Құйылып алынған бұйымдардағы көлемдік шөгу ақауларының түзілу механизмі

1. Құйылып алынған бұйымдардағы көлемдік шөгу ақауларының түзілу механизмі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
2. Пайдаланылған әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6

Реалды құймаларда сұйық күйдегі және қатаю кезіндегі көлемдік шөгудің жүруі, оларда шоғырлану облысына қарай шөгу раковиналары немесе кеуектілігі деп аталатын қуыстардың көлемдік шөгу ақауларының түзілу нәтижесі болып табылады.
Құйылып алынған бұйымдардың ішінде шөгу қуыстарының пайда болу себептері мынадай:
- қалыпқа құйылған металл көлемінің өзгеруі сыртқа жылу бөлу жағдайла- рында жүреді, осының салдарынан құйманың сырқы бетінде қабыршақ түзіліп, қатып үлгермеген сұйық металл көлемінде ретсіздіктердің болуы;
- көптеген қорытпалардың сұйық күйдегі және қатаю кезіндегі шөгуі қатты күйдегі шөгу шамасынан артық болғандықтан, осы айырым шөгу ракови- налары немесе кеуектері деп аталатын шоғырланған немесе таралған қуыстар түрінде байқалады. Шөгу раковиналары деп құйма металының сұйық күйден қатаюы және суынуы кезінде шөгу нәтижесінде түзілген бір қуыс немесе шоғыр-ланған қуыстар тобын айтады
Құйма неғұрлым ірі және қалыңдығы үлкен болса, соғұрлым, үлкен өлшемді шөгу раковиналары қалыптасады, сол сияқты, шөгу кеуектілігі зонасы созылған болады.
Гравитациялық күштер алаңында шөгу қуыстарының және шөгу раковиналарының қалыптасуымен байланысты қатайған құйманың ішінде сұйық металдың араласу үрдісін қоректендіру деп атайды. Шөгу раковина-ларының бөлек қуыстарын бөлетін және оны жоғарыдан жабатын металл қабаттарын көпір деп атайды. Шөгу раковинасы орналасатын құйма бөлігі көпірмен бірге шөгу раковинасы облысы деп аталады. Жоғары бөлігінен шөгу раковинасын жабатын көпір бар болған кезде оны жабық деп, ал ол болмаған кезде ашық деп атайды. Құйманың қатаюы кезінде оның кезкел-ген бір бөлігі оқшауланады да, онда оқшауланған бассейн түзіліп, өздігінен екінші реттік шөгу раковинасы түзіледі.
Шөгу кеуектілігі деп құйманың қалыптасуы кезеңінде қоректендіру көзінен оқшаулайтын металдың кішкене көлемдерінде шөгу нәтижесінде түзілетін ұсақ қуыстардың жинақталуын айтады.
Кеуектердің қалыптасуы микроқұрылымдық деңгейде жүреді және сұйық металды қатаю облысында қатты кристалдар мен сұйық металмен фильтрациялаумен байланысты.
Шөгу кеуектері мынадай түрлерге бөлінеді:
1) осьтік, қабырғалардың және құйманың созылған элементтерінің осьтік облысқа бағдарлануы;
2) жергілікті немесе зоналық қабырғалар қалыңдауымен байланысқан орындарында, сол сияқты металдың қызу зоналары мен құйғыштар-ды салған орындарда кездеседі;
3) таралған немесе осьтен тыс, құйманың барлық қабырғасы қимасымен немесе оның біраз бөлігінде салыстырмалы түрде бір келкі таралуы.
Қалыңдаған және жергілікті қыздырылған зоналарда кеуектіліктің өрбуі сұйық металдың оқшауланған бассейнінің өлшемдеріне тәуелді бо-лады. Егер олардың өлшемдері үлкен шамада болса, шөгу қуыстары раковина болып табылады.
Әрбір кеуек дендриттердің бір келкі емес өсуі нәтижесінде локальдік орын ауыстырулар зонасынан оқшауланған сұйық металдың микроскопия-лық көлемінің қатаюы кезінде шөгу нәтижесінде түзіледі.
Шөгу раковинасы мен осьтік кеуектілік балқыманы үздіксіз өспейтін қозғалмайтын қатты фаза ішіне түсірумен түзіледі. Алмасу зонасы қорек-тену шекарасымен екі бөлікке бөлінетіні белгілі, оның біреуінде шөгу сұйық фазаның араласуымен теңеседі, екіншісінде – кеуектің түзілуімен, оның көлемдік сипаты кристалдану аралығының еніне тәуелді болады.
Температуралар аралықтарында кристалданатын қорытпада шөгу раковинасының қалыптасу облысының түзілуі құйма толығымен қатайған-ға дейін жүреді. Шөгу раковинасы облысының беті деп сұйық металдың шағылысу нүктелерінің қиылысуы мен құюды тоқтатқаннан бастап осы шекарамен құйма осіне жеткенге дейін металдың ағу шектері күйлерінің
Құйма осінде қатаю облысының қатты-сұйық бөлігін-де жататын ағын шекараларына жеткен кезде осы шекара мен солидус шекарасында жататын сұйық болады. Нәтижесінде шөгу раковинасы облысы сәл иілген бетті пішінге ие болады. Шөгу раковинасы негізінің алаңы диаметрінің берілген қорытпа үшін құйма диаметріне қатынасы тұрақты шама болып табылады.
Тұрақты температурада кристалданатын қорытпаларда осы алаң ауданы нөлге тең, ондағы шөгу раковинасы облысының пішіні конус немесе пирамида тәрізді болады.

1. Л.С. Кипнис, Ж.Н. Атамбаев, Т.Ж. Жукебаева, Ж.У. Буканов. Құйманың қалыптасу теориясы. Дәрістер жинағы Қарағанды 2014