Қаржы нәтижелерiн талдау
ЖОСПАР
Кiрiспе 3
1.Бөлiм. ЖШС “Игiлiк.Фининвест”.тiң
техникалық. экономикалық сипаттамасы 8
1.1. Қаржы нәтижелерiнiң теориялық аспектiлерi 8
1.2. ЖШС “Игiлiк.Фининвест” фирмасының
техникалық.экономикалық сипаттамасы 21
2.бөлiм. Қаржы нәтижелер есебiн ұйымдастыру 31
2.1. Негiзгi қызметтен түскен табыс есебi 31
2.2. Негiзгi қызмет шығындары есебi 33
2.3. Негізгі емес қызметтен түскен табыс есебi 41
3.бөлiм. Қаржы нәтижелерiн талдау 50
3.1. Нақты және салыстырмалы табыс
көрсеткiштерiн талдау 50
3.2. Қаржы нәтижелерiнiң есебiн және олардың
қолданылуын тексеру 66
Қорытынды 69
Қолданылған әдебиеттер 72
Кiрiспе 3
1.Бөлiм. ЖШС “Игiлiк.Фининвест”.тiң
техникалық. экономикалық сипаттамасы 8
1.1. Қаржы нәтижелерiнiң теориялық аспектiлерi 8
1.2. ЖШС “Игiлiк.Фининвест” фирмасының
техникалық.экономикалық сипаттамасы 21
2.бөлiм. Қаржы нәтижелер есебiн ұйымдастыру 31
2.1. Негiзгi қызметтен түскен табыс есебi 31
2.2. Негiзгi қызмет шығындары есебi 33
2.3. Негізгі емес қызметтен түскен табыс есебi 41
3.бөлiм. Қаржы нәтижелерiн талдау 50
3.1. Нақты және салыстырмалы табыс
көрсеткiштерiн талдау 50
3.2. Қаржы нәтижелерiнiң есебiн және олардың
қолданылуын тексеру 66
Қорытынды 69
Қолданылған әдебиеттер 72
КIРIСПЕ
Қазiргi нарықтық жағдайда бухгалтерлiк есеп шаруашылық субъектiлерiнде маңызды орын алады. Ол бухгалтерлiк есеп стандарттарындағы жалпы қағидалар мен негіздемелер негiзiнде, субъектiлердiң табысы мен шығысының есептілігінің бухгалтерлiк есептiң жұмыстық шоттар жоспарында, “Бухгалтерлiк есеп және қаржылық есеп беру Заңы” және “Салық және басқа да бюджетке мiндеттi заңына сәйкес. Сонымен бiрге Қазақстан Республикасының бухгалтерлiк есеп бойынша бiлiктi органдардың басылымдарындағы нұсқаулар, өзгертулер мен ұсыныстар бойынша құралады. Республикамыздағы бухгалтерлiк есеп жүйесi максималды түрде халықаралық бухгалтерлiк стандартқа жақын актуалды түрде қарастырылған.
Нарықтық экономика жағдайында, болатын қатал бәсекелестік күресте, табыс пен кәсіпорынды сақтап қалудың басты факторы болып, кәсіпорынның қаржылық жағдайы мен қаржылық нәтижесі саналады, ол үшін осы аталған жайдың мәні туралы дер кезінде және сенімді ақпарат қажет. Тап осындай ақпараттың басым көпшілігі бухгалтерлік есептің еншісіне тиетіндігіне дау жоқ. Сондықтан да, бухгалтерлік есепті, кейде бизнестің қаржылық тілі деп те атайды. Бұл арада қажет ақпараттармен қамтамасыз ету, көп жағдайда, бухгалтерия қызметкерлеріне жүктелетіндігі белгілі. Сонымен қоса, олар есепті оңайлатуға, салық жүйесінің талаптарын орындауға, нормативтік актілерді қатаң сақтауға, басшыға берілетін мәліметтердің дәл және анық болуына жауапты болып келеді.
Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда шаруаға қырсыздықпен қарауға, кәсіпорынның материалдық құндылықтарын, ақша қаражаттарын және басқа ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің атқарар рөлі ерекше.
Дипломдық жұмыс ұйымның қаржылық нәтижелерінің есебі мен аудитін зерттеуге арналған және осы жұмысты орындау үшін "Игілік-Фининвест" ЖШС-тің мәліметтері қолданылды.
Қазiргi заман шартында шаруашылықпен айналысу шаруашылық субъектiлерiнiң күрделi экономикалық механизмнің заманға сай, толық және дұрыс экономикалық басқару тәжірибелі түрде мүмкін емес. Яғни, нақты қойылған есеп жүйесiн беретiн экономикалық қызметтегi жұмысшылар: бiрiншiден бухгалтериядағы қызметi, барлық есеп және есеп беру жүйесiн жақсы бiлуi қажет, жеңiлдетiп және арзандату бухгалтерлiк және салық есебiн ұйымдастыратын, субъектiнiң қызметiн анықтайтын нұсқаулар мен ережелер және басқа да нормативтiк актiлердi қатаң түрде сақтау қажет.
Қазақстан Республикасының бюджетiн, зейнетақы, және басқа қорларды қалыптастыру үшiн табыс салығын тағы басқа салықтар мен жинақтау, қаржы бөлудiң мөлшерiн дұрыс анықтауда бухгалтерлiк есептiң атқаратын қызметi зор. Бұл төлемдердiң мөлшерiн шаруашылық субъектiлерi мемлекет бекiткен, нормативтер арқылы анықталып, бухгалтерлiк және салық есебiнiң мәлiметтерi бойынша өздерi қалыптастырады.
Қазақстанда қабылданған жаңа бухгалтерлiк есеп жүйесi кәсiпорынның кең түрде ашылуына мүмкiндiк бередi, сонымен бiрге барлық экономиканың жалпы көтерiлуiне есебiн тигiзедi.
Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты қаржылық нәтиже (табыстар мен шығыстар) есебi мен оның аудитін танып бiлу және алдағы кезеңдегi жағдайын қарастыру болып табылады.
Дипломдық жұмысты жазу кезiнде Қазақстан Республикасының Үкiмет үйiнiң қаулылары және заң актiлерi бiлiмдi экономистердiң теориялық және тәжiрибелiк бағыттары, жұмыстары қолданылды. Бұл жұмыста статистикалық экономика – математикалық және жеке ауқымды зерттеу әдiстерiн қолдана отырып "Игілік-Фининвест" ЖШС –тің қаржылық есеп беру мәлiметтерiне талдау жасалған.
Жұмыстың бiрiншi бөлiмiнде "Игілік-Фининвест" ЖШС технико-экономикалық сипаттамасы мен теориялық аспектiлерi қарастырылады. Яғни, көптеген бiлiмдi экономистердiң теориялық, тәжiрибелiк бағыттары және жұмыстары қолданылады.
Екiншi бөлiмiнде қаржылық есептеме туралы сипаттамамен қоса оның есебін ұйымдастыру, оның iшiнде – негізгі қызметтен түскен табыс есебі мен шығын есебі, ерекшеліктері қарастырылады.
Дипломдық жұмыстың үшiншi бөлiмiнде қаржылық нәтижелердің аудиті жүргiзiледi. Ол жиынтық табыс есебінен құралатын нақты және салыстырмалы табыс көрсеткіштерінің аудитінен тұрады.
Мұнда қаржы көрсеткiштерiнiң деңгейiн және өсiңкiлiгiн талдау, рентабельдiлiк көрсеткiштерiне кестелер түрiнде талдау жасалған. Сонымен бiрге тапсырыс берушiлер өздерiнiң шешiмдерiн қабылдауына, бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есеп беруді одан әрi жақсартуға әсерiн тигiзетiн аудиттiң маңыздылығы қарастырылған.
Сонымен қатар дипломдық жұмыс соңғы қорытынды мен қолданылған әдебиеттерден тұрады.
Қорытындыда зерттелген "Игілік-Фининвест" ЖШС –тің фирмасының қол жеткізген табыстары мен кемшіліктері айтыла келіп ұсыныстар келтіріледі.
Бәсекелестiк өнiмдердiң өндiрiсiн ұлғайту, оның сапасын жоғарылату, өзiндiк бағасын төмендету қоршаған ортаның сақталуын ұқыпсыздық, заңсыз, анықтаусыз материалдық құндылықтарды, ақша қаражаттарын және басқа да кәсiпорынның ресурстарын шығынға шығаруға, ұрлауға қарсы тұратын бухгалтерлiк есептiң маңызы өте зор.
Қазiргi нарықтық жағдайда бухгалтерлiк есеп шаруашылық субъектiлерiнде маңызды орын алады. Ол бухгалтерлiк есеп стандарттарындағы жалпы қағидалар мен негіздемелер негiзiнде, субъектiлердiң табысы мен шығысының есептілігінің бухгалтерлiк есептiң жұмыстық шоттар жоспарында, “Бухгалтерлiк есеп және қаржылық есеп беру Заңы” және “Салық және басқа да бюджетке мiндеттi заңына сәйкес. Сонымен бiрге Қазақстан Республикасының бухгалтерлiк есеп бойынша бiлiктi органдардың басылымдарындағы нұсқаулар, өзгертулер мен ұсыныстар бойынша құралады. Республикамыздағы бухгалтерлiк есеп жүйесi максималды түрде халықаралық бухгалтерлiк стандартқа жақын актуалды түрде қарастырылған.
Нарықтық экономика жағдайында, болатын қатал бәсекелестік күресте, табыс пен кәсіпорынды сақтап қалудың басты факторы болып, кәсіпорынның қаржылық жағдайы мен қаржылық нәтижесі саналады, ол үшін осы аталған жайдың мәні туралы дер кезінде және сенімді ақпарат қажет. Тап осындай ақпараттың басым көпшілігі бухгалтерлік есептің еншісіне тиетіндігіне дау жоқ. Сондықтан да, бухгалтерлік есепті, кейде бизнестің қаржылық тілі деп те атайды. Бұл арада қажет ақпараттармен қамтамасыз ету, көп жағдайда, бухгалтерия қызметкерлеріне жүктелетіндігі белгілі. Сонымен қоса, олар есепті оңайлатуға, салық жүйесінің талаптарын орындауға, нормативтік актілерді қатаң сақтауға, басшыға берілетін мәліметтердің дәл және анық болуына жауапты болып келеді.
Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда шаруаға қырсыздықпен қарауға, кәсіпорынның материалдық құндылықтарын, ақша қаражаттарын және басқа ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің атқарар рөлі ерекше.
Дипломдық жұмыс ұйымның қаржылық нәтижелерінің есебі мен аудитін зерттеуге арналған және осы жұмысты орындау үшін "Игілік-Фининвест" ЖШС-тің мәліметтері қолданылды.
Қазiргi заман шартында шаруашылықпен айналысу шаруашылық субъектiлерiнiң күрделi экономикалық механизмнің заманға сай, толық және дұрыс экономикалық басқару тәжірибелі түрде мүмкін емес. Яғни, нақты қойылған есеп жүйесiн беретiн экономикалық қызметтегi жұмысшылар: бiрiншiден бухгалтериядағы қызметi, барлық есеп және есеп беру жүйесiн жақсы бiлуi қажет, жеңiлдетiп және арзандату бухгалтерлiк және салық есебiн ұйымдастыратын, субъектiнiң қызметiн анықтайтын нұсқаулар мен ережелер және басқа да нормативтiк актiлердi қатаң түрде сақтау қажет.
Қазақстан Республикасының бюджетiн, зейнетақы, және басқа қорларды қалыптастыру үшiн табыс салығын тағы басқа салықтар мен жинақтау, қаржы бөлудiң мөлшерiн дұрыс анықтауда бухгалтерлiк есептiң атқаратын қызметi зор. Бұл төлемдердiң мөлшерiн шаруашылық субъектiлерi мемлекет бекiткен, нормативтер арқылы анықталып, бухгалтерлiк және салық есебiнiң мәлiметтерi бойынша өздерi қалыптастырады.
Қазақстанда қабылданған жаңа бухгалтерлiк есеп жүйесi кәсiпорынның кең түрде ашылуына мүмкiндiк бередi, сонымен бiрге барлық экономиканың жалпы көтерiлуiне есебiн тигiзедi.
Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты қаржылық нәтиже (табыстар мен шығыстар) есебi мен оның аудитін танып бiлу және алдағы кезеңдегi жағдайын қарастыру болып табылады.
Дипломдық жұмысты жазу кезiнде Қазақстан Республикасының Үкiмет үйiнiң қаулылары және заң актiлерi бiлiмдi экономистердiң теориялық және тәжiрибелiк бағыттары, жұмыстары қолданылды. Бұл жұмыста статистикалық экономика – математикалық және жеке ауқымды зерттеу әдiстерiн қолдана отырып "Игілік-Фининвест" ЖШС –тің қаржылық есеп беру мәлiметтерiне талдау жасалған.
Жұмыстың бiрiншi бөлiмiнде "Игілік-Фининвест" ЖШС технико-экономикалық сипаттамасы мен теориялық аспектiлерi қарастырылады. Яғни, көптеген бiлiмдi экономистердiң теориялық, тәжiрибелiк бағыттары және жұмыстары қолданылады.
Екiншi бөлiмiнде қаржылық есептеме туралы сипаттамамен қоса оның есебін ұйымдастыру, оның iшiнде – негізгі қызметтен түскен табыс есебі мен шығын есебі, ерекшеліктері қарастырылады.
Дипломдық жұмыстың үшiншi бөлiмiнде қаржылық нәтижелердің аудиті жүргiзiледi. Ол жиынтық табыс есебінен құралатын нақты және салыстырмалы табыс көрсеткіштерінің аудитінен тұрады.
Мұнда қаржы көрсеткiштерiнiң деңгейiн және өсiңкiлiгiн талдау, рентабельдiлiк көрсеткiштерiне кестелер түрiнде талдау жасалған. Сонымен бiрге тапсырыс берушiлер өздерiнiң шешiмдерiн қабылдауына, бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есеп беруді одан әрi жақсартуға әсерiн тигiзетiн аудиттiң маңыздылығы қарастырылған.
Сонымен қатар дипломдық жұмыс соңғы қорытынды мен қолданылған әдебиеттерден тұрады.
Қорытындыда зерттелген "Игілік-Фининвест" ЖШС –тің фирмасының қол жеткізген табыстары мен кемшіліктері айтыла келіп ұсыныстар келтіріледі.
Бәсекелестiк өнiмдердiң өндiрiсiн ұлғайту, оның сапасын жоғарылату, өзiндiк бағасын төмендету қоршаған ортаның сақталуын ұқыпсыздық, заңсыз, анықтаусыз материалдық құндылықтарды, ақша қаражаттарын және басқа да кәсiпорынның ресурстарын шығынға шығаруға, ұрлауға қарсы тұратын бухгалтерлiк есептiң маңызы өте зор.
Қолданылған әдебиеттер тiзiмi
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы.-Алматы: Әділет Пресс, 2003 ж.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі.–Алматы: Борки.2004
3. Қазақстан Республикасының Қылмыс кодексі.-Алматы: Жеті жарғы 2003
4. Қазақстан Республикасының «Салықтар және бюджетке міндетті басқа төлемдер туралы» Кодексі. 2001 ж.21 маусымдағы Салық кодексі № 209 -11 Алматы:БИКО 2004
5. Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы: ңҚазақстан Республикасының Заңы. Алматы :Юрист 2003ж.
6. Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары Алматы: 2003 ж.
7. Қазақстан Республикасының 1998-200 жылдарға арналған бухгалтерлік есеп пен аудитін дамыту мен жетілдірудің мемлекеттік бағдарламасы туралы: Қазақстан Республикасы Президентінің 28.01.98 ж.№3838 Жарлығы/Бюллетень бухгалтера/ 1998ж №29
8. Акционерлік қоғамдар туралы .ҚР 2003 ж 13.05 № 415-11 Заңы.
9. Бухгалтерлік есеп стандарттары, әдістемелік ұсыныстар,шоттардың типтік жоспары: құжаттар жинағы –Алматы: Раритет 2004ж.
10. Қазақстан аудитінің халықаралық стандарттары.- Алматы: Раритет 2004.
11. Қазақстан Республикасы Президентінің 2000 жылғы 1 қаңтардағы “Бухгалтерлік есеп туралы” заң күші бар жарлығы.
12. Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 жылғы 28 қаңтардағы “Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп пен аудитті дамыту мен жетілдірудің 1998–2000 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы” туралы жарлығы.
13. Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 жылғы 20 қарашадағы “Аудиторлық қызмет” туралы заңы.
14. “Қазақстан-2030” Стратегиялық бағдарлама, Алматы, 1997 ж.
15. Кеулімжаев К.К Қаржылық есеп 2002 г.
16. Рид Э., Коттер Р., Гилп Э., Смит Р. Коммерческие банки, М., Космополис, 2000 год.
17. Журнал «Вестник национального банка» 2004-2005 гг.
18. Журнал «Статистический бюллетень» 2004-2005гг.
19. Журнал «Экономическое обозрение» 2004-20050г.
20. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. “Бухгалтерский учет на предприятии”, Изд. “Центраудит–Казахстан”, Алматы, 1998 г.
21. Әжібаева З.Н., Укашев Б.Е. “Бухгалтерлік есеп теориясы”, “Экономика” баспасы, Алматы, 1999 ж.
22. Бабаев Ю,А. “Теория бухгалтерского учета”, Издательство “ЮНИТИ”, Москва, “Аудит”, 1999 г.
23. Барышников Н.Б., Тимошенко А.С., Гагарина Н.И. “Информационные системы бизнеса”, Алматы, 1994 г.
24. Тулегенов Е.Т., Бралиева Н.Б., Стороженко Л.А., Матвеева И.А., “Бухгалтерские информационные системы”, Алматы, “Экономика”, 1999 г.
25. Даниловский Ю.А. “Общий аудит в вопросах и ответах”. Москва, 1995
26. Дюсембаев К.Ш. “Теория аудита”, Алматы, 1995 г.
27. Дюсембаева К.Ш. “Анализ финансового положения предприятия”, Алматы 1998 г.
28. Назарова В.Л. Бухгалтерлік есеп .Экономика 2005
29. Кеулимжаев К.К. Бухгалтерлік есеп принциптары.Экономика 2003
30. Астахов В.П. “Анализ финансовой устойчивости фирмы”. Москва, 1996
31. Баканов М.И., Шеремет А.Д. “Теория экономического анализа”, Москва, “Финансы и статистика”, 1995 г.
32. Томас П.Карлин, Альберт Р.Макмин, “Анализ финансовых отчетов” (на основе GAAP).
33. Кеулімжаев К.К Қаржылық есеп 2002 г.
34. Радостовец В.К., Радостовец В.В. “Финансовый и управленческий учет”, Алматы, 2003 г.
35. “Бюллетень бухгалтера”. № 28, 29, 31, 40. 2004 -2005г.
36. “Экономика и жизнь”. №12, 14, 15. 2005 г.
37. Абленов Д.О. «Аудит негіздері» Экономика, 2005 ж.
43.Ажибаева З.Н. «Аудит» 2004 ж.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы.-Алматы: Әділет Пресс, 2003 ж.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі.–Алматы: Борки.2004
3. Қазақстан Республикасының Қылмыс кодексі.-Алматы: Жеті жарғы 2003
4. Қазақстан Республикасының «Салықтар және бюджетке міндетті басқа төлемдер туралы» Кодексі. 2001 ж.21 маусымдағы Салық кодексі № 209 -11 Алматы:БИКО 2004
5. Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы: ңҚазақстан Республикасының Заңы. Алматы :Юрист 2003ж.
6. Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары Алматы: 2003 ж.
7. Қазақстан Республикасының 1998-200 жылдарға арналған бухгалтерлік есеп пен аудитін дамыту мен жетілдірудің мемлекеттік бағдарламасы туралы: Қазақстан Республикасы Президентінің 28.01.98 ж.№3838 Жарлығы/Бюллетень бухгалтера/ 1998ж №29
8. Акционерлік қоғамдар туралы .ҚР 2003 ж 13.05 № 415-11 Заңы.
9. Бухгалтерлік есеп стандарттары, әдістемелік ұсыныстар,шоттардың типтік жоспары: құжаттар жинағы –Алматы: Раритет 2004ж.
10. Қазақстан аудитінің халықаралық стандарттары.- Алматы: Раритет 2004.
11. Қазақстан Республикасы Президентінің 2000 жылғы 1 қаңтардағы “Бухгалтерлік есеп туралы” заң күші бар жарлығы.
12. Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 жылғы 28 қаңтардағы “Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп пен аудитті дамыту мен жетілдірудің 1998–2000 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы” туралы жарлығы.
13. Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 жылғы 20 қарашадағы “Аудиторлық қызмет” туралы заңы.
14. “Қазақстан-2030” Стратегиялық бағдарлама, Алматы, 1997 ж.
15. Кеулімжаев К.К Қаржылық есеп 2002 г.
16. Рид Э., Коттер Р., Гилп Э., Смит Р. Коммерческие банки, М., Космополис, 2000 год.
17. Журнал «Вестник национального банка» 2004-2005 гг.
18. Журнал «Статистический бюллетень» 2004-2005гг.
19. Журнал «Экономическое обозрение» 2004-20050г.
20. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. “Бухгалтерский учет на предприятии”, Изд. “Центраудит–Казахстан”, Алматы, 1998 г.
21. Әжібаева З.Н., Укашев Б.Е. “Бухгалтерлік есеп теориясы”, “Экономика” баспасы, Алматы, 1999 ж.
22. Бабаев Ю,А. “Теория бухгалтерского учета”, Издательство “ЮНИТИ”, Москва, “Аудит”, 1999 г.
23. Барышников Н.Б., Тимошенко А.С., Гагарина Н.И. “Информационные системы бизнеса”, Алматы, 1994 г.
24. Тулегенов Е.Т., Бралиева Н.Б., Стороженко Л.А., Матвеева И.А., “Бухгалтерские информационные системы”, Алматы, “Экономика”, 1999 г.
25. Даниловский Ю.А. “Общий аудит в вопросах и ответах”. Москва, 1995
26. Дюсембаев К.Ш. “Теория аудита”, Алматы, 1995 г.
27. Дюсембаева К.Ш. “Анализ финансового положения предприятия”, Алматы 1998 г.
28. Назарова В.Л. Бухгалтерлік есеп .Экономика 2005
29. Кеулимжаев К.К. Бухгалтерлік есеп принциптары.Экономика 2003
30. Астахов В.П. “Анализ финансовой устойчивости фирмы”. Москва, 1996
31. Баканов М.И., Шеремет А.Д. “Теория экономического анализа”, Москва, “Финансы и статистика”, 1995 г.
32. Томас П.Карлин, Альберт Р.Макмин, “Анализ финансовых отчетов” (на основе GAAP).
33. Кеулімжаев К.К Қаржылық есеп 2002 г.
34. Радостовец В.К., Радостовец В.В. “Финансовый и управленческий учет”, Алматы, 2003 г.
35. “Бюллетень бухгалтера”. № 28, 29, 31, 40. 2004 -2005г.
36. “Экономика и жизнь”. №12, 14, 15. 2005 г.
37. Абленов Д.О. «Аудит негіздері» Экономика, 2005 ж.
43.Ажибаева З.Н. «Аудит» 2004 ж.
ЖОСПАР
Кiрiспе
3
1-Бөлiм. ЖШС “Игiлiк-Фининвест”-тiң
техникалық- экономикалық сипаттамасы
8
1.1. Қаржы нәтижелерiнiң теориялық аспектiлерi
8
1.2. ЖШС “Игiлiк-Фининвест” фирмасының
техникалық-экономикалық сипаттамасы
21
2-бөлiм. Қаржы нәтижелер есебiн ұйымдастыру
31
2.1. Негiзгi қызметтен түскен табыс есебi
31
2.2. Негiзгi қызмет шығындары есебi
33
2.3. Негізгі емес қызметтен түскен табыс есебi
41
3-бөлiм. Қаржы нәтижелерiн талдау
50
3.1. Нақты және салыстырмалы табыс
көрсеткiштерiн талдау
50
3.2. Қаржы нәтижелерiнiң есебiн және олардың
қолданылуын тексеру
66
Қорытынды
69
Қолданылған әдебиеттер
72
КIРIСПЕ
Қазiргi нарықтық жағдайда бухгалтерлiк есеп шаруашылық
субъектiлерiнде маңызды орын алады. Ол бухгалтерлiк есеп стандарттарындағы
жалпы қағидалар мен негіздемелер негiзiнде, субъектiлердiң табысы мен
шығысының есептілігінің бухгалтерлiк есептiң жұмыстық шоттар жоспарында,
“Бухгалтерлiк есеп және қаржылық есеп беру Заңы” және “Салық және басқа да
бюджетке мiндеттi заңына сәйкес. Сонымен бiрге Қазақстан Республикасының
бухгалтерлiк есеп бойынша бiлiктi органдардың басылымдарындағы нұсқаулар,
өзгертулер мен ұсыныстар бойынша құралады. Республикамыздағы бухгалтерлiк
есеп жүйесi максималды түрде халықаралық бухгалтерлiк стандартқа жақын
актуалды түрде қарастырылған.
Нарықтық экономика жағдайында, болатын қатал бәсекелестік күресте,
табыс пен кәсіпорынды сақтап қалудың басты факторы болып, кәсіпорынның
қаржылық жағдайы мен қаржылық нәтижесі саналады, ол үшін осы аталған жайдың
мәні туралы дер кезінде және сенімді ақпарат қажет. Тап осындай ақпараттың
басым көпшілігі бухгалтерлік есептің еншісіне тиетіндігіне дау жоқ.
Сондықтан да, бухгалтерлік есепті, кейде бизнестің қаржылық тілі деп те
атайды. Бұл арада қажет ақпараттармен қамтамасыз ету, көп жағдайда,
бухгалтерия қызметкерлеріне жүктелетіндігі белгілі. Сонымен қоса, олар
есепті оңайлатуға, салық жүйесінің талаптарын орындауға, нормативтік
актілерді қатаң сақтауға, басшыға берілетін мәліметтердің дәл және анық
болуына жауапты болып келеді.
Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек
ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын
азайтуға, оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны
сақтауға мүдделі. Бұл орайда шаруаға қырсыздықпен қарауға, кәсіпорынның
материалдық құндылықтарын, ақша қаражаттарын және басқа ресурстарын заңсыз
және тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің
атқарар рөлі ерекше.
Дипломдық жұмыс ұйымның қаржылық нәтижелерінің есебі мен аудитін
зерттеуге арналған және осы жұмысты орындау үшін "Игілік-Фининвест" ЖШС-тің
мәліметтері қолданылды.
Қазiргi заман шартында шаруашылықпен айналысу шаруашылық
субъектiлерiнiң күрделi экономикалық механизмнің заманға сай, толық және
дұрыс экономикалық басқару тәжірибелі түрде мүмкін емес. Яғни, нақты
қойылған есеп жүйесiн беретiн экономикалық қызметтегi жұмысшылар:
бiрiншiден бухгалтериядағы қызметi, барлық есеп және есеп беру жүйесiн
жақсы бiлуi қажет, жеңiлдетiп және арзандату бухгалтерлiк және салық есебiн
ұйымдастыратын, субъектiнiң қызметiн анықтайтын нұсқаулар мен ережелер және
басқа да нормативтiк актiлердi қатаң түрде сақтау қажет.
Қазақстан Республикасының бюджетiн, зейнетақы, және басқа қорларды
қалыптастыру үшiн табыс салығын тағы басқа салықтар мен жинақтау, қаржы
бөлудiң мөлшерiн дұрыс анықтауда бухгалтерлiк есептiң атқаратын қызметi
зор. Бұл төлемдердiң мөлшерiн шаруашылық субъектiлерi мемлекет бекiткен,
нормативтер арқылы анықталып, бухгалтерлiк және салық есебiнiң мәлiметтерi
бойынша өздерi қалыптастырады.
Қазақстанда қабылданған жаңа бухгалтерлiк есеп жүйесi кәсiпорынның кең
түрде ашылуына мүмкiндiк бередi, сонымен бiрге барлық экономиканың жалпы
көтерiлуiне есебiн тигiзедi.
Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты қаржылық нәтиже (табыстар мен
шығыстар) есебi мен оның аудитін танып бiлу және алдағы кезеңдегi жағдайын
қарастыру болып табылады.
Дипломдық жұмысты жазу кезiнде Қазақстан Республикасының Үкiмет үйiнiң
қаулылары және заң актiлерi бiлiмдi экономистердiң теориялық және
тәжiрибелiк бағыттары, жұмыстары қолданылды. Бұл жұмыста статистикалық
экономика – математикалық және жеке ауқымды зерттеу әдiстерiн қолдана
отырып "Игілік-Фининвест" ЖШС –тің қаржылық есеп беру мәлiметтерiне талдау
жасалған.
Жұмыстың бiрiншi бөлiмiнде "Игілік-Фининвест" ЖШС технико-
экономикалық сипаттамасы мен теориялық аспектiлерi қарастырылады. Яғни,
көптеген бiлiмдi экономистердiң теориялық, тәжiрибелiк бағыттары және
жұмыстары қолданылады.
Екiншi бөлiмiнде қаржылық есептеме туралы сипаттамамен қоса оның
есебін ұйымдастыру, оның iшiнде – негізгі қызметтен түскен табыс есебі мен
шығын есебі, ерекшеліктері қарастырылады.
Дипломдық жұмыстың үшiншi бөлiмiнде қаржылық нәтижелердің аудиті
жүргiзiледi. Ол жиынтық табыс есебінен құралатын нақты және салыстырмалы
табыс көрсеткіштерінің аудитінен тұрады.
Мұнда қаржы көрсеткiштерiнiң деңгейiн және өсiңкiлiгiн талдау,
рентабельдiлiк көрсеткiштерiне кестелер түрiнде талдау жасалған. Сонымен
бiрге тапсырыс берушiлер өздерiнiң шешiмдерiн қабылдауына, бухгалтерлiк
есеп пен қаржылық есеп беруді одан әрi жақсартуға әсерiн тигiзетiн аудиттiң
маңыздылығы қарастырылған.
Сонымен қатар дипломдық жұмыс соңғы қорытынды мен қолданылған
әдебиеттерден тұрады.
Қорытындыда зерттелген "Игілік-Фининвест" ЖШС –тің фирмасының қол
жеткізген табыстары мен кемшіліктері айтыла келіп ұсыныстар келтіріледі.
Бәсекелестiк өнiмдердiң өндiрiсiн ұлғайту, оның сапасын жоғарылату,
өзiндiк бағасын төмендету қоршаған ортаның сақталуын ұқыпсыздық, заңсыз,
анықтаусыз материалдық құндылықтарды, ақша қаражаттарын және басқа да
кәсiпорынның ресурстарын шығынға шығаруға, ұрлауға қарсы тұратын
бухгалтерлiк есептiң маңызы өте зор.
1-Бөлiм. ЖШС “Игiлiк-Фининвест” фирмасының экономикалық ұйымдастыру
сипаттамасы
1.1 Қаржы нәтижелерiнiң теориялық сипаттамасы
Нарықтық экономика шарты бойынша кәсiпорынның экономикалық мақсаты
табыс табумен анықталады. Кәсiпорынның табыстылығы нақты және салыстырмалы
көрсеткiштер арқылы сипатталады. Нақты табыс көрсеткiшi – бұл табыс пен
пайданың жиынтығы. Шет елдерде “табыс” ұғымы келесi мағынада анықталады:
“Табыс – бұл экономикалық пайданың өсуi, есеп беру мерзiмiндегi активтердiң
ұлғаюы және капиталдың көбеюі міндеттемелердің азаюы (өтелінуі) негізінде.
Мұндай табыстарға: дайын өнімдерден, сатып алынған товарлардан және
көрсеткен қызметтерді сатудан тыс табыс; дивиденттер, роялти, пайыз
(процент) түрінде алынатын және т.б. табыстар жатады.
Негізгі және негізгі емес қызметтерден алынған табыс жылдық жиынтық
табысты құрайды және ол Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есебінің
Табыс деп аталатын № 5 стандартына сәйкес есептелінеді.
Есеп беру деп- кәсіпорынның өткен кезеңдегі қаржылық-шаруашылық
қызметін кешенді түрде сипаттайтын барлық көрсеткіштер жүйесін айтамыз.
Есеп беру процесін жасау есеп жұмысының соңғы сатысы болып табылады.
Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды тұлғаның
қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы ақпараттарды беру
болып табылады. Қаржылық есеп пайдаланушыларының қатарына потенциалды
инвесторлар мен кредиторлар, жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбеккерлер,
сондай-ақ мемлекеттік органдар кіреді.
Қаржылық есеп беру басқарушы органдардың жұмысын және субъектінің
ресурстарын, міндеттемелерін және ақша қаражаттарының болашақтағы ағымдарын
бағалауға, несие беру бойынша шешімдерге және инвестициялық шешімдерді
қабылдауға пайдалы ақпараттарды береді.
Есеп беру мәліметтерін кәсіпорынның тиімділігін бағалау үшін, сондай-
ақ шаруашылық қызметін талдау үшін сыртқы пайдаланушылар пайдаланады.
Сонымен қатар есептілік кәсіпорынның шаруашылық қызметін жедел басқару
үшін қажет және ол болашақ кезеңдерді жоспарлау мен болжау үшін басты база
болып табылады.
Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлiк есеп туралы” заңдық күшi бар
жарғысында бұл түсiнiкке өте қысқаша анықтама берiлген: “Табыстар – бұл
есеп беру кезеңiндегi активтердiң өсуi немесе мiндеттемелердiң кемуi”.
Ереже бойынша сәйкесiнше шығын шығармай, тiлеген табысын алу мүмкiн емес.
Ал, табыс болмаған жағдайда, кәсiпорынның дамуы және әлеуметтiк сұрақтарды
сәттi шешуi мүмкiн емес.
Табыс көрсеткiштер жүйесi ең алдымен қаржы нәтижелерiнiң нақты
көрсеткiштерiнен тұрады. Оған мыналар жатады:
• дайын өнiмдi жұмысты, қызметтi сатудан алынатын табыс;
• жалпы табыс;
• негiзгi қызметтiң табысы;
• негiзгi емес қызметтен алынатын табыс;
• салық салынғанға дейiнгi табыс;
• салық салынғаннан кейiнгi жай қызметтен түскен табыс;
• төтенше жағдайлардан болатын табыстар;
• кәсiпорын қызметiнiң соңғы қаржылық нәтижесi болып танылатын таза табысы.
• табыс салығы бойынша шығыс – 11 Бухгалтерлік есеп стандарты, соның
ережесіне сәйкес есептік кезең үшін анықталған табыс салығы бойынша шығысы.
Табыс жалпы алғанда шаруашылықтың нәтижелерiн көрсетедi, тiрi және
затқа айналған еңбек шығындарының өнiмдiлiгiнен танылатын жиынтық.
Кейбiр жағдайда табыс экономикалық тиiмдiлiк көрсеткiшiне және де кәсiпорын
жұмысының тиiмдiлiгiне жатқызылады. Бiздiң көзқарасымыз бойынша табыс
экономикалық тиiмдiлiк көрсеткiшiне жатқызылуы дұрыс.
Қазiргi нарықтық заманға сай табыстың маңызы өте зор. Табыс: не
өндiремiз, кiмге және қалай өндiремiз деген үш түбiрлi бiр-бiрiмен тығыз
байланысты мәселелердi шешудi анықтайды.
Табыс, нарықтық экономикада өндiрiстiк және әлеуметтiк дамуының
негiзгi көзi болғандықтан, кез келген кәсiпорын қызметiнiң мақсаты табыс
табу болып табылады. Табыстың көлемi кәсiпорынның шаруашылық қызметiнiң
сәттi болуына, өз өзiн қаржыландыруына әсерiн тигiзеді. Әр кәсiпорын
ағымдағы және қаржылық шығындарын өздерiнiң меншiктi көздерi арқылы жабады.
Уақытша жетiспеушiлiк кезiнде қысқа мерзiмдiк банк қарызын және
коммерциялық несие бойынша қамтамасыз етедi.
Осы табыс бойынша кәсiпорынның бюджет алдындағы, банктер басқа да
кәсiпорындар мен ұйымдар алдындағы мiндеттерi орындалады. Сондықтан табыс,
өндiрiстiк және қаржы қызметiне баға берудiң маңызды көрсеткiшi болып
есептеледi.
Нарықтық экономикада табыстың қызметi оның атқаратын функциялары
арқылы анықталады. Бiздiң ойымыз бойынша, ол екi функцияны орындайды:
1) мемлекеттiк бюджет кiрiс көздерiн құрайды
2) бiрлестiктер мен кәсiпорындардың өндiрiстiк және әлеуметтiк даму
көздерi функцияларды іске асырады.
Табыс өзiнiң функцияларын тиiмдi орындау үшiн, келесi негiзгi
шарттардың орындалуы қажет.
Өнiмнiң бағасы еңбек шығындарына сәйкес болуын, сонымен бiрге еңбек
өнiмдiлiгiнiң жоғарылауын және өзiндiк құнының төтенше жағдайдан төмендеуiн
ескеру қажет. Бұйымдардың есептелген жүйесi және өнiмнiң өзiндiк құнын
анықтау ғылыми негiзделген болуы керек.
Табысты бөлу механизмi белсендi орынды алуы тиiс және өндiрiстiң
дамуын, тиiмдiлiгiнiң жоғарылауына ынталандырушы фактор қызметiн атқарады.
Табысты тиiмдi пайдалану тек қалған барлық қаржылық рычагтар
жүйесiнде ғана мүмкiн амортизациялық аударым жарнасы қаржылық жазалау
шаралары, салық салу акциздер, жол ақысы, дивиденттер, өсiм ақы, салымдар,
пай жарнасы, қаржы салымдары, несие түрлерi, валюта және бағалы қағаздардың
құндылығы, тағы басқа.
Нақты табыс көлемi кәсiпорынның қаржы-шаруашылық қызметiнiң тиiмдiлiгi
емес, экономикалық тиiмдiлiк көрсеткiшiне жатады.
Сол себептен, алынатын табысты нақты бағалау үшiн салыстырмалы табыс
көрсеткiшiн қолданады, оған әр түрлi пайдалылық көрсеткiштер қатыстырылады.
Табыс деңгейiн және кәсiпорын қызметiнiң тиiмдiлiгiн сипаттайтын
кәсiпорынның табыс көрсеткiшiнiң дамуына шаруашылық субъектiсi сияқты
мемлекет те көңiл бөледi.
Сондықтан әр кәсiпорында нақты және салыстырмалы табыс көрсеткiштерiне
жүйелiк талдау жүргiзу өте қажет.
Табыс көрсеткiштерiн талдау мiндеттерiне:
• нақты табыс көрсеткiштерiн жоспар бойынша орындау бағасы;
• таза табыстың пайда болуының құрамдық элементтерiн оқып бiлу;
• табысқа әсер ететiн сандық өлшем факторлары;
• табысты бөлу үшiн бағыттарды пропорцияларды, даму бағытын оқып бiлу;
• табыстың өсуiнен резервтердiң пайда болуы;
• кәсiпорынның келешекте дамуы үшiн табысты тиiмдi пайдалану негiзiнде
сипаттама жасау;
• табыстылықтың әртүрлi коэффициенттерiн және оған әсер ететiн факторларды
зерттеу.
Ш.Иманғожин өз еңбегiнде өндiрiстiк қызмет нәтижелерiн талдау кезiнде
келесi пайда көрсеткiштерiнiң қолданылатындығын айтады:
- баланстық пайда, яғни, тауарларды сатудағы нәтижелер ғана емес, сонымен
бiрге оның көлемiн нақты және салыстырмалы көрсеткiштер. Қайта өңдеу
өнеркәсiптiк өнiмдердi сатқандағы нәтижелер, қосалқы өндiрiс және жұмысты
орындау, өндiрiстiк қызмет көрсету, шетелдерге шығару операцияларындағы
табыстар мен шығындар, оған қоса сатудан тыс табыстар мен шығындар. Басқа
сөзбен айтқанда, кәсiпорынның баланстық пайдасы есеп беру мерзiмiндегi әр
түрлi шаруашылық қызметтерiнiң табыстар мен шығындар қалдығынан құралады.
- тауарларды сатудан түскен пайда, талдау жасалатын субъектiнiң есеп беру
мерзiмiндегi пайданың бастапқы мерзiмi мен немесе басқа шаруашылық
субъектiнiң сол мерзiмiндегi өзгерiстерiн салыстыру арқылы жеке
факторлардың қызметiн анықтау осы талдаудың маңызы болып табылады.
Кәсiпорынның қаржы нәтижесiнiң сипаттамасына пайда жиынтығының
көрсеткiштерiмен шектелiп қана қоюға болмайды, себебi нақты пайда көлемiмен
– қандай шаруашылықта, қай салада қорлар тиiмдi қолданылатындығын түсiну
қиынға соғады.
Пайда көлемiнiң өсуi, өнiмнiң өзiндiк құнының өсуi себебiнен болуы
мүмкiн. Мұндай жағдайда ең сенiмдi өндiрiстiң тиiмдiлiк көрсеткiшi –
пайдалылық рентабельдiк болып табылады, ол, баланстық пайданың өткiзiлген
өнiмнiң толық өзiндiк құнына қатынасын бiлдiредi.
Г.В.Савицкая келесi пайда көрсеткiштерiн атайды:
1. Баланстық пайда ол қаржылық нәтижелерде, жұмыс пен қызмет, басқа да
өткiзулер, өткiзуден тыс операциялар бойынша табыстар мен шығындардан
тұрады.
Жұмыс, қызметтiң қаржы нәтижелерi:
а) өнiмдi сатудың көлемi, дайын өнiмнiң ауыспалы қалдықтарынан, дайын
өнiмдi шығару, төленбей тиелген өнiмнiң өзгерiстерiнен тұрады;
ә) тауар өнiмдерiнiң құрылымы;
б) тауар өнiмiнiң сапасымен, өнiмдердi өткiзу нарығы, сату нарығы мен
құнсыздану процесiндегi бағаның өзгеруiнен құралатын сату бағасы;
г) өнiмнiң өзiндiк құны.
Басқа өткiзуден түскен пайда үш факторға бөлiнедi:
- Тауарлы материалды құндылықтарын сатудан пайда;
- Қосалқы шаруашылық өнiмiн сатудан түскен пайда;
- Негiзгi қорларды және материалдық емес активтердi өткiзуден пайда.
Өткiзуден тыс қаржы нәтижелерi бiрiккен кәсiпорындарда, үлестiк
қатыстар пайдасынан құралады:
- негiзгi құралдарды және жердi жалға беруден пайда;
- алынған және төленетiн өсiм айыбы мен жазалар;
- дебиторлық берешектердi есептен шығарғандағы шығындар;
- табиғи апаттан шығындар;
- акция, облигация, депозиттерден табыстар;
- валюталық операциялар бойынша табыстар мен шығындар.
Таза пайда – бұл барлық салықтардан, экономикалық жазалау шараларынан
және қайырымдылық қорларына аударымдардан кейiн кәсiпорын басшылығында
қалатын пайда.
Талдау процесi кезiнде баланстық пайда құрамын, құрылымын, өзгеруiн және
есеп беру жылындағы жоспардың орындалуын оқып бiлу қажет. Пайда өсiңкiлiгiн
зерттегенде соманың өзгеруiне құнсыздану факторының әсерiн ескеру қажет.
Ал, бұл үшiн, түсiмдi баға дамуының орташа өлшемдiк индексiнен сала бойынша
кәсiпорынның орташа өнiмiне түзетедi, ал, өнiмдердi өткiзу бойынша болған
шығындар талдау жасалатын мерзiмдегi тұтыну ресурстарының бағасының
жоғарылауы нәтижесiндегi олардың артуынан азайтылады. Табыс сомасының өсу
қоры әр тауар өнiмiнiң түрiне байланысты анықталады. Оның негiзгi көздерi
болып өткiзу ұлғаюы, өзiндiк құнның төмендеуi және тауар өнiмiнiң сапасының
жоғарылауына байланысты бағасының өсуi, ең тиiмдi өткiзу нарығын iздестiру,
ең қолайлы мерзiмдерде өткiзу.
Е.В.Негашев өз еңбегiнде белгiленген уақыт мерзiмiндегi кәсiпорын
қызметiнiң қаржы нәтижесi бiр-бiрiмен байланысты нақты көрсеткiштер
жүйесiмен сипатталады. Оларға: өнiм өткiзуден түсiм жұмыс, қызмет, нәтиже
табыс немесе шығын басқа да өткiзулерден, өткiзуден тыс операциялардан
табыстар мен шығындар қалдығы, баланстық пайда немесе зиян, салық салынатын
пайда, таза пайда кәсiпорын басшылығында қалатын.
Ш.Т. Балабановтың еңбегiнде шаруашылық субъектiсiнiң қаржылық
нәтижесiне келесi мiндеттер көрсетiлген:
1. пайдалылық пен қаржылық тұрақтылықты көрсету;
2. қаржы ресурстарын пайдаланудың тиiмдiлiгiн зерттеу;
3. шаруашылық субъектiнiң положениясын жағдайын және оның қаржы
тұрақтылығы мен бәсекелестiгiнiң сандық өдшемiн қаржы нарығында белгiлеу;
4. жоспарлы қаржы мероприятиясының орындалу деңгейiне, бағдарламаларға,
қаржы көрсеткiштер жоспарына баға беру;
5. пайда болған жетiспеушiлiктер мен қаржы ресурстарының қайтарымдылығының
жоғарылауын жоюға жасалған өлшемдiк баға.
6. Шаруашылықтың қаржы жағдайын талдау мыналардан тұрады:
7. табыстылықты талдау;
8. қаржы тұрақтылығын талдау;
9. несие өтеу қабiлеттiлiгiн талдау;
10. капиталды қолдануын талдау;
11. өзiн-өзi қаржыландыру деңгейiн зерттеу;
12. валюталық өз шығынын өзi өтеу мен өзiн-өзi қаржыландыратын талдау.
Ол қаржы нәтижелерiн талдауды жүзеге асыратын келесi негiзгi амалдарды
бөледi: салыстыру, жиынтық және топтастыру. Кейбiр жағдайларда экономика-
математикалық модельдеу әдiсi қолданылуы мүмкiн керi және корреляциялық
талдау. Сонымен бiрге шаруашылық субъектiнiң табыстылығы нақты және
салыстырмалы көрсеткiштермен сипатталады. Нақты табыстылық көрсеткiшi – бұл
табыстар жиынтығы. Салыстырмалы көрсеткiш – табыстылықтың деңгейi.
Талдау процесiнде таза табыс көлемiнiң өзгеру динамикасы, пайдалылық
деңгейi және оған әсер ететiн негiзгi факторлар зерттеледi. Таза табысқа
әсер ететiн негiзгi факторлар болып, өнiмдi өткiзуден түсiм көлемi, өзiндiк
құнының деңгейi, пайдалылық деңгейi, өткiзуден тыс операциялар табысы, олар
бойынша шығындар табыс салығы мен басқа да салықтар көлемi жиынтық табыстан
төленетiн кәсiпорын табыстылығын талдау өткен кезеңмен жоспарды
салыстырумен жүргiзiледi.
Талдау бiр жылға жүргiзiледi. Шаруашылық субъектiде жоспарлы
көрсеткiштерi өз еркiмен iшкi пайдалануларына жасалады.
А.П.Шеремет былай белгiлейдi: қаржылық талдаудың мақсаты - өткен
қызметтерiне, нақты кезеңдегi жағдайына және келешектегi кәсiпорын жағдайын
бағалау. Бiрiншi кезеңде талдау жасаудың бағытын анықтау қажет, яғни,
кәсiпорынның өткен көрсеткiштер мен мерзiмдегi орташа көрсеткiштермен
немесе басқа бәсекелес кәсiпорындардың көрсеткiштерiмен салыстыру керек пе,
жоқ па?
Осының бәрi талдаудың өз әдiстерiн, көптеген ақпараттар жинағын қажет
етедi. Екiншi кезеңде құнсызданудың, табыстың сапалары бағаланады, сонымен
бiрге есептеу тәсiлдерi мен басқа да қаржылық нәтижелердi қалыптастыруға
әсер етуiн бағалау. Өнiмдердi өткiзуден түсетiн табыс мөлшерi үмiтсiз
қарыздарды есептен шығару әдiстерiне тәуелдi, тауарлы материалды
құндылықтардың қабылданған бағалары тозуға қосымша төлем әдiсi. Үшiншi
кезеңде негiзгi әдiстердi қолдана отырып талдау жасалады:
Көлденең – баланстың әр позициясын өткен кезеңмен салыстыру немесе
басқа есеп беру формасын алдағы кезең мен салыстыру;
Тiк – жалпы қаржылық көрсеткiштер құрылымын әр позициялардың
нәтижелерге әсерiн анықтау;
Трендалық – тренданы анықтау. Әр есептеме позициясын өткен кезеңдегi
бiрқатар есептеме беру мен салыстыру.
Тренда бойынша келешектегi мүмкiн мағыналы көрсеткiштер негiзделедi,
содан, бағдарлы талдау жүредi.
Пайда және кiрiстiң молдығы өндiрiстiң маңызды тиiмдiлiк көрсеткiшi
болып табылады. Пайда – бұл, бiрiншiден, кәсiпорын қорының негiзгi көзi,
екiншiден мемлекеттiк және жергiлiктi бюджет табыстарының көзi.
Табыс деңгейi мен кәсiпорын рентабельдiлiгi өндiрiстi қарқындандыру
және маркетингтiк қызметтiң көрсеткiштерi болады. Табыстылықты тереңiрек
талдау үшiн әсер етушi факторларды мақсатқа сай топтастыру керек.
Сыртқы факторлар тобына:
- табиғи жағдайлар көлiктiк және басқа да факторлар, яғни, бiр кәсiпорында
қосымша шығындар шығаратын, екiншiден қосымша пайда әкелетiн;
- өзгерiстер, кәсiпорын жоспарында қаралмаған өнiмнiң көтерме бағасы,
қолданылатын шикiзат, материал, жанармай, жартылай фабрикаттар, қызметтер
мен тасымалдарға белгiленген бағалар, сауда жеңiлдiгi, амортизациялық
аударым жарнасының мөлшерi, еңбек ақы мөлшерi және оған қосымша төлем;
- тағы басқа жинақтардың мөлшерi кәсiпорын төлейтiн салық;
- кәсiпорынға әсер ететiн шаруашылық сұрақтары бойынша жабдықтаушылармен,
жабдықтау - өткiзу, жоғары шаруашылық, қаржылық, банктiк және басқа
мемлекеттiк тәртiп органдары мен бұзушылық.
Iшкi факторлар топтары:
а) негiзгi факторлар,
б)еңбек нәтижелерiн анықтайтын және мемлекеттiк тәртiптi бұзумен
байланысты факторлар.
Кәсiпорынның әр түрлi өндiрiстiк, тұрмыстық және қаржылық қызметтерi
соңғы ақшалай бағасын қаржы нәтижелер көрсеткiшi жүйесiнде алады. Оған
кiретiндер өнiмдi өткiзуден табыс зиян; басқа да өткiзулерден жұмыс,
қызмет пайда зиян; өткiзуден тыс операциялардан табыс, шығын; баланстық
пайда салық салынатын табыс, таза табыс және тағы басқалары.
Қаржы нәтижелерi көрсеткiшi кәсiпорын шаруашылығының нақты тиiмдiлiгiн
сипаттайды. Табыс бойынша авансыланған қаржыны қайтарым деңгейi кәсiпорынға
салынған активтердiң табыстылығы анықталады. Табыс көрсеткiштерiн
есептеудiң бастапқы кезеңi, өнiмдi өткiзу айналымы болып табылады. Өнiмдi
сатудан жұмыс, қызмет түскен қаржы кәсiпорынның өндiрiстiк iсiнiң
аяқталғанын авансыланған қаржының қайтарылуын сипаттайды. Сату көлемiндегi
өзгерiс қаржы нәтижелерiне маңызды әсер тигiзедi. Сонымен, қаржы
нәтижелерiн талдаудың негiзгi мiндеттерi болып: табыс көрсеткiштерiнiң
өзгерiс бағасы, олардың нақты мөлшерiнiң ұйымдастырылуы мен бөлiнуi;
табысқа әсер ететiн әр түрлi факторлардың өлшемi табылады.
Кәсiпорын қызметiнiң қаржы нәтижелерiн экономикалық талдаудың
теориялық базасы болып, барлық кәсiпорындарға қабылданған шаруашылық
механизмнiң бiрiңғай үлгiсi табылады.
1 кесте
нысан 2
Табыстар мен шығыстар жағдайы туралы есеп беру
Кәсіпорынның аталуы_____________________________ _______________
Кәсіпорынның қызмет түрі_______________________________ _________
Құқықтық-ұйымдастырушылық формасы____________________________
Ұйымның заңды мекен –жайы______________________________ ________
Көрсеткіштердің аталуы Код Есепті кезеңөткен кезең
тар
Сатылған өнімнен, қызметтен түскен түсім01
Сатылған өнімнің қызметтің өзіндік құны 02
Жалпы табыс (01-02) 03
Кезең шығыстары - Барлығы 04
Оның ішінде: 05
Жалпы және әкімшілік шығыстары (82)
Сату бойынша шығындар (81) 06
Пайыз бойынша шығыстар (83) 07
Негізгі қызметтен түскен табыстар (зиян)08
(03-04)
Негізгі емес қызметтерден түскен 09
табыстар (зиян)(70-84)
Салық салынғанға дейінгі әдеттегі 10
қызметінен түскен табыс (08-09)
Заңды тұлғадан ұсталынған табыс салығы 11
(85)
Кейінге қалдырылған салықтар
Салық салынғаннан кейінгі әдеттегі 12
қызметтен түскен табыс (10-11)
Төтенше жағдайдан алынған табыс (86) 13
Таза табыс(12±13) 14
1.2 ЖШС “Игiлiк-Фининвест” фирмасының техникалық экономикалық
сипаттамасы
“Игiлiк-Фининвест” өндiрiстiк - коммерциялық фирмасы
жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiгi 1999 жылы қыркүйек айында, Алматы
қаласында құрылған.
Фирма Қазақстан Республикасы заңдары белгiлеген шаруашылық қызметiн,
жүргiзу шарттарын қадағалай отырып, жарғы мен құрылтайшылар келiсiм-шарты,
ары қарай “Құрылтай құжаттары”, негiзiнде құрылған және соны басшылыққа ала
отырып қызмет атқарады. Фирма өз аты жазылған дөңгелек мөр бұрыштама
белгiмен басқа да заңмен белгiленген мiндеттi мәлiметтерге ие.
ЖШС “Игiлiк-Фининвест” фирмасының мақсаты табыс табу фирма қызметiнiң
арқауы:
- полиграфиялық қызмет көрсету.
Фирма заңды тұлға құқығына ие, яғни, ол оқшауланған мүлiкке ие, өз
атынан мүлiктiк және мүлiктiк емес жеке құқықтарға ие бола алады, азаматтық
қатынастарға түсуге, мiндеттерге ие болуға, сот не төрелiк орындар немесе
аралық соттарда талапкер не жауапкер болуға құқылы.
Фирма мүлiктерi ақшалай қаржылар және басқа да мүлiктердi енгiзу
жолдарымен құралып, оның меншiгi болып есептеледi.
Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiктiң қызметiн жүргiзу үшiн құралған
жарғылық қордың мөлшерi 1257,3 мың теңгені құрай отырып, нарықтық
экономикадығы өз орнын нақты және орнықты ұстап отыр.
Фирма табыстары материалдық шығыстарды жабуға, салықтарды
қызметкерлердiң еңбекақыларын төлеуге басқа да мiндеттi төлемдерге
жұмсалады.
Таза табыс қатысушылар арасында олардың жарғылық қордағы үлестерiне
пропорционал мөлшерде бөлiнедi.
Фирмада мөлшерi жарғылық қордың 25 процентiне тең резерв сақтандыру
қоры құралады. Резервтік қорға жыл сайын таза табыстың 5 проценттiк үлестік
қосу жарияланған және белгіленген сомаға жеткенге дейiн үлес аударып отыру
нәтижесiнде құралады. Ұйымның кейбір төтенше жағдайда пайда болатын
шығындары жабуға резерв қоры жетпесе, шығындарды жабу көздерiн фирманың
жоғарғы басқару органы анықтайды.
Фирманың басқару органдары – құрылтайшылардың жалпы жиналысы,
Президент болып табылады. Құрылтайшылардың жиналысы ең кемiнде жылына екi
рет жиналады. Кезектен тыс жалпы жиналыс қажет болғанда Президент немесе
жалпы жиналыс шақыруды фирма мүддесi талап еткенде шақырады.
Президент фирманың атқарушы органы болып табылады. Ол құрылтайшылардың
жалпы жиналысы алдында есептi және оның шешiмдерiн орындалуын қадағалайды.
Еңбек ұжымының мүшелерi болып, фирмамен еңбекке тарту келiсiм-шарттары
немесе фирманың және қызметкерлердiң арасындағы еңбек қатынастарының басқа
да нысаны негiзiнде реттелетiн түрде өзiнiң дербес еңбегiмен фирманың
қызметiне араласатын тұлғалар есептеледi.
Фирма өзiнiң қаржылық-шаруашылық қызметiн кемiнде жылына бiр рет
тексеруi керек, ал кезектен тыс тексеру жұмыстары кез келген құрылтайшының
талабымен жүргiзiлуi мүмкiн. Оперативтi, бухгалтерлiк және жалпы есеп беру
мәселелерiн реттейтiн нормативтi құжаттарды басшылыққа ала отырып ұлттық
валюта түрiнде жүргiзiледi.
Фирманың коммерциялық құпиясы ретiнде, мемлекеттiк құпия болып
табылмайтын, өндiрiспен, технологиялық ақпараттар мен басқару, қаржылар
және басқалармен байланысты, тарап кетсе фирманың коммерциялық құпиясы
болып табылатын ақпараттар түрi мен құрамын, оларды қорғау тәртiбiн
фирманың Президентінің ұсынысы мен Құрылтайшылар жиналысында бекiтедi.
Құпияны бұзғандар үшiн жауапкершiлiк заң актiлерiмен және келiсiм мен
анықталады.
Фирманың қызметi:
а) құрылтайшылар жиналысының шешiмi бойынша;
ә) тоқтатуға өкiлеттi мемлекеттiк органның шешiмi бойынша;
б) құрылтай құжаттарында қарастырылған басқа да негiздер бойынша
тоқтатылады.
Сонымен қоса фирма қызметiн қайта құрғанда бiрiгу, қосылу, бөлiну,
түрлену немесе жойылғанда тоқтатады.
Қаржылық есеп берудiң маңызды элементi болып табылатын активтердi талдау
кезiнде олардың нақты қолдағы болуы, құрамы, құрылымы және оларда болған
өзгерiстер зерттеледi. Активтердiң ұлғаюы, кәсiпорынның алдағы кезеңде
дамуын сипаттайды.
2 кесте
ЖШС “Игiлiк-Фининвест” балансы активтерiнiң құрамы мен орналасуы 2005
ж.
№ Көрсеткiштер 2004 2005 Өзгерiстер
теңге % теңге % Теңге %
1 Барлық активтер 2053,1 100 5792,7 100 +3739,6 +1,82
құны,оның iшiнде:
1.1Ұзақ мерзiмдi 1207,1 58,8 2897,0 50,0 +1689,6 +1,4
актив:
а)Негiзгi 1207,1 58,8 2897,0 50,0 +1689,6 +1,4
құралдар қ
Б)МЕА - - - - - -
2 1.2Ағымдағы 846,0 41,2 2895,7 50,0 +2049,7 +2,4
активтер, оның
iшiнде
а)өндірістік 458,4 22,3 2596,7 44,4 +2111,3 +4,6
қорлар
б)дайын өнімр 241,1 11,8 302,0 5,2 +60,9 +2,5
Ақша қаражат 146,5 7,1 24,0 0,4 -122,5 -8,3
Өндiрiстiк 1665,6 81,1 5466,7 94,4 +3801,2 +2,3
потенциалының
құны
Берiлген баланс бойынша активтердiң құрамын және орналасуын талдау үшiн
аналитикалық кесте құрастырылады. 2 кестеге қарап отырып валюта балансының
алдыңғы жылмен салыстырғанда 2053,1 мың теңгеден 5792,7 теңгеге дейiн,
яғни, 3739,6 мың теңгеге көбейгенi көрiнiп тұр немесе 1,82 процент. Бұл
кәсiпорын жағдайының жақсы жағын куәландырады. Бiрақ, мiндеттi түрде бұл
активтердiң қалай орналасқандығын және есеп беру кезiнде қай нәрсеге көңiл
көп бөлiнгендiгiн анықтау қажет, кәсiпорынның өндiрiстiк шама жағдайын
негiзгi құралдарын анықтау қажет. Бұл үшiн бәрiнен бұрын кәсiпорынның
өндiрiс шамасының көлемiн анықтау қажет. Бұл көрсеткiштiң коэффициентi Кn ≥
0,5 болуы қажет. Егер, бұл көрсеткiш мәнiнен төмен болса, ұзақ мерзiмдi
қарыздарды тарту жөн. Өндiрiс шамасының көлемi жыл басында 1665,5 мың
теңге, жыл соңында 5466,7 мың теңге. Яғни, 3801,2 мың теңгеге өстi. Барлық
баланс активтерi құнының өндiрiстiк шама үлесi 13,3 пункке өстi. Сондықтан
бұл өндiрiс шамасының жақсы деңгейiн бiлдiредi.
Осы көрсеткiштен кейiн, баланс валютасындағы ағымдағы активтер үлесiнiң
анықтау маңызды. Ол коэффициенттiң маңызы жоғары болған сайын үздiксiз
жұмысты қамту мүмкiндiгi және кредиторлармен есептесу мүмкiндiгi жоғары
болады. Қаржылық көзқараста оның өсуi құрылыстағы қарыздарды қайтару үлесiн
сипаттауы, алға жылжуы болып табылады. Мүлiктер мобильдi болып келедi.
Кәсiпорын активтерiнiң iске қосу коэффициентiнiң жоғарылауы, кәсiпорын
активтерiнiң барлық құнын анықтайды.
Негiзгi құралдар құны, өндiрiстiк запастар, аяқталмаған құрылыс,
аяқталмаған қаржы салымдары, өндiрiске жiберер алдындағы құны.
ЖШС “Игiлiк-Фининвест”-тiң бұл коэффициентi жыл басында 846,0:2053,1
0,41; ал жыл соңы 2895,7:5792,7 0,50 тең болады.
Келесi активтердi орналастырудың тиiмдiлiгiн сипаттайтын көрсеткiш
мобильдiк және иммобилизацияланған құралдар коэффициентi табылады. Ол
ағымдағы активтердiң ұзақ мерзiмдегi активтерге қатынасын бiлдiредi.
ЖШС “Игiлiк-Фининвест” фирмасындағы деңгейi жыл басына 0,70
846,0:1207,1 жыл соңында 2895,7:2897 = 1,0 пайызды құрайды. Мұнда
коэффициент деңгейiнiң өсуi мобильдiк құралдардың өсу қарқынынан артуынан
болды. Осыдан кейiн негiзгi құралдардың қалдық құнының үлес шамасының
салмағының өзгеруiне ерекше көңiл бөлiнедi. Негiзгi құралдардың нақты
құнының коэффициент мөлшерi барлық кәсiпорын мүлiктерi бойынша, барлық
баланс активтерi сомасынан 50 проценттен төмен болмауы қажет. Кәсiпорын
қызметiн экономикалық талдау кезiнде меншiктi капитал және ұзақ мерзiмдi
мiндеттеменi зерттеуге көп көңiл бөлiнедi кесте 3.
3 кесте
Меншiктiк капитал мен мiндеттеменiң құрамы және орналасуы 2005ж.
№ Көрсеткiштер 2004 2005 Өзгерiстер
Теңге % теңге % Теңге
1 Барлық меншiктi капитал1675,5 81,6 2643,7 45,6 +968,2
Жарғылық капитал 1257,3 61,2 1257,3 21,7 -
Қосымша төленген - - 170,0 2,9 +170
капитал
Резервтiк капитал 223,8 10,9 276,4 4,8 +52,6
Бөлiнбеген пайда зиян194,4 9,5 94,0 16,2 +745,6
2 Ағымдағы мiндеттемелер 377,6 18,4 3149,0 54,4 +2771,4
Кредиторлық қарыз 44,0 2,1 167,7 2,9 +123,7
Салық бойынша қарыз 36,7 1,8 209,8 3,6 +173,1
Сатып алушымен тапсырыс
берушi қарыздары 296,0 14,5 2771,5 47,9 +2474,6
Берiлген кестеде көрiп отырғанымыздай ЖШС “Игiлiк-Фининвест” фирмасының
меншiктi капиталы: жарғылық капитал, қосымша төленген капитал, резервтiк
капитал, бөлiнбеген пайдадан құралған қосымша төленген капитал жыл соңында
біршама өскен. Жыл басында болған жоқ, ал жыл соңында 170,0 құрайды.
Резервтiк капитал жыл соңында 52,6 = 276,4-223,8 өстi.
Бөлiнбеген пайда 745,6 940,0-194,4 көбейдi.
Фирмадағы кредиторлық қарыздар жыл басында 44,0 және жыл соңында 167,7
тенге құрайды. Яғни, 123,7 тенге өстi. Осы мiндеттеменiң ағымдағы көбеюi
себебiнен қаржы экономикалық қызмет нәтежесiне керi әсерiн көрсетедi.
Сонымен бiрге салық бойынша қарыздар 173,1 мың тг көбейдi.
Жабдықтаушылар және мердiгерлермен есептеулер 2474,6 мың тг өстi.
Баланс активтерiн ұйымдастыру көздерiн талдау кезiнде, талдау кәсiпорын
мүлiктерiнiң келiп түсуi, сатып алуы,шығаруы меншiктi және заемдық капитал
негiзiнде орындалу мүмкiндiгiн бiлу қажет.
Қазiргi нарықтық қатынасқа сай кәсiпорын қызметi және оның дамуы өзiн-
өзi қаржыландыру, меншiктi капитал негiзiнде жүзеге асады. Ағымдағы
активтерге қосымша қажеттiлiк тұған жағдайда, ол коммерциялық несие банк
несиесi және қарыздық қаражат негiзiнде жабылады.
Активтердiң қалыптастыру көздерiн талдау процессiнде меншiктi және
тартылған капиталдардың нақты мөлшерi қойылады. Есеп беру кезiндегi олардың
өзгеру себептерi табылады және сәйкес келетiн баға берiледi.
Бұл жағдайда меншiктi капиталға маңызды көңiл бөлiнедi, себебi,
меншiктi құралдар көзiнiң қоры – бұл қаржылық тұрақтылық қоры.
Қаржылық есеп беруде активтердi қалыптастыру қөзiнiң құрылымын зерттеу
үшiн келесi аналитикалық кесте құрастырылады кесте 1.3.
Кесте бойынша кәсiпорын активтерiн қалыптастыру көздерi есеп беру жыл
кезiнде 3739,6 мың теңге немесе 1,82 процент өстi. Бұл тартылған
капиталдардың жыл басында 377,6 мың, жыл соңында 3149,0 мың теңгеге, яғни
2771,4 теңгеге көбейiп отыр.
4 кесте
Авансыланған капиталдардың құрамы және құрылысы 2005 жыл
№ Көрсеткiштер Жыл басы Жыл соңы Жыл бойындағы Құрылы
өзгерiс мның
өзгеру
і
(4гр-2
гр)
Теңге %
дебет кредит
1 2 3 4 5
1. Салыктық шот-фактураларының және 500000 301-303,701
накладнойдың негізінде келісімді 321-323
бағасы бойынша дайын өнім босатылды
ҚҚСсомасына, 15% 75000 301-303,633
321-323
2. Жұмыстары қабылдау актлерінін 200000 301-303,701
негізінде, негізгі және қосалкы 321-323
өндірістердің цехтарында орындалған
жұмыстар мен қызметтер
ҚҚСсомасына(15%) 30000 301-303,701
321-323
3. Сатып алушылар ұсынған шоты бойынша 441 301
есеп айырысу шотына каражат келіп 805000
түсті 812000 тенге (575000 + 230000)
Дайын өнімді, жұмыстарды және қызметтерді сатудан түскен табыс сомасы
есепті кезеңнің аяғында 571 "Жиытық табыс (зиян)" шотына көшіріліп
жазылады. Бұл кезде 701-шоты дебеттеледі де, 571-шоты кредитгеледі.
Мүлікті жалға бергені үшін алынатын жал төлемін есептегенде 727
"негізгі емес қызметтерден түсетін табыс" шоты кредиттеледі де, мына
темендегі шоттар:
321 - Тараптардың берешегі", 322 "Тәуелді серіктестіктердің берешегі",
323 "Бірге бақыланатын заңды тұлғалардың берешегі" — бас және тәуелді
серіктестіктердің есептелген жал төлемінің сомаларына;
334 - "Басқадай дебиторлық берешек" — әр түрлі жалға алушылардың
есептелген жал төлемінің сомаларына;
611 - "Болашақ кезендердің табыстары" — қазіргі есептік кезеңге
жатқызылмайтын, алдын ала төленген (441-ші т.б. шотгардың дебеті, 611-
шотгың кредиті) жал төлемінің сомаларына дебеттеледі.
Алынған табыстардық сомаларының көрініс беруі 701-ші және басқа
шоттарда есепке алынған өнімді (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен
табыстардың көрініс беруімен бірдей болып келеді. Сақтандыру төлемдері
сақтандыру келісім шарты бойынша немесе сақтандыру полисі бойынша
реттеледі, сақтандыру төлеміне жататын сома 303 шотының дебетінде және 727
шотының кредитінде көрініс табады, содан әрі қарай сақтандырудан түскен
сақтандыру төлемі ақша қаражаттарын есептейтін шоттардың дебетіне, 303
шотының кредитіне жатқызылады. Жылдың аяғында 701-727 шоттар жабылады (571-
шоттың кредиті).
Мұндай табыстарға кәсіпорын қызметінің басқа түрлері бойынша жасалған
өнімді, жұмыстарды және қызметтерді сатудан (өсімдік шаруашылығы, мал
шаруашылығы, балық шаруашылығы, құс шаруашылығы т.б. өнімін сатудан) түскен
табыстар жатады.
2.2 Негізгі емес қызметтен (әрекет етуден) түскен табыстың есебі.
Негізгі емес қызметтен түскен табыстың есебін есептеу үшін шоттардың
типтік жоспарының "Негізгі емес қызметтен түскен табыстың есебі" деп
аталатын бөлімшесі арналған және оған келесі пассивтік күрделі шоттар
жатады. 721-шоты "Материалдық емес активтерді сатудан түскен табыс"
материалдық емес активтерді сатудан келген табыстарды жинақтауға арналған.
Материалдық емес активтерді сатқан кезде мыиадай шоттардың
корреспонденциясы жасалады (қысқартылып аяынган).
6 кесте
Материалдық емес активтерді сатқан кездегі шоттардың корреспонденциясы
№ Шаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы, Шотар корреспонденциясы
тенге
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Материалдық емес активтер сатылды 841 101-103,106
- калдық кұнына 170000 111-113,116101-103,106
- тозған (тозу) сомасына 30000 301-303, 721
- босатылған (босату) құнына 211000 321-323,
441-451
2 Сатылған материалдық емес активтер 31650 301-303, 633
бойынша есептелген ҚҚС сомасына 321-323,
(15%) 441-451
3 Жыл соңында, 721 және 841
шотгарынца есептелген сомасы,
жиынтық жылдык табыс (зиян) шотына
есептен шығарылды: 21100 721 571
-табыс 170000 571 841
-шыгыс
722-шоты "Негізгі құралдарды сатудан түскен табыс" негізгі құралдарды
сатудан түскен табыстарын жинақтауға арналған.
Негізгі кұралдарды сатқанда мынадай шоттардың корреспонденциясы
жасалады (қысқартылып алынған).
7 кесте
Негізгі кұралдарды сатқанда жасалатын шоттар корреспонденциясы
№ Операциялар мазмұны Сомасы, Шоттар
теңге
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Негізп құралдар сатылды:
-қалдық құнына 300000 842 121-125
-негізгі құралдардың тозу сомасына 50000 131-134 122-125
- босатылған кұнына 390000 3О1-3О3, 722
321-323,
441,451
2 Сатыман негип кураадар бойьшпи 58500 301-303, 633
есептелген ҚҚС соыасьша (15%) 321-323,
441-451
3 Жыл соңында, 722 және 842
шоттарында
есептелген сомасы, жиынтық жылдық
табыс (зиян) шотына есептен
Шығарылды:
-табыс 390000 722 571
-шығыс 300000 571 842
723-шоты "Бағалы қағаздарды сатудан түскен табыс" бағалы кағаздарды
сатудан алынған табыстар туралы ақпаратты жинақтауға арналған.
723-шот бойы жасалған шоттардың корреспонденциясы төменде келтірілген.
8 кесте
Инвестицияны сатудан түскен табыс
№ Шаруашылық опрецияларының мазмұны Сомасы, Шоттар
теңге корреспонденциясы
дебет кредит
1 Кәсіпорын өзі алған бағасы бойынша 60000 843 401-403
акцияларды, облигацияларды және басқа
бағалы қағаздарды сатты
2 Өздері алған бағалы қағаздары үшін, 200000 301 723
сатып алушыларға шот ұсынады
3 Бағалы қағаздарды сатудан алынған жалпы200000 441,451 723
түсімі кассаға және есеп айырысу шотына
келіп түскен
4 Алынған бағалы қағаздар үшін, бас 100000 321-323 723
кәсіпорынға шоты ұсынылады
5 Кәсіпорын өз қызметкерлеріне және басқа200000 333 723
адамдарға шотын ұсынған
6 Есептен шығарылған қаржылық 170000 542 723
инвестицияларға қатысты қайта, бағалау
сомалары табыстарға көшіріліп жазылды
7 Жылдың аяғын дабағалы қағаздарды
сатудан алынған табыстардың сомасы
жиынтық табыс шотына көшіріліп 571
жазылады: 870000 723 843
-табыс 600000 571
-шығыс
Пайыз түрінде алынатын табыстар 5 БЕС сәйкес активтерден алынатын
шынайы табыстарды уақытша қатынастық негізінде ескереді. Мысалы, субъектің
тауарды сатып алушыларда 24% жылдық мөлшердегі векселі бар делік, қарыз
сомасынан вексель бойынша ай сайынғы табысы 2% (2412) құраған. Табыстан
төленетін дивидендтер акционерлердің оны алуы туралы құқы белгіленсе ғана
танылады .
Табыстың белгілерін ашу.
Субъекті қаржылық есеп берген кезде түсіндірме жазбасын бірге
тапсырады,онда: көрсетілген қызметтен түсетін табыстарды анықтаудың жолдары
тапсырады онда: көрсетілген қызметтен түсетін табыстарды анықтаудың
жолдары; дивиденттер, рояли, пайыздан алынатын табыс, көрсетілетін қызмет,
тауарды сатудың нәтижесінде пайда болатьн табыстарымен қоса есептік кезең
үшін танылатын, табыс тұрінің әрбір мәнді сомасы ашылуы тиіс. Тауарды
айырбастау немесе қызмет көрсету нөтижесіңде пайда болатын табыстар сомасы
бөлек ашып көрсетіледі.
Сатылған тауарлардың (қызметтердің және жұмыстардың) өзіндік құнынының
және негізгі емес қызметтердің шығыстарының есебі
Сатылған тауарлардың, жұмыстардың және қызметтердің өзіндік кұнын
есепке алуға 80 бөлімшесінің "Сатылған тауарлардың (жұмыстардың,
қызметтердің) өзіндік құны" деп аталатын бір топ шот арналған, оған мынадай
ситетикалық шоттар (801) жатады:
801 - "Сатылған тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құны"
шоты. Бұл шот өнім өндіретін, жұмыстар істейтін және қызметтер көрсететін
материалдық өндіріс салаларында қолданылады және босатылған (жөнелтілген)
өнімнің, орыңдалған жұмыстардан, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кiрiспе
3
1-Бөлiм. ЖШС “Игiлiк-Фининвест”-тiң
техникалық- экономикалық сипаттамасы
8
1.1. Қаржы нәтижелерiнiң теориялық аспектiлерi
8
1.2. ЖШС “Игiлiк-Фининвест” фирмасының
техникалық-экономикалық сипаттамасы
21
2-бөлiм. Қаржы нәтижелер есебiн ұйымдастыру
31
2.1. Негiзгi қызметтен түскен табыс есебi
31
2.2. Негiзгi қызмет шығындары есебi
33
2.3. Негізгі емес қызметтен түскен табыс есебi
41
3-бөлiм. Қаржы нәтижелерiн талдау
50
3.1. Нақты және салыстырмалы табыс
көрсеткiштерiн талдау
50
3.2. Қаржы нәтижелерiнiң есебiн және олардың
қолданылуын тексеру
66
Қорытынды
69
Қолданылған әдебиеттер
72
КIРIСПЕ
Қазiргi нарықтық жағдайда бухгалтерлiк есеп шаруашылық
субъектiлерiнде маңызды орын алады. Ол бухгалтерлiк есеп стандарттарындағы
жалпы қағидалар мен негіздемелер негiзiнде, субъектiлердiң табысы мен
шығысының есептілігінің бухгалтерлiк есептiң жұмыстық шоттар жоспарында,
“Бухгалтерлiк есеп және қаржылық есеп беру Заңы” және “Салық және басқа да
бюджетке мiндеттi заңына сәйкес. Сонымен бiрге Қазақстан Республикасының
бухгалтерлiк есеп бойынша бiлiктi органдардың басылымдарындағы нұсқаулар,
өзгертулер мен ұсыныстар бойынша құралады. Республикамыздағы бухгалтерлiк
есеп жүйесi максималды түрде халықаралық бухгалтерлiк стандартқа жақын
актуалды түрде қарастырылған.
Нарықтық экономика жағдайында, болатын қатал бәсекелестік күресте,
табыс пен кәсіпорынды сақтап қалудың басты факторы болып, кәсіпорынның
қаржылық жағдайы мен қаржылық нәтижесі саналады, ол үшін осы аталған жайдың
мәні туралы дер кезінде және сенімді ақпарат қажет. Тап осындай ақпараттың
басым көпшілігі бухгалтерлік есептің еншісіне тиетіндігіне дау жоқ.
Сондықтан да, бухгалтерлік есепті, кейде бизнестің қаржылық тілі деп те
атайды. Бұл арада қажет ақпараттармен қамтамасыз ету, көп жағдайда,
бухгалтерия қызметкерлеріне жүктелетіндігі белгілі. Сонымен қоса, олар
есепті оңайлатуға, салық жүйесінің талаптарын орындауға, нормативтік
актілерді қатаң сақтауға, басшыға берілетін мәліметтердің дәл және анық
болуына жауапты болып келеді.
Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек
ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын
азайтуға, оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны
сақтауға мүдделі. Бұл орайда шаруаға қырсыздықпен қарауға, кәсіпорынның
материалдық құндылықтарын, ақша қаражаттарын және басқа ресурстарын заңсыз
және тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің
атқарар рөлі ерекше.
Дипломдық жұмыс ұйымның қаржылық нәтижелерінің есебі мен аудитін
зерттеуге арналған және осы жұмысты орындау үшін "Игілік-Фининвест" ЖШС-тің
мәліметтері қолданылды.
Қазiргi заман шартында шаруашылықпен айналысу шаруашылық
субъектiлерiнiң күрделi экономикалық механизмнің заманға сай, толық және
дұрыс экономикалық басқару тәжірибелі түрде мүмкін емес. Яғни, нақты
қойылған есеп жүйесiн беретiн экономикалық қызметтегi жұмысшылар:
бiрiншiден бухгалтериядағы қызметi, барлық есеп және есеп беру жүйесiн
жақсы бiлуi қажет, жеңiлдетiп және арзандату бухгалтерлiк және салық есебiн
ұйымдастыратын, субъектiнiң қызметiн анықтайтын нұсқаулар мен ережелер және
басқа да нормативтiк актiлердi қатаң түрде сақтау қажет.
Қазақстан Республикасының бюджетiн, зейнетақы, және басқа қорларды
қалыптастыру үшiн табыс салығын тағы басқа салықтар мен жинақтау, қаржы
бөлудiң мөлшерiн дұрыс анықтауда бухгалтерлiк есептiң атқаратын қызметi
зор. Бұл төлемдердiң мөлшерiн шаруашылық субъектiлерi мемлекет бекiткен,
нормативтер арқылы анықталып, бухгалтерлiк және салық есебiнiң мәлiметтерi
бойынша өздерi қалыптастырады.
Қазақстанда қабылданған жаңа бухгалтерлiк есеп жүйесi кәсiпорынның кең
түрде ашылуына мүмкiндiк бередi, сонымен бiрге барлық экономиканың жалпы
көтерiлуiне есебiн тигiзедi.
Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты қаржылық нәтиже (табыстар мен
шығыстар) есебi мен оның аудитін танып бiлу және алдағы кезеңдегi жағдайын
қарастыру болып табылады.
Дипломдық жұмысты жазу кезiнде Қазақстан Республикасының Үкiмет үйiнiң
қаулылары және заң актiлерi бiлiмдi экономистердiң теориялық және
тәжiрибелiк бағыттары, жұмыстары қолданылды. Бұл жұмыста статистикалық
экономика – математикалық және жеке ауқымды зерттеу әдiстерiн қолдана
отырып "Игілік-Фининвест" ЖШС –тің қаржылық есеп беру мәлiметтерiне талдау
жасалған.
Жұмыстың бiрiншi бөлiмiнде "Игілік-Фининвест" ЖШС технико-
экономикалық сипаттамасы мен теориялық аспектiлерi қарастырылады. Яғни,
көптеген бiлiмдi экономистердiң теориялық, тәжiрибелiк бағыттары және
жұмыстары қолданылады.
Екiншi бөлiмiнде қаржылық есептеме туралы сипаттамамен қоса оның
есебін ұйымдастыру, оның iшiнде – негізгі қызметтен түскен табыс есебі мен
шығын есебі, ерекшеліктері қарастырылады.
Дипломдық жұмыстың үшiншi бөлiмiнде қаржылық нәтижелердің аудиті
жүргiзiледi. Ол жиынтық табыс есебінен құралатын нақты және салыстырмалы
табыс көрсеткіштерінің аудитінен тұрады.
Мұнда қаржы көрсеткiштерiнiң деңгейiн және өсiңкiлiгiн талдау,
рентабельдiлiк көрсеткiштерiне кестелер түрiнде талдау жасалған. Сонымен
бiрге тапсырыс берушiлер өздерiнiң шешiмдерiн қабылдауына, бухгалтерлiк
есеп пен қаржылық есеп беруді одан әрi жақсартуға әсерiн тигiзетiн аудиттiң
маңыздылығы қарастырылған.
Сонымен қатар дипломдық жұмыс соңғы қорытынды мен қолданылған
әдебиеттерден тұрады.
Қорытындыда зерттелген "Игілік-Фининвест" ЖШС –тің фирмасының қол
жеткізген табыстары мен кемшіліктері айтыла келіп ұсыныстар келтіріледі.
Бәсекелестiк өнiмдердiң өндiрiсiн ұлғайту, оның сапасын жоғарылату,
өзiндiк бағасын төмендету қоршаған ортаның сақталуын ұқыпсыздық, заңсыз,
анықтаусыз материалдық құндылықтарды, ақша қаражаттарын және басқа да
кәсiпорынның ресурстарын шығынға шығаруға, ұрлауға қарсы тұратын
бухгалтерлiк есептiң маңызы өте зор.
1-Бөлiм. ЖШС “Игiлiк-Фининвест” фирмасының экономикалық ұйымдастыру
сипаттамасы
1.1 Қаржы нәтижелерiнiң теориялық сипаттамасы
Нарықтық экономика шарты бойынша кәсiпорынның экономикалық мақсаты
табыс табумен анықталады. Кәсiпорынның табыстылығы нақты және салыстырмалы
көрсеткiштер арқылы сипатталады. Нақты табыс көрсеткiшi – бұл табыс пен
пайданың жиынтығы. Шет елдерде “табыс” ұғымы келесi мағынада анықталады:
“Табыс – бұл экономикалық пайданың өсуi, есеп беру мерзiмiндегi активтердiң
ұлғаюы және капиталдың көбеюі міндеттемелердің азаюы (өтелінуі) негізінде.
Мұндай табыстарға: дайын өнімдерден, сатып алынған товарлардан және
көрсеткен қызметтерді сатудан тыс табыс; дивиденттер, роялти, пайыз
(процент) түрінде алынатын және т.б. табыстар жатады.
Негізгі және негізгі емес қызметтерден алынған табыс жылдық жиынтық
табысты құрайды және ол Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есебінің
Табыс деп аталатын № 5 стандартына сәйкес есептелінеді.
Есеп беру деп- кәсіпорынның өткен кезеңдегі қаржылық-шаруашылық
қызметін кешенді түрде сипаттайтын барлық көрсеткіштер жүйесін айтамыз.
Есеп беру процесін жасау есеп жұмысының соңғы сатысы болып табылады.
Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды тұлғаның
қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы ақпараттарды беру
болып табылады. Қаржылық есеп пайдаланушыларының қатарына потенциалды
инвесторлар мен кредиторлар, жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбеккерлер,
сондай-ақ мемлекеттік органдар кіреді.
Қаржылық есеп беру басқарушы органдардың жұмысын және субъектінің
ресурстарын, міндеттемелерін және ақша қаражаттарының болашақтағы ағымдарын
бағалауға, несие беру бойынша шешімдерге және инвестициялық шешімдерді
қабылдауға пайдалы ақпараттарды береді.
Есеп беру мәліметтерін кәсіпорынның тиімділігін бағалау үшін, сондай-
ақ шаруашылық қызметін талдау үшін сыртқы пайдаланушылар пайдаланады.
Сонымен қатар есептілік кәсіпорынның шаруашылық қызметін жедел басқару
үшін қажет және ол болашақ кезеңдерді жоспарлау мен болжау үшін басты база
болып табылады.
Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлiк есеп туралы” заңдық күшi бар
жарғысында бұл түсiнiкке өте қысқаша анықтама берiлген: “Табыстар – бұл
есеп беру кезеңiндегi активтердiң өсуi немесе мiндеттемелердiң кемуi”.
Ереже бойынша сәйкесiнше шығын шығармай, тiлеген табысын алу мүмкiн емес.
Ал, табыс болмаған жағдайда, кәсiпорынның дамуы және әлеуметтiк сұрақтарды
сәттi шешуi мүмкiн емес.
Табыс көрсеткiштер жүйесi ең алдымен қаржы нәтижелерiнiң нақты
көрсеткiштерiнен тұрады. Оған мыналар жатады:
• дайын өнiмдi жұмысты, қызметтi сатудан алынатын табыс;
• жалпы табыс;
• негiзгi қызметтiң табысы;
• негiзгi емес қызметтен алынатын табыс;
• салық салынғанға дейiнгi табыс;
• салық салынғаннан кейiнгi жай қызметтен түскен табыс;
• төтенше жағдайлардан болатын табыстар;
• кәсiпорын қызметiнiң соңғы қаржылық нәтижесi болып танылатын таза табысы.
• табыс салығы бойынша шығыс – 11 Бухгалтерлік есеп стандарты, соның
ережесіне сәйкес есептік кезең үшін анықталған табыс салығы бойынша шығысы.
Табыс жалпы алғанда шаруашылықтың нәтижелерiн көрсетедi, тiрi және
затқа айналған еңбек шығындарының өнiмдiлiгiнен танылатын жиынтық.
Кейбiр жағдайда табыс экономикалық тиiмдiлiк көрсеткiшiне және де кәсiпорын
жұмысының тиiмдiлiгiне жатқызылады. Бiздiң көзқарасымыз бойынша табыс
экономикалық тиiмдiлiк көрсеткiшiне жатқызылуы дұрыс.
Қазiргi нарықтық заманға сай табыстың маңызы өте зор. Табыс: не
өндiремiз, кiмге және қалай өндiремiз деген үш түбiрлi бiр-бiрiмен тығыз
байланысты мәселелердi шешудi анықтайды.
Табыс, нарықтық экономикада өндiрiстiк және әлеуметтiк дамуының
негiзгi көзi болғандықтан, кез келген кәсiпорын қызметiнiң мақсаты табыс
табу болып табылады. Табыстың көлемi кәсiпорынның шаруашылық қызметiнiң
сәттi болуына, өз өзiн қаржыландыруына әсерiн тигiзеді. Әр кәсiпорын
ағымдағы және қаржылық шығындарын өздерiнiң меншiктi көздерi арқылы жабады.
Уақытша жетiспеушiлiк кезiнде қысқа мерзiмдiк банк қарызын және
коммерциялық несие бойынша қамтамасыз етедi.
Осы табыс бойынша кәсiпорынның бюджет алдындағы, банктер басқа да
кәсiпорындар мен ұйымдар алдындағы мiндеттерi орындалады. Сондықтан табыс,
өндiрiстiк және қаржы қызметiне баға берудiң маңызды көрсеткiшi болып
есептеледi.
Нарықтық экономикада табыстың қызметi оның атқаратын функциялары
арқылы анықталады. Бiздiң ойымыз бойынша, ол екi функцияны орындайды:
1) мемлекеттiк бюджет кiрiс көздерiн құрайды
2) бiрлестiктер мен кәсiпорындардың өндiрiстiк және әлеуметтiк даму
көздерi функцияларды іске асырады.
Табыс өзiнiң функцияларын тиiмдi орындау үшiн, келесi негiзгi
шарттардың орындалуы қажет.
Өнiмнiң бағасы еңбек шығындарына сәйкес болуын, сонымен бiрге еңбек
өнiмдiлiгiнiң жоғарылауын және өзiндiк құнының төтенше жағдайдан төмендеуiн
ескеру қажет. Бұйымдардың есептелген жүйесi және өнiмнiң өзiндiк құнын
анықтау ғылыми негiзделген болуы керек.
Табысты бөлу механизмi белсендi орынды алуы тиiс және өндiрiстiң
дамуын, тиiмдiлiгiнiң жоғарылауына ынталандырушы фактор қызметiн атқарады.
Табысты тиiмдi пайдалану тек қалған барлық қаржылық рычагтар
жүйесiнде ғана мүмкiн амортизациялық аударым жарнасы қаржылық жазалау
шаралары, салық салу акциздер, жол ақысы, дивиденттер, өсiм ақы, салымдар,
пай жарнасы, қаржы салымдары, несие түрлерi, валюта және бағалы қағаздардың
құндылығы, тағы басқа.
Нақты табыс көлемi кәсiпорынның қаржы-шаруашылық қызметiнiң тиiмдiлiгi
емес, экономикалық тиiмдiлiк көрсеткiшiне жатады.
Сол себептен, алынатын табысты нақты бағалау үшiн салыстырмалы табыс
көрсеткiшiн қолданады, оған әр түрлi пайдалылық көрсеткiштер қатыстырылады.
Табыс деңгейiн және кәсiпорын қызметiнiң тиiмдiлiгiн сипаттайтын
кәсiпорынның табыс көрсеткiшiнiң дамуына шаруашылық субъектiсi сияқты
мемлекет те көңiл бөледi.
Сондықтан әр кәсiпорында нақты және салыстырмалы табыс көрсеткiштерiне
жүйелiк талдау жүргiзу өте қажет.
Табыс көрсеткiштерiн талдау мiндеттерiне:
• нақты табыс көрсеткiштерiн жоспар бойынша орындау бағасы;
• таза табыстың пайда болуының құрамдық элементтерiн оқып бiлу;
• табысқа әсер ететiн сандық өлшем факторлары;
• табысты бөлу үшiн бағыттарды пропорцияларды, даму бағытын оқып бiлу;
• табыстың өсуiнен резервтердiң пайда болуы;
• кәсiпорынның келешекте дамуы үшiн табысты тиiмдi пайдалану негiзiнде
сипаттама жасау;
• табыстылықтың әртүрлi коэффициенттерiн және оған әсер ететiн факторларды
зерттеу.
Ш.Иманғожин өз еңбегiнде өндiрiстiк қызмет нәтижелерiн талдау кезiнде
келесi пайда көрсеткiштерiнiң қолданылатындығын айтады:
- баланстық пайда, яғни, тауарларды сатудағы нәтижелер ғана емес, сонымен
бiрге оның көлемiн нақты және салыстырмалы көрсеткiштер. Қайта өңдеу
өнеркәсiптiк өнiмдердi сатқандағы нәтижелер, қосалқы өндiрiс және жұмысты
орындау, өндiрiстiк қызмет көрсету, шетелдерге шығару операцияларындағы
табыстар мен шығындар, оған қоса сатудан тыс табыстар мен шығындар. Басқа
сөзбен айтқанда, кәсiпорынның баланстық пайдасы есеп беру мерзiмiндегi әр
түрлi шаруашылық қызметтерiнiң табыстар мен шығындар қалдығынан құралады.
- тауарларды сатудан түскен пайда, талдау жасалатын субъектiнiң есеп беру
мерзiмiндегi пайданың бастапқы мерзiмi мен немесе басқа шаруашылық
субъектiнiң сол мерзiмiндегi өзгерiстерiн салыстыру арқылы жеке
факторлардың қызметiн анықтау осы талдаудың маңызы болып табылады.
Кәсiпорынның қаржы нәтижесiнiң сипаттамасына пайда жиынтығының
көрсеткiштерiмен шектелiп қана қоюға болмайды, себебi нақты пайда көлемiмен
– қандай шаруашылықта, қай салада қорлар тиiмдi қолданылатындығын түсiну
қиынға соғады.
Пайда көлемiнiң өсуi, өнiмнiң өзiндiк құнының өсуi себебiнен болуы
мүмкiн. Мұндай жағдайда ең сенiмдi өндiрiстiң тиiмдiлiк көрсеткiшi –
пайдалылық рентабельдiк болып табылады, ол, баланстық пайданың өткiзiлген
өнiмнiң толық өзiндiк құнына қатынасын бiлдiредi.
Г.В.Савицкая келесi пайда көрсеткiштерiн атайды:
1. Баланстық пайда ол қаржылық нәтижелерде, жұмыс пен қызмет, басқа да
өткiзулер, өткiзуден тыс операциялар бойынша табыстар мен шығындардан
тұрады.
Жұмыс, қызметтiң қаржы нәтижелерi:
а) өнiмдi сатудың көлемi, дайын өнiмнiң ауыспалы қалдықтарынан, дайын
өнiмдi шығару, төленбей тиелген өнiмнiң өзгерiстерiнен тұрады;
ә) тауар өнiмдерiнiң құрылымы;
б) тауар өнiмiнiң сапасымен, өнiмдердi өткiзу нарығы, сату нарығы мен
құнсыздану процесiндегi бағаның өзгеруiнен құралатын сату бағасы;
г) өнiмнiң өзiндiк құны.
Басқа өткiзуден түскен пайда үш факторға бөлiнедi:
- Тауарлы материалды құндылықтарын сатудан пайда;
- Қосалқы шаруашылық өнiмiн сатудан түскен пайда;
- Негiзгi қорларды және материалдық емес активтердi өткiзуден пайда.
Өткiзуден тыс қаржы нәтижелерi бiрiккен кәсiпорындарда, үлестiк
қатыстар пайдасынан құралады:
- негiзгi құралдарды және жердi жалға беруден пайда;
- алынған және төленетiн өсiм айыбы мен жазалар;
- дебиторлық берешектердi есептен шығарғандағы шығындар;
- табиғи апаттан шығындар;
- акция, облигация, депозиттерден табыстар;
- валюталық операциялар бойынша табыстар мен шығындар.
Таза пайда – бұл барлық салықтардан, экономикалық жазалау шараларынан
және қайырымдылық қорларына аударымдардан кейiн кәсiпорын басшылығында
қалатын пайда.
Талдау процесi кезiнде баланстық пайда құрамын, құрылымын, өзгеруiн және
есеп беру жылындағы жоспардың орындалуын оқып бiлу қажет. Пайда өсiңкiлiгiн
зерттегенде соманың өзгеруiне құнсыздану факторының әсерiн ескеру қажет.
Ал, бұл үшiн, түсiмдi баға дамуының орташа өлшемдiк индексiнен сала бойынша
кәсiпорынның орташа өнiмiне түзетедi, ал, өнiмдердi өткiзу бойынша болған
шығындар талдау жасалатын мерзiмдегi тұтыну ресурстарының бағасының
жоғарылауы нәтижесiндегi олардың артуынан азайтылады. Табыс сомасының өсу
қоры әр тауар өнiмiнiң түрiне байланысты анықталады. Оның негiзгi көздерi
болып өткiзу ұлғаюы, өзiндiк құнның төмендеуi және тауар өнiмiнiң сапасының
жоғарылауына байланысты бағасының өсуi, ең тиiмдi өткiзу нарығын iздестiру,
ең қолайлы мерзiмдерде өткiзу.
Е.В.Негашев өз еңбегiнде белгiленген уақыт мерзiмiндегi кәсiпорын
қызметiнiң қаржы нәтижесi бiр-бiрiмен байланысты нақты көрсеткiштер
жүйесiмен сипатталады. Оларға: өнiм өткiзуден түсiм жұмыс, қызмет, нәтиже
табыс немесе шығын басқа да өткiзулерден, өткiзуден тыс операциялардан
табыстар мен шығындар қалдығы, баланстық пайда немесе зиян, салық салынатын
пайда, таза пайда кәсiпорын басшылығында қалатын.
Ш.Т. Балабановтың еңбегiнде шаруашылық субъектiсiнiң қаржылық
нәтижесiне келесi мiндеттер көрсетiлген:
1. пайдалылық пен қаржылық тұрақтылықты көрсету;
2. қаржы ресурстарын пайдаланудың тиiмдiлiгiн зерттеу;
3. шаруашылық субъектiнiң положениясын жағдайын және оның қаржы
тұрақтылығы мен бәсекелестiгiнiң сандық өдшемiн қаржы нарығында белгiлеу;
4. жоспарлы қаржы мероприятиясының орындалу деңгейiне, бағдарламаларға,
қаржы көрсеткiштер жоспарына баға беру;
5. пайда болған жетiспеушiлiктер мен қаржы ресурстарының қайтарымдылығының
жоғарылауын жоюға жасалған өлшемдiк баға.
6. Шаруашылықтың қаржы жағдайын талдау мыналардан тұрады:
7. табыстылықты талдау;
8. қаржы тұрақтылығын талдау;
9. несие өтеу қабiлеттiлiгiн талдау;
10. капиталды қолдануын талдау;
11. өзiн-өзi қаржыландыру деңгейiн зерттеу;
12. валюталық өз шығынын өзi өтеу мен өзiн-өзi қаржыландыратын талдау.
Ол қаржы нәтижелерiн талдауды жүзеге асыратын келесi негiзгi амалдарды
бөледi: салыстыру, жиынтық және топтастыру. Кейбiр жағдайларда экономика-
математикалық модельдеу әдiсi қолданылуы мүмкiн керi және корреляциялық
талдау. Сонымен бiрге шаруашылық субъектiнiң табыстылығы нақты және
салыстырмалы көрсеткiштермен сипатталады. Нақты табыстылық көрсеткiшi – бұл
табыстар жиынтығы. Салыстырмалы көрсеткiш – табыстылықтың деңгейi.
Талдау процесiнде таза табыс көлемiнiң өзгеру динамикасы, пайдалылық
деңгейi және оған әсер ететiн негiзгi факторлар зерттеледi. Таза табысқа
әсер ететiн негiзгi факторлар болып, өнiмдi өткiзуден түсiм көлемi, өзiндiк
құнының деңгейi, пайдалылық деңгейi, өткiзуден тыс операциялар табысы, олар
бойынша шығындар табыс салығы мен басқа да салықтар көлемi жиынтық табыстан
төленетiн кәсiпорын табыстылығын талдау өткен кезеңмен жоспарды
салыстырумен жүргiзiледi.
Талдау бiр жылға жүргiзiледi. Шаруашылық субъектiде жоспарлы
көрсеткiштерi өз еркiмен iшкi пайдалануларына жасалады.
А.П.Шеремет былай белгiлейдi: қаржылық талдаудың мақсаты - өткен
қызметтерiне, нақты кезеңдегi жағдайына және келешектегi кәсiпорын жағдайын
бағалау. Бiрiншi кезеңде талдау жасаудың бағытын анықтау қажет, яғни,
кәсiпорынның өткен көрсеткiштер мен мерзiмдегi орташа көрсеткiштермен
немесе басқа бәсекелес кәсiпорындардың көрсеткiштерiмен салыстыру керек пе,
жоқ па?
Осының бәрi талдаудың өз әдiстерiн, көптеген ақпараттар жинағын қажет
етедi. Екiншi кезеңде құнсызданудың, табыстың сапалары бағаланады, сонымен
бiрге есептеу тәсiлдерi мен басқа да қаржылық нәтижелердi қалыптастыруға
әсер етуiн бағалау. Өнiмдердi өткiзуден түсетiн табыс мөлшерi үмiтсiз
қарыздарды есептен шығару әдiстерiне тәуелдi, тауарлы материалды
құндылықтардың қабылданған бағалары тозуға қосымша төлем әдiсi. Үшiншi
кезеңде негiзгi әдiстердi қолдана отырып талдау жасалады:
Көлденең – баланстың әр позициясын өткен кезеңмен салыстыру немесе
басқа есеп беру формасын алдағы кезең мен салыстыру;
Тiк – жалпы қаржылық көрсеткiштер құрылымын әр позициялардың
нәтижелерге әсерiн анықтау;
Трендалық – тренданы анықтау. Әр есептеме позициясын өткен кезеңдегi
бiрқатар есептеме беру мен салыстыру.
Тренда бойынша келешектегi мүмкiн мағыналы көрсеткiштер негiзделедi,
содан, бағдарлы талдау жүредi.
Пайда және кiрiстiң молдығы өндiрiстiң маңызды тиiмдiлiк көрсеткiшi
болып табылады. Пайда – бұл, бiрiншiден, кәсiпорын қорының негiзгi көзi,
екiншiден мемлекеттiк және жергiлiктi бюджет табыстарының көзi.
Табыс деңгейi мен кәсiпорын рентабельдiлiгi өндiрiстi қарқындандыру
және маркетингтiк қызметтiң көрсеткiштерi болады. Табыстылықты тереңiрек
талдау үшiн әсер етушi факторларды мақсатқа сай топтастыру керек.
Сыртқы факторлар тобына:
- табиғи жағдайлар көлiктiк және басқа да факторлар, яғни, бiр кәсiпорында
қосымша шығындар шығаратын, екiншiден қосымша пайда әкелетiн;
- өзгерiстер, кәсiпорын жоспарында қаралмаған өнiмнiң көтерме бағасы,
қолданылатын шикiзат, материал, жанармай, жартылай фабрикаттар, қызметтер
мен тасымалдарға белгiленген бағалар, сауда жеңiлдiгi, амортизациялық
аударым жарнасының мөлшерi, еңбек ақы мөлшерi және оған қосымша төлем;
- тағы басқа жинақтардың мөлшерi кәсiпорын төлейтiн салық;
- кәсiпорынға әсер ететiн шаруашылық сұрақтары бойынша жабдықтаушылармен,
жабдықтау - өткiзу, жоғары шаруашылық, қаржылық, банктiк және басқа
мемлекеттiк тәртiп органдары мен бұзушылық.
Iшкi факторлар топтары:
а) негiзгi факторлар,
б)еңбек нәтижелерiн анықтайтын және мемлекеттiк тәртiптi бұзумен
байланысты факторлар.
Кәсiпорынның әр түрлi өндiрiстiк, тұрмыстық және қаржылық қызметтерi
соңғы ақшалай бағасын қаржы нәтижелер көрсеткiшi жүйесiнде алады. Оған
кiретiндер өнiмдi өткiзуден табыс зиян; басқа да өткiзулерден жұмыс,
қызмет пайда зиян; өткiзуден тыс операциялардан табыс, шығын; баланстық
пайда салық салынатын табыс, таза табыс және тағы басқалары.
Қаржы нәтижелерi көрсеткiшi кәсiпорын шаруашылығының нақты тиiмдiлiгiн
сипаттайды. Табыс бойынша авансыланған қаржыны қайтарым деңгейi кәсiпорынға
салынған активтердiң табыстылығы анықталады. Табыс көрсеткiштерiн
есептеудiң бастапқы кезеңi, өнiмдi өткiзу айналымы болып табылады. Өнiмдi
сатудан жұмыс, қызмет түскен қаржы кәсiпорынның өндiрiстiк iсiнiң
аяқталғанын авансыланған қаржының қайтарылуын сипаттайды. Сату көлемiндегi
өзгерiс қаржы нәтижелерiне маңызды әсер тигiзедi. Сонымен, қаржы
нәтижелерiн талдаудың негiзгi мiндеттерi болып: табыс көрсеткiштерiнiң
өзгерiс бағасы, олардың нақты мөлшерiнiң ұйымдастырылуы мен бөлiнуi;
табысқа әсер ететiн әр түрлi факторлардың өлшемi табылады.
Кәсiпорын қызметiнiң қаржы нәтижелерiн экономикалық талдаудың
теориялық базасы болып, барлық кәсiпорындарға қабылданған шаруашылық
механизмнiң бiрiңғай үлгiсi табылады.
1 кесте
нысан 2
Табыстар мен шығыстар жағдайы туралы есеп беру
Кәсіпорынның аталуы_____________________________ _______________
Кәсіпорынның қызмет түрі_______________________________ _________
Құқықтық-ұйымдастырушылық формасы____________________________
Ұйымның заңды мекен –жайы______________________________ ________
Көрсеткіштердің аталуы Код Есепті кезеңөткен кезең
тар
Сатылған өнімнен, қызметтен түскен түсім01
Сатылған өнімнің қызметтің өзіндік құны 02
Жалпы табыс (01-02) 03
Кезең шығыстары - Барлығы 04
Оның ішінде: 05
Жалпы және әкімшілік шығыстары (82)
Сату бойынша шығындар (81) 06
Пайыз бойынша шығыстар (83) 07
Негізгі қызметтен түскен табыстар (зиян)08
(03-04)
Негізгі емес қызметтерден түскен 09
табыстар (зиян)(70-84)
Салық салынғанға дейінгі әдеттегі 10
қызметінен түскен табыс (08-09)
Заңды тұлғадан ұсталынған табыс салығы 11
(85)
Кейінге қалдырылған салықтар
Салық салынғаннан кейінгі әдеттегі 12
қызметтен түскен табыс (10-11)
Төтенше жағдайдан алынған табыс (86) 13
Таза табыс(12±13) 14
1.2 ЖШС “Игiлiк-Фининвест” фирмасының техникалық экономикалық
сипаттамасы
“Игiлiк-Фининвест” өндiрiстiк - коммерциялық фирмасы
жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiгi 1999 жылы қыркүйек айында, Алматы
қаласында құрылған.
Фирма Қазақстан Республикасы заңдары белгiлеген шаруашылық қызметiн,
жүргiзу шарттарын қадағалай отырып, жарғы мен құрылтайшылар келiсiм-шарты,
ары қарай “Құрылтай құжаттары”, негiзiнде құрылған және соны басшылыққа ала
отырып қызмет атқарады. Фирма өз аты жазылған дөңгелек мөр бұрыштама
белгiмен басқа да заңмен белгiленген мiндеттi мәлiметтерге ие.
ЖШС “Игiлiк-Фининвест” фирмасының мақсаты табыс табу фирма қызметiнiң
арқауы:
- полиграфиялық қызмет көрсету.
Фирма заңды тұлға құқығына ие, яғни, ол оқшауланған мүлiкке ие, өз
атынан мүлiктiк және мүлiктiк емес жеке құқықтарға ие бола алады, азаматтық
қатынастарға түсуге, мiндеттерге ие болуға, сот не төрелiк орындар немесе
аралық соттарда талапкер не жауапкер болуға құқылы.
Фирма мүлiктерi ақшалай қаржылар және басқа да мүлiктердi енгiзу
жолдарымен құралып, оның меншiгi болып есептеледi.
Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiктiң қызметiн жүргiзу үшiн құралған
жарғылық қордың мөлшерi 1257,3 мың теңгені құрай отырып, нарықтық
экономикадығы өз орнын нақты және орнықты ұстап отыр.
Фирма табыстары материалдық шығыстарды жабуға, салықтарды
қызметкерлердiң еңбекақыларын төлеуге басқа да мiндеттi төлемдерге
жұмсалады.
Таза табыс қатысушылар арасында олардың жарғылық қордағы үлестерiне
пропорционал мөлшерде бөлiнедi.
Фирмада мөлшерi жарғылық қордың 25 процентiне тең резерв сақтандыру
қоры құралады. Резервтік қорға жыл сайын таза табыстың 5 проценттiк үлестік
қосу жарияланған және белгіленген сомаға жеткенге дейiн үлес аударып отыру
нәтижесiнде құралады. Ұйымның кейбір төтенше жағдайда пайда болатын
шығындары жабуға резерв қоры жетпесе, шығындарды жабу көздерiн фирманың
жоғарғы басқару органы анықтайды.
Фирманың басқару органдары – құрылтайшылардың жалпы жиналысы,
Президент болып табылады. Құрылтайшылардың жиналысы ең кемiнде жылына екi
рет жиналады. Кезектен тыс жалпы жиналыс қажет болғанда Президент немесе
жалпы жиналыс шақыруды фирма мүддесi талап еткенде шақырады.
Президент фирманың атқарушы органы болып табылады. Ол құрылтайшылардың
жалпы жиналысы алдында есептi және оның шешiмдерiн орындалуын қадағалайды.
Еңбек ұжымының мүшелерi болып, фирмамен еңбекке тарту келiсiм-шарттары
немесе фирманың және қызметкерлердiң арасындағы еңбек қатынастарының басқа
да нысаны негiзiнде реттелетiн түрде өзiнiң дербес еңбегiмен фирманың
қызметiне араласатын тұлғалар есептеледi.
Фирма өзiнiң қаржылық-шаруашылық қызметiн кемiнде жылына бiр рет
тексеруi керек, ал кезектен тыс тексеру жұмыстары кез келген құрылтайшының
талабымен жүргiзiлуi мүмкiн. Оперативтi, бухгалтерлiк және жалпы есеп беру
мәселелерiн реттейтiн нормативтi құжаттарды басшылыққа ала отырып ұлттық
валюта түрiнде жүргiзiледi.
Фирманың коммерциялық құпиясы ретiнде, мемлекеттiк құпия болып
табылмайтын, өндiрiспен, технологиялық ақпараттар мен басқару, қаржылар
және басқалармен байланысты, тарап кетсе фирманың коммерциялық құпиясы
болып табылатын ақпараттар түрi мен құрамын, оларды қорғау тәртiбiн
фирманың Президентінің ұсынысы мен Құрылтайшылар жиналысында бекiтедi.
Құпияны бұзғандар үшiн жауапкершiлiк заң актiлерiмен және келiсiм мен
анықталады.
Фирманың қызметi:
а) құрылтайшылар жиналысының шешiмi бойынша;
ә) тоқтатуға өкiлеттi мемлекеттiк органның шешiмi бойынша;
б) құрылтай құжаттарында қарастырылған басқа да негiздер бойынша
тоқтатылады.
Сонымен қоса фирма қызметiн қайта құрғанда бiрiгу, қосылу, бөлiну,
түрлену немесе жойылғанда тоқтатады.
Қаржылық есеп берудiң маңызды элементi болып табылатын активтердi талдау
кезiнде олардың нақты қолдағы болуы, құрамы, құрылымы және оларда болған
өзгерiстер зерттеледi. Активтердiң ұлғаюы, кәсiпорынның алдағы кезеңде
дамуын сипаттайды.
2 кесте
ЖШС “Игiлiк-Фининвест” балансы активтерiнiң құрамы мен орналасуы 2005
ж.
№ Көрсеткiштер 2004 2005 Өзгерiстер
теңге % теңге % Теңге %
1 Барлық активтер 2053,1 100 5792,7 100 +3739,6 +1,82
құны,оның iшiнде:
1.1Ұзақ мерзiмдi 1207,1 58,8 2897,0 50,0 +1689,6 +1,4
актив:
а)Негiзгi 1207,1 58,8 2897,0 50,0 +1689,6 +1,4
құралдар қ
Б)МЕА - - - - - -
2 1.2Ағымдағы 846,0 41,2 2895,7 50,0 +2049,7 +2,4
активтер, оның
iшiнде
а)өндірістік 458,4 22,3 2596,7 44,4 +2111,3 +4,6
қорлар
б)дайын өнімр 241,1 11,8 302,0 5,2 +60,9 +2,5
Ақша қаражат 146,5 7,1 24,0 0,4 -122,5 -8,3
Өндiрiстiк 1665,6 81,1 5466,7 94,4 +3801,2 +2,3
потенциалының
құны
Берiлген баланс бойынша активтердiң құрамын және орналасуын талдау үшiн
аналитикалық кесте құрастырылады. 2 кестеге қарап отырып валюта балансының
алдыңғы жылмен салыстырғанда 2053,1 мың теңгеден 5792,7 теңгеге дейiн,
яғни, 3739,6 мың теңгеге көбейгенi көрiнiп тұр немесе 1,82 процент. Бұл
кәсiпорын жағдайының жақсы жағын куәландырады. Бiрақ, мiндеттi түрде бұл
активтердiң қалай орналасқандығын және есеп беру кезiнде қай нәрсеге көңiл
көп бөлiнгендiгiн анықтау қажет, кәсiпорынның өндiрiстiк шама жағдайын
негiзгi құралдарын анықтау қажет. Бұл үшiн бәрiнен бұрын кәсiпорынның
өндiрiс шамасының көлемiн анықтау қажет. Бұл көрсеткiштiң коэффициентi Кn ≥
0,5 болуы қажет. Егер, бұл көрсеткiш мәнiнен төмен болса, ұзақ мерзiмдi
қарыздарды тарту жөн. Өндiрiс шамасының көлемi жыл басында 1665,5 мың
теңге, жыл соңында 5466,7 мың теңге. Яғни, 3801,2 мың теңгеге өстi. Барлық
баланс активтерi құнының өндiрiстiк шама үлесi 13,3 пункке өстi. Сондықтан
бұл өндiрiс шамасының жақсы деңгейiн бiлдiредi.
Осы көрсеткiштен кейiн, баланс валютасындағы ағымдағы активтер үлесiнiң
анықтау маңызды. Ол коэффициенттiң маңызы жоғары болған сайын үздiксiз
жұмысты қамту мүмкiндiгi және кредиторлармен есептесу мүмкiндiгi жоғары
болады. Қаржылық көзқараста оның өсуi құрылыстағы қарыздарды қайтару үлесiн
сипаттауы, алға жылжуы болып табылады. Мүлiктер мобильдi болып келедi.
Кәсiпорын активтерiнiң iске қосу коэффициентiнiң жоғарылауы, кәсiпорын
активтерiнiң барлық құнын анықтайды.
Негiзгi құралдар құны, өндiрiстiк запастар, аяқталмаған құрылыс,
аяқталмаған қаржы салымдары, өндiрiске жiберер алдындағы құны.
ЖШС “Игiлiк-Фининвест”-тiң бұл коэффициентi жыл басында 846,0:2053,1
0,41; ал жыл соңы 2895,7:5792,7 0,50 тең болады.
Келесi активтердi орналастырудың тиiмдiлiгiн сипаттайтын көрсеткiш
мобильдiк және иммобилизацияланған құралдар коэффициентi табылады. Ол
ағымдағы активтердiң ұзақ мерзiмдегi активтерге қатынасын бiлдiредi.
ЖШС “Игiлiк-Фининвест” фирмасындағы деңгейi жыл басына 0,70
846,0:1207,1 жыл соңында 2895,7:2897 = 1,0 пайызды құрайды. Мұнда
коэффициент деңгейiнiң өсуi мобильдiк құралдардың өсу қарқынынан артуынан
болды. Осыдан кейiн негiзгi құралдардың қалдық құнының үлес шамасының
салмағының өзгеруiне ерекше көңiл бөлiнедi. Негiзгi құралдардың нақты
құнының коэффициент мөлшерi барлық кәсiпорын мүлiктерi бойынша, барлық
баланс активтерi сомасынан 50 проценттен төмен болмауы қажет. Кәсiпорын
қызметiн экономикалық талдау кезiнде меншiктi капитал және ұзақ мерзiмдi
мiндеттеменi зерттеуге көп көңiл бөлiнедi кесте 3.
3 кесте
Меншiктiк капитал мен мiндеттеменiң құрамы және орналасуы 2005ж.
№ Көрсеткiштер 2004 2005 Өзгерiстер
Теңге % теңге % Теңге
1 Барлық меншiктi капитал1675,5 81,6 2643,7 45,6 +968,2
Жарғылық капитал 1257,3 61,2 1257,3 21,7 -
Қосымша төленген - - 170,0 2,9 +170
капитал
Резервтiк капитал 223,8 10,9 276,4 4,8 +52,6
Бөлiнбеген пайда зиян194,4 9,5 94,0 16,2 +745,6
2 Ағымдағы мiндеттемелер 377,6 18,4 3149,0 54,4 +2771,4
Кредиторлық қарыз 44,0 2,1 167,7 2,9 +123,7
Салық бойынша қарыз 36,7 1,8 209,8 3,6 +173,1
Сатып алушымен тапсырыс
берушi қарыздары 296,0 14,5 2771,5 47,9 +2474,6
Берiлген кестеде көрiп отырғанымыздай ЖШС “Игiлiк-Фининвест” фирмасының
меншiктi капиталы: жарғылық капитал, қосымша төленген капитал, резервтiк
капитал, бөлiнбеген пайдадан құралған қосымша төленген капитал жыл соңында
біршама өскен. Жыл басында болған жоқ, ал жыл соңында 170,0 құрайды.
Резервтiк капитал жыл соңында 52,6 = 276,4-223,8 өстi.
Бөлiнбеген пайда 745,6 940,0-194,4 көбейдi.
Фирмадағы кредиторлық қарыздар жыл басында 44,0 және жыл соңында 167,7
тенге құрайды. Яғни, 123,7 тенге өстi. Осы мiндеттеменiң ағымдағы көбеюi
себебiнен қаржы экономикалық қызмет нәтежесiне керi әсерiн көрсетедi.
Сонымен бiрге салық бойынша қарыздар 173,1 мың тг көбейдi.
Жабдықтаушылар және мердiгерлермен есептеулер 2474,6 мың тг өстi.
Баланс активтерiн ұйымдастыру көздерiн талдау кезiнде, талдау кәсiпорын
мүлiктерiнiң келiп түсуi, сатып алуы,шығаруы меншiктi және заемдық капитал
негiзiнде орындалу мүмкiндiгiн бiлу қажет.
Қазiргi нарықтық қатынасқа сай кәсiпорын қызметi және оның дамуы өзiн-
өзi қаржыландыру, меншiктi капитал негiзiнде жүзеге асады. Ағымдағы
активтерге қосымша қажеттiлiк тұған жағдайда, ол коммерциялық несие банк
несиесi және қарыздық қаражат негiзiнде жабылады.
Активтердiң қалыптастыру көздерiн талдау процессiнде меншiктi және
тартылған капиталдардың нақты мөлшерi қойылады. Есеп беру кезiндегi олардың
өзгеру себептерi табылады және сәйкес келетiн баға берiледi.
Бұл жағдайда меншiктi капиталға маңызды көңiл бөлiнедi, себебi,
меншiктi құралдар көзiнiң қоры – бұл қаржылық тұрақтылық қоры.
Қаржылық есеп беруде активтердi қалыптастыру қөзiнiң құрылымын зерттеу
үшiн келесi аналитикалық кесте құрастырылады кесте 1.3.
Кесте бойынша кәсiпорын активтерiн қалыптастыру көздерi есеп беру жыл
кезiнде 3739,6 мың теңге немесе 1,82 процент өстi. Бұл тартылған
капиталдардың жыл басында 377,6 мың, жыл соңында 3149,0 мың теңгеге, яғни
2771,4 теңгеге көбейiп отыр.
4 кесте
Авансыланған капиталдардың құрамы және құрылысы 2005 жыл
№ Көрсеткiштер Жыл басы Жыл соңы Жыл бойындағы Құрылы
өзгерiс мның
өзгеру
і
(4гр-2
гр)
Теңге %
дебет кредит
1 2 3 4 5
1. Салыктық шот-фактураларының және 500000 301-303,701
накладнойдың негізінде келісімді 321-323
бағасы бойынша дайын өнім босатылды
ҚҚСсомасына, 15% 75000 301-303,633
321-323
2. Жұмыстары қабылдау актлерінін 200000 301-303,701
негізінде, негізгі және қосалкы 321-323
өндірістердің цехтарында орындалған
жұмыстар мен қызметтер
ҚҚСсомасына(15%) 30000 301-303,701
321-323
3. Сатып алушылар ұсынған шоты бойынша 441 301
есеп айырысу шотына каражат келіп 805000
түсті 812000 тенге (575000 + 230000)
Дайын өнімді, жұмыстарды және қызметтерді сатудан түскен табыс сомасы
есепті кезеңнің аяғында 571 "Жиытық табыс (зиян)" шотына көшіріліп
жазылады. Бұл кезде 701-шоты дебеттеледі де, 571-шоты кредитгеледі.
Мүлікті жалға бергені үшін алынатын жал төлемін есептегенде 727
"негізгі емес қызметтерден түсетін табыс" шоты кредиттеледі де, мына
темендегі шоттар:
321 - Тараптардың берешегі", 322 "Тәуелді серіктестіктердің берешегі",
323 "Бірге бақыланатын заңды тұлғалардың берешегі" — бас және тәуелді
серіктестіктердің есептелген жал төлемінің сомаларына;
334 - "Басқадай дебиторлық берешек" — әр түрлі жалға алушылардың
есептелген жал төлемінің сомаларына;
611 - "Болашақ кезендердің табыстары" — қазіргі есептік кезеңге
жатқызылмайтын, алдын ала төленген (441-ші т.б. шотгардың дебеті, 611-
шотгың кредиті) жал төлемінің сомаларына дебеттеледі.
Алынған табыстардық сомаларының көрініс беруі 701-ші және басқа
шоттарда есепке алынған өнімді (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен
табыстардың көрініс беруімен бірдей болып келеді. Сақтандыру төлемдері
сақтандыру келісім шарты бойынша немесе сақтандыру полисі бойынша
реттеледі, сақтандыру төлеміне жататын сома 303 шотының дебетінде және 727
шотының кредитінде көрініс табады, содан әрі қарай сақтандырудан түскен
сақтандыру төлемі ақша қаражаттарын есептейтін шоттардың дебетіне, 303
шотының кредитіне жатқызылады. Жылдың аяғында 701-727 шоттар жабылады (571-
шоттың кредиті).
Мұндай табыстарға кәсіпорын қызметінің басқа түрлері бойынша жасалған
өнімді, жұмыстарды және қызметтерді сатудан (өсімдік шаруашылығы, мал
шаруашылығы, балық шаруашылығы, құс шаруашылығы т.б. өнімін сатудан) түскен
табыстар жатады.
2.2 Негізгі емес қызметтен (әрекет етуден) түскен табыстың есебі.
Негізгі емес қызметтен түскен табыстың есебін есептеу үшін шоттардың
типтік жоспарының "Негізгі емес қызметтен түскен табыстың есебі" деп
аталатын бөлімшесі арналған және оған келесі пассивтік күрделі шоттар
жатады. 721-шоты "Материалдық емес активтерді сатудан түскен табыс"
материалдық емес активтерді сатудан келген табыстарды жинақтауға арналған.
Материалдық емес активтерді сатқан кезде мыиадай шоттардың
корреспонденциясы жасалады (қысқартылып аяынган).
6 кесте
Материалдық емес активтерді сатқан кездегі шоттардың корреспонденциясы
№ Шаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы, Шотар корреспонденциясы
тенге
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Материалдық емес активтер сатылды 841 101-103,106
- калдық кұнына 170000 111-113,116101-103,106
- тозған (тозу) сомасына 30000 301-303, 721
- босатылған (босату) құнына 211000 321-323,
441-451
2 Сатылған материалдық емес активтер 31650 301-303, 633
бойынша есептелген ҚҚС сомасына 321-323,
(15%) 441-451
3 Жыл соңында, 721 және 841
шотгарынца есептелген сомасы,
жиынтық жылдык табыс (зиян) шотына
есептен шығарылды: 21100 721 571
-табыс 170000 571 841
-шыгыс
722-шоты "Негізгі құралдарды сатудан түскен табыс" негізгі құралдарды
сатудан түскен табыстарын жинақтауға арналған.
Негізгі кұралдарды сатқанда мынадай шоттардың корреспонденциясы
жасалады (қысқартылып алынған).
7 кесте
Негізгі кұралдарды сатқанда жасалатын шоттар корреспонденциясы
№ Операциялар мазмұны Сомасы, Шоттар
теңге
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Негізп құралдар сатылды:
-қалдық құнына 300000 842 121-125
-негізгі құралдардың тозу сомасына 50000 131-134 122-125
- босатылған кұнына 390000 3О1-3О3, 722
321-323,
441,451
2 Сатыман негип кураадар бойьшпи 58500 301-303, 633
есептелген ҚҚС соыасьша (15%) 321-323,
441-451
3 Жыл соңында, 722 және 842
шоттарында
есептелген сомасы, жиынтық жылдық
табыс (зиян) шотына есептен
Шығарылды:
-табыс 390000 722 571
-шығыс 300000 571 842
723-шоты "Бағалы қағаздарды сатудан түскен табыс" бағалы кағаздарды
сатудан алынған табыстар туралы ақпаратты жинақтауға арналған.
723-шот бойы жасалған шоттардың корреспонденциясы төменде келтірілген.
8 кесте
Инвестицияны сатудан түскен табыс
№ Шаруашылық опрецияларының мазмұны Сомасы, Шоттар
теңге корреспонденциясы
дебет кредит
1 Кәсіпорын өзі алған бағасы бойынша 60000 843 401-403
акцияларды, облигацияларды және басқа
бағалы қағаздарды сатты
2 Өздері алған бағалы қағаздары үшін, 200000 301 723
сатып алушыларға шот ұсынады
3 Бағалы қағаздарды сатудан алынған жалпы200000 441,451 723
түсімі кассаға және есеп айырысу шотына
келіп түскен
4 Алынған бағалы қағаздар үшін, бас 100000 321-323 723
кәсіпорынға шоты ұсынылады
5 Кәсіпорын өз қызметкерлеріне және басқа200000 333 723
адамдарға шотын ұсынған
6 Есептен шығарылған қаржылық 170000 542 723
инвестицияларға қатысты қайта, бағалау
сомалары табыстарға көшіріліп жазылды
7 Жылдың аяғын дабағалы қағаздарды
сатудан алынған табыстардың сомасы
жиынтық табыс шотына көшіріліп 571
жазылады: 870000 723 843
-табыс 600000 571
-шығыс
Пайыз түрінде алынатын табыстар 5 БЕС сәйкес активтерден алынатын
шынайы табыстарды уақытша қатынастық негізінде ескереді. Мысалы, субъектің
тауарды сатып алушыларда 24% жылдық мөлшердегі векселі бар делік, қарыз
сомасынан вексель бойынша ай сайынғы табысы 2% (2412) құраған. Табыстан
төленетін дивидендтер акционерлердің оны алуы туралы құқы белгіленсе ғана
танылады .
Табыстың белгілерін ашу.
Субъекті қаржылық есеп берген кезде түсіндірме жазбасын бірге
тапсырады,онда: көрсетілген қызметтен түсетін табыстарды анықтаудың жолдары
тапсырады онда: көрсетілген қызметтен түсетін табыстарды анықтаудың
жолдары; дивиденттер, рояли, пайыздан алынатын табыс, көрсетілетін қызмет,
тауарды сатудың нәтижесінде пайда болатьн табыстарымен қоса есептік кезең
үшін танылатын, табыс тұрінің әрбір мәнді сомасы ашылуы тиіс. Тауарды
айырбастау немесе қызмет көрсету нөтижесіңде пайда болатын табыстар сомасы
бөлек ашып көрсетіледі.
Сатылған тауарлардың (қызметтердің және жұмыстардың) өзіндік құнынының
және негізгі емес қызметтердің шығыстарының есебі
Сатылған тауарлардың, жұмыстардың және қызметтердің өзіндік кұнын
есепке алуға 80 бөлімшесінің "Сатылған тауарлардың (жұмыстардың,
қызметтердің) өзіндік құны" деп аталатын бір топ шот арналған, оған мынадай
ситетикалық шоттар (801) жатады:
801 - "Сатылған тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құны"
шоты. Бұл шот өнім өндіретін, жұмыстар істейтін және қызметтер көрсететін
материалдық өндіріс салаларында қолданылады және босатылған (жөнелтілген)
өнімнің, орыңдалған жұмыстардан, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz