(IAS) ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ СТАНДАРТТАРЫ
1 МАҚСАТЫ
2 ҚОЛДАНУ АЯСЫ
3 АНЫҚТАМАЛАР
4 ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІК
5 ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ КОМПОНЕНТТЕРІ
6 ЖАЛПЫ ҰҒЫМДАР
6.1 Әділ ұсыну және Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарына сәйкестік
2 ҚОЛДАНУ АЯСЫ
3 АНЫҚТАМАЛАР
4 ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІК
5 ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ КОМПОНЕНТТЕРІ
6 ЖАЛПЫ ҰҒЫМДАР
6.1 Әділ ұсыну және Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарына сәйкестік
Осы Стандарт Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарына (ХҚЕС) сәйкес дайындалынатын және ұсынылатын жалпы сипаттағы қаржы есептiлiгiнiң барлығына міндетті түрде қолданылуы тиiс.
3. Басқа ХҚЕС-тарында нақты операциялар және басқа оқиғаларға арналған тану, бағалау және ақпаратты ашып көрсету талаптары жайлы баяндалады.
4. Осы Стандарт 34 Аралық қаржы есептілігі (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес даярланған қысқартылған аралық қаржы есептілігінің құрылымы мен мазмұнына қолданылмайды. Дегенмен, осындай қаржы есептiлiгiне 15-35-тармақтар қолданылады. Осы Стандарт, 27 (IAS) Шоғырландырылған және жеке қаржы есептілігі ХҚЕС-ында анықталғандай, шоғырландырылған қаржы есептілігін және жеке қаржы есептілігін ұсынатын мекемелермен қоса, барлық ұйымдарға бірдей дәрежеде қолданылады.
5. Осы Стандартта пайда табуға бағытталған ұйымдармен қоса мемлекеттік сектордағы бизнес ұйымдарына сай келетін терминологияны пайдаланады. Егер ұйым қызметі пайдаға бағытталмаған жеке сектордағы немесе мемлекеттік сектордағы ұйымдар қатарына жататын болса, және осы Стандартты қолданатын болса, онда олар қаржы есептілігіндегі нақты баптарға және қаржы есептілігінің өзіне қолданылған түсініктемелерге өзгеріс енгізулері тиіс.
6. Сол сияқты, 32 Қаржы құралдары: Ақпаратты ұсыну (IAS) Стандартында анықталғандай меншікті капиталы жоқ ұйымдар (мысалы, кейбір өзара қорлар) және акционерлік капиталы меншікті капиталы болып табылмайтын ұйымдар (мысалы, кейбір кооперативтік ұйымдар) қатысушылар мен жарнашылардың үлестері туралы қаржы есептілігін ұсынуда оны икемдеулеріне тура келуі мүмкін.
3. Басқа ХҚЕС-тарында нақты операциялар және басқа оқиғаларға арналған тану, бағалау және ақпаратты ашып көрсету талаптары жайлы баяндалады.
4. Осы Стандарт 34 Аралық қаржы есептілігі (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес даярланған қысқартылған аралық қаржы есептілігінің құрылымы мен мазмұнына қолданылмайды. Дегенмен, осындай қаржы есептiлiгiне 15-35-тармақтар қолданылады. Осы Стандарт, 27 (IAS) Шоғырландырылған және жеке қаржы есептілігі ХҚЕС-ында анықталғандай, шоғырландырылған қаржы есептілігін және жеке қаржы есептілігін ұсынатын мекемелермен қоса, барлық ұйымдарға бірдей дәрежеде қолданылады.
5. Осы Стандартта пайда табуға бағытталған ұйымдармен қоса мемлекеттік сектордағы бизнес ұйымдарына сай келетін терминологияны пайдаланады. Егер ұйым қызметі пайдаға бағытталмаған жеке сектордағы немесе мемлекеттік сектордағы ұйымдар қатарына жататын болса, және осы Стандартты қолданатын болса, онда олар қаржы есептілігіндегі нақты баптарға және қаржы есептілігінің өзіне қолданылған түсініктемелерге өзгеріс енгізулері тиіс.
6. Сол сияқты, 32 Қаржы құралдары: Ақпаратты ұсыну (IAS) Стандартында анықталғандай меншікті капиталы жоқ ұйымдар (мысалы, кейбір өзара қорлар) және акционерлік капиталы меншікті капиталы болып табылмайтын ұйымдар (мысалы, кейбір кооперативтік ұйымдар) қатысушылар мен жарнашылардың үлестері туралы қаржы есептілігін ұсынуда оны икемдеулеріне тура келуі мүмкін.
1 (IAS) ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ СТАНДАРТЫ
Қаржы есептiлiгiн ұсыну
МАҚСАТЫ____________________________ ___________________________________ ___
1. Осы Стандарттың мақсаты ұйымның алдыңғы кезеңдердегi өз қаржы
есептiлiгiмен, сондай-ақ басқа ұйымдардың қаржы есептiлiгiмен
салыстырмалы болуына қол жеткiзу үшiн жалпы мақсаттағы қаржы
есептiлiгiн ұсынуға негiз қалау болып табылады. Бұл мақсатқа жету үшiн
осы Стандартта қаржы есептiлiгiн ұсынуға жалпы талаптар, оның құрылымы
бойынша ұсынымдар және қаржы есептiлiгiнiң мазмұнына ең төменгi
талаптар айтылады.
ҚОЛДАНУ АЯСЫ________ _ ___________________________________ _____
____
2. Осы Стандарт Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарына (ХҚЕС)
сәйкес дайындалынатын және ұсынылатын жалпы сипаттағы қаржы
есептiлiгiнiң барлығына міндетті түрде қолданылуы тиiс.
3. Басқа ХҚЕС-тарында нақты операциялар және басқа оқиғаларға арналған
тану, бағалау және ақпаратты ашып көрсету талаптары жайлы баяндалады.
4. Осы Стандарт 34 Аралық қаржы есептілігі (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес
даярланған қысқартылған аралық қаржы есептілігінің құрылымы мен
мазмұнына қолданылмайды. Дегенмен, осындай қаржы есептiлiгiне 15-35-
тармақтар қолданылады. Осы Стандарт, 27 (IAS) Шоғырландырылған және
жеке қаржы есептілігі ХҚЕС-ында анықталғандай, шоғырландырылған қаржы
есептілігін және жеке қаржы есептілігін ұсынатын мекемелермен қоса,
барлық ұйымдарға бірдей дәрежеде қолданылады.
5. Осы Стандартта пайда табуға бағытталған ұйымдармен қоса
мемлекеттік сектордағы бизнес ұйымдарына сай келетін терминологияны
пайдаланады. Егер ұйым қызметі пайдаға бағытталмаған жеке сектордағы
немесе мемлекеттік сектордағы ұйымдар қатарына жататын болса, және осы
Стандартты қолданатын болса, онда олар қаржы есептілігіндегі нақты
баптарға және қаржы есептілігінің өзіне қолданылған түсініктемелерге
өзгеріс енгізулері тиіс.
6. Сол сияқты, 32 Қаржы құралдары: Ақпаратты ұсыну (IAS) Стандартында
анықталғандай меншікті капиталы жоқ ұйымдар (мысалы, кейбір өзара
қорлар) және акционерлік капиталы меншікті капиталы болып табылмайтын
ұйымдар (мысалы, кейбір кооперативтік ұйымдар) қатысушылар мен
жарнашылардың үлестері туралы қаржы есептілігін ұсынуда оны
икемдеулеріне тура келуі мүмкін.
АНЫҚТАМАЛАР___________________________________ __________________________
7. Осы Стандартта келесі терминдер төмендегідей мағынада қолданылады:
Жалпы мақсаттағы қаржылық есептіліктер (қаржылық есептіліктер деп
аталады) – ұйымнан есепті өздеріне ақпараттық мұқтаждықтарына қарай
дайындауды талап ете алмайтын қолданушылардың мұқтаждықтарын
қанағаттандыру үшін бағытталған қаржылық есептіліктер болып табылады.
Практикалық мүмкін еместігі - қандай да болсын нақты талапты қолдану
үшін ұйым ақылға қонымды күш-жігердің барлығын пайдалана отырып, қалай
болғанда да оны қолдана алмаған жағдай іс жүзінде мүмкін болмайды.
Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттары (ХҚЕС) - бұл халықаралық
қаржы есебі стандарттары жөніндегі Комитет (ХҚЕСК) қабылдаған
Стандарттар мен Түсіндірмелер. Олар мыналарды қамтиды:
(а) Халықаралық қаржы есептілігі стандарттары (ІFRS);
(b) Халықаралық қаржы есептілігі стандарттары (IAS); және
(с) Халықаралық қаржы есептілігін түсіндіру жөніндегі комитет
(IFRIC) немесе бұрынғы Түсіндіру жөніндегі тұрақты комитет шығарған
түсіндірмелер (SIC).
Мәнділік - баптарды қалдырып кету немесе бұрмалау, егер олардың
әрқайсысы жеке-жеке немесе жиынтықты түрде қаржы есептілігінің
негізінде қабылданатын пайдаланушылардың экономикалық шешімдеріне ықпал
жасауы мүмкін болса, онда ол мәнділік болып табылады. Мәнділік туындап
отырған жағдайларға байланысты бағаланатын қалдырып кетудің немесе
бұрмалаудың мөлшері мен сипатына байланысты болады. Тиісті баптың
мөлшері, не сипаты немесе екеуінің бірге ұштасуы анықтаушы фактор болуы
мүмкін.
Баптарды қалдырып кету немесе бұрмалау қолданушылардың экономикалық
шешімдеріне әсер етуі мүмкін бе, осылайша маңызды саналады ма, осы
мәселені анықтау сол пайдаланушылардың сипаттарын қарастыруды талап
етеді. Қаржылық есептіліктерді дайындау және ұсынуға арналған негізгі
ережелердің 25-ші тармағында пайдаланушылардың бизнес және
экономикалық қызметтер және бухгалтерлік есеп бойынша жеткілікті білімі
және ақпаратты лайықты тиянақтылықпен зерттеу ниеті бар деп
саналатындығы баяндалған. Сондықтан, анықтау осындай көзқарасы бар
қолданушыларға, олар экономикалық шешім қабылдағанда, іс жүзінде қандай
әсерін тигізуі мүмкін екендігін ескеруді қажет етеді.
Ескертулер балансқа, пайда мен шығын туралы есепке, меншікті
капиталдағы өзгерістер туралы есепке және ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы есепке қосымша ұсынылатын ақпаратты қамтиды. Ескертулерде қаржы
есептілігінде ашып көрсетілген баптардың баяндалған сипаттамалары
немесе оларды неғұрлым толығырақ талдау, сондай-ақ қаржы есептілігінде
тану өлшемдеріне сай келмейтін баптар туралы ақпарат келтіріледі.
Басқа толық кіріс басқа ХҚЕС-тарында талап етілгендей немесе рұқсат
етілгендей, пайда және шығын бойынша танылмаған (қайта жіктеу бойынша
түзетулермен қоса) кіріс және шығыс баптарынан тұрады.
Басқа толық кірістің құрамдас бөліктеріне мыналар жатады:
(а) қайта бағалау нәтижесіндегі кірістегі өзгерістер (16 (IAS)
Жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар ХҚЕС-ын және 38 (IAS)
Материалдық емес активтер ХҚЕС-ын қараңыз);
(b) 19 (IAS) Қызметкерлерге берілетін сыйақылар ХҚЕС-ының 93А
тармағына сәйкес танылған, белгіленген зейнетақы жоспары бойынша
іс жүзіндегі табыстар мен шығындар;
(с) шетелдік операциялардың қаржылық есептіліктерін аударудан пайда
болатын табыстар мен шығындар (21 (IAS) Шетелдік валюталық бағам
өзгерісінің әсері ХҚЕС-ын қараңыз);
(d) сату үшін мүмкіншілікті қаржылық активтерді қайта бағалау
бойынша табыстар мен шығындар (39 (IAS) Қаржы құралдары: тану
және бағалау ХҚЕС-ын қараңыз);
(e) ақша қозғалысын хедждирлеудегі хедждирлеу құралдары бойынша
табыстар мен шығындардың нәтижелі бөлігі. (39 (IAS) ХҚЕС-ын
қараңыз).
Иелер – меншік ретінде жіктелетін құралдарға иелік етушілер.
Пайда немесе залал – басқа толық кірістің құрамдас бөліктерін алып
тастағандағы залалдар шегерілген кірістің жалпы көлемі.
Қайта жіктеуден кейінгі өзгерістер–ағымдағы немесе алдыңғы кезеңдерде
басқа толық кіріс бойынша танылған, ағымдағы кезеңде пайда немесе
залалға қайта жіктелген сомалар.
Жалпы толық кіріс–иелермен, иелер ретінде жасалған операциялар
нәтижесінде болатын өзгерістерден басқа, кезең ішінде операциялар және
басқа оқиғалар нәтижесінде болатын үлестегі өзгеріс.
Жалпы толық кіріс пайда немесе залалдың және басқа толық кірістің
барлық құрамдас бөліктерінен тұрады.
8. Осы Стандартта басқа толық кіріс, пайда немесе залал және жалпы
толық кіріс атауларын қолданылғанымен, ұйым жиынтық сомаларды
сипаттау үшін мағынасы түсінікті болатын басқа атауларды қолдануына
болады. Мысалы, ұйым пайда немесе залалды сипаттау үшін таза кіріс
атауын қолдануына болады.
8А. Келесі атаулар 32 (IAS) Қаржы құралдары: ақпаратты ұсыну ХҚЕС-ында
сипатталған және осы Стандартта 32 (IAS) ХҚЕС-ында көрсетілген
мағынасында қолданылады:
(а) үлестік құрал ретінде жіктелген мерзімінен бұрын өтеу
құқығы бар құрал (32 (IAS) ХҚЕС-тың 16А және 16В
тармақтарында сипатталған)
(b) ұйымға басқа тарапқа ұйымның активтер таза құны
пропорциялық үлесін жоюдан соң үлестіруге міндеттеме
жүктейтін және үлестік құрал ретінде жіктелетін құрал (32
(IAS) ХҚЕС-тың 16С және 16D тармақтарында сипатталған).
ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІК ___________________________________ _______________
Қаржы есептіліктің мақсаты
9. Қаржы есептiлiгi ұйым қызметінің қаржы жағдайы мен қаржы
нәтижелерінің құрылымдалған ұсынуы болып табылады. Жалпы мақсаттағы
қаржы есептiлiгiнiң мақсаты экономикалық шешiмдер қабылдау кезiнде
пайдаланушылардың қалың тобы үшiн пайдалы ұйымның қаржы жағдайы, қызмет
нәтижелерi мен ақша қаражатының қозғалысы туралы ақпарат беру болып
табылады. Қаржы есептiлiгi сондай-ақ ұйым басшылығына сенiп тапсырылған
ресурстарды басқару нәтижелерiн де көрсетедi. Осы мақсатқа жету үшiн
қаржы есептiлiгi ұйымның мынадай көрсеткiштерi туралы ақпарат бередi:
(а) активтер;
(b) мiндеттемелер;
(c) меншікті капитал;
(d) кіріс пен шығысты қоса, табыс пен шығындар;
e) өз капиталындағы басқа да өзгерістер; және
f) ақша қаражаттың қозғалысы.
Бұл ақпарат, қаржы есептiлiгiне ескертпелерге басқа ақпаратпен қатар,
пайдаланушыларға ұйымның ақша қаражаттарының болашақтағы қозғалысын
және, атап айтқанда, олардың уақытқа бөлінуі айқындығына болжам жасауға
көмектеседi.
ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ КОМПОНЕНТТЕРІ
10. Қаржы есептiлiгiнiң толық жинақталымы мыналарды қамтиды:
(а) кезеңнің соңындағы қаржылық жағдай жөніндегі есептілік;
(b) кезең ішіндегі толық кіріс жөніндегі есептілік;
(с) кезең ішіндегі үлес өзгерістері жөніндегі есептілік;
(d) кезең ішіндегі ақша қаражаттарының қозғалысы жөніндегі
есептілік;
(e) есеп саясатының елеулі элементтерінің қысқаша сипаттамасын және
басқа да түсіндірме ескертпелерді қоса, ескертулер; және
(f) ұйым есеп саясатын ретроспективті түрде қолданатын немесе өз
қаржылық есептілігіндегі баптар жөнінде ретроспективті түрде қайта
есеп беретін немесе ұйым өз қаржылық есептілігіндегі баптарды қайта
жіктейтін ең бастапқы салыстырмалы кезеңнің басындағыдай қаржылық
жағдай жөніндегі есептілік.
Ұйым есептіліктерге осы Стандартта қолданылған тақырыптардан басқа
тақырыптарды қолдануына болады.
11. Ұйым барлық қаржылық есептіліктерді тең түрде қаржылық
есептіліктердің толық жиынтығы ретінде ұсынуы тиіс.
12. 81 тармақта рұқсат етілгендей, ұйым пайда немесе залалдың
компоненттерін толық кіріс жөніндегі есептіліктің бөлігі ретінде немесе
бөлек кіріс есептілігінде ұсына алады. Кіріс есептілігі ұсынылғанда, ол
қаржылық есептіліктердің толық жиынтығының бөлігі болып табылады және
толық кіріс жөніндегі есептіліктің дәл алдында көрсетілуі тиіс.
13. Көптеген ұйымдар, қаржы есептiлiгiнен басқа, ұйым басшылығының
қаржылық шолуын ұсынады, онда ұйым қызметiнiң қаржы нәтижелерiнiң, оның
қаржы жағдайының негiзгi сипаттамалары және олар кездесiп отыратын
негiзгi тұрлаусыздықтар сипатталады және түсiндiрiледi. Мұндай есепте
мынадай шолулар болуы мүмкін:
(а) ұйым iс-әрекет ететiн конъюнктураның өзгеруiн, ұйымның осы
өзгерiстерге және олардың ықпалына әсерiн қоса, қаржы нәтижелерiн
айқындайтын негiзгi факторлар мен ықпалдарды, сондай-ақ дивидендтер
саласындағы оның саясатын қоса, қаржы нәтижелерiн қолдауға және
жақсартуға бағытталған ұйымның инвестициялық саясатын;
b) ұйымды қаржыландыру көздерiн, және оның міндеттеме мен меншікті
капитал арақатынасының жоспарлы көрсеткіштерін; және
c) ұйымның ХҚЕС-ына сәйкес баланста танылмаған ресурстарын шолу.
14. Көптеген ұйымдар қаржы есептiлiгiнен басқа да қоршаған ортаны қорғау
мәселелерi жайлы есептер және әсiресе қоршаған ортаны қорғау факторының
зор маңызы бар және олардың қызметкерлерi пайдаланушылардың маңызды
тобы болып есептелетiн салалардағы қосылған құн салығы туралы есептер
сияқты ресми бюллетендер ұсынады. Қаржы есептілігінің шегінен тыс
ұсынылатын есептер мен ресми бюллетендер Халықаралық қаржы есептілігі
стандарттарында қолдану аясына кірмейді.
ЖАЛПЫ ҰҒЫМДАР
Әділ ұсыну және Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарына сәйкестік
15. Қаржы есептілігі ұйымның қаржы жағдайын, оның қызметінің қаржылық
нәтижелерін және ақша қаражаттарының қозғалысын айқын көрсетуі тиіс.
Айқын есептілік бекітілген Концепцияда активтер, міндеттемелер,
кірістер мен шығыстарға берілген анықтамалар мен оларды тану
критерийлеріне сай бизнестік операциялардың нәтижелері, басқада
жағдаяттар мен жағдайлар жөнінде шынайы есептілікті талап етеді.
Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарын (IFRS) қажет болған жағдайда
- ақпаратты қосымша ашып көрсету арқылы қолдану айқын есеп беру
міндетін шешетін қаржы есептілігін қалыптастыруға әкеледі деп
көзделеді.
16. Қаржы есептілігі Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарына (IFRS)
сәйкес келетін ұйым ондай сәйкестік туралы қаржы есептілігіне
ескертулерде тікелей айтуға және сөзсіз мәлімдеуге міндетті. Егер ол
Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарының талаптарына сай келмейтін
болса, қаржы есептілігін Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарына
сай келетіндей етіп сипаттауға жол берілмейді.
17. Іс жүзінде кез келген жағдайларда қолданылып жүрген Халықаралық қаржы
есептілігі стандарттарына сәйкестік әділ ұсынуға жеткізеді. Әділ ұсыну
сондай-ақ ұйымнан мыналарды талап етеді:
(а) 8 Есеп саясаты, бухгалтерлік есеп бағалауларындағы өзгерістер
және қателіктер (IAS) ХҚЕС-ында сәйкес есеп саясатын таңдау және
қолдану. 8 (IAS) ХҚЕС-ында IFRS жоқ жолған жағдайда басқару
барсысы тиісті бапқа мақсатты түрде 8 (IAS) ХҚЕС-ында берілген
құзыреттілік иеархиясының басшылығын қарастырады.
(b) ақпаратта есеп саясатымен қоса алғанда мәнді, сенімді,
салыстырмалы және түсінікті түрде ақпарат беріледі.
(с) Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарының тиісті талаптарын
сақтау нақты операциялардың, басқа оқиғалар мен жағдайлардың
ұйымның қаржы жағдайы мен қызмет нәтижелеріне ықпалын
пайдаланушылардың түсіне алуы үшін жеткіліксіз болған жағдайларда
ақпараттың қосымша ашып көрсетілуін қамтамасыз ету.
18. Сәйкес келмейтін есеп саясаты қолданылатын есеп саясатын ашып
көрсетумен де, ескертулермен немесе басқа түсіндірме материалдармен де
өтелмейді.
19. Ұйым басшылығы тиісті ХҚЕС-тың қандай да болсын талаптары жаңылысқа
әкеп соқтыратыны соншалық, Концепцияда айтылған қаржы есептілігінің
мақсаттарымен қайшылық пайда болады деген қорытындыға келетін өте сирек
жағдайларда, егер ұйымнан тиісті нормативтік актілер бойынша осылайша
бас тарту талап етілсе немесе оған тыйым салынбаса, онда ұйым 20-
тармақта сипатталған тәсілді пайдаланып, берілген талапты пайдаланудан
бас таруға міндетті.
20. Ұйым 19-тармаққа сәйкес ХҚЕС талаптарынан ауытқыса, ол мынадай
ақпаратты ашып көрсетуге міндетті:
(а) ұйымның басшылығы қаржы есептілігі ұйымның қаржы жағдайын, оның
қызметінің қаржы нәтижелерін және ақша қаражаттарының қозғалысын
әділ ұсынды деген қорытындыға келгенде;
(b) әділ ұсынуға жету мақсаттарында нақты талаптардан ауытқуды
қоспағанда, ол қолданылатын ХҚЕС сақтаған жағдайда;
(с) ұйым ауытқыған ХҚЕС-тың атауы, осы ХҚЕС-қа талап етілуі мүмкін
есептеу тәртібін қоса, ауытқу сипаты, осы мән-жайларда есептеу
тәртібінің жаңылысуға әкеп соқтыратыны соншалық, Концепцияда
айтылған қаржы есептілігінің мақсаттарымен қайшылық пайда болатын
себеп; және
(d) әрбір есепті кезең бойынша - ауытқу болмаған кезде қолданылатын
талапқа сәйкес қаржы есептілігінде көрсетілетін қаржы есептілігінің
әрбір бабына ауытқудың қаржылық ықпалы.
21. Егер ұйым алдыңғы кезеңдердің бірінде ХҚЕС-тың талаптарынан ауытқыса,
және де бұл ауытқу ағымдағы кезеңдегі қаржы есептілігінде танылған
сомаларға ықпал етсе, ол 20-тармақтың (с) және (d) тармақтарында
айтылған ақпаратты ашып көрсетуі тиіс.
22. 21-тармақ, мысалы, ұйым алдыңғы кезеңнің бірінде активтерді немесе
мән-жайларды бағалау үшін ХҚЕС-тың талабынан ауытқыса, және бұл ауытқу
ағымдағы кезеңдегі қаржы есептілігінде танылған активтер мен мән-
жайлардағы өзгерістерді бағалауға ықпал етсе қолданылады.
23. Ұйым басшылығы тиісті ХҚЕС-тың қандай да болсын талаптарын сақтау
жаңылысқа әкеп соқтыратыны соншалық, кейде Концепцияда айтылған қаржы
есептілігінің мақсаттарымен қайшылық пайда болады, бірақ бұл жағдайда
тиісті нормативтік база осы талаптан ауытқуға тиым салады деген
қорытындыға келетін өте-мөте сирек жағдайларда, ұйым осы талапты
сақтаудың ауытқуға әкеп соқтырады-ау деген жақтарын бар мүмкіндігінше
кемітуге міндетті, және бұл үшін ол мына ақпаратты ашып көрсетеді:
(а) тиісті ХҚЕС атауын, тиісті талаптың сипатын және ұйым басшылығы
аталған жағдайларда осы талапқа сәйкес болу жаңылысқа әкеп
соқтыратыны соншалық, Концепцияда айтылған қаржы есептілігінің
мақсаттарымен қайшылық пайда болады; және
(b) әрбір есепті кезең бойынша - ұйым басшылығы баптарды әділ
ұсынуға қол жеткізу мақсаттарында түзету қажет деген қорытындыға
келген қаржы есептілігінің баптарын түзету.
24. 19-23-тармақтардың мақсаттары үшін ақпарат объектісі, егер ол
көрсетуге арналған тиісті операцияларды, басқа оқиғалар мен жағдайларды
шынайы көрсетпесе, немесе, негізді түрде күтуге болатындай, ол
ұсынатын, және осының нәтижесінде қаржы есептілігін пайдаланушылар
қабылдайтын экономикалық шешімдерге ықпал етуі мүмкін болса, қаржы
есептілігінің мақсаттарына қайшы келеді. Тиісті ХҚЕС-тың қандай да
болсын талаптарын сақтау жаңылысқа әкеп соқтыратыны соншалық,
Концепцияда айтылған қаржы есептілігінің мақсаттарымен қайшылық пайда
болатынын бағалаған кезде, ұйым басшылығы мынадай мәселелерді қарайды:
(а) осы нақты мән-жайларда қаржы есептілігінің мақсаттарына неліктен
орындалмайды; және
(b) ұйымның жағдайы қалайша осы талапты орындайтын ұйымдардың
жағдайларынан өзгеше болады. Егер басқа ұйымдар осыған ұқсас
жағдайларда берілген талапты сақтайтын болса, ұйымның осы талапты
сақтауы Концепцияда айтылған қаржы есептілігінің мақсаттарында
қайшылық пайда болатындай деңгейде жаңылысқа әкеп соқтырмайтыны
туралы теріске шығаратын болжам бар.
Қызметтiң үздiксiздiгi
25. Қаржы есептiлiгiн даярлаған кезде ұйым басшылығы ұйымның өз қызметiн
жалғастыру қабiлетiн бағалауға міндетті. Қаржы есептiлiгi, егер ұйымның
басшылығы не ұйымды таратуға, немесе оның қызметiн тоқтатуға өзі ниет
еткен, не бұлай жасаудан басқа нақты баламасы болмағандықтан, осындай
іс-әрекет тәсілін таңдауға мәжбүр болған реттерді қоспағанда, міндетті
түрде қызметтiң үздiксiздiгi негiзiнде жасалуға тиiс. Егер ұйымның
басшылығы бағалау барысында бұдан былай ұйымның қызметтi үздiксiз
жалғастыру қабiлетiне едәуiр күмән туғызуы мүмкiн оқиғаларға немесе
жағдайларға байланысты елеулi тұрлаусыздықтар туралы оған мәлiм болса,
бұл тұрлаусыздықтар қаржы есептілігінде міндетті түрде ашып көрсетiлуге
тиiс. Егер қаржы есептiлiгi қызметтiң үздiксiздiгiне жол беру негізінде
жасалмаса, бұл факт есептiлiк жасалған негiзбен және ұйым үздiксiз iс-
әрекет етедi деп есептелмейтiн себеппен қатар, міндетті түрде ашып
көрсетiлуге тиiс.
26. Қызметтiң үздiксiздiгi туралы жол берудiң қолданылуын бағалау кезiнде
басшылық, ең болмағанда, баланс күнінен бастап он екі айды қамтитын,
бiрақ онымен шектелмейтін болашақ туралы қолда бар ақпараттың барлығын
ескереді. Осы ақпарат назарға алынатын деңгей әрбiр жеке жағдайда нақты
фактiлерге байланысты болады. Ұйым белгiлi бiр кезең iшiнде пайдалы
болса және қаржы ресурстарына қол жеткiзсе, онда қызметтiң үздiксiздiгi
туралы жол беру қолайлығы туралы қорытынды толық талдау жасалмай
қабылдануы мүмкiн. Басқа жағдайларда басшылыққа, қызметтiң үздiксiздiгi
туралы жол берудiң қолайлылығы жөнiндегi пiкiр бекiтiлмес бұрын,
бәлкiм, ағымдағы және күтiлетiн пайдалылыққа, борыштық мiндеттемелерді
өтеу кестелерiне және баламалы қаржыландырудың әлуеттi көздеріне
байланысты факторлардың кең ауқымын қарауы талап етiлетін болуы мүмкін.
Есептеу әдісі бойынша есепке алу
27. Ұйым ақша қаражаттарының қозғалысы туралы ақпаратты қоспағанда,
есептеу әдісі бойынша есепке алу ережелерін қолданып, қаржы есептiлiгiн
жасауға міндетті.
28. Егер олар Концепцияда айтылған осы элементтерге арналған анықтамалар
мен өлшемдерді қанағаттандыратын болса, есептеу әдісі бойынша есепке
алу ережелерін қолданған кезде, баптар активтер, міндеттемелер,
капитал, пайда және шығыстар (қаржы есептілігінің элементтері) ретінде
танылады.
Елеулілік және агрегаттау
29. Ұқсас баптардың әрбiр елеулi сыныбы қаржы есептiлiгiнде міндетті
түрде жеке ұсынылуы тиiс. Егер олар елеулі болып табылмайтын ретте ғана
ұқсас емес сипаттағы немесе мақсаттағы баптар болса, онда міндетті
түрде жеке ұсынылуы тиiс.
30. Қаржы есептiлiгi операциялардың көп санын немесе сипатына, немесе
мақсатына сәйкес құрылымы жағынан топтарға бiрiктiрiлген өзге де
оқиғаларды өңдеу нәтижесi болып табылады. Біріктіру және сыныптау
барысының соңғы кезеңі жеке баптарды не тікелей баланста, пайдалар мен
шығындар туралы есепте, меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есепте
және ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепте, не ескертулерде
қалыптастыратын ықшамды және сыныпталған деректердi ұсынудан тұрады.
Егер қандай да болсын жеке баптың өзі елеулi болып табылмаса, ол
тікелей қаржы есептiлiгiнде, не ескертулерде басқа баптармен
бiрiктiрiледi. Қаржы есептiлiгiнің өзінде оны жеке ұсынуды талап ету
үшiн бап жеткiлiктi түрде елеулi болмайтын бап, қайткенде де, оны
ескертулерде жеке-дара ұсыну үшiн жеткiлiктi түрде елеулi болуы мүмкiн.
31. Егер нәтижесiнде алынған ақпарат елеулi болмаса, елеулiлiк принципін
қолдану қандай да болсын ХҚЕС-тың ақпаратын ашып көрсетуге нақты
талаптарды орындауда қажет емес екендігiн бiлдiредi.
Өзара есепке алу
32. (IFRS)ХҚЕС-та талап етпейінше немесе рұқсат бермейінше ұйым активтер
мен мiндеттемелер және кірістер мен шығыстардың орнын өз бетінше
толтыруына болмайды.
33. Ұйым активтер мен міндеттемелерді, сондай-ақ кiрiстер мен шығыстарды
жеке-жеке ұсынады. Пайдалар (егер олар ұсынылса) мен шығындар туралы
есепте, сондай-ақ, операцияның немесе өзге оқиғаның мәнін көрсететін
реттерді қоспағанда, жүргізілген өзара есепке алу жүргізілген
операцияларды, басталған өзге оқиғалар мен жағдайларды түсіну бөлігінде
де, болашақта ұйымның ақша қаражаттарының қозғалысын бағалау бөлігінде
де пайдаланушылардың мүмкіндіктерін төмендетеді. Бағалау резервтер,
мысалы, ескірген босалқыларды жоюға арналған резерв және дебиторлық
берешек бойынша күмәнді борыштарға арналған резерв шегерілген
активтерді бағалау - өзара есепке алу болып табылмайды.
34. 18 Табыс (IAS) ХҚЕС-ы табысқа анықтама бередi және ол ұйым беретiн
барлық сауда-саттық және көтерме сауда жеңiлдiктерi ескерiлiп, алынған
немесе кері алынуға тиiстi әдiл құн бойынша бағалауды талап етедi.
Өзiнiң әдеттегi қызметiнiң барысында ұйым түсім әкелмейтiн, бiрақ түсім
әкелетiн негiзгi қызметiмен қатар жүретiн басқа операцияларды да жүзеге
асырады. Осындай операциялардың нәтижелері тиісті операцияның немесе
оқиғаның мәнін көрсететін реттерде, ондай операциялардың нәтижелері бір
операцияның нәтижесінде туындайтын барлық кірістерді және тиісті
шығыстарды өзара есепке алу арқылы ұсынылады. Мысалы:
(а) ұзақ мерзiмдi активтердiң, оның iшiнде инвестициялар мен
операциялық активтердiң шығып қалуынан болған пайдалар мен шығындар
есептерде активтiң шығып қалуынан алынған активтен активтiң
баланстық құнының және оны сату жөнiндегi тиiстi шығыстар сомасын
шегеру жолымен ұсынылады; және
(b) 37 Бағалау міндеттемелері, шартты міндеттемелер және шартты
активтер (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес танылатын және үшінші тұлғамен
шарттық келісімнің талаптары бойынша (мысалы, жеткізушінің кепілдік
міндеттемелері туралы келісім) өтелетiн бағалау жағдайларымен
байланысты шығындар тиiстi өтеуге қарсы есепке алынуы мүмкін.
35. Осыған қоса, аталған операциялар тобы бойынша туындайтын пайдалар мен
шығындар, мысалы, оң және теріс бағамдық айырмалар және саудаға
арналған қаржы құралдары бойынша туындайтын пайдалар немесе шығындар
есептерде нетто-негiз бойынша ұсынылады. Солай бола тұрса да, ондай
пайдалар мен шығындар, егер олар мәнді болса, бөлек көрсетіледі.
Есеп беру жиілігі
36. Ұйым (салыстырмалы ақпаратпен қоса) қаржылық есептіліктердің толық
жинағын ең кемінде жылына бір рет ұсынуы тиіс. Ұйым есеп беру кезеңінің
соңын өзгерткенде және қаржылық есептіліктерін бір жылдан ұзақ немесе
қысқа кезең ішінде ұсынғанда, ұйым қаржылық есептілікте қамтылған
кезеңге қосымша мынадай ақпаратты ашып көрсетуі тиіс:
(а) бір жылдан ұзақ немесе қысқа кезеңді қолдану себебін, және
(b) қаржылық есептіліктерде ұсынылған сомалар толығымен салыстырмалы
емес екендігін.
37. Әдетте, ұйым қаржылық есептіліктерді тұрақты түрде бір жылдық
кезеңдер үшін дайындайды. Дегенмен, тәжірибелік себептермен, кейбір
ұйымдар, мысалы 52 апталық кезеңде есеп беруді қалайды. Берілген
Стандарт осы тәжірибеге кедергі жасамайды.
Салыстырмалы ақпарат
38. Қандай да болсын ХҚЕС қаржы есептілігінде көрсетілген барлық сомалар
бойынша басқаға жол беретін немесе талап ететін реттерді қоспағанда,
алдыңғы кезеңдегі салыстырма ақпарат міндетті түрде ашып көрсетілуі
тиіс. Салыстырма ақпарат, егер ол ағымдағы кезең iшiндегi қаржы
есептiлiгiн түсiну үшiн орынды болса, міндетті түрде баяндау және
сипаттау ақпараты қосылуы тиiс.
39. Салыстырмалы ақпаратты ашып көрсетуші ұйым, ең кемінде, қаржылық
жағдай жөніндегі екі есептілік, басқа есептіліктердің әрқайсысының
екеуін, және осыған қатысты ескертпелерді ұсынуы тиіс. Ұйым есеп
саясатын ретроспективті түрде қолданғанда немесе өз қаржылық
есептілігіндегі баптар жөнінде ретроспективті түрде қайта жіктегенде ол
ең кемінде, қаржылық жағдай жөніндегі үш есептілік, басқа
есептіліктердің әрқайсысының екеуін және осыған қатысты ескертпелерді
ұсынуы тиіс. Ұйым төмендегі кезеңдердегі қаржылық жағдай жөніндегі
есептіліктерді ұсынады:
(а) ағымдағы кезеңнің соңындағы,
(b) алдыңғы кезеңнің соңындағы (бұл ағымдағы кезеңнің басына сәйкес
келеді), және
(с) ең бастапқы салыстырмалы кезеңнің басындағы.
40. Кейбiр реттерде алдыңғы кезеңдегi (кезеңдердегi) қаржы есептiлiгiнде
ұсынылған баяндаушы ақпарат ағымдағы кезеңде де мәнділігін сақтайды.
Мысалы, баланстың соңғы күнiнде шешiлуi тұрлаусыз болған және әлi
шешiлуге тиiстi құқықтық даудың егжей-тегжейi ағымдағы кезеңде ашып
көрсетiледi. Пайдаланушылар баланстың соңғы күні тұрлаусыздық болғаны
туралы және кезең iшiнде тұрлаусыздықты жою үшiн қандай шаралар
қолданылғаны туралы ақпараттан пайда алады.
41. Егер қайта сыныптауды жүргізу iс жүзiнде жүзеге асырылмайтын болғанда
ғана қаржы есептiлiгiнде баптарды ұсыну немесе сыныптау өзгерген кезде,
салыстырма сома міндетті түрде қайта сыныпталуға тиiс. Салыстырма
сомалар қайта сыныпталған кезде, ұйым мыналарды ашып көрсетуге тиiс:
(а) қайта сыныптау сипаты;
(b) әрбір баптың сомасы немесе қайта сыныпталған баптардың сыныбы;
және
(с) қайта сыныптауды жүргізу себебі.
42. Салыстырма сомаларға қайта сыныптау жасау іс жүзінде мүмкін болмайтын
кезде, ұйым мыналарды ашып көрсетуге міндетті:
(а) тиісті сомаларға қайта сыныптау жүргізілмеген себеп; және
(b) егер тиісті сомалар қайта сыныпталған болса, жасалатын
түзетулердің сипаты.
43. Ақпаратты кезеңдер бойынша салыстыруды жақсарту, әсіресе болжамдық
мақсаттарда қаржы ақпаратының үрдісін бағалауға мүмкіндік беру
есебінен, пайдаланушылардың экономикалық шешімдер қабылдауына
көмектеседі. Кейбір жағдайлар кезінде, ағымдағы кезеңмен салыстыруға
қол жеткiзу үшiн нақты алдыңғы кезең бойынша салыстырма ақпаратты керi
сыныптау іс жүзінде мүмкін емес. Мысалы, алдыңғы кезеңде (кезеңдерде)
деректер керi сыныптауды өткiзуге мүмкiндiк бермейтiн, ал ақпарат
мүмкiн болмайтын әдiспен қайта жинақталуы мүмкiн.
44. Ұйым есеп саясатын ауыстыратын немесе жіберілген қателікті түзейтін
кезде салыстырма ақпаратқа түзетулер 8 (IAS) ХҚЕС-та қаралады.
Ұсынудың жүйелiлiгi
45. Қаржы есептiлiгiнде баптарды ұсыну және сыныптау міндетті түрде бiр
кезеңнен келесі кезеңге сақталуға тиiс, оған мынадай реттер кiрмейдi:
(а) ұйым қызметі сипатының едәуір өзгеруі немесе оның қаржы
есептілігін қайта қарау нәтижесінде 8 (IAS) ХҚЕС-тың есеп саясатын
іріктеу және қолдану өлшемдерін ескере отырып, басқа ақпаратты
ұсыну немесе басқа сыныптау неғұрлым қолайлы екендігі анық; немесе
(b) қандай да болсын ХҚЕС ұсынуда өзгерiстердi талап етедi.
46. Мысалы қаржы есептiлiгiн едәуiр сатып алу немесе оның шығып қалуы,
немесе оны ұсынуды талдау қаржы есептiлiгiн ұсынуға өзгерiстер енгізу
қажеттiгiн туғызуы мүмкiн. Егер ұйым ұсынудың өзгерген нысаны қаржы
есептілігін пайдаланушылар үшін сенімді және неғұрлым мәнді болатындай
ақпарат берген, және қайта қаралған құрылым, бәлкiм, сақталатын ретте,
және сөйтіп ақпараттың салыстырмалылығына зиян келмеген жағдайда ғана,
ұсынылған қаржы есептiлiгiн ұсынуға өзгерiстер енгiзеді. Ұсынуға ондай
өзгерістер енгізген кезде ұйым 38 және 39-тармақтарға сәйкес өзiнiң
салыстырма ақпаратын қайта сыныптайды.
ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ МАЗМҰНЫ___________________________________ __________
Кiрiспе
47. Осы стандарт баланстың өзінде, пайдалар мен шығындар туралы есепте
және меншікті капитал туралы есепте ақпаратты дәл айқындап ашып
көрсетудi талап етеді, сондай-ақ басқа желілік баптар туралы ақпаратты
не тікелей осы есептілікте, не ескертулерде ашып көрсетудi талап етедi.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептi ұсыну жөніндегі талаптар 7
(ІАS) ХҚЕС-та баяндалады.
48. Осы стандартта ақпаратты ашып көрсету деген термин кейде баланстың
өзінде, пайдалар мен шығындар туралы есепте, меншікті капиталдағы
өзгерістер туралы есепте және ақша қаражаттарының қозғалысы туралы
есепте де, сондай-ақ ескертулерде де ұсынылатын баптарды қамтитын кең
мәнінде пайдаланылады. Басқа ХҚЕС-та ақпаратты ашып көрсету жөніндегі
талаптар бар. Егер осы Стандартта немесе қалған ХҚЕС-тың бірінде өзгеше
белгіленбесе, ондай ашып көрсетулер не баланстың өзінде, пайдалар мен
шығындар туралы есепте, меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есепте
немесе ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепте (бұл ашып
көрсетулердің қандай есепке қатысы бар екендігіне байланысты), не қаржы
есептілігіне ескертулерде орындалады.
Қаржы есептiлiгiн идентификациялау
49. Қаржы есептiлiгiн міндетті түрде бөлек идентификациялап және бір
құжат шеңберiндегi берілген басқа ақпараттан бөлек көрсетіліп берілуі
тиiс.
50. Халықаралық қаржы есептілігі стандарттары жылдық есепте немесе басқа
құжатта ұсынылған басқа ақпаратқа емес, қаржы есептiлiгiне ғана
қолданылады. Сондықтан Халықаралық қаржы есептілігі стандарттары
қолданылып әзiрленген ақпаратты пайдаланушылар үшiн пайдалы, бiрақ ХҚЕС-
тарда талаптарының мәнi болып табылмайтын ақпараттан пайдаланушылардың
айыра алуы маңызды.
51. Қаржы есептiлiгiнiң әрбiр компонентi міндетті түрде дәлме-дәл
анықталуға тиiс. Бұған қоса, келесi ақпарат дәлме-дәл бөлiніп
көрсетiлуге және, егер бұл ұсынылған ақпаратты дұрыс түсiну үшiн қажет
болса, қайталануға тиiс:
(а) есеп беретiн ұйымның атауы немесе өзге де сәйкестік белгілері,
сондай-ақ алдыңғы есепті кезеңнен бастап осы ақпараттағы кез келген
өзгерістер;
(b) қаржы есептiлiгi жеке ұйымды немесе ұйымдар тобын қамтиды ма;
(c) қаржы есептiлiгiнiң тиiстi компонентi үшiн ненiң көбiрек
жарайтынына қарай, есепті күн немесе қаржы есептiлiгiн қамтитын
кезең;
(d) 21 Валюталық бағам өзгерісінің әсері (IAS) ХҚЕС-ында
анықталғандай, ұсыну валютасы; және
(e) қаржы есептiлiгiнде соманы ұсынған кезде пайдаланылған дәлдiк
деңгейi.
52. 51-тармақта келтiрiлген талаптар, әдетте, қаржы есептiлiгiнiң әрбiр
бетiнде бет сайынғы тақырыптарды және қысқартылған бағандар
тақырыптарын ұсыну жолымен орындалады. Осындай ақпаратты ұсынудың ең
жақсы тәсiлiн анықтау үшiн пайымды шешім қабылдау талап етiледi.
Мысалы, егер қаржы есептiлiгi электронды түрде ұсынылатын болса,
жекелеген беттерге бөліп қарау әрдайым пайдаланыла бермейді; онда
жоғарыда келтiрiлген тақырыптар қаржы есептілігіне енгізілген ақпаратты
дұрыс түсiнудi қамтамасыз ету үшiн жеткiлiктi жиiлiкте пайда болуға
тиiс.
53. Қаржы есептiлiгi көбiнесе ақпарат ұсынған кезде валютаның мыңдаған
немесе миллиондаған бiрлiктерiнде берілсе неғұрлым түсiнiктi болады.
Бұған қаржы есептілігіне сомалар ұсынған кезде пайдаланылатын дәлдiк
деңгейi ашып көрсетiлгенде және елеулі ақпарат жоғалмағанда ғана жол
берiледi.
Баланс
Баланстың өзiнде ұсынылуға тиiстi ақпарат
54. Баланс міндетті түрде кем дегенде мыналарды көрсететiн жекелеген
баптарды қамтуға тиiс:
(а) жеке меншік, үйлер мен жабдықтар;
(b) инвестициялық жылжымайтын мүлік;
(c) материалдық емес активтер;
(d) қаржы активтері ((е), (һ) және (і) тармақтарында көрсетiлген
сомаларды қоспағанда);
(е) қатысу әдiсi бойынша ескерiлген инвестициялар;
(f) биологиялық активтер;
(g) босалқылар;
(һ) сауда және басқа дебиторлық берешек;
(і) ақша қаражаттар және ақша қаражаттарының эквиваленттері;
(j) 5 (IFRS) Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер және тоқтатылған
қызмет ХҚЕС-ына сәйкес сатуға арналған деп жүйеленген барлық
активтер және сатуға арналған деп жүйеленген қолданылмайтын топтағы
активтерді қоса;
(k) сауда және басқа төлемдер;
l) азық-түлік тауарлары;
m) қаржы міндеттемелері ((j) және (k) тармақтарында көрсетілген
сомаларды қоспағанда);
(n) 12 Пайдаға салынатын салықтар (IAS) ХҚЕС-ында белгілендей
ағымдағы салық бойынша мiндеттемелер мен активтер;
(o) 12 (IAS) ХҚЕС-ында белгіленгендей, кейінге қалдырылған салық
міндеттемелері мен кейінге қалдырылған салық активтері;
(p) 5 (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес сатуға арналған деп жүйеленген
қолданылмайтын топтағы активтерде көрсетілген міндеттемелер;
q. (q) үлес ішінде ұсынылған, бақыланбайтын пайыздар, және
(r) бас ұйымның иелеріне тән шығарылған капитал және
резервтер.
55. Осындай ұсыну ұйымның қаржы жағдайын түсіну үшін маңызды болған
кезде, баланстың өзінде міндетті түрде қосымша жеке баптар, тақырыптар
және аралық сомалар ұсынылуға тиiс.
56. Ұйым қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді активтер мен қысқа мерзімді
және ұзақ мерзімді міндеттемелерді баланстың өзінде жеке бөлімдер
ретінде ұсынатын болса, ол кейінге қалдырылған салық активтерін
(міндеттемелерін) қысқа мерзімді салық активтері (міндеттемелері)
ретінде сыныптауға құқылы емес.
57. Осы Стандарт баптар ұсынылуға тиiстi тәртiптi немесе пiшiмдi
бекiтпейдi. 54-тармақта баптардың тiзбесi берiлiп қана қойды, олар
баланстың өзiнде жеке ұсыну қажеттігін туғызу үшін сипаты немесе
мақсаты жағынан жеткілікті дәрежеде әртүрлі. Бұған қоса:
(а) желілік баптар баптың мөлшерiн, сипатын немесе мақсатын немесе
осыған ұқсас баптардың жиынтығын қамтиды және ұйымның қаржы
жағдайын түсіну үшін бұлар жөнінде бөлек есептілік беріледі; және
b) ұйымның қаржы жағдайын түсiну мақсатында қажетті ақпарат алу үшiн
қолданылған түсіндірмелерді, баптардың реттік санын немесе ұқсас
баптардың жиынтығын ұйымның қызмет және бизнестік операцияларының
ерекшеліктеріне сай түзетулер енгізуге болады. Мысалы, қаржы
мекемесі өзінің бизнестік операцияларына қатысты ақпарат беру үшін
жоғарыда аталған түсіндірмелерге түзету енгізуіне болады.
58. Қосымша баптарды жеке ұсыну керек пе деген пiкiр мыналарды:
(а) активтердiң табиғаты мен өтімділігін;
b) ұйымдардағы активтердің мақсатын; және
(с) мiндеттемелердiң мөлшерiн, сипатын және уақытқа бөлiнуiн
бағалауға негiзделедi.
59. Активтердің әртүрлі сыныбы үшін бағалаудың түрлі негіздерін
пайдаланудың өзі олардың сипаты мен мақсаты жағынан өзгеше екендігін
болжайды, және сол арқылы, жеке желілік баптар ретінде ұсынылуы тиiс.
Мысалы, жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтардың әртүрлі сыныптары 16
Жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес өзіндік
құн бойынша немесе қайта бағаланған сомалар бойынша ескерілуі мүмкін.
Қысқа мерзiмдi ұзақ мерзiмдi бөлу
60. Ұйым 66-76-тармақтарға сәйкес тікелей баланстағы жеке бөлімдер
ретінде, қысқа мерзiмдi және ұзақ мерзiмдi активтерді және қысқа
мерзiмдi және ұзақ мерзiмдi мiндеттемелердi ұсынуға міндетті, бұған
өтімділік негізінде бөлу сенімді әрі неғұрлым мәнді болып табылатын
аталған ақпарат беру реттері кірмейді. Көрсетілген ерекшелік
қолданылған кезде барлық активтер мен міндеттемелер міндетті түрде
тұтас алғанда олардың өтімділігіне қарай ұсынылуы тиіс.
61. Қабылданған ұсыну әдiсiне қарамастан
(а) өтелуi немесе орнын толтыру баланс күнінен кейін он екi айдан
аспайтын және
(b) баланс күнінен кейін он екi айдан асатын мерзiмнің ішінде
күтiлiп отырған соманы біріктіретін активтер мен міндеттемелердің
осындай әрбір желілік бабы бойынша ұйым, өтелуi немесе орнын толтыру
он екi айдан астам мерзім өткеннен кейін күтiлiп отырған соманы ашып
көрсетуге міндетті.
62. Егер ұйым дәл анықталған операциялық кезеңнiң барысында тауарлар мен
қызмет көрсетулердi жеткiзсе, қысқа мерзiмдi және ұзақ мерзiмдi
активтер мен мiндеттемелердi баланстың өзiнде бөлек сыныптау айналым
капиталы ретiнде тұрақты жұмыс iстейтiн таза активтердi ұйымның ұзақ
мерзiмдi операцияларында пайдаланылатындардан бөлу жолымен пайдалы
ақпаратты қамтамасыз етедi. Бұл сондай-ақ ағымдағы операциялық кезеңде
iске асыру көзделiп отырған активтердi және тап осы кезең iшiнде
өтелуге тиiстi мiндеттемелердi бөлiп көрсетуге мүмкіндік береді.
63. Қаржы ұйымдары сияқты кейбір ұйымдар үшін активтер мен
мiндеттемелердi өтімділікті арттыру немесе төмендету тәртібімен ұсыну
қысқа мерзімдіұзақ мерзімді активтерге бөліп ұсынуға қарағанда сенімді
әрі неғұрлым маңызды осындай ақпаратты береді, өйткені бұл ұйым дәл
анықталған операциялық кезеңнiң шеңберінде тауарлар немесе қызмет
көрсетулер жеткізумен айналыспайды.
64. 60-тармақты қолданған кезде ұйым активтер мен міндеттемелердің өзін
қысқа мерзімдіұзақ мерзімді активке бөліп ұсынуға, ал басқаларын
өтімділік тәртібімен ұсынуға рұқсат береді. Егер бұл сенімді әрі
мейлінше осындай маңызды ақпаратты ұсынуға мүмкіндік берсе. Егер
ұйымның бизнестік операциялары түрлі болатын болса, онда есептілікті
аралас негізде тапсырудың қажеттілігі туындайды.
65. Активтер мен міндеттемелерді өткізудің күтіліп отырған мерзімдері
туралы ақпарат ұйымның өтімділігі мен төлем қабілетін іске асыруда
маңызды болып табылады. 7 (IFRS) Қаржы құралдары: ақпаратты ашып
көрсету ХҚЕС-ы қаржы активтері мен қаржы міндеттемелерін өтеу күндері
туралы ақпаратты ашып көрсетуді талап етеді. Қаржы активтері сауда және
басқа да дебиторлық берешекті, ал қаржы міндеттемелері сауда және басқа
да кредиторлық берешекті қамтиды. Босалқылар мен бағалау міндеттемелері
сияқты ақшалай емес активтер мен міндеттемелердің орнын толтырудың және
өтеудің есептеу күндері туралы ақпарат та, активтер мен міндеттемелер
қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді болып бөліну-бөлінбеуіне қарамастан
маңызды болып келеді. Мысалы, ұйым есеп беру күнінен бастап он екі
айдан асатын мерзім ішінде орны толтырылады деп күтілетін босалқылар
сомасы жөніндегі ақпаратты ашып көрсетеді.
Қысқа мерзімді активтер
66. Актив, егер мынадай өлшемдердің кез келгенін қанағаттандырса,
міндетті түрде айналымдық актив ретінде сыныпталуы тиіс:
(а) оны өткiзу көзделсе, не ол кәсiпорынның қалыпты операциялық
кезеңiнiң барысында сатуға немесе пайдалануға арналса;
(b) ол негiзiнен сауда мақсаттарына арналса;
(c) оны есепті күннен кейін он екі айдың ішінде сату ұйғарылса; не
(d) ол ақша қаражаттар немесе ақша қаражаттарының баламалары
нысанында болса (7 Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептер
(IAS) ХҚЕС-ында анықталғандай), бұған есепті күннен кейін, ең
болмағанда, он екі айдың ішінде қандай да болсын міндеттеменің
орнын толтыру үшін оны айырбастауға немесе пайдалануға тиым
салынған реттер кірмейді.
Қалған активтердiң барлығы міндетті түрде ұзақ мерзiмдi активтер
ретiнде сыныпталуы тиiс.
67. Осы Стандартта ұзақ мерзiмдi термині ұзақ мерзімді сипаттағы
материалдық, материалдық емес және қаржы активтерiн сипаттау үшiн
пайдаланылады. Олардың мағынасы айқын болған жағдайда, Стандарт басқа
атауларды пайдалануға тиым салмайды.
68. Ұйымның операциялық кезеңi активтерді өңдеу үшін сатып алу және
оларды ақша қаражаттарға немесе ақша қаражаттың баламаларына айналдыру
арасындағы кезеңді бiлдiредi. Ұйымның қалыпты операциялық кезеңі дәл
анықтауға келмесе, оның ұзақтығы он екі ай болады деп болжанады. Қысқа
мерзімді активтер тіпті оларды есепті күннен кейін он екі айдың ішінде
сату күтілмеген кездің өзінде, қалыпты операциялық кезеңнің бір бөлігі
ретінде сатылатын, тұтынылатын және өткiзiлетiн активтерді (сатып
алушылар мен тапсырыс берушілердің босалқылары мен дебиторлық берешегі
сияқтылар) қамтиды. Қысқа мерзімді активтер сондай-ақ негізінен сату
мақсаттарына арналған активтерді (мысалдарға 39 (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес
саудаға арналғандар ретінде сыныпталатын кейбір қаржы активтері
жатады), сондай-ақ ұзақ мерзімді активтердің айналымдық бөлігін
қамтиды.
Қысқа мерзiмдi мiндеттемелер
69. Ұйым міндеттемені қысқа мерзімді міндеттеме ретінде жіктеуге тиіс
жағдайлар:
(а) оны ұйымның қалыпты операциялық кезеңiнiң шеңберінде өтеу
көзделсе;
(b) ол негізінен сату мақсаттарына арналса;
(с) ол есепті күннен кейiн он екi айдың iшiнде өтелуге тиiс болса;
не
(d) есепті күннен кейін ең аз дегенде он екі айдың ішінде тиісті
міндеттемені өтеуді кейінге қалдыруға ұйымның сөзсіз құқығы
болмаған жағдайда.
Қалған мiндеттемелердiң барлығы ұзақ мерзiмдi мiндеттемелер ретiнде
сыныпталуға тиiс.
70. Жеткiзушiлер мен мердiгерлердiң алдындағы кредиторлық берешек сияқты
кейбiр қысқа мерзiмдi мiндеттемелер, қызметкерге кейбір есептеулер және
басқа да операциялық шығындар ұйымның қалыпты операциялық кезеңiнде
пайдаланылатын айналымдық капиталдың бiр бөлiгiн құрайды. Ондай
операциялық баптар, тiптi олар баланс күнiнен бастап он екi айдан астам
уақыт өткен соң өтелуге тиiс болса да, қысқа мерзiмдi мiндеттемелер
ретiнде сыныпталады. Ұйымның қалыпты операциялық кезеңі дәл анықтауға
келмесе, оның ұзақтығы он екі айды құрайды деп көзделеді.
71 Басқа қысқа мерзiмдi мiндеттемелер қалыпты операциялық кезеңнiң бiр
бөлiгi ретiнде өтелмейдi, бiрақ баланс күнiнен кейiн он екi айдың
iшiнде өтеуді талап етеді немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қаржы есептiлiгiн ұсыну
МАҚСАТЫ____________________________ ___________________________________ ___
1. Осы Стандарттың мақсаты ұйымның алдыңғы кезеңдердегi өз қаржы
есептiлiгiмен, сондай-ақ басқа ұйымдардың қаржы есептiлiгiмен
салыстырмалы болуына қол жеткiзу үшiн жалпы мақсаттағы қаржы
есептiлiгiн ұсынуға негiз қалау болып табылады. Бұл мақсатқа жету үшiн
осы Стандартта қаржы есептiлiгiн ұсынуға жалпы талаптар, оның құрылымы
бойынша ұсынымдар және қаржы есептiлiгiнiң мазмұнына ең төменгi
талаптар айтылады.
ҚОЛДАНУ АЯСЫ________ _ ___________________________________ _____
____
2. Осы Стандарт Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарына (ХҚЕС)
сәйкес дайындалынатын және ұсынылатын жалпы сипаттағы қаржы
есептiлiгiнiң барлығына міндетті түрде қолданылуы тиiс.
3. Басқа ХҚЕС-тарында нақты операциялар және басқа оқиғаларға арналған
тану, бағалау және ақпаратты ашып көрсету талаптары жайлы баяндалады.
4. Осы Стандарт 34 Аралық қаржы есептілігі (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес
даярланған қысқартылған аралық қаржы есептілігінің құрылымы мен
мазмұнына қолданылмайды. Дегенмен, осындай қаржы есептiлiгiне 15-35-
тармақтар қолданылады. Осы Стандарт, 27 (IAS) Шоғырландырылған және
жеке қаржы есептілігі ХҚЕС-ында анықталғандай, шоғырландырылған қаржы
есептілігін және жеке қаржы есептілігін ұсынатын мекемелермен қоса,
барлық ұйымдарға бірдей дәрежеде қолданылады.
5. Осы Стандартта пайда табуға бағытталған ұйымдармен қоса
мемлекеттік сектордағы бизнес ұйымдарына сай келетін терминологияны
пайдаланады. Егер ұйым қызметі пайдаға бағытталмаған жеке сектордағы
немесе мемлекеттік сектордағы ұйымдар қатарына жататын болса, және осы
Стандартты қолданатын болса, онда олар қаржы есептілігіндегі нақты
баптарға және қаржы есептілігінің өзіне қолданылған түсініктемелерге
өзгеріс енгізулері тиіс.
6. Сол сияқты, 32 Қаржы құралдары: Ақпаратты ұсыну (IAS) Стандартында
анықталғандай меншікті капиталы жоқ ұйымдар (мысалы, кейбір өзара
қорлар) және акционерлік капиталы меншікті капиталы болып табылмайтын
ұйымдар (мысалы, кейбір кооперативтік ұйымдар) қатысушылар мен
жарнашылардың үлестері туралы қаржы есептілігін ұсынуда оны
икемдеулеріне тура келуі мүмкін.
АНЫҚТАМАЛАР___________________________________ __________________________
7. Осы Стандартта келесі терминдер төмендегідей мағынада қолданылады:
Жалпы мақсаттағы қаржылық есептіліктер (қаржылық есептіліктер деп
аталады) – ұйымнан есепті өздеріне ақпараттық мұқтаждықтарына қарай
дайындауды талап ете алмайтын қолданушылардың мұқтаждықтарын
қанағаттандыру үшін бағытталған қаржылық есептіліктер болып табылады.
Практикалық мүмкін еместігі - қандай да болсын нақты талапты қолдану
үшін ұйым ақылға қонымды күш-жігердің барлығын пайдалана отырып, қалай
болғанда да оны қолдана алмаған жағдай іс жүзінде мүмкін болмайды.
Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттары (ХҚЕС) - бұл халықаралық
қаржы есебі стандарттары жөніндегі Комитет (ХҚЕСК) қабылдаған
Стандарттар мен Түсіндірмелер. Олар мыналарды қамтиды:
(а) Халықаралық қаржы есептілігі стандарттары (ІFRS);
(b) Халықаралық қаржы есептілігі стандарттары (IAS); және
(с) Халықаралық қаржы есептілігін түсіндіру жөніндегі комитет
(IFRIC) немесе бұрынғы Түсіндіру жөніндегі тұрақты комитет шығарған
түсіндірмелер (SIC).
Мәнділік - баптарды қалдырып кету немесе бұрмалау, егер олардың
әрқайсысы жеке-жеке немесе жиынтықты түрде қаржы есептілігінің
негізінде қабылданатын пайдаланушылардың экономикалық шешімдеріне ықпал
жасауы мүмкін болса, онда ол мәнділік болып табылады. Мәнділік туындап
отырған жағдайларға байланысты бағаланатын қалдырып кетудің немесе
бұрмалаудың мөлшері мен сипатына байланысты болады. Тиісті баптың
мөлшері, не сипаты немесе екеуінің бірге ұштасуы анықтаушы фактор болуы
мүмкін.
Баптарды қалдырып кету немесе бұрмалау қолданушылардың экономикалық
шешімдеріне әсер етуі мүмкін бе, осылайша маңызды саналады ма, осы
мәселені анықтау сол пайдаланушылардың сипаттарын қарастыруды талап
етеді. Қаржылық есептіліктерді дайындау және ұсынуға арналған негізгі
ережелердің 25-ші тармағында пайдаланушылардың бизнес және
экономикалық қызметтер және бухгалтерлік есеп бойынша жеткілікті білімі
және ақпаратты лайықты тиянақтылықпен зерттеу ниеті бар деп
саналатындығы баяндалған. Сондықтан, анықтау осындай көзқарасы бар
қолданушыларға, олар экономикалық шешім қабылдағанда, іс жүзінде қандай
әсерін тигізуі мүмкін екендігін ескеруді қажет етеді.
Ескертулер балансқа, пайда мен шығын туралы есепке, меншікті
капиталдағы өзгерістер туралы есепке және ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы есепке қосымша ұсынылатын ақпаратты қамтиды. Ескертулерде қаржы
есептілігінде ашып көрсетілген баптардың баяндалған сипаттамалары
немесе оларды неғұрлым толығырақ талдау, сондай-ақ қаржы есептілігінде
тану өлшемдеріне сай келмейтін баптар туралы ақпарат келтіріледі.
Басқа толық кіріс басқа ХҚЕС-тарында талап етілгендей немесе рұқсат
етілгендей, пайда және шығын бойынша танылмаған (қайта жіктеу бойынша
түзетулермен қоса) кіріс және шығыс баптарынан тұрады.
Басқа толық кірістің құрамдас бөліктеріне мыналар жатады:
(а) қайта бағалау нәтижесіндегі кірістегі өзгерістер (16 (IAS)
Жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар ХҚЕС-ын және 38 (IAS)
Материалдық емес активтер ХҚЕС-ын қараңыз);
(b) 19 (IAS) Қызметкерлерге берілетін сыйақылар ХҚЕС-ының 93А
тармағына сәйкес танылған, белгіленген зейнетақы жоспары бойынша
іс жүзіндегі табыстар мен шығындар;
(с) шетелдік операциялардың қаржылық есептіліктерін аударудан пайда
болатын табыстар мен шығындар (21 (IAS) Шетелдік валюталық бағам
өзгерісінің әсері ХҚЕС-ын қараңыз);
(d) сату үшін мүмкіншілікті қаржылық активтерді қайта бағалау
бойынша табыстар мен шығындар (39 (IAS) Қаржы құралдары: тану
және бағалау ХҚЕС-ын қараңыз);
(e) ақша қозғалысын хедждирлеудегі хедждирлеу құралдары бойынша
табыстар мен шығындардың нәтижелі бөлігі. (39 (IAS) ХҚЕС-ын
қараңыз).
Иелер – меншік ретінде жіктелетін құралдарға иелік етушілер.
Пайда немесе залал – басқа толық кірістің құрамдас бөліктерін алып
тастағандағы залалдар шегерілген кірістің жалпы көлемі.
Қайта жіктеуден кейінгі өзгерістер–ағымдағы немесе алдыңғы кезеңдерде
басқа толық кіріс бойынша танылған, ағымдағы кезеңде пайда немесе
залалға қайта жіктелген сомалар.
Жалпы толық кіріс–иелермен, иелер ретінде жасалған операциялар
нәтижесінде болатын өзгерістерден басқа, кезең ішінде операциялар және
басқа оқиғалар нәтижесінде болатын үлестегі өзгеріс.
Жалпы толық кіріс пайда немесе залалдың және басқа толық кірістің
барлық құрамдас бөліктерінен тұрады.
8. Осы Стандартта басқа толық кіріс, пайда немесе залал және жалпы
толық кіріс атауларын қолданылғанымен, ұйым жиынтық сомаларды
сипаттау үшін мағынасы түсінікті болатын басқа атауларды қолдануына
болады. Мысалы, ұйым пайда немесе залалды сипаттау үшін таза кіріс
атауын қолдануына болады.
8А. Келесі атаулар 32 (IAS) Қаржы құралдары: ақпаратты ұсыну ХҚЕС-ында
сипатталған және осы Стандартта 32 (IAS) ХҚЕС-ында көрсетілген
мағынасында қолданылады:
(а) үлестік құрал ретінде жіктелген мерзімінен бұрын өтеу
құқығы бар құрал (32 (IAS) ХҚЕС-тың 16А және 16В
тармақтарында сипатталған)
(b) ұйымға басқа тарапқа ұйымның активтер таза құны
пропорциялық үлесін жоюдан соң үлестіруге міндеттеме
жүктейтін және үлестік құрал ретінде жіктелетін құрал (32
(IAS) ХҚЕС-тың 16С және 16D тармақтарында сипатталған).
ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІК ___________________________________ _______________
Қаржы есептіліктің мақсаты
9. Қаржы есептiлiгi ұйым қызметінің қаржы жағдайы мен қаржы
нәтижелерінің құрылымдалған ұсынуы болып табылады. Жалпы мақсаттағы
қаржы есептiлiгiнiң мақсаты экономикалық шешiмдер қабылдау кезiнде
пайдаланушылардың қалың тобы үшiн пайдалы ұйымның қаржы жағдайы, қызмет
нәтижелерi мен ақша қаражатының қозғалысы туралы ақпарат беру болып
табылады. Қаржы есептiлiгi сондай-ақ ұйым басшылығына сенiп тапсырылған
ресурстарды басқару нәтижелерiн де көрсетедi. Осы мақсатқа жету үшiн
қаржы есептiлiгi ұйымның мынадай көрсеткiштерi туралы ақпарат бередi:
(а) активтер;
(b) мiндеттемелер;
(c) меншікті капитал;
(d) кіріс пен шығысты қоса, табыс пен шығындар;
e) өз капиталындағы басқа да өзгерістер; және
f) ақша қаражаттың қозғалысы.
Бұл ақпарат, қаржы есептiлiгiне ескертпелерге басқа ақпаратпен қатар,
пайдаланушыларға ұйымның ақша қаражаттарының болашақтағы қозғалысын
және, атап айтқанда, олардың уақытқа бөлінуі айқындығына болжам жасауға
көмектеседi.
ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ КОМПОНЕНТТЕРІ
10. Қаржы есептiлiгiнiң толық жинақталымы мыналарды қамтиды:
(а) кезеңнің соңындағы қаржылық жағдай жөніндегі есептілік;
(b) кезең ішіндегі толық кіріс жөніндегі есептілік;
(с) кезең ішіндегі үлес өзгерістері жөніндегі есептілік;
(d) кезең ішіндегі ақша қаражаттарының қозғалысы жөніндегі
есептілік;
(e) есеп саясатының елеулі элементтерінің қысқаша сипаттамасын және
басқа да түсіндірме ескертпелерді қоса, ескертулер; және
(f) ұйым есеп саясатын ретроспективті түрде қолданатын немесе өз
қаржылық есептілігіндегі баптар жөнінде ретроспективті түрде қайта
есеп беретін немесе ұйым өз қаржылық есептілігіндегі баптарды қайта
жіктейтін ең бастапқы салыстырмалы кезеңнің басындағыдай қаржылық
жағдай жөніндегі есептілік.
Ұйым есептіліктерге осы Стандартта қолданылған тақырыптардан басқа
тақырыптарды қолдануына болады.
11. Ұйым барлық қаржылық есептіліктерді тең түрде қаржылық
есептіліктердің толық жиынтығы ретінде ұсынуы тиіс.
12. 81 тармақта рұқсат етілгендей, ұйым пайда немесе залалдың
компоненттерін толық кіріс жөніндегі есептіліктің бөлігі ретінде немесе
бөлек кіріс есептілігінде ұсына алады. Кіріс есептілігі ұсынылғанда, ол
қаржылық есептіліктердің толық жиынтығының бөлігі болып табылады және
толық кіріс жөніндегі есептіліктің дәл алдында көрсетілуі тиіс.
13. Көптеген ұйымдар, қаржы есептiлiгiнен басқа, ұйым басшылығының
қаржылық шолуын ұсынады, онда ұйым қызметiнiң қаржы нәтижелерiнiң, оның
қаржы жағдайының негiзгi сипаттамалары және олар кездесiп отыратын
негiзгi тұрлаусыздықтар сипатталады және түсiндiрiледi. Мұндай есепте
мынадай шолулар болуы мүмкін:
(а) ұйым iс-әрекет ететiн конъюнктураның өзгеруiн, ұйымның осы
өзгерiстерге және олардың ықпалына әсерiн қоса, қаржы нәтижелерiн
айқындайтын негiзгi факторлар мен ықпалдарды, сондай-ақ дивидендтер
саласындағы оның саясатын қоса, қаржы нәтижелерiн қолдауға және
жақсартуға бағытталған ұйымның инвестициялық саясатын;
b) ұйымды қаржыландыру көздерiн, және оның міндеттеме мен меншікті
капитал арақатынасының жоспарлы көрсеткіштерін; және
c) ұйымның ХҚЕС-ына сәйкес баланста танылмаған ресурстарын шолу.
14. Көптеген ұйымдар қаржы есептiлiгiнен басқа да қоршаған ортаны қорғау
мәселелерi жайлы есептер және әсiресе қоршаған ортаны қорғау факторының
зор маңызы бар және олардың қызметкерлерi пайдаланушылардың маңызды
тобы болып есептелетiн салалардағы қосылған құн салығы туралы есептер
сияқты ресми бюллетендер ұсынады. Қаржы есептілігінің шегінен тыс
ұсынылатын есептер мен ресми бюллетендер Халықаралық қаржы есептілігі
стандарттарында қолдану аясына кірмейді.
ЖАЛПЫ ҰҒЫМДАР
Әділ ұсыну және Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарына сәйкестік
15. Қаржы есептілігі ұйымның қаржы жағдайын, оның қызметінің қаржылық
нәтижелерін және ақша қаражаттарының қозғалысын айқын көрсетуі тиіс.
Айқын есептілік бекітілген Концепцияда активтер, міндеттемелер,
кірістер мен шығыстарға берілген анықтамалар мен оларды тану
критерийлеріне сай бизнестік операциялардың нәтижелері, басқада
жағдаяттар мен жағдайлар жөнінде шынайы есептілікті талап етеді.
Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарын (IFRS) қажет болған жағдайда
- ақпаратты қосымша ашып көрсету арқылы қолдану айқын есеп беру
міндетін шешетін қаржы есептілігін қалыптастыруға әкеледі деп
көзделеді.
16. Қаржы есептілігі Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарына (IFRS)
сәйкес келетін ұйым ондай сәйкестік туралы қаржы есептілігіне
ескертулерде тікелей айтуға және сөзсіз мәлімдеуге міндетті. Егер ол
Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарының талаптарына сай келмейтін
болса, қаржы есептілігін Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарына
сай келетіндей етіп сипаттауға жол берілмейді.
17. Іс жүзінде кез келген жағдайларда қолданылып жүрген Халықаралық қаржы
есептілігі стандарттарына сәйкестік әділ ұсынуға жеткізеді. Әділ ұсыну
сондай-ақ ұйымнан мыналарды талап етеді:
(а) 8 Есеп саясаты, бухгалтерлік есеп бағалауларындағы өзгерістер
және қателіктер (IAS) ХҚЕС-ында сәйкес есеп саясатын таңдау және
қолдану. 8 (IAS) ХҚЕС-ында IFRS жоқ жолған жағдайда басқару
барсысы тиісті бапқа мақсатты түрде 8 (IAS) ХҚЕС-ында берілген
құзыреттілік иеархиясының басшылығын қарастырады.
(b) ақпаратта есеп саясатымен қоса алғанда мәнді, сенімді,
салыстырмалы және түсінікті түрде ақпарат беріледі.
(с) Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарының тиісті талаптарын
сақтау нақты операциялардың, басқа оқиғалар мен жағдайлардың
ұйымның қаржы жағдайы мен қызмет нәтижелеріне ықпалын
пайдаланушылардың түсіне алуы үшін жеткіліксіз болған жағдайларда
ақпараттың қосымша ашып көрсетілуін қамтамасыз ету.
18. Сәйкес келмейтін есеп саясаты қолданылатын есеп саясатын ашып
көрсетумен де, ескертулермен немесе басқа түсіндірме материалдармен де
өтелмейді.
19. Ұйым басшылығы тиісті ХҚЕС-тың қандай да болсын талаптары жаңылысқа
әкеп соқтыратыны соншалық, Концепцияда айтылған қаржы есептілігінің
мақсаттарымен қайшылық пайда болады деген қорытындыға келетін өте сирек
жағдайларда, егер ұйымнан тиісті нормативтік актілер бойынша осылайша
бас тарту талап етілсе немесе оған тыйым салынбаса, онда ұйым 20-
тармақта сипатталған тәсілді пайдаланып, берілген талапты пайдаланудан
бас таруға міндетті.
20. Ұйым 19-тармаққа сәйкес ХҚЕС талаптарынан ауытқыса, ол мынадай
ақпаратты ашып көрсетуге міндетті:
(а) ұйымның басшылығы қаржы есептілігі ұйымның қаржы жағдайын, оның
қызметінің қаржы нәтижелерін және ақша қаражаттарының қозғалысын
әділ ұсынды деген қорытындыға келгенде;
(b) әділ ұсынуға жету мақсаттарында нақты талаптардан ауытқуды
қоспағанда, ол қолданылатын ХҚЕС сақтаған жағдайда;
(с) ұйым ауытқыған ХҚЕС-тың атауы, осы ХҚЕС-қа талап етілуі мүмкін
есептеу тәртібін қоса, ауытқу сипаты, осы мән-жайларда есептеу
тәртібінің жаңылысуға әкеп соқтыратыны соншалық, Концепцияда
айтылған қаржы есептілігінің мақсаттарымен қайшылық пайда болатын
себеп; және
(d) әрбір есепті кезең бойынша - ауытқу болмаған кезде қолданылатын
талапқа сәйкес қаржы есептілігінде көрсетілетін қаржы есептілігінің
әрбір бабына ауытқудың қаржылық ықпалы.
21. Егер ұйым алдыңғы кезеңдердің бірінде ХҚЕС-тың талаптарынан ауытқыса,
және де бұл ауытқу ағымдағы кезеңдегі қаржы есептілігінде танылған
сомаларға ықпал етсе, ол 20-тармақтың (с) және (d) тармақтарында
айтылған ақпаратты ашып көрсетуі тиіс.
22. 21-тармақ, мысалы, ұйым алдыңғы кезеңнің бірінде активтерді немесе
мән-жайларды бағалау үшін ХҚЕС-тың талабынан ауытқыса, және бұл ауытқу
ағымдағы кезеңдегі қаржы есептілігінде танылған активтер мен мән-
жайлардағы өзгерістерді бағалауға ықпал етсе қолданылады.
23. Ұйым басшылығы тиісті ХҚЕС-тың қандай да болсын талаптарын сақтау
жаңылысқа әкеп соқтыратыны соншалық, кейде Концепцияда айтылған қаржы
есептілігінің мақсаттарымен қайшылық пайда болады, бірақ бұл жағдайда
тиісті нормативтік база осы талаптан ауытқуға тиым салады деген
қорытындыға келетін өте-мөте сирек жағдайларда, ұйым осы талапты
сақтаудың ауытқуға әкеп соқтырады-ау деген жақтарын бар мүмкіндігінше
кемітуге міндетті, және бұл үшін ол мына ақпаратты ашып көрсетеді:
(а) тиісті ХҚЕС атауын, тиісті талаптың сипатын және ұйым басшылығы
аталған жағдайларда осы талапқа сәйкес болу жаңылысқа әкеп
соқтыратыны соншалық, Концепцияда айтылған қаржы есептілігінің
мақсаттарымен қайшылық пайда болады; және
(b) әрбір есепті кезең бойынша - ұйым басшылығы баптарды әділ
ұсынуға қол жеткізу мақсаттарында түзету қажет деген қорытындыға
келген қаржы есептілігінің баптарын түзету.
24. 19-23-тармақтардың мақсаттары үшін ақпарат объектісі, егер ол
көрсетуге арналған тиісті операцияларды, басқа оқиғалар мен жағдайларды
шынайы көрсетпесе, немесе, негізді түрде күтуге болатындай, ол
ұсынатын, және осының нәтижесінде қаржы есептілігін пайдаланушылар
қабылдайтын экономикалық шешімдерге ықпал етуі мүмкін болса, қаржы
есептілігінің мақсаттарына қайшы келеді. Тиісті ХҚЕС-тың қандай да
болсын талаптарын сақтау жаңылысқа әкеп соқтыратыны соншалық,
Концепцияда айтылған қаржы есептілігінің мақсаттарымен қайшылық пайда
болатынын бағалаған кезде, ұйым басшылығы мынадай мәселелерді қарайды:
(а) осы нақты мән-жайларда қаржы есептілігінің мақсаттарына неліктен
орындалмайды; және
(b) ұйымның жағдайы қалайша осы талапты орындайтын ұйымдардың
жағдайларынан өзгеше болады. Егер басқа ұйымдар осыған ұқсас
жағдайларда берілген талапты сақтайтын болса, ұйымның осы талапты
сақтауы Концепцияда айтылған қаржы есептілігінің мақсаттарында
қайшылық пайда болатындай деңгейде жаңылысқа әкеп соқтырмайтыны
туралы теріске шығаратын болжам бар.
Қызметтiң үздiксiздiгi
25. Қаржы есептiлiгiн даярлаған кезде ұйым басшылығы ұйымның өз қызметiн
жалғастыру қабiлетiн бағалауға міндетті. Қаржы есептiлiгi, егер ұйымның
басшылығы не ұйымды таратуға, немесе оның қызметiн тоқтатуға өзі ниет
еткен, не бұлай жасаудан басқа нақты баламасы болмағандықтан, осындай
іс-әрекет тәсілін таңдауға мәжбүр болған реттерді қоспағанда, міндетті
түрде қызметтiң үздiксiздiгi негiзiнде жасалуға тиiс. Егер ұйымның
басшылығы бағалау барысында бұдан былай ұйымның қызметтi үздiксiз
жалғастыру қабiлетiне едәуiр күмән туғызуы мүмкiн оқиғаларға немесе
жағдайларға байланысты елеулi тұрлаусыздықтар туралы оған мәлiм болса,
бұл тұрлаусыздықтар қаржы есептілігінде міндетті түрде ашып көрсетiлуге
тиiс. Егер қаржы есептiлiгi қызметтiң үздiксiздiгiне жол беру негізінде
жасалмаса, бұл факт есептiлiк жасалған негiзбен және ұйым үздiксiз iс-
әрекет етедi деп есептелмейтiн себеппен қатар, міндетті түрде ашып
көрсетiлуге тиiс.
26. Қызметтiң үздiксiздiгi туралы жол берудiң қолданылуын бағалау кезiнде
басшылық, ең болмағанда, баланс күнінен бастап он екі айды қамтитын,
бiрақ онымен шектелмейтін болашақ туралы қолда бар ақпараттың барлығын
ескереді. Осы ақпарат назарға алынатын деңгей әрбiр жеке жағдайда нақты
фактiлерге байланысты болады. Ұйым белгiлi бiр кезең iшiнде пайдалы
болса және қаржы ресурстарына қол жеткiзсе, онда қызметтiң үздiксiздiгi
туралы жол беру қолайлығы туралы қорытынды толық талдау жасалмай
қабылдануы мүмкiн. Басқа жағдайларда басшылыққа, қызметтiң үздiксiздiгi
туралы жол берудiң қолайлылығы жөнiндегi пiкiр бекiтiлмес бұрын,
бәлкiм, ағымдағы және күтiлетiн пайдалылыққа, борыштық мiндеттемелерді
өтеу кестелерiне және баламалы қаржыландырудың әлуеттi көздеріне
байланысты факторлардың кең ауқымын қарауы талап етiлетін болуы мүмкін.
Есептеу әдісі бойынша есепке алу
27. Ұйым ақша қаражаттарының қозғалысы туралы ақпаратты қоспағанда,
есептеу әдісі бойынша есепке алу ережелерін қолданып, қаржы есептiлiгiн
жасауға міндетті.
28. Егер олар Концепцияда айтылған осы элементтерге арналған анықтамалар
мен өлшемдерді қанағаттандыратын болса, есептеу әдісі бойынша есепке
алу ережелерін қолданған кезде, баптар активтер, міндеттемелер,
капитал, пайда және шығыстар (қаржы есептілігінің элементтері) ретінде
танылады.
Елеулілік және агрегаттау
29. Ұқсас баптардың әрбiр елеулi сыныбы қаржы есептiлiгiнде міндетті
түрде жеке ұсынылуы тиiс. Егер олар елеулі болып табылмайтын ретте ғана
ұқсас емес сипаттағы немесе мақсаттағы баптар болса, онда міндетті
түрде жеке ұсынылуы тиiс.
30. Қаржы есептiлiгi операциялардың көп санын немесе сипатына, немесе
мақсатына сәйкес құрылымы жағынан топтарға бiрiктiрiлген өзге де
оқиғаларды өңдеу нәтижесi болып табылады. Біріктіру және сыныптау
барысының соңғы кезеңі жеке баптарды не тікелей баланста, пайдалар мен
шығындар туралы есепте, меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есепте
және ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепте, не ескертулерде
қалыптастыратын ықшамды және сыныпталған деректердi ұсынудан тұрады.
Егер қандай да болсын жеке баптың өзі елеулi болып табылмаса, ол
тікелей қаржы есептiлiгiнде, не ескертулерде басқа баптармен
бiрiктiрiледi. Қаржы есептiлiгiнің өзінде оны жеке ұсынуды талап ету
үшiн бап жеткiлiктi түрде елеулi болмайтын бап, қайткенде де, оны
ескертулерде жеке-дара ұсыну үшiн жеткiлiктi түрде елеулi болуы мүмкiн.
31. Егер нәтижесiнде алынған ақпарат елеулi болмаса, елеулiлiк принципін
қолдану қандай да болсын ХҚЕС-тың ақпаратын ашып көрсетуге нақты
талаптарды орындауда қажет емес екендігiн бiлдiредi.
Өзара есепке алу
32. (IFRS)ХҚЕС-та талап етпейінше немесе рұқсат бермейінше ұйым активтер
мен мiндеттемелер және кірістер мен шығыстардың орнын өз бетінше
толтыруына болмайды.
33. Ұйым активтер мен міндеттемелерді, сондай-ақ кiрiстер мен шығыстарды
жеке-жеке ұсынады. Пайдалар (егер олар ұсынылса) мен шығындар туралы
есепте, сондай-ақ, операцияның немесе өзге оқиғаның мәнін көрсететін
реттерді қоспағанда, жүргізілген өзара есепке алу жүргізілген
операцияларды, басталған өзге оқиғалар мен жағдайларды түсіну бөлігінде
де, болашақта ұйымның ақша қаражаттарының қозғалысын бағалау бөлігінде
де пайдаланушылардың мүмкіндіктерін төмендетеді. Бағалау резервтер,
мысалы, ескірген босалқыларды жоюға арналған резерв және дебиторлық
берешек бойынша күмәнді борыштарға арналған резерв шегерілген
активтерді бағалау - өзара есепке алу болып табылмайды.
34. 18 Табыс (IAS) ХҚЕС-ы табысқа анықтама бередi және ол ұйым беретiн
барлық сауда-саттық және көтерме сауда жеңiлдiктерi ескерiлiп, алынған
немесе кері алынуға тиiстi әдiл құн бойынша бағалауды талап етедi.
Өзiнiң әдеттегi қызметiнiң барысында ұйым түсім әкелмейтiн, бiрақ түсім
әкелетiн негiзгi қызметiмен қатар жүретiн басқа операцияларды да жүзеге
асырады. Осындай операциялардың нәтижелері тиісті операцияның немесе
оқиғаның мәнін көрсететін реттерде, ондай операциялардың нәтижелері бір
операцияның нәтижесінде туындайтын барлық кірістерді және тиісті
шығыстарды өзара есепке алу арқылы ұсынылады. Мысалы:
(а) ұзақ мерзiмдi активтердiң, оның iшiнде инвестициялар мен
операциялық активтердiң шығып қалуынан болған пайдалар мен шығындар
есептерде активтiң шығып қалуынан алынған активтен активтiң
баланстық құнының және оны сату жөнiндегi тиiстi шығыстар сомасын
шегеру жолымен ұсынылады; және
(b) 37 Бағалау міндеттемелері, шартты міндеттемелер және шартты
активтер (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес танылатын және үшінші тұлғамен
шарттық келісімнің талаптары бойынша (мысалы, жеткізушінің кепілдік
міндеттемелері туралы келісім) өтелетiн бағалау жағдайларымен
байланысты шығындар тиiстi өтеуге қарсы есепке алынуы мүмкін.
35. Осыған қоса, аталған операциялар тобы бойынша туындайтын пайдалар мен
шығындар, мысалы, оң және теріс бағамдық айырмалар және саудаға
арналған қаржы құралдары бойынша туындайтын пайдалар немесе шығындар
есептерде нетто-негiз бойынша ұсынылады. Солай бола тұрса да, ондай
пайдалар мен шығындар, егер олар мәнді болса, бөлек көрсетіледі.
Есеп беру жиілігі
36. Ұйым (салыстырмалы ақпаратпен қоса) қаржылық есептіліктердің толық
жинағын ең кемінде жылына бір рет ұсынуы тиіс. Ұйым есеп беру кезеңінің
соңын өзгерткенде және қаржылық есептіліктерін бір жылдан ұзақ немесе
қысқа кезең ішінде ұсынғанда, ұйым қаржылық есептілікте қамтылған
кезеңге қосымша мынадай ақпаратты ашып көрсетуі тиіс:
(а) бір жылдан ұзақ немесе қысқа кезеңді қолдану себебін, және
(b) қаржылық есептіліктерде ұсынылған сомалар толығымен салыстырмалы
емес екендігін.
37. Әдетте, ұйым қаржылық есептіліктерді тұрақты түрде бір жылдық
кезеңдер үшін дайындайды. Дегенмен, тәжірибелік себептермен, кейбір
ұйымдар, мысалы 52 апталық кезеңде есеп беруді қалайды. Берілген
Стандарт осы тәжірибеге кедергі жасамайды.
Салыстырмалы ақпарат
38. Қандай да болсын ХҚЕС қаржы есептілігінде көрсетілген барлық сомалар
бойынша басқаға жол беретін немесе талап ететін реттерді қоспағанда,
алдыңғы кезеңдегі салыстырма ақпарат міндетті түрде ашып көрсетілуі
тиіс. Салыстырма ақпарат, егер ол ағымдағы кезең iшiндегi қаржы
есептiлiгiн түсiну үшiн орынды болса, міндетті түрде баяндау және
сипаттау ақпараты қосылуы тиiс.
39. Салыстырмалы ақпаратты ашып көрсетуші ұйым, ең кемінде, қаржылық
жағдай жөніндегі екі есептілік, басқа есептіліктердің әрқайсысының
екеуін, және осыған қатысты ескертпелерді ұсынуы тиіс. Ұйым есеп
саясатын ретроспективті түрде қолданғанда немесе өз қаржылық
есептілігіндегі баптар жөнінде ретроспективті түрде қайта жіктегенде ол
ең кемінде, қаржылық жағдай жөніндегі үш есептілік, басқа
есептіліктердің әрқайсысының екеуін және осыған қатысты ескертпелерді
ұсынуы тиіс. Ұйым төмендегі кезеңдердегі қаржылық жағдай жөніндегі
есептіліктерді ұсынады:
(а) ағымдағы кезеңнің соңындағы,
(b) алдыңғы кезеңнің соңындағы (бұл ағымдағы кезеңнің басына сәйкес
келеді), және
(с) ең бастапқы салыстырмалы кезеңнің басындағы.
40. Кейбiр реттерде алдыңғы кезеңдегi (кезеңдердегi) қаржы есептiлiгiнде
ұсынылған баяндаушы ақпарат ағымдағы кезеңде де мәнділігін сақтайды.
Мысалы, баланстың соңғы күнiнде шешiлуi тұрлаусыз болған және әлi
шешiлуге тиiстi құқықтық даудың егжей-тегжейi ағымдағы кезеңде ашып
көрсетiледi. Пайдаланушылар баланстың соңғы күні тұрлаусыздық болғаны
туралы және кезең iшiнде тұрлаусыздықты жою үшiн қандай шаралар
қолданылғаны туралы ақпараттан пайда алады.
41. Егер қайта сыныптауды жүргізу iс жүзiнде жүзеге асырылмайтын болғанда
ғана қаржы есептiлiгiнде баптарды ұсыну немесе сыныптау өзгерген кезде,
салыстырма сома міндетті түрде қайта сыныпталуға тиiс. Салыстырма
сомалар қайта сыныпталған кезде, ұйым мыналарды ашып көрсетуге тиiс:
(а) қайта сыныптау сипаты;
(b) әрбір баптың сомасы немесе қайта сыныпталған баптардың сыныбы;
және
(с) қайта сыныптауды жүргізу себебі.
42. Салыстырма сомаларға қайта сыныптау жасау іс жүзінде мүмкін болмайтын
кезде, ұйым мыналарды ашып көрсетуге міндетті:
(а) тиісті сомаларға қайта сыныптау жүргізілмеген себеп; және
(b) егер тиісті сомалар қайта сыныпталған болса, жасалатын
түзетулердің сипаты.
43. Ақпаратты кезеңдер бойынша салыстыруды жақсарту, әсіресе болжамдық
мақсаттарда қаржы ақпаратының үрдісін бағалауға мүмкіндік беру
есебінен, пайдаланушылардың экономикалық шешімдер қабылдауына
көмектеседі. Кейбір жағдайлар кезінде, ағымдағы кезеңмен салыстыруға
қол жеткiзу үшiн нақты алдыңғы кезең бойынша салыстырма ақпаратты керi
сыныптау іс жүзінде мүмкін емес. Мысалы, алдыңғы кезеңде (кезеңдерде)
деректер керi сыныптауды өткiзуге мүмкiндiк бермейтiн, ал ақпарат
мүмкiн болмайтын әдiспен қайта жинақталуы мүмкiн.
44. Ұйым есеп саясатын ауыстыратын немесе жіберілген қателікті түзейтін
кезде салыстырма ақпаратқа түзетулер 8 (IAS) ХҚЕС-та қаралады.
Ұсынудың жүйелiлiгi
45. Қаржы есептiлiгiнде баптарды ұсыну және сыныптау міндетті түрде бiр
кезеңнен келесі кезеңге сақталуға тиiс, оған мынадай реттер кiрмейдi:
(а) ұйым қызметі сипатының едәуір өзгеруі немесе оның қаржы
есептілігін қайта қарау нәтижесінде 8 (IAS) ХҚЕС-тың есеп саясатын
іріктеу және қолдану өлшемдерін ескере отырып, басқа ақпаратты
ұсыну немесе басқа сыныптау неғұрлым қолайлы екендігі анық; немесе
(b) қандай да болсын ХҚЕС ұсынуда өзгерiстердi талап етедi.
46. Мысалы қаржы есептiлiгiн едәуiр сатып алу немесе оның шығып қалуы,
немесе оны ұсынуды талдау қаржы есептiлiгiн ұсынуға өзгерiстер енгізу
қажеттiгiн туғызуы мүмкiн. Егер ұйым ұсынудың өзгерген нысаны қаржы
есептілігін пайдаланушылар үшін сенімді және неғұрлым мәнді болатындай
ақпарат берген, және қайта қаралған құрылым, бәлкiм, сақталатын ретте,
және сөйтіп ақпараттың салыстырмалылығына зиян келмеген жағдайда ғана,
ұсынылған қаржы есептiлiгiн ұсынуға өзгерiстер енгiзеді. Ұсынуға ондай
өзгерістер енгізген кезде ұйым 38 және 39-тармақтарға сәйкес өзiнiң
салыстырма ақпаратын қайта сыныптайды.
ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ МАЗМҰНЫ___________________________________ __________
Кiрiспе
47. Осы стандарт баланстың өзінде, пайдалар мен шығындар туралы есепте
және меншікті капитал туралы есепте ақпаратты дәл айқындап ашып
көрсетудi талап етеді, сондай-ақ басқа желілік баптар туралы ақпаратты
не тікелей осы есептілікте, не ескертулерде ашып көрсетудi талап етедi.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептi ұсыну жөніндегі талаптар 7
(ІАS) ХҚЕС-та баяндалады.
48. Осы стандартта ақпаратты ашып көрсету деген термин кейде баланстың
өзінде, пайдалар мен шығындар туралы есепте, меншікті капиталдағы
өзгерістер туралы есепте және ақша қаражаттарының қозғалысы туралы
есепте де, сондай-ақ ескертулерде де ұсынылатын баптарды қамтитын кең
мәнінде пайдаланылады. Басқа ХҚЕС-та ақпаратты ашып көрсету жөніндегі
талаптар бар. Егер осы Стандартта немесе қалған ХҚЕС-тың бірінде өзгеше
белгіленбесе, ондай ашып көрсетулер не баланстың өзінде, пайдалар мен
шығындар туралы есепте, меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есепте
немесе ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепте (бұл ашып
көрсетулердің қандай есепке қатысы бар екендігіне байланысты), не қаржы
есептілігіне ескертулерде орындалады.
Қаржы есептiлiгiн идентификациялау
49. Қаржы есептiлiгiн міндетті түрде бөлек идентификациялап және бір
құжат шеңберiндегi берілген басқа ақпараттан бөлек көрсетіліп берілуі
тиiс.
50. Халықаралық қаржы есептілігі стандарттары жылдық есепте немесе басқа
құжатта ұсынылған басқа ақпаратқа емес, қаржы есептiлiгiне ғана
қолданылады. Сондықтан Халықаралық қаржы есептілігі стандарттары
қолданылып әзiрленген ақпаратты пайдаланушылар үшiн пайдалы, бiрақ ХҚЕС-
тарда талаптарының мәнi болып табылмайтын ақпараттан пайдаланушылардың
айыра алуы маңызды.
51. Қаржы есептiлiгiнiң әрбiр компонентi міндетті түрде дәлме-дәл
анықталуға тиiс. Бұған қоса, келесi ақпарат дәлме-дәл бөлiніп
көрсетiлуге және, егер бұл ұсынылған ақпаратты дұрыс түсiну үшiн қажет
болса, қайталануға тиiс:
(а) есеп беретiн ұйымның атауы немесе өзге де сәйкестік белгілері,
сондай-ақ алдыңғы есепті кезеңнен бастап осы ақпараттағы кез келген
өзгерістер;
(b) қаржы есептiлiгi жеке ұйымды немесе ұйымдар тобын қамтиды ма;
(c) қаржы есептiлiгiнiң тиiстi компонентi үшiн ненiң көбiрек
жарайтынына қарай, есепті күн немесе қаржы есептiлiгiн қамтитын
кезең;
(d) 21 Валюталық бағам өзгерісінің әсері (IAS) ХҚЕС-ында
анықталғандай, ұсыну валютасы; және
(e) қаржы есептiлiгiнде соманы ұсынған кезде пайдаланылған дәлдiк
деңгейi.
52. 51-тармақта келтiрiлген талаптар, әдетте, қаржы есептiлiгiнiң әрбiр
бетiнде бет сайынғы тақырыптарды және қысқартылған бағандар
тақырыптарын ұсыну жолымен орындалады. Осындай ақпаратты ұсынудың ең
жақсы тәсiлiн анықтау үшiн пайымды шешім қабылдау талап етiледi.
Мысалы, егер қаржы есептiлiгi электронды түрде ұсынылатын болса,
жекелеген беттерге бөліп қарау әрдайым пайдаланыла бермейді; онда
жоғарыда келтiрiлген тақырыптар қаржы есептілігіне енгізілген ақпаратты
дұрыс түсiнудi қамтамасыз ету үшiн жеткiлiктi жиiлiкте пайда болуға
тиiс.
53. Қаржы есептiлiгi көбiнесе ақпарат ұсынған кезде валютаның мыңдаған
немесе миллиондаған бiрлiктерiнде берілсе неғұрлым түсiнiктi болады.
Бұған қаржы есептілігіне сомалар ұсынған кезде пайдаланылатын дәлдiк
деңгейi ашып көрсетiлгенде және елеулі ақпарат жоғалмағанда ғана жол
берiледi.
Баланс
Баланстың өзiнде ұсынылуға тиiстi ақпарат
54. Баланс міндетті түрде кем дегенде мыналарды көрсететiн жекелеген
баптарды қамтуға тиiс:
(а) жеке меншік, үйлер мен жабдықтар;
(b) инвестициялық жылжымайтын мүлік;
(c) материалдық емес активтер;
(d) қаржы активтері ((е), (һ) және (і) тармақтарында көрсетiлген
сомаларды қоспағанда);
(е) қатысу әдiсi бойынша ескерiлген инвестициялар;
(f) биологиялық активтер;
(g) босалқылар;
(һ) сауда және басқа дебиторлық берешек;
(і) ақша қаражаттар және ақша қаражаттарының эквиваленттері;
(j) 5 (IFRS) Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер және тоқтатылған
қызмет ХҚЕС-ына сәйкес сатуға арналған деп жүйеленген барлық
активтер және сатуға арналған деп жүйеленген қолданылмайтын топтағы
активтерді қоса;
(k) сауда және басқа төлемдер;
l) азық-түлік тауарлары;
m) қаржы міндеттемелері ((j) және (k) тармақтарында көрсетілген
сомаларды қоспағанда);
(n) 12 Пайдаға салынатын салықтар (IAS) ХҚЕС-ында белгілендей
ағымдағы салық бойынша мiндеттемелер мен активтер;
(o) 12 (IAS) ХҚЕС-ында белгіленгендей, кейінге қалдырылған салық
міндеттемелері мен кейінге қалдырылған салық активтері;
(p) 5 (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес сатуға арналған деп жүйеленген
қолданылмайтын топтағы активтерде көрсетілген міндеттемелер;
q. (q) үлес ішінде ұсынылған, бақыланбайтын пайыздар, және
(r) бас ұйымның иелеріне тән шығарылған капитал және
резервтер.
55. Осындай ұсыну ұйымның қаржы жағдайын түсіну үшін маңызды болған
кезде, баланстың өзінде міндетті түрде қосымша жеке баптар, тақырыптар
және аралық сомалар ұсынылуға тиiс.
56. Ұйым қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді активтер мен қысқа мерзімді
және ұзақ мерзімді міндеттемелерді баланстың өзінде жеке бөлімдер
ретінде ұсынатын болса, ол кейінге қалдырылған салық активтерін
(міндеттемелерін) қысқа мерзімді салық активтері (міндеттемелері)
ретінде сыныптауға құқылы емес.
57. Осы Стандарт баптар ұсынылуға тиiстi тәртiптi немесе пiшiмдi
бекiтпейдi. 54-тармақта баптардың тiзбесi берiлiп қана қойды, олар
баланстың өзiнде жеке ұсыну қажеттігін туғызу үшін сипаты немесе
мақсаты жағынан жеткілікті дәрежеде әртүрлі. Бұған қоса:
(а) желілік баптар баптың мөлшерiн, сипатын немесе мақсатын немесе
осыған ұқсас баптардың жиынтығын қамтиды және ұйымның қаржы
жағдайын түсіну үшін бұлар жөнінде бөлек есептілік беріледі; және
b) ұйымның қаржы жағдайын түсiну мақсатында қажетті ақпарат алу үшiн
қолданылған түсіндірмелерді, баптардың реттік санын немесе ұқсас
баптардың жиынтығын ұйымның қызмет және бизнестік операцияларының
ерекшеліктеріне сай түзетулер енгізуге болады. Мысалы, қаржы
мекемесі өзінің бизнестік операцияларына қатысты ақпарат беру үшін
жоғарыда аталған түсіндірмелерге түзету енгізуіне болады.
58. Қосымша баптарды жеке ұсыну керек пе деген пiкiр мыналарды:
(а) активтердiң табиғаты мен өтімділігін;
b) ұйымдардағы активтердің мақсатын; және
(с) мiндеттемелердiң мөлшерiн, сипатын және уақытқа бөлiнуiн
бағалауға негiзделедi.
59. Активтердің әртүрлі сыныбы үшін бағалаудың түрлі негіздерін
пайдаланудың өзі олардың сипаты мен мақсаты жағынан өзгеше екендігін
болжайды, және сол арқылы, жеке желілік баптар ретінде ұсынылуы тиiс.
Мысалы, жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтардың әртүрлі сыныптары 16
Жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес өзіндік
құн бойынша немесе қайта бағаланған сомалар бойынша ескерілуі мүмкін.
Қысқа мерзiмдi ұзақ мерзiмдi бөлу
60. Ұйым 66-76-тармақтарға сәйкес тікелей баланстағы жеке бөлімдер
ретінде, қысқа мерзiмдi және ұзақ мерзiмдi активтерді және қысқа
мерзiмдi және ұзақ мерзiмдi мiндеттемелердi ұсынуға міндетті, бұған
өтімділік негізінде бөлу сенімді әрі неғұрлым мәнді болып табылатын
аталған ақпарат беру реттері кірмейді. Көрсетілген ерекшелік
қолданылған кезде барлық активтер мен міндеттемелер міндетті түрде
тұтас алғанда олардың өтімділігіне қарай ұсынылуы тиіс.
61. Қабылданған ұсыну әдiсiне қарамастан
(а) өтелуi немесе орнын толтыру баланс күнінен кейін он екi айдан
аспайтын және
(b) баланс күнінен кейін он екi айдан асатын мерзiмнің ішінде
күтiлiп отырған соманы біріктіретін активтер мен міндеттемелердің
осындай әрбір желілік бабы бойынша ұйым, өтелуi немесе орнын толтыру
он екi айдан астам мерзім өткеннен кейін күтiлiп отырған соманы ашып
көрсетуге міндетті.
62. Егер ұйым дәл анықталған операциялық кезеңнiң барысында тауарлар мен
қызмет көрсетулердi жеткiзсе, қысқа мерзiмдi және ұзақ мерзiмдi
активтер мен мiндеттемелердi баланстың өзiнде бөлек сыныптау айналым
капиталы ретiнде тұрақты жұмыс iстейтiн таза активтердi ұйымның ұзақ
мерзiмдi операцияларында пайдаланылатындардан бөлу жолымен пайдалы
ақпаратты қамтамасыз етедi. Бұл сондай-ақ ағымдағы операциялық кезеңде
iске асыру көзделiп отырған активтердi және тап осы кезең iшiнде
өтелуге тиiстi мiндеттемелердi бөлiп көрсетуге мүмкіндік береді.
63. Қаржы ұйымдары сияқты кейбір ұйымдар үшін активтер мен
мiндеттемелердi өтімділікті арттыру немесе төмендету тәртібімен ұсыну
қысқа мерзімдіұзақ мерзімді активтерге бөліп ұсынуға қарағанда сенімді
әрі неғұрлым маңызды осындай ақпаратты береді, өйткені бұл ұйым дәл
анықталған операциялық кезеңнiң шеңберінде тауарлар немесе қызмет
көрсетулер жеткізумен айналыспайды.
64. 60-тармақты қолданған кезде ұйым активтер мен міндеттемелердің өзін
қысқа мерзімдіұзақ мерзімді активке бөліп ұсынуға, ал басқаларын
өтімділік тәртібімен ұсынуға рұқсат береді. Егер бұл сенімді әрі
мейлінше осындай маңызды ақпаратты ұсынуға мүмкіндік берсе. Егер
ұйымның бизнестік операциялары түрлі болатын болса, онда есептілікті
аралас негізде тапсырудың қажеттілігі туындайды.
65. Активтер мен міндеттемелерді өткізудің күтіліп отырған мерзімдері
туралы ақпарат ұйымның өтімділігі мен төлем қабілетін іске асыруда
маңызды болып табылады. 7 (IFRS) Қаржы құралдары: ақпаратты ашып
көрсету ХҚЕС-ы қаржы активтері мен қаржы міндеттемелерін өтеу күндері
туралы ақпаратты ашып көрсетуді талап етеді. Қаржы активтері сауда және
басқа да дебиторлық берешекті, ал қаржы міндеттемелері сауда және басқа
да кредиторлық берешекті қамтиды. Босалқылар мен бағалау міндеттемелері
сияқты ақшалай емес активтер мен міндеттемелердің орнын толтырудың және
өтеудің есептеу күндері туралы ақпарат та, активтер мен міндеттемелер
қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді болып бөліну-бөлінбеуіне қарамастан
маңызды болып келеді. Мысалы, ұйым есеп беру күнінен бастап он екі
айдан асатын мерзім ішінде орны толтырылады деп күтілетін босалқылар
сомасы жөніндегі ақпаратты ашып көрсетеді.
Қысқа мерзімді активтер
66. Актив, егер мынадай өлшемдердің кез келгенін қанағаттандырса,
міндетті түрде айналымдық актив ретінде сыныпталуы тиіс:
(а) оны өткiзу көзделсе, не ол кәсiпорынның қалыпты операциялық
кезеңiнiң барысында сатуға немесе пайдалануға арналса;
(b) ол негiзiнен сауда мақсаттарына арналса;
(c) оны есепті күннен кейін он екі айдың ішінде сату ұйғарылса; не
(d) ол ақша қаражаттар немесе ақша қаражаттарының баламалары
нысанында болса (7 Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептер
(IAS) ХҚЕС-ында анықталғандай), бұған есепті күннен кейін, ең
болмағанда, он екі айдың ішінде қандай да болсын міндеттеменің
орнын толтыру үшін оны айырбастауға немесе пайдалануға тиым
салынған реттер кірмейді.
Қалған активтердiң барлығы міндетті түрде ұзақ мерзiмдi активтер
ретiнде сыныпталуы тиiс.
67. Осы Стандартта ұзақ мерзiмдi термині ұзақ мерзімді сипаттағы
материалдық, материалдық емес және қаржы активтерiн сипаттау үшiн
пайдаланылады. Олардың мағынасы айқын болған жағдайда, Стандарт басқа
атауларды пайдалануға тиым салмайды.
68. Ұйымның операциялық кезеңi активтерді өңдеу үшін сатып алу және
оларды ақша қаражаттарға немесе ақша қаражаттың баламаларына айналдыру
арасындағы кезеңді бiлдiредi. Ұйымның қалыпты операциялық кезеңі дәл
анықтауға келмесе, оның ұзақтығы он екі ай болады деп болжанады. Қысқа
мерзімді активтер тіпті оларды есепті күннен кейін он екі айдың ішінде
сату күтілмеген кездің өзінде, қалыпты операциялық кезеңнің бір бөлігі
ретінде сатылатын, тұтынылатын және өткiзiлетiн активтерді (сатып
алушылар мен тапсырыс берушілердің босалқылары мен дебиторлық берешегі
сияқтылар) қамтиды. Қысқа мерзімді активтер сондай-ақ негізінен сату
мақсаттарына арналған активтерді (мысалдарға 39 (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес
саудаға арналғандар ретінде сыныпталатын кейбір қаржы активтері
жатады), сондай-ақ ұзақ мерзімді активтердің айналымдық бөлігін
қамтиды.
Қысқа мерзiмдi мiндеттемелер
69. Ұйым міндеттемені қысқа мерзімді міндеттеме ретінде жіктеуге тиіс
жағдайлар:
(а) оны ұйымның қалыпты операциялық кезеңiнiң шеңберінде өтеу
көзделсе;
(b) ол негізінен сату мақсаттарына арналса;
(с) ол есепті күннен кейiн он екi айдың iшiнде өтелуге тиiс болса;
не
(d) есепті күннен кейін ең аз дегенде он екі айдың ішінде тиісті
міндеттемені өтеуді кейінге қалдыруға ұйымның сөзсіз құқығы
болмаған жағдайда.
Қалған мiндеттемелердiң барлығы ұзақ мерзiмдi мiндеттемелер ретiнде
сыныпталуға тиiс.
70. Жеткiзушiлер мен мердiгерлердiң алдындағы кредиторлық берешек сияқты
кейбiр қысқа мерзiмдi мiндеттемелер, қызметкерге кейбір есептеулер және
басқа да операциялық шығындар ұйымның қалыпты операциялық кезеңiнде
пайдаланылатын айналымдық капиталдың бiр бөлiгiн құрайды. Ондай
операциялық баптар, тiптi олар баланс күнiнен бастап он екi айдан астам
уақыт өткен соң өтелуге тиiс болса да, қысқа мерзiмдi мiндеттемелер
ретiнде сыныпталады. Ұйымның қалыпты операциялық кезеңі дәл анықтауға
келмесе, оның ұзақтығы он екі айды құрайды деп көзделеді.
71 Басқа қысқа мерзiмдi мiндеттемелер қалыпты операциялық кезеңнiң бiр
бөлiгi ретiнде өтелмейдi, бiрақ баланс күнiнен кейiн он екi айдың
iшiнде өтеуді талап етеді немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz