Н.И. Илминскийдің өмірлік жолы және педагогикалық жүйесі



1. Н.И. Илминскийдің өмірлік жолы және педагогикалық жүйесі.
2. Н.И. Илминский мен Ы. Алтынсариннің достық қарым . қатынасы.
3. Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер
Николай Иванович Ильминский 1822 жылы 21 сәуірде Пенза қаласында дүниеге келді. 1836-42 жылдарда Пензада семинарияда оқыған. Оны бітіргенен кейін 1842 жылы Қазан қаласына келіп, Академияға оқуға түседі. 1846 жылы оны үздік бітірген Николай Иванович осында жаратылыстану түркі- татар тілдері пәндерін жүргізетін мұғалім ретінде қалдырылады. Жұмысқа деген ынтасы мен ғылыми - зерттеу ісіне ас қабілеттілігінің нәтижесінде оған 1847 жылы осы академияның ағаминистірі және бакалавры атағы беріледі.
1851 жылы 26 маусымнан 1854 жылдың 14 маусымға дейін Серияда, Пакистанияда және Египетте болып , Константинополь, Дамаск, Каир сияқты қалалардың үлкен кітапханаларымен оқу орындарының және ғылыми мекемелерінің жұмысымен танысады араб-парсы тілдерін үйренеді. Бұл ғылыми командировкаға Н. И. Ильминскийдің шығысты терең білуіне үлкен көмегін тигізді, бұрыннан татарша білетін ол енді шығыс халықтары мәдениетін этнографиясымен тілдерін тереңірек зерттеуге кіріседі.
1) Қазақ совет мектебінің тарихы. Ә.І. Сембаев «Мектеп бастапсы», Алматы 1967 ж.
2) Ы. Алтынсарин және оның орыс достарымен ізбасары. Әсет Ламашев. Қазақстан 1988 ж.
3) Знаменский П. В. В память о Николая Ивановиче Ильминском. Казань 1892 г.
4) Педагогика пәнінің негіздері. Е. Дайрабаев, А. Дайрабаева . Оқу құралы, Алматы, 2003 ж.

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі:  Реферат
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:   
Жоспар

1. Н.И. Илминскийдің өмірлік жолы және педагогикалық жүйесі.
2. Н.И. Илминский мен Ы. Алтынсариннің достық қарым – қатынасы.
3. Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер

1.Ильминскийдің өмірік жолы және педагогикалық жүйесі.
Николай Иванович Ильминский 1822 жылы 21 сәуірде Пенза қаласында
дүниеге келді. 1836-42 жылдарда Пензада семинарияда оқыған. Оны
бітіргенен кейін 1842 жылы Қазан қаласына келіп, Академияға оқуға
түседі. 1846 жылы оны үздік бітірген Николай Иванович осында
жаратылыстану түркі- татар тілдері пәндерін жүргізетін мұғалім
ретінде қалдырылады. Жұмысқа деген ынтасы мен ғылыми - зерттеу
ісіне ас қабілеттілігінің нәтижесінде оған 1847 жылы осы академияның
ағаминистірі және бакалавры атағы беріледі.
1851 жылы 26 маусымнан 1854 жылдың 14 маусымға дейін Серияда,
Пакистанияда және Египетте болып , Константинополь, Дамаск, Каир
сияқты қалалардың үлкен кітапханаларымен оқу орындарының және
ғылыми мекемелерінің жұмысымен танысады араб-парсы тілдерін үйренеді.
Бұл ғылыми командировкаға Н. И. Ильминскийдің шығысты терең білуіне
үлкен көмегін тигізді, бұрыннан татарша білетін ол енді шығыс
халықтары мәдениетін этнографиясымен тілдерін тереңірек зерттеуге
кіріседі.
1857 жылдан бастап Н. И. Ильминский академияда шығыс
тілдерінен лекция оқи бастайды. Сол жылы ғылыми совет оған осы
академияны экстроординатор профессоры деген атақ береді. Бірақ көп
ұзамай академияны ректорымен сөзге келісе алмай профессорлық
қызметін тастап, бір жола кетіп қалады. В.В. Григорьев
Ильмининскийге қазақ тілін де үйрену жолын түсіндіріп, ең алдымен
Шекара комиссиясы жанындағы қазақ мектебін 1857 жылы бітірген қазақ
жігіттері Құлбеков , Қоспақов және Бахтияровты таныстырды. өзі
жазған біраз қатынас қағаздарды Н. И. Ильминскийге беріп, аталған
қазақ жігіттерінің көмегімен таза қазақ тіліне аударып шығаруды
тапсырды. Сөйтіп, оның қазақ тіліне меңгеруіне жол ашылады да, орыс
алфавитін қазақ жазуына пайдалана бастайды. Бұл жаңалық қазақ
даласына тез тарады, әр жерде аудармашы болып жүрген қызметкерлер
Н.И. Ильминскийге жиі келетін болды, оның тәжірибесін зер салып
үйрене бастады.
1859 жылы Каспий теңізі жағалауын зерттеп картаға түсіруге
бас штабтың полковнигі В.Д. Дандевиль бастаған экспедисия жолға
шықты. Н.И.Ильминиский осы экспидиссияның құрамына аудармшы ретінде енді.
Жол- жөнекей жергілікті қазақ, түркімен сияқты халқатармен кездескенде
экспидиссия мүшелері пікір алыса қалса, арада аудармашы Н.И. Ильминиский
болды. Ол түркімен тілінде біраз материалдар жинады,экспидисия туралы
жазбалай біраз документтер қалдырды.
Н,И Ильминиский қазақ халқының барлық болмысы туралы аса жоғары баға
берілді. Қазақтармен етене араласып,оның өзін де, бар ынта ықыласы мен
жақсы көрді, шын сүйді. Н.И Ильминиский 1861 жылдың өзінде – былай деп
жазды: Казаки- народ совершенно свежий, не исказившийся закоренелыми
предрассудками и фанатизмом, и в тоже время даровитый и симпатичный и
потому готовый принять лучщее образование... Народ этот ожидает со стороны
русских просвещенного, гуманного воздействия
Қазақтардың арасындағы оқу ісінің болашағын ескеріп, Н.И. Ильминиский
Орынбор Шекара комиссиясының председателі генерл В.В. Григоривтің арнайы
тапсырмасы бойынша барған командировкасынан күзде оралады да қазақ
мектептеріне арнап орыс және қазақ тілдерінде оқулық жазуға кірісті.
Оқулықтың алғашқы нұсқасын ол Қазан университетінің ғылыми жобаларының 1860
жылғы үшінші, төртінші кітабына, 1861 жылғы бірінші кітабына Материалы к
изучению казакского наречия- деген атпен енгізді.
Н.И. Ильминиский Самоучитель русской грамоты для казахов аталатын
оқулық кітабын орыс және қазақ тілінде Қазан қаласынан 1862 жылы
шығарды.Қазақшаға Н.И. Ильминискийдің басшылығымен Бахтияров аударма
жасады, аударма араб алфавитімен жазылды.
Самоучитель русской грамоты для казахов кітабы екі бөлімнен тұрды .
Бірінші бөлімінде әріптер, оларды атау, біріктіріп оқудың қарапайым
ережелері,оқуға арналған сөздермен қысқа әңгімелер, өмірлік мәні бар шағын
мақалалар болды. Олар даустап оқуға арналған, кейін қазақша аударып,
оқушылар мазмұнын айту керек.
Сол жылы Н.И.Ильминиский Самоучительдің 200 данасын аударып оларды кейіін
Торғай, Орал обылысы, Бөкей ордасы орыс- қазақ училишелерінде оқулық
ретінде пайдалануға берді. 1861 жылы Н.И.Ильминиский Қазаннан Ер Тарғы
эпосын арба әріпі мен қазақ тілінде бастырып шығарды. Н.И.Ильминискийдің
Ер Тарғыны жырын Марабай ақынан жазып алды. Ол асығыс ата қонысына жүріп
кетті. Алғашқы ашылған қазақ метептерінде ұзақ жылдар бойы оқулық ретінде
кәдеге жарады. Ә.Жиреншин ЕР Тарғыр эпосының бірнеше нұсқасы бола
тұрсада, ең толық түрі Ильминискийдің атақты Марабай ақынан жазып алып
бастырған нұсқасы.
Жоғарыда аталған Қазан унивеситетінің ғылыми жазбаларында 1860-61 жылдарда
жарияланған еңбегін 1861 жылы жеке кітапша етіп, Материали к изучению
казахкого наречия деген атпен қайта бастырып шығарды. Бұл, дәлірек айтсақ
қазақ- орыс сөздігі болатын да, қазақ сөздері түгелдей орыс алфавиті мен
белгіленді. Сонымен ең алғаш тәжірейбе ретінде орыс графикасын қазақ
жазбасында пайдаланған Н.И. Ильминиский болды. Бірсыпыра қазақ сөздерін
орыс алфавитімен түсінікті етіп беру мүмкін болмағандықтан ол қосымша онға
жуық белгі алған. Мысалы: ә таңбасын а, е таңбасын о етіп
белгілеген. Қысқасы ол орыс графикасы негізінде қазақ сөздерін жазуға
арналған тұңғыш өзіндік ерекшелігі бар алфавиттің авторы.
Шығыс халықтарының орыс графикасына көшу мәселесін, 1970-1980
жылдарда әлденешерет ресми талқыланып, әр түрлі шешімдер
қабылданды. Әсіресе, Петербург университеті мен Қазан университетінің
шығыс танушы ғалымдры бұл мәселеде екі түрлі бағыт ұстанды.Мысалы:
Петербург университетінің шығыс тілдері факультетінің мәжілісінде,
кезінде Ильминский, Радлов қолданған орыс алфавитінің қосымша
енгізген түрі мақұлданбады. Қандай да болсын кітап шығарғанда орыс
әліппесінің өзін ешбір өзгеріссіз, қосымшасыз қолдануды ұсынды. Бұл
шешімді ресми әкімшілік орындардың қолдауы себепті бұдан кейінгі
шыққан кітаптарда, газеттерде, іс – қағаздарында орыс әліппесінің көп
өзгермеген түрі қолданылды.
Біз қазақ жазбасына орыс алфавитін қолдану тарихына тоқталған
себебіміз- осы прогресивті істі практикада бастаған Н.И. Ильминский
болатындығын көрсету.Сонымен Н.И. Ильминский қазақ оқырмандарына
арналған оқулықтармен қазақ – орыс сөздігінің авторы , делік мұның
бұл еңбектеріне кезінде әр түрлі сындар айтылса да , ұзақ жылдар
бойы қазақ мектептерінде оқулық болып қала берді. Оған дәлел
Самоучитель русской грамоты для казахов атты оқулықтың 1874 жылы
Қазаннан екінші рет қайта басылып шығуы. Осы басылымда қысқа
әңгімелер қазақ – орыс тілінде қатар берілді, бір еркшелігі мысалдар
қазақ халқының тірлік – тұрмысы мен әдет ғұрпынан алынған.
Н.И. Ильминскийдің қазақ мектептеріне арналған бұл оқу құралын
оқыған, шығыс халықтары арсында ұзақ жылдар болған орыс
интеллигенттерінің көбі қолдап, кезінде жақсы пікірлер білдірген
оны А.Е Алектров мақалаларынан көруге болады.Николай Иванович
Ильминский 1861 жылдың 6 қыркүйегі күні Қазан университетінің
ғылыми советінде жаңадан ашылған түркі – татар тілдері кафедрасына
оқытушы болады.
Н. И. Ильминскийдің педагогикалық жұмысы мен творчестовасын
терең зерттеген орыстың оқымысты қызы С.В.Чичелина былай деп жазды:
... последствием применения системы Ильминского явилось духовное
слияние значительной чести этих инородческих племен с кореннным
русским населением, распространение сгреди них русской высшей
культурой и знания русского языка. Факт этот засведительствован
всеми беспристастными наблюдениями

Ол христиан қабылдаған бұратана халықтардың балаларына арнап 1863
жылы өз қара-жатына мектеп ашып, ор ұлттың оз тілінде оқуына мүмкіндік
жасады. Ол аудармашы ретіндегі жұмысын да қоғамдық негізде жүргізді. Н.И.
Ильминскийдің оқыту жүйесі жалпы Россия халықтарының оқу-ағарту ісіне ықпал
жасады, орыс оқымыстылары оны ғалым ретінде, орыс халқына шын берілгеп
ағартушы, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Белгілі революционер Әліби Тоғжанұлы Жанкелдин Ыбырай Алтынсариннің шәкірті
Түркістан өлкесі жерінің құрамына
Ыбырай Алтынсарин педагогикалық жүйесіндгі тәрбие
Ыбырай Алтынсарин көз жұмды
Қазақстанда орыс-қазақ мектептері жүйесінің пайда болуы мен дамуы
Алтынсарин орыс мұғалімдерімен тығыз байланыс жасады, олардың бірсыпырасы
Қазақстандағы білім беру және кәсіби мамандар дайындау саласында патшалық Ресейдің отарлық саясатының салдарлары мен зардаптары
Ыбырай Алтынсарин қазақ халқының тағдырына ерекше мән берген ұлы ағартушы - педагог
Ыбырай Алтынсариннің еңбектеріне психологиялық тұрғыда талдау жасау
Б.С. Сүлейменовтің өмірі мен ғылыми мұрасы
Пәндер