаруына баға беру
(Kaspi bank АҚ-ның 43
мысалында) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... .
3 Банктік менеджменті және оның даму ерекшеліктерін жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
Пайдаланған әдебиеттер 61
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .
Кіріспе
Тақырыптың өзектiлiгi. Ел тарихының ХХІ ғасырдағы аса бір күрделі
кезеңі аяқталып келеді. Дүние жүзінің экономикасын тұралатқан жаһандық
дағдарыс дауылы әлі басыла қойған жоқ. Алайда ол өзінің алғашқы алапат
қуатынан айырылды. Біз тастүйін дайын болғандықтан, оның салдары біздің
еліміз үшін соншалықты ауырға соққан жоқ.
Банктік қызмет - нарық қажеттілігін маркетингтік зерттеу негізінде
құрылған кәсіби интеллектуалдық өнім, оның негізгі мақсаты - пайда алу.
Банктік қызметтер-қызметті көрсетуде күшті жеке персонификациялы қызметтер.
Жалпы банктік қызметтер келесі қасиеттерден тұрады. Қызмет сапасының
тұрақтылығының кепілдемесінің және жинақталуының банктік қызметтер сферасын
қызметтің жоғары тәуекелді сферасы деп саналады. Жаңа банктік қызметтерді
көрсету ең жоғары тәуекелділікті қажет ететін шешім болып табылады. Әсіресе
тәуекелді болып қызмет көрсетуге бейімделген индустрияға қызмет көрсету
саналады, себебі бұл сферада бәсекелестермен мұндай қызметтер
өнеркәсіптердің басқа өндірістік салаларына қарағанда тез ұдайы өндіріледі.
Банк менеджменті деп – осы сферада қызмет ететін персоналдарды
және жалпы банк қызметін басқаратын ғылыми жүйені түсінеміз, ол банк ісін
жүргізу тәжірибесімен нақтыланған, басқарудың ғылыми әдістеріне
негізделеді. Банк менеджментінің мазмұнын келесілер құрайды: жоспарлау,
талдау, реттеу, бақылау. Осыған байланысты дипломдық жұмыстың тақырыбы
өзекті болып табылады.
Менің тақырыбымның өзектілігі нарықтық экономика жағдайында отандық
банктердің және басқада несиелік институттардың даму болашағы мен оны іс
жүзінде басқарудағы менеджмент жүйесін жетілдірукеректілігі.
Банктік менеджментінің дамуы клиенттер үшін де, банктің өзі үшін де
аз шығындармен банктік қызметтерді көрсетуді, клиенттерге қажетті
қызметтерге икемді бағаларды қолдануды білдірді. Кең клиентуралы банктік
операциялардың тиімді икемді жүйесі ішкі жинақтарды жинауға ықпал етеді.
Аса мәнге өзгермей экономиканың қажеттілігіне тез ыңғайланатын икемді
бантік қызмет көрсету.
Банктік қызметтерді тұрғындарға дәстүрлі орындаумен бірге, яғни
депозиттерге қаражаттарды тартумен, ссудаларды ұсынумен, тұрғындарға есеп
айырысу кассалық қызметтерді көрсетуді жүзеге асырумен бірге біздің елде
қазіргі банктік институттар электрондық қызметтер, клиенттер тапсырма
бойынша маркетингтік зерттеулер, валюталық операциялар, қор операциялары,
чекстік операциялары, карточкалар ашу, ссудаларды ұсыну, құнды қағаздармен
жүргізілетін операциялар, басқа да қызметтер, соның ішінде трасттық,
ақпараттық анықтамалық кеңес беру, қор операцияларын да орындайды.
Дипломдық жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасындағы банктік
менеджменттің қазыргі жағдайы мен даму болашағаны анықтау.
Қойылған мақсатқа жету үшін зерттеу барысында төмендегідей міндеттер
қойылды:
- банктік менджменттің негізгі теориялық аспектілерін ашу;
- банк менеджментінің мазмұны және құрылымы қарастыру;
- банк қызметін ұйымдастыру және банктің ұйымдық құрылымының негіздерін
анықтау;
- банк саясатының негізгі бағыттары және қалыптасу ережелерін қарастыру;
- Kaspi bank АҚ– ның экономикалық процестерін басқаруды талдау;
- банктің активтерін және пассивтерін басқаруын талдау;
- банк қызметінің қаржылық көрсеткіштеріне баға беру;
- банк менеджменті және оның даму ерекшеліктерінің жетілдіру жолдары
анықтау.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектiсi болып банк менеджменті және оның
даму ерекшеліктері болып табылады.
Зерттеудің ғылыми жаналығы:
- банктік менджменттің теориялық негіздері ашылды;
- банк қызметін ұйымдастыру және банктің ұйымдық құрылымының негіздерін
анықталды;
- банктің активтері мен пассивтерін басқаруы талданды;
- банк қызметінің қаржылық көрсеткіштеріне баға берілді;
- банк менеджменті және оның даму ерекшеліктерінің жетілдіру жолдары
айқындалды.
Зерттеу жұмысының тәжірибелік маңыздылығы. Зерттеу нәтижелері,
қорытынды мен ұсыныстар Kaspi bank АҚ– ның қызметінде пайдаланылады.
Дипломдық жұмыстың құрамы. Дипломдық жұмыс кіріспе, қорытынды, үш
тараудан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші бөлімде банктік менджмент және оның даму ерекшеліктерінің
теориялық негіздері, оның ішінде банк менеджментінің мазмұны және банктің
ұйымдық құрылымының негіздері мен банктің экономикалық процесстерін
басқаруы қарастырылған.
Екінші бөлімде банктік менджментті және оның даму ерекшеліктері
талданған, оның ішінде банктің активтері мен пассивтерін басқаруын талдау
(Kaspi bank АҚ-ның мысалында) және банк қызметінің қаржылық
көрсеткіштерін басқаруына баға берілген.
Үшінші бөлімде банктік менеджменті және оның даму ерекшеліктерін
жетілдіру жолдары анықталған.
1 Банктік менджмент және оның даму ерекшеліктерінің теориялық негіздері
1.1 Банк менеджментінің мазмұны және банктің ұйымдық құрылымының
негіздері
Дамыған елдерде, менеджмент өндіріс тиімділігін арттырудың маңызды
факторлары қатарына жатады. Нарықтық жағдайдағы шаруашылықта оған басты
назар аударылады, себебі менеджмент қосымша капитал салымдарын талап етпей-
ақ, шығындарды төмендете отырып жоғарғы табысқа жетуге мүмкіндік береді.
Менеджменттің негізгі мақсаты – басқарудың ең тиімді формаларын қолдану
жолымен табыс табу. Сондықтан, нарықтық қатынастары қатаң бәсекелестік
жағдайда дамыған елдерде, менеджмент – бизнеспен, кәсіпкерлік қызметпен
тығыз байланыста болады. Дамудың жөнді алғы шарттарын иелену үшін, басқару
жүйесін үнемі жетілдіріп отыру қажет, сонымен қатар, теория мен тәжірибеде
қорланған білімдерді тез игере, өзгермелі жағдайларда – жаңа, қалыптаса
қоймаған шешімдерді қабылдай білу керек [1].
Менеджмент – басқару және ұйымдастырудың ең бір рационалды жүйесі
туралы ғылым, бірақ оның ұғымын әр түрлі мағынада түсінуге болады. Қысқа
мағынада менеджментті – адамдар ұжымын басқару және ұйымдастыру, кең
мағынада – банк қызметін және оның персоналдарын басқару және ұйымдастыру
деп түсінеміз. Банк менеджменті нақты мекеменің қызметіне сәйкес белгілі
бір спецификаға ие. Ойткені банк, өкіміндегі несие ресурстарын ақылы түрде
– кәсіпкерлердің, ұйымдардың, халықтардың, мемлекеттің қосымша қаражатқа
деген қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында ұсынатын , яғни бизнеспен
айналысатын өз алдына кәсіпорын болып табылады. Сонымен қатар банкте,
әртүрлі меншік иелерінің, мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың,
акционерлік қоғамдардың және жеке тұлғалардың бос ақша қаражаттары
жинақталады.
Банк қоғам капиталын сақтаушы және орналастырушы ( екі жақты, пайда табу
мақсатында), сондай-ақ, банк шоттарына салынған ақша қаражаттарының
сақтаулы (немесе, дер кезінде, салыну шарты бойынша қайтарылуға тиіс)
болуына иелері алдына жауапты мекеме. Нәтижесінде банк, жеке өз мүддесімен
қатар, қоғам мүддесін қорғауды да көздейді. Мұндай мүдделер сәйкестілігі
баланс өтімділігін, яғни ақша нарығында банк тұрақтылығын қамтамасыз ете
отырып, банк менеджментінің келесідей мақсаттарын анықтайды:
- банкті, ақша нарығы жағдайында қызмет жүргізетін субъект ретінде,
табысты жұмыспен қамту;
- банк сенімділігінің кепілі ретінде көрінетін баланс өтімділігін және
салымшалар мен кредиторлардың мүдделерін қамту;
- іскерлік қатынастарды тұрақтандару және ұзарту мақсатында пайдала-
нармандардың (клиенттердің) банк қызметіне деген көлемдік, құры-
лымдық және сапалық қажеттілігін жоғары дәрежеде қанағаттандыру;
- ұжымның әлеуметтік, коммерциялық, өндірістік проблемаларын өз ара
жетік шешілуін қамту;
- мамандардың әлуетті (потенциалды) мүмкіндіктерін толық жүзеге асыру
мақсатында, мамандарды орнықтыру, даярлау және қайта даярлаудың тиімді
жүйесін құру.
Негізгі мақсаттармен қатар, банк менеджменті, бір қатар көлемдік,
сапалық және әлеуметтік көрсеткіштердің орындалуын бағдарлайды. Сандық
(көлемдік) көрсеткіштердің, банк қызметін басқару аяларының барлығына
қатысы бар, олардың қатарына: банк клиенттерінің және олардың шоттарының
санын, депозиттер көлемін, кредиттік салымдарды, инвестицияларды және банк
жүзеге асыратын қызметтер мен операциялардың көлемін жатқызуға болады.
Банк қызметінде басты орын алатын сапалық көрсеткіштер қатарына
келесілер жатады:
- банктің табыстары мен шығыстарының көрсеткіштері (осылардың көмегімен
банк пайдалылығын басқару іске асады);
- қаражат айналымының жылдамдық, операциялардың орындалуына қатысты
шығындардың еңбек сиымдылығының және материалдарды өңдеу жылдамдығының
көрсеткіштері;
- банк көрсететін қызметтердің сапасына, құрылымына, көлеміне деген
клиенттер сұранымдарын қанағаттандыру дәрежесінің көсеткіштері;
- банк қызметымен байланысты келіссөздердің құпиялығын қамту және
мәліметтерді сақтау қабілеттілігі.
Әлеуметтік көрсеткіштер, ұжым мүшелерінің кәсіби дайын-дықтарының
дамуын, олардың еңбекке қатынасын, әлеуметтік пробле-малардың шешілу
дәрежесін сипаттайды. Банк менеджментінің басқа бір ерекшелігі, ол
депозиттер мен ақшалай салымдар иелерінің мүддесін қорғау мақсатында банк
қызметінің мемлекет тарапынан реттелуінде. Бұл біріншіден, банк қызметін
реттейтін – міндетті нормативтер, заңдар және жазбалардың орындалуымен
уағдаласылған еркін шешім қабылдаудың шектеуі бар екенін білдірді.
Екіншіден, ақша нарығы конъюнктурасының үнемі өзгеріп тұратын жағдайында,
банк өтімділігін қамту жолын таба білетін менеджерлердің қажеттілігін
көрсетеді [2].
Сонымен, банк менеджменті деп – осы сферада қызмет ететін персоналдарды
және жалпы банк қызметін басқаратын ғылыми жүйені түсінеміз, ол банк ісін
жүргізу тәжірибесімен нақтыланған, басқарудың ғылыми әдістеріне
негізделеді.
Басқару процесінің мазмұны. Банк менеджментінің мазмұнын келесілер
құрайды: жоспарлау, талдау, реттеу, бақылау.
Банкілік басқарудың ең жауапты бөлімі ол жоспарлау, осы процесс
барысында – перспективаға іс әрекетті анықтайтын, банк саясаты құрылады.
Жоспарлау, жиынтық көрсеткіштер негізінде банк қызметінің барлық жақтарының
өзара байланыстыруға және оның орындалуын еңбекке ынталандыру жүйесі
арқылы ұжымның мүддесімен байланы- стыруға мүмкіндік береді.
Жоспарлауды, банктің ішкі мүмкіндіктерін және ақша, валюта нарықтарының
коньюнктурасын талдау негізінде, жалпы банк қызме- тінің бағыттарын, жаңа
сфера мен өнім түрлерінің тиімділігін баға- лайтын процесс деп тануға
болады. Жоспарлаудың негізгі бағыты, нарық жағдайында банк қызметінің
технико-экономикалық негізделуі ретінде бизнес-жоспарды жасау. Бизнес-
жоспарды дұрыс пайдалана білу – қаржы ұйымдарын тиімді басқарудың негізін
құрайды.
Банктің аналитикалық қызметінің негізін, баланс көрсеткіштерін талдау
арқылы ашып көрсетуге болады. Оның негізгі бағыттары:
- банк қызметінің көлемдік көрсеткіштерінің динамикасын бағалау:
активтерінің, депозиттерінің, меншікті капиталының, кредиттерінің,
табысының;
- ресурстық базаны бағалау: көлемін, құрылымын және оның құрамдық
бөліктерінің даму тенденцияларын (меншікті капиталының, депозит-
терінің, банкаралық кредиттерінің);
- банк активтерінің жағдайын бағалау: көлемін, құрылымын және банк
активтерінің құрамдық бөліктерінің даму тенденцияларын (кредиттері-
нің, инвестицияларының, депозиттерінің);
- банк өтімділігін бағалау – қаржы коэффиценттерін есептеу мен оларды
критериалдық деңгеймен салыстыру және көрсеткіштер деңгейінің
өзгеруіне әсер ететін факторларды анықтау негізінде жүзеге асады;
- банк табыстылығын бағалау: баланс мәліметтеріне, кіріс және шығыс
есебіне талдау жүргізу негізінде жүзеге асады. Осы талдау, банк
табыстылығын басқару механизімінің негізі болып табылады.
Банк саясатын құру барысындағы аналитикалық жұмыстардың бір бөлігі
ретінде, банк маркетингі көрінеді. Банк қызметінде маркетинг түсінігі:
берілген аймақтағы және оның шегінен сырт банк қызметіне деген сұраныс пен
ұсынысты талдау; әртүрлі қызметтерді қанағаттандыру негізінде банктің
орналасқан жерін бағалау (инвестициялау, кредиттеу, қолма-қолсыз есеп-
айырысуды ұйымдастыру; лизингтік операцияларды жүргізу және т.б.);
әртүрлі банктердің сәйкес операцияларды жүргізудегі шығындарының нормасын
салыстыру; жарнамалар жүргізу ұғымдарын білдіреді [3].
Коммерциялық банктер, жоғарыда аталғандардан басқа, тағы бірнеше
бағыттар бойынша аналитикалық жұмыстар жүргізеді: кредиттік және бағалы
қағаздар қоржындарын, клиенттердің несие қабілеттігін, меншікті капиталдың
жеткіліктілігін, пайыздық маржаны және т.б. талдау.
Банк менеджментінің жүйесінде, реттеу белгілі ерекшеліктерге ие, ол
коммерциялық банктер қызметтерінің мемлекет тарапынан реттелуімен
ұштасады. Сондықтан, банктің ішкі реттеу жүйесінің жұмысы, мемлекет- тік
бақылау органдары: банктерді лицензиялауға, банк қызметінің шектілуіне,
капиталдың жеткіліктілігіне, өтімділікке, міндетті резервтердің
қалыптасуына қатысты белгілеген нормативтер мен талаптардың орын-
далуына бағытталған.
Банктің ішкі реттеу процессіне келесі бағыттарды жатқызуға болады:
- банк қызметінің тиімділігін арттыру мақсатында, барлық бөлімшелерді
қоса банк құрылымын қайта қалыптастыру және жетілдіру;
- банк басқару сапасының жоғарылауын қамтитын, әдістемелік және
нұсқаулық құралдарды, шешімдер қабылдау процедураларын енгізу;
- өндіріс ішінде және сыртқы ортада қалыптасқан жағдайлар негізінде,
банк саясатын құру;
- банк тәуекелін шектеу мен төмендетудің негізгі бағыттарын әзірлеу;
- банк ішінде бақылау жұмыстарын ұйымдастыру, кадрлар саясатын және
персоналдың профессионалды өсуін қамтитын шараларды әзірлеу.
Банк қызметіндегі бақылау жұмысы, сыртқы және ішкі бақылау болып
бөлінеді. Сыртқы бақылауды, Қазақстан Республикасының орталық банкі және
сыртқы аудиторлар жүргізеді. Ішкі бақылауды банктің өзі ұйымдастырады. Бұл
жұмыстың басты мақсаты, банк қызметіндегі теріс тенденциялар мен
жетіспеушіктерді анықтау және оларды жою шараларын қабылдау үшін,
оперативті жүйе құру [4].
Банк басқару аялары. Банк менеджметінің нақты бағыттарын үлкен екі
аяға (сфераға) бөлуге болады. Бірінші топ, банк құзыретіндегі экономикалық
процесстерді басқару мен ұйымдастыруға байланысты мәселелерді қамтиды (бұл
бөлім қаржы менеджменті деп аталады). Оның басты бағыттары: банк қызметін-
дегі бөлек аялар (сфералар) бойынша нақтыланған банк саясатын құру
(депозиттер, кредиттер, инвестициялар, қызметтер ж.т.б.); банк маркетингі;
банк активтері мен пассивтерін басқару, банк өтімділігін, табыстылығын,
меншікті капиталын, кредиттік қоржыны мен банк тәуекеллерін басқару.
Қаржы менеджментінің ерекшелігі, біртұтас банк жүйесі шеңберінде банк
процедураларын ұйымдастыру мен экономикалық процесстерді басқаруда,
біркелкі технологияның жоқтығы.
Екінші топты, қаржы менеджменті тиімділігінің шарты ретінде көрінетін,
банк қызметкерлерінің тәжірибесі мен білімдерін рационалды қолдануға
бағытталған, ұжымды басқарумен байланысты туындайтын мәселелер құрайды.
Бұл топқа: банк қызметкерлерінің еңбегін ұйымдастыру және мотивациялау;
кадрларды орнықтыру; еңбек ақы төлеу, еңбекке ынталандыру және көтермелеу
механизмі; бақылауды ұйымдастыру; қызметте өсу жүйесін қарастыру, ұжымдағы
қарым-қатынасты қалыптастыру принциптері кіреді.
Шетел тәжірбиесінде, әр бір банктің басқарылу сапасына баға беріледі
ойткені, көптеген жағдайда, жалпы банк жүйесінің және нақты банк
сенімділігінің деңгейі осы көрсеткішке тәуелді [5].
Менеджмент дұрыс жүрмеген жағдайда, теріс факторлардың пайда болу
себебін анықтауға үлкен көңіл бөлінеді. Оларды дер кезінде анықтау, дұрыс
жұмыс істемейтін банктердің қызметіне араласуға құқығы бар, мемлекеттік
бақылау органдарының негізгі міндеті болып табылады.
Дұрыс емес менеджментке: банк басшылары мен қызметкерлерінің
әлсіздігінен басқару процесінде пайда болатын техникалық қателерді және
жалған активтер мен шығындарды жабу үшін жасалған есептер бұрмаларын,
сонымен қатар уақытша тартылған қаражаттар арқылы қиын қаржы жағдайын
жасыруды (банкаралық несие) жатқызуға болады.
Банктің ұйымдық құрылымы. Белгілі функциялар мен операцияларды
орындайтын банктің кәсіпорын ретіндегі мәні, басқару аппараты мен оның
ұйымдық құрылымдарының қалыптасуына өз әсерін тигізеді. Жылдар бойы
банкілерде бір қатар ұйымдық нысандар қалыптасып, оның әрқайсысы
тұтынушылар қажет ететін функциялар мен қызмет түріне ыңғайланған. Бүгінгі
жағдайда қалыптасқан, банк типтерінің қатарына: әмбебаб, маманданған,
инвестициялық, ипотекалық, жинақ, арнайы тағайындалған және тағы басқа
банктерді жатқызуға болады. Алайда, күнделікті жәй операцияларды және
басқа да өзіндік өзгешілігі бар қызметтерді көрсететін әр бір банкте,
басқару блоктарының міндетті жинағы болуға тиіс. Бұлардың қатарында:
1. Банк Кеңесі.
2. Басқарма.
3. Басқарудың жалпы мәселелері.
4. Коммерциялық қызмет.
5. Қаржылар.
6. Автоматтандыру.
7. Әкімшілік.
Бірінші блокты банк құрылтайшылары қалыптастырады. Олардың саны әр түрлі
болуы мүмкін, бірақ әрқайсысының жарғылық капиталдағы үлесі 35% аспауы
керек. Банк құрылтайшылары қатарында мемлекеттік құрылымдар және жеке
заңды тұлғалар болуы мүмкін. Әлемдік тәжірибеде, банк меншігінің
акционерлік нысаны көп тараған, мұнда құрылтайшылар мен акционерлер
ретінде әртүрлі меншік нысандарын иеленетін жеке және заңды тұлғалар
көрінеді.
Басқарудың негізгі органы – банк акционерлерінің жиналысы, ол банк
қызметінде келесі стратегиялық міндеттерді орындайды: банктің ашылуы
туралы және қорларының қалыптасуына қатысты шешімдерді қабылдау, банк
жарғысын және шығындарды жабу мен тапқан пайданың қолдану жолдарын
анықтау, банк жұмысы туралы есепті бекіту [6].
Банк жұмысын басқару, сондай-ақ банк Басқармасы және Тексеру
комиссиясының жұмыстарын қадағалау мен бақылау үшін, акционерлер жиналысы,
белгіленген мерзімде өкілеттілік жүргізетін банк Кеңесін сайлайды.
Сондай-ақ, банк акционерлерінің жалпы жиналысы Кеңес мүшелерінің санын
анықтайды. Кеңес мүшелері көп дауыспен банк Кеңесінің төрағасы мен
оның орынбасарларын тағайындайды, бірақ Кеңес мүшелері бір мезгілде
Тексеру комиссиясының немесе Басқарма мүшелері қатарында болмауы шарт.
Банк Кеңесі басқару және банктің даму міндеттерін орындай отырып, жыл
ішінде кемінде бір ретт мәжіліске жиналады. Банк Кеңесі:
- банк саясатының бағытын және нақты экономикалық жағдайға, дивиденттер
мен пайыздық мөлшерлемелер көлеміне байланысты операциялар
шеңберінің кеңеюін анықтайды;
- банк Басқармасы мен Тексеру комиссиясының жұмыстарына бақылау
жүргізеді;
- банк өкілдіктері мен филиалдарының ашылу мәселелерін шешеді;
- банк жүргізетін кредиттік және инвестициялық саясаттың орындалуына
бақылау жүргізеді;
- банк төрағасын, оның орынбасарларын және басқада басқарушы тұлғаларды
тағайындайды;
- жұмыс жүргізетін комитеттерді бекітіп, олардың мүшелерін сайлайды.
Кеңес мүшелері, банк қызметін реттейтін заң актілерінің бұзылғаны және
банк жарғысымен қарастырылмаған операциялардың орындалғаны үшін, сондай-ақ
тиімсіз шешімдер қабылдану нәтижесінде шығындардың туындауына
жауапкершілікте болады.
Банк басқармасы (екінші блок) банк қызметінің стратегиялық бағыттарын
бекітуге және жалпы басқару жұмыстарына жауапты. Басқарма құрамына банктің
ірі бөлімшелерінің жоғарғы басшылары және осы кредиттік мекемені толық
немесе жартылай иеленетін тұлғалар кіреді.
Банк басқармасы төрағасының құқықтары, міндеттері және жауапкершілігі
банк жарғысымен бекітіледі. Банк басқармасының төрағасы:
- банк атынан сөз жүргізуге өкілетті;
- банкті басқаратын жоғарғы органның шешімдерін қабылдап, сол
шешімдердің орындалуын қадағалайды;
- банк ұжымын ұйымдастырып, басқарады;
- банкті басқаратын орган алдында банк жұмысының заңдылығына жауап
береді.
Банк Кеңесі (басқармасы) жанынан екі комитет құрылады: Кредиттік және
Тексеру. Кредиттік комитеттің функцияларына жататындар:
- банктің кредиттік саясатын, тартылатын қаражаттар құрылымы мен оларды
тиімді орналастыру бағыттарын қарастыру;
- сенімгерлік (трасталық) операцияларды жүргізу мен қорларды
инвестиялауға байланысты мәселелерді қарастыру;
- банктің жеке бөлімшелерінің қызметін бақылау.
Тексеру комитетінің құрамы акционерлердің жалпы жиналысында
тағайындалады. Банк Кеңесінің мүшелері және банктің штаттық қызметіндегі
басқа тұлғалар Тексеру комитетінің құрамына сайланбайды. Тексеру комитеті –
банктің бақылау жұмысының қалыптасуын, касса мен мүлік жағдайын және жыл
ішінде жүргізілетін валюталық, есеп-айырысу, кредиттік операциялардың банк
қызметін реттейтін заң актілеріне сай орындалуын қадағалап отырады.
Үшінші блоктың жұмысы – банк қызметін жоспарлау мен болжауды
ұйымдастыру, банк қызметінің (активтер сапасы, капитал жеткіліктігі,
өтімділік және тағы басқадай) негізгі бағыттары бойынша Ұлттық банктің
талаптарын орындау, басқару әдістемесін тағайындау (методологиясын). Бұл
блоктың мәселелері экономикалық-жоспарлау басқармасы шеңберін- де шешіледі.
Төртінші блок – әртүрлі банк қызметтерін ұйымдастыруды қамтиды
(несиелендіру, инвестициялау, валюталық, трасстық және басқа да активті
операцияларға қатысты). Бұл блокқа кіретіндер: кредитті басқару бөлімі,
опциондық басқару, бағалы қағаздар мен операцияларды басқару және т.б.
Кредиттік басқару – кредиттік қоржынның қалыптасуына, пайдаланармандарды
несиелендіруге, несиелердің қамтамасыз етілуін және филиалдардың кредиттік
қызметін бақылауға, кредиттік операцияларды талдау мен оларды әдістемелік
құжаттармен қамтуға қатысты барлық жұмыстарды іске асырады.
Қаржылық блокқа: бухгалтерия, табыстар мен шығыстардың есебін
дайындайтын касса, ішкі банкілік есеп айырысу және корреспонденттік
қатынастар бөлімшелері, сондай-ақ коммерциялық кәсіпорын ретінде банктің өз
қызметінің есебі кіреді.
Алтыншы блок – ақша ағымдары бойынша мәліметтердің электронды өңделуін
қамтамасыз ететін, техникалық блок (несиелендіру, есеп айрысу және басқа да
операциялар).
Кадрларды жинақтау, жұмыс орындарына қажетті кандидаттарды таңдау,
қызметке қабылдау, қызметтен шығару, қызмет сатысының өсуіне қатысты және
басқа да жұмыстарды – кадрлар бөлімі, яғни жетінші (әкімшілік блогі) блок
қамтиды. Бұл блокқа, сондай-ақ канцелярия, секретариат және әкімшіліктің
шаруашылық бөлімін жатқызуға болады.
Банкті ұйымдастыру қағидаттары. Банкті ұйымдастырудың негізгі
қағидаларына жататындар:
- банктерді орындайтын қызметтеріне сәйкес құру;
- ұйымдастыру буындары және билік өкілеттілігі бойынша сатылар
(иерархия);
- банк қызметінің қойылған мақсаттарға сәйкес болу қағидасы;
- бірлескен және үйлестірілген іс-әрекеттер, басқаруды
рационализация- лау;
- банк қызметінің қоршаған орта талаптарына толық сәйкес болу
қағидасы;
- персонал қызметін регламенттеу;
- жедел және жеткілікті ақпаратпен қамтамасыз етілу.
Банкті ұйымдастыру қағидалары – бұл банкке тән функциялар мен
операциялардың орындалуы үшін алғы шарттарды құратын, банк жұмысының
бастапқы ұйымдастыру жағдайлары.
Негізгі функционалдық қағида дегеніміз, банктің ұйымдық құрылымының,
банк қызметінің нақты бағытына және көрсететін қызметтерінің көлемі мен
түрлеріне сәйкес, қалыптасуын білдіреді. Сондықтан, банк операциялары мен
функциялары және олардың масштаб-тары банк басқару жүйесінің құрылуын
негіздейді.
Банк бөлімшелері бойынша, билік өкілеттілігінің сатысы биліктің екі
буынын қарастырады. Олардың бірінші буына, Кеңес пен Басқарманы, Тексеру
комиссиясын, Кредит комитетін жатқызуға болады. Екінші буынға, жалпы банк
ісіне және пайдаланармандарға қызмет ететін бөлімдер жатады. Банк
қызметінің басқармасы, банк операцияларының функционалды белгіленген
бағыттары бойынша, жіктелуін есепке ала құрылады:
1) банк қызметін болжау (жоспарлауды) басқармасы, банк қызметінің
негізгі қағидаларын (өтімділік, пайдалылық және сенімділік) қамту
мақсатында, банктің басқару функцияларын жүзеге асырады;
2) кредиттік басқарма, әртүрлі кредиттік операциялардың орындалу негізі
болып саналатын несие қорының қалыптасуын, берілетін несиелердің
функцияларын, қолдану аясын және оларды қамсыздандыруды қамтамасыз етеді;
3) коммерциялық банк қызметінде маңызды орын алатын валюта басқармасының
негізгі функциялары:
- валюта жайғасымы мен валюталық шоттарға басшылық ету;
- валюталарды сату және сатып алу;
- салымдарға қаражаттарды қабылдау және несие беру;
- тәуекелділіктерді қамсыздандыру.
4) депозиттік операцияларды басқару бөлімі, банктің меншікті капиталы мен
тартылған қаражаттарын талдауға және олардың есебін жүргізуге арналған.
Оның функцияларына келесілер жатады:
- банктің депозиттік қаражаттарының, мерзімдері және жеке
депозиттері бойынша есебін жүргізу;
- банк ресурстары және олардың банк балансының өтімділігіне
тигізер әсерін бағалау мақсатында – депозиттік қаражаттарды,
олардың құрылымы мен даму динамикасын талдау;
- банк ресурстарын жоспарлауға қажетті, ақпаратты ұсыну.
5) есеп айырысу-кассалық қызмет басқармасының функцияларына келесілер
жатады:
- есеп айырысуға қажетті шоттарды ашу және оларға басшылық ету;
- кассалық операцияларды жүргізу.
6) талдау және статистика басқармасы келесілерді қарастырады:
- статистикалық ақпаратты жинақтау мен талдауды;
- банк қызметі туралы есептерді, жоспарлар болжамын дайындауды;
- банк балансының статистикалық өңделуін;
- пайдаланармандарға ақпаратты-анықтамалық қызмет көрсетуді.
7) маркетинг басқармасы, оның функцияларына жататындар:
- рыноктық конъюнктураны зерттеу;
- банк қызметтерінің жаңа түрлерін әзірлеу және еңгізу;
- клиенттері мен әріптестеріне қатысты іскерлік байланыстарды
орнату;
8) банк филиалдарының басқармасы келесілерді қарастырады:
- филиалдардың қызметтеріне басшылық жасау;
- жүргізілетін банк саясатының дұрыс болуын қадағалау және банк
жұмысы тиімділігінің жоғарылауын қамту.
Қойылған мақсаттарға сай келу қағидасы, банктің негізгі міндеті – пайда
табуға бағыттап жалпы банк қызметін ұйымдастыруды қарастырады. Сондықтан,
банктің ұйымдық құрылымы, барлық қызмет бөлімшелерінің жұмысын үйлестіріп,
дұрыс жүргізілуін қамтамасыз етеді. Банктің ұйымдастыру қағидаларының
қатарына, басқаруды парасаттау да (рационализациялау) жатады. Ол – нарықты
зерттеу, өндіріс шығындарын қысқарту және көрсетілетін қызмет түрлерінің
кеңейюі бағытында банктің мақсатты дамуын қарастырады [7].
Банк құрылымының қалыптасуынаәсер ететін факторлар. Банктің ұйымдық
нысаны оның функцияларымен негізделген, өйткені банктер ұйымдық құрылымы
тұрғысынан алда тұрған міндеттерді максималды тиімді орындауға бағытталып
құрылады.. Әрине, ірі банктер әр түрлі көптеген функцияларды іске асырып,
банк қызметінің кең спектрін игеруді көздейді. Сондықтан, банк көлемі оның
ұйымдық құрылымын анықтауда басты фактор болып табылады. Банктің ұйымдық
құрылымын және оның қызметінің тиімділігін анықтайтын көрсеткіштер
қатарына, жоғарыда аталған, банк көлемі және функцияларымен тең жүретін
басқада біраз факторларды жатқызуға болады: банк персоналының сапа және сан
жағынан қажетті көлемін, қызмет бағытын, шығындарды үнемдеу есебін және
персоналдың жұмысбастылығын. Банктердің қызметіне мемлекеттік реттеу
жүргізу, олардың ұйымдық құрылым нысанының және көптеген қажеттіліктерінің
қалыптасуына өз ықпалын тигізеді [8].
Банк көлемінің оның ұйымдық құрылымына әсер етуі, ірі және майда
банктердің құрылымдарын салыстыру кезінде көрінеді. Жүздеген банктер
мысалы АҚШ-та, майда және орта шаруашылық құрылымдарына қызмет көрсетумен,
жеке тұлғалардан кішігірім депозиттерді тартумен, сондай-ақ майда
кәсіпорындарға қарыз қаражатын және тұтыну кредиттерін берумен айналысады.
Мұндай банктерді әдетте бөлшек банктер деп атайды. Ірі көтерме қаржы-
несие институттары (мысалы, Морган гэренти энд бэнкерс траст оф Нью-Йорк,
секілді), корпорацияларға ірі заем берумен және комерциялық кәсіпорындарға
қызмет көрсетумен айналысады.
Кіші банктердің даму деңгейі, аймақтың экономикалық жағдайына тәуелді.
Осы банктердің көбі ауылшаруашылық өндірісімен тығыз байланысты қызмет
жасайтын болғандықтан, жергілікті кәсіпорындар жағдайының тұрақтылығы да
олар үшін өте маңызды. Өйткені, жергілікті кәсіпорындардың қаржы жағдайының
төмендеуі, банк қызметінің өсу қарқынына және оның депозиттер, несиелер
және табыс көлемінің төмендеуіне әсерін тигізеді. Ірі банктерге қарағанда
кішігірім банктердің жұмысында кездесетін тәуекеллер деңгейі төмен
болғанымен, олардың жаңа қызметтер түрін игеру және тез даму
мүмкіндіктеріде өте төмен [9].
Ірі банктердің кіші және орта банктерге қарағанда біраз артықшылығы бар,
олар пайдаланармандарға кең көлемде қызмет көрсете отырып, көптеген және
әртүрлі нарықтарда жұмыс атқарады. Сол себебте, олардың қызметі
территориалды және ұсынатын қызметтерінің түрі мен көлемі бойынша
әртараптанған. Бұл ұтымды, өйткені экономикалық тұрақсыз жағдайда банк
тәуекелдігі деңгейінің төмен болуын қамтиды. Мұндай ірі қаржы-несие
институттарының даму деңгейіне салалардың, аймақтың немесе тіпті
мемлекеттің экономикалық жағдайының өзгеруі ешқандай әсер етпейді. Мысалы,
Ситикорп және Чейз Манхэттен сияқты банктер АҚШ шегінен тыс
территорияларда өздерінің табыстарының көп бөлігін табады. Мұндай
банктердің тағы бір ерекшелігіне – төмен шығынмен капиталды жұмылдыра
білу қабілетілігін жатқызуға болады.
Келесі фактордың мәні мынада, нарықтың технологиялық және
экономикалық параметрлерінің өзгеруі, банктердің табысты және тиімді
қызмет етуінің негізі болып табылатын, жоспарланған кадрлар құрылымын
өзгертеді. Экономикалық өсу мен қатаң бәсекелестік жағдайда, банктер
тұтынушылардың қаржы қызметтеріне деген сұраныстарының өзгеруін қатаң
бақылауға, басқа банктермен және банкілік емес қаржы-несие ұйымдарымен
бәсекелестікке дайын болуға мажбүрлі. Осындай жаңа талаптарға сай банк
қызметін жүргізу үшін, банк пайдаланармандарының қажеттіліктерін зерттеуге
баса назар аудара алатын, өзгермелі сұраныс жағдайында қызметтердің ескі
түрін өңдей және жаңа түрлерін әзірлеп, енгізе алатын қызметкерлер мен
менеджерлер қажет [10].
Банк құрылымына оның мамандануы мен әмбебаптылығы да әсер етеді.
Әмбебап банктердің көптеген қызметтер түрін ұйымдастыруға қажетті арнайы
бөлімдері бар болуы керек. Керісінше, банктің нақты қызмет түріне
мамандануы мұндай бөлімдердің қалыптасуы мен бірқатар операциялардың
орындалуын қажет етпейді.
Банк қызметі бойынша шығындарды үнемдеу, ұсынылатын қызметтер
табыстылығының жоғарылауына және банк жұмысының тиімді болуына әсерін
тигізеді. Банк коммерциялық кәсіп орын ретінде өз жұмысында минималды
шығындармен пайда табуға мүдделі. Тиімсіз шығыстардың қысқару бағыттарының
бірі, банк персоналының жұмыспен ұтымды қамтылуын көздейтін, орындалатын
жұмыстар көлеміне банк жұмысшылар санының сәйкес болуы.
Банк құрылымын қалыптастырудағы соңғы мақсат – банк қызметкерлерінің
еңбек өнімділігі кешенін тиімді басқару және қызметте табыстылыққа жету.
Осы жағдаймен байланысты, банк құрылымы икемді, қозғалмалы, өзгертуғе
ыңғайлы болуы және банктің басты мақсаты табыс табу жолында қызмет етуі
керек.
Стратегиялық жоспарлаудың негізгі бағыттары. Стратегиялық жоспарлау
дегеніміз, банк қызметіндегі басқару процессінің негізгі ұтымды бағыттарын
анықтау, даму идеологиясын жасау және алға қойылған міндеттерді тиімді
орындау. Банк сферасында, стратегиялық жоспарлар қатарына банк саясатын
жатқызуға болады. Ол банктің ұзақ мерзімді міндеттерін, даму бағыттарын
және осы аталғандарды іске асыру бойынша шаралар кешенін анықтайды.
Қазақстан банктерінің осы даму кезеңіндегі негізгі проблемаларының
бірі стратегиялық деңгейде банк басқарудың алдыңғы қатарлы әдістерінің
жоқтығы. Банкілерде стратегиялық жоспарлаудың кейбір элементтері
қолданғанмен, ол қажетті тиімді деңгейге толық сай келмейді [11].
Бүгінде, көптеген банктерді өз қызметтіндегі стратегиялық аспек-тілерден
гөрі, оперативті мәселелер қызықтырады. Бірақ, шаруашылықтың нарықтық
жағдайға көшуі, отандық банк жүйесінде бәсекелестіктің өсуі, әлемдік
қоғамдастықта саясаттық және экономикалық жағдайдың тұрақсыздығы – банк
ісінде стратегиялық жоспарлаудың қажетті түрде қолдануын талап етіп отыр.
Казахстанның алдыңғы қатарлы банктері өздерінің пайдаланарман-дарына
көптеген операциялар мен қызметтерді көрсетуге мүддесі зор, мұндағы мақсат
– банктің табыстылық базасын кеңейте отырып, оның бәсекелесу қабілетін
жоғарылату. Тағы бір ескеретін жәй, банк ісінің –пайдаланармандарға
көрсетілетін қызметтер бағасының қолайлы және сол қызметтер бойынша
шығындардың екі жақты минималды болуын көздей дамуы (банк және клиент
үшін).
Осыдан біраз жыл бұрын, отандық банктер сертификат, вексель және
кредиттік карточкалармен жұмыс істеуді білмейтін. Сондай-ақ, факторинг,
лизинг, контокоррент, опцион, банкомат және басқада осындай түсініктер
банктің профессионалдық лексиконында жоқ болатын. Олда түсінікті, ойткені
сол кезде банктер, орталықтанған бөлініс жүйесінде жұмыс атқаруымен
байланысты, шектелген ғана қызмет түрін көрсететін. Нарық жұмысқа жаңа
талаптар қойды: банктер пайдаланармандарға қажетті жаңа операцияларды
игеруге, сонымен қатар өз қызметінің сферасын кеңейтуге мәжбүр болды.
Мысалы, Казкоммерцбанк – бүгінгі күнде, Қазақстан банктерінің ішінде
бірінші болып халықаралық кредиттік рейтинті иеленіп отыр. 1998-2000
жылдары банктің айналысқа шығарған бағалы қағаздар көлемі 21,6% өсіп,
оның ішінде ең көп бөлігін 1998 жылы 100 млн. АҚШ доллары көлемінде
шығарылған айналыс мерзімі 3 жылдық еврооблигациялары құрады. 2000 жылы
желтоқсан айының аяғында 20 млн. АҚШ долларына 2008 жылы өтелетін
субординацияланған еврооблигациялар шығарылды. Халықаралық қаржы
институтының статусын иелену үшін банк акционерлер қатарына басқа халық
өкілдерін тартты. Осы мақсатта банк 1997 жылы ADRGDR депозитарлық қол хат
шығару програмасы бойынша халықаралық инвесторлар арасында өз акцияларын
орна-ластырды [12].
Сонымен, отандық банктердің халықаралық деңгейде қызмет істеуін ескере
отырып және оперативті басқарудың маңыздылығын еш кемітпей, банк жүйесінің
нарықтық жағдайда дамуының негізгі аспектісі ретінде – ұзақ мерзімді
міндеттерді жоспарлау дұрыс деп есептейміз
Стратегиялық басқаруды, банктің сыртқы нарықтағы іс-әрекетін және
ішкі процесстерін, құрылымын-экономикалық өзгерістерге сәйкестей, банктің
оптималды тиімді даму бағытын анықтау деп түсінуге болады. Стратегиялық
басқару құрамына – стратегиялық жоспарлау, ұйым-дастыру, бақылау және
реттеу кіреді.
Стратегиялық бағдарды (ориентир) негіздеу және банк құрылымын
ұйымдастырудың ең тиімді нысандары мен әдістерін таңдап алу үшін, жалпы
банк жағдайын және бәсекелестік орта мен банк сферасындағы қозғалыс
күштерінің және олар мен байланысты өнімдер мен қызметтердің ерекшеліктерін
бағалау және оларға стратегиялық талдау жүргізу қажет. Даму стратегиясы,
банктің қаржы жағдайын есепке ала отырып, ең негізгі деп саналатын, ішкі
және сыртқы факторларға талдау жүргізу арқылы әзірленеді. Банк дамуының
стратегиялық жоспарының мазмұны және негізгі кезеңдері:
1. Банк міндеттері мен мақсаттары:
- банк дамуының негізгі ұтымды бағыттарын анықтау;
- құрылымдық бөлімшелердің деңгейін және олардың даму жоспарын
анықтау;
- табыс табу көзі ретінде сыртқы ортаның өзекті позициясын анықтау
(енгізілген қаражаттар клиенттердің, партнерлардың қажет-
тіліктерін қамту арқылы табыс әкеледі);
- қойылған мақсаттарға жету мерзімін анықтау.
2. Қызметтің әр түрінің мақсатын белгілеу:
- мақсаттың белгіленуіне әсер ететін факторларды анықтау;
- болашағы мол банк өнімдері мен қызмет қатарын анықтау;
- банкті бір шама жақсы нәтижеге жеткізген, нақты қызмет сферасын
анықтау;
- банк қызметінің тұрақты, асық нәтижеге жететін сфераларын анықтау.
3. Банктің бастапқы жағдайын бағалау:
- қызмет етілетін нарықты анықтау (банк клиенттерін және олардың
кажеттіліктерін айқындау, қызмет етуге қажетті ресурстар көлемін
анықтау);
- нарық сегменттерін анықтау (ортаны талдау, бәсекелестерді бағалау,
нарық жағдайын бағалау);
- нарық тартымдылығын бағалау (сегменттердің сапасын бағалау, оларға
мақсатқа сай қызмет көрсету).
4. Банк стратегиясына әсер ететін факторларды анықтау;
- банк стратегиясына әсер ететін микро- және макроорталар фак-торларын
айқындап, талдау.
5. SWOT – талдау:
- банк дамуындағы ұтымды және ұтымсыз тенденцияларды анықтау;
- банк ісіндегі мүмкін болатын қолайлы және қолайсыз аспектлерді
болжау.
6. Шаруашылық қоржынының даму стратегиясы:
- даму стратегиясын таңдауға әсер ететін факторларды талдау негізінде,
мүмкін болар стратегиялық альтернативаларды анықтау.
7. Реттелетін факторлардағы өзгеру стратегиясы:
- іс жоспары түрінде көрінетін, нақтыланған банк стратегиясының жоспарын
жасау.
Стратегиялық даму жоспары – тұрақты және ұзақ мерзімді алғы
бәсекелестікті қамтуға бағыталған, өз ара сәйкестелінген бағдарламалар
пакеті ретінде көрінеді. Стратегиялық, сондай ақ оперативті басқару
негіздерін жасап шығару бағыты әртүрлі болмақ.
Стратегиялық жоспарлаудың, идеялы-теориялық негізі ретінде банктің даму
концепциясы көрінеді. Даму концепциясы (тұжырымдамасы) – бұл банк ісіндегі
өзекті, ұтымды бағыттарды бөліп көрсету, жалпы мақсаттар мен оның ішінде
алғыларын анықтау. Банктің даму концепциясына: банк миссиясы, банктің қаржы
нарығында алар орны, несие және қызмет көрсету саясатының қағидаттары,
менеджмент қағидаттары және банк имиджі (бет-бейнесі) жатады. Игілікті
банктің – өсу қарқыны тұрақты, шығыны минималды, тәуекел деңгейі оптималды,
қаржы нарығы сегменттерінде нақты орны және ауқымды қызметтік базасы бар
болып келеді [13].
Стратегиялық мақсаттар тактикалық шешім қабылдауды болжамдайды, яғни
жүргізілетін операциялардан табыс табу тәсілдерін, орындалу мерзімдері мен
жағдайын, ұсынылатын банк қызметтерінің көп түрлі болуын, банк капиталы
мен баланс валютасының өсу жоспарын, клиенттік базаны, банк активтері мен
пассивтерінің ауытқуымен мен құрылымын, табыс шамасы бойынша жоспарды және
т.б. қарастырады. Сонымен, стратегия дегеніміз – перспективаны көру
(болашақты), тактика –стратегиялық жоспардың орындалуын бақылау деп,
қортынды жасауға болады.
Осыдан кейін, активтер және пассивтер көлемін, құрылым боынша жоспар мен
пайыздық мөлшерлемелерді болжау негізінде – банктің табыстылығы, маржасы
және пайдасының болжамды көлемдері анық-талады.
Банктің осындай маңызды көрсеткіштерін жоспарлау барысында,
негізделмеген тәуекеллерді жою мақсатында, біздің республикада – олардың
әлем деңгейіндегі мәнін есепке ала қабылданған, регулятивті нормаларды
(реттеуші) ескерген жөн. Олардың қатарына келесілерді жатқызуға бо-лады:
- Базель келісімімен бекітілген және тәуекел есебінен таразыланған
активтердің 8% төмен болмайтын капиталдың жеткілікті деңгейін;
- активтердің жалпы сомасындағы 65% аспайтын кредиттердің шекті үлесін;
- кредиттердің, банк депозиттік базасы негізінде қамтылуын;
- пайыздық және пайыздық емес табыстар есебінен банк пайдасының өсуін;
- өтімділік нормасының белгіленуін.
Банктің кадрлық саясаты. Банк қызметін ұйымдастырудағы негізгі буынның
бірі банк персоналын басқару. Ойткені, көбіне банк қызметінің тиімділігі
жалпы банкті басқаратын немесе жеке банкілік операцияларды орындайтын
адамдарға байланысты.
Сондықтан, нарық жағдайында компанияны басқарудың үйреншікті авторитарлы
стилінің орнына демократиялық түрін қолдану тиімді болмақ. Басқару түрінің
бұл нысанын келесі позициялар құрайды:
- нұсқаулардың – ұсыныстар нысанында берілуі;
- бағыныштыларға құрметті, назарлы қатынас, достық ілтипатпен қарау;
- бұйрық және тиымдарды – талқылаулар арқылы іске асыру;
- мадақтау мен ұялту іс әрекеттерін – кеңестер арқылы жүргізу;
- басқарушының позициясы немесе басқарушылық позиция – ұжым ішінде
(ұжымның, жалпы компания қызметіне қозқарасын, ұсы-ныстарын, есепке
алу) шешілуі.
Басқарудың бұл түрінің мазмұнын, алға қойылған талаптардың орындалу
есебінен келесілер құрайды:
- іс-шаралардың алдын-ала емес, тікелей ұжымда жоспарлануы;
- шешімдердердің ұжымдық талқылау негізінде қабылдануы;
- қабылданған ұсыныстардың жүзеге асуына барлығы бірдей жауапты
(басшыда, бағынушыда) болуы.
Басқарудың демократиялық стилі – банкілік құрылым нақты адаммен емес
қағидалармен басқарылуы қажет деп санайды. Сондада, бұл кезеңде
басқарушының процестегі ролі аса маңызды, өйткені бұл жағдайда оның
басқаруының объектісі ретінде құрылымдар, қызметкерлер және ұйымның
идеялары мен құндылықтары көрінеді.
Банк қызметінің сәтті болуының міндетті шарты – мекемеде жоғары білікті
және өз жұмысына қызығушылық танытатын мамандардың болуы. Бұл үшін
біліктілік дәрежесін өсіру және кәсіптік оқытудың іс-жүзіндегі жүйесі және
қызметкерлерді өзіндік шығармашылыққа итермелейтін мықты стимулдар
іздестіріліп, енгізілуі қажет. Мұндай стимулдар ұжым өмірінің барлық:
материалды, рухани-психологиялық, ұйымдастырушы- лық аяларында маңызды орын
алады.
Еңбек үшін сый ақы берілуі тиіс, сый ақы ретіне адам өз тарапынан құнды
деп есептегеннің бәрі жатады. Мадақтаудың мұндай түрлері – ішкі және сыртқы
болып бөлінеді. Біріншісіне, өзін-өзі құрметтеу сезімі, нәтижелерге қол
жеткізуден қанағаттану, жұмысты орындау процесінде туындайтын өз еңбегінің
маңыздылығы мен мағыналығын сезіну жатады. Сыртқы сый құрметке, орындалған
жұмыстының орнына кредиттік мекеме тұрғысынан ұсынылатын: еңбек ақы,
сыйлықтар, қызметте өсу, әртүрлі жеңілдіктер мен мадақтаулар жатады [14].
Әрбір несиелік мекемеге, оның ерекшеліктеріне, мүмкіншіліктеріне сай,
жалпы банктың және оның қызметкерлерінің жеке мүдделерін толық
қанағаттандыратын ынталандыру жүйесі енгізілуі қажет.
Соңғы уақытта ұйымды басқаруға қызметкерлердің барлығын жұмылдыру
маңызды орын алып отыр. Жұмысшы – талдау, жоспарларлау, стратегия мен
тактиканы қалыптастыру, банк қызметін ұйымдастыру мен бақылау процесстеріне
тартылған жағдайда, ол – жалпы ұжым жұмысына өзінің тиістілігін, қызметінің
маңыздылығын сезіне, қабылданатын ше-шімдердің мазмұнына өзінің пәрменді
әсер еткенін сезінеді. Егер, осы талпыныс, ынталандырудың материалдық
және басқа да әдістерімен қатар бірлесе қолданыс тапқан жағдайда,
жұмысшылардың тиімді, рационалды қызмет (еңбек қайтарымын жоғарылататын)
ету құштарлығы сөзсіз молаяды.
Еңбекке сый ақы төлудің жоғарыда аталған нысандарының орындалуы, банк
ұсынатын қызметтердің сапасын және еңбектің табыстылығын көтеру
нәтижесінде, банк операцияларының өзіндік құнының қысқаруын қам-тиды.
Сонымен, персоналды басқару ретінде іс барысында, қызметкерлердің
потенциалды мүмкіншіліктерін толық қолдану мақсатында, олардың қызметіне,
тәртібіне және мүдделеріне басқарушылық әсер ететін кешенін түсінуге болады
(қағидалары, әдістері, құралдары мен нысандары). Экономикалық категория
ретінде персоналды басқару, жұмысшылардың еңбегі максималды қайтарымды
болу үшін, олардың (мотивациясын) мүдделерін мақсатты түрде өзгертуге
бағытталған үздіксіз процесс нысанында көрінеді. Дұрыс жүргізілген басқару
процессі, қызметтің ақырғы жоғарғы нәтижелеріне қол жеткізеді.
1.2 Банктің экономикалық процесстерін басқару
Банктің меншікті капиталын басқару. Банк тұрақтылығы мен оның жұмысының
тиімділігі үшін меншікті капиталдың маңызы зор. Акционерлік капитал
түріндегі меншікті капитал банк қызметінің алғашқы, құрылтайшылар бірінші
кезектегі бір қатар шығындарды жүзеге асыру кезінде қажет. Банктің меншікті
капиталы бірінші деңгейдегі және екінші деңгейдегі капиталдар сомасынан,
акцияға жұмсалған инвестиция мен субординацияланған борышты алып тастау
арқылы анықталынады.
Субординацияланған борыш – бұл, депозит болып табылмайтын банктің
қамтылмаған міндеттемесі, ол банктің жазбаша ресімделген шарттары бойынша
оның жоюлу кезінде ең соңғы кезекте (акционерлер арасында қалған мүлікті
бөлу алдында) қанағаттандырылады.
Екінші деңгейдегі капитал құрамына кіретін субординацияланған мерзімді
борыштың алғашқы өтелу мерзімі 5 жылдан кем болмайды, бұл жағдайда бес
жылдың соңындағы әр жылда меншікті капитал есебінен субординацияланған
борыштың бастапқы құнының 20% шығарылып отырады.
Активті операцияларды қаржыландыруда меншікті капиталдың үлесі көп
емес, бұл жағдайда ол активті операциялардың жүргізілуінің қаржылық
негізін құрай отырып, өзінің оперативті функциясын орындайды. Меншікті
капиталдың оперативті функциядан басқа, тағы қорғаныс және реттеу
функциясын атап кетуге болады.
Банк капиталының қорғаныс функциясы ағымдағы шығындарды жабу арқылы іске
аса, несиегерлер мен салымшылардың мүддесін қорғайды.
Реттеу функциясы, қоғамның банк жұмысының ұтымды жүруіне мүдделі
болуымен және Ұлттық банктің мемлекеттік орган өкілі ретінде екінші
деңгейлі банктер қызметіне бақылау жүргізуіне мүмкіндік беретін, заңдар
мен ережелерге байланысты жүзеге асырылады.
Аталған функцияларды банк капиталы өзінің көлемі жеткілікті болған
жағдайда ғана орындай алады.
Банк капиталының жеткілікті көлемі – біріншіден, ірі салымшыларға
сенімділік кепілі ретінде көрінетін, екіншіден – оның активтерінің өсуін
қамтамасыз ететін маңызды көрсеткіш.лрешегініңздыңу және банк қарыз
Меншікті капиталды жеткілікті болу позициясынан басқару, келесі-лерге
қатысты жүзеге асады:
- банк көлеміне;
- тәуекеллі активтер көлеміне;
- өлмелі(шиелініскен) және құнсыз активтердің көлеміне;
- банк жоспарына, мақсаттарына, күтілетін (жақсы) нәтижеге;
- басқару сапасына;
Банк көлемін сипаттау (жергілікті, аймақты) барысында төменде нұсқалған
жұмыстардың жүргізілуін қадағалау қажет:
- алғашқы (негізгі) капитал коэффициентін, оның ең төменгі
деңгейімен салыстыру;
- жиынтық капиталдың түсу (төмендеу) аймағын анықтау;
- қарастырылып жатқан банк көрсеткіштерін басқа теңдес
банктердің орташа көрсеткіштерімен салыстыру.
Тәуекеллі активтер көлемін талдауда төменде көрсетілген жағдайларды
ескерген жөн:
- тәуекеллі активтердің пайда болу себебін анықтау;
- олардың мақұлданған деңгейін анықтау;
- капиталдың жеткілікті деңгейін және банк несиесі бойынша мумкін болар
шығындарды жабуға құрылған резервтердің дәлдігін бағалау.
Шиелініскен (өлмелі) және құнсыз активтер көлемін талдауда таразы-ланған
саралау коэффициенті мен тәуекел коэффициенті анықталады. Таразыланған
саралау коэффиценті – активтердің сәйкес топтары сомасының тәуекел
коэффициентіне көбейтіндісі ретінде көрініп, несиелер бойынша күтілетін
шығынды есептеу және кредиттік операциялар бойынша мүмкін болар шығындар
резервтерін құру негізін қалып-тастырады.
Саралау көрсеткіштері, немесе тәуекелдік коэффиценттері, активтердің
шиелініскен және сапасыз топтарына қажетті резервтер көлемін сипаттайды.
Егерде, активтің аталған топтары бойынша құрылған резервтер – жиынтық
капиталға тең немесе, одан жоғары болса, банкті сенімсіз банктер тобына
жатқызуға болады.
Банктің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ҚАРЖЫ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ФАКУЛЬТЕТІ
ҚАРЖЫ ЖӘНЕ НЕСИЕ КАФЕДРАСЫ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Банк менеджменті және оның даму ерекшеліктері
Студент: ___________________________________ __________ Пейсенов Н.А.
Ғылыми жетекші:
э.ғ.к., доцент м.а._______________________________ _____ Мадыханова К.А.
Қорғауға жіберіледі:
Қаржы және несие кафедрасының
меңгерушісі, э.ғ.к., профессор _________________________ Бертаева К.Ж.
Алматы, 2010 жыл
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
1 Банктік менджмент және оның даму ерекшеліктерінің теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
1.1 Банк менеджментінің мазмұны және банктің ұйымдық құрылымының 5
негіздері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
1.2 Банктің экономикалық процесстерін 19
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 Банктік менджментті және оның даму ерекшеліктерін талдау ... ... . 36
2.1 Банктің активтері мен пассивтерін басқаруын талдау (Kaspi bank
АҚ-ның 36
мысалында) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
2.2 Банк қызметінің қаржылық көрсеткіштерін басқаруына баға беру
(Kaspi bank АҚ-ның 43
мысалында) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... .
3 Банктік менеджменті және оның даму ерекшеліктерін жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
Пайдаланған әдебиеттер 61
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .
Кіріспе
Тақырыптың өзектiлiгi. Ел тарихының ХХІ ғасырдағы аса бір күрделі
кезеңі аяқталып келеді. Дүние жүзінің экономикасын тұралатқан жаһандық
дағдарыс дауылы әлі басыла қойған жоқ. Алайда ол өзінің алғашқы алапат
қуатынан айырылды. Біз тастүйін дайын болғандықтан, оның салдары біздің
еліміз үшін соншалықты ауырға соққан жоқ.
Банктік қызмет - нарық қажеттілігін маркетингтік зерттеу негізінде
құрылған кәсіби интеллектуалдық өнім, оның негізгі мақсаты - пайда алу.
Банктік қызметтер-қызметті көрсетуде күшті жеке персонификациялы қызметтер.
Жалпы банктік қызметтер келесі қасиеттерден тұрады. Қызмет сапасының
тұрақтылығының кепілдемесінің және жинақталуының банктік қызметтер сферасын
қызметтің жоғары тәуекелді сферасы деп саналады. Жаңа банктік қызметтерді
көрсету ең жоғары тәуекелділікті қажет ететін шешім болып табылады. Әсіресе
тәуекелді болып қызмет көрсетуге бейімделген индустрияға қызмет көрсету
саналады, себебі бұл сферада бәсекелестермен мұндай қызметтер
өнеркәсіптердің басқа өндірістік салаларына қарағанда тез ұдайы өндіріледі.
Банк менеджменті деп – осы сферада қызмет ететін персоналдарды
және жалпы банк қызметін басқаратын ғылыми жүйені түсінеміз, ол банк ісін
жүргізу тәжірибесімен нақтыланған, басқарудың ғылыми әдістеріне
негізделеді. Банк менеджментінің мазмұнын келесілер құрайды: жоспарлау,
талдау, реттеу, бақылау. Осыған байланысты дипломдық жұмыстың тақырыбы
өзекті болып табылады.
Менің тақырыбымның өзектілігі нарықтық экономика жағдайында отандық
банктердің және басқада несиелік институттардың даму болашағы мен оны іс
жүзінде басқарудағы менеджмент жүйесін жетілдірукеректілігі.
Банктік менеджментінің дамуы клиенттер үшін де, банктің өзі үшін де
аз шығындармен банктік қызметтерді көрсетуді, клиенттерге қажетті
қызметтерге икемді бағаларды қолдануды білдірді. Кең клиентуралы банктік
операциялардың тиімді икемді жүйесі ішкі жинақтарды жинауға ықпал етеді.
Аса мәнге өзгермей экономиканың қажеттілігіне тез ыңғайланатын икемді
бантік қызмет көрсету.
Банктік қызметтерді тұрғындарға дәстүрлі орындаумен бірге, яғни
депозиттерге қаражаттарды тартумен, ссудаларды ұсынумен, тұрғындарға есеп
айырысу кассалық қызметтерді көрсетуді жүзеге асырумен бірге біздің елде
қазіргі банктік институттар электрондық қызметтер, клиенттер тапсырма
бойынша маркетингтік зерттеулер, валюталық операциялар, қор операциялары,
чекстік операциялары, карточкалар ашу, ссудаларды ұсыну, құнды қағаздармен
жүргізілетін операциялар, басқа да қызметтер, соның ішінде трасттық,
ақпараттық анықтамалық кеңес беру, қор операцияларын да орындайды.
Дипломдық жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасындағы банктік
менеджменттің қазыргі жағдайы мен даму болашағаны анықтау.
Қойылған мақсатқа жету үшін зерттеу барысында төмендегідей міндеттер
қойылды:
- банктік менджменттің негізгі теориялық аспектілерін ашу;
- банк менеджментінің мазмұны және құрылымы қарастыру;
- банк қызметін ұйымдастыру және банктің ұйымдық құрылымының негіздерін
анықтау;
- банк саясатының негізгі бағыттары және қалыптасу ережелерін қарастыру;
- Kaspi bank АҚ– ның экономикалық процестерін басқаруды талдау;
- банктің активтерін және пассивтерін басқаруын талдау;
- банк қызметінің қаржылық көрсеткіштеріне баға беру;
- банк менеджменті және оның даму ерекшеліктерінің жетілдіру жолдары
анықтау.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектiсi болып банк менеджменті және оның
даму ерекшеліктері болып табылады.
Зерттеудің ғылыми жаналығы:
- банктік менджменттің теориялық негіздері ашылды;
- банк қызметін ұйымдастыру және банктің ұйымдық құрылымының негіздерін
анықталды;
- банктің активтері мен пассивтерін басқаруы талданды;
- банк қызметінің қаржылық көрсеткіштеріне баға берілді;
- банк менеджменті және оның даму ерекшеліктерінің жетілдіру жолдары
айқындалды.
Зерттеу жұмысының тәжірибелік маңыздылығы. Зерттеу нәтижелері,
қорытынды мен ұсыныстар Kaspi bank АҚ– ның қызметінде пайдаланылады.
Дипломдық жұмыстың құрамы. Дипломдық жұмыс кіріспе, қорытынды, үш
тараудан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші бөлімде банктік менджмент және оның даму ерекшеліктерінің
теориялық негіздері, оның ішінде банк менеджментінің мазмұны және банктің
ұйымдық құрылымының негіздері мен банктің экономикалық процесстерін
басқаруы қарастырылған.
Екінші бөлімде банктік менджментті және оның даму ерекшеліктері
талданған, оның ішінде банктің активтері мен пассивтерін басқаруын талдау
(Kaspi bank АҚ-ның мысалында) және банк қызметінің қаржылық
көрсеткіштерін басқаруына баға берілген.
Үшінші бөлімде банктік менеджменті және оның даму ерекшеліктерін
жетілдіру жолдары анықталған.
1 Банктік менджмент және оның даму ерекшеліктерінің теориялық негіздері
1.1 Банк менеджментінің мазмұны және банктің ұйымдық құрылымының
негіздері
Дамыған елдерде, менеджмент өндіріс тиімділігін арттырудың маңызды
факторлары қатарына жатады. Нарықтық жағдайдағы шаруашылықта оған басты
назар аударылады, себебі менеджмент қосымша капитал салымдарын талап етпей-
ақ, шығындарды төмендете отырып жоғарғы табысқа жетуге мүмкіндік береді.
Менеджменттің негізгі мақсаты – басқарудың ең тиімді формаларын қолдану
жолымен табыс табу. Сондықтан, нарықтық қатынастары қатаң бәсекелестік
жағдайда дамыған елдерде, менеджмент – бизнеспен, кәсіпкерлік қызметпен
тығыз байланыста болады. Дамудың жөнді алғы шарттарын иелену үшін, басқару
жүйесін үнемі жетілдіріп отыру қажет, сонымен қатар, теория мен тәжірибеде
қорланған білімдерді тез игере, өзгермелі жағдайларда – жаңа, қалыптаса
қоймаған шешімдерді қабылдай білу керек [1].
Менеджмент – басқару және ұйымдастырудың ең бір рационалды жүйесі
туралы ғылым, бірақ оның ұғымын әр түрлі мағынада түсінуге болады. Қысқа
мағынада менеджментті – адамдар ұжымын басқару және ұйымдастыру, кең
мағынада – банк қызметін және оның персоналдарын басқару және ұйымдастыру
деп түсінеміз. Банк менеджменті нақты мекеменің қызметіне сәйкес белгілі
бір спецификаға ие. Ойткені банк, өкіміндегі несие ресурстарын ақылы түрде
– кәсіпкерлердің, ұйымдардың, халықтардың, мемлекеттің қосымша қаражатқа
деген қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында ұсынатын , яғни бизнеспен
айналысатын өз алдына кәсіпорын болып табылады. Сонымен қатар банкте,
әртүрлі меншік иелерінің, мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың,
акционерлік қоғамдардың және жеке тұлғалардың бос ақша қаражаттары
жинақталады.
Банк қоғам капиталын сақтаушы және орналастырушы ( екі жақты, пайда табу
мақсатында), сондай-ақ, банк шоттарына салынған ақша қаражаттарының
сақтаулы (немесе, дер кезінде, салыну шарты бойынша қайтарылуға тиіс)
болуына иелері алдына жауапты мекеме. Нәтижесінде банк, жеке өз мүддесімен
қатар, қоғам мүддесін қорғауды да көздейді. Мұндай мүдделер сәйкестілігі
баланс өтімділігін, яғни ақша нарығында банк тұрақтылығын қамтамасыз ете
отырып, банк менеджментінің келесідей мақсаттарын анықтайды:
- банкті, ақша нарығы жағдайында қызмет жүргізетін субъект ретінде,
табысты жұмыспен қамту;
- банк сенімділігінің кепілі ретінде көрінетін баланс өтімділігін және
салымшалар мен кредиторлардың мүдделерін қамту;
- іскерлік қатынастарды тұрақтандару және ұзарту мақсатында пайдала-
нармандардың (клиенттердің) банк қызметіне деген көлемдік, құры-
лымдық және сапалық қажеттілігін жоғары дәрежеде қанағаттандыру;
- ұжымның әлеуметтік, коммерциялық, өндірістік проблемаларын өз ара
жетік шешілуін қамту;
- мамандардың әлуетті (потенциалды) мүмкіндіктерін толық жүзеге асыру
мақсатында, мамандарды орнықтыру, даярлау және қайта даярлаудың тиімді
жүйесін құру.
Негізгі мақсаттармен қатар, банк менеджменті, бір қатар көлемдік,
сапалық және әлеуметтік көрсеткіштердің орындалуын бағдарлайды. Сандық
(көлемдік) көрсеткіштердің, банк қызметін басқару аяларының барлығына
қатысы бар, олардың қатарына: банк клиенттерінің және олардың шоттарының
санын, депозиттер көлемін, кредиттік салымдарды, инвестицияларды және банк
жүзеге асыратын қызметтер мен операциялардың көлемін жатқызуға болады.
Банк қызметінде басты орын алатын сапалық көрсеткіштер қатарына
келесілер жатады:
- банктің табыстары мен шығыстарының көрсеткіштері (осылардың көмегімен
банк пайдалылығын басқару іске асады);
- қаражат айналымының жылдамдық, операциялардың орындалуына қатысты
шығындардың еңбек сиымдылығының және материалдарды өңдеу жылдамдығының
көрсеткіштері;
- банк көрсететін қызметтердің сапасына, құрылымына, көлеміне деген
клиенттер сұранымдарын қанағаттандыру дәрежесінің көсеткіштері;
- банк қызметымен байланысты келіссөздердің құпиялығын қамту және
мәліметтерді сақтау қабілеттілігі.
Әлеуметтік көрсеткіштер, ұжым мүшелерінің кәсіби дайын-дықтарының
дамуын, олардың еңбекке қатынасын, әлеуметтік пробле-малардың шешілу
дәрежесін сипаттайды. Банк менеджментінің басқа бір ерекшелігі, ол
депозиттер мен ақшалай салымдар иелерінің мүддесін қорғау мақсатында банк
қызметінің мемлекет тарапынан реттелуінде. Бұл біріншіден, банк қызметін
реттейтін – міндетті нормативтер, заңдар және жазбалардың орындалуымен
уағдаласылған еркін шешім қабылдаудың шектеуі бар екенін білдірді.
Екіншіден, ақша нарығы конъюнктурасының үнемі өзгеріп тұратын жағдайында,
банк өтімділігін қамту жолын таба білетін менеджерлердің қажеттілігін
көрсетеді [2].
Сонымен, банк менеджменті деп – осы сферада қызмет ететін персоналдарды
және жалпы банк қызметін басқаратын ғылыми жүйені түсінеміз, ол банк ісін
жүргізу тәжірибесімен нақтыланған, басқарудың ғылыми әдістеріне
негізделеді.
Басқару процесінің мазмұны. Банк менеджментінің мазмұнын келесілер
құрайды: жоспарлау, талдау, реттеу, бақылау.
Банкілік басқарудың ең жауапты бөлімі ол жоспарлау, осы процесс
барысында – перспективаға іс әрекетті анықтайтын, банк саясаты құрылады.
Жоспарлау, жиынтық көрсеткіштер негізінде банк қызметінің барлық жақтарының
өзара байланыстыруға және оның орындалуын еңбекке ынталандыру жүйесі
арқылы ұжымның мүддесімен байланы- стыруға мүмкіндік береді.
Жоспарлауды, банктің ішкі мүмкіндіктерін және ақша, валюта нарықтарының
коньюнктурасын талдау негізінде, жалпы банк қызме- тінің бағыттарын, жаңа
сфера мен өнім түрлерінің тиімділігін баға- лайтын процесс деп тануға
болады. Жоспарлаудың негізгі бағыты, нарық жағдайында банк қызметінің
технико-экономикалық негізделуі ретінде бизнес-жоспарды жасау. Бизнес-
жоспарды дұрыс пайдалана білу – қаржы ұйымдарын тиімді басқарудың негізін
құрайды.
Банктің аналитикалық қызметінің негізін, баланс көрсеткіштерін талдау
арқылы ашып көрсетуге болады. Оның негізгі бағыттары:
- банк қызметінің көлемдік көрсеткіштерінің динамикасын бағалау:
активтерінің, депозиттерінің, меншікті капиталының, кредиттерінің,
табысының;
- ресурстық базаны бағалау: көлемін, құрылымын және оның құрамдық
бөліктерінің даму тенденцияларын (меншікті капиталының, депозит-
терінің, банкаралық кредиттерінің);
- банк активтерінің жағдайын бағалау: көлемін, құрылымын және банк
активтерінің құрамдық бөліктерінің даму тенденцияларын (кредиттері-
нің, инвестицияларының, депозиттерінің);
- банк өтімділігін бағалау – қаржы коэффиценттерін есептеу мен оларды
критериалдық деңгеймен салыстыру және көрсеткіштер деңгейінің
өзгеруіне әсер ететін факторларды анықтау негізінде жүзеге асады;
- банк табыстылығын бағалау: баланс мәліметтеріне, кіріс және шығыс
есебіне талдау жүргізу негізінде жүзеге асады. Осы талдау, банк
табыстылығын басқару механизімінің негізі болып табылады.
Банк саясатын құру барысындағы аналитикалық жұмыстардың бір бөлігі
ретінде, банк маркетингі көрінеді. Банк қызметінде маркетинг түсінігі:
берілген аймақтағы және оның шегінен сырт банк қызметіне деген сұраныс пен
ұсынысты талдау; әртүрлі қызметтерді қанағаттандыру негізінде банктің
орналасқан жерін бағалау (инвестициялау, кредиттеу, қолма-қолсыз есеп-
айырысуды ұйымдастыру; лизингтік операцияларды жүргізу және т.б.);
әртүрлі банктердің сәйкес операцияларды жүргізудегі шығындарының нормасын
салыстыру; жарнамалар жүргізу ұғымдарын білдіреді [3].
Коммерциялық банктер, жоғарыда аталғандардан басқа, тағы бірнеше
бағыттар бойынша аналитикалық жұмыстар жүргізеді: кредиттік және бағалы
қағаздар қоржындарын, клиенттердің несие қабілеттігін, меншікті капиталдың
жеткіліктілігін, пайыздық маржаны және т.б. талдау.
Банк менеджментінің жүйесінде, реттеу белгілі ерекшеліктерге ие, ол
коммерциялық банктер қызметтерінің мемлекет тарапынан реттелуімен
ұштасады. Сондықтан, банктің ішкі реттеу жүйесінің жұмысы, мемлекет- тік
бақылау органдары: банктерді лицензиялауға, банк қызметінің шектілуіне,
капиталдың жеткіліктілігіне, өтімділікке, міндетті резервтердің
қалыптасуына қатысты белгілеген нормативтер мен талаптардың орын-
далуына бағытталған.
Банктің ішкі реттеу процессіне келесі бағыттарды жатқызуға болады:
- банк қызметінің тиімділігін арттыру мақсатында, барлық бөлімшелерді
қоса банк құрылымын қайта қалыптастыру және жетілдіру;
- банк басқару сапасының жоғарылауын қамтитын, әдістемелік және
нұсқаулық құралдарды, шешімдер қабылдау процедураларын енгізу;
- өндіріс ішінде және сыртқы ортада қалыптасқан жағдайлар негізінде,
банк саясатын құру;
- банк тәуекелін шектеу мен төмендетудің негізгі бағыттарын әзірлеу;
- банк ішінде бақылау жұмыстарын ұйымдастыру, кадрлар саясатын және
персоналдың профессионалды өсуін қамтитын шараларды әзірлеу.
Банк қызметіндегі бақылау жұмысы, сыртқы және ішкі бақылау болып
бөлінеді. Сыртқы бақылауды, Қазақстан Республикасының орталық банкі және
сыртқы аудиторлар жүргізеді. Ішкі бақылауды банктің өзі ұйымдастырады. Бұл
жұмыстың басты мақсаты, банк қызметіндегі теріс тенденциялар мен
жетіспеушіктерді анықтау және оларды жою шараларын қабылдау үшін,
оперативті жүйе құру [4].
Банк басқару аялары. Банк менеджметінің нақты бағыттарын үлкен екі
аяға (сфераға) бөлуге болады. Бірінші топ, банк құзыретіндегі экономикалық
процесстерді басқару мен ұйымдастыруға байланысты мәселелерді қамтиды (бұл
бөлім қаржы менеджменті деп аталады). Оның басты бағыттары: банк қызметін-
дегі бөлек аялар (сфералар) бойынша нақтыланған банк саясатын құру
(депозиттер, кредиттер, инвестициялар, қызметтер ж.т.б.); банк маркетингі;
банк активтері мен пассивтерін басқару, банк өтімділігін, табыстылығын,
меншікті капиталын, кредиттік қоржыны мен банк тәуекеллерін басқару.
Қаржы менеджментінің ерекшелігі, біртұтас банк жүйесі шеңберінде банк
процедураларын ұйымдастыру мен экономикалық процесстерді басқаруда,
біркелкі технологияның жоқтығы.
Екінші топты, қаржы менеджменті тиімділігінің шарты ретінде көрінетін,
банк қызметкерлерінің тәжірибесі мен білімдерін рационалды қолдануға
бағытталған, ұжымды басқарумен байланысты туындайтын мәселелер құрайды.
Бұл топқа: банк қызметкерлерінің еңбегін ұйымдастыру және мотивациялау;
кадрларды орнықтыру; еңбек ақы төлеу, еңбекке ынталандыру және көтермелеу
механизмі; бақылауды ұйымдастыру; қызметте өсу жүйесін қарастыру, ұжымдағы
қарым-қатынасты қалыптастыру принциптері кіреді.
Шетел тәжірбиесінде, әр бір банктің басқарылу сапасына баға беріледі
ойткені, көптеген жағдайда, жалпы банк жүйесінің және нақты банк
сенімділігінің деңгейі осы көрсеткішке тәуелді [5].
Менеджмент дұрыс жүрмеген жағдайда, теріс факторлардың пайда болу
себебін анықтауға үлкен көңіл бөлінеді. Оларды дер кезінде анықтау, дұрыс
жұмыс істемейтін банктердің қызметіне араласуға құқығы бар, мемлекеттік
бақылау органдарының негізгі міндеті болып табылады.
Дұрыс емес менеджментке: банк басшылары мен қызметкерлерінің
әлсіздігінен басқару процесінде пайда болатын техникалық қателерді және
жалған активтер мен шығындарды жабу үшін жасалған есептер бұрмаларын,
сонымен қатар уақытша тартылған қаражаттар арқылы қиын қаржы жағдайын
жасыруды (банкаралық несие) жатқызуға болады.
Банктің ұйымдық құрылымы. Белгілі функциялар мен операцияларды
орындайтын банктің кәсіпорын ретіндегі мәні, басқару аппараты мен оның
ұйымдық құрылымдарының қалыптасуына өз әсерін тигізеді. Жылдар бойы
банкілерде бір қатар ұйымдық нысандар қалыптасып, оның әрқайсысы
тұтынушылар қажет ететін функциялар мен қызмет түріне ыңғайланған. Бүгінгі
жағдайда қалыптасқан, банк типтерінің қатарына: әмбебаб, маманданған,
инвестициялық, ипотекалық, жинақ, арнайы тағайындалған және тағы басқа
банктерді жатқызуға болады. Алайда, күнделікті жәй операцияларды және
басқа да өзіндік өзгешілігі бар қызметтерді көрсететін әр бір банкте,
басқару блоктарының міндетті жинағы болуға тиіс. Бұлардың қатарында:
1. Банк Кеңесі.
2. Басқарма.
3. Басқарудың жалпы мәселелері.
4. Коммерциялық қызмет.
5. Қаржылар.
6. Автоматтандыру.
7. Әкімшілік.
Бірінші блокты банк құрылтайшылары қалыптастырады. Олардың саны әр түрлі
болуы мүмкін, бірақ әрқайсысының жарғылық капиталдағы үлесі 35% аспауы
керек. Банк құрылтайшылары қатарында мемлекеттік құрылымдар және жеке
заңды тұлғалар болуы мүмкін. Әлемдік тәжірибеде, банк меншігінің
акционерлік нысаны көп тараған, мұнда құрылтайшылар мен акционерлер
ретінде әртүрлі меншік нысандарын иеленетін жеке және заңды тұлғалар
көрінеді.
Басқарудың негізгі органы – банк акционерлерінің жиналысы, ол банк
қызметінде келесі стратегиялық міндеттерді орындайды: банктің ашылуы
туралы және қорларының қалыптасуына қатысты шешімдерді қабылдау, банк
жарғысын және шығындарды жабу мен тапқан пайданың қолдану жолдарын
анықтау, банк жұмысы туралы есепті бекіту [6].
Банк жұмысын басқару, сондай-ақ банк Басқармасы және Тексеру
комиссиясының жұмыстарын қадағалау мен бақылау үшін, акционерлер жиналысы,
белгіленген мерзімде өкілеттілік жүргізетін банк Кеңесін сайлайды.
Сондай-ақ, банк акционерлерінің жалпы жиналысы Кеңес мүшелерінің санын
анықтайды. Кеңес мүшелері көп дауыспен банк Кеңесінің төрағасы мен
оның орынбасарларын тағайындайды, бірақ Кеңес мүшелері бір мезгілде
Тексеру комиссиясының немесе Басқарма мүшелері қатарында болмауы шарт.
Банк Кеңесі басқару және банктің даму міндеттерін орындай отырып, жыл
ішінде кемінде бір ретт мәжіліске жиналады. Банк Кеңесі:
- банк саясатының бағытын және нақты экономикалық жағдайға, дивиденттер
мен пайыздық мөлшерлемелер көлеміне байланысты операциялар
шеңберінің кеңеюін анықтайды;
- банк Басқармасы мен Тексеру комиссиясының жұмыстарына бақылау
жүргізеді;
- банк өкілдіктері мен филиалдарының ашылу мәселелерін шешеді;
- банк жүргізетін кредиттік және инвестициялық саясаттың орындалуына
бақылау жүргізеді;
- банк төрағасын, оның орынбасарларын және басқада басқарушы тұлғаларды
тағайындайды;
- жұмыс жүргізетін комитеттерді бекітіп, олардың мүшелерін сайлайды.
Кеңес мүшелері, банк қызметін реттейтін заң актілерінің бұзылғаны және
банк жарғысымен қарастырылмаған операциялардың орындалғаны үшін, сондай-ақ
тиімсіз шешімдер қабылдану нәтижесінде шығындардың туындауына
жауапкершілікте болады.
Банк басқармасы (екінші блок) банк қызметінің стратегиялық бағыттарын
бекітуге және жалпы басқару жұмыстарына жауапты. Басқарма құрамына банктің
ірі бөлімшелерінің жоғарғы басшылары және осы кредиттік мекемені толық
немесе жартылай иеленетін тұлғалар кіреді.
Банк басқармасы төрағасының құқықтары, міндеттері және жауапкершілігі
банк жарғысымен бекітіледі. Банк басқармасының төрағасы:
- банк атынан сөз жүргізуге өкілетті;
- банкті басқаратын жоғарғы органның шешімдерін қабылдап, сол
шешімдердің орындалуын қадағалайды;
- банк ұжымын ұйымдастырып, басқарады;
- банкті басқаратын орган алдында банк жұмысының заңдылығына жауап
береді.
Банк Кеңесі (басқармасы) жанынан екі комитет құрылады: Кредиттік және
Тексеру. Кредиттік комитеттің функцияларына жататындар:
- банктің кредиттік саясатын, тартылатын қаражаттар құрылымы мен оларды
тиімді орналастыру бағыттарын қарастыру;
- сенімгерлік (трасталық) операцияларды жүргізу мен қорларды
инвестиялауға байланысты мәселелерді қарастыру;
- банктің жеке бөлімшелерінің қызметін бақылау.
Тексеру комитетінің құрамы акционерлердің жалпы жиналысында
тағайындалады. Банк Кеңесінің мүшелері және банктің штаттық қызметіндегі
басқа тұлғалар Тексеру комитетінің құрамына сайланбайды. Тексеру комитеті –
банктің бақылау жұмысының қалыптасуын, касса мен мүлік жағдайын және жыл
ішінде жүргізілетін валюталық, есеп-айырысу, кредиттік операциялардың банк
қызметін реттейтін заң актілеріне сай орындалуын қадағалап отырады.
Үшінші блоктың жұмысы – банк қызметін жоспарлау мен болжауды
ұйымдастыру, банк қызметінің (активтер сапасы, капитал жеткіліктігі,
өтімділік және тағы басқадай) негізгі бағыттары бойынша Ұлттық банктің
талаптарын орындау, басқару әдістемесін тағайындау (методологиясын). Бұл
блоктың мәселелері экономикалық-жоспарлау басқармасы шеңберін- де шешіледі.
Төртінші блок – әртүрлі банк қызметтерін ұйымдастыруды қамтиды
(несиелендіру, инвестициялау, валюталық, трасстық және басқа да активті
операцияларға қатысты). Бұл блокқа кіретіндер: кредитті басқару бөлімі,
опциондық басқару, бағалы қағаздар мен операцияларды басқару және т.б.
Кредиттік басқару – кредиттік қоржынның қалыптасуына, пайдаланармандарды
несиелендіруге, несиелердің қамтамасыз етілуін және филиалдардың кредиттік
қызметін бақылауға, кредиттік операцияларды талдау мен оларды әдістемелік
құжаттармен қамтуға қатысты барлық жұмыстарды іске асырады.
Қаржылық блокқа: бухгалтерия, табыстар мен шығыстардың есебін
дайындайтын касса, ішкі банкілік есеп айырысу және корреспонденттік
қатынастар бөлімшелері, сондай-ақ коммерциялық кәсіпорын ретінде банктің өз
қызметінің есебі кіреді.
Алтыншы блок – ақша ағымдары бойынша мәліметтердің электронды өңделуін
қамтамасыз ететін, техникалық блок (несиелендіру, есеп айрысу және басқа да
операциялар).
Кадрларды жинақтау, жұмыс орындарына қажетті кандидаттарды таңдау,
қызметке қабылдау, қызметтен шығару, қызмет сатысының өсуіне қатысты және
басқа да жұмыстарды – кадрлар бөлімі, яғни жетінші (әкімшілік блогі) блок
қамтиды. Бұл блокқа, сондай-ақ канцелярия, секретариат және әкімшіліктің
шаруашылық бөлімін жатқызуға болады.
Банкті ұйымдастыру қағидаттары. Банкті ұйымдастырудың негізгі
қағидаларына жататындар:
- банктерді орындайтын қызметтеріне сәйкес құру;
- ұйымдастыру буындары және билік өкілеттілігі бойынша сатылар
(иерархия);
- банк қызметінің қойылған мақсаттарға сәйкес болу қағидасы;
- бірлескен және үйлестірілген іс-әрекеттер, басқаруды
рационализация- лау;
- банк қызметінің қоршаған орта талаптарына толық сәйкес болу
қағидасы;
- персонал қызметін регламенттеу;
- жедел және жеткілікті ақпаратпен қамтамасыз етілу.
Банкті ұйымдастыру қағидалары – бұл банкке тән функциялар мен
операциялардың орындалуы үшін алғы шарттарды құратын, банк жұмысының
бастапқы ұйымдастыру жағдайлары.
Негізгі функционалдық қағида дегеніміз, банктің ұйымдық құрылымының,
банк қызметінің нақты бағытына және көрсететін қызметтерінің көлемі мен
түрлеріне сәйкес, қалыптасуын білдіреді. Сондықтан, банк операциялары мен
функциялары және олардың масштаб-тары банк басқару жүйесінің құрылуын
негіздейді.
Банк бөлімшелері бойынша, билік өкілеттілігінің сатысы биліктің екі
буынын қарастырады. Олардың бірінші буына, Кеңес пен Басқарманы, Тексеру
комиссиясын, Кредит комитетін жатқызуға болады. Екінші буынға, жалпы банк
ісіне және пайдаланармандарға қызмет ететін бөлімдер жатады. Банк
қызметінің басқармасы, банк операцияларының функционалды белгіленген
бағыттары бойынша, жіктелуін есепке ала құрылады:
1) банк қызметін болжау (жоспарлауды) басқармасы, банк қызметінің
негізгі қағидаларын (өтімділік, пайдалылық және сенімділік) қамту
мақсатында, банктің басқару функцияларын жүзеге асырады;
2) кредиттік басқарма, әртүрлі кредиттік операциялардың орындалу негізі
болып саналатын несие қорының қалыптасуын, берілетін несиелердің
функцияларын, қолдану аясын және оларды қамсыздандыруды қамтамасыз етеді;
3) коммерциялық банк қызметінде маңызды орын алатын валюта басқармасының
негізгі функциялары:
- валюта жайғасымы мен валюталық шоттарға басшылық ету;
- валюталарды сату және сатып алу;
- салымдарға қаражаттарды қабылдау және несие беру;
- тәуекелділіктерді қамсыздандыру.
4) депозиттік операцияларды басқару бөлімі, банктің меншікті капиталы мен
тартылған қаражаттарын талдауға және олардың есебін жүргізуге арналған.
Оның функцияларына келесілер жатады:
- банктің депозиттік қаражаттарының, мерзімдері және жеке
депозиттері бойынша есебін жүргізу;
- банк ресурстары және олардың банк балансының өтімділігіне
тигізер әсерін бағалау мақсатында – депозиттік қаражаттарды,
олардың құрылымы мен даму динамикасын талдау;
- банк ресурстарын жоспарлауға қажетті, ақпаратты ұсыну.
5) есеп айырысу-кассалық қызмет басқармасының функцияларына келесілер
жатады:
- есеп айырысуға қажетті шоттарды ашу және оларға басшылық ету;
- кассалық операцияларды жүргізу.
6) талдау және статистика басқармасы келесілерді қарастырады:
- статистикалық ақпаратты жинақтау мен талдауды;
- банк қызметі туралы есептерді, жоспарлар болжамын дайындауды;
- банк балансының статистикалық өңделуін;
- пайдаланармандарға ақпаратты-анықтамалық қызмет көрсетуді.
7) маркетинг басқармасы, оның функцияларына жататындар:
- рыноктық конъюнктураны зерттеу;
- банк қызметтерінің жаңа түрлерін әзірлеу және еңгізу;
- клиенттері мен әріптестеріне қатысты іскерлік байланыстарды
орнату;
8) банк филиалдарының басқармасы келесілерді қарастырады:
- филиалдардың қызметтеріне басшылық жасау;
- жүргізілетін банк саясатының дұрыс болуын қадағалау және банк
жұмысы тиімділігінің жоғарылауын қамту.
Қойылған мақсаттарға сай келу қағидасы, банктің негізгі міндеті – пайда
табуға бағыттап жалпы банк қызметін ұйымдастыруды қарастырады. Сондықтан,
банктің ұйымдық құрылымы, барлық қызмет бөлімшелерінің жұмысын үйлестіріп,
дұрыс жүргізілуін қамтамасыз етеді. Банктің ұйымдастыру қағидаларының
қатарына, басқаруды парасаттау да (рационализациялау) жатады. Ол – нарықты
зерттеу, өндіріс шығындарын қысқарту және көрсетілетін қызмет түрлерінің
кеңейюі бағытында банктің мақсатты дамуын қарастырады [7].
Банк құрылымының қалыптасуынаәсер ететін факторлар. Банктің ұйымдық
нысаны оның функцияларымен негізделген, өйткені банктер ұйымдық құрылымы
тұрғысынан алда тұрған міндеттерді максималды тиімді орындауға бағытталып
құрылады.. Әрине, ірі банктер әр түрлі көптеген функцияларды іске асырып,
банк қызметінің кең спектрін игеруді көздейді. Сондықтан, банк көлемі оның
ұйымдық құрылымын анықтауда басты фактор болып табылады. Банктің ұйымдық
құрылымын және оның қызметінің тиімділігін анықтайтын көрсеткіштер
қатарына, жоғарыда аталған, банк көлемі және функцияларымен тең жүретін
басқада біраз факторларды жатқызуға болады: банк персоналының сапа және сан
жағынан қажетті көлемін, қызмет бағытын, шығындарды үнемдеу есебін және
персоналдың жұмысбастылығын. Банктердің қызметіне мемлекеттік реттеу
жүргізу, олардың ұйымдық құрылым нысанының және көптеген қажеттіліктерінің
қалыптасуына өз ықпалын тигізеді [8].
Банк көлемінің оның ұйымдық құрылымына әсер етуі, ірі және майда
банктердің құрылымдарын салыстыру кезінде көрінеді. Жүздеген банктер
мысалы АҚШ-та, майда және орта шаруашылық құрылымдарына қызмет көрсетумен,
жеке тұлғалардан кішігірім депозиттерді тартумен, сондай-ақ майда
кәсіпорындарға қарыз қаражатын және тұтыну кредиттерін берумен айналысады.
Мұндай банктерді әдетте бөлшек банктер деп атайды. Ірі көтерме қаржы-
несие институттары (мысалы, Морган гэренти энд бэнкерс траст оф Нью-Йорк,
секілді), корпорацияларға ірі заем берумен және комерциялық кәсіпорындарға
қызмет көрсетумен айналысады.
Кіші банктердің даму деңгейі, аймақтың экономикалық жағдайына тәуелді.
Осы банктердің көбі ауылшаруашылық өндірісімен тығыз байланысты қызмет
жасайтын болғандықтан, жергілікті кәсіпорындар жағдайының тұрақтылығы да
олар үшін өте маңызды. Өйткені, жергілікті кәсіпорындардың қаржы жағдайының
төмендеуі, банк қызметінің өсу қарқынына және оның депозиттер, несиелер
және табыс көлемінің төмендеуіне әсерін тигізеді. Ірі банктерге қарағанда
кішігірім банктердің жұмысында кездесетін тәуекеллер деңгейі төмен
болғанымен, олардың жаңа қызметтер түрін игеру және тез даму
мүмкіндіктеріде өте төмен [9].
Ірі банктердің кіші және орта банктерге қарағанда біраз артықшылығы бар,
олар пайдаланармандарға кең көлемде қызмет көрсете отырып, көптеген және
әртүрлі нарықтарда жұмыс атқарады. Сол себебте, олардың қызметі
территориалды және ұсынатын қызметтерінің түрі мен көлемі бойынша
әртараптанған. Бұл ұтымды, өйткені экономикалық тұрақсыз жағдайда банк
тәуекелдігі деңгейінің төмен болуын қамтиды. Мұндай ірі қаржы-несие
институттарының даму деңгейіне салалардың, аймақтың немесе тіпті
мемлекеттің экономикалық жағдайының өзгеруі ешқандай әсер етпейді. Мысалы,
Ситикорп және Чейз Манхэттен сияқты банктер АҚШ шегінен тыс
территорияларда өздерінің табыстарының көп бөлігін табады. Мұндай
банктердің тағы бір ерекшелігіне – төмен шығынмен капиталды жұмылдыра
білу қабілетілігін жатқызуға болады.
Келесі фактордың мәні мынада, нарықтың технологиялық және
экономикалық параметрлерінің өзгеруі, банктердің табысты және тиімді
қызмет етуінің негізі болып табылатын, жоспарланған кадрлар құрылымын
өзгертеді. Экономикалық өсу мен қатаң бәсекелестік жағдайда, банктер
тұтынушылардың қаржы қызметтеріне деген сұраныстарының өзгеруін қатаң
бақылауға, басқа банктермен және банкілік емес қаржы-несие ұйымдарымен
бәсекелестікке дайын болуға мажбүрлі. Осындай жаңа талаптарға сай банк
қызметін жүргізу үшін, банк пайдаланармандарының қажеттіліктерін зерттеуге
баса назар аудара алатын, өзгермелі сұраныс жағдайында қызметтердің ескі
түрін өңдей және жаңа түрлерін әзірлеп, енгізе алатын қызметкерлер мен
менеджерлер қажет [10].
Банк құрылымына оның мамандануы мен әмбебаптылығы да әсер етеді.
Әмбебап банктердің көптеген қызметтер түрін ұйымдастыруға қажетті арнайы
бөлімдері бар болуы керек. Керісінше, банктің нақты қызмет түріне
мамандануы мұндай бөлімдердің қалыптасуы мен бірқатар операциялардың
орындалуын қажет етпейді.
Банк қызметі бойынша шығындарды үнемдеу, ұсынылатын қызметтер
табыстылығының жоғарылауына және банк жұмысының тиімді болуына әсерін
тигізеді. Банк коммерциялық кәсіп орын ретінде өз жұмысында минималды
шығындармен пайда табуға мүдделі. Тиімсіз шығыстардың қысқару бағыттарының
бірі, банк персоналының жұмыспен ұтымды қамтылуын көздейтін, орындалатын
жұмыстар көлеміне банк жұмысшылар санының сәйкес болуы.
Банк құрылымын қалыптастырудағы соңғы мақсат – банк қызметкерлерінің
еңбек өнімділігі кешенін тиімді басқару және қызметте табыстылыққа жету.
Осы жағдаймен байланысты, банк құрылымы икемді, қозғалмалы, өзгертуғе
ыңғайлы болуы және банктің басты мақсаты табыс табу жолында қызмет етуі
керек.
Стратегиялық жоспарлаудың негізгі бағыттары. Стратегиялық жоспарлау
дегеніміз, банк қызметіндегі басқару процессінің негізгі ұтымды бағыттарын
анықтау, даму идеологиясын жасау және алға қойылған міндеттерді тиімді
орындау. Банк сферасында, стратегиялық жоспарлар қатарына банк саясатын
жатқызуға болады. Ол банктің ұзақ мерзімді міндеттерін, даму бағыттарын
және осы аталғандарды іске асыру бойынша шаралар кешенін анықтайды.
Қазақстан банктерінің осы даму кезеңіндегі негізгі проблемаларының
бірі стратегиялық деңгейде банк басқарудың алдыңғы қатарлы әдістерінің
жоқтығы. Банкілерде стратегиялық жоспарлаудың кейбір элементтері
қолданғанмен, ол қажетті тиімді деңгейге толық сай келмейді [11].
Бүгінде, көптеген банктерді өз қызметтіндегі стратегиялық аспек-тілерден
гөрі, оперативті мәселелер қызықтырады. Бірақ, шаруашылықтың нарықтық
жағдайға көшуі, отандық банк жүйесінде бәсекелестіктің өсуі, әлемдік
қоғамдастықта саясаттық және экономикалық жағдайдың тұрақсыздығы – банк
ісінде стратегиялық жоспарлаудың қажетті түрде қолдануын талап етіп отыр.
Казахстанның алдыңғы қатарлы банктері өздерінің пайдаланарман-дарына
көптеген операциялар мен қызметтерді көрсетуге мүддесі зор, мұндағы мақсат
– банктің табыстылық базасын кеңейте отырып, оның бәсекелесу қабілетін
жоғарылату. Тағы бір ескеретін жәй, банк ісінің –пайдаланармандарға
көрсетілетін қызметтер бағасының қолайлы және сол қызметтер бойынша
шығындардың екі жақты минималды болуын көздей дамуы (банк және клиент
үшін).
Осыдан біраз жыл бұрын, отандық банктер сертификат, вексель және
кредиттік карточкалармен жұмыс істеуді білмейтін. Сондай-ақ, факторинг,
лизинг, контокоррент, опцион, банкомат және басқада осындай түсініктер
банктің профессионалдық лексиконында жоқ болатын. Олда түсінікті, ойткені
сол кезде банктер, орталықтанған бөлініс жүйесінде жұмыс атқаруымен
байланысты, шектелген ғана қызмет түрін көрсететін. Нарық жұмысқа жаңа
талаптар қойды: банктер пайдаланармандарға қажетті жаңа операцияларды
игеруге, сонымен қатар өз қызметінің сферасын кеңейтуге мәжбүр болды.
Мысалы, Казкоммерцбанк – бүгінгі күнде, Қазақстан банктерінің ішінде
бірінші болып халықаралық кредиттік рейтинті иеленіп отыр. 1998-2000
жылдары банктің айналысқа шығарған бағалы қағаздар көлемі 21,6% өсіп,
оның ішінде ең көп бөлігін 1998 жылы 100 млн. АҚШ доллары көлемінде
шығарылған айналыс мерзімі 3 жылдық еврооблигациялары құрады. 2000 жылы
желтоқсан айының аяғында 20 млн. АҚШ долларына 2008 жылы өтелетін
субординацияланған еврооблигациялар шығарылды. Халықаралық қаржы
институтының статусын иелену үшін банк акционерлер қатарына басқа халық
өкілдерін тартты. Осы мақсатта банк 1997 жылы ADRGDR депозитарлық қол хат
шығару програмасы бойынша халықаралық инвесторлар арасында өз акцияларын
орна-ластырды [12].
Сонымен, отандық банктердің халықаралық деңгейде қызмет істеуін ескере
отырып және оперативті басқарудың маңыздылығын еш кемітпей, банк жүйесінің
нарықтық жағдайда дамуының негізгі аспектісі ретінде – ұзақ мерзімді
міндеттерді жоспарлау дұрыс деп есептейміз
Стратегиялық басқаруды, банктің сыртқы нарықтағы іс-әрекетін және
ішкі процесстерін, құрылымын-экономикалық өзгерістерге сәйкестей, банктің
оптималды тиімді даму бағытын анықтау деп түсінуге болады. Стратегиялық
басқару құрамына – стратегиялық жоспарлау, ұйым-дастыру, бақылау және
реттеу кіреді.
Стратегиялық бағдарды (ориентир) негіздеу және банк құрылымын
ұйымдастырудың ең тиімді нысандары мен әдістерін таңдап алу үшін, жалпы
банк жағдайын және бәсекелестік орта мен банк сферасындағы қозғалыс
күштерінің және олар мен байланысты өнімдер мен қызметтердің ерекшеліктерін
бағалау және оларға стратегиялық талдау жүргізу қажет. Даму стратегиясы,
банктің қаржы жағдайын есепке ала отырып, ең негізгі деп саналатын, ішкі
және сыртқы факторларға талдау жүргізу арқылы әзірленеді. Банк дамуының
стратегиялық жоспарының мазмұны және негізгі кезеңдері:
1. Банк міндеттері мен мақсаттары:
- банк дамуының негізгі ұтымды бағыттарын анықтау;
- құрылымдық бөлімшелердің деңгейін және олардың даму жоспарын
анықтау;
- табыс табу көзі ретінде сыртқы ортаның өзекті позициясын анықтау
(енгізілген қаражаттар клиенттердің, партнерлардың қажет-
тіліктерін қамту арқылы табыс әкеледі);
- қойылған мақсаттарға жету мерзімін анықтау.
2. Қызметтің әр түрінің мақсатын белгілеу:
- мақсаттың белгіленуіне әсер ететін факторларды анықтау;
- болашағы мол банк өнімдері мен қызмет қатарын анықтау;
- банкті бір шама жақсы нәтижеге жеткізген, нақты қызмет сферасын
анықтау;
- банк қызметінің тұрақты, асық нәтижеге жететін сфераларын анықтау.
3. Банктің бастапқы жағдайын бағалау:
- қызмет етілетін нарықты анықтау (банк клиенттерін және олардың
кажеттіліктерін айқындау, қызмет етуге қажетті ресурстар көлемін
анықтау);
- нарық сегменттерін анықтау (ортаны талдау, бәсекелестерді бағалау,
нарық жағдайын бағалау);
- нарық тартымдылығын бағалау (сегменттердің сапасын бағалау, оларға
мақсатқа сай қызмет көрсету).
4. Банк стратегиясына әсер ететін факторларды анықтау;
- банк стратегиясына әсер ететін микро- және макроорталар фак-торларын
айқындап, талдау.
5. SWOT – талдау:
- банк дамуындағы ұтымды және ұтымсыз тенденцияларды анықтау;
- банк ісіндегі мүмкін болатын қолайлы және қолайсыз аспектлерді
болжау.
6. Шаруашылық қоржынының даму стратегиясы:
- даму стратегиясын таңдауға әсер ететін факторларды талдау негізінде,
мүмкін болар стратегиялық альтернативаларды анықтау.
7. Реттелетін факторлардағы өзгеру стратегиясы:
- іс жоспары түрінде көрінетін, нақтыланған банк стратегиясының жоспарын
жасау.
Стратегиялық даму жоспары – тұрақты және ұзақ мерзімді алғы
бәсекелестікті қамтуға бағыталған, өз ара сәйкестелінген бағдарламалар
пакеті ретінде көрінеді. Стратегиялық, сондай ақ оперативті басқару
негіздерін жасап шығару бағыты әртүрлі болмақ.
Стратегиялық жоспарлаудың, идеялы-теориялық негізі ретінде банктің даму
концепциясы көрінеді. Даму концепциясы (тұжырымдамасы) – бұл банк ісіндегі
өзекті, ұтымды бағыттарды бөліп көрсету, жалпы мақсаттар мен оның ішінде
алғыларын анықтау. Банктің даму концепциясына: банк миссиясы, банктің қаржы
нарығында алар орны, несие және қызмет көрсету саясатының қағидаттары,
менеджмент қағидаттары және банк имиджі (бет-бейнесі) жатады. Игілікті
банктің – өсу қарқыны тұрақты, шығыны минималды, тәуекел деңгейі оптималды,
қаржы нарығы сегменттерінде нақты орны және ауқымды қызметтік базасы бар
болып келеді [13].
Стратегиялық мақсаттар тактикалық шешім қабылдауды болжамдайды, яғни
жүргізілетін операциялардан табыс табу тәсілдерін, орындалу мерзімдері мен
жағдайын, ұсынылатын банк қызметтерінің көп түрлі болуын, банк капиталы
мен баланс валютасының өсу жоспарын, клиенттік базаны, банк активтері мен
пассивтерінің ауытқуымен мен құрылымын, табыс шамасы бойынша жоспарды және
т.б. қарастырады. Сонымен, стратегия дегеніміз – перспективаны көру
(болашақты), тактика –стратегиялық жоспардың орындалуын бақылау деп,
қортынды жасауға болады.
Осыдан кейін, активтер және пассивтер көлемін, құрылым боынша жоспар мен
пайыздық мөлшерлемелерді болжау негізінде – банктің табыстылығы, маржасы
және пайдасының болжамды көлемдері анық-талады.
Банктің осындай маңызды көрсеткіштерін жоспарлау барысында,
негізделмеген тәуекеллерді жою мақсатында, біздің республикада – олардың
әлем деңгейіндегі мәнін есепке ала қабылданған, регулятивті нормаларды
(реттеуші) ескерген жөн. Олардың қатарына келесілерді жатқызуға бо-лады:
- Базель келісімімен бекітілген және тәуекел есебінен таразыланған
активтердің 8% төмен болмайтын капиталдың жеткілікті деңгейін;
- активтердің жалпы сомасындағы 65% аспайтын кредиттердің шекті үлесін;
- кредиттердің, банк депозиттік базасы негізінде қамтылуын;
- пайыздық және пайыздық емес табыстар есебінен банк пайдасының өсуін;
- өтімділік нормасының белгіленуін.
Банктің кадрлық саясаты. Банк қызметін ұйымдастырудағы негізгі буынның
бірі банк персоналын басқару. Ойткені, көбіне банк қызметінің тиімділігі
жалпы банкті басқаратын немесе жеке банкілік операцияларды орындайтын
адамдарға байланысты.
Сондықтан, нарық жағдайында компанияны басқарудың үйреншікті авторитарлы
стилінің орнына демократиялық түрін қолдану тиімді болмақ. Басқару түрінің
бұл нысанын келесі позициялар құрайды:
- нұсқаулардың – ұсыныстар нысанында берілуі;
- бағыныштыларға құрметті, назарлы қатынас, достық ілтипатпен қарау;
- бұйрық және тиымдарды – талқылаулар арқылы іске асыру;
- мадақтау мен ұялту іс әрекеттерін – кеңестер арқылы жүргізу;
- басқарушының позициясы немесе басқарушылық позиция – ұжым ішінде
(ұжымның, жалпы компания қызметіне қозқарасын, ұсы-ныстарын, есепке
алу) шешілуі.
Басқарудың бұл түрінің мазмұнын, алға қойылған талаптардың орындалу
есебінен келесілер құрайды:
- іс-шаралардың алдын-ала емес, тікелей ұжымда жоспарлануы;
- шешімдердердің ұжымдық талқылау негізінде қабылдануы;
- қабылданған ұсыныстардың жүзеге асуына барлығы бірдей жауапты
(басшыда, бағынушыда) болуы.
Басқарудың демократиялық стилі – банкілік құрылым нақты адаммен емес
қағидалармен басқарылуы қажет деп санайды. Сондада, бұл кезеңде
басқарушының процестегі ролі аса маңызды, өйткені бұл жағдайда оның
басқаруының объектісі ретінде құрылымдар, қызметкерлер және ұйымның
идеялары мен құндылықтары көрінеді.
Банк қызметінің сәтті болуының міндетті шарты – мекемеде жоғары білікті
және өз жұмысына қызығушылық танытатын мамандардың болуы. Бұл үшін
біліктілік дәрежесін өсіру және кәсіптік оқытудың іс-жүзіндегі жүйесі және
қызметкерлерді өзіндік шығармашылыққа итермелейтін мықты стимулдар
іздестіріліп, енгізілуі қажет. Мұндай стимулдар ұжым өмірінің барлық:
материалды, рухани-психологиялық, ұйымдастырушы- лық аяларында маңызды орын
алады.
Еңбек үшін сый ақы берілуі тиіс, сый ақы ретіне адам өз тарапынан құнды
деп есептегеннің бәрі жатады. Мадақтаудың мұндай түрлері – ішкі және сыртқы
болып бөлінеді. Біріншісіне, өзін-өзі құрметтеу сезімі, нәтижелерге қол
жеткізуден қанағаттану, жұмысты орындау процесінде туындайтын өз еңбегінің
маңыздылығы мен мағыналығын сезіну жатады. Сыртқы сый құрметке, орындалған
жұмыстының орнына кредиттік мекеме тұрғысынан ұсынылатын: еңбек ақы,
сыйлықтар, қызметте өсу, әртүрлі жеңілдіктер мен мадақтаулар жатады [14].
Әрбір несиелік мекемеге, оның ерекшеліктеріне, мүмкіншіліктеріне сай,
жалпы банктың және оның қызметкерлерінің жеке мүдделерін толық
қанағаттандыратын ынталандыру жүйесі енгізілуі қажет.
Соңғы уақытта ұйымды басқаруға қызметкерлердің барлығын жұмылдыру
маңызды орын алып отыр. Жұмысшы – талдау, жоспарларлау, стратегия мен
тактиканы қалыптастыру, банк қызметін ұйымдастыру мен бақылау процесстеріне
тартылған жағдайда, ол – жалпы ұжым жұмысына өзінің тиістілігін, қызметінің
маңыздылығын сезіне, қабылданатын ше-шімдердің мазмұнына өзінің пәрменді
әсер еткенін сезінеді. Егер, осы талпыныс, ынталандырудың материалдық
және басқа да әдістерімен қатар бірлесе қолданыс тапқан жағдайда,
жұмысшылардың тиімді, рационалды қызмет (еңбек қайтарымын жоғарылататын)
ету құштарлығы сөзсіз молаяды.
Еңбекке сый ақы төлудің жоғарыда аталған нысандарының орындалуы, банк
ұсынатын қызметтердің сапасын және еңбектің табыстылығын көтеру
нәтижесінде, банк операцияларының өзіндік құнының қысқаруын қам-тиды.
Сонымен, персоналды басқару ретінде іс барысында, қызметкерлердің
потенциалды мүмкіншіліктерін толық қолдану мақсатында, олардың қызметіне,
тәртібіне және мүдделеріне басқарушылық әсер ететін кешенін түсінуге болады
(қағидалары, әдістері, құралдары мен нысандары). Экономикалық категория
ретінде персоналды басқару, жұмысшылардың еңбегі максималды қайтарымды
болу үшін, олардың (мотивациясын) мүдделерін мақсатты түрде өзгертуге
бағытталған үздіксіз процесс нысанында көрінеді. Дұрыс жүргізілген басқару
процессі, қызметтің ақырғы жоғарғы нәтижелеріне қол жеткізеді.
1.2 Банктің экономикалық процесстерін басқару
Банктің меншікті капиталын басқару. Банк тұрақтылығы мен оның жұмысының
тиімділігі үшін меншікті капиталдың маңызы зор. Акционерлік капитал
түріндегі меншікті капитал банк қызметінің алғашқы, құрылтайшылар бірінші
кезектегі бір қатар шығындарды жүзеге асыру кезінде қажет. Банктің меншікті
капиталы бірінші деңгейдегі және екінші деңгейдегі капиталдар сомасынан,
акцияға жұмсалған инвестиция мен субординацияланған борышты алып тастау
арқылы анықталынады.
Субординацияланған борыш – бұл, депозит болып табылмайтын банктің
қамтылмаған міндеттемесі, ол банктің жазбаша ресімделген шарттары бойынша
оның жоюлу кезінде ең соңғы кезекте (акционерлер арасында қалған мүлікті
бөлу алдында) қанағаттандырылады.
Екінші деңгейдегі капитал құрамына кіретін субординацияланған мерзімді
борыштың алғашқы өтелу мерзімі 5 жылдан кем болмайды, бұл жағдайда бес
жылдың соңындағы әр жылда меншікті капитал есебінен субординацияланған
борыштың бастапқы құнының 20% шығарылып отырады.
Активті операцияларды қаржыландыруда меншікті капиталдың үлесі көп
емес, бұл жағдайда ол активті операциялардың жүргізілуінің қаржылық
негізін құрай отырып, өзінің оперативті функциясын орындайды. Меншікті
капиталдың оперативті функциядан басқа, тағы қорғаныс және реттеу
функциясын атап кетуге болады.
Банк капиталының қорғаныс функциясы ағымдағы шығындарды жабу арқылы іске
аса, несиегерлер мен салымшылардың мүддесін қорғайды.
Реттеу функциясы, қоғамның банк жұмысының ұтымды жүруіне мүдделі
болуымен және Ұлттық банктің мемлекеттік орган өкілі ретінде екінші
деңгейлі банктер қызметіне бақылау жүргізуіне мүмкіндік беретін, заңдар
мен ережелерге байланысты жүзеге асырылады.
Аталған функцияларды банк капиталы өзінің көлемі жеткілікті болған
жағдайда ғана орындай алады.
Банк капиталының жеткілікті көлемі – біріншіден, ірі салымшыларға
сенімділік кепілі ретінде көрінетін, екіншіден – оның активтерінің өсуін
қамтамасыз ететін маңызды көрсеткіш.лрешегініңздыңу және банк қарыз
Меншікті капиталды жеткілікті болу позициясынан басқару, келесі-лерге
қатысты жүзеге асады:
- банк көлеміне;
- тәуекеллі активтер көлеміне;
- өлмелі(шиелініскен) және құнсыз активтердің көлеміне;
- банк жоспарына, мақсаттарына, күтілетін (жақсы) нәтижеге;
- басқару сапасына;
Банк көлемін сипаттау (жергілікті, аймақты) барысында төменде нұсқалған
жұмыстардың жүргізілуін қадағалау қажет:
- алғашқы (негізгі) капитал коэффициентін, оның ең төменгі
деңгейімен салыстыру;
- жиынтық капиталдың түсу (төмендеу) аймағын анықтау;
- қарастырылып жатқан банк көрсеткіштерін басқа теңдес
банктердің орташа көрсеткіштерімен салыстыру.
Тәуекеллі активтер көлемін талдауда төменде көрсетілген жағдайларды
ескерген жөн:
- тәуекеллі активтердің пайда болу себебін анықтау;
- олардың мақұлданған деңгейін анықтау;
- капиталдың жеткілікті деңгейін және банк несиесі бойынша мумкін болар
шығындарды жабуға құрылған резервтердің дәлдігін бағалау.
Шиелініскен (өлмелі) және құнсыз активтер көлемін талдауда таразы-ланған
саралау коэффициенті мен тәуекел коэффициенті анықталады. Таразыланған
саралау коэффиценті – активтердің сәйкес топтары сомасының тәуекел
коэффициентіне көбейтіндісі ретінде көрініп, несиелер бойынша күтілетін
шығынды есептеу және кредиттік операциялар бойынша мүмкін болар шығындар
резервтерін құру негізін қалып-тастырады.
Саралау көрсеткіштері, немесе тәуекелдік коэффиценттері, активтердің
шиелініскен және сапасыз топтарына қажетті резервтер көлемін сипаттайды.
Егерде, активтің аталған топтары бойынша құрылған резервтер – жиынтық
капиталға тең немесе, одан жоғары болса, банкті сенімсіз банктер тобына
жатқызуға болады.
Банктің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz