Тəрбие əдiстерi мен тəсiлдерi

Жоспар
Кіріспе

1. Тəрбие əдiстерi мен тəсiлдерi жөнiнде түсiнiк

2. Тəрбие əдiстерiн таңдау

3. Тəрбие əдiстерiнiң жiктелуi

4. Iс.əрекет ұйымдастыру əдiстерi

5. Ынталандыру əдiстерi

Тəрбие əдiсi (гректiң ''методос'' – жол деген сөз) – бұл мектеп тəжiрибесiнде тəрбиеге
қойылған мақсаттарға қол жеткiзу үшiн пайдаланылатын жол, тəсiлдер – тəрбиелеу саласына,
еркiне, сезiмiне, iс-əрекетiне əсер ету шаралары.
Тəрбиелеу мақсаттарына əртүрлi жолдармен жетуге болады. Тəрбиешi тəрбиеленушiмен,
олардың күш-қуатына, мүмкiндiктерiне, ынталарына сүйене отырып, iстеген жұмысында қанша
жол тапса, сонша тəрбие мақсатына жету тəсiлi ашылады. Əрине, кейбiр жолдар басқасына
қарағанда мақсатқа тезiрек жеткiзедi. Тəрбиешiнiң алдында тəрбиеге сай келетiн, көзделген
жетiстiкке тез апаратын жəне аз күш жұмсайтын жаңа, қолданылмаған жол табу мiндетi тұрады.
Құрастыру, таңдау жəне тəрбие əдiстерiн дұрыс пайдалану – кəсiптiк педагогиканың асқар шыңы
болып есептеледi.
Алайда, тəрбиенiң жаңа əдiсiн жасауға көрiнген тəрбиешiнiң күшi келе бермейтiнi белгiлi.
Əдiстердi жоғары деңгейге көтеру үнемi алға тартылатын мiндет. Тəрбие процесiнiң жағдайына
тура келетiндей, тəрбиешi өз күшi мен мүмкiндiгiне қарай жалпы əдiстер мен толықтырулар енгiзе
отырып, өз мiндеттерiн шеше алады.
Тəрбие тəсiлi - жалпы əдiстiң бөлiгi, жеке дара əрекет (əсер ету), нақты iс. Тəсiлдер – бұл
тəрбиешiнiң қойылған мақсатқа тез жету үшiн тəрбиеленушiмен бiрге салатын соқпақ жолы деуге
болады. Егер оны басқа тəрбиешiлер де пайдалана бастаса, бiртiндеп ол соқпақ үлкен жолға -
əдiске айналады. Тəрбие əдiстерi мен тəсiлдерiн тану, оларды дұрыс қолдану - бұл педагогикалық
шеберлiк деңгейiнiң маңызды сипаттамасын бiлдiредi. Демек, тəрбие əдiстерi мен тəсiлдерi тығыз
байланысты.
Тəрбие құрал-жабдығы кең түсiнiктi қамтиды.Тəсiл- деп жеке əсер етудi түсiнсек, құрал
түсiнiгi сол тəсiлдердiң бiрлiгiн бiлдiредi. Құрал-жабдық - бұл қолданымдағы тəсiл емес, бiрақ əлi
əдiстiкке жете қоймаған шара. Мысалы, еңбек - тəрбие құралы, бiрақ еңбектi бағалау, көрсету,
қателiгiн анықтау - бұл ондағы тəсiлдер. Сөз (кең түсiнiктегi) - тəрбие құралы, бiрақ ескертулер,
сын айту, теңеу - бұлар тəсiлдерге жатады. Осыған байланысты кейде тəрбие əдiсi қойылған
мақсатқа жету тəсiлдерi мен құралдары жүйесi ретiнде анықталады, өйткенi əдiс құрылымында
тəсiлдер мен құралдар мiндеттi түрде бiрге қарастырылады.

2. Тəрбие əдiстерiн таңдау
Əдiстердiң жақсы, жаманы болмайды, тəрбиелеу жолын алдын-ала оның қандай жағдайда
қолданылғанын ескермей тұрып, жемiстi-жемiссiз деп жариялауға болмайды.
Əдiстердi таңдау көптеген жағдайларға байланысты. Бiрақ факторлардың саналуандығына
қарамастан əдiстердi таңдау детерминатты, яғни себептi байланыста болып келедi. Тəрбиешi
қолданған əдiстерiнiң себептерiн қанша-лықты терең түсiнсе, əдiстiң өзiндiк сипатын бiлiп,
қолдануды бiлсе, соншалықты əдiстiң өнiмдiсiн, тəрбиелеу жолының дұрысын таңдағаны.
Тəжiрибеде үнемi тұратын мiндет - əдiстiң бiреуiн ғана қолданбай, тиiмдiсiн, нəтижелi
болатынын таңдау. Тиiмдi деп - қойылған мақсатқа көп күш-қуат жұмсамай жететiн неғұрлым
пайдалы жолды айтамыз.
Кейбiр жағдайларды жете ескерген, өзiне тиiмдi педагогикалық iс-əрекеттi пайдаланған
тəрбиешi тəрбие жұмысында əрқашан жоғары жетiстiкке жетедi. Тəрбие əдiсiн таңдау - жоғары
өнер. Ал бұл өнер ғылымға сүйенедi.

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

1. Тəрбие əдiстерi мен тəсiлдерi жөнiнде түсiнiк

2. Тəрбие əдiстерiн таңдау

3. Тəрбие əдiстерiнiң жiктелуi

4. Iс-əрекет ұйымдастыру əдiстерi

5. Ынталандыру əдiстерi

Жалпы тəрбие əдiстерi

1. Тəрбие əдiстерi мен тəсiлдерi жөнiнде түсiнiк
Тəрбие əдiсi (гректiң ''методос'' – жол деген сөз) – бұл
мектеп тəжiрибесiнде тəрбиеге
қойылған мақсаттарға қол жеткiзу үшiн пайдаланылатын жол, тəсiлдер –
тəрбиелеу саласына,
еркiне, сезiмiне, iс-əрекетiне əсер ету шаралары.
Тəрбиелеу мақсаттарына əртүрлi жолдармен жетуге болады.
Тəрбиешi тəрбиеленушiмен,
олардың күш-қуатына, мүмкiндiктерiне, ынталарына сүйене отырып,
iстеген жұмысында қанша
жол тапса, сонша тəрбие мақсатына жету тəсiлi ашылады. Əрине,
кейбiр жолдар басқасына
қарағанда мақсатқа тезiрек жеткiзедi. Тəрбиешiнiң алдында тəрбиеге
сай келетiн, көзделген
жетiстiкке тез апаратын жəне аз күш жұмсайтын жаңа, қолданылмаған жол
табу мiндетi тұрады.
Құрастыру, таңдау жəне тəрбие əдiстерiн дұрыс пайдалану – кəсiптiк
педагогиканың асқар шыңы
болып есептеледi.
Алайда, тəрбиенiң жаңа əдiсiн жасауға көрiнген тəрбиешiнiң
күшi келе бермейтiнi белгiлi.
Əдiстердi жоғары деңгейге көтеру үнемi алға тартылатын мiндет.
Тəрбие процесiнiң жағдайына
тура келетiндей, тəрбиешi өз күшi мен мүмкiндiгiне қарай жалпы əдiстер мен
толықтырулар енгiзе
отырып, өз мiндеттерiн шеше алады.
Тəрбие тəсiлi - жалпы əдiстiң бөлiгi, жеке дара əрекет (əсер
ету), нақты iс. Тəсiлдер – бұл
тəрбиешiнiң қойылған мақсатқа тез жету үшiн тəрбиеленушiмен бiрге салатын
соқпақ жолы деуге
болады. Егер оны басқа тəрбиешiлер де пайдалана бастаса, бiртiндеп
ол соқпақ үлкен жолға -
əдiске айналады. Тəрбие əдiстерi мен тəсiлдерiн тану, оларды дұрыс қолдану
- бұл педагогикалық
шеберлiк деңгейiнiң маңызды сипаттамасын бiлдiредi. Демек, тəрбие əдiстерi
мен тəсiлдерi тығыз
байланысты.
Тəрбие құрал-жабдығы кең түсiнiктi қамтиды.Тəсiл- деп жеке
əсер етудi түсiнсек, құрал
түсiнiгi сол тəсiлдердiң бiрлiгiн бiлдiредi. Құрал-жабдық - бұл
қолданымдағы тəсiл емес, бiрақ əлi
əдiстiкке жете қоймаған шара. Мысалы, еңбек - тəрбие құралы, бiрақ
еңбектi бағалау, көрсету,
қателiгiн анықтау - бұл ондағы тəсiлдер. Сөз (кең түсiнiктегi) -
тəрбие құралы, бiрақ ескертулер,
сын айту, теңеу - бұлар тəсiлдерге жатады. Осыған байланысты кейде
тəрбие əдiсi қойылған
мақсатқа жету тəсiлдерi мен құралдары жүйесi ретiнде анықталады,
өйткенi əдiс құрылымында
тəсiлдер мен құралдар мiндеттi түрде бiрге қарастырылады.

2. Тəрбие əдiстерiн таңдау
Əдiстердiң жақсы, жаманы болмайды, тəрбиелеу жолын алдын-ала
оның қандай жағдайда
қолданылғанын ескермей тұрып, жемiстi-жемiссiз деп жариялауға болмайды.
Əдiстердi таңдау көптеген жағдайларға байланысты. Бiрақ
факторлардың саналуандығына
қарамастан əдiстердi таңдау детерминатты, яғни себептi байланыста
болып келедi. Тəрбиешi
қолданған əдiстерiнiң себептерiн қанша-лықты терең түсiнсе, əдiстiң
өзiндiк сипатын бiлiп,
қолдануды бiлсе, соншалықты əдiстiң өнiмдiсiн, тəрбиелеу жолының дұрысын
таңдағаны.
Тəжiрибеде үнемi тұратын мiндет - əдiстiң бiреуiн ғана
қолданбай, тиiмдiсiн, нəтижелi
болатынын таңдау. Тиiмдi деп - қойылған мақсатқа көп күш-қуат
жұмсамай жететiн неғұрлым
пайдалы жолды айтамыз.
Кейбiр жағдайларды жете ескерген, өзiне тиiмдi
педагогикалық iс-əрекеттi пайдаланған
тəрбиешi тəрбие жұмысында əрқашан жоғары жетiстiкке жетедi. Тəрбие
əдiсiн таңдау - жоғары
өнер. Ал бұл өнер ғылымға сүйенедi.
Тəрбие əдiстерiн таңдауды анықтайтын жалпы принциптердi
қарастырайық. Бiрiншi кезекте
төмендегiлер ескерiлуi қажет:
1. Тəрбие мақсаттары мен мiндеттерi. Мақсат əдiстi тек жақтап қана
қоймай, оны белгiлейдi.
Қандай мақсат болса, оған жетудiң нақты тəсiлi болуы керек.
2. Тəрбие мағынасы. Бiр мiндет бiрнеше мағынаға ие болатынын естен шығармау
қажет. Сол үшiн
əдiстi мазмұнмен емес, нақты мағынамен байланыстыру тиiмдi.
3. Тəрбиеленушiлердiң жас ерекшелiктерi. Тəрбиелену-шiлердiң жас
ерекшелiктерiне қарамай,
мiндет əртүрлi əдiстермен шешiледi. Тəрбие процесiнiң барлық
кезеңiнде белгiлi бiр сапалар
қалыптасады, бiрақ əр жеке сыныпта тəрбие əдiсi өзгерiп отыруы
тиiс. Бiрiншi сыныпқа дəл
келетiнi, үшiншi сыныптағыларға сəйкес келмейдi, ал бесiншi
сыныптағылар оны қабылдамауы
мүмкiн.
4. Ұжымның қалыптасу деңгейi. Ұжымның өзiн-өзi басқару формасының
дамуына қарай
педагогикалық əсер əдiстерi өзгерiссiз қалмайды: басқарудың ыңғайлы
(гибкость) болып келуi тəрбиешi мен тəрбиеленушiнiң бiрiгiп қызмет
етуiнiң табысты шарты ретiнде қажет.
5. Тəрбиеленушiлердiң жекелiк жəне тұлғалық ерекшелiктерi. Жалпы
əдiстер, жалпы
бағдарламалар тəрбиелiк өзара əрекеттегi тек бастама ғана. Жекелiк
жəне тұлғалық түзетулер
(корректировка) қажет. Инабатты тəрбиешi өз əдiстерiнде əр тұлғаның
өзiне тəн қабiлеттерiн
дамытуға, оның өзiндiк қасиеттерiнiң сақталуына, ''мендiк'' белгiлерiн
қалыптастыруға мүмкiндiк
беретiн əрекеттердi жасайды.
6. Тəрбиелiк жағдайлар. Мұндай жағдайларға психологиялық-
физиологиялық, санитарлы-
гигиеналық, сонымен бiрге сыныпта болатын қарым-қатынастар, яғни
ұжымның көңiл-жайы,
педагогикалық жетекшiлiктiң стилi жəне тағы басқалар жатады. Абстрактты
(дерексiз) жағдайлар
болмайды, жағдайлар əрдайым нақты келедi. Олардың үйлесуiмен
жасалатын тəрбиелiк шара-
iстер – педагогикалық ситуация деп аталады.
7. Тəрбие құралдары. Тəрбие əдiстерi тəрбие процесiнiң бөлiктерi
ретiнде көрiнедi, олар
педагогикалық құралдар бiрлiгiн құрайды. Əдiстерден басқа да тəрбие
құралдары баршылық, олар
əдiстермен тығыз байланыста, бiрге қолданылады (көрнекi құралдар,
өнер шығармалары,
бұқаралық ақпарат құралдары). Тəрбие құралдарына олармен бiрге,
əртүрлi iс-əрекет түрлерi
(ойын, оқу, еңбек), педагогикалық техника (тiл, ым, қимыл т.б.),
мұғалiм мен оқушының қалыпты
өмiрлiк iс-əрекетiн жасауға көмектесетiн құралдар жатады. Егер
аталған жабдықтар белгiлi бiр
деңгейде пайдаланылмаса, олардың маңызы еленбейдi. Алайда осы жаңа
жабдықтар əсерi
тəрбие əдiстерiн таңдауға негiзгi ықпал жасайды.
8. Педагогикалық дəреже деңгейi. Тəрбиешi өзi бiлетiн, жеке
меңгерген əдiстердi таңдайды.
Көптеген əдiстер қиын, əрi көп күш жұмсауды талап етедi: кейбiр педагогтар
бұл мəселенi айналып
өткiсi келедi. Осыдан болатын кемшiлiк - тəрбиенiң жетiмсiздiгi.
9. Тəрбие уақыты. Уақыт аз болып, мақсат ауқымды болған жағдайда ''ықпалды
əсер ету'' əдiсi
қолданылады. Бұл əдiс əсiресе қысқа мерзiмде қайта тəрбиелеу үшiн
қолданылады. Мектеп
уақытының, тұлғаның тұрақты қасиеттерiн қалыптастыруға жеткiлiктi
болатынын мойын-дайтын
бiртұтас көзқарас жоқ. Кейбiр педагогтар уақыттың жеткiлiксiздiгiн алға
тартып, ықпалды əсер ету
əдiстерiне бағытталғанды жөн көредi. Қалай болғанда да, уақыт
факторы тəрбие əдiстерiн
таңдауда жəне жобалауда маңызды рөл атқарады.
10. Күтiлетiн қорытындылар. Тəрбиешi əдiстердi таңдай отырып, оның
табысқа жеткiзетiнiне
сенiмдi болуы қажет. Бұл үшiн ол қолданылған əдiстердiң қандай қорытындыға
əкелетiнiн алдын-
ала болжай бiлуi шарт.

3. Тəрбие əдiстерiнiң жiктелуi
Əдiс құру - тəрбиелеу мiндетiне орайластырылған жауап болып
есептеледi. Педагогикалық
əдебиеттерде көптеген мақсаттарға қол жеткiзуге мүмкiндiк беретiн
əртүрлi əдiстердi табуға
болады. Əдiстер жəне олардың əртүрлi модельдерiнiң көптiгi соншалық,
керектi мақсатқа сай
келер əдiстi таңдауға сол əдiстердiң жiктелуi ғана көмектесе алады.
Əдiстердiң жiктелуi –
анықталған белгiлерге қарай құрылған əдiстер жүйесi. Жiктелудiң өзi
əдiстердiң қайсысының
жалпы жəне жалқы екенiн, нақты жəне кездейсоқ, теориялық немесе
практикалық екенiн бiлуге,
сонымен бiрге оларды дұрыс таңдауға, барынша ұтымды пайдалануға
көмектеседi. Жiктелуге
сүйене отырып, педагог тек əдiстер жүйесiн ғана танып қоймай, ол
əртүрлi əдiстер белгiлерiнiң
өзгерiсiн жақсы түсiнедi.
Кез келген əдiстiң ғылыми жiктелуi олардың жалпы
негiздерi мен белгiлерiн анықтаудан
басталады. Тəрбие əдiстерi жүйесiне орай танылатын белгiлер өте
көп. Кез келген жалпы
белгiлерден жеке-дара жiктеме жасауға болады. Қазiргi педагогикада ондаған
жiктеме белгiлi, бiрi
тəжiрибелiк мiндеттердi шешуге қажет болса, екiншiсi теориялық
мiндеттердi қарастырады.
Көптеген əдiстер жүйесiнде жiктелудiң логикалық негiзi анық емес.
Бұған тəжiрибелiк мəнi бар
жiктеулерге негiз ретiнде əдiстiң бiр емес, бiрнеше маңызды жəне жалпы
тұстарының болуы айқын
дəлел.
Тəрбие тəсiлдерi өз ерекшелiктерi бойынша былай
жiктеледi: сендiру, жаттықтыру,
мадақтау жəне жазалау, iс-əрекеттi ұйымдастыру, оқушыларды мiнез-
құлыққа ынталандыру,
түсiндiрмелi-көрнекi, үйрету, үйлесiмдiлiкке келтiру, өзiндiк тəрбие.
Тəрбиелiк əсер ету əдiстерiнiң
нəтижесi бойынша оларды екi топқа бөлуге болады:
1. Адамгершiлiк қасиеттерiн құрайтын ықпалдар: түрткiлер, қатынас,
көзқарас қалыптастыратын
түсiнiктер, жаңашыл көзқарастар, ой-пiкiрлер.
2. Қандай да бiр көзқарас ұғымдарға сəйкес əдеттер орнықтырушы ықпалдар.
Қазiргi кезде тəрбие əдiстерiнiң тиiмдi жетiлуi бiр мақсатқа,
мазмұнға негiзделген тəрбие
бағытын қолдайды. Осыған орай тəрбие əдiсiнiң үш тобын бөлуге болады: 1.
Тұлғаның ақыл-ойын қалыптастыру əдiстерi.
2. Iс-əрекеттердi ұйымдастыру жəне қоғамдық, құқықтық тəжiрибе қалыптастыру
əдiстерi.
3. Iс-əрекетке жəне мiнез-құлыққа ынталандыру əдiстерi.

4. Тұлғаның ақыл-ойын қалыптастыру əдiстерi
Көзқарас, түсiнiк, сенiмдi қалыптастыру үшiн тұлға-ның
ақыл-ойын қалыптастыру əдiстерi
қолданылады. Бұл əдiстер сенiм, қажеттi құлықтың эмоционалдық жақтарын
қалыптастыруда да
маңызды орын алады. Егер оқушылар педагогикалық əсерден тыс қалып отырса,
онда қойылған
мақсатқа жету процесi өте баяу жүредi. Терең сезiм оқушы-лардың ойы айқын,
əсерлi бейнелерге
аударылғанда ғана пайда болады. Тəрбиеленушiлердiң тəрбие iс-əрекетiне
белсендi араласу
дайындығы қалыптасқан жағдайда ғана əдiстер өз мақсатына жетедi.
Əрбiр əдiстiң өзiндiк сипаты жəне қолдау аумағы болады.
Педагогтың деңгейi жоғары
болған жағдайда бұл топтағы əдiстер жүйелi əрi басқалармен
бiрлескен түрде қолданылады.
Мазмұны мен қолданылуына қарай ана-ғұрлым қиын, сөздiк-эмоционалдық
əсер етушi əдiстерi
мынадай: əңгiмелеу, түсiндiру, этикалық кеңес, диспут жəне көрнекi
тəжiрибелiк əсер ету əдiсi,
өнеге-өрнек келтiру.
Бастауыш сыныптарда пайдаланылатын этика тақырыбындағы
əңгiме – бұл
адамгершiлiк мазмұны бар нақты деректер мен оқиғалардың эмоционалды, айқын
көрiнiсi. Сезiмге
əсер ету əңгiмелерi тəрбиеленушiлердi моралды жəйттердi бағалауға,
олардың мəнiн түсiнуге
көмектеседi. Этика тақырыбындағы əңгiме бiрнеше қызмет орындайды:
баланың бiлiм деңгейiн
көтеру, басқа адамдардың тəжiрибесiн баланың тұлғалық, адамгершiлiк
тəжiрибесiн байытуға
бағыттау.
Этикалық əңгiменi өткiзудiң жағдайлары:
1. Əңгiме оқушының əлеуметтiк деңгейiне сай келуi керек.
2. Əңгiме көрсетпе-көрнекi құралдармен бiрге жүрiлуi қажет.
3. Қоршаған ортаның эмоциялы əсерi əңгiменiң мəнi мен мазмұнына сай болуы
керек.
4. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.