Қызамық инфекциясының жүктілікке әсер етуі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. ҚЫЗАМЫҚ ИНФЕКЦИЯСЫНЫҢ ЖҮКТІЛІККЕ ӘСЕР ЕТУІ
(ӘДЕБИЕТТЕР ЖИНАҒЫ) ... ... ... ... 8
1.1 ҚЫЗАМЫҚ ИНФЕКЦИЯСЫМЕН БОСАНУ ЖӘНЕ ЖҮКТІЛІК КЕЗЕҢІ ... ... ... ... ... ...8
1.2 ҚЫЗАМЫҚ ИНФЕКЦИЯСЫ КЕЗІНДЕ ҰРЫҚТЫҢ ІШТЕН ТУА
ЗАҚЫМДАЛУЫ, АЛДЫН. АЛУ ШАРАЛАРЫ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ ПРИНЦІПТЕРІ ... ... ... 24
2. ІШТЕН ТУА ПАЙДА БОЛАТЫН ҚЫЗАМЫҚ СИНДРОМЫНЫҢ
ТАРАЛУЫН АНЫҚТАУ ҮШІН АУЫР АКУШЕРЛІК АНАМНЕЗІ БАР
ЖҮКТІ ӘЙЕЛДЕРГЕ ЖҮРГІЗІЛГЕН ЗЕРТТЕУЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
2.1 ЗЕРТТЕЛГЕН ЖҮКТІ ӘЙЕЛДЕРГЕ СИПАТТАМА ... ... ... ... ... .31
2.2 ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ ... ... ... ... ... ... 35
2.3 СТАТИСТИКАЛЫҚ АНАЛИЗ ... ... ... ..37
2.4 ЗЕРТТЕЛГЕН МАТЕРИАЛДАР МЕН ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДІСТЕР ... ... ... ... ... ... ...40
3. ҚЫЗАМЫҚ ИНФЕКЦИЯСЫНЫҢ АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНДАҒЫ ЭПИДЕМИО.
ЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЖҮКТІ ӘЙЕЛДЕР
АРАСЫНДАҒЫ БЕЛГІЛЕРІ ... ... ...44
4. БАЛА ТУУ ЖАСЫНДАҒЫ ӘЙЕЛДЕР АРАСЫНДА ВАКЦИНАМЕН АЛДЫН АЛУДЫҢ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ ... ... ... ..58
5. ЖҮКТІЛІК КЕЗІНДЕГІ ҚЫЗАМЫҚ ИНФЕКЦИЯСЫН АНЫҚТАУ ... ... 75
6. ОСЫ ӘЙЕЛДЕРДЕН ТУҒАН НӘРЕСТЕЛЕРГЕ ІШТЕН ТУА ПАЙДА
БОЛАТЫН ҚЫЗАМЫҚ СИНДРОМЫ ... 80
7. ЖҮРГІЗІЛГЕН ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ НӘТИЖЕЛЕРІН ТАЛҚЫЛАУ ... ... ...85 ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... 101
ПРАКТИКАЛЫҚ ҰСЫНЫСТАР ... ... ... ... ... ... ... ... ...103
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ..
1. ҚЫЗАМЫҚ ИНФЕКЦИЯСЫНЫҢ ЖҮКТІЛІККЕ ӘСЕР ЕТУІ
(ӘДЕБИЕТТЕР ЖИНАҒЫ) ... ... ... ... 8
1.1 ҚЫЗАМЫҚ ИНФЕКЦИЯСЫМЕН БОСАНУ ЖӘНЕ ЖҮКТІЛІК КЕЗЕҢІ ... ... ... ... ... ...8
1.2 ҚЫЗАМЫҚ ИНФЕКЦИЯСЫ КЕЗІНДЕ ҰРЫҚТЫҢ ІШТЕН ТУА
ЗАҚЫМДАЛУЫ, АЛДЫН. АЛУ ШАРАЛАРЫ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ ПРИНЦІПТЕРІ ... ... ... 24
2. ІШТЕН ТУА ПАЙДА БОЛАТЫН ҚЫЗАМЫҚ СИНДРОМЫНЫҢ
ТАРАЛУЫН АНЫҚТАУ ҮШІН АУЫР АКУШЕРЛІК АНАМНЕЗІ БАР
ЖҮКТІ ӘЙЕЛДЕРГЕ ЖҮРГІЗІЛГЕН ЗЕРТТЕУЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
2.1 ЗЕРТТЕЛГЕН ЖҮКТІ ӘЙЕЛДЕРГЕ СИПАТТАМА ... ... ... ... ... .31
2.2 ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ ... ... ... ... ... ... 35
2.3 СТАТИСТИКАЛЫҚ АНАЛИЗ ... ... ... ..37
2.4 ЗЕРТТЕЛГЕН МАТЕРИАЛДАР МЕН ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДІСТЕР ... ... ... ... ... ... ...40
3. ҚЫЗАМЫҚ ИНФЕКЦИЯСЫНЫҢ АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНДАҒЫ ЭПИДЕМИО.
ЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЖҮКТІ ӘЙЕЛДЕР
АРАСЫНДАҒЫ БЕЛГІЛЕРІ ... ... ...44
4. БАЛА ТУУ ЖАСЫНДАҒЫ ӘЙЕЛДЕР АРАСЫНДА ВАКЦИНАМЕН АЛДЫН АЛУДЫҢ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ ... ... ... ..58
5. ЖҮКТІЛІК КЕЗІНДЕГІ ҚЫЗАМЫҚ ИНФЕКЦИЯСЫН АНЫҚТАУ ... ... 75
6. ОСЫ ӘЙЕЛДЕРДЕН ТУҒАН НӘРЕСТЕЛЕРГЕ ІШТЕН ТУА ПАЙДА
БОЛАТЫН ҚЫЗАМЫҚ СИНДРОМЫ ... 80
7. ЖҮРГІЗІЛГЕН ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ НӘТИЖЕЛЕРІН ТАЛҚЫЛАУ ... ... ...85 ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... 101
ПРАКТИКАЛЫҚ ҰСЫНЫСТАР ... ... ... ... ... ... ... ... ...103
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ..
Қызамық Жер шарының қай түкпірінде болмасын жиі таралған өте жұқпалы ауру болғанымен соңғы мезгілге дейін оның алдын алуға жеткілікті мән берілмей келді. Себеп – ауру жеңіл әрі тез өтеді, адам болса жасында-ақ науқастанып үлгереді. Ғасырлар бойы қызамық бұрқетпелері мен эпидемияларын реттеуші күш табиғи, ауру салдарын дамитын иммунитет болып келді. Алайда N. Gregтің өткен ғасырда ашқан жаңалығы қызамық вирусының ана жатырындағы ұрыққа (балаға) аса қауіпті инфекция екендігін, бұлтартпастай етіп, көрсетті. Күтпеген жерден қызамық эпидемиологиясы балалар арасындағыдан гөрі олардың дүниеге келер алдындағы кезеңдегі эпидемиологиясы бой көтерді. Әрине, вирус ұрыққа қызамықпен ауырған жүкті әйелден ғана жұға алады. Қызамық эпидемиологиясы бағытының бұлай күрт өзгеруіне соңғы мезгілде кең көлемде қолданыла бастаған қызамыққа қарсы вакцинацияның да үлесі бар. Осы келтірілген жәйіттерді ескере отырып, қызамықтың жалпы халық, әйелдер, балалар және жаңа туылған нәрестелер арасында таралу ерекшеліктеріне эпидемиологиялық сипаттама беруді жөн санадық.
Эпидемиологиялық талдау барысында Қазақстан Республикалық санэпидстанциясында (РСЭС), Алматы қалалық және аудандық санэпидқадағалау департаментінде (СЭҚД) қызамыққа байланысты тіркелген ресми мәліметтермен қатар өзіміз жинаған деректер де пайдаланылды. Эпидемиологиялық талдаулар негізінен математикалық статистиканың бір саласы болып саналатын, медициналық мәліметтерге бейімделген санитарлық статистика әдістерімен жүргізілді. [ ] Талдауға кірісер алдында зерттелетін уақиғаның (көрсеткіштің) биноминальді (қалыпты) не пуассондық таралуына көңіл бөлінді. Әр топтағы қызамықпен сырқаттылықты уақыт мерзіміне сай өзара салыстыру үшін оның орта шамасы, қатыстық көрсеткіштері есептелді.
Эпидемиологиялық талдау барысында Қазақстан Республикалық санэпидстанциясында (РСЭС), Алматы қалалық және аудандық санэпидқадағалау департаментінде (СЭҚД) қызамыққа байланысты тіркелген ресми мәліметтермен қатар өзіміз жинаған деректер де пайдаланылды. Эпидемиологиялық талдаулар негізінен математикалық статистиканың бір саласы болып саналатын, медициналық мәліметтерге бейімделген санитарлық статистика әдістерімен жүргізілді. [ ] Талдауға кірісер алдында зерттелетін уақиғаның (көрсеткіштің) биноминальді (қалыпты) не пуассондық таралуына көңіл бөлінді. Әр топтағы қызамықпен сырқаттылықты уақыт мерзіміне сай өзара салыстыру үшін оның орта шамасы, қатыстық көрсеткіштері есептелді.
М А З М Ұ Н Ы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. ҚЫЗАМЫҚ ИНФЕКЦИЯСЫНЫҢ ЖҮКТІЛІККЕ ӘСЕР ЕТУІ
(ӘДЕБИЕТТЕР ЖИНАҒЫ) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1 ҚЫЗАМЫҚ ИНФЕКЦИЯСЫМЕН БОСАНУ ЖӘНЕ ЖҮКТІЛІК КЕЗЕҢІ ... ... ... ... ... ...8
1.2 ҚЫЗАМЫҚ ИНФЕКЦИЯСЫ КЕЗІНДЕ ҰРЫҚТЫҢ ІШТЕН ТУА
ЗАҚЫМДАЛУЫ, АЛДЫН- АЛУ ШАРАЛАРЫ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ
ПРИНЦІПТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
2. ІШТЕН ТУА ПАЙДА БОЛАТЫН ҚЫЗАМЫҚ СИНДРОМЫНЫҢ
ТАРАЛУЫН АНЫҚТАУ ҮШІН АУЫР АКУШЕРЛІК АНАМНЕЗІ БАР
ЖҮКТІ ӘЙЕЛДЕРГЕ ЖҮРГІЗІЛГЕН ЗЕРТТЕУЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..31
2.1 ЗЕРТТЕЛГЕН ЖҮКТІ ӘЙЕЛДЕРГЕ СИПАТТАМА ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..31
2.2 ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
2.3 СТАТИСТИКАЛЫҚ АНАЛИЗ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
2.4 ЗЕРТТЕЛГЕН МАТЕРИАЛДАР МЕН ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДІСТЕР ... ... ... ... ... ... ...4 0
3. ҚЫЗАМЫҚ ИНФЕКЦИЯСЫНЫҢ АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНДАҒЫ ЭПИДЕМИО-
ЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЖҮКТІ ӘЙЕЛДЕР
АРАСЫНДАҒЫ БЕЛГІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
4. БАЛА ТУУ ЖАСЫНДАҒЫ ӘЙЕЛДЕР АРАСЫНДА ВАКЦИНАМЕН
АЛДЫН АЛУДЫҢ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
5. ЖҮКТІЛІК КЕЗІНДЕГІ ҚЫЗАМЫҚ ИНФЕКЦИЯСЫН АНЫҚТАУ ... ... ... ... ... ... ... 75
6. ОСЫ ӘЙЕЛДЕРДЕН ТУҒАН НӘРЕСТЕЛЕРГЕ ІШТЕН ТУА ПАЙДА
БОЛАТЫН ҚЫЗАМЫҚ СИНДРОМЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 80
7. ЖҮРГІЗІЛГЕН ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ НӘТИЖЕЛЕРІН ТАЛҚЫЛАУ ... ... ... ... ... ... ... ...85 ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .101
ПРАКТИКАЛЫҚ ҰСЫНЫСТАР ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..103
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 106
Зерттелген материалдар мен қолданылған әдістер
Қызамық Жер шарының қай түкпірінде болмасын жиі таралған өте жұқпалы ауру болғанымен соңғы мезгілге дейін оның алдын алуға жеткілікті мән берілмей келді. Себеп - ауру жеңіл әрі тез өтеді, адам болса жасында-ақ науқастанып үлгереді. Ғасырлар бойы қызамық бұрқетпелері мен эпидемияларын реттеуші күш табиғи, ауру салдарын дамитын иммунитет болып келді. Алайда N. Gregтің өткен ғасырда ашқан жаңалығы қызамық вирусының ана жатырындағы ұрыққа (балаға) аса қауіпті инфекция екендігін, бұлтартпастай етіп, көрсетті. Күтпеген жерден қызамық эпидемиологиясы балалар арасындағыдан гөрі олардың дүниеге келер алдындағы кезеңдегі эпидемиологиясы бой көтерді. Әрине, вирус ұрыққа қызамықпен ауырған жүкті әйелден ғана жұға алады. Қызамық эпидемиологиясы бағытының бұлай күрт өзгеруіне соңғы мезгілде кең көлемде қолданыла бастаған қызамыққа қарсы вакцинацияның да үлесі бар. Осы келтірілген жәйіттерді ескере отырып, қызамықтың жалпы халық, әйелдер, балалар және жаңа туылған нәрестелер арасында таралу ерекшеліктеріне эпидемиологиялық сипаттама беруді жөн санадық.
Эпидемиологиялық талдау барысында Қазақстан Республикалық санэпидстанциясында (РСЭС), Алматы қалалық және аудандық санэпидқадағалау департаментінде (СЭҚД) қызамыққа байланысты тіркелген ресми мәліметтермен қатар өзіміз жинаған деректер де пайдаланылды. Эпидемиологиялық талдаулар негізінен математикалық статистиканың бір саласы болып саналатын, медициналық мәліметтерге бейімделген санитарлық статистика әдістерімен жүргізілді. [ ] Талдауға кірісер алдында зерттелетін уақиғаның (көрсеткіштің) биноминальді (қалыпты) не пуассондық таралуына көңіл бөлінді. Әр топтағы қызамықпен сырқаттылықты уақыт мерзіміне сай өзара салыстыру үшін оның орта шамасы, қатыстық көрсеткіштері есептелді. Шығарылған шамалардың сенімділігі Стьюдент t - критерийімен және қатесіз болжам р - критерийлері арқылы анықталды. Зерттелуге тиісті топтың сенімділігін көрнектілік шамасының m орта қатесі мына формулаға сәйкес табылды:
[ ]
р - көрсеткіш (%, 100 мың халыққа), ал t сенімділігі мына формулаға сәйкес есептелінді:
[ ]
* және - салыстырылатын көрсеткіштер (%, 100 мың адамға),
және - осы көрсеткіштердің орта қателері. Санитарлық статистикада қандай - да болмасын көрсеткіш қатесі 5% - дан р 0,05 аспауы қажет деп қабылданған. Осы талапқа орай салыстырылып отырған көрсеткіштер айырмасы 2 еседен асса ғана, ол мәнді деп есептелді, осы шамадан кем болса
р 0,05 кететіндіктен табылған айырма мәнсіз болады.
Эпидемия барысын бағалау үшін науқастанғандардың абсалюттік санынан гөрі сырқаттылық көрсеткіштері тиімдірек:
[ ]
Jфакт = сырқаттылық.
А - науқастардың абсалюттік саны.
N - халық (не оның жеке топтары) саны.
100000- таңданылған көрсеткіштік сан,
ол 10000, 1000, 100 болуы мүмкін,
жазылуы: %.0, %., %.
Қызамық эпидемия барысының жалпы бағытын анығырақ байқату үшін көрсеткіштер график түрінде де берілді. Абсцисса осіне уақыттық мерзімдер (жыл, ай), ал ордината осіне көрсеткіштер орналастырылды.
Көрсеткіш мөлшеріне орай масштаб белгіленді (мысалы: 1см = 10 %.00).
Масштабтың ара қатынас - көрсеткіш: уақыт = 1:1,5 тең деп алынды. Көрнектілікке қоса сырқаттылық динамикасын графикпен көрсетудің екінші міндеті бар - оған жай көзбен қарап-ақ тенденция бағытын шамалауға болады. Қандайда болмасын эпидемиологиялық талдаудан дұрыс нәтиже шығару үшін, ол эпидемия барысының көпжылдық динамикасына (құбылмасына) негізделуі тиіс. Сырқаттылықтың көпжылдық графигі тенденция бағытының бар екендігін шамалатқанмен оның сандық мөлшерін білдіре алмайды. Ол үшін әр жылдық сырқаттылық көрсеткішін ең аз квадраттар әдісі көмегімен оның теориялық мәні есептелді:
J теор = J орта + ВХ, [ ]
J теор - сырқаттылықтың теориялық мәні,
J орта - сырқаттылықтың орта арифметикалық мәні,
В - 2 іргелес жылдың J теор айырмасы,
Х - 0,1,2,3,4 ... (егер барлық жыл саны тақ болса)
1,3,5,7 ... (егер барлық жыл саны жұп болса)
бастапқы 0 не 1- ортада орналасқан жылға беріледі (мыс: барлық жыл саны 9 болса, ортадағы жыл - 0, егер 10 болса, ортадағы екі жыл -1,+1 болады). Сырқаттылықтың тенденция бағытының төмендеу (не жоғарылау)
сандық қарқыны - Т мына формуламен анықталды:
[ ]
(мәндерін бұрынғы формуладан қара).
Тенденция қарқынын бағалау [ ] сәйкес жүргізілді, егер Т :
- 1 % төмен болса = сырқаттылық тұрақты;
- 1-5 % болса = сырқаттылық баяу төмендеуде;
- 5 %- тен жоғары болса = сырқаттылық айқын (анық) төмендеуде.
Сырқаттылық тенденциясының төмендеу (не жоғарылау) қарқынымен бірге оның абсалюттік мәні (Атөм) төмендеуін (не жоғарылауын) таптық.
[ ]
J¹- бірінші жыл көрсеткіші,
J - соңғы жыл көрсеткіші.
Бұдан кейін осы екі көрсеткіштің жоғарғы және төменгі сенім шектері анықталды:
Табылған сенім шектері графикке түсіріліп, салыстырылды. Егер бірінші жылдық Δ¹ - 2m мәні соңғы жылдың Δ - 2m мәнімен қилыспаса немесе қилысу мөлшері 13 - ден аспаса, сырқаттылық тенденциясының төмендеуі (не жоғарылауы) айқын деп саналды.
Келесі (жолдағы) жыл сырқаттылығына болжам былай жасалды:
Jболжам = Jтеор - (ВХкел), [ ]
Бұндағы Хкел - келесі жылдың реттік саны.
Табылған болжамдық көрсеткіштің де сенім шектері анықталып, оның күтілген мөлшеріне баға беруге пайдаланылды.
Қызамық эпидемия барысының жыл бойылық сырқаттылығын, оның маусымдылығын анықтау мақсатымен сырқаттылықтың жылдық динамикалары айлық интервал бойынша талданды. Жылдағы ауру саны 12 айға бөлектеліп, ай сайынғы көрсеткіштері шығарылды. Әр айдағы сырқаттылықтың арифметикалық ортасы және медианасына сүйеніп типтік графиктер сызылды.
Жылдық сырқат санын 12 айға бөлгенде көбінесе 50-ден аз сандар шығады, сондықтан Пуассон таралымына тән әдістер мен кестелер пайдаланылды. Сырқаттылықтың күрт көтерілуінің басталу және аяқталу мерзімдерін анықтау үшін жыл бойынғы сырқаттылық құбылмасының ең жоғарғы мөлшері (ЕЖМ) алынды. ЕЖМ-нің графикте сырқаттылықтың жыл бойғы деңгейімен қиылысқан екі нүктесінің арасындағы мерзім - сырқаттылық көтерілуінің басталуы мен аяқталуын көрсетеді.
Жыл бойынғы жалпы көрсеткіш:
[ ]
Σфакт - Jжбж - ға тең не одан кем көрсеткіштер қосындысы,
n - маусымаралық кезеңге кіретін айлар саны.
Екінші циклдің тағдыры басталмай жатып (2000 жылдың басы) тез арада аяқталумен тынды (2004ж), небәрі 4 жылға созылды. (еске сала өтелік - 2005ж егу басталды). Осы себепті екінші циклді толық цикл ретінде қарауға болмайды. ҚР-дағы бірінші циклдің тағы бір ерекшелігі оның белсенді (аурудың тенденция сызығының жоғарғы жағы) бөлігі оның төмендеу бөлігінен әлдеқайда қысқа. Циклдің бұл бөлігі 1990-2000 жылдарды қамтиды - әлеуметтік жағдайдың тегіс құлдырауына, адамдар арасындағы қарым-қатынастың күрт төмендеуіне тұспа-тұс келіп тұр.
Иммунологиялық (серологиялық) зерттеулер
Қызамықтың көптеген басқа вирустық инфекциялардан бөлектеп тұратын айырмашылығы - клиникалық белгілерінің көріну тұрақсыздығы. Атап айтқанда дәлдігі өте жоғары, қызамыққа қарсы иммунизация басталмаған дәуірдегі мәліметтер бойынша [ ] қызамықтың манифестілік түрімен жасырын өтетін түрінің ара қатысы балалар арасында 1:1,2 болса, ересектерде 2:1 мен 1:6 арасында болған. Яғни, ресми тіркеуге ілігетін қызамықпен науқас саны шын мәнінде вируспен инфекцияланғандардан әлдеқайда кем. Бұл орайда, қызамықтың манифестілік және жасырын түрлерін анықтауда тек иммунологиялық (серологиялық) әдістерге сүйенуден басқа амал жоқ.
Иммунологиялық әдістердің басқа лабораториялық тәсілдермен салыстырғанда артықшылығы мол: сезімділігі жоғарғы, ауру қоздырғышына қарсы арнайы түзілген антиденелерді айнытпай табу, қолдану жеңілділігі және арзандығы.
Иммуноферменттік ажырату (ИФА)
ИФА - этиологиялық диагнозды тапжылтпай қойдыратын, соңғы кезде медицина практикасында кеңінен қолданылып жүрген лабораториялық әдіс. Бұл әдістің көмегімен қызамық вирусының әсерімен адам ағзасында өткен уақытта болған және қазір дамып жатқан иммунологиялық өзгерістерді дәл анықтауға болады. Бұл реакцияда ер мен әйел, бала мен ұрық қанындағы қызамық вирусына қарсы түзілген IgG және IgM антиденелері табылады. Реакция бірнеше сатыда жүргізіледі:
Бірінші (ең жауапты) сатыда - жарты сфера түрінде ойылып, түбіне қозғалмастай етіп қызамық вирусының антигені (вирустың өлі денесі) жапсырылған планшеттің әр шұңқырына 90 мкл еріткіш сұйықпен зерттелуі тиіс, адам қанының сарысуы (алдын ала 1:10 сұйылтылған) құйылады. Нәтижесінде зерттелуі тиіс қан сары суы 1:100 дейін сұйылады. Құрамында антиденесі бар (концентрациясы белгілі) К+ және жоқ Кˉ стандартты сарысулар да реакцияға міндетті түрде қатыстырылады.
Планшет 37ºС ұстап тұратын ылғалды камераға 30 мин қойылады. Осы уақытта зерттелетін сарысуда вирусқа қарсы антиденелер болса, олар планшет шұңқырындағы антигенмен байланысады. Экспозиция мерзімі (30мин) біткесін байланысқа түспеген антиденелер бірнеше дүркін жуу арқылы аластатылады.
Екінші саты - антигенмен байланысқа түскен антиденелерді айқындау әр шұңқырға (А-1) басқа адам IgG-ге (не IgM-не) антиденелерді желкек пероксидазасымен біріктірілген 100 мкл коньюгат құю арқылы жүргізіледі. А-1 шұңқырына тек еріткіш құйылады. Экспозиция мерзімі мен температура және байланысқа түспеген коньюгаттан құтылу жолы жоғарыдағыдай.
Үшінші саты - байланысқа түскен коньюгатты анықтау - әр шұңқырға 100 мкл ТМБ (тетраметилбензидин) ерітіндісін қосып, планшетті (стрипті) 25 мин 18-25ºС қараңғы орынға қояды. Реакцияны тоқтату стоп-реагентін тез қосумен жүргізіледі.
Төртінші саты - әр шұңқырдағы қосындының (ерітіндінің) оптикалық тығыздығын бір мезетте спектрофотометрмен анықтау - реакция тоқтатылғаннан кейін 10-15 мин өткесін жасалады. Оптикалық тығыздық (ОТ) жарық сәулесі толқынының 450 нм ұзындығында өлшенді.
Соңғы саты - ОТ нәтижелерін хаттамалау және әрбір зерттелген қан сарысуындағы қызамық вирусына қарсы түзілген IgG, IgM спецификалық антиденелер мөлшерін есептеумен аяқталды. Өз зерттеулерімізде ИФА секілді сезімділігі өте жоғары реакцияны қою барысында төмендегідей шарттардың дұрыс орындалуын қадағаладық:
- реакция сатыларын сақтау,
- стандартталған реагенттерді (планшет оралатын пленкадан ерітінділерге дейін) пайдалану,
- экспозиция мерзімін, температуралық жағдайды, ылғалдылықты, жарық мөлшерін, байланысқа түспеген ингредиенттерден жуу арқылы толық тазарту,
- әр қан сарысуын жеке пипеткамен (ұштық) алу, араластыру,
- әр қойылымда К+, Кˉ сарысуларын үлгі ретінде пайдалану,
- ОТ көрсеткіштерін көзбен қарап салыстыру.
ИФА-ның стандарттылығын сақтау мақсатымен РФ, Новосибирь облысындағы ЗАО Вектор-Бест шығарған ВекторРубелла-IgG стрип және ВекторРубелла- IgМ стрип тест жүйелерін қолдандық (Рубелла-қызамық). Егер тест-жүйе құрамындағы үлгілік теріс қан сарысуы Кˉ ОТ-0, 250-ден аспаса және үлгілік оң қан сарысуы К+ОТ-0,700 о.е -ден кем болмаса ғана тест-жүйе көрсеткіштері дұрыс деп саналды. Тексеруден өткен қан сарысуының ОТ зерт = 0,9 · ОТ крит болған жағдайда нәтиже теріс (қанда IgG не IgМ жоқ) деп бағаланды.
Егер ОТ зерт 0,9 · ОТ крит пен 1,1 · ОТ крит аралығын көрсетсе, нәтиже күдікті ретінде бағаланды
Егер ОТ зерт 1,1 · ОТ крит көрсетсе, нәтиже оң яғни, қанда IgG не IgМ бар деп есептелді.
Жоғарыдағы ОТ крит спектрофотометрдің ізденістегі заттың (IgG, IgМ) ең аз мөлшерін тіркей алу (қабілетін) шегін көрсетеді. Қажетті жағдайларда бір әйелдің қанын екі не үш рет тексеруге тура келді. Бірінші және екінші рет алынған қан сарысуындағы өзгеріс (Рөзг) мына формула бойынша анықталды:
[ ]
бұндағы ОТ - қан сарысуын алу реттік нөмірі.
Қызамық вирусына қарсы IgG, IgМ антиденелердің мөлшерін (концентрациясын) мына формуламен анықтадық:
[ ]
бұндағы: С-реакцияда қолданылған IgG не IgМ сериясының К+ = МЕ\мл
(флаконда көрсетілген),
К- корреляция коэффициенті (нұсқамада келтірілген).
Зерттелуге тиіс қанды әйелдің қар венасынан (шынтақ буыны) бір рет қолданылатын шприц арқылы 3-5 мл көлемінде алынды. Қаннан сарысу алу, өңдеу, зерттеу барысы тест-жүйе [ ] және жұқпалы ауруларды клиника-лабораториялық анықтау [ ] талаптарына сай жүргізілді.
ПЦР (Полимераздық тізбекті реакция)
Соңғы 30 - 40 жыл турасында медициналық практикада ПЦР әдісі кеңінен қолданыла бастады. ПЦР-дың берері әлі толық анықталмаса да эпидемиологиялық диагностикада маңызы өте зор. Ең бастысы осы әдіспен тез арада этиологиялық, яғни ең басты диагнозды анықтауға қол жеткізеді.
ПЦР-дың басқа диагностикалық реакциялармен салыстырғанда артықшылығы жеткілікті:
- кез келген биологиялық материалды зерттеуге болады,
- ауру қоздырғышын өте ерте - инкубациялық кезеңде де анықтауға мүмкіндік береді,
- созылмалы және реинфекциялар ажыратылады,
- көп жағдайда клиникалық белгілері атипті не жасырын өтетін инфекциялар мен вирус тасымалдаушылықты да ашып бере алады, т.б.
Қызамық инфекциясының манифестілік түріне қарағанда атиптік және симптомсыз формаларының анағұрлым басым екені белгілі. Ал, қызамықтың эпидемиясы кезіндегі оның реинфекциясын анықтауға иммунологиялық (серологиялық) реакциялардың мүмкіндігі жетпейді. Осындай жағдайлар бізді ПЦР-ға жүгінуге мәжбүрледі. Қызамық вирусы үшін ПЦР-дың негізгі сатылары:
- вирусспецификалық кері транскриптазаны алу,
- оны ажыратылған ДНК тінімен қосып, комплементарлық ДНК копияларын алу (30 - дан аса цикл жүргізіледі),
- зерттелетін материалға қосып, амплификаторда ПЦР продуктын шығару және оны дәл анықтау (детекциялау),
- Т. Шакировтың диагностикалық лабораториясында (PCR LabServise) жүкті не босанған қызамыққа күдікті әйелдердің қан плазмасын зерттедік.
2.4. Зерттелген материалдар мен қолданылған әдістер көлемі
Қызамық инфекциясымен адам, сөзсіз жас кезінде, яғни балалық шағында
ауырып үлгереді. Ал, біздің зерттеулеріміз қызамық жұқпасына қатысты екі бірдей, эпидемиологиялық тұрғыдан ең аз көңіл бөлінетін күрделі обьектілер:
ана мен құрсақтағы ұрық (бала) болғандықтан әлбеттегі эпидемиологиялық әдістермен қатар, соңғы кезде кеңінен тарала бастаған соңғы әдістерді де (ИФА,ПЦР) қолдандық. Олардың көлемі жөніндегі мағлұмат 1 - кестеде беріліп отыр.
1 - кесте
Материалдар мен әдістер көлемі
Материалдар, әдістер
Мерзімі, көлемі
1. Алматы қаласы мен ҚР - да қалыптасқан қыза-
мықпен жалпы сырқаттылықтың эпидемиология-
лық көрсеткіштері Республикалық, Алматы қала-
лық, Алматы аудандық СЭС - терде жинақталған
ресми деректер және өзіміз жинаған эпиданам -
нездер бойынша талданды.
2. Бала туу жасындағы жүкті әйелдер мен жаңа
туылған нәрестелерден вена, жатыр, кіндік қан-
дары алынып, олар қызамыққа цитомегаловирус-
қа, листериозға, токсоплазмозға, ИФА әдісімен
JgM және JgG қарсы денелері анықталды.
3. JgM қорытындысы бойынша күдікті деп санал-
ған жүкті әйелдер мен олардан туылған нәресте -
лердің қан плазмасы ПЦР- да қызамық вирусына
тексерілді.
4. Осы көрсетілген лабораториялық зерттеулерді
жүргізу үшін 415 жүкті әйелден қан жиналды,
олардан сарысу бөлінді. Тәжірибелік топта 215,
бақылау тобында 200 әйел болды.
5. Барлық жиналған материалдар толықтай статис-
тикалық талдаудан өткізілді.
1980 - 2007 жылдар ресми құжаттар - 120,
өзіміз жинаған эпид -
анамнез - 422.
ИФА - да қызамық JgM, JgG анықтау үшін 726, ал қалған қоздырғыштар үшін 32 реакция қойылды.
ПЦР - да 14 әйел мен нәресте.
2005 - 2007 жылдар
2005 - 2008 жылдар статистиканың 8 - ден астам әдісі пайдаланылды.
Қызамық инфекциясына Алматы қаласына тән кейбір
эпидемиологиялық ерекшеліктері
Көп уақытқа дейін қызамық инфекциясының көптеген клиникалық көріністері әртекті бөртпелер арқылы білінетіндіктен басқа инфекциялардан бөлінбей бірге қаралып келді. Мысал ретінде, қызамық бірқатар медициналық ғылыми және практикалық медициналық басылымдарда коревая краснуха деп аталып келді. Келтірілген атау, әрине, шындыққа жараспайды, аздаған клиникалық көріністерінде ұқсастық болғанмен қызамық- бір басқа, қызылша - бір басқа. Әр қайсысының өз қоздырғышы, бөлек патогенезі, біріктіруге не қосуға келмейтін дербес эпидемиологиясы бар.
Қызамық инфекциясының қоздырғышы вирус екенін 1938ж алғашқы дәлелдеген Hiro мен Tasaka ( ) болғанымен көп уақытқа дейін оны таза дақылда бөліп алу (1962ж) мүмкін болмады. 1965ж АҚШ-та басталған эпидемиядан кейін ғана қызамық инфекциясына қажетті көңіл бөліне бастады. Дегенмен Қазақстанда қызамықты дербес ауру ретінде міндетті түрде ресми тіркеу туралы бұйрық тек 1979ж ғана шықты, яғни статистикалық деректер 1980 жылдан бастап пайда болды. Осы моменттен өткен 28 жыл ішінде біз талдағалы отырған Алматы қаласы мен Қазақстан Республикасындағы қызамықтың эпидемия барысы синхронды емес 4 кезеңге бөлуге болады.
I - кесте
Қызамық эпидемия барысы кезеңдері
Кезең
Қазақстан Республикасы
Алматы
жылдар
сырқаттылық %.00
жылдар
сырқаттылық
%.00
I
II
III
IV
1980-1990
1991-2000
2001-2004
2005-2007
146,8
76,2
156,2
16,7
1980-1989
1990-1999
2000-2007
2005-2007
246,0
100,2
192,6
60,5
1- кестеде келтірілген кезеңдердің эпидемиологиялық ерекшеліктерін, атап айтқанда, қызамықпен сырқаттанушылықтың жылдық қарқындарына (серпініне) және медициналық - әлеуметтік көмектің көлемі мен сапасына орай берілді. Сырқаттылық деңгейі 100 мың адамға шаққандағы орташа интенсивті көрсеткішімен бейнеленді. 2005 жылға дейін қызамыққа тән эпидемиялық процесс өз бетімен, табиғи жағдайда дамығанын ескерсек, салыстырылып отырған екі аумақта қалыптасқан үрдістің айырмашылығын айқын көреміз:
ҚР-да Алматыда
I - кезең 1 : 1,67
II - кезең 1 : 1,31
III - кезең 1 : 1,23 ___________________________________ ________
1 : 1,40
Қызамықпен сырқаттылықтың таралу серпіні барлық 3-кезеңде, әлеуметтік жағдайдың өзгерістеріне қарамастан, табиғи жағдайда Алматы қаласында басым екені айқын - орта есеппен вирустың беріліс механизмі 1,4 есе тезірек асып отырған.
Қызамықты тіркеу эпидемия барысының табиғи жағдайда (таралуына жасанды тосқауылсыз) өткенімен, оның таралу қарқынында едәуір айырмашылықтар байқалмай қалған жоқ. Эпидемиялық процесс серпіні, құбылмасы республика көлемінде біркелкі баяу дамыды: 100 мың адамға шаққанда ең үлкен көрсеткіш - 219,4 1986 жылы, ал ең кіші көрсеткіш - 50,2 1995 жылы байқалды. Алматыда қызамық таралымының жылдық амплитудалары кең және жоғары диапазонда өтіп жатты: ең үлкен сырқаттылық көрсеткіші - 423,5 1986 жылы, ал ең кіші көрсеткіш - 28,2 1993 жылы тіркелді. Жоғарыда көрсетілген ең шеткі жылдық көрсеткіштердің алдағы эпидемиологиялық талдауға кері әсерін тигізбеуі үшін қатардан шығарылуға жататын өрескел, ырғушы (выскакивающие) шамаларына әдейі статистикалық талдау жүргіздік. Бұл талдау біз ұсынған эпидемиологиялық кезеңдерге орай жасалды. Әр кезеңнің шеткі көрсеткіштерінің динамикалық қатардан шығарылуын анықтау үшін:
(υ - М) δ·f
теңсіздігі пайдаланылды [ ].
V - шеткі көрсеткіш.
М- кезеңдік арифметикалық орта көрсеткіш. δ- орта квадраттық ауытқу.
F- кестелік дайын шама.
Нәтижесінде амплитудалық толқымалары ірі Алматы қаласы бойынша:
кезең υ - М δ·f
I 197,2 250,6
II 87,1 144,2
III 60,2 243,0
барлық кезеңдерде сырқаттылықтың жылдық көрсеткіші динамикалық қатарда қалдырылды. Сырқаттылық көрсеткіштерінің айырмасы бәсең ҚР-да бұл орайда арнайы талдаудың қажеттілігі боған жоқ.
1- сурет
1-суретте Алматы қаласындағы қызамықпен сырқаттылық республика көлеміндегі сырқаттылықпен салыстырмалы түрде берілген. Эпидемиологиялық әр кезеңнің 100 мың адамға шаққандағы орта сырқаттылық көрсеткіші сенім шектерімен қоса келтірілген. Сенім шектерінің мәндеріне жүгінсек Алматы қаласына тән кезеңдер арасындағы айқын айырмашылық тек I және II, II - III кезеңдер арасында ғана бар. Келтірілген сырқаттылық қатынастары Қазақстанда да орын алып тұр. Яғни, табиғи жағдай кезеңдеріндегі Алматы мен республика көлеміндегі қызамыққа тән эпидемиялық процесс бағыттас. Бұл айтылғандар бір аумаққа (Алматыға не ҚР-на) тиіс болса, әр аумақтағы кезеңдер арасындағы қатынас өзгешелеу. II - III кезеңдерде эпидемия барысы екі аумақта да ұқсас түрде өтті деуге болады. I - кезең үшін жағдай басқаша ҚР-дағы сенім шектері Алматы қаласыныкімен тегіс жұтылған. Бұл Алматы қаласындағы қызамық таралымы инфекция үшін өте қолайлы жағдайда өтті деген сөз. I кезеңдегі Алматы қаласындағы сенім шегі ҚР-дағыдан 2,25 есе артық. Дегенмен екі аумақта да 2005 жылға дейінгі қызамықпен сырқаттылықтың орта көрсеткіштері арасында айтарлықтай айырмашылық жоқ (I - III кезең Алматы: I - III кезең ҚР). Біз талдап отырған кезеңдердің сырқаттылықтың жылдық деңгейлері бойынша ұқсастығы болғанымен мерзімі (жыл саны) бойынша шамалы айырмашылығы бар:
Алматыда ҚР-да
I - кезең 1980 -1989 1980 -1990ж
II - кезең 1990 -1995 1991 - 2000ж
III - кезең 1996 - 2004 2001 - 2004ж
IV - кезең 2005 - 2007 2005 - 2007ж
Осы фактордың эпидемия процесіне әсерін аластату мақсатымен табиғи дәуірге кіретін алғашқы 3 кезеңді (1980-2004ж) өзара салыстыруды жөн санадық. Екі аумақта да жыл саны бірдей - 25 жылдан.
Қызамықпен орта сырқаттылық %000
Алматыда - 180,9 +- 20,4
Қазақстанда - 132,1 +- 10,0
Екі орта сырқаттылықтың t айырмасы = 2,15 (0,05 p 0,01), яғни қызамықтың таралуы екі аумақта сөзсіз бірдей емес.
Қызамық инфекциясы эпидемия барысының IV - кезеңі ерекше - табиғи жағдайдағыдай ауру емін - еркін тарауға мүмкіндігі болмай қалды. ҚР Денсаулық сақтау министірлігі бекіткен Қызылшаны аластау (элиминация), қызамықпен сырқаттылықты азайту және туыла біткен қызамық синдромынан сақтау жөніндегі Біріктірілген Бағдарлама (2002 - 2010 жылдарға арналған) бойынша Республикада қызамыққа қарсы екі бөлімді Ұлттық Егу Науқаны (ҰЕН) ұйымдастырылды. Оның екі апталық алғашқы туры 2005 жылдың ақпан-наурыз айларында қос вакцинамен (қызылша +қызамық) жүргізілді. Екінші туры сол жылдың қыркүйек - қазан айларында жалаң қызамық вакцинасымен іске асырылды. Егу науқанында қолданыста болған вакциналар түрі Индия Республикасында жасалған және Қазақстан Республикасында ресми тіркелген.
Алғашқы турда қос вакцинамен 15-25 жастағы жасөспірімдер мен жастар, ал екінші турда 26-40 жас арасындағы әйелдер тек қызамық вакцинасымен егілді.
Егу науқандары өте қысқа мерзімдерде өткізілгендіктен бұрын егу жұмысымен тікелей шұғылданбаған медицина қызметкерлері тартылды, егу манипуляциясының көпшілігі әдеттегіден тыс әртүрлі мекемелерде ұйымдастырылған уақытша егу кабинеттерінде атқарылды, егілуге жататын жастар мен әйелдердің 2005 жылға дейінгі егу анамнезі және екі инфекциямен ауырған - ауырмағаны мұқият ескерілмеді. Бұл факторлар Егу науқанының болашақтағы тиімділігіне сөзсіз әсер етуі тиіс. Сондықтан алдағы эпидемиологиялық талдауларда олар ескеруге міндетті.
Бір жылда өткізілген ауқымды екі егу науқанының және қызамыққа қарсы вакцинацияның тұрақты түрде жалғасуы (егу календарына кіруі) қызамық эпидемиологиясын өзгертпей қойған жоқ. IV - кезеңнің сырқаттылығына көз салсақ, Алматы қаласы үшін 2005 жылдың орыны ерекше. Вакцинациямен қамтудың жоғары қарқыны сол жылғы эпидемия барысына елеулі әсер етпеген сияқты. Бұған негізгі себеп егу компаниясының қаладағы қызамық эпидемиясы жалғасымен тұспа - тұс келуі деп шамалау қажет. Сол жылғы Республика бойынша қызамықпен сырқаттылық көрсеткіші күрт төмендеген. Соңғы аумақтағы егу науқаны қызамықтың эпидемияаралық мерзіміне сәйкес келсе керек. Тағы бір көңіл бөлерліктей жағдай - Республика көлемінде қызамық көрсеткішінің соңғы 3 жылда бірдей төменгі денгейде сақталуы эпидемия барысының бұндай ұзақ мерзімдік тұрақтылығы бұрын байқалған емес. Алматы қаласындағы вакцинация кезіндегі қызамықпен сырқаттылық көрсеткіштері оған дейінгімен салыстырғанда айқын өзгеріске ұшырады,
t айырмасы = 3,02 (р = 0,01). Республика көлемінде қызамықпен сырқаттылықтың орта көрсеткіші вакцинация компаниясының 3 жылы ішінде оған дейінгі кезеңмен салыстырғанда орасан зор қарқынмен төмендеді,
t айырмасы = 21,55, р = 0,01. Әрине, көрсеткіштер төмендеуінің абсалюттік шамасына қарап, қызамыққа қарсы вакцинация кампаниясы Алматы қаласында ҚР- мен салыстырғанда анағұрлым тиімсіз жүргізілді деуге болмайтын шығар, бірақ сырқатты тіркеу деректері соған мезгейді.
Алматы қаласы Қазақстан аумағында халық саны және әлеуметтік мәні бой -
ынша ірі обьект болғандықтан қызамықпен сырқаттылықтың көп жылдық динамикасын кезеңдерге бөлшектемей тегіс қарау өте орынды. Осы мақсатпен 2 - суретте Алматы қаласы бойынша, 3 - суретте Қазақстан Республикасы бойынша қызамықпен сырқаттылықтың көп жылдық сызықтық диаграммалары
беріліп отыр.
2- cурет
3 - сурет
Екі аумақта да вакцинацияға дейінгі (I, II, III - кезеңдер) уақыт мерзімі бірдей - 25 жылдан. Алматы диаграммасына қарап, қызамық таралу заңдылығын аңғару мүмкін емес. Сондықтан жылдық нақты көрсеткіштермен қатар теориялық көрсеткіштер де есептелді. Бұл ретте динамикалық қатар құрған жылдық көрсеткіштерді түзеу үшін ең төменгі квадраттар әдісі қолданылды [ ]. Күрделі есептеулер нәтижесінде екі аумақ үшін де қызамық эпидемия барысына тән бірінші реттік парабола формуласына сәйкес түзу сызықтың бағыттары анықталды. Салыстырылып отырған екі аумақта да түзу сызық тенденциясы бағыттас, бірақ төмендеу қарқындары (жылдамдығы) бірдей емес: ҚР - да жылына көрсеткіш 1,16 ғана кемісе, Алматыда 2,63 бірлікке азайып отырды.
Аэрозольдік механизммен берілетін инфекциялардың көпшілігіне циклділік тән екені белгілі. Осы тұрғыдан алып қарағанда (1- сурет) Алматыда қызамық инфекциясының 2 циклі анық байқалады: біріншісі - 1981 жылдан басталып, 1996 жылмен аяқталады, екіншісі - 1996 жылдың орта шенінен басталып, 2005 жылдың басымен шектеледі. 2 циклдің ұзақтығы әртүрлі: I - 15 жылды, II - 10 жылды қамтиды. Екінші циклдің қысқаруына жаппай егу кампаниясының айтарлықтай әсері болса керек.
Қазақстанда эпидемия барысының бірінші циклі жай басталып (1984ж), ұзаққа созылды - аяқталуы 2000 жылға тура келді (2- сурет). Жалпы ұзақтығы 16 жылды қамтиды. Бұл факт ҚР - да Алматымен салыстырғанда қызамық эпидемия барысының өте баяу іске асырылатынын растайды. Қызамық инфекциясының таралуына әлеуетті тосқауыл болатындай шара - Ұлттық Егу кампаниясы 2005 жылдың ақпан айында басталғандықтан, бұл жыл да түгелдей иммунизация кезеңіне кіргізілді. Алматы қаласы біреу болғанмен 6 ауданнан тұратыны белгілі, ал әр ауданның басқасын былай қойғанда, географиялық - климаттың айырмашылықтары бар. Оның үстіне біздің негізгі зерттеулеріміз бір ауданда тұратын жүкті әйелдер болмағандықтан, қызамық эпидемия барысын аудан аралық салыстыруды жөн санадық. 4,5 - суреттерде иммунизация жүргізілген 3 жыл және оған дейінгі 3 жылға әр ауданға тән қызамықпен сырқаттылықтың түзу сызықтық тенденциялары Алматы қаласы фонында берілген.
4 - сурет
5 - сурет
Бұл тенденция сызықтары суреттерінен мынандай қорытындылыр туындайды:
- Алматы қаласы сияқты оның барлық аудандарында да қызамықпен сырқаттылық тенденциялары төмен қарай бағытталған;
- Үш ауданда (Алмалы, Әуезов, Бостандық) қызамық инфекциясының басталу және аяқталу (2007 жыл соңына) екпінінде Алматы қаласынікімен айырмасы жоқ;
- Жетісу ауданында қызамықтың таралу жылдамдығы өте күшті қарқынмен төмендеуде;
- Медеу ауданындағы қызамыққа тән қалыптасқан эпидемиялық жағдай мәз емес. Сырқаттылық көрсеткішінің басталуы да (2002ж) аяқталуы да (2007ж) әлі де әлдеқайда жалпы қаланыкінен жоғары.
Медеу ауданы - Алматы қаласы t - айырмасы = 14,13
- Түрксіб ауданында да тұрақтылық деңгейге әзірге қол жете қойған жоқ. Түрксіб ауданы - Алматы қаласы t - айырмасы = 10,02. Сонымен, соңғы екі ауданда да қызамықпен сырқаттылықтың төмендеу жылдамдығы Алматы қаласымен салыстырғанда айқын аз (t - айырмалары 3,0 анағұрлым жоғары).
6 - сурет
Келесі кезекте әр аудан және Алматы қаласы өз ішінде иммунизацияға дейінгі және одан кейінгі кезеңдерде сырқаттылық деңгейі бойынша салыстырылды.
(6 - сурет). Сырқаттылық деңгейлері айырмашылығы көрнектірек болуы үшін аудан бойынша әр кезеңге сенім шектері есептелді. Нәтижесінде Алматы қаласы мен 5 ауданда сенім шектері ешбір қиылыспады, тек Медеу ауданы бойынша ғана иммунизацияға дейінгі кезеңнің төменгі сенім шегі, иммунизация кезіндегі жоғарғы сенім шегімен аз мөлшерде ( 30%) қиылысты. Сонымен, бұл ауданда да сырқаттылықтың төмендеуіне иммунизацияға байланысты деуге болады.
Аэрозольдік беріліс механизмнің жеңіл іске асырылуы маусымға байланысты сырқаттылық деңгейінің тез көтерілуіне өз ықпалын тигізбей қоймайды. Сондықтан маусымдық көтерілудің басталуына жіті эпидемиологиялық қадағалау өте қажет. Осы себепті көптеген жұқпаларда сырқаттылық жыл ішіндегі айлық динамикасын талдауда оның абсалюттік мәні пайдаланылады. Алматы қаласында қызамыққа қарсы вакцинация кампаниясын жүргізудің әртүрлі схемасын енгізу 2005ж ақпан-март және қыркүйек - сентябрь айларында іске асырылды. Яғни, аталған жылы қызамықтың бұрыннан келе жатқан эпидемиялық барысына жаңа шара - иммунизация қосылып, оның барысын түбегейліге жақын өзгертті. Осы себепті 2005 жылды шекаралық жыл деп санап, бөлек қарастырдық. Ал, иммунизациядан кейінгі өткен екі жылды (2006 - 2007жж) оған дейінгі ұзақтық мерзімнің бірдей болуын көздеп, 2003-2004 жылдармен салыстыру қажет болды. 7- суретте 2005 жылдың бір айлық, оған дейінгі және кейінгі екі жылдың айлық арифметикалық орта сырқаттылықтың абсалюттік деңгейлері келтірілген. Осы графиктерден біз қолданған үш эпидемиологиялық талдау мерзімдерінің дұрыстығына көз жеткізудің еш қиындығы жоқ. Шекаралық 2005ж графикте де аралық позицияда қаңтарда болған бұрқетпе әдеттегідей күшеюдің орнына ақпанның екінші жартысында (иммунизацияның басталуы) азая бастады, одан әрі қарай тамыз айына дейін төмендей берді. Қыркүйек - қазан айларында сәл белсенділік байқалғанмен сырқаттылықтың төмендеу бағыты жалғаса берді.
Иммунизацияға дейінгі мерзімдегі сырқаттылықтың айлық динамикасы (қара сынық сызық) мүлде өзгеше:
7-сурет
- қаңтарда басталған сырқаттылық деңгейінің өрлеуі сол шамаға тек шілдеде оралды (ұзақтығы 7 ай),
- қазан, қараша айларында сырқаттылық деңгейінің өсуі қайта басталды, яғни жылдық динамикада өрлеудің екі толқыны болды, екіншісі қысқа мерзімдік,
- иммунизацияға дейінгі кезеңнің әрбір айында (12 ай) сырқаттылық деңгей иммунизация барысындағы әрбір айдан айқын жоғары болды.
Сөз жоқ, қызамықпен сырқаттылық деңгейіне иммунизация әсері айтарлықтай:
- жүргізілген иммунизацияның тиімділік индексі оған дейінгі мерзіммен салыстырғанда 8,1 есеге тең,
- иммунизацияның алғашқы екі жылында (2006-2007жж) иммунизацияға дейінгі қызамыққа тән эпидемия барысының айлық динамикасының екі толқынды көтерілуі өзгерген жоқ, тек қайталануы өте төмен деңгейде өтуде.
Эпидемиялық процестің осылайша қайталануы:
- әлі де болса Алматы қаласы тұрғындары арасында қызамыққа қарсы иммунитет түзбеген топтың көлемді екенін,
- қызамық вирусының қала халқы арасында дамылсыз циркуляцияда жүргендігін көрсетеді:
Халықты иммунизациямен қамту көлемі және сапасы осы күйінде сақтала берсе, көп ұзамай эпидемия барысы белсендігінің күшеюіне куә боламыз.
2005ж басталған Ұлттық егу кампаниясы қызамық инфекциясымен сырқаттылықты күрт азайту мақсатын көздеген болатын. Одан бері көп уақыт өте қойған жоқ, бірақ бірінші кезеңнің өзінде - ақ көзделген мақсатқа қол жеткізілді деп айтуға әбден болады: 2006-2007 жылдардағы сырқаттылықтың орта көрсеткіші иммунизация алдындағы 2003-2004 жылдармен салыстырғанда 9,2 есеге төмендеді. Иммунизация әсерінің тағы бір бұлтартпас айғағы сырқаттылық деңгейі жылдан жылға тұрақтала бастады және баяу қарқынмен төмендеу тенденциясына бағыт алды: 100 адамға шаққанда Алматы қаласында 2006ж - 28,7 болса, 2007ж - 23,4 ке тең болды. Сырқаттылықтың бүкіл қала бойынша тұрақтануы иммунизация тиімділігінің басты көрсеткіші деп санау қажет.
Тыныс жолдары инфекцияларына тән эпидемиологиялық көрсеткіштің бірі - маусымдылық екені белгілі. Маусымдылыққа байланысты талдауды ұзақтығы бірдей екі кезеңмен салыстыруды жөн санадық: 2003-2004 және 2006-2007 жылдар (8, 9 - суреттер). 8 - суреттегі диаграммада сырқаттылық 2 жылдың ортақ деңгейін көрсетеді және орта айлық деңгейі 4 есе кемітілген, керісінше 9 - суретте сырқаттылықтың орта айлық деңгейі 2 есе ұлғайтылған - салыстырғанда көрнектілікті қамтамасыз ету үшін. Иммунизацияға дейін сырқаттылықтың маусымға байланысты көтерілуі ақпан айының 3 - декадасынан маусым айының 1- декадасына дейін созылса (ұзақтығы 3,5 ай).
8- сурет
9- сурет
одан кейінгі 2- жылда (9- сурет) - маусымдылық көтерілуі тура қаңтардан басталып шілде айының басына дейін созылды (ұзақтығы ~ 5ай), яғни иммунизация маусымдылықты ұзартты. Бұл, құбылыс, әрине, иммунизация әсерінен қызамық эпидемия барысының анық баяулануымен түсіндіруге болады.
8,9 - суреттерге көз жүгіртсек қызамық эпидемия барысында маусымдылық факторының үлесі басым сияқты.
Келесі кезекте Алматы қаласы бойынша қызамық эпидемия барысының өзіне тән үлесін басқа факторлардан айыру мақсатымен қызамықтың жыл бойынғы сырқаттылығы (круглогодичная заболеваемость) есептелді. Иммунизацидан кейінгі екі жылда бұл көрсеткіш 0,95 тең болып шықты.
(Δ = tm = 0,48). Қызамықпен сырқаттылықтың жыл бойынғы үлес салмағы 51%
тең, яғни басқа факторлармен қарайлас.
10 - сурет
Ағымдағы түсінік бойынша қандай да болмасын инфекциямен сырқаттанушылық пен оған қарсы халық арасында қалыптасқан иммунитетке тікелей байланысты деп есептеледі. Бұл ұйғарым иммунизация әдісімен реттелетін инфекциялар үшін аксиома ретінде қабылданған. Жалпы және спецификалық иммунитет деңгейіне келсек, әр адамның өзінде оның физиологиялық (т.б) жағдайына байланысты жоғарылап не төмендеп тұрады.
Осыған байланысты Алматы қаласындағы қызамықпен жалпы сырқаттылық -
тың фонында қызамық вирусына қарсы қалыптасқан жүкті әйелдер қанындағы
JgG деңгейі салыстырылды (11- сурет). 11 а) - графигінде жыл бойғы айларды тегіс қамтуға мүмкіншілік болмады, сондықтан график тұтас болмай үздік - үздік түрінде берілді. Графиктердегі (а,б) ортақ көрсеткіш - айлық мерзім, салыстыру уақыты да бірдей: 2006, 2007 жылдар. Осыған байланысты графиктердегі әрбір айдың көрсеткіші - екі жылдағы сол айға тән орта көрсеткіш. Орта айлық сырқаттылық көрсеткіштері 100000 адамға, ал жүкті әйелдер қан сарысуындағы JgG мөлшері 1мл есептелінді. Біз салыстырғалы отырған бұл екі көрсеткіштің тегі, материалдық базасы бір - біріне ұқсамайды.
Сондықтан бұлардың арасындағы ара қатынасын ашу үшін статистикалық талдаудың ең бір қуатты түрі - корреляциялық талдауға жүгінуге тура келді.
11 - сурет
Корреляция коэффициентін (r) eceптеу үшін JgG динамикалық қатарындағы
4 айға (графикте үздік айлар) зерттелген 8 айдың орта арифметикалық деңгейі
берілді. Бұл ұйғарым r - ды есептеуге қажет толыққанды (12 пар ай) екі динамикалық қатарды құруға мүмкіндік берді және JgG деңгейінің өзгерісіне қайшы келмейді. Шындығында бала туу жасындағы әйелдерде қызамыққа қарсы антиденелер олардың бала кезінде пайда болған деңгейі тұрақты күйінде сақталады. JgG деңгейі 9 - кесте бойынша, ал сырқаттылық деңгейі қалалық СЭС - де тіркелген деректер бойынша алынды. Корреляция коэффициенті:
]
[
формуласына сай есептелді.
Формуладағы dx, біздегі қызамықпен сырқаттылықтың орта айлық көрсеткішінен ай сайынғы, ал dу - JgG әр айдың орта айлық деңгейден ауытқуы
Сонымен
Л.С.Каминский (1964) ұсынған корреляция коэффициентінің межелік мәндері келтірілген кесте бойынша салыстырылып отырған екі динамикалық қатардың арасындағы r 0,55 жоғары болуы тиіс. Біздегі r = 0,27 сенімділікті көрсететін мөлшерден әлдеқайда төмен, яғни қызамықпен жалпы сырқаттылықпен оған қарсы қалыптасқан иммунитет (JgG) арасындағы байланыс оң бағытта, бірақ тым әлсіз. Мысалы: ақпан айында тіркелген сырқаттылықтың орта деңгейден өсуіне JgG - нің орта деңгейден төмен болуы сай келіп тұр (11 - сурет).
Сырқаттылық төмендеуі мамырда басталғанмен JgG деңгейі орта мөлшерден жоғары күйінде қалуда. Қорыта айтсақ сырқаттылық - қызамыққа тән эпидемиялық процесс тез өзгереді, ал жүкті әйелдерде қалыптасқан ұжымдық иммунитет баяу, эпидемиялық процесс пен салыстырғанда 1 ай шамасында кешігіп барып өзгереді. Бұл айтылғанды 11 а) графиктегі сызықты 1 айға сол жаққа ығыстырып анығырақ байқауға болады.
Жүкті әйелдердің жалпы иммунологиялық статусы
Біздің зерттеулеріміздің басталуы Алматы қаласында қалыптаса бастаған қызамық эпидемиологиясының қауырт кезеңіне тұстас келді. 2005ж қалада өткізілген Ұлттық егу кампаниясының бірінші кезеңі ақпан - наурыз айларында басталып, екінші кезеңі қыркүйек - қазан айларында тамамдалғаны белгілі. Акушерлік анамнезінде айтарлықтай ауыртпалықтары бар жүкті әйелдердің жалпы иммунологиялық статусын анықтау мақсатымен қан сарысуын жинауға ҰЕК екі кезеңі арасында, яғни 2005 жылдың маусым айында кірісіп, аяқталуы 2007 жылдың қазан айына дейін созылды. Эпидемиологиялық тұрғыдан маңызды болған жағдайларда, әйелдерден не олардан туылған нәрестелерден сарысумен қатар қанның өзі де лабораториялық тексеруге алынды. Жиналған материалдар қала аумағына репрезантативті болуы үшін қала аудандары тегіс қамтылды:
аудандар зерттелген материалдың
тіркелген саны
Алмалы - 24,81,382
Әуезов - 2,225,259
Бостандық - 23,83,114
Жетісу - 147,223
Медеу - 197,416
Түрксіб - 119,129
Алматы қаласында қарқынды жүргізілген ҰЕК - сы және оған жалғасқан басқа
да иммунологиялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. ҚЫЗАМЫҚ ИНФЕКЦИЯСЫНЫҢ ЖҮКТІЛІККЕ ӘСЕР ЕТУІ
(ӘДЕБИЕТТЕР ЖИНАҒЫ) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1 ҚЫЗАМЫҚ ИНФЕКЦИЯСЫМЕН БОСАНУ ЖӘНЕ ЖҮКТІЛІК КЕЗЕҢІ ... ... ... ... ... ...8
1.2 ҚЫЗАМЫҚ ИНФЕКЦИЯСЫ КЕЗІНДЕ ҰРЫҚТЫҢ ІШТЕН ТУА
ЗАҚЫМДАЛУЫ, АЛДЫН- АЛУ ШАРАЛАРЫ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ
ПРИНЦІПТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
2. ІШТЕН ТУА ПАЙДА БОЛАТЫН ҚЫЗАМЫҚ СИНДРОМЫНЫҢ
ТАРАЛУЫН АНЫҚТАУ ҮШІН АУЫР АКУШЕРЛІК АНАМНЕЗІ БАР
ЖҮКТІ ӘЙЕЛДЕРГЕ ЖҮРГІЗІЛГЕН ЗЕРТТЕУЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..31
2.1 ЗЕРТТЕЛГЕН ЖҮКТІ ӘЙЕЛДЕРГЕ СИПАТТАМА ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..31
2.2 ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
2.3 СТАТИСТИКАЛЫҚ АНАЛИЗ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
2.4 ЗЕРТТЕЛГЕН МАТЕРИАЛДАР МЕН ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДІСТЕР ... ... ... ... ... ... ...4 0
3. ҚЫЗАМЫҚ ИНФЕКЦИЯСЫНЫҢ АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНДАҒЫ ЭПИДЕМИО-
ЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЖҮКТІ ӘЙЕЛДЕР
АРАСЫНДАҒЫ БЕЛГІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
4. БАЛА ТУУ ЖАСЫНДАҒЫ ӘЙЕЛДЕР АРАСЫНДА ВАКЦИНАМЕН
АЛДЫН АЛУДЫҢ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
5. ЖҮКТІЛІК КЕЗІНДЕГІ ҚЫЗАМЫҚ ИНФЕКЦИЯСЫН АНЫҚТАУ ... ... ... ... ... ... ... 75
6. ОСЫ ӘЙЕЛДЕРДЕН ТУҒАН НӘРЕСТЕЛЕРГЕ ІШТЕН ТУА ПАЙДА
БОЛАТЫН ҚЫЗАМЫҚ СИНДРОМЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 80
7. ЖҮРГІЗІЛГЕН ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ НӘТИЖЕЛЕРІН ТАЛҚЫЛАУ ... ... ... ... ... ... ... ...85 ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .101
ПРАКТИКАЛЫҚ ҰСЫНЫСТАР ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..103
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 106
Зерттелген материалдар мен қолданылған әдістер
Қызамық Жер шарының қай түкпірінде болмасын жиі таралған өте жұқпалы ауру болғанымен соңғы мезгілге дейін оның алдын алуға жеткілікті мән берілмей келді. Себеп - ауру жеңіл әрі тез өтеді, адам болса жасында-ақ науқастанып үлгереді. Ғасырлар бойы қызамық бұрқетпелері мен эпидемияларын реттеуші күш табиғи, ауру салдарын дамитын иммунитет болып келді. Алайда N. Gregтің өткен ғасырда ашқан жаңалығы қызамық вирусының ана жатырындағы ұрыққа (балаға) аса қауіпті инфекция екендігін, бұлтартпастай етіп, көрсетті. Күтпеген жерден қызамық эпидемиологиясы балалар арасындағыдан гөрі олардың дүниеге келер алдындағы кезеңдегі эпидемиологиясы бой көтерді. Әрине, вирус ұрыққа қызамықпен ауырған жүкті әйелден ғана жұға алады. Қызамық эпидемиологиясы бағытының бұлай күрт өзгеруіне соңғы мезгілде кең көлемде қолданыла бастаған қызамыққа қарсы вакцинацияның да үлесі бар. Осы келтірілген жәйіттерді ескере отырып, қызамықтың жалпы халық, әйелдер, балалар және жаңа туылған нәрестелер арасында таралу ерекшеліктеріне эпидемиологиялық сипаттама беруді жөн санадық.
Эпидемиологиялық талдау барысында Қазақстан Республикалық санэпидстанциясында (РСЭС), Алматы қалалық және аудандық санэпидқадағалау департаментінде (СЭҚД) қызамыққа байланысты тіркелген ресми мәліметтермен қатар өзіміз жинаған деректер де пайдаланылды. Эпидемиологиялық талдаулар негізінен математикалық статистиканың бір саласы болып саналатын, медициналық мәліметтерге бейімделген санитарлық статистика әдістерімен жүргізілді. [ ] Талдауға кірісер алдында зерттелетін уақиғаның (көрсеткіштің) биноминальді (қалыпты) не пуассондық таралуына көңіл бөлінді. Әр топтағы қызамықпен сырқаттылықты уақыт мерзіміне сай өзара салыстыру үшін оның орта шамасы, қатыстық көрсеткіштері есептелді. Шығарылған шамалардың сенімділігі Стьюдент t - критерийімен және қатесіз болжам р - критерийлері арқылы анықталды. Зерттелуге тиісті топтың сенімділігін көрнектілік шамасының m орта қатесі мына формулаға сәйкес табылды:
[ ]
р - көрсеткіш (%, 100 мың халыққа), ал t сенімділігі мына формулаға сәйкес есептелінді:
[ ]
* және - салыстырылатын көрсеткіштер (%, 100 мың адамға),
және - осы көрсеткіштердің орта қателері. Санитарлық статистикада қандай - да болмасын көрсеткіш қатесі 5% - дан р 0,05 аспауы қажет деп қабылданған. Осы талапқа орай салыстырылып отырған көрсеткіштер айырмасы 2 еседен асса ғана, ол мәнді деп есептелді, осы шамадан кем болса
р 0,05 кететіндіктен табылған айырма мәнсіз болады.
Эпидемия барысын бағалау үшін науқастанғандардың абсалюттік санынан гөрі сырқаттылық көрсеткіштері тиімдірек:
[ ]
Jфакт = сырқаттылық.
А - науқастардың абсалюттік саны.
N - халық (не оның жеке топтары) саны.
100000- таңданылған көрсеткіштік сан,
ол 10000, 1000, 100 болуы мүмкін,
жазылуы: %.0, %., %.
Қызамық эпидемия барысының жалпы бағытын анығырақ байқату үшін көрсеткіштер график түрінде де берілді. Абсцисса осіне уақыттық мерзімдер (жыл, ай), ал ордината осіне көрсеткіштер орналастырылды.
Көрсеткіш мөлшеріне орай масштаб белгіленді (мысалы: 1см = 10 %.00).
Масштабтың ара қатынас - көрсеткіш: уақыт = 1:1,5 тең деп алынды. Көрнектілікке қоса сырқаттылық динамикасын графикпен көрсетудің екінші міндеті бар - оған жай көзбен қарап-ақ тенденция бағытын шамалауға болады. Қандайда болмасын эпидемиологиялық талдаудан дұрыс нәтиже шығару үшін, ол эпидемия барысының көпжылдық динамикасына (құбылмасына) негізделуі тиіс. Сырқаттылықтың көпжылдық графигі тенденция бағытының бар екендігін шамалатқанмен оның сандық мөлшерін білдіре алмайды. Ол үшін әр жылдық сырқаттылық көрсеткішін ең аз квадраттар әдісі көмегімен оның теориялық мәні есептелді:
J теор = J орта + ВХ, [ ]
J теор - сырқаттылықтың теориялық мәні,
J орта - сырқаттылықтың орта арифметикалық мәні,
В - 2 іргелес жылдың J теор айырмасы,
Х - 0,1,2,3,4 ... (егер барлық жыл саны тақ болса)
1,3,5,7 ... (егер барлық жыл саны жұп болса)
бастапқы 0 не 1- ортада орналасқан жылға беріледі (мыс: барлық жыл саны 9 болса, ортадағы жыл - 0, егер 10 болса, ортадағы екі жыл -1,+1 болады). Сырқаттылықтың тенденция бағытының төмендеу (не жоғарылау)
сандық қарқыны - Т мына формуламен анықталды:
[ ]
(мәндерін бұрынғы формуладан қара).
Тенденция қарқынын бағалау [ ] сәйкес жүргізілді, егер Т :
- 1 % төмен болса = сырқаттылық тұрақты;
- 1-5 % болса = сырқаттылық баяу төмендеуде;
- 5 %- тен жоғары болса = сырқаттылық айқын (анық) төмендеуде.
Сырқаттылық тенденциясының төмендеу (не жоғарылау) қарқынымен бірге оның абсалюттік мәні (Атөм) төмендеуін (не жоғарылауын) таптық.
[ ]
J¹- бірінші жыл көрсеткіші,
J - соңғы жыл көрсеткіші.
Бұдан кейін осы екі көрсеткіштің жоғарғы және төменгі сенім шектері анықталды:
Табылған сенім шектері графикке түсіріліп, салыстырылды. Егер бірінші жылдық Δ¹ - 2m мәні соңғы жылдың Δ - 2m мәнімен қилыспаса немесе қилысу мөлшері 13 - ден аспаса, сырқаттылық тенденциясының төмендеуі (не жоғарылауы) айқын деп саналды.
Келесі (жолдағы) жыл сырқаттылығына болжам былай жасалды:
Jболжам = Jтеор - (ВХкел), [ ]
Бұндағы Хкел - келесі жылдың реттік саны.
Табылған болжамдық көрсеткіштің де сенім шектері анықталып, оның күтілген мөлшеріне баға беруге пайдаланылды.
Қызамық эпидемия барысының жыл бойылық сырқаттылығын, оның маусымдылығын анықтау мақсатымен сырқаттылықтың жылдық динамикалары айлық интервал бойынша талданды. Жылдағы ауру саны 12 айға бөлектеліп, ай сайынғы көрсеткіштері шығарылды. Әр айдағы сырқаттылықтың арифметикалық ортасы және медианасына сүйеніп типтік графиктер сызылды.
Жылдық сырқат санын 12 айға бөлгенде көбінесе 50-ден аз сандар шығады, сондықтан Пуассон таралымына тән әдістер мен кестелер пайдаланылды. Сырқаттылықтың күрт көтерілуінің басталу және аяқталу мерзімдерін анықтау үшін жыл бойынғы сырқаттылық құбылмасының ең жоғарғы мөлшері (ЕЖМ) алынды. ЕЖМ-нің графикте сырқаттылықтың жыл бойғы деңгейімен қиылысқан екі нүктесінің арасындағы мерзім - сырқаттылық көтерілуінің басталуы мен аяқталуын көрсетеді.
Жыл бойынғы жалпы көрсеткіш:
[ ]
Σфакт - Jжбж - ға тең не одан кем көрсеткіштер қосындысы,
n - маусымаралық кезеңге кіретін айлар саны.
Екінші циклдің тағдыры басталмай жатып (2000 жылдың басы) тез арада аяқталумен тынды (2004ж), небәрі 4 жылға созылды. (еске сала өтелік - 2005ж егу басталды). Осы себепті екінші циклді толық цикл ретінде қарауға болмайды. ҚР-дағы бірінші циклдің тағы бір ерекшелігі оның белсенді (аурудың тенденция сызығының жоғарғы жағы) бөлігі оның төмендеу бөлігінен әлдеқайда қысқа. Циклдің бұл бөлігі 1990-2000 жылдарды қамтиды - әлеуметтік жағдайдың тегіс құлдырауына, адамдар арасындағы қарым-қатынастың күрт төмендеуіне тұспа-тұс келіп тұр.
Иммунологиялық (серологиялық) зерттеулер
Қызамықтың көптеген басқа вирустық инфекциялардан бөлектеп тұратын айырмашылығы - клиникалық белгілерінің көріну тұрақсыздығы. Атап айтқанда дәлдігі өте жоғары, қызамыққа қарсы иммунизация басталмаған дәуірдегі мәліметтер бойынша [ ] қызамықтың манифестілік түрімен жасырын өтетін түрінің ара қатысы балалар арасында 1:1,2 болса, ересектерде 2:1 мен 1:6 арасында болған. Яғни, ресми тіркеуге ілігетін қызамықпен науқас саны шын мәнінде вируспен инфекцияланғандардан әлдеқайда кем. Бұл орайда, қызамықтың манифестілік және жасырын түрлерін анықтауда тек иммунологиялық (серологиялық) әдістерге сүйенуден басқа амал жоқ.
Иммунологиялық әдістердің басқа лабораториялық тәсілдермен салыстырғанда артықшылығы мол: сезімділігі жоғарғы, ауру қоздырғышына қарсы арнайы түзілген антиденелерді айнытпай табу, қолдану жеңілділігі және арзандығы.
Иммуноферменттік ажырату (ИФА)
ИФА - этиологиялық диагнозды тапжылтпай қойдыратын, соңғы кезде медицина практикасында кеңінен қолданылып жүрген лабораториялық әдіс. Бұл әдістің көмегімен қызамық вирусының әсерімен адам ағзасында өткен уақытта болған және қазір дамып жатқан иммунологиялық өзгерістерді дәл анықтауға болады. Бұл реакцияда ер мен әйел, бала мен ұрық қанындағы қызамық вирусына қарсы түзілген IgG және IgM антиденелері табылады. Реакция бірнеше сатыда жүргізіледі:
Бірінші (ең жауапты) сатыда - жарты сфера түрінде ойылып, түбіне қозғалмастай етіп қызамық вирусының антигені (вирустың өлі денесі) жапсырылған планшеттің әр шұңқырына 90 мкл еріткіш сұйықпен зерттелуі тиіс, адам қанының сарысуы (алдын ала 1:10 сұйылтылған) құйылады. Нәтижесінде зерттелуі тиіс қан сары суы 1:100 дейін сұйылады. Құрамында антиденесі бар (концентрациясы белгілі) К+ және жоқ Кˉ стандартты сарысулар да реакцияға міндетті түрде қатыстырылады.
Планшет 37ºС ұстап тұратын ылғалды камераға 30 мин қойылады. Осы уақытта зерттелетін сарысуда вирусқа қарсы антиденелер болса, олар планшет шұңқырындағы антигенмен байланысады. Экспозиция мерзімі (30мин) біткесін байланысқа түспеген антиденелер бірнеше дүркін жуу арқылы аластатылады.
Екінші саты - антигенмен байланысқа түскен антиденелерді айқындау әр шұңқырға (А-1) басқа адам IgG-ге (не IgM-не) антиденелерді желкек пероксидазасымен біріктірілген 100 мкл коньюгат құю арқылы жүргізіледі. А-1 шұңқырына тек еріткіш құйылады. Экспозиция мерзімі мен температура және байланысқа түспеген коньюгаттан құтылу жолы жоғарыдағыдай.
Үшінші саты - байланысқа түскен коньюгатты анықтау - әр шұңқырға 100 мкл ТМБ (тетраметилбензидин) ерітіндісін қосып, планшетті (стрипті) 25 мин 18-25ºС қараңғы орынға қояды. Реакцияны тоқтату стоп-реагентін тез қосумен жүргізіледі.
Төртінші саты - әр шұңқырдағы қосындының (ерітіндінің) оптикалық тығыздығын бір мезетте спектрофотометрмен анықтау - реакция тоқтатылғаннан кейін 10-15 мин өткесін жасалады. Оптикалық тығыздық (ОТ) жарық сәулесі толқынының 450 нм ұзындығында өлшенді.
Соңғы саты - ОТ нәтижелерін хаттамалау және әрбір зерттелген қан сарысуындағы қызамық вирусына қарсы түзілген IgG, IgM спецификалық антиденелер мөлшерін есептеумен аяқталды. Өз зерттеулерімізде ИФА секілді сезімділігі өте жоғары реакцияны қою барысында төмендегідей шарттардың дұрыс орындалуын қадағаладық:
- реакция сатыларын сақтау,
- стандартталған реагенттерді (планшет оралатын пленкадан ерітінділерге дейін) пайдалану,
- экспозиция мерзімін, температуралық жағдайды, ылғалдылықты, жарық мөлшерін, байланысқа түспеген ингредиенттерден жуу арқылы толық тазарту,
- әр қан сарысуын жеке пипеткамен (ұштық) алу, араластыру,
- әр қойылымда К+, Кˉ сарысуларын үлгі ретінде пайдалану,
- ОТ көрсеткіштерін көзбен қарап салыстыру.
ИФА-ның стандарттылығын сақтау мақсатымен РФ, Новосибирь облысындағы ЗАО Вектор-Бест шығарған ВекторРубелла-IgG стрип және ВекторРубелла- IgМ стрип тест жүйелерін қолдандық (Рубелла-қызамық). Егер тест-жүйе құрамындағы үлгілік теріс қан сарысуы Кˉ ОТ-0, 250-ден аспаса және үлгілік оң қан сарысуы К+ОТ-0,700 о.е -ден кем болмаса ғана тест-жүйе көрсеткіштері дұрыс деп саналды. Тексеруден өткен қан сарысуының ОТ зерт = 0,9 · ОТ крит болған жағдайда нәтиже теріс (қанда IgG не IgМ жоқ) деп бағаланды.
Егер ОТ зерт 0,9 · ОТ крит пен 1,1 · ОТ крит аралығын көрсетсе, нәтиже күдікті ретінде бағаланды
Егер ОТ зерт 1,1 · ОТ крит көрсетсе, нәтиже оң яғни, қанда IgG не IgМ бар деп есептелді.
Жоғарыдағы ОТ крит спектрофотометрдің ізденістегі заттың (IgG, IgМ) ең аз мөлшерін тіркей алу (қабілетін) шегін көрсетеді. Қажетті жағдайларда бір әйелдің қанын екі не үш рет тексеруге тура келді. Бірінші және екінші рет алынған қан сарысуындағы өзгеріс (Рөзг) мына формула бойынша анықталды:
[ ]
бұндағы ОТ - қан сарысуын алу реттік нөмірі.
Қызамық вирусына қарсы IgG, IgМ антиденелердің мөлшерін (концентрациясын) мына формуламен анықтадық:
[ ]
бұндағы: С-реакцияда қолданылған IgG не IgМ сериясының К+ = МЕ\мл
(флаконда көрсетілген),
К- корреляция коэффициенті (нұсқамада келтірілген).
Зерттелуге тиіс қанды әйелдің қар венасынан (шынтақ буыны) бір рет қолданылатын шприц арқылы 3-5 мл көлемінде алынды. Қаннан сарысу алу, өңдеу, зерттеу барысы тест-жүйе [ ] және жұқпалы ауруларды клиника-лабораториялық анықтау [ ] талаптарына сай жүргізілді.
ПЦР (Полимераздық тізбекті реакция)
Соңғы 30 - 40 жыл турасында медициналық практикада ПЦР әдісі кеңінен қолданыла бастады. ПЦР-дың берері әлі толық анықталмаса да эпидемиологиялық диагностикада маңызы өте зор. Ең бастысы осы әдіспен тез арада этиологиялық, яғни ең басты диагнозды анықтауға қол жеткізеді.
ПЦР-дың басқа диагностикалық реакциялармен салыстырғанда артықшылығы жеткілікті:
- кез келген биологиялық материалды зерттеуге болады,
- ауру қоздырғышын өте ерте - инкубациялық кезеңде де анықтауға мүмкіндік береді,
- созылмалы және реинфекциялар ажыратылады,
- көп жағдайда клиникалық белгілері атипті не жасырын өтетін инфекциялар мен вирус тасымалдаушылықты да ашып бере алады, т.б.
Қызамық инфекциясының манифестілік түріне қарағанда атиптік және симптомсыз формаларының анағұрлым басым екені белгілі. Ал, қызамықтың эпидемиясы кезіндегі оның реинфекциясын анықтауға иммунологиялық (серологиялық) реакциялардың мүмкіндігі жетпейді. Осындай жағдайлар бізді ПЦР-ға жүгінуге мәжбүрледі. Қызамық вирусы үшін ПЦР-дың негізгі сатылары:
- вирусспецификалық кері транскриптазаны алу,
- оны ажыратылған ДНК тінімен қосып, комплементарлық ДНК копияларын алу (30 - дан аса цикл жүргізіледі),
- зерттелетін материалға қосып, амплификаторда ПЦР продуктын шығару және оны дәл анықтау (детекциялау),
- Т. Шакировтың диагностикалық лабораториясында (PCR LabServise) жүкті не босанған қызамыққа күдікті әйелдердің қан плазмасын зерттедік.
2.4. Зерттелген материалдар мен қолданылған әдістер көлемі
Қызамық инфекциясымен адам, сөзсіз жас кезінде, яғни балалық шағында
ауырып үлгереді. Ал, біздің зерттеулеріміз қызамық жұқпасына қатысты екі бірдей, эпидемиологиялық тұрғыдан ең аз көңіл бөлінетін күрделі обьектілер:
ана мен құрсақтағы ұрық (бала) болғандықтан әлбеттегі эпидемиологиялық әдістермен қатар, соңғы кезде кеңінен тарала бастаған соңғы әдістерді де (ИФА,ПЦР) қолдандық. Олардың көлемі жөніндегі мағлұмат 1 - кестеде беріліп отыр.
1 - кесте
Материалдар мен әдістер көлемі
Материалдар, әдістер
Мерзімі, көлемі
1. Алматы қаласы мен ҚР - да қалыптасқан қыза-
мықпен жалпы сырқаттылықтың эпидемиология-
лық көрсеткіштері Республикалық, Алматы қала-
лық, Алматы аудандық СЭС - терде жинақталған
ресми деректер және өзіміз жинаған эпиданам -
нездер бойынша талданды.
2. Бала туу жасындағы жүкті әйелдер мен жаңа
туылған нәрестелерден вена, жатыр, кіндік қан-
дары алынып, олар қызамыққа цитомегаловирус-
қа, листериозға, токсоплазмозға, ИФА әдісімен
JgM және JgG қарсы денелері анықталды.
3. JgM қорытындысы бойынша күдікті деп санал-
ған жүкті әйелдер мен олардан туылған нәресте -
лердің қан плазмасы ПЦР- да қызамық вирусына
тексерілді.
4. Осы көрсетілген лабораториялық зерттеулерді
жүргізу үшін 415 жүкті әйелден қан жиналды,
олардан сарысу бөлінді. Тәжірибелік топта 215,
бақылау тобында 200 әйел болды.
5. Барлық жиналған материалдар толықтай статис-
тикалық талдаудан өткізілді.
1980 - 2007 жылдар ресми құжаттар - 120,
өзіміз жинаған эпид -
анамнез - 422.
ИФА - да қызамық JgM, JgG анықтау үшін 726, ал қалған қоздырғыштар үшін 32 реакция қойылды.
ПЦР - да 14 әйел мен нәресте.
2005 - 2007 жылдар
2005 - 2008 жылдар статистиканың 8 - ден астам әдісі пайдаланылды.
Қызамық инфекциясына Алматы қаласына тән кейбір
эпидемиологиялық ерекшеліктері
Көп уақытқа дейін қызамық инфекциясының көптеген клиникалық көріністері әртекті бөртпелер арқылы білінетіндіктен басқа инфекциялардан бөлінбей бірге қаралып келді. Мысал ретінде, қызамық бірқатар медициналық ғылыми және практикалық медициналық басылымдарда коревая краснуха деп аталып келді. Келтірілген атау, әрине, шындыққа жараспайды, аздаған клиникалық көріністерінде ұқсастық болғанмен қызамық- бір басқа, қызылша - бір басқа. Әр қайсысының өз қоздырғышы, бөлек патогенезі, біріктіруге не қосуға келмейтін дербес эпидемиологиясы бар.
Қызамық инфекциясының қоздырғышы вирус екенін 1938ж алғашқы дәлелдеген Hiro мен Tasaka ( ) болғанымен көп уақытқа дейін оны таза дақылда бөліп алу (1962ж) мүмкін болмады. 1965ж АҚШ-та басталған эпидемиядан кейін ғана қызамық инфекциясына қажетті көңіл бөліне бастады. Дегенмен Қазақстанда қызамықты дербес ауру ретінде міндетті түрде ресми тіркеу туралы бұйрық тек 1979ж ғана шықты, яғни статистикалық деректер 1980 жылдан бастап пайда болды. Осы моменттен өткен 28 жыл ішінде біз талдағалы отырған Алматы қаласы мен Қазақстан Республикасындағы қызамықтың эпидемия барысы синхронды емес 4 кезеңге бөлуге болады.
I - кесте
Қызамық эпидемия барысы кезеңдері
Кезең
Қазақстан Республикасы
Алматы
жылдар
сырқаттылық %.00
жылдар
сырқаттылық
%.00
I
II
III
IV
1980-1990
1991-2000
2001-2004
2005-2007
146,8
76,2
156,2
16,7
1980-1989
1990-1999
2000-2007
2005-2007
246,0
100,2
192,6
60,5
1- кестеде келтірілген кезеңдердің эпидемиологиялық ерекшеліктерін, атап айтқанда, қызамықпен сырқаттанушылықтың жылдық қарқындарына (серпініне) және медициналық - әлеуметтік көмектің көлемі мен сапасына орай берілді. Сырқаттылық деңгейі 100 мың адамға шаққандағы орташа интенсивті көрсеткішімен бейнеленді. 2005 жылға дейін қызамыққа тән эпидемиялық процесс өз бетімен, табиғи жағдайда дамығанын ескерсек, салыстырылып отырған екі аумақта қалыптасқан үрдістің айырмашылығын айқын көреміз:
ҚР-да Алматыда
I - кезең 1 : 1,67
II - кезең 1 : 1,31
III - кезең 1 : 1,23 ___________________________________ ________
1 : 1,40
Қызамықпен сырқаттылықтың таралу серпіні барлық 3-кезеңде, әлеуметтік жағдайдың өзгерістеріне қарамастан, табиғи жағдайда Алматы қаласында басым екені айқын - орта есеппен вирустың беріліс механизмі 1,4 есе тезірек асып отырған.
Қызамықты тіркеу эпидемия барысының табиғи жағдайда (таралуына жасанды тосқауылсыз) өткенімен, оның таралу қарқынында едәуір айырмашылықтар байқалмай қалған жоқ. Эпидемиялық процесс серпіні, құбылмасы республика көлемінде біркелкі баяу дамыды: 100 мың адамға шаққанда ең үлкен көрсеткіш - 219,4 1986 жылы, ал ең кіші көрсеткіш - 50,2 1995 жылы байқалды. Алматыда қызамық таралымының жылдық амплитудалары кең және жоғары диапазонда өтіп жатты: ең үлкен сырқаттылық көрсеткіші - 423,5 1986 жылы, ал ең кіші көрсеткіш - 28,2 1993 жылы тіркелді. Жоғарыда көрсетілген ең шеткі жылдық көрсеткіштердің алдағы эпидемиологиялық талдауға кері әсерін тигізбеуі үшін қатардан шығарылуға жататын өрескел, ырғушы (выскакивающие) шамаларына әдейі статистикалық талдау жүргіздік. Бұл талдау біз ұсынған эпидемиологиялық кезеңдерге орай жасалды. Әр кезеңнің шеткі көрсеткіштерінің динамикалық қатардан шығарылуын анықтау үшін:
(υ - М) δ·f
теңсіздігі пайдаланылды [ ].
V - шеткі көрсеткіш.
М- кезеңдік арифметикалық орта көрсеткіш. δ- орта квадраттық ауытқу.
F- кестелік дайын шама.
Нәтижесінде амплитудалық толқымалары ірі Алматы қаласы бойынша:
кезең υ - М δ·f
I 197,2 250,6
II 87,1 144,2
III 60,2 243,0
барлық кезеңдерде сырқаттылықтың жылдық көрсеткіші динамикалық қатарда қалдырылды. Сырқаттылық көрсеткіштерінің айырмасы бәсең ҚР-да бұл орайда арнайы талдаудың қажеттілігі боған жоқ.
1- сурет
1-суретте Алматы қаласындағы қызамықпен сырқаттылық республика көлеміндегі сырқаттылықпен салыстырмалы түрде берілген. Эпидемиологиялық әр кезеңнің 100 мың адамға шаққандағы орта сырқаттылық көрсеткіші сенім шектерімен қоса келтірілген. Сенім шектерінің мәндеріне жүгінсек Алматы қаласына тән кезеңдер арасындағы айқын айырмашылық тек I және II, II - III кезеңдер арасында ғана бар. Келтірілген сырқаттылық қатынастары Қазақстанда да орын алып тұр. Яғни, табиғи жағдай кезеңдеріндегі Алматы мен республика көлеміндегі қызамыққа тән эпидемиялық процесс бағыттас. Бұл айтылғандар бір аумаққа (Алматыға не ҚР-на) тиіс болса, әр аумақтағы кезеңдер арасындағы қатынас өзгешелеу. II - III кезеңдерде эпидемия барысы екі аумақта да ұқсас түрде өтті деуге болады. I - кезең үшін жағдай басқаша ҚР-дағы сенім шектері Алматы қаласыныкімен тегіс жұтылған. Бұл Алматы қаласындағы қызамық таралымы инфекция үшін өте қолайлы жағдайда өтті деген сөз. I кезеңдегі Алматы қаласындағы сенім шегі ҚР-дағыдан 2,25 есе артық. Дегенмен екі аумақта да 2005 жылға дейінгі қызамықпен сырқаттылықтың орта көрсеткіштері арасында айтарлықтай айырмашылық жоқ (I - III кезең Алматы: I - III кезең ҚР). Біз талдап отырған кезеңдердің сырқаттылықтың жылдық деңгейлері бойынша ұқсастығы болғанымен мерзімі (жыл саны) бойынша шамалы айырмашылығы бар:
Алматыда ҚР-да
I - кезең 1980 -1989 1980 -1990ж
II - кезең 1990 -1995 1991 - 2000ж
III - кезең 1996 - 2004 2001 - 2004ж
IV - кезең 2005 - 2007 2005 - 2007ж
Осы фактордың эпидемия процесіне әсерін аластату мақсатымен табиғи дәуірге кіретін алғашқы 3 кезеңді (1980-2004ж) өзара салыстыруды жөн санадық. Екі аумақта да жыл саны бірдей - 25 жылдан.
Қызамықпен орта сырқаттылық %000
Алматыда - 180,9 +- 20,4
Қазақстанда - 132,1 +- 10,0
Екі орта сырқаттылықтың t айырмасы = 2,15 (0,05 p 0,01), яғни қызамықтың таралуы екі аумақта сөзсіз бірдей емес.
Қызамық инфекциясы эпидемия барысының IV - кезеңі ерекше - табиғи жағдайдағыдай ауру емін - еркін тарауға мүмкіндігі болмай қалды. ҚР Денсаулық сақтау министірлігі бекіткен Қызылшаны аластау (элиминация), қызамықпен сырқаттылықты азайту және туыла біткен қызамық синдромынан сақтау жөніндегі Біріктірілген Бағдарлама (2002 - 2010 жылдарға арналған) бойынша Республикада қызамыққа қарсы екі бөлімді Ұлттық Егу Науқаны (ҰЕН) ұйымдастырылды. Оның екі апталық алғашқы туры 2005 жылдың ақпан-наурыз айларында қос вакцинамен (қызылша +қызамық) жүргізілді. Екінші туры сол жылдың қыркүйек - қазан айларында жалаң қызамық вакцинасымен іске асырылды. Егу науқанында қолданыста болған вакциналар түрі Индия Республикасында жасалған және Қазақстан Республикасында ресми тіркелген.
Алғашқы турда қос вакцинамен 15-25 жастағы жасөспірімдер мен жастар, ал екінші турда 26-40 жас арасындағы әйелдер тек қызамық вакцинасымен егілді.
Егу науқандары өте қысқа мерзімдерде өткізілгендіктен бұрын егу жұмысымен тікелей шұғылданбаған медицина қызметкерлері тартылды, егу манипуляциясының көпшілігі әдеттегіден тыс әртүрлі мекемелерде ұйымдастырылған уақытша егу кабинеттерінде атқарылды, егілуге жататын жастар мен әйелдердің 2005 жылға дейінгі егу анамнезі және екі инфекциямен ауырған - ауырмағаны мұқият ескерілмеді. Бұл факторлар Егу науқанының болашақтағы тиімділігіне сөзсіз әсер етуі тиіс. Сондықтан алдағы эпидемиологиялық талдауларда олар ескеруге міндетті.
Бір жылда өткізілген ауқымды екі егу науқанының және қызамыққа қарсы вакцинацияның тұрақты түрде жалғасуы (егу календарына кіруі) қызамық эпидемиологиясын өзгертпей қойған жоқ. IV - кезеңнің сырқаттылығына көз салсақ, Алматы қаласы үшін 2005 жылдың орыны ерекше. Вакцинациямен қамтудың жоғары қарқыны сол жылғы эпидемия барысына елеулі әсер етпеген сияқты. Бұған негізгі себеп егу компаниясының қаладағы қызамық эпидемиясы жалғасымен тұспа - тұс келуі деп шамалау қажет. Сол жылғы Республика бойынша қызамықпен сырқаттылық көрсеткіші күрт төмендеген. Соңғы аумақтағы егу науқаны қызамықтың эпидемияаралық мерзіміне сәйкес келсе керек. Тағы бір көңіл бөлерліктей жағдай - Республика көлемінде қызамық көрсеткішінің соңғы 3 жылда бірдей төменгі денгейде сақталуы эпидемия барысының бұндай ұзақ мерзімдік тұрақтылығы бұрын байқалған емес. Алматы қаласындағы вакцинация кезіндегі қызамықпен сырқаттылық көрсеткіштері оған дейінгімен салыстырғанда айқын өзгеріске ұшырады,
t айырмасы = 3,02 (р = 0,01). Республика көлемінде қызамықпен сырқаттылықтың орта көрсеткіші вакцинация компаниясының 3 жылы ішінде оған дейінгі кезеңмен салыстырғанда орасан зор қарқынмен төмендеді,
t айырмасы = 21,55, р = 0,01. Әрине, көрсеткіштер төмендеуінің абсалюттік шамасына қарап, қызамыққа қарсы вакцинация кампаниясы Алматы қаласында ҚР- мен салыстырғанда анағұрлым тиімсіз жүргізілді деуге болмайтын шығар, бірақ сырқатты тіркеу деректері соған мезгейді.
Алматы қаласы Қазақстан аумағында халық саны және әлеуметтік мәні бой -
ынша ірі обьект болғандықтан қызамықпен сырқаттылықтың көп жылдық динамикасын кезеңдерге бөлшектемей тегіс қарау өте орынды. Осы мақсатпен 2 - суретте Алматы қаласы бойынша, 3 - суретте Қазақстан Республикасы бойынша қызамықпен сырқаттылықтың көп жылдық сызықтық диаграммалары
беріліп отыр.
2- cурет
3 - сурет
Екі аумақта да вакцинацияға дейінгі (I, II, III - кезеңдер) уақыт мерзімі бірдей - 25 жылдан. Алматы диаграммасына қарап, қызамық таралу заңдылығын аңғару мүмкін емес. Сондықтан жылдық нақты көрсеткіштермен қатар теориялық көрсеткіштер де есептелді. Бұл ретте динамикалық қатар құрған жылдық көрсеткіштерді түзеу үшін ең төменгі квадраттар әдісі қолданылды [ ]. Күрделі есептеулер нәтижесінде екі аумақ үшін де қызамық эпидемия барысына тән бірінші реттік парабола формуласына сәйкес түзу сызықтың бағыттары анықталды. Салыстырылып отырған екі аумақта да түзу сызық тенденциясы бағыттас, бірақ төмендеу қарқындары (жылдамдығы) бірдей емес: ҚР - да жылына көрсеткіш 1,16 ғана кемісе, Алматыда 2,63 бірлікке азайып отырды.
Аэрозольдік механизммен берілетін инфекциялардың көпшілігіне циклділік тән екені белгілі. Осы тұрғыдан алып қарағанда (1- сурет) Алматыда қызамық инфекциясының 2 циклі анық байқалады: біріншісі - 1981 жылдан басталып, 1996 жылмен аяқталады, екіншісі - 1996 жылдың орта шенінен басталып, 2005 жылдың басымен шектеледі. 2 циклдің ұзақтығы әртүрлі: I - 15 жылды, II - 10 жылды қамтиды. Екінші циклдің қысқаруына жаппай егу кампаниясының айтарлықтай әсері болса керек.
Қазақстанда эпидемия барысының бірінші циклі жай басталып (1984ж), ұзаққа созылды - аяқталуы 2000 жылға тура келді (2- сурет). Жалпы ұзақтығы 16 жылды қамтиды. Бұл факт ҚР - да Алматымен салыстырғанда қызамық эпидемия барысының өте баяу іске асырылатынын растайды. Қызамық инфекциясының таралуына әлеуетті тосқауыл болатындай шара - Ұлттық Егу кампаниясы 2005 жылдың ақпан айында басталғандықтан, бұл жыл да түгелдей иммунизация кезеңіне кіргізілді. Алматы қаласы біреу болғанмен 6 ауданнан тұратыны белгілі, ал әр ауданның басқасын былай қойғанда, географиялық - климаттың айырмашылықтары бар. Оның үстіне біздің негізгі зерттеулеріміз бір ауданда тұратын жүкті әйелдер болмағандықтан, қызамық эпидемия барысын аудан аралық салыстыруды жөн санадық. 4,5 - суреттерде иммунизация жүргізілген 3 жыл және оған дейінгі 3 жылға әр ауданға тән қызамықпен сырқаттылықтың түзу сызықтық тенденциялары Алматы қаласы фонында берілген.
4 - сурет
5 - сурет
Бұл тенденция сызықтары суреттерінен мынандай қорытындылыр туындайды:
- Алматы қаласы сияқты оның барлық аудандарында да қызамықпен сырқаттылық тенденциялары төмен қарай бағытталған;
- Үш ауданда (Алмалы, Әуезов, Бостандық) қызамық инфекциясының басталу және аяқталу (2007 жыл соңына) екпінінде Алматы қаласынікімен айырмасы жоқ;
- Жетісу ауданында қызамықтың таралу жылдамдығы өте күшті қарқынмен төмендеуде;
- Медеу ауданындағы қызамыққа тән қалыптасқан эпидемиялық жағдай мәз емес. Сырқаттылық көрсеткішінің басталуы да (2002ж) аяқталуы да (2007ж) әлі де әлдеқайда жалпы қаланыкінен жоғары.
Медеу ауданы - Алматы қаласы t - айырмасы = 14,13
- Түрксіб ауданында да тұрақтылық деңгейге әзірге қол жете қойған жоқ. Түрксіб ауданы - Алматы қаласы t - айырмасы = 10,02. Сонымен, соңғы екі ауданда да қызамықпен сырқаттылықтың төмендеу жылдамдығы Алматы қаласымен салыстырғанда айқын аз (t - айырмалары 3,0 анағұрлым жоғары).
6 - сурет
Келесі кезекте әр аудан және Алматы қаласы өз ішінде иммунизацияға дейінгі және одан кейінгі кезеңдерде сырқаттылық деңгейі бойынша салыстырылды.
(6 - сурет). Сырқаттылық деңгейлері айырмашылығы көрнектірек болуы үшін аудан бойынша әр кезеңге сенім шектері есептелді. Нәтижесінде Алматы қаласы мен 5 ауданда сенім шектері ешбір қиылыспады, тек Медеу ауданы бойынша ғана иммунизацияға дейінгі кезеңнің төменгі сенім шегі, иммунизация кезіндегі жоғарғы сенім шегімен аз мөлшерде ( 30%) қиылысты. Сонымен, бұл ауданда да сырқаттылықтың төмендеуіне иммунизацияға байланысты деуге болады.
Аэрозольдік беріліс механизмнің жеңіл іске асырылуы маусымға байланысты сырқаттылық деңгейінің тез көтерілуіне өз ықпалын тигізбей қоймайды. Сондықтан маусымдық көтерілудің басталуына жіті эпидемиологиялық қадағалау өте қажет. Осы себепті көптеген жұқпаларда сырқаттылық жыл ішіндегі айлық динамикасын талдауда оның абсалюттік мәні пайдаланылады. Алматы қаласында қызамыққа қарсы вакцинация кампаниясын жүргізудің әртүрлі схемасын енгізу 2005ж ақпан-март және қыркүйек - сентябрь айларында іске асырылды. Яғни, аталған жылы қызамықтың бұрыннан келе жатқан эпидемиялық барысына жаңа шара - иммунизация қосылып, оның барысын түбегейліге жақын өзгертті. Осы себепті 2005 жылды шекаралық жыл деп санап, бөлек қарастырдық. Ал, иммунизациядан кейінгі өткен екі жылды (2006 - 2007жж) оған дейінгі ұзақтық мерзімнің бірдей болуын көздеп, 2003-2004 жылдармен салыстыру қажет болды. 7- суретте 2005 жылдың бір айлық, оған дейінгі және кейінгі екі жылдың айлық арифметикалық орта сырқаттылықтың абсалюттік деңгейлері келтірілген. Осы графиктерден біз қолданған үш эпидемиологиялық талдау мерзімдерінің дұрыстығына көз жеткізудің еш қиындығы жоқ. Шекаралық 2005ж графикте де аралық позицияда қаңтарда болған бұрқетпе әдеттегідей күшеюдің орнына ақпанның екінші жартысында (иммунизацияның басталуы) азая бастады, одан әрі қарай тамыз айына дейін төмендей берді. Қыркүйек - қазан айларында сәл белсенділік байқалғанмен сырқаттылықтың төмендеу бағыты жалғаса берді.
Иммунизацияға дейінгі мерзімдегі сырқаттылықтың айлық динамикасы (қара сынық сызық) мүлде өзгеше:
7-сурет
- қаңтарда басталған сырқаттылық деңгейінің өрлеуі сол шамаға тек шілдеде оралды (ұзақтығы 7 ай),
- қазан, қараша айларында сырқаттылық деңгейінің өсуі қайта басталды, яғни жылдық динамикада өрлеудің екі толқыны болды, екіншісі қысқа мерзімдік,
- иммунизацияға дейінгі кезеңнің әрбір айында (12 ай) сырқаттылық деңгей иммунизация барысындағы әрбір айдан айқын жоғары болды.
Сөз жоқ, қызамықпен сырқаттылық деңгейіне иммунизация әсері айтарлықтай:
- жүргізілген иммунизацияның тиімділік индексі оған дейінгі мерзіммен салыстырғанда 8,1 есеге тең,
- иммунизацияның алғашқы екі жылында (2006-2007жж) иммунизацияға дейінгі қызамыққа тән эпидемия барысының айлық динамикасының екі толқынды көтерілуі өзгерген жоқ, тек қайталануы өте төмен деңгейде өтуде.
Эпидемиялық процестің осылайша қайталануы:
- әлі де болса Алматы қаласы тұрғындары арасында қызамыққа қарсы иммунитет түзбеген топтың көлемді екенін,
- қызамық вирусының қала халқы арасында дамылсыз циркуляцияда жүргендігін көрсетеді:
Халықты иммунизациямен қамту көлемі және сапасы осы күйінде сақтала берсе, көп ұзамай эпидемия барысы белсендігінің күшеюіне куә боламыз.
2005ж басталған Ұлттық егу кампаниясы қызамық инфекциясымен сырқаттылықты күрт азайту мақсатын көздеген болатын. Одан бері көп уақыт өте қойған жоқ, бірақ бірінші кезеңнің өзінде - ақ көзделген мақсатқа қол жеткізілді деп айтуға әбден болады: 2006-2007 жылдардағы сырқаттылықтың орта көрсеткіші иммунизация алдындағы 2003-2004 жылдармен салыстырғанда 9,2 есеге төмендеді. Иммунизация әсерінің тағы бір бұлтартпас айғағы сырқаттылық деңгейі жылдан жылға тұрақтала бастады және баяу қарқынмен төмендеу тенденциясына бағыт алды: 100 адамға шаққанда Алматы қаласында 2006ж - 28,7 болса, 2007ж - 23,4 ке тең болды. Сырқаттылықтың бүкіл қала бойынша тұрақтануы иммунизация тиімділігінің басты көрсеткіші деп санау қажет.
Тыныс жолдары инфекцияларына тән эпидемиологиялық көрсеткіштің бірі - маусымдылық екені белгілі. Маусымдылыққа байланысты талдауды ұзақтығы бірдей екі кезеңмен салыстыруды жөн санадық: 2003-2004 және 2006-2007 жылдар (8, 9 - суреттер). 8 - суреттегі диаграммада сырқаттылық 2 жылдың ортақ деңгейін көрсетеді және орта айлық деңгейі 4 есе кемітілген, керісінше 9 - суретте сырқаттылықтың орта айлық деңгейі 2 есе ұлғайтылған - салыстырғанда көрнектілікті қамтамасыз ету үшін. Иммунизацияға дейін сырқаттылықтың маусымға байланысты көтерілуі ақпан айының 3 - декадасынан маусым айының 1- декадасына дейін созылса (ұзақтығы 3,5 ай).
8- сурет
9- сурет
одан кейінгі 2- жылда (9- сурет) - маусымдылық көтерілуі тура қаңтардан басталып шілде айының басына дейін созылды (ұзақтығы ~ 5ай), яғни иммунизация маусымдылықты ұзартты. Бұл, құбылыс, әрине, иммунизация әсерінен қызамық эпидемия барысының анық баяулануымен түсіндіруге болады.
8,9 - суреттерге көз жүгіртсек қызамық эпидемия барысында маусымдылық факторының үлесі басым сияқты.
Келесі кезекте Алматы қаласы бойынша қызамық эпидемия барысының өзіне тән үлесін басқа факторлардан айыру мақсатымен қызамықтың жыл бойынғы сырқаттылығы (круглогодичная заболеваемость) есептелді. Иммунизацидан кейінгі екі жылда бұл көрсеткіш 0,95 тең болып шықты.
(Δ = tm = 0,48). Қызамықпен сырқаттылықтың жыл бойынғы үлес салмағы 51%
тең, яғни басқа факторлармен қарайлас.
10 - сурет
Ағымдағы түсінік бойынша қандай да болмасын инфекциямен сырқаттанушылық пен оған қарсы халық арасында қалыптасқан иммунитетке тікелей байланысты деп есептеледі. Бұл ұйғарым иммунизация әдісімен реттелетін инфекциялар үшін аксиома ретінде қабылданған. Жалпы және спецификалық иммунитет деңгейіне келсек, әр адамның өзінде оның физиологиялық (т.б) жағдайына байланысты жоғарылап не төмендеп тұрады.
Осыған байланысты Алматы қаласындағы қызамықпен жалпы сырқаттылық -
тың фонында қызамық вирусына қарсы қалыптасқан жүкті әйелдер қанындағы
JgG деңгейі салыстырылды (11- сурет). 11 а) - графигінде жыл бойғы айларды тегіс қамтуға мүмкіншілік болмады, сондықтан график тұтас болмай үздік - үздік түрінде берілді. Графиктердегі (а,б) ортақ көрсеткіш - айлық мерзім, салыстыру уақыты да бірдей: 2006, 2007 жылдар. Осыған байланысты графиктердегі әрбір айдың көрсеткіші - екі жылдағы сол айға тән орта көрсеткіш. Орта айлық сырқаттылық көрсеткіштері 100000 адамға, ал жүкті әйелдер қан сарысуындағы JgG мөлшері 1мл есептелінді. Біз салыстырғалы отырған бұл екі көрсеткіштің тегі, материалдық базасы бір - біріне ұқсамайды.
Сондықтан бұлардың арасындағы ара қатынасын ашу үшін статистикалық талдаудың ең бір қуатты түрі - корреляциялық талдауға жүгінуге тура келді.
11 - сурет
Корреляция коэффициентін (r) eceптеу үшін JgG динамикалық қатарындағы
4 айға (графикте үздік айлар) зерттелген 8 айдың орта арифметикалық деңгейі
берілді. Бұл ұйғарым r - ды есептеуге қажет толыққанды (12 пар ай) екі динамикалық қатарды құруға мүмкіндік берді және JgG деңгейінің өзгерісіне қайшы келмейді. Шындығында бала туу жасындағы әйелдерде қызамыққа қарсы антиденелер олардың бала кезінде пайда болған деңгейі тұрақты күйінде сақталады. JgG деңгейі 9 - кесте бойынша, ал сырқаттылық деңгейі қалалық СЭС - де тіркелген деректер бойынша алынды. Корреляция коэффициенті:
]
[
формуласына сай есептелді.
Формуладағы dx, біздегі қызамықпен сырқаттылықтың орта айлық көрсеткішінен ай сайынғы, ал dу - JgG әр айдың орта айлық деңгейден ауытқуы
Сонымен
Л.С.Каминский (1964) ұсынған корреляция коэффициентінің межелік мәндері келтірілген кесте бойынша салыстырылып отырған екі динамикалық қатардың арасындағы r 0,55 жоғары болуы тиіс. Біздегі r = 0,27 сенімділікті көрсететін мөлшерден әлдеқайда төмен, яғни қызамықпен жалпы сырқаттылықпен оған қарсы қалыптасқан иммунитет (JgG) арасындағы байланыс оң бағытта, бірақ тым әлсіз. Мысалы: ақпан айында тіркелген сырқаттылықтың орта деңгейден өсуіне JgG - нің орта деңгейден төмен болуы сай келіп тұр (11 - сурет).
Сырқаттылық төмендеуі мамырда басталғанмен JgG деңгейі орта мөлшерден жоғары күйінде қалуда. Қорыта айтсақ сырқаттылық - қызамыққа тән эпидемиялық процесс тез өзгереді, ал жүкті әйелдерде қалыптасқан ұжымдық иммунитет баяу, эпидемиялық процесс пен салыстырғанда 1 ай шамасында кешігіп барып өзгереді. Бұл айтылғанды 11 а) графиктегі сызықты 1 айға сол жаққа ығыстырып анығырақ байқауға болады.
Жүкті әйелдердің жалпы иммунологиялық статусы
Біздің зерттеулеріміздің басталуы Алматы қаласында қалыптаса бастаған қызамық эпидемиологиясының қауырт кезеңіне тұстас келді. 2005ж қалада өткізілген Ұлттық егу кампаниясының бірінші кезеңі ақпан - наурыз айларында басталып, екінші кезеңі қыркүйек - қазан айларында тамамдалғаны белгілі. Акушерлік анамнезінде айтарлықтай ауыртпалықтары бар жүкті әйелдердің жалпы иммунологиялық статусын анықтау мақсатымен қан сарысуын жинауға ҰЕК екі кезеңі арасында, яғни 2005 жылдың маусым айында кірісіп, аяқталуы 2007 жылдың қазан айына дейін созылды. Эпидемиологиялық тұрғыдан маңызды болған жағдайларда, әйелдерден не олардан туылған нәрестелерден сарысумен қатар қанның өзі де лабораториялық тексеруге алынды. Жиналған материалдар қала аумағына репрезантативті болуы үшін қала аудандары тегіс қамтылды:
аудандар зерттелген материалдың
тіркелген саны
Алмалы - 24,81,382
Әуезов - 2,225,259
Бостандық - 23,83,114
Жетісу - 147,223
Медеу - 197,416
Түрксіб - 119,129
Алматы қаласында қарқынды жүргізілген ҰЕК - сы және оған жалғасқан басқа
да иммунологиялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz