Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын арттыру жолдары
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
1 НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДА ӨНЕРКӘСІПТІК КӘСІПОРЫННЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН АРТТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Өнеркәсіптік кәсіпорында инвестицияның мәні, мазмұны және инвестициялық қызмет түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Өнеркәсіптік кәсіпорынның инвестициялық қызметін анықтайтын көрсеткіштер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
1.3 Кәсіпорында инвестициялық жобаларды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... . 25
2 «АТАМЕКЕН» АҚ.НЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТАРТЫМДЫЛЫҒЫН ТАЛДАУ
2.1 «Атамекен» АҚ.ның экономикалық қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... . 30
2.2 «Атамекен» АҚ.ның қаржы.экономикалық тұрғыдан талдау жасау ... . 38
2.3 Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын бағалау ... ... ... ... ... ... 43
3 ӨНЕРКӘСІПТІК КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТАРТЫМДЫЛЫҒЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасында инвестициялық ахуал және инвестициялық саясатты жүйелі түрде пайдалану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 50
3.2 Өнеркәсіптік кәсіпорынның нивестициялық тартымдылығын арттыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
1 НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДА ӨНЕРКӘСІПТІК КӘСІПОРЫННЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН АРТТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Өнеркәсіптік кәсіпорында инвестицияның мәні, мазмұны және инвестициялық қызмет түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Өнеркәсіптік кәсіпорынның инвестициялық қызметін анықтайтын көрсеткіштер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
1.3 Кәсіпорында инвестициялық жобаларды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... . 25
2 «АТАМЕКЕН» АҚ.НЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТАРТЫМДЫЛЫҒЫН ТАЛДАУ
2.1 «Атамекен» АҚ.ның экономикалық қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... . 30
2.2 «Атамекен» АҚ.ның қаржы.экономикалық тұрғыдан талдау жасау ... . 38
2.3 Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын бағалау ... ... ... ... ... ... 43
3 ӨНЕРКӘСІПТІК КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТАРТЫМДЫЛЫҒЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасында инвестициялық ахуал және инвестициялық саясатты жүйелі түрде пайдалану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 50
3.2 Өнеркәсіптік кәсіпорынның нивестициялық тартымдылығын арттыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі, президентіміз Н.Ә. Назарбаевтың 2006 жылдың 1 наурызындағы халыққа жолдауында айтылғандай «елдің дамуын бәсеке қабілетті экономика құру арқылы жүргізу керек», сондай-ақ «Қазақстанның әлемдегі бесекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» болып табылады.
Экономикалық дамуға көптеген факторлар әсер етеді, олар табиғи ресурстардың саны мен сапасы, қолдану мүмкіншілігі, негізгі капиталдың көлемі мен сапасы, технологияның дәрежесі, жаңа техниканы қабылдау жүйесі, еңбек ресурстарынның кәсіптілік дәрежесі, оның ғылыми және мамандану сипаттамасы, өндірілген өнімге сұранысты арттыру және қолдана білу, ұлттық басқаруда бар ресурстарды тиімді қолданып өте көп мөлшерде сапалы өнім өндіре білу.
Әлемдiк тәжiрибенiң дәлелдеуi бойынша, инвестициялар кез-келген елдiң өркендеуiнiң маңызды факторы ретiнде қарастырылады.
Қазақстан халқына ел Президентiнiң жолдаған “Қазақстан-2030” Жолдауында республика экономикасына инвестицияларды тарту маңызды стратегиялық мәселе ретiнде қарастырылған.
Инвестицияларды экономикаға тарту iшкi жинақтардың және қаражаттардың жетiспушiлiгiнен құтылуға, өндiрiстiң өсуiне, экспорттың жоғарылауына, импорттың төмендеуiне, тауарлық тапшылықтың қысқаруына және өндiрiстi ұйымдастырудың тиiмдiлiгiн жоғарылатуға көмектеседi.
Жалпы қазiргi кезде адамдар экономикаға салынған инвестициялардың нақты тиiмiдiлiгiн көруi тиiс, ол жұмыс орындарының көбеюiнен, жаңа өндiрiстердiң пайда болуынан, еңбек өнiмдiлiгi артуы үшiн жағдайдың жақсаруынан танылады. Осыған орай Қазақстанда инвестиция саласын одан әрi жетiлдiру мәселесiнiң маңызы артуда.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы өз аймағы бойынша саяси-экономикалық маңызды мәселелерді шешуде жетекші орынға ие болып отыр.
Саяси тұрақтылық, әлеуметтік-экономикалық рекформалардағы жетістіктер, табиғи және қоғамдық мүмкіншіліктеріміз біздің еліміздің іргетасы болып табылады. Егеменді ел болып жарияланғаннан кейін, шетелдік инвесторларды елдің экономикасына тарту стратегиялық мақсаттардың бірі болған еді. Нарықтық экономиканы тапқырлықпен жүзеге асырған өркенниетті елдердің тәжірибесі көрсеткендей, шетелдік инвестицияның экономиканы дамытуға, халықтың әл-ауқатын көтеруге үлкен септігін тигізетінін айғақтайды. Шетелдік инвестиция тарту жөнінде Қазақстан ТМД мемлекеттері арасында алдыңғы орында тұр. Өзіндік жинақтаған тәжірибесі бар және тәжірибе негізінде бағыт-бағдарын айқындауда. Қазіргі таңда шетелдік инвестицияларды елдің экономикасына жаңа әдіс-тәсілмен тарту мәселесі алға шығуда. Ол-дегеніміз көлемнен сапаға өту саясатын ұстану болып табылады.
Бұл диплом тақырыбының зерттеудегі маңыздылығы. Қазақстанның қазіргі кездегі экономикасы үшін инвестиция өте маңызды рөл атқарады десек те болады,яғни казіргі уақыттағы өнеркәсіптік-экономикалық дағдарыстан шығуға көмектеседі деп білеміз. Өнімділіктің негізгі құралы ретінде инвестициялық әрекет экономикалық ортаға жаңа элементтер енгізетін әрекетке ие. Бұл кәсіпорын шеңберінде өнім өндіруде ұтымдылықты қамтамасыз етуге, ресурстарды тиімді пайдалануға және әрине өзіміз айтып өткендей экономикалық дамуға әкеледі. Қазақстанда дәл қазір бұған қолымыз жетпей отыр, өйткені нарық жағдайында қайшылықтар мәселесі шешімдер кезегін күтуде. Бір жағынан еркін кәсіпкерлік ортаны құру жене тұтынушылардың сұранысын ақтау өз бетінше әрекеттер жасауға әкеліп тірейді, яғни технологиялық жаңалықтарды енізіп, іске қосу керек. Екінші жағынан терең экономикалық дағдарыс, инвестициялық белсенділіктің төмендеуі, ҒЗТКЖ-ге жұмсалатын қаржының азаюын атап өтуге болады. Жоғарыда айтылып кеткен факторлардың әсері болу үшін, инновацияны енгізудегі ғылыми-техникалық қол жеткізушіліктерді қабылдап алу міндетті, өйткені олар жаңа жаңалықтарды енгізушілікті бақылайды және оның іс жүзінде жаңа өнім ретінде сатылуын, қаржының жұмсалуы, техника мен технологияның жаңарып ауысуы, осы жаңа енгізулерді тиімді түрде пайдаланып экономикалық даму септілігіне ие болады
ҚР Президентінің халыққа 01.03.2006 жылғы жолдауында былай делінген: «Біз ндустриалды-инновация стратегиясын жүзеге асыруды бастадық, бұл экономиканың әртараптануы, яғни болашаққа арналған бағдарлама».
Біз бәсекеге қабілетті және осы бәсекелестікті әлдеқайда жоғарылытатын экономикалық әлеуетке ие басымдықты саланы таңдадық, мұнымен біз Қазақстандық кластерлікті дамыту жүйесінің бастамасын құраймыз деп білеміз.
Еліміздегі кәсіпорындардың экономикасын дамыту үрдісінде инвестициялар тарту саласында мемлекеттiк саясатты жетiлдiру мен оны дәйектi түрде жүзеге асыру үлкен мәнге ие болып отыр. Зерттеуге алынған тақырыптың өзектiлiгi осы жағдайлармен түсiндiрiледi
Қазіргі кезде индустриалды-инновациялық инфрақұрылымның дамуы қалыптастырыла бастады. Мемлекеттік институттардың даму капитализациялары жылдың басында 730 АҚШ долларын құрады, ал инвестициялық болжамалар 1 млд.200 млн АҚШ долларын құрайды.
2004 жылы 204 инвестициялық жобалар іске асырылған, соның ішінде тең жартысы- даму институтының көмегімен жүзеге асқан.
Біздің стратегиялық алға қойған мақсатымыз- бәсекеге қабілетті елдердің қатарына қосылу. Сондықтан мемлекет пен жеке секторлар бір-бірімен екі жақты сенімділік пен табысқа негізделген жақсы қатынаста болу керек.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі, президентіміз Н.Ә. Назарбаевтың 2006 жылдың 1 наурызындағы халыққа жолдауында айтылғандай «елдің дамуын бәсеке қабілетті экономика құру арқылы жүргізу керек», сондай-ақ «Қазақстанның әлемдегі бесекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» болып табылады.
Экономикалық дамуға көптеген факторлар әсер етеді, олар табиғи ресурстардың саны мен сапасы, қолдану мүмкіншілігі, негізгі капиталдың көлемі мен сапасы, технологияның дәрежесі, жаңа техниканы қабылдау жүйесі, еңбек ресурстарынның кәсіптілік дәрежесі, оның ғылыми және мамандану сипаттамасы, өндірілген өнімге сұранысты арттыру және қолдана білу, ұлттық басқаруда бар ресурстарды тиімді қолданып өте көп мөлшерде сапалы өнім өндіре білу.
Әлемдiк тәжiрибенiң дәлелдеуi бойынша, инвестициялар кез-келген елдiң өркендеуiнiң маңызды факторы ретiнде қарастырылады.
Қазақстан халқына ел Президентiнiң жолдаған “Қазақстан-2030” Жолдауында республика экономикасына инвестицияларды тарту маңызды стратегиялық мәселе ретiнде қарастырылған.
Инвестицияларды экономикаға тарту iшкi жинақтардың және қаражаттардың жетiспушiлiгiнен құтылуға, өндiрiстiң өсуiне, экспорттың жоғарылауына, импорттың төмендеуiне, тауарлық тапшылықтың қысқаруына және өндiрiстi ұйымдастырудың тиiмдiлiгiн жоғарылатуға көмектеседi.
Жалпы қазiргi кезде адамдар экономикаға салынған инвестициялардың нақты тиiмiдiлiгiн көруi тиiс, ол жұмыс орындарының көбеюiнен, жаңа өндiрiстердiң пайда болуынан, еңбек өнiмдiлiгi артуы үшiн жағдайдың жақсаруынан танылады. Осыған орай Қазақстанда инвестиция саласын одан әрi жетiлдiру мәселесiнiң маңызы артуда.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы өз аймағы бойынша саяси-экономикалық маңызды мәселелерді шешуде жетекші орынға ие болып отыр.
Саяси тұрақтылық, әлеуметтік-экономикалық рекформалардағы жетістіктер, табиғи және қоғамдық мүмкіншіліктеріміз біздің еліміздің іргетасы болып табылады. Егеменді ел болып жарияланғаннан кейін, шетелдік инвесторларды елдің экономикасына тарту стратегиялық мақсаттардың бірі болған еді. Нарықтық экономиканы тапқырлықпен жүзеге асырған өркенниетті елдердің тәжірибесі көрсеткендей, шетелдік инвестицияның экономиканы дамытуға, халықтың әл-ауқатын көтеруге үлкен септігін тигізетінін айғақтайды. Шетелдік инвестиция тарту жөнінде Қазақстан ТМД мемлекеттері арасында алдыңғы орында тұр. Өзіндік жинақтаған тәжірибесі бар және тәжірибе негізінде бағыт-бағдарын айқындауда. Қазіргі таңда шетелдік инвестицияларды елдің экономикасына жаңа әдіс-тәсілмен тарту мәселесі алға шығуда. Ол-дегеніміз көлемнен сапаға өту саясатын ұстану болып табылады.
Бұл диплом тақырыбының зерттеудегі маңыздылығы. Қазақстанның қазіргі кездегі экономикасы үшін инвестиция өте маңызды рөл атқарады десек те болады,яғни казіргі уақыттағы өнеркәсіптік-экономикалық дағдарыстан шығуға көмектеседі деп білеміз. Өнімділіктің негізгі құралы ретінде инвестициялық әрекет экономикалық ортаға жаңа элементтер енгізетін әрекетке ие. Бұл кәсіпорын шеңберінде өнім өндіруде ұтымдылықты қамтамасыз етуге, ресурстарды тиімді пайдалануға және әрине өзіміз айтып өткендей экономикалық дамуға әкеледі. Қазақстанда дәл қазір бұған қолымыз жетпей отыр, өйткені нарық жағдайында қайшылықтар мәселесі шешімдер кезегін күтуде. Бір жағынан еркін кәсіпкерлік ортаны құру жене тұтынушылардың сұранысын ақтау өз бетінше әрекеттер жасауға әкеліп тірейді, яғни технологиялық жаңалықтарды енізіп, іске қосу керек. Екінші жағынан терең экономикалық дағдарыс, инвестициялық белсенділіктің төмендеуі, ҒЗТКЖ-ге жұмсалатын қаржының азаюын атап өтуге болады. Жоғарыда айтылып кеткен факторлардың әсері болу үшін, инновацияны енгізудегі ғылыми-техникалық қол жеткізушіліктерді қабылдап алу міндетті, өйткені олар жаңа жаңалықтарды енгізушілікті бақылайды және оның іс жүзінде жаңа өнім ретінде сатылуын, қаржының жұмсалуы, техника мен технологияның жаңарып ауысуы, осы жаңа енгізулерді тиімді түрде пайдаланып экономикалық даму септілігіне ие болады
ҚР Президентінің халыққа 01.03.2006 жылғы жолдауында былай делінген: «Біз ндустриалды-инновация стратегиясын жүзеге асыруды бастадық, бұл экономиканың әртараптануы, яғни болашаққа арналған бағдарлама».
Біз бәсекеге қабілетті және осы бәсекелестікті әлдеқайда жоғарылытатын экономикалық әлеуетке ие басымдықты саланы таңдадық, мұнымен біз Қазақстандық кластерлікті дамыту жүйесінің бастамасын құраймыз деп білеміз.
Еліміздегі кәсіпорындардың экономикасын дамыту үрдісінде инвестициялар тарту саласында мемлекеттiк саясатты жетiлдiру мен оны дәйектi түрде жүзеге асыру үлкен мәнге ие болып отыр. Зерттеуге алынған тақырыптың өзектiлiгi осы жағдайлармен түсiндiрiледi
Қазіргі кезде индустриалды-инновациялық инфрақұрылымның дамуы қалыптастырыла бастады. Мемлекеттік институттардың даму капитализациялары жылдың басында 730 АҚШ долларын құрады, ал инвестициялық болжамалар 1 млд.200 млн АҚШ долларын құрайды.
2004 жылы 204 инвестициялық жобалар іске асырылған, соның ішінде тең жартысы- даму институтының көмегімен жүзеге асқан.
Біздің стратегиялық алға қойған мақсатымыз- бәсекеге қабілетті елдердің қатарына қосылу. Сондықтан мемлекет пен жеке секторлар бір-бірімен екі жақты сенімділік пен табысқа негізделген жақсы қатынаста болу керек.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы.- Егемен Қазақстан, - 2006 жыл, 1-наурыз.
2. Н.Ә. Назарбаев Қазақстан 2030. Барлық Қазақстандықтардың өсіп өркендеуі, қауіпсіздігі мен әл-ауқатының артуы. Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы.- Алматы: Білім, 1998.
3. Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы.- Егемен Қазақстан, - 2005жыл, 18-ақпан.
1. Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы.- Егемен Қазақстан, - 2006 жыл, 1-наурыз.
2. Н.Ә. Назарбаев Қазақстан 2030. Барлық Қазақстандықтардың өсіп өркендеуі, қауіпсіздігі мен әл-ауқатының артуы. Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы.- Алматы: Білім, 1998.
3. Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы.- Егемен Қазақстан, - 2005жыл, 18-ақпан.
Қазақстан Республикасының Білім жӘне ғылым министрлігі
“Экономика” факультеті
“Экономика” кафедрасы
“Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын арттыру жолдары” тақырыбына
жазылған
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДА ӨНЕРКӘСІПТІК КӘСІПОРЫННЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН
АРТТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1. Өнеркәсіптік кәсіпорында инвестицияның мәні, мазмұны және
инвестициялық қызмет
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... . 7
2. Өнеркәсіптік кәсіпорынның инвестициялық қызметін анықтайтын
көрсеткіштер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 18
3. Кәсіпорында инвестициялық жобаларды
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... . 25
1. АТАМЕКЕН АҚ-НЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТАРТЫМДЫЛЫҒЫН ТАЛДАУ
1. Атамекен АҚ-ның экономикалық қызметін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . 30
2. Атамекен АҚ-ның қаржы-экономикалық тұрғыдан талдау жасау ... . 38
3. Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын
бағалау ... ... ... ... ... ... 43
2. ӨНЕРКӘСІПТІК КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТАРТЫМДЫЛЫҒЫН ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ
1. Қазақстан Республикасында инвестициялық ахуал және инвестициялық
саясатты жүйелі түрде
пайдалану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
50
2. Өнеркәсіптік кәсіпорынның нивестициялық тартымдылығын
арттыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 67
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..70
Кіріспе
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі, президентіміз Н.Ә. Назарбаевтың
2006 жылдың 1 наурызындағы халыққа жолдауында айтылғандай елдің дамуын
бәсеке қабілетті экономика құру арқылы жүргізу керек, сондай-ақ
Қазақстанның әлемдегі бесекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру
стратегиясы болып табылады.
Экономикалық дамуға көптеген факторлар әсер етеді, олар табиғи
ресурстардың саны мен сапасы, қолдану мүмкіншілігі, негізгі капиталдың
көлемі мен сапасы, технологияның дәрежесі, жаңа техниканы қабылдау жүйесі,
еңбек ресурстарынның кәсіптілік дәрежесі, оның ғылыми және мамандану
сипаттамасы, өндірілген өнімге сұранысты арттыру және қолдана білу, ұлттық
басқаруда бар ресурстарды тиімді қолданып өте көп мөлшерде сапалы өнім
өндіре білу.
Әлемдiк тәжiрибенiң дәлелдеуi бойынша, инвестициялар кез-келген елдiң
өркендеуiнiң маңызды факторы ретiнде қарастырылады.
Қазақстан халқына ел Президентiнiң жолдаған “Қазақстан-2030” Жолдауында
республика экономикасына инвестицияларды тарту маңызды стратегиялық мәселе
ретiнде қарастырылған.
Инвестицияларды экономикаға тарту iшкi жинақтардың және қаражаттардың
жетiспушiлiгiнен құтылуға, өндiрiстiң өсуiне, экспорттың жоғарылауына,
импорттың төмендеуiне, тауарлық тапшылықтың қысқаруына және өндiрiстi
ұйымдастырудың тиiмдiлiгiн жоғарылатуға көмектеседi.
Жалпы қазiргi кезде адамдар экономикаға салынған инвестициялардың нақты
тиiмiдiлiгiн көруi тиiс, ол жұмыс орындарының көбеюiнен, жаңа өндiрiстердiң
пайда болуынан, еңбек өнiмдiлiгi артуы үшiн жағдайдың жақсаруынан танылады.
Осыған орай Қазақстанда инвестиция саласын одан әрi жетiлдiру мәселесiнiң
маңызы артуда.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы өз аймағы бойынша саяси-экономикалық
маңызды мәселелерді шешуде жетекші орынға ие болып отыр.
Саяси тұрақтылық, әлеуметтік-экономикалық рекформалардағы жетістіктер,
табиғи және қоғамдық мүмкіншіліктеріміз біздің еліміздің іргетасы болып
табылады. Егеменді ел болып жарияланғаннан кейін, шетелдік инвесторларды
елдің экономикасына тарту стратегиялық мақсаттардың бірі болған еді.
Нарықтық экономиканы тапқырлықпен жүзеге асырған өркенниетті елдердің
тәжірибесі көрсеткендей, шетелдік инвестицияның экономиканы дамытуға,
халықтың әл-ауқатын көтеруге үлкен септігін тигізетінін айғақтайды.
Шетелдік инвестиция тарту жөнінде Қазақстан ТМД мемлекеттері арасында
алдыңғы орында тұр. Өзіндік жинақтаған тәжірибесі бар және тәжірибе
негізінде бағыт-бағдарын айқындауда. Қазіргі таңда шетелдік инвестицияларды
елдің экономикасына жаңа әдіс-тәсілмен тарту мәселесі алға шығуда. Ол-
дегеніміз көлемнен сапаға өту саясатын ұстану болып табылады.
Бұл диплом тақырыбының зерттеудегі маңыздылығы. Қазақстанның қазіргі
кездегі экономикасы үшін инвестиция өте маңызды рөл атқарады десек те
болады,яғни казіргі уақыттағы өнеркәсіптік-экономикалық дағдарыстан шығуға
көмектеседі деп білеміз. Өнімділіктің негізгі құралы ретінде инвестициялық
әрекет экономикалық ортаға жаңа элементтер енгізетін әрекетке ие. Бұл
кәсіпорын шеңберінде өнім өндіруде ұтымдылықты қамтамасыз етуге,
ресурстарды тиімді пайдалануға және әрине өзіміз айтып өткендей
экономикалық дамуға әкеледі. Қазақстанда дәл қазір бұған қолымыз жетпей
отыр, өйткені нарық жағдайында қайшылықтар мәселесі шешімдер кезегін
күтуде. Бір жағынан еркін кәсіпкерлік ортаны құру жене тұтынушылардың
сұранысын ақтау өз бетінше әрекеттер жасауға әкеліп тірейді, яғни
технологиялық жаңалықтарды енізіп, іске қосу керек. Екінші жағынан терең
экономикалық дағдарыс, инвестициялық белсенділіктің төмендеуі, ҒЗТКЖ-ге
жұмсалатын қаржының азаюын атап өтуге болады. Жоғарыда айтылып кеткен
факторлардың әсері болу үшін, инновацияны енгізудегі ғылыми-техникалық қол
жеткізушіліктерді қабылдап алу міндетті, өйткені олар жаңа жаңалықтарды
енгізушілікті бақылайды және оның іс жүзінде жаңа өнім ретінде сатылуын,
қаржының жұмсалуы, техника мен технологияның жаңарып ауысуы, осы жаңа
енгізулерді тиімді түрде пайдаланып экономикалық даму септілігіне ие болады
ҚР Президентінің халыққа 01.03.2006 жылғы жолдауында былай делінген:
Біз ндустриалды-инновация стратегиясын жүзеге асыруды бастадық, бұл
экономиканың әртараптануы, яғни болашаққа арналған бағдарлама.
Біз бәсекеге қабілетті және осы бәсекелестікті әлдеқайда жоғарылытатын
экономикалық әлеуетке ие басымдықты саланы таңдадық, мұнымен біз
Қазақстандық кластерлікті дамыту жүйесінің бастамасын құраймыз деп білеміз.
Еліміздегі кәсіпорындардың экономикасын дамыту үрдісінде инвестициялар
тарту саласында мемлекеттiк саясатты жетiлдiру мен оны дәйектi түрде жүзеге
асыру үлкен мәнге ие болып отыр. Зерттеуге алынған тақырыптың өзектiлiгi
осы жағдайлармен түсiндiрiледi
Қазіргі кезде индустриалды-инновациялық инфрақұрылымның дамуы
қалыптастырыла бастады. Мемлекеттік институттардың даму капитализациялары
жылдың басында 730 АҚШ долларын құрады, ал инвестициялық болжамалар 1
млд.200 млн АҚШ долларын құрайды.
2004 жылы 204 инвестициялық жобалар іске асырылған, соның ішінде тең
жартысы- даму институтының көмегімен жүзеге асқан.
Біздің стратегиялық алға қойған мақсатымыз- бәсекеге қабілетті елдердің
қатарына қосылу. Сондықтан мемлекет пен жеке секторлар бір-бірімен екі
жақты сенімділік пен табысқа негізделген жақсы қатынаста болу керек.
Дипломдық жұмыстың зерттеу обьектісі: Атамекен АҚ-ы
Зерттеу негізі: кәсіпорында инвестициялық тартымдылық үрдісін танып-білу.
Диплом зерттеуіндегі қолданған әдістер:
- әдебиетке аналитикалық шолу;
- инвестициялық үрдіске талдау жасау;
- құрылымдық-функционалды әдіс.
Дипломдық жұмыстың мақсаты- кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын
арттыру жолдарының теориялық және әдістемелік негiздерiн зерттеу,
инвестициялық саясаттың тиiмдiлiгiн талдау және инвестициялық саясатты
жетiлдiру жолдарын қарастыру болып табылады. Аталған мақсатқа жету үшін
мынадай міндеттер қойылды:
---- кәсіпорынның инвестициялық әрекетінің теориялық және басқарудың
әдістік тәсілдерін танып-білу.
----Атамекен АҚ-ың инвестициялық тартымдылығын арттыру жолдарын
қарастыру.
----Атамекен кәсіпорынының экономикалық қызмет әрекеттеріндегі қазіргі
заманға лайық басқаруының даму жолын қарастыру.
Дипломдық жұмыстың теориялық негізінде Қазақстан Республикасы Заңдары,
Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары мен бағдарламалары, отандық
және шетелдік ғалым - экономистерінің еңбектері, бұқаралық ақпарат
құралдарының мәліметтері алынды.
Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытынды және қолданылған
әдебиеттерден тұрады.
1 НАРЫқ ЖАҒДАЙЫНДА ӨнеркӘсіптік кӘсіпорынның Инвеститциялық ҚЫЗМЕТІН
АРТТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛыЯҚ негіздері.
1.1 Өнеркәсіптік кәсіпорындарда инвестицияның мәні, мазмұны және
инвестициялық қызмет түсінігі.
Экономика дамуының құрылымдық өзгерiстерiн табысты iске асырудың, жаңа
ғылыми-техникалық негiзде өндiрiстiк әлеуетті құрудың әлемдiк нарықта
бәсекелестiк позицияны күшейтудiң негiзгi шарты жоғары инвестициялық
белсендiлiк болып табылады. Оңтүстiк-Шығыс Азияда “жаңа индустриалды елдер”
атты экономикалық феноменнiң пайда болуы, қазiргi заманғы ғылымды қажет
ететiн салалардың тез дамуы осы елдер экономикасына тартылатын
инвестициялардың тез өсуiнiң арқасында мүмкiн болды.
Нарықтық қарым-қатынастар жағдайында республикадағы өнеркәсiптiк
өндiрiстiң дамуына инвестициялардың әсерiн анықтау үшiн, алдымен,
“инвестициялар” категориясының әлеуметтiк-экономикалық мәнiн анықтап алу
қажет.
Инвестициялар – бұл, нарықтық экономикаға өту кезеңiнде пайда болған,
Қазақстандық экономика үшiн бiршама жаңа термин. Орталықтандырылған
жоспарлы жүйеде негiзгi қорларды қайта өндiруге, оларды жөндеуге жұмсалатын
шығыстардың барлығын қосатын “жалпы күрделi салымдар” түсiнiгi қолданылады.
“Инвестиция” терминi (латын тiлiнiң investio- киiндiремiн) ғылыми және
публисцистикалық әдебиеттерде кең қолданылады. Ғылыми әдебиеттерде
инвестицияны анықтауда көптеген пiкiрлер бар. Пол Самуэльсон: “Таза
инвестициялау” немесе капиталды құру деп, бiз қоғамның нақты капиталының
(ғимараттар, құрал-жабдықтар, материалды-өндiрiстiк қорлар және т.б.) таза
өсiмiн айтамыз. Тұрғын адам “инвестициялау” деп, өзiнiң жер учаскесiн,
айналымда жүрген бағалы қағаздарды немесе басқа да меншiк объектiсiн сатып
алғанын айтады. Бiрақ таза инвестициялау тек қана жаңа нақты капитал
құрылған кезде ғана орын алады деп жазған.
Әйгiлi “Экономикстiң” авторлары инвестиция түсiнiгiн кең түрде
түсiндiрдi. Олардың анықтамалары бойынша инвестиция- “өндiрiс шығындары
және өндiрiс құралдарын жинақтау және материалды қорларды ұлғайту”, яғни
өндiрiс шығындарының және жинақтардың барлық жиынтығы.
Инвестиция көзi болып, жинақ қаражаттары табылатыны белгiлi. Бiрақ
жинақтар бiр шаруашылық агентпен iске асырылады, ол инвестициялауды тiптi
басқа адамдар тобы немесе шаруашылық субъектiлерi iске асыруы мүмкiн.
Сондықтан ғалымдар тобы түсiнiктi анықтау кезiнде инвестицияның мәнiне ғана
емес, оның мақсатты бағытталуына да көңiл аударады. В.Бочаров инвестицияны
тұтынуға қолданылмайтын табыстың бiр бөлiгi деп түсiндiредi. Инвестициялық
қорлар инвестициялық iс-әрекеттiң белгiлi объектiлерiне жұмсалады. Мұнда
капиталдық құнның өсiмi табыс түрiнде немесе әлеуметтiк эффект түрiнде
болады.
В. Фельзенбаум, инвестиция түсiнiгiн мағынасы бойынша “күрделi салымдар”
және “қаржылық” (портфельдi) инвестициялар түсiнiктерiне, яғни меншiктен
табыс алуға құқық беретiн акцияларға, облигацияларға және басқа да бағалы
қағаздарға салынған салымдарға жақын келетiн нақты инвестицияларды қамтиды
деп атап өткен.
Инвестицияға анықтама бергенде, инвестицияның тек қана мазмұндылық
сипаттамасына ғана емес, сонымен қатар олардың мақсатты бағытталуына да аса
назар аудару қажет. Осы көзқарастан қарайтын болсақ, инвестиция жалпы
ұлттық өнiмдi өндiруге жұмсалынатын табыстардың маңызды бөлiгiн құрайды,
яғни капитал құрумен, физикалық капиталды кеңейтумен байланысты өндiрiстi
кеңейтуге және жаңартуға кеткен шығындар болып саналады.
lс-тәжiрибеде әр түрлi зерттеушiлер инвестиция түсiнiгiне әр түрлi мағына
бередi. Жалпы тұрмыстық сана-сезiм деңгейiнде инвестицияны жер сатып алуға,
қозғалмайтын мүлiк, акциялар сатып алуға, құрылысқа, техникаға, пайдалы
қазбалары бар кен орындарына және т.б. қаржылық салымдарды салу деп
түсiндiредi.
Инвестицияларды нақты (капитал құрушы) – жаңа кәсiпорын құруға, iс-
әрекеттегi кәсiпорынды қайта құруға немесе техникалық жарақтандыруға
бағытталған салымдар және қаржылық (портфельдi) – мемлекеттiң, әртүрлi
кәсiпорындардың, инвестициялық қорлардың бағалы қағаздары мен акцияларын
сатып алуға жұмсалған салымдар деп бөлуге болады. Бiрiншi жағдайда қаржы
салымдарын жасайтын салымдар деп бөлуге болады. Бiрiншi жағдайда қаржы
салымдарын жасайтын кәсiпорын-инвестор, өзiнiң өндiрiстiк өзiнiң өндiрiстiк
капиталын – негiзгi өндiрiстiк қорларды және олардың жұмыс iстеуiне қажеттi
айнымалы бағалы қағаздардан табыс-дивидендтер алу арқылы ұлғайтады. Мұнда
өндiрiстi құруға ақша қаражаттары салымдарын, инвестициялық жобаларды iске
асыруға қаржы құралдарын тарту үшiн акцияларды шығарған басқа кәсiпорындар
мен ұйымдар жасайды.
Жаңа өндiрiстi Өндiрiстi Тиiмдiлiктi Мемлекеттiк
құруға кеңейтуге арттыруға басқару
бағытталған бағытталған бағытталған органдарының
инвестиция-лар инвес-тициял инвес-тициял талаптарын
ар ар орындауға
бағытталған
инвестициялар
Тәуекелдiлiктiң жоғары Тәуекелдiлiктiң төмен
дегейi деңгейi
1-сурет-Инвестиция түрi мен тәуекелдiлiк деңгейi арасындағы байланыс.
Сонымен қатар, тiкелей және жанама инвестициялар болады. “Тiкелей
инвестицияларды мемлекеттiк қолдау туралы” Қазақстан Республикасының
Заңында тiкелей инвестициялар – бұл Қазақстан Республикасының
кепiлдiктерiне байланысты және Қазақстан Республикасына берiлетiн ресми
техникалық көмек немесе гранттар шеңберiне кiретiн инвестицияларды
қоспағанда, инвестициялардың барлық түрi. Ал жанама инвестициялар – бұл
бағалы қағаздар немесе мүлiктiк құнды заттар жиынтығына жасалған салымдар,
деп көрсетiлген.
Инвестициялардың барлық түрлерiнiң кәсiпорынның тiршiлiкке қабiлеттiлiгiн
сақтауда және оның дамуында маңызы зор.
Нақты активтерге инвестициялауды дайындау және талдау, инвестициялардың
түрлерiне, яғни олар арқылы кәсiпорын алдында, тұрған қандай мәселелердi
шешу қажет екендiгiне байланысты. Осы позициядан инвестициялардың барлық
мүмкiн түрлерiн келесi негiзгi топтарға топтастыруға болады:
1) Тиiмдiлiктi арттыруға бағытталған инвестициялар. Олардың мақсаты ең
алдымен құрал-жабдықтарды ауыстыру, персоналды оқыту немесе өндiрiстiк
қуатты, өндiрiс жағдайлары тиiмдi аймақтарға ауыстыру арқылы фирманың
шығындарын төмендету болып табылады;
2) Өндiрiстi кеңейтуге бағытталған инвестициялар. Мұндай инвестициялардың
мақсаты – iс-әрекеттегi өндiрiстер шеңберiнде ертеректе құрылған нарықтар
үшiн тауар өндiру мүмкiндiктерiн кеңейту;
3) Жаңа өндiрiстердi құруға бағытталған инвестициялар. Мұндай
инвестициялар кәсiпорында бұрындары өндiрiлмеген тауарларды шығаратын
немесе жаңа қызмет түрiн көрсететiн мүлде жаңа кәсiпорындарды құруды
қамтамасыз етедi немесе кәсiпорында өндiрiсте жүрген тауарлармен жаңа
нарықтарға шығуға әрекет жасауға мүмкiндiк бередi.
4) Мемлекеттiк басқару органдарының талаптарын қанағаттандыру мақсатына
бағытталған инвестициялар. Инвестициялардың бұл түрлерi экологиялық
стандарттар, өнiмнiң қауiпсiздiгi және iс-әрекет шарттары жөнiнен үкiметтiң
талаптарын орындау қажеттiгi кәсiпорын алдында тұрған жағдайда қолданылады.
Инвестициялардың осылай топтастырылу себебi, олармен байланысты
тәуекелдiлiктiң деңгейiнiң әртүрлiлiгi болып табылады. Инвестиция түрi мен
тәуекелдiлiк деңгейiнiң арасындағы тәуелдiлiктi келесi сурет түрiнде
көрсетуге болады .
Инвестиция түрi мен тәуекелдiлiк деңгейiнiң арасындағы мұндай
тәуекелдiлiк логикасы айқын: ол инвестициялау аяқталғаннан кейiн фирма
жұмысының нәтижелерiнiң өзгеруiне нарықтың мүмкiн реакциясын дұрыс болжай
алмау қаупi деңгейiмен анықталмайды. Мақсаты нарыққа белгiсiз өнiм шығару
болып табылатын жаңа өндiрiстi ұйымдастыру жоғары дәрежелi белгiсiздiкпен
байланысты, ал нарықпен қабылдалынған тауар өндiрiсiнiң тиiмдiлiгiн
жоғарылату (шыныдарды төмендету), инвестициялау нәтижесiнiң минималды қауiп
әкелетiндiгi түсiнiктi. Осы сияқты, мемлекеттiк басқару мекемелерiнiң
талаптарын қанағаттандыру мақсатымен жасалған инвестициялар да
тәуекелдiлiктiң төмен деңгейiмен байланысты.
Толық ғылыми-техникалық өндiрiстiк циклдi инвестициялауға болады немесе
оның элементтерiн (сатыларын) - ғылыми зерттеулер, жобалық – конструкторлық
жұмыстар, iс-әрекеттегi өндiрiстi кеңейту немесе қайта құру, жаңа өндiрiстi
ұйымдастыру немесе жаңа өнiмдi шығару және т.б. iс-әрекеттердi
инвестициялауға болады.
Өндiрiстiк-экономикалық потенциалды сақтау және дамыту – кәсiпорынның
өндiрiстiк – шаруашылық iс-әрекеттiң маңызды бөлiгi болып табылады. Осы
бағыттағы кәсiпорынның iс-әрекетi инвестициялық iс-әрекет деп аталады.
“Тiкелей инвестицияларды мемлекеттiк қолдау туралы” Қазақстан
Республикасының Заңына сәйкес, инвестициялық iс-әрекет деп, инвестициялауды
iске асыру үрдісімен байланысты кәсiпкерлiк iс-әрекеттi айтамыз.
Инвесторлар (инвестициялық iс-әрекеттi iәске асырушы немесе заңды
тұлғалар), тапсырыс берушiлер, жұмысты орындаушылар, инвестициялық iс-
әрекет объектiлерiн пайдаланушылар, жабдықтаушылар, инвестициялық қорлар)
және инвестициялық процестiң басқа да қатысушылары – инвестициялық iс-
әрекет субъектiлерi болып табылады. Тапсырыс берушiлер ретiнде инвесторлар
немесе инвестициялық жобаны iске асыру жөнiнде инвестордан алған жеке және
заңды тұлғалар болуы мүмкiн.
Инвестициялық iс-әрекеттiң субъектiлерi ретiнде жеке және заңды тұлғалар,
соның iшiнде, шетелдiк тұлғалар, мемлекеттер және халықаралық ұйымдар болуы
мүмкiн.
Инвестициялық iс-әрекеттiң объектiлерiн пайдаланушылар ретiнде
инвесторлар және басқа да жеке және заңды тұлғалар, мемлекеттiк және
жергiлiктi мекемелер, шет мемлекеттер және халықаралық ұйымдар болуы орта
құрылмына мыналар кiредi:
- күрделi құрылыс ортасы, мұнда салалардың негiзгi және айнымалы
өндiрiстiк қорларға инвестиция салу жүргiзiледi;
- инновациялық орта, мұнда ғылыми-техникалық өнiм және интеллектуады
потенциал iске асырылады;
- қаржылық капитал айналымы ортасы (әртүрлi түрдегi ақшалай, қаржылық
және қарыздық мiндеттемелер).
Нақты инвестицияларды қаржыландыру көздерiн жалпы барлық экономика
деңгейiнде (макродейңгей) және шаруашылық (микродеңгей) қарастыру қажет.
Макродеңгейде мұндай қаржыландыру көзi ретiнде жалпы жинақтар, яғни
тұрғындардың жеке жинақтары, бизнес жинақтары және мемлекеттiк бюджеттiң
сальдосы қарастырылады.
Нарықтық экономика жағдайында негiзгi инвестициялық шешiмдер шаруашылық
субъект деңгейiнде қабылданады. Кәсiпорында қаржы салымдарын жасау үшiн
бiрнешесе альтернативтi қаржыландыру мүмкiндiктерi бар. Бiр-бiрiне
ұқсамайтын бұл қаржыландыру көздерi бiрге қолдануы мүмкiн. Тәжiрибеде солай
жиi болады.
1. кесте - Қаржыландыру көздерiн топтастыру.
Қаржы ресурстары Кәсiпорындағы инвестициялау көзi
1 2
1. Жеке
Амортизациялық қаржы бөлiнулер (негiзгi Өткiзуден түскен түсiм (өзiндiк
қорлар мен материалды емес активтерге құн)
салынған тозу қаржылары)
Жалпы пайда
Тауарлар мен қызмет көрсетулердi
өткiзуден түскен пайда (кәсiпкерлiк Өткiзуден түскен табыс
табыс. Басқа да өткiзулерден түскен табыс
Басқа да өткiзулерден түскн табыс.
Өткiзуден тыс нәтижелердiң (табыстар)
сальдосы. Өткiзуден тыс табыстар
Резервтiк қор
Жөндеу қоры. Жалпы табыс
Сақтандыру резервтерi
Бақалар Таза табыс
2. Тартылған қаражаттар. Сәйкес инвесторлардың қорлары
2.1. Ағымадағы инвестициялық қызметтегi
үлестiк қатысу қаражаттары.
2.2. Бағалы қағаздарды эмиссиялаудан
түскен қаражаттар.
2.3. Еңбек ұжымының мүшелерiнiң жеке
және заңды тұлғалардың табыстық және
басқа да жарналары.
2.4. Сақтандыру төлемдерi.
2.5. Франчайзинг, селенг, аренда бойынша
төлемдердiң түсуi
2.6. Басқалары
3. Бюджеттiк қаржы бөлiнулер Бюджеттiк қаржыландыру қаражаттары
4. Бюджеттiк емес қорлардан түскен Бюджеттiк емес қорлардың
түсiмдер қаражаттары.
5. Қарыздық қаражаттар. Несие берушiлердiң қорлары
5.1. Банк несиесi
5.2. Басқа да қаржылық институттардың
несиелерi
5.3. Бюджеттiк несие
5.4. Коммерциялық несие
5.6. Басқалары
6. Тартылған қаражатар Сәйкес инвесторлардың қорлары
6.1. Аығмадағы инвестициялық қызметтегi
үлестiк қатысу қаражаттары.
6.2.Бағалы қағаздарды эмиссиялаудан
түскен қаражаттар.
6.3. Еңбек ұжымының мүшелерiнiң жеке
және заңды тұлғалардың пайдалық және
басқа да жанрлары.
6.4. Сақтандыру төлемдерi.
6.5. Франчайзинг, селенг, аренда бойынша
төлемдердiң түсуi.
6.6. Басқалары
7. Бюджеттiк қаржы бөлiнулер. Бюджеттiк қаржыландыру қаражаттары
8. Бюджеттiк емес қорлардан түскен Бюджеттiк емес қорлардың
тұсiмдер. қаражаттары
Кәсiпорынның меншiктi қаржы қорлары өзiне құрылтайшылардың бастапқы
жарналарын және капиталды салымдарды қаржыландыруға кеткен шаруашылық iс-
әрекет нәтижелерi есебiнен жиналған жинақтарды қосады.
Кәсiпорында инвестицияларды қаржыландырудың iрi көзiне амортизациялық
қаржы бөлiнулер жатады. Осы бөлiнулер нәтижесiнде кәсiпорынның негiзгi
капиталын ұдайы өндiрiсiн кеңейтуге қолданылатын бос ақша қаражатары
қалыптасады.
Табыстан төленетiн салықтар мен басқа да төлемдер төленгеннен кейiн
кәсiпорында таза табыс қалады. Оның бiр бөлiгiн өндiрiстiк және әлеуметтiк
сипатты капиталдық салымдар ретiнде қолдануы мүмкiн.
Несиелiк қаражаттар несие берушiлер есебiнен құралады. Қазiргi кезде
инвесторлар тез эффект беретiн кәсiпкерлiк iс-әрекет беретiн кәсiпкерлiк iс-
әрекет салаларын несиелеуге тырысады.
Инвестициялаудың бағыттарының бiрi ретiнде лизингтi айтуға болады. Лизинг
деп машиналардың, құрал-жабдықтардың, көлiк құралдарының және де өндiрiстiк
мағынасы бар ғимараттардың ұзақ мерзiмдi арендасын айтамыз. Осында айта
кету керек, дамыған нарықтық қатынастар жағдайында лизингтiң құрал-
жабдықтарды инвестициялаудағы үлесi 25% құрайды.
Бюджеттiк қаржы бөлiністері – бұл бюджеттiк қаржыландыру қаражаттары.
Қазақстан Республикасының бюджетiнен қайтарымсыз негiзде мемлекеттiк
орталықтандырылған капиталды салымдарды қаржыландыру, ол- объектiлер
құрылыс жұмыстарының бекiтiлген тiзiмiне және мемлекеттiк қажеттiлiгi бар
объектiлер қатарына енгiзiлсе ғана жүргiзiледi.
Инвестициялаудың әр түрлi түрлерiн тарту және қолдану мақсатында
мемлекеттiң және мемлекеттiк реттеудiң рөлi тiкелей бақылау мен реттеуге
(мемлекеттiк кәсiпорындарды басқаруға беру, халықаралық несие үшiн), және
экономикалық тетіктер арқылы жанама әсер етуге (халықаралық кәсiпкерлiктiң
тiкелей және портфельдi әдiстерi) саяды.
Реттеу дәрежесi инвестиция объектiлiгiмен анықталады және мысалы,
несиелiк инвестиция объектiсі кәсіпорындар немесе мемлекет болып
табылатындықтан, ол несиенi аралық иемдену құқығына ие, сондықтан да
инвестицияның тiкелей қолданылуын бақылау жасауға мiндеттi.
Инвестициялаудың коммерциялық түрiнде мемлекет тiкелей бақыламайды, оның
рөлi тек жанама түрде ғана болады, негiзiнен заң механизмi (салық жүйесi
және т.б.) және қаржы-экономикалық саясат арқылы реттейдi.
Инвестициялық саясаттағы мемлекеттiң маңызын нарықтық экономиканың iшкi
тұрақсыздығы туралы алғышартты негiздей отырып, экономикалық саясаттың
Кейсиандық теориясы анықтайды. Мүндай тұрақсыздық өндiрiс факторларын
жеткiлiксiз қолдану және тұрғындардың жұмыспен толық қатылмау салдарынан
туындайтын ресурстарға сұраныстың жеткiлiксiздiгiмен көрсетiледi. Сондықтан
Кейнс бойынша макроэкономикалық саясаттың негiзгi мақсаты төлеуге араласуы
көмегiмен қол жеткiзетiн толық жұмыс бастылық болып табылады. Осылардың құн
өсiмiн қамтамасыз етедi және соның нәтижесiнде жалпы iшкi өнiм динамикасына
әсер етедi.
Басқаша айтқанда Кейнс бойынша инвестициялық сұраныс динамикасы
экономиканың дамуының циклдiгiнiң басты себебi болып табылады. Өз кезегiнде
бұл сұраныс динамикасы салынған капиталдың өсiм ақысы (пайыздық мөлшер)
деңгейiне байланысты болады. Осыдан келiп баға динамикасы мен өсiм ақы
дңгейiне әсер ету мемлекеттiң ақша несие саясатының өзара байланысын
келесiдей тiзбек арқылы көрсетуге болады: ақша массасы – пайыз мөлшерi –
инвестиция – жапы iшкi өнiм. Мүндай схема Батыстың көптеген елдерiнде 50-60-
ыншы жылдары тиiмдi жұмыс iстедi.
Елде ақша-несие саясатын қалыптастыра отырып, мемлекет (Ұлттық банк)
ұлттық ақша және өсiм ақының валюталық құнын анықтайды. Мемлекет (Ұлттық
банк) өсiм ақыны құрудың мұндай факторлар қатынасын нарықтық күштер және
мемлекеттiк реттеу арқылы анықтайды.
Шетел капиталын тарту мақсатындағы өсiм ақыны реттеу тек дамушы елдерде
ғана емес, сонымен қатар экономикасы дамыған елдер де қолданады. Мысалы, 80-
iншi жылдардың бiрiншi жартысында АҚШ төлем балансының жеткiлiксiздiлiгiн
қаржыландыру үшiн өсiм ақыны көтердi. Нәтижесiнде елге, әсiресе Батыс
Европа елдерiнен капитал ағыны тез өстi. Сол кездегi күрделенген жағдай
экономикалық әдебиеттерде “өсiм ақы соғысы” деп атала бастады.
Бiрақ мұндай саясат бiр қарағанға қарапайым емес. өсiм ақыны төмендетуден
экономикалық белсендiлiктiң төмендеуi және халықтың жұмыс бастылық
жағдайының нашарлауы және т.б. қолайсыз жағдайлар туады. Мұндай саясат
құнсыздануды күшейтуге қабiлеттi, себебi несиенiң қымбаттауы өнiм құнының
өсуiне әкеледi. Сондықтан өсiм ақы сферасында мемлекеттiң көбi курсты
жасанды көтермелеуге қарағанда нарық факторына сүйенедi.
Мемлекеттiк реттеу проблемасы мына себептер бойынша реттеудiң бiр
факторлы моделi ретiнде қарастырылмайды, бiрiншiден, өсiм ақының өзi көп
факторлы, күрделi нарықтық категория болып табылады. Екiншiден, өсiм ақы
(реттеушi ретiнде, бiрақ инфляция жағдайында емес) несие ағынына үлкен
дәрежеде әсер етедi.
Шетел капиталымен жұмыс iстеуде, оны екi кезеңге бөлiп көрсеткен жөн:
1) Шетелдiк капиталды тарту кезеңi;
2) Тартылған капиталды қолдану кезеңi;
Кәсіпорындарға шетелдiк капиталмен жұмыс iстеудiң әр кезiнде мемлекет
қызметтерi мен реттеу принциптерi ерекшеленедi. Мемлекеттiк несиелеу және
акционерлiк емес кәсiпкерлiк түрiнiң сфералары жеке шетелдiк капиталды
халықаралық кәсiпкерлiк (тiкелей және портфельдi шетелдiк инвестиция)
түрiнде тарату және қолдану сферасына қарағанда мемлекет тарапынан көбiрек
реттеудi талап етедi. Мемлекеттiк қазыналық мiндеттемелер маңызы артады.
Осы ерекшелiкке байланысты шетелдiк капитал аумағындағы заңдылықтар сыртқа
заем беру және шетелдiк инвестиция заңдылықтарына бөлiнген. Шетелдiк
капиталды тарту және қолдану кезiндегi мемлекеттiк реттеу қызметтеру
көрсетiлген. Реттеу әдiстерi сондай-ақ шетелдiк капитал және инвестиция
түрiне байланысты жiтеледi. Халықаралық мемлекеттiк және банктiк несие
беру. Бұл жағдайда реттеу дәрежесi мемлекет халықаралық несиенiң аралық
заемщигi болып табылумен анықталады. Мемлекет несиелiк келiсiмге қол қояды,
үкiметтiк кепiлдiк берумен оның жабылуын қамтамасыз етедi. Мемлекет несиенi
заемге берушi ретiнде бiрнеше қызметердi атқарады. Бұл жағдайда мемлекет
ролi мынамен анықталады:
- ол кредитор, донор, гарант және заем берушi рөлiн атқара отырып,
халықаралық несиелiк қатынастың белсендi қатысушысы болып табылады;
- мемлекеттiк несие беру бюджет құралдарын жинақтау жолдарымен жүзеге
асырылады;
- көптеген елдерде мемлекеттiк бюджет есебiнен кәсіпорындар мен
банктерге экспорттық несиелер берiледi;
- әлемдiк нарыққа сай қызмет көрсету үшiн жеке банктiк экспорттық
несиелерiне кепiлдiк беретiн сыртқы саудалық операцияларды несиеге
беру және сақтандыруды көздейтiн мемлекеттiк немесе жартылай
мемлекеттiк кәсіпорындар құруы мүмкін.
Кәсіпорындарға жағымды инвестициялық климат қалыптастыру үшін елдің саяси
тұрақтылығы өте маңызды шарт болып табылатыны анық.
Жалпы жинақтар – бұл тұтынуға жұмсалмаған (тұтынуға мемлекеттiк шығындар
да жатады) барлық қоғамның ағымдағы табысының бiр бөлiгi және бұл
инвестициялаудың қаржылық негiзiн құрайды.
Жалпы мемлекет көлемiнде жалпы инвестициялар мен жинақтар бiрдей деуге
болады. Жалпы жинақтар мен инвестициялардың бiрдейлiлiлiгi, бөлек экономика
секторларында басқаша болуы мүмкiн. Дамыған несиелiк-қаржылық жүйе
жағдайында жинақтардың иесi кiс екендiгiнiң принципиалды маңызы жоқ,
себебi, бұл қаражаттар қаржы қорларында несиелеу операцияларында
мобилизацияланады.
1.2 Өнеркәсіптік кәсіпорындардың инвестициялық қызметін анықтайтын
көрсеткіштері.
Әрбір кәсіпорын өзінің инвестициялық саясатын жүргізу керек, ол үшін оның
тактикасы болу керек. Біз оны стратегялық инвестициялық саясат дейміз.
Инвестициялық саясат дегеніміз – инвестицияның жиынтық көрсеткішін іске
асыру және сол іске асырудын механизмі.
Табыс алу мақсатында көлемді кұрлымды белгілейтін шаруашылық шешімдердің
жүйесі және инвестицияны шаруашылық объект бағытында (кәсіпорын, фирма,
компания) жүргізетін негіз – кәіпорынның инвестициялық саясатын құрайды.
Осының арқасында көптеген мәселелер шешіледі. Мысалы: өңдірістің құрлымын
жетілдіру,даму қарқын жылдамдату және т.б. Ерекше орын алатын –
жұмысшылардың кәсіби деңгейін, білімдерін және тәжірибесін жоғарлату.
Басқарудың экономикалық әдісін кең қолдану жағдайында кредиттік жағдайды
кешіру және нарыктық қатнастарға өтуде перспективаға инвестициялық
саясаттың ғылыми дәлелдігін қамтамассыз ету керек, жаңа шаруашылық
механизіммен инвестицияны болжау мен жоспарлау тәжірибесін байланыстыру
және салымдардың ұтымды жолдарын қамтамассыз ету, елдің әлеуметтік –
экономикалық дамуының негізгі бағдарламасының бірі сияқты оның
нәтижелігін жоғарлату болып табылады.
Кәсіорында инвестицияны тиімді пайдалану үшін мынандай шараларды қолдану
керек:
- экономикалық, ғылыми техникалық, әлеуметтік жетістіктерге жетудің
жолдарын табу;
- пайданы көздеу;
- жалпы шығындарды азайту;
- мемлекеттен келген, бюджеттен келген қаржыны, кредиттік қаржыны,
гранттан келген қаржыны дұрыс пайдалану;
- дүние жүзілік мүмкіндіктерді пайдалану, жеңілдетілген гранттар алу;
- инвестициялық тәуекелділік;
- инвестицияның өтімділігі.
Қазіргі кездегі инвестициялық саясаттын ерекшелігі техникалық
қаруландыруға салымдар және өндірістік кәсіпорынды қайта жөндеу,
инвестицияны базалық машина жасау саласына, ауыл шаруашылық саласына
жіберу, ресурс алатын, өндірістің және пайдалану саласына бағыттау.
Инвестициялық өтімділіктің бір түрі – пайдық инвестициялық қорлар.
Инвестициялық пай – атаулы бағалы қағаз болып табылады. Әр инвестициялық
пай иемденушісіне бірдей құқық береді. Инвестициялық пайды шығару тәртібі,
оларды орналастыру, айналымға жіберу бағалы қағаздар нарығындағы федералды
комиссия шешеді.
Инвестициялық пай – құжатты және құжатсыз нысанда шығарылады.
Инвестициялық пайдын мерзімі аңыкталмайды. Инвестициялық пай бойынша
процент және дивидент есптелінбейді.
Инвестициялық пай қорының мүлкі және инвесторлардын құқығы жүргізуші
кәспорынның келісім шарты негізінде мамандырылған депозиттарімен жүзеге
асады.Инвестициялық пай қордын тек бір ғана маманданған депозитариі болады.
Инвестициялық пай қоры инвесторлардын мамандырылған депозиттари есебіне
берілген және жүргізүші кэсіпорынның сенімді жерінде болған мүлкі негізінде
құрылады.
Мамандырылған депазитариға және жүргізуші кәсіпорынға есеп үшін берілген
мүлік инвестициямен пайды, инвестициялық пай қорын алу үшін жүзеге асады.
Инвестициялық пай қордын құрылуы инвесторлардын жүргізуші кәсіпорыннан
инвестициялық пайды алу негізінде болады. Инвестициялық пай қорынан
инвестициялық пайды алатын инвестордын қаржысы мамандандырылған депозиттари
есебінен түседі.
Инвестициялық пай қоры 2 нысанда болады:
- ашық;
- интервалды.
Егер жүргізуші кәсіпорын өзі шығарған инвестициялық пайды инвесторлардын
сұрауы бойынша уақытында және инвестициялық пай қоры белгілеген тәртіп
бойынша сұрау күннен бастап 15 күннен кешіктірмей сатып алуды міндеттіне
алса, онда ол қор ашық болады.
Егер жүргізуші кәсіпорын өзі шығарған инвестициялық пайды инвесторлардын
сұрауы бойынша уакытында және инвестициялық пай қоры белгілеген тәртіп
бойынша, бірақ жылына бір реттен артық емес болса, онда ол интервалды қор
болады.
Жүргізуші компания инвестициялық пай қорының мүлкін инвестициялауға
құқылы. Ол инвестициялық қорының мүлкіне кездейсоқ зақымдап алса, жоғалтса
өз мүлкімен жауап береді.
Инвестициялық пайды орналастыру жағдайында ол тек қана ақша
қаражаттарымен төленеді. Орналастыру жағдайында ескере кететен бір жағдай:
толық төленбеуге немесе төлемді кейінге қалдыруға болмайды.
Инвесторлар өздеріне тиісті инвестициялық паймен еркін қолданады.Олар
пайды мұрагерлікке қалдыруға, бағалы қағаздар заңына сәйкес басқа да
келісімдер жасай алады. Барлык кәсіпорындар инвестициялық әрекетпен
байланысты. Инвестициялық жоба бойынша шешім қабылдау көптеген факторлармен
қиындатылады. Олар: инвестицияның түрі, инвестициялық жобаның құны, қаржы
ресурстардың шектеулігі, шешім қабылдаумен байланысты тәуекелділіктер.
Инвестицияны қажет ететін себептер көп болуы мүмкін, бірақ жалпы оларды
үш түрге бөлүге болады: қолда бар материалды-техникалық базаны жаңарту,
өндірістік көлемін ұлғайту, жаңа қарекеттердің түрін меңгеру. Инвестициялық
жобаны қабылдау міндеті әр бағытта әртүрлі. Егер бар өндірістік қуатты
ауыстыру керек болса, онда шешім оңай қабылданады, себебі кәсіпорынның
басшылары жаңа өндірістің қаңдай сиппаттамалармен қанша керектігін нақты
біледі. Ал егер негізгі әрекетті кеңейтумен байланысты инвестиция туралы
шешімді қабылдау қиынға түседі. Осы жағдайда жаңа туындайтын факторларды
ескеру қажет. Олар: тауар нарығында кәсіпорынның жағдайының өзгеруі,
қосымша еңбекті игеру жэне т.б.
Болжанған инвестиция көлемі маңызды болып келеді. 100 мың $ мен 1 млн.$
тұратын инвестициялық жобамен байланысты жауапкершілік деңгейі әртүрлі.
Сол себептен экономикалық тұргыдан талдаулық зерттеудің деңгейі әртурлі
болу керек. Сол себептен инвестициялық сиппатты шешім қабылдау
дифференциалдық құқұық тәжірибесі көптеген кәсіпорындарда күнделікті
бекітіледі, яғни инвестицияның максималды көлеміне шектеу қойылып,
кәсіпорынның басшылары өзіндік шешім қабылдайды.
Инвестициялық сипаттағы бақылау шешімін қабылдау процесі негізінде
болашақ ақша түсімдері мен болжаулы инвестиция көлемін салыстыру жэне
бағалау жатыр.Өйткені салыстырылатын көрсеткіштер әр түрлі уақытқа қатысты,
осындағы ең негізгі проблема оларды салыстыру. Оған әртурлі қарауға болады,
объективті жэне субъективті жағдайға байланысты инфляция қарқыны болатын
түсімдердің көлемі, болжау көкжиегі, аналитиктердің білім деңгейі және т.б.
Қаржылық мененджмент тәжірибесі инвестициялық қызметтерді бағалаудың
келесі әдістерін атап көрсетеді.
Капитал мен табысты дисконтау. Матариалдық негізін ақша құрайтың қаржы
ресурстары уақытша құндылыққа ие. Қаржы ресурстардын уақытша құндалығы екі
аспектіде қарастырылады. Бірінші аспект ақшаны сатып алу қабілеттілігімен
байланысты. Екінші аспект ақша қаражаты капитал сияқты айналымымен және осы
айналымнан табыс алумен байланысты. Ақша жаңа ақшаларды тезірек жасау
керек.
Табысты дисконтау- капитал салу мерзіміне байланысты табысты әкелу.
Дисконтау есебімен өскен капитал мен қосымша табысты аудару үшін келесі
формула аңықталынады:
К=К*(1+n),
К- салымдардың бастапқы сомасынан t-мерзімінің аяғында капиталдың
салымдарының мөлшері.
К- салынған капиталдын мөлшерін ағымдағы бағалау, яғни бастапқы салым
салынғаннан кейін бастапқы мерзімнің позизиясы.
n-дисконттау коэфициенті (яғни табыстылық нормасы немесе пайыз
мөлшерлемесі) бірлік үлесі.
Д=К (1+n)-К,
Д- косымша табыс, теңгемен
Ағымдағы мезгіл позициясынан болашақ ақша түсімдерін бағалау үшін табысты
дисконттау қолданылады. Инвестор капиталды салғанан кейін, келесі
жағдайларды басшылыққа алады.
Біріншіден, әр уақытта ақшаның құнсыздануы болады, екіншіден,анықталған
минимум мөлшерінен төмен емес капиталға табыстың мезгілдік түсуі. Инвестор
болашақта қандай табыс алатынын бағалау керек және табыстың болжанған
деңгейінен жұмыстың басталуына максималды мүмкін болатын қаржылық ресурстар
соммасына салуды жіберу.
Таза табыс келтіретін эффекті есептеу әдісі. Бұл әдіс бастапқы инвестиция
көлемін дисконттау таза ақша түсімдерінің жалпы соммасын келтірілгеннен
құралған. Өйткені ақша қаражаттардың құйылымы уақыт бойынша бөлінген. Ол
аналитик инвестициясы келетін немесе инвестициялай алатыннын жылдық
қайтарылу пайызынан шыға қоятын r-коэффициенті арқылы дисконттталады.
Мысалы мынандай болжам жасалынады, инвестиция (IC) жыл ішінде басқарылады,
ал жылдық табыстар P1,P2, ... ... ... .Pn көлемінде. (NPV) сәйкесінше мына
формулалар бойынша есептелінеді:
PV= Рк (1+r )e ;
NPV= Рк (1+r )e -С-С ;
Егер: NPV 0, онда жобаны қабылдау керек
NPV0, онда жобаны қабылдамау керек
NPV=0, жоба не пайдалы емес , не зиянды емес.
Мынаны ескеру қажет, NPV көрсеткіші қаралып отырған жобаны қабылдау кезде
кәсіпорынның экономикалық потенциалының өзгеруінің болжамдық бағалауын
көрсетеді. Бұл жоба уақыт бойынша әр түрлі жобалардың NPV соммалауға
болады. Бұл өте ерекшке белгі, бұл критерияны басқалардан ерекшелейтін және
оптималды инвестицияланған қоржынды талдау кезінде оны негізгі етіп қояды.
Инвестицияның табыстылық индексін есептеу әдісі. Бұл әдістің мәні бойынша
алдыңғының жалғасы болып табылады. Табыстылық индексі PI мына формула
бойынша есептелінеді.
PI=РК ( 1+r)kИсИ ;
Егер :PI1, жобаны қабылдау керек
PI1, жобаны қабылдамау керек.
PI=1, жоба не табысты емес не зиянды емес.
Таза келтірілген эффектімен салыстырған да табыстылық индексі қатынасты
көрсеткіш болады. Осыған орай, NPV мәні бірдей альтернативті жобалардың
ішінен біреуін таңдап алуға қолайлы.
Инвестицияны пайдалылық үлесін есептеу әдісі. Инвестицияның пайдалылық
нормасының түсінігінің астында дисконттау коэффициентінің мәні жатыр.
Сонымен қатар , жобаның NPV=0:
IRR=r, бұнда NPV=f(r)=0
Жоспарланған инвестицияның нәтижелігін талдауда бұл коэффициенттердің
мәні мынада жатыр: IRR-берілген жобамен асоцоцияланатын шығындарды
максималды қатысты жіберу деңгейін көрсетеді. Мысалы, егер жоба толығымен
банктің ссудасы арқылы қаржыландырылса, онда IRR-банктің пайыздық
мөлшерлемесінің жіберілу деңгейінінің жоғарғы шекарасын көрсетеді, оның
жоғарлауы жобаны зиянды жасайды.
Инвестицияның нәтижелік коэффициенттерін есептеу әдісі. Бұл әдістің екі
белгісі бар: ол табыстың көрсеткіштерін дисконттауды ұсынбайды; табыс таза
пайданы PN көрсеткіштерімен сипатталады. Есептеудің алгаритімін ерекше
оңай, сондықтан бұл коэффициенті тәжірибеде көп қолданады. Инвестицияны
нәтижелік коэффициенті ARR орта жылдық пайданы PN инвестицияның орта
көлеміне (коэффициент % алынады) бөлумен есептелінеді. Инвестицияның орта
шамасы капиталды салымдардың бастапқы соммасын 2 бөлгенде табылады, егер
талданатын жобаны өткізу мерзімі өткенде барлық капиталды шығындар
шығарылып тасталынады немесе қолдық құнының қома- қолдығын жіберсе RV онда
оны бағалау шығарылып тасталу керек.
ARR= PN
½ (IC-RV)
Осы көрсеткіш кәсіпорынның жалпы таза табысын оның іс-әрекетіне
авансталған (орта баланстың нетто қорытындысы) қаражаттың жалпы сомасына
бөлумен анықталады, авансталған капиталдың пайдалылық коэффициентімен
салыстырылыды.
Инвестицияның өтелу мерзімін анықтау әдісі. Бұл әдіс әлемдік тәжірибеде
ең оңай және кең таралған әдістердің бірі.
Өтелу мерзімін есептеу алгаритімі (РР) инвестициялаудан түсетін
болжанған табыстарды бөлудің бір қалыптылығына тәуелді. Егер пайда жылдарға
бір қалыпты бөлінсе онда өтелу мерзімі жылдық табыстың көлеміне бір
уақытылы шығындарды бөлумен анықталады. Бөлшек сан шыққанда оны бүтін жақын
санға айналдырамыз. Егер пайда бір қалыпты бөлінбесе, онда өтелу мерзімі
жылдар санын тура есептеумен анықталады, ол сол жылдар ішінде инвестиция
куммулятивті табыспен жабылады. РР көрсеткіші есептеудің жалпы формуласы
мынандай болады.
PP=n Pk , мұнда Pk IC
Инвестицияны өтелу мерзімінің көрсеткішін есептеу қажет. Сонымен қатар
талдауда ескеретін бірқатар кемшіліктер бар. Біріншіден, ол соңғы
мезгілдердегі табыстың әсерін ескермейді. Екіншіден, ол кумулятивті
табыстардың сомасы бірдей жобаларды ерекшелемейді, бірақ оларды жылдар
бойынша бөлуді ерекшклейді. Бірқатар жағдайларда өтелу мерзімін
есептегеннен тұратын әдістерді қолдану дұрыс бола алады. Мынандай
жағдайларда:
- кәсіпорын басшылары жобаның табысты емес, көбінесе өтімділік
проблемасын шешумен айналысуда ;
- инвестиция тәуекелділіктің жоғарғы деңгейімен байланысты, сондықтан
өтелу мерзімі қысқа болған сайын жобаның тәуекелделігі де аз болады.
Мұндай жағдай тез техникалық өзгерістер болатын іс-әрекеттің түрлеріне
немесе салаларына сәйкес келеді.
1.3 Өнеркәсіптік кәсіпорындарда инвестициялық жобаларды ұйымдастыру
жолдары.
Кәсіпорында инвестициялық саясатты жүргізген кезде көптеген факторлар
маңызды роль ойнайды. Соның ішінде ерекше орын алатын – инвестицияны
мемлекеттік қолдау.
Инвестициялық жобалау дегеніміз техника – экономикалық негізі бар
(сызулар, түсіндірмелі хаттар) инвестициялық жобаның бизнес-жоспары және
жобаны жүзеге асыру үшін қажетті басқа материалдар. Оның ажырамас бөлігі
болып инвстициялық жобаның құнның анықтайтын смета табылады.
Жоба – бұл техникалық материалдар (сызба, есептер, жаңа құрылған
ғимараттардың макеті, құрлыстар т.б) белгілі бір құжаттардың алдын-ала
тексті.
Ең алдымен өндірістік бағытта инвестициялық жобаны өңдеу ұзақ мерзім
уақыт бойы жүзеге асады- идеядан бастап материалдық деңгейге дейін.
Инвестициялық жобаны нарыктық көрсеткіштердің көмегімен тиімді бағалау
үшін жұмыстын басталуы мен аяқталуын нақты білу керек. Зертеуші, ғалым үшін
жобаның басталуы идеяның туындауы болса, бизнесмендер
үшін - алғашқы ақша қаражатты жобаны жүзеге асыру үшін салу болып табылады.
Жобаны қаржыландыратын инвесторларды процесстің жасалуы емес, оны
өткізуден алатын пайда қызықтырады. Ал жобаны жүзеге асыратын мекемелер
үшін – жұмыстың аяқталуы. Кейбір жобалар үшін жұмыстың аяқталуы –
қаржыландырудын тоқтатылуынан, объектіні пайдалануға шығару, жобалық
қуаттылықты толығымен игеру болады.
Жобамен жұмыс істеу мезгілінің басталуы мен аяқталуы құжатты түрде
негізделу керек.
Жобаның басталу кезінен өтімділік кезеңге дейінгі уақыт аралығы
инвестициялық цикл деп аталады.
Инвестициялық циклды 3 топқа бөлуге болады. Оның әркайсысының өз
мақсаттары мен міндеттері бар:
- ивестицияға дейінгі - бастапқы зерттеулерден инвестициялық жобаны
қабылдау шешіміне дейін, яғни соңғы зерттеулерге дейін
- ивестиция кезеңі - келісім шарт жасау кезеңі
- өндірістік - кәсіпорынның немесе объектінің шаруашылық қарекет ету
кезеңі.
Инвестициялауға дейінгі және инвестициялау кезіндегі этаптар
инвестициялық жобалау облысына кіреді. Ал өндірістік кезең арнайы жүргізуші
дисциплиналар ( өндірістік мекеме және еңбек күші, болжау, қаржыландыру,
анализ т.б ) облысына кіреді.
Инвестицияға дейінгі кезде болашақ объектіні жобалау қарастырылады.
Кәсіпорын инвестиция туралы алдын-ала шешім қабылдайды, салынып жатқан
объектілерінің директорын тағайындайды. Жобаның техникалық экономикалық
бағалауын, өтімділік бағасын зерттеуді кәсіпорынның өзі жүргізеді немесе
мамандырылған мекемелердің көмегіне жүгінуге болады.
Дамыған елдерде инвестицияға дейінгі кезеңді орындау шығындары жобаның
сомасынан 1,5-5,5 % құрайды, соның ішінде: инвестициялық мүмкіншіліктің
құрылуы 0,2-1%, инвестиция негізінде 0,25-1,5% шағын жобалар үшін техника-
экономикалық зерттеулер үшін 1,0-3,0 %, ірі жобаларға 0,2-1,2 %.
Жобаның алғашқы кезінде күтпеген жағдайларды ескеруге болады. Ол үшін ең
алдымен экономикалық жолдарды табу, жобаның өтімділігін бағалау, оның
бизнес- жоспарын құру. Бірақ, уақытында тоқтау деген принципке сүйене жүру
керек, яғни жұмыстың басында тиімсіз жобадан бас тартқан жөн.
Екінші инвестициялық кезеңде жоба мыналарды енгізеді:
- жобалық кәсіпорынды таңдау;
- жобалық сызуларды және модельді объектілерді дайындау;
- жобалық және құрылыстық жұмыстың алдын – ала жоспары;
- деталдық жоспарлау және спцификация;
- құрылыстық орындардың сызбасы.
Осы кезеңде бас мердігер және субмердігер тағайындалады. Мердігерлер
мен жабдықтаушылармен есеп айырысу үшін қысқа мерзімді зайымдар аңықталады.
Инвестициялық кезеңде орындалған көп нұсқаулы есептер нақты жобаны, оның
техникасын және жабдықтарды анықтауға мүмкіндік береді. Осы кезеңде
қабылданатын шешімдер техникалық деңгейін, құрлымын құрлыстық өндірістік
жобаны жүзеге асыру шығындары ғана емес, сонымен қатар пайдалану
шығындарына да тәуелді.
Жобалау үрдісін 2 кезеңге бөлуге болады:
- жоба алдындағы;
- нақты жобалау.
Жобалау алдындағы кезең инвестиция салудың алғы шарттарын жасайды. Дәл
осы кезеңде жобаның өміршеңділігі мен инвестициялық тартымдылығы қалана
басталады. Жобалау алдындағы кезең зерттеулері нақты инвестициялық жобаның
толық сипаттайды. Инвестициялық жобаның өмірлік циклін бұл кезеңде дәл
анықтау мүмкіндігі қиынға соғады.
Нақты жобалау өзі екі кезеңді енгізеді: бастапқы және соңгы жоба. Әр
кезеңде болашақ объектінің сметасы аңықталады.
Өндірістің техника-ұйымдастырушылық дәрежесінің көтерілуі соның ішінде:
еңбек, еңбек құралдары және еңбек заттары деңгейінде көрінеді. Міне осындай
экономикалық көрсеткіштер, еңбекті іске асырумен бірге техника мен
технологияның тиімділіктерінің дәрежесін көтереді. Жоғарыдағы көрсеткіштер
(еңбек өнімділігі, қорқайтарымдылық, материалсыйымдылық) интенсификацияның
жеке көрсеткіштері деп аталады. Оларды талдау техника-ұйымдастырушылық
дәреженің факторымен шығару керек. Жеке көрсеткіштерге байланысты жалпылау
да қолданылады.
Барлық жалпы көрсеткіштер жиынның технкалық және ұйымдастырушылық
тиімділігін сипаттайтын, келесі топтарды қарастыруға болады:
- еңбек өнімділігінің, еңбекақы қоры жоғарылауы;
- еатериал қайтарымдылығының өсуі (материалдар шығынын азайту);
- негізгі қор қайтарымдылығын көтеру;
- айналым коэффициентінің артуы;
- өнім көлемін жоғарылату;
- өнімнің өзіндік құнының төмендеуі;
- қаржылық тұрақтылық жағдайын көрсеткіштерін жоғарылату;
Инвестициялық мүмкіншіліктерді қолданудың экономикалық тиімділігі барлық
материалдық салаларға ортақ. Әдістік ұсыныстар іс-шараларының кешені ғылыми-
техникалық прогресті үдетуге бағытталған.
Жобалау үрдісіндесінде болашақ объектінің негізгі мәселелері шешіледі.
Олар: өз белгілеуіне сәйкестілігі; прогресті пайдалану талаптары; қысқа
мерзім ішінде аз ғана еңбек күшін, материалды және ақша қаражатты
пайдалануда.
Отандық тәжірибеде кәсіпорынның жобасын жасау, өндеу кезінде мынандай
бөлімдерді өзіне енгізеді:
- түсіндірмелі хат;
- техника-экономикалық бөлім;
- бас жоспар;
- енбек күші;
- құрлыстық бөлім;
- өндірісті баскару жүйесі;
- сметалық құжаттар.
Инвестициялық жобаның әр жұмысының кезенінде оның құндық бағасы
аңықталады. Шетелдік тәжірибеде оның кем дегенде төрт түрін есептейді және
олардың нақты денгейі жобаны өңдеу кезінде өседі. Инвестициялық
мүмкіншілікті зертеу кезінде алдын-ала құнның бағасы есептелінеді. Оның
мөлшері 25-40% аралығында болу керек.
Инвестициялық процестін әр кезеңінде жобаның экономикалық өтімділігі,
табыстылығы аңыкталады. Басқа сөзбен айтқанда шығындарды алынатын
табыстылықпен салыстырғанда алатын жобалық анализ жоспарланады.
Кәсіпорындар барлық инвестициялык ұсыныстарды жинағанда оларды бағалау
және ранжирлеу процесі басталды. Сонымен қатар инвестицияның нәтижелік
көрсеткішін есептейтін жобаның бизнес жоспары кұрылады, олар өз кезегінде,
банк және басқа да кредиторларға ұсынылатын техника-экономикалық жағдайда
жүзеге асырылады.
Барлық өркенниетті мемлекеттерде неғұрлым болашағы бар кәсіпорындар өз
қызметтерін кеңейте келе, міндетті түрде инвестиция тартуға есік ашады. Бұл
өз кезегінде инвестициялық жобаларын тиімді де тартымды түрде ұсыну арқылы
инвестиция тарту тәжірибесі кеңінен қолданалынады.
2 Атамекен Ақ-ның инвестициялық жӘне экономикалық Әлеуетін талдау
1. Атамекен АҚ-ның экономикалық қызметін талдау.
Атамекен АҚ-ның өз қызметін Қазақстан Республикасының Конституциясы,
Азаматтық кодекс, Салық және бюджет төленетін басқа да міндетті төлемдер
туралы ҚР кодексі (Салық кодексі), кәсіпорынның жарғысы, ұйымдастырушы
құжаттар және басқа да заң актілері негізінде жүзеге асырады. Акционерлік
қоғамның жеке фирмалық атауы, көрсетілген мөр таңбасы, арнайы мүлкі бар. Ол
Қазақастан Республикасының заңына сәйкес өзінің барлық мүлкімен өз
міндеттемелері бойынша жауап береді. Кәсіпорынды құру мен қызметтің басты
мақсаты – тұрғындардың қажеттіліктерін қанағаттандыру, шетел және отандық
бәсекелестеріне орын бермейтін сапалы жиһаз өнімдерін шығару оны өткізу
арқылы табыс табу болып саналады. Табыс табу негізінде кәсіпорын
қатысушыларының экономикалық және әлеуметтік мүдделерін жүзеге асыру.
Өз қызметтерін жүзеге асыру үшін кәсіпорын келесі қызмет түрін орындайды:
- жиһаз жасауға арналған материалдарды өңдеп, дайындау;
- жиһаз бұйымдарын бөлшектеп сату;
- жиһаз бұйымдарын дайын тауар ретінде құрастырып оны нарыққа шғару;
- көтерме және бөлшек сауда;
- сыртқы экономикалық қызмет;
және басқа да қосалқы қызметтер.
Атамекен АҚ 1997 жылы ЖШС ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
“Экономика” факультеті
“Экономика” кафедрасы
“Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын арттыру жолдары” тақырыбына
жазылған
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДА ӨНЕРКӘСІПТІК КӘСІПОРЫННЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН
АРТТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1. Өнеркәсіптік кәсіпорында инвестицияның мәні, мазмұны және
инвестициялық қызмет
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... . 7
2. Өнеркәсіптік кәсіпорынның инвестициялық қызметін анықтайтын
көрсеткіштер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 18
3. Кәсіпорында инвестициялық жобаларды
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... . 25
1. АТАМЕКЕН АҚ-НЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТАРТЫМДЫЛЫҒЫН ТАЛДАУ
1. Атамекен АҚ-ның экономикалық қызметін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . 30
2. Атамекен АҚ-ның қаржы-экономикалық тұрғыдан талдау жасау ... . 38
3. Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын
бағалау ... ... ... ... ... ... 43
2. ӨНЕРКӘСІПТІК КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТАРТЫМДЫЛЫҒЫН ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ
1. Қазақстан Республикасында инвестициялық ахуал және инвестициялық
саясатты жүйелі түрде
пайдалану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
50
2. Өнеркәсіптік кәсіпорынның нивестициялық тартымдылығын
арттыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 67
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..70
Кіріспе
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі, президентіміз Н.Ә. Назарбаевтың
2006 жылдың 1 наурызындағы халыққа жолдауында айтылғандай елдің дамуын
бәсеке қабілетті экономика құру арқылы жүргізу керек, сондай-ақ
Қазақстанның әлемдегі бесекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру
стратегиясы болып табылады.
Экономикалық дамуға көптеген факторлар әсер етеді, олар табиғи
ресурстардың саны мен сапасы, қолдану мүмкіншілігі, негізгі капиталдың
көлемі мен сапасы, технологияның дәрежесі, жаңа техниканы қабылдау жүйесі,
еңбек ресурстарынның кәсіптілік дәрежесі, оның ғылыми және мамандану
сипаттамасы, өндірілген өнімге сұранысты арттыру және қолдана білу, ұлттық
басқаруда бар ресурстарды тиімді қолданып өте көп мөлшерде сапалы өнім
өндіре білу.
Әлемдiк тәжiрибенiң дәлелдеуi бойынша, инвестициялар кез-келген елдiң
өркендеуiнiң маңызды факторы ретiнде қарастырылады.
Қазақстан халқына ел Президентiнiң жолдаған “Қазақстан-2030” Жолдауында
республика экономикасына инвестицияларды тарту маңызды стратегиялық мәселе
ретiнде қарастырылған.
Инвестицияларды экономикаға тарту iшкi жинақтардың және қаражаттардың
жетiспушiлiгiнен құтылуға, өндiрiстiң өсуiне, экспорттың жоғарылауына,
импорттың төмендеуiне, тауарлық тапшылықтың қысқаруына және өндiрiстi
ұйымдастырудың тиiмдiлiгiн жоғарылатуға көмектеседi.
Жалпы қазiргi кезде адамдар экономикаға салынған инвестициялардың нақты
тиiмiдiлiгiн көруi тиiс, ол жұмыс орындарының көбеюiнен, жаңа өндiрiстердiң
пайда болуынан, еңбек өнiмдiлiгi артуы үшiн жағдайдың жақсаруынан танылады.
Осыған орай Қазақстанда инвестиция саласын одан әрi жетiлдiру мәселесiнiң
маңызы артуда.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы өз аймағы бойынша саяси-экономикалық
маңызды мәселелерді шешуде жетекші орынға ие болып отыр.
Саяси тұрақтылық, әлеуметтік-экономикалық рекформалардағы жетістіктер,
табиғи және қоғамдық мүмкіншіліктеріміз біздің еліміздің іргетасы болып
табылады. Егеменді ел болып жарияланғаннан кейін, шетелдік инвесторларды
елдің экономикасына тарту стратегиялық мақсаттардың бірі болған еді.
Нарықтық экономиканы тапқырлықпен жүзеге асырған өркенниетті елдердің
тәжірибесі көрсеткендей, шетелдік инвестицияның экономиканы дамытуға,
халықтың әл-ауқатын көтеруге үлкен септігін тигізетінін айғақтайды.
Шетелдік инвестиция тарту жөнінде Қазақстан ТМД мемлекеттері арасында
алдыңғы орында тұр. Өзіндік жинақтаған тәжірибесі бар және тәжірибе
негізінде бағыт-бағдарын айқындауда. Қазіргі таңда шетелдік инвестицияларды
елдің экономикасына жаңа әдіс-тәсілмен тарту мәселесі алға шығуда. Ол-
дегеніміз көлемнен сапаға өту саясатын ұстану болып табылады.
Бұл диплом тақырыбының зерттеудегі маңыздылығы. Қазақстанның қазіргі
кездегі экономикасы үшін инвестиция өте маңызды рөл атқарады десек те
болады,яғни казіргі уақыттағы өнеркәсіптік-экономикалық дағдарыстан шығуға
көмектеседі деп білеміз. Өнімділіктің негізгі құралы ретінде инвестициялық
әрекет экономикалық ортаға жаңа элементтер енгізетін әрекетке ие. Бұл
кәсіпорын шеңберінде өнім өндіруде ұтымдылықты қамтамасыз етуге,
ресурстарды тиімді пайдалануға және әрине өзіміз айтып өткендей
экономикалық дамуға әкеледі. Қазақстанда дәл қазір бұған қолымыз жетпей
отыр, өйткені нарық жағдайында қайшылықтар мәселесі шешімдер кезегін
күтуде. Бір жағынан еркін кәсіпкерлік ортаны құру жене тұтынушылардың
сұранысын ақтау өз бетінше әрекеттер жасауға әкеліп тірейді, яғни
технологиялық жаңалықтарды енізіп, іске қосу керек. Екінші жағынан терең
экономикалық дағдарыс, инвестициялық белсенділіктің төмендеуі, ҒЗТКЖ-ге
жұмсалатын қаржының азаюын атап өтуге болады. Жоғарыда айтылып кеткен
факторлардың әсері болу үшін, инновацияны енгізудегі ғылыми-техникалық қол
жеткізушіліктерді қабылдап алу міндетті, өйткені олар жаңа жаңалықтарды
енгізушілікті бақылайды және оның іс жүзінде жаңа өнім ретінде сатылуын,
қаржының жұмсалуы, техника мен технологияның жаңарып ауысуы, осы жаңа
енгізулерді тиімді түрде пайдаланып экономикалық даму септілігіне ие болады
ҚР Президентінің халыққа 01.03.2006 жылғы жолдауында былай делінген:
Біз ндустриалды-инновация стратегиясын жүзеге асыруды бастадық, бұл
экономиканың әртараптануы, яғни болашаққа арналған бағдарлама.
Біз бәсекеге қабілетті және осы бәсекелестікті әлдеқайда жоғарылытатын
экономикалық әлеуетке ие басымдықты саланы таңдадық, мұнымен біз
Қазақстандық кластерлікті дамыту жүйесінің бастамасын құраймыз деп білеміз.
Еліміздегі кәсіпорындардың экономикасын дамыту үрдісінде инвестициялар
тарту саласында мемлекеттiк саясатты жетiлдiру мен оны дәйектi түрде жүзеге
асыру үлкен мәнге ие болып отыр. Зерттеуге алынған тақырыптың өзектiлiгi
осы жағдайлармен түсiндiрiледi
Қазіргі кезде индустриалды-инновациялық инфрақұрылымның дамуы
қалыптастырыла бастады. Мемлекеттік институттардың даму капитализациялары
жылдың басында 730 АҚШ долларын құрады, ал инвестициялық болжамалар 1
млд.200 млн АҚШ долларын құрайды.
2004 жылы 204 инвестициялық жобалар іске асырылған, соның ішінде тең
жартысы- даму институтының көмегімен жүзеге асқан.
Біздің стратегиялық алға қойған мақсатымыз- бәсекеге қабілетті елдердің
қатарына қосылу. Сондықтан мемлекет пен жеке секторлар бір-бірімен екі
жақты сенімділік пен табысқа негізделген жақсы қатынаста болу керек.
Дипломдық жұмыстың зерттеу обьектісі: Атамекен АҚ-ы
Зерттеу негізі: кәсіпорында инвестициялық тартымдылық үрдісін танып-білу.
Диплом зерттеуіндегі қолданған әдістер:
- әдебиетке аналитикалық шолу;
- инвестициялық үрдіске талдау жасау;
- құрылымдық-функционалды әдіс.
Дипломдық жұмыстың мақсаты- кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын
арттыру жолдарының теориялық және әдістемелік негiздерiн зерттеу,
инвестициялық саясаттың тиiмдiлiгiн талдау және инвестициялық саясатты
жетiлдiру жолдарын қарастыру болып табылады. Аталған мақсатқа жету үшін
мынадай міндеттер қойылды:
---- кәсіпорынның инвестициялық әрекетінің теориялық және басқарудың
әдістік тәсілдерін танып-білу.
----Атамекен АҚ-ың инвестициялық тартымдылығын арттыру жолдарын
қарастыру.
----Атамекен кәсіпорынының экономикалық қызмет әрекеттеріндегі қазіргі
заманға лайық басқаруының даму жолын қарастыру.
Дипломдық жұмыстың теориялық негізінде Қазақстан Республикасы Заңдары,
Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары мен бағдарламалары, отандық
және шетелдік ғалым - экономистерінің еңбектері, бұқаралық ақпарат
құралдарының мәліметтері алынды.
Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытынды және қолданылған
әдебиеттерден тұрады.
1 НАРЫқ ЖАҒДАЙЫНДА ӨнеркӘсіптік кӘсіпорынның Инвеститциялық ҚЫЗМЕТІН
АРТТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛыЯҚ негіздері.
1.1 Өнеркәсіптік кәсіпорындарда инвестицияның мәні, мазмұны және
инвестициялық қызмет түсінігі.
Экономика дамуының құрылымдық өзгерiстерiн табысты iске асырудың, жаңа
ғылыми-техникалық негiзде өндiрiстiк әлеуетті құрудың әлемдiк нарықта
бәсекелестiк позицияны күшейтудiң негiзгi шарты жоғары инвестициялық
белсендiлiк болып табылады. Оңтүстiк-Шығыс Азияда “жаңа индустриалды елдер”
атты экономикалық феноменнiң пайда болуы, қазiргi заманғы ғылымды қажет
ететiн салалардың тез дамуы осы елдер экономикасына тартылатын
инвестициялардың тез өсуiнiң арқасында мүмкiн болды.
Нарықтық қарым-қатынастар жағдайында республикадағы өнеркәсiптiк
өндiрiстiң дамуына инвестициялардың әсерiн анықтау үшiн, алдымен,
“инвестициялар” категориясының әлеуметтiк-экономикалық мәнiн анықтап алу
қажет.
Инвестициялар – бұл, нарықтық экономикаға өту кезеңiнде пайда болған,
Қазақстандық экономика үшiн бiршама жаңа термин. Орталықтандырылған
жоспарлы жүйеде негiзгi қорларды қайта өндiруге, оларды жөндеуге жұмсалатын
шығыстардың барлығын қосатын “жалпы күрделi салымдар” түсiнiгi қолданылады.
“Инвестиция” терминi (латын тiлiнiң investio- киiндiремiн) ғылыми және
публисцистикалық әдебиеттерде кең қолданылады. Ғылыми әдебиеттерде
инвестицияны анықтауда көптеген пiкiрлер бар. Пол Самуэльсон: “Таза
инвестициялау” немесе капиталды құру деп, бiз қоғамның нақты капиталының
(ғимараттар, құрал-жабдықтар, материалды-өндiрiстiк қорлар және т.б.) таза
өсiмiн айтамыз. Тұрғын адам “инвестициялау” деп, өзiнiң жер учаскесiн,
айналымда жүрген бағалы қағаздарды немесе басқа да меншiк объектiсiн сатып
алғанын айтады. Бiрақ таза инвестициялау тек қана жаңа нақты капитал
құрылған кезде ғана орын алады деп жазған.
Әйгiлi “Экономикстiң” авторлары инвестиция түсiнiгiн кең түрде
түсiндiрдi. Олардың анықтамалары бойынша инвестиция- “өндiрiс шығындары
және өндiрiс құралдарын жинақтау және материалды қорларды ұлғайту”, яғни
өндiрiс шығындарының және жинақтардың барлық жиынтығы.
Инвестиция көзi болып, жинақ қаражаттары табылатыны белгiлi. Бiрақ
жинақтар бiр шаруашылық агентпен iске асырылады, ол инвестициялауды тiптi
басқа адамдар тобы немесе шаруашылық субъектiлерi iске асыруы мүмкiн.
Сондықтан ғалымдар тобы түсiнiктi анықтау кезiнде инвестицияның мәнiне ғана
емес, оның мақсатты бағытталуына да көңiл аударады. В.Бочаров инвестицияны
тұтынуға қолданылмайтын табыстың бiр бөлiгi деп түсiндiредi. Инвестициялық
қорлар инвестициялық iс-әрекеттiң белгiлi объектiлерiне жұмсалады. Мұнда
капиталдық құнның өсiмi табыс түрiнде немесе әлеуметтiк эффект түрiнде
болады.
В. Фельзенбаум, инвестиция түсiнiгiн мағынасы бойынша “күрделi салымдар”
және “қаржылық” (портфельдi) инвестициялар түсiнiктерiне, яғни меншiктен
табыс алуға құқық беретiн акцияларға, облигацияларға және басқа да бағалы
қағаздарға салынған салымдарға жақын келетiн нақты инвестицияларды қамтиды
деп атап өткен.
Инвестицияға анықтама бергенде, инвестицияның тек қана мазмұндылық
сипаттамасына ғана емес, сонымен қатар олардың мақсатты бағытталуына да аса
назар аудару қажет. Осы көзқарастан қарайтын болсақ, инвестиция жалпы
ұлттық өнiмдi өндiруге жұмсалынатын табыстардың маңызды бөлiгiн құрайды,
яғни капитал құрумен, физикалық капиталды кеңейтумен байланысты өндiрiстi
кеңейтуге және жаңартуға кеткен шығындар болып саналады.
lс-тәжiрибеде әр түрлi зерттеушiлер инвестиция түсiнiгiне әр түрлi мағына
бередi. Жалпы тұрмыстық сана-сезiм деңгейiнде инвестицияны жер сатып алуға,
қозғалмайтын мүлiк, акциялар сатып алуға, құрылысқа, техникаға, пайдалы
қазбалары бар кен орындарына және т.б. қаржылық салымдарды салу деп
түсiндiредi.
Инвестицияларды нақты (капитал құрушы) – жаңа кәсiпорын құруға, iс-
әрекеттегi кәсiпорынды қайта құруға немесе техникалық жарақтандыруға
бағытталған салымдар және қаржылық (портфельдi) – мемлекеттiң, әртүрлi
кәсiпорындардың, инвестициялық қорлардың бағалы қағаздары мен акцияларын
сатып алуға жұмсалған салымдар деп бөлуге болады. Бiрiншi жағдайда қаржы
салымдарын жасайтын салымдар деп бөлуге болады. Бiрiншi жағдайда қаржы
салымдарын жасайтын кәсiпорын-инвестор, өзiнiң өндiрiстiк өзiнiң өндiрiстiк
капиталын – негiзгi өндiрiстiк қорларды және олардың жұмыс iстеуiне қажеттi
айнымалы бағалы қағаздардан табыс-дивидендтер алу арқылы ұлғайтады. Мұнда
өндiрiстi құруға ақша қаражаттары салымдарын, инвестициялық жобаларды iске
асыруға қаржы құралдарын тарту үшiн акцияларды шығарған басқа кәсiпорындар
мен ұйымдар жасайды.
Жаңа өндiрiстi Өндiрiстi Тиiмдiлiктi Мемлекеттiк
құруға кеңейтуге арттыруға басқару
бағытталған бағытталған бағытталған органдарының
инвестиция-лар инвес-тициял инвес-тициял талаптарын
ар ар орындауға
бағытталған
инвестициялар
Тәуекелдiлiктiң жоғары Тәуекелдiлiктiң төмен
дегейi деңгейi
1-сурет-Инвестиция түрi мен тәуекелдiлiк деңгейi арасындағы байланыс.
Сонымен қатар, тiкелей және жанама инвестициялар болады. “Тiкелей
инвестицияларды мемлекеттiк қолдау туралы” Қазақстан Республикасының
Заңында тiкелей инвестициялар – бұл Қазақстан Республикасының
кепiлдiктерiне байланысты және Қазақстан Республикасына берiлетiн ресми
техникалық көмек немесе гранттар шеңберiне кiретiн инвестицияларды
қоспағанда, инвестициялардың барлық түрi. Ал жанама инвестициялар – бұл
бағалы қағаздар немесе мүлiктiк құнды заттар жиынтығына жасалған салымдар,
деп көрсетiлген.
Инвестициялардың барлық түрлерiнiң кәсiпорынның тiршiлiкке қабiлеттiлiгiн
сақтауда және оның дамуында маңызы зор.
Нақты активтерге инвестициялауды дайындау және талдау, инвестициялардың
түрлерiне, яғни олар арқылы кәсiпорын алдында, тұрған қандай мәселелердi
шешу қажет екендiгiне байланысты. Осы позициядан инвестициялардың барлық
мүмкiн түрлерiн келесi негiзгi топтарға топтастыруға болады:
1) Тиiмдiлiктi арттыруға бағытталған инвестициялар. Олардың мақсаты ең
алдымен құрал-жабдықтарды ауыстыру, персоналды оқыту немесе өндiрiстiк
қуатты, өндiрiс жағдайлары тиiмдi аймақтарға ауыстыру арқылы фирманың
шығындарын төмендету болып табылады;
2) Өндiрiстi кеңейтуге бағытталған инвестициялар. Мұндай инвестициялардың
мақсаты – iс-әрекеттегi өндiрiстер шеңберiнде ертеректе құрылған нарықтар
үшiн тауар өндiру мүмкiндiктерiн кеңейту;
3) Жаңа өндiрiстердi құруға бағытталған инвестициялар. Мұндай
инвестициялар кәсiпорында бұрындары өндiрiлмеген тауарларды шығаратын
немесе жаңа қызмет түрiн көрсететiн мүлде жаңа кәсiпорындарды құруды
қамтамасыз етедi немесе кәсiпорында өндiрiсте жүрген тауарлармен жаңа
нарықтарға шығуға әрекет жасауға мүмкiндiк бередi.
4) Мемлекеттiк басқару органдарының талаптарын қанағаттандыру мақсатына
бағытталған инвестициялар. Инвестициялардың бұл түрлерi экологиялық
стандарттар, өнiмнiң қауiпсiздiгi және iс-әрекет шарттары жөнiнен үкiметтiң
талаптарын орындау қажеттiгi кәсiпорын алдында тұрған жағдайда қолданылады.
Инвестициялардың осылай топтастырылу себебi, олармен байланысты
тәуекелдiлiктiң деңгейiнiң әртүрлiлiгi болып табылады. Инвестиция түрi мен
тәуекелдiлiк деңгейiнiң арасындағы тәуелдiлiктi келесi сурет түрiнде
көрсетуге болады .
Инвестиция түрi мен тәуекелдiлiк деңгейiнiң арасындағы мұндай
тәуекелдiлiк логикасы айқын: ол инвестициялау аяқталғаннан кейiн фирма
жұмысының нәтижелерiнiң өзгеруiне нарықтың мүмкiн реакциясын дұрыс болжай
алмау қаупi деңгейiмен анықталмайды. Мақсаты нарыққа белгiсiз өнiм шығару
болып табылатын жаңа өндiрiстi ұйымдастыру жоғары дәрежелi белгiсiздiкпен
байланысты, ал нарықпен қабылдалынған тауар өндiрiсiнiң тиiмдiлiгiн
жоғарылату (шыныдарды төмендету), инвестициялау нәтижесiнiң минималды қауiп
әкелетiндiгi түсiнiктi. Осы сияқты, мемлекеттiк басқару мекемелерiнiң
талаптарын қанағаттандыру мақсатымен жасалған инвестициялар да
тәуекелдiлiктiң төмен деңгейiмен байланысты.
Толық ғылыми-техникалық өндiрiстiк циклдi инвестициялауға болады немесе
оның элементтерiн (сатыларын) - ғылыми зерттеулер, жобалық – конструкторлық
жұмыстар, iс-әрекеттегi өндiрiстi кеңейту немесе қайта құру, жаңа өндiрiстi
ұйымдастыру немесе жаңа өнiмдi шығару және т.б. iс-әрекеттердi
инвестициялауға болады.
Өндiрiстiк-экономикалық потенциалды сақтау және дамыту – кәсiпорынның
өндiрiстiк – шаруашылық iс-әрекеттiң маңызды бөлiгi болып табылады. Осы
бағыттағы кәсiпорынның iс-әрекетi инвестициялық iс-әрекет деп аталады.
“Тiкелей инвестицияларды мемлекеттiк қолдау туралы” Қазақстан
Республикасының Заңына сәйкес, инвестициялық iс-әрекет деп, инвестициялауды
iске асыру үрдісімен байланысты кәсiпкерлiк iс-әрекеттi айтамыз.
Инвесторлар (инвестициялық iс-әрекеттi iәске асырушы немесе заңды
тұлғалар), тапсырыс берушiлер, жұмысты орындаушылар, инвестициялық iс-
әрекет объектiлерiн пайдаланушылар, жабдықтаушылар, инвестициялық қорлар)
және инвестициялық процестiң басқа да қатысушылары – инвестициялық iс-
әрекет субъектiлерi болып табылады. Тапсырыс берушiлер ретiнде инвесторлар
немесе инвестициялық жобаны iске асыру жөнiнде инвестордан алған жеке және
заңды тұлғалар болуы мүмкiн.
Инвестициялық iс-әрекеттiң субъектiлерi ретiнде жеке және заңды тұлғалар,
соның iшiнде, шетелдiк тұлғалар, мемлекеттер және халықаралық ұйымдар болуы
мүмкiн.
Инвестициялық iс-әрекеттiң объектiлерiн пайдаланушылар ретiнде
инвесторлар және басқа да жеке және заңды тұлғалар, мемлекеттiк және
жергiлiктi мекемелер, шет мемлекеттер және халықаралық ұйымдар болуы орта
құрылмына мыналар кiредi:
- күрделi құрылыс ортасы, мұнда салалардың негiзгi және айнымалы
өндiрiстiк қорларға инвестиция салу жүргiзiледi;
- инновациялық орта, мұнда ғылыми-техникалық өнiм және интеллектуады
потенциал iске асырылады;
- қаржылық капитал айналымы ортасы (әртүрлi түрдегi ақшалай, қаржылық
және қарыздық мiндеттемелер).
Нақты инвестицияларды қаржыландыру көздерiн жалпы барлық экономика
деңгейiнде (макродейңгей) және шаруашылық (микродеңгей) қарастыру қажет.
Макродеңгейде мұндай қаржыландыру көзi ретiнде жалпы жинақтар, яғни
тұрғындардың жеке жинақтары, бизнес жинақтары және мемлекеттiк бюджеттiң
сальдосы қарастырылады.
Нарықтық экономика жағдайында негiзгi инвестициялық шешiмдер шаруашылық
субъект деңгейiнде қабылданады. Кәсiпорында қаржы салымдарын жасау үшiн
бiрнешесе альтернативтi қаржыландыру мүмкiндiктерi бар. Бiр-бiрiне
ұқсамайтын бұл қаржыландыру көздерi бiрге қолдануы мүмкiн. Тәжiрибеде солай
жиi болады.
1. кесте - Қаржыландыру көздерiн топтастыру.
Қаржы ресурстары Кәсiпорындағы инвестициялау көзi
1 2
1. Жеке
Амортизациялық қаржы бөлiнулер (негiзгi Өткiзуден түскен түсiм (өзiндiк
қорлар мен материалды емес активтерге құн)
салынған тозу қаржылары)
Жалпы пайда
Тауарлар мен қызмет көрсетулердi
өткiзуден түскен пайда (кәсiпкерлiк Өткiзуден түскен табыс
табыс. Басқа да өткiзулерден түскен табыс
Басқа да өткiзулерден түскн табыс.
Өткiзуден тыс нәтижелердiң (табыстар)
сальдосы. Өткiзуден тыс табыстар
Резервтiк қор
Жөндеу қоры. Жалпы табыс
Сақтандыру резервтерi
Бақалар Таза табыс
2. Тартылған қаражаттар. Сәйкес инвесторлардың қорлары
2.1. Ағымадағы инвестициялық қызметтегi
үлестiк қатысу қаражаттары.
2.2. Бағалы қағаздарды эмиссиялаудан
түскен қаражаттар.
2.3. Еңбек ұжымының мүшелерiнiң жеке
және заңды тұлғалардың табыстық және
басқа да жарналары.
2.4. Сақтандыру төлемдерi.
2.5. Франчайзинг, селенг, аренда бойынша
төлемдердiң түсуi
2.6. Басқалары
3. Бюджеттiк қаржы бөлiнулер Бюджеттiк қаржыландыру қаражаттары
4. Бюджеттiк емес қорлардан түскен Бюджеттiк емес қорлардың
түсiмдер қаражаттары.
5. Қарыздық қаражаттар. Несие берушiлердiң қорлары
5.1. Банк несиесi
5.2. Басқа да қаржылық институттардың
несиелерi
5.3. Бюджеттiк несие
5.4. Коммерциялық несие
5.6. Басқалары
6. Тартылған қаражатар Сәйкес инвесторлардың қорлары
6.1. Аығмадағы инвестициялық қызметтегi
үлестiк қатысу қаражаттары.
6.2.Бағалы қағаздарды эмиссиялаудан
түскен қаражаттар.
6.3. Еңбек ұжымының мүшелерiнiң жеке
және заңды тұлғалардың пайдалық және
басқа да жанрлары.
6.4. Сақтандыру төлемдерi.
6.5. Франчайзинг, селенг, аренда бойынша
төлемдердiң түсуi.
6.6. Басқалары
7. Бюджеттiк қаржы бөлiнулер. Бюджеттiк қаржыландыру қаражаттары
8. Бюджеттiк емес қорлардан түскен Бюджеттiк емес қорлардың
тұсiмдер. қаражаттары
Кәсiпорынның меншiктi қаржы қорлары өзiне құрылтайшылардың бастапқы
жарналарын және капиталды салымдарды қаржыландыруға кеткен шаруашылық iс-
әрекет нәтижелерi есебiнен жиналған жинақтарды қосады.
Кәсiпорында инвестицияларды қаржыландырудың iрi көзiне амортизациялық
қаржы бөлiнулер жатады. Осы бөлiнулер нәтижесiнде кәсiпорынның негiзгi
капиталын ұдайы өндiрiсiн кеңейтуге қолданылатын бос ақша қаражатары
қалыптасады.
Табыстан төленетiн салықтар мен басқа да төлемдер төленгеннен кейiн
кәсiпорында таза табыс қалады. Оның бiр бөлiгiн өндiрiстiк және әлеуметтiк
сипатты капиталдық салымдар ретiнде қолдануы мүмкiн.
Несиелiк қаражаттар несие берушiлер есебiнен құралады. Қазiргi кезде
инвесторлар тез эффект беретiн кәсiпкерлiк iс-әрекет беретiн кәсiпкерлiк iс-
әрекет салаларын несиелеуге тырысады.
Инвестициялаудың бағыттарының бiрi ретiнде лизингтi айтуға болады. Лизинг
деп машиналардың, құрал-жабдықтардың, көлiк құралдарының және де өндiрiстiк
мағынасы бар ғимараттардың ұзақ мерзiмдi арендасын айтамыз. Осында айта
кету керек, дамыған нарықтық қатынастар жағдайында лизингтiң құрал-
жабдықтарды инвестициялаудағы үлесi 25% құрайды.
Бюджеттiк қаржы бөлiністері – бұл бюджеттiк қаржыландыру қаражаттары.
Қазақстан Республикасының бюджетiнен қайтарымсыз негiзде мемлекеттiк
орталықтандырылған капиталды салымдарды қаржыландыру, ол- объектiлер
құрылыс жұмыстарының бекiтiлген тiзiмiне және мемлекеттiк қажеттiлiгi бар
объектiлер қатарына енгiзiлсе ғана жүргiзiледi.
Инвестициялаудың әр түрлi түрлерiн тарту және қолдану мақсатында
мемлекеттiң және мемлекеттiк реттеудiң рөлi тiкелей бақылау мен реттеуге
(мемлекеттiк кәсiпорындарды басқаруға беру, халықаралық несие үшiн), және
экономикалық тетіктер арқылы жанама әсер етуге (халықаралық кәсiпкерлiктiң
тiкелей және портфельдi әдiстерi) саяды.
Реттеу дәрежесi инвестиция объектiлiгiмен анықталады және мысалы,
несиелiк инвестиция объектiсі кәсіпорындар немесе мемлекет болып
табылатындықтан, ол несиенi аралық иемдену құқығына ие, сондықтан да
инвестицияның тiкелей қолданылуын бақылау жасауға мiндеттi.
Инвестициялаудың коммерциялық түрiнде мемлекет тiкелей бақыламайды, оның
рөлi тек жанама түрде ғана болады, негiзiнен заң механизмi (салық жүйесi
және т.б.) және қаржы-экономикалық саясат арқылы реттейдi.
Инвестициялық саясаттағы мемлекеттiң маңызын нарықтық экономиканың iшкi
тұрақсыздығы туралы алғышартты негiздей отырып, экономикалық саясаттың
Кейсиандық теориясы анықтайды. Мүндай тұрақсыздық өндiрiс факторларын
жеткiлiксiз қолдану және тұрғындардың жұмыспен толық қатылмау салдарынан
туындайтын ресурстарға сұраныстың жеткiлiксiздiгiмен көрсетiледi. Сондықтан
Кейнс бойынша макроэкономикалық саясаттың негiзгi мақсаты төлеуге араласуы
көмегiмен қол жеткiзетiн толық жұмыс бастылық болып табылады. Осылардың құн
өсiмiн қамтамасыз етедi және соның нәтижесiнде жалпы iшкi өнiм динамикасына
әсер етедi.
Басқаша айтқанда Кейнс бойынша инвестициялық сұраныс динамикасы
экономиканың дамуының циклдiгiнiң басты себебi болып табылады. Өз кезегiнде
бұл сұраныс динамикасы салынған капиталдың өсiм ақысы (пайыздық мөлшер)
деңгейiне байланысты болады. Осыдан келiп баға динамикасы мен өсiм ақы
дңгейiне әсер ету мемлекеттiң ақша несие саясатының өзара байланысын
келесiдей тiзбек арқылы көрсетуге болады: ақша массасы – пайыз мөлшерi –
инвестиция – жапы iшкi өнiм. Мүндай схема Батыстың көптеген елдерiнде 50-60-
ыншы жылдары тиiмдi жұмыс iстедi.
Елде ақша-несие саясатын қалыптастыра отырып, мемлекет (Ұлттық банк)
ұлттық ақша және өсiм ақының валюталық құнын анықтайды. Мемлекет (Ұлттық
банк) өсiм ақыны құрудың мұндай факторлар қатынасын нарықтық күштер және
мемлекеттiк реттеу арқылы анықтайды.
Шетел капиталын тарту мақсатындағы өсiм ақыны реттеу тек дамушы елдерде
ғана емес, сонымен қатар экономикасы дамыған елдер де қолданады. Мысалы, 80-
iншi жылдардың бiрiншi жартысында АҚШ төлем балансының жеткiлiксiздiлiгiн
қаржыландыру үшiн өсiм ақыны көтердi. Нәтижесiнде елге, әсiресе Батыс
Европа елдерiнен капитал ағыны тез өстi. Сол кездегi күрделенген жағдай
экономикалық әдебиеттерде “өсiм ақы соғысы” деп атала бастады.
Бiрақ мұндай саясат бiр қарағанға қарапайым емес. өсiм ақыны төмендетуден
экономикалық белсендiлiктiң төмендеуi және халықтың жұмыс бастылық
жағдайының нашарлауы және т.б. қолайсыз жағдайлар туады. Мұндай саясат
құнсыздануды күшейтуге қабiлеттi, себебi несиенiң қымбаттауы өнiм құнының
өсуiне әкеледi. Сондықтан өсiм ақы сферасында мемлекеттiң көбi курсты
жасанды көтермелеуге қарағанда нарық факторына сүйенедi.
Мемлекеттiк реттеу проблемасы мына себептер бойынша реттеудiң бiр
факторлы моделi ретiнде қарастырылмайды, бiрiншiден, өсiм ақының өзi көп
факторлы, күрделi нарықтық категория болып табылады. Екiншiден, өсiм ақы
(реттеушi ретiнде, бiрақ инфляция жағдайында емес) несие ағынына үлкен
дәрежеде әсер етедi.
Шетел капиталымен жұмыс iстеуде, оны екi кезеңге бөлiп көрсеткен жөн:
1) Шетелдiк капиталды тарту кезеңi;
2) Тартылған капиталды қолдану кезеңi;
Кәсіпорындарға шетелдiк капиталмен жұмыс iстеудiң әр кезiнде мемлекет
қызметтерi мен реттеу принциптерi ерекшеленедi. Мемлекеттiк несиелеу және
акционерлiк емес кәсiпкерлiк түрiнiң сфералары жеке шетелдiк капиталды
халықаралық кәсiпкерлiк (тiкелей және портфельдi шетелдiк инвестиция)
түрiнде тарату және қолдану сферасына қарағанда мемлекет тарапынан көбiрек
реттеудi талап етедi. Мемлекеттiк қазыналық мiндеттемелер маңызы артады.
Осы ерекшелiкке байланысты шетелдiк капитал аумағындағы заңдылықтар сыртқа
заем беру және шетелдiк инвестиция заңдылықтарына бөлiнген. Шетелдiк
капиталды тарту және қолдану кезiндегi мемлекеттiк реттеу қызметтеру
көрсетiлген. Реттеу әдiстерi сондай-ақ шетелдiк капитал және инвестиция
түрiне байланысты жiтеледi. Халықаралық мемлекеттiк және банктiк несие
беру. Бұл жағдайда реттеу дәрежесi мемлекет халықаралық несиенiң аралық
заемщигi болып табылумен анықталады. Мемлекет несиелiк келiсiмге қол қояды,
үкiметтiк кепiлдiк берумен оның жабылуын қамтамасыз етедi. Мемлекет несиенi
заемге берушi ретiнде бiрнеше қызметердi атқарады. Бұл жағдайда мемлекет
ролi мынамен анықталады:
- ол кредитор, донор, гарант және заем берушi рөлiн атқара отырып,
халықаралық несиелiк қатынастың белсендi қатысушысы болып табылады;
- мемлекеттiк несие беру бюджет құралдарын жинақтау жолдарымен жүзеге
асырылады;
- көптеген елдерде мемлекеттiк бюджет есебiнен кәсіпорындар мен
банктерге экспорттық несиелер берiледi;
- әлемдiк нарыққа сай қызмет көрсету үшiн жеке банктiк экспорттық
несиелерiне кепiлдiк беретiн сыртқы саудалық операцияларды несиеге
беру және сақтандыруды көздейтiн мемлекеттiк немесе жартылай
мемлекеттiк кәсіпорындар құруы мүмкін.
Кәсіпорындарға жағымды инвестициялық климат қалыптастыру үшін елдің саяси
тұрақтылығы өте маңызды шарт болып табылатыны анық.
Жалпы жинақтар – бұл тұтынуға жұмсалмаған (тұтынуға мемлекеттiк шығындар
да жатады) барлық қоғамның ағымдағы табысының бiр бөлiгi және бұл
инвестициялаудың қаржылық негiзiн құрайды.
Жалпы мемлекет көлемiнде жалпы инвестициялар мен жинақтар бiрдей деуге
болады. Жалпы жинақтар мен инвестициялардың бiрдейлiлiлiгi, бөлек экономика
секторларында басқаша болуы мүмкiн. Дамыған несиелiк-қаржылық жүйе
жағдайында жинақтардың иесi кiс екендiгiнiң принципиалды маңызы жоқ,
себебi, бұл қаражаттар қаржы қорларында несиелеу операцияларында
мобилизацияланады.
1.2 Өнеркәсіптік кәсіпорындардың инвестициялық қызметін анықтайтын
көрсеткіштері.
Әрбір кәсіпорын өзінің инвестициялық саясатын жүргізу керек, ол үшін оның
тактикасы болу керек. Біз оны стратегялық инвестициялық саясат дейміз.
Инвестициялық саясат дегеніміз – инвестицияның жиынтық көрсеткішін іске
асыру және сол іске асырудын механизмі.
Табыс алу мақсатында көлемді кұрлымды белгілейтін шаруашылық шешімдердің
жүйесі және инвестицияны шаруашылық объект бағытында (кәсіпорын, фирма,
компания) жүргізетін негіз – кәіпорынның инвестициялық саясатын құрайды.
Осының арқасында көптеген мәселелер шешіледі. Мысалы: өңдірістің құрлымын
жетілдіру,даму қарқын жылдамдату және т.б. Ерекше орын алатын –
жұмысшылардың кәсіби деңгейін, білімдерін және тәжірибесін жоғарлату.
Басқарудың экономикалық әдісін кең қолдану жағдайында кредиттік жағдайды
кешіру және нарыктық қатнастарға өтуде перспективаға инвестициялық
саясаттың ғылыми дәлелдігін қамтамассыз ету керек, жаңа шаруашылық
механизіммен инвестицияны болжау мен жоспарлау тәжірибесін байланыстыру
және салымдардың ұтымды жолдарын қамтамассыз ету, елдің әлеуметтік –
экономикалық дамуының негізгі бағдарламасының бірі сияқты оның
нәтижелігін жоғарлату болып табылады.
Кәсіорында инвестицияны тиімді пайдалану үшін мынандай шараларды қолдану
керек:
- экономикалық, ғылыми техникалық, әлеуметтік жетістіктерге жетудің
жолдарын табу;
- пайданы көздеу;
- жалпы шығындарды азайту;
- мемлекеттен келген, бюджеттен келген қаржыны, кредиттік қаржыны,
гранттан келген қаржыны дұрыс пайдалану;
- дүние жүзілік мүмкіндіктерді пайдалану, жеңілдетілген гранттар алу;
- инвестициялық тәуекелділік;
- инвестицияның өтімділігі.
Қазіргі кездегі инвестициялық саясаттын ерекшелігі техникалық
қаруландыруға салымдар және өндірістік кәсіпорынды қайта жөндеу,
инвестицияны базалық машина жасау саласына, ауыл шаруашылық саласына
жіберу, ресурс алатын, өндірістің және пайдалану саласына бағыттау.
Инвестициялық өтімділіктің бір түрі – пайдық инвестициялық қорлар.
Инвестициялық пай – атаулы бағалы қағаз болып табылады. Әр инвестициялық
пай иемденушісіне бірдей құқық береді. Инвестициялық пайды шығару тәртібі,
оларды орналастыру, айналымға жіберу бағалы қағаздар нарығындағы федералды
комиссия шешеді.
Инвестициялық пай – құжатты және құжатсыз нысанда шығарылады.
Инвестициялық пайдын мерзімі аңыкталмайды. Инвестициялық пай бойынша
процент және дивидент есптелінбейді.
Инвестициялық пай қорының мүлкі және инвесторлардын құқығы жүргізуші
кәспорынның келісім шарты негізінде мамандырылған депозиттарімен жүзеге
асады.Инвестициялық пай қордын тек бір ғана маманданған депозитариі болады.
Инвестициялық пай қоры инвесторлардын мамандырылған депозиттари есебіне
берілген және жүргізүші кэсіпорынның сенімді жерінде болған мүлкі негізінде
құрылады.
Мамандырылған депазитариға және жүргізуші кәсіпорынға есеп үшін берілген
мүлік инвестициямен пайды, инвестициялық пай қорын алу үшін жүзеге асады.
Инвестициялық пай қордын құрылуы инвесторлардын жүргізуші кәсіпорыннан
инвестициялық пайды алу негізінде болады. Инвестициялық пай қорынан
инвестициялық пайды алатын инвестордын қаржысы мамандандырылған депозиттари
есебінен түседі.
Инвестициялық пай қоры 2 нысанда болады:
- ашық;
- интервалды.
Егер жүргізуші кәсіпорын өзі шығарған инвестициялық пайды инвесторлардын
сұрауы бойынша уақытында және инвестициялық пай қоры белгілеген тәртіп
бойынша сұрау күннен бастап 15 күннен кешіктірмей сатып алуды міндеттіне
алса, онда ол қор ашық болады.
Егер жүргізуші кәсіпорын өзі шығарған инвестициялық пайды инвесторлардын
сұрауы бойынша уакытында және инвестициялық пай қоры белгілеген тәртіп
бойынша, бірақ жылына бір реттен артық емес болса, онда ол интервалды қор
болады.
Жүргізуші компания инвестициялық пай қорының мүлкін инвестициялауға
құқылы. Ол инвестициялық қорының мүлкіне кездейсоқ зақымдап алса, жоғалтса
өз мүлкімен жауап береді.
Инвестициялық пайды орналастыру жағдайында ол тек қана ақша
қаражаттарымен төленеді. Орналастыру жағдайында ескере кететен бір жағдай:
толық төленбеуге немесе төлемді кейінге қалдыруға болмайды.
Инвесторлар өздеріне тиісті инвестициялық паймен еркін қолданады.Олар
пайды мұрагерлікке қалдыруға, бағалы қағаздар заңына сәйкес басқа да
келісімдер жасай алады. Барлык кәсіпорындар инвестициялық әрекетпен
байланысты. Инвестициялық жоба бойынша шешім қабылдау көптеген факторлармен
қиындатылады. Олар: инвестицияның түрі, инвестициялық жобаның құны, қаржы
ресурстардың шектеулігі, шешім қабылдаумен байланысты тәуекелділіктер.
Инвестицияны қажет ететін себептер көп болуы мүмкін, бірақ жалпы оларды
үш түрге бөлүге болады: қолда бар материалды-техникалық базаны жаңарту,
өндірістік көлемін ұлғайту, жаңа қарекеттердің түрін меңгеру. Инвестициялық
жобаны қабылдау міндеті әр бағытта әртүрлі. Егер бар өндірістік қуатты
ауыстыру керек болса, онда шешім оңай қабылданады, себебі кәсіпорынның
басшылары жаңа өндірістің қаңдай сиппаттамалармен қанша керектігін нақты
біледі. Ал егер негізгі әрекетті кеңейтумен байланысты инвестиция туралы
шешімді қабылдау қиынға түседі. Осы жағдайда жаңа туындайтын факторларды
ескеру қажет. Олар: тауар нарығында кәсіпорынның жағдайының өзгеруі,
қосымша еңбекті игеру жэне т.б.
Болжанған инвестиция көлемі маңызды болып келеді. 100 мың $ мен 1 млн.$
тұратын инвестициялық жобамен байланысты жауапкершілік деңгейі әртүрлі.
Сол себептен экономикалық тұргыдан талдаулық зерттеудің деңгейі әртурлі
болу керек. Сол себептен инвестициялық сиппатты шешім қабылдау
дифференциалдық құқұық тәжірибесі көптеген кәсіпорындарда күнделікті
бекітіледі, яғни инвестицияның максималды көлеміне шектеу қойылып,
кәсіпорынның басшылары өзіндік шешім қабылдайды.
Инвестициялық сипаттағы бақылау шешімін қабылдау процесі негізінде
болашақ ақша түсімдері мен болжаулы инвестиция көлемін салыстыру жэне
бағалау жатыр.Өйткені салыстырылатын көрсеткіштер әр түрлі уақытқа қатысты,
осындағы ең негізгі проблема оларды салыстыру. Оған әртурлі қарауға болады,
объективті жэне субъективті жағдайға байланысты инфляция қарқыны болатын
түсімдердің көлемі, болжау көкжиегі, аналитиктердің білім деңгейі және т.б.
Қаржылық мененджмент тәжірибесі инвестициялық қызметтерді бағалаудың
келесі әдістерін атап көрсетеді.
Капитал мен табысты дисконтау. Матариалдық негізін ақша құрайтың қаржы
ресурстары уақытша құндылыққа ие. Қаржы ресурстардын уақытша құндалығы екі
аспектіде қарастырылады. Бірінші аспект ақшаны сатып алу қабілеттілігімен
байланысты. Екінші аспект ақша қаражаты капитал сияқты айналымымен және осы
айналымнан табыс алумен байланысты. Ақша жаңа ақшаларды тезірек жасау
керек.
Табысты дисконтау- капитал салу мерзіміне байланысты табысты әкелу.
Дисконтау есебімен өскен капитал мен қосымша табысты аудару үшін келесі
формула аңықталынады:
К=К*(1+n),
К- салымдардың бастапқы сомасынан t-мерзімінің аяғында капиталдың
салымдарының мөлшері.
К- салынған капиталдын мөлшерін ағымдағы бағалау, яғни бастапқы салым
салынғаннан кейін бастапқы мерзімнің позизиясы.
n-дисконттау коэфициенті (яғни табыстылық нормасы немесе пайыз
мөлшерлемесі) бірлік үлесі.
Д=К (1+n)-К,
Д- косымша табыс, теңгемен
Ағымдағы мезгіл позициясынан болашақ ақша түсімдерін бағалау үшін табысты
дисконттау қолданылады. Инвестор капиталды салғанан кейін, келесі
жағдайларды басшылыққа алады.
Біріншіден, әр уақытта ақшаның құнсыздануы болады, екіншіден,анықталған
минимум мөлшерінен төмен емес капиталға табыстың мезгілдік түсуі. Инвестор
болашақта қандай табыс алатынын бағалау керек және табыстың болжанған
деңгейінен жұмыстың басталуына максималды мүмкін болатын қаржылық ресурстар
соммасына салуды жіберу.
Таза табыс келтіретін эффекті есептеу әдісі. Бұл әдіс бастапқы инвестиция
көлемін дисконттау таза ақша түсімдерінің жалпы соммасын келтірілгеннен
құралған. Өйткені ақша қаражаттардың құйылымы уақыт бойынша бөлінген. Ол
аналитик инвестициясы келетін немесе инвестициялай алатыннын жылдық
қайтарылу пайызынан шыға қоятын r-коэффициенті арқылы дисконттталады.
Мысалы мынандай болжам жасалынады, инвестиция (IC) жыл ішінде басқарылады,
ал жылдық табыстар P1,P2, ... ... ... .Pn көлемінде. (NPV) сәйкесінше мына
формулалар бойынша есептелінеді:
PV= Рк (1+r )e ;
NPV= Рк (1+r )e -С-С ;
Егер: NPV 0, онда жобаны қабылдау керек
NPV0, онда жобаны қабылдамау керек
NPV=0, жоба не пайдалы емес , не зиянды емес.
Мынаны ескеру қажет, NPV көрсеткіші қаралып отырған жобаны қабылдау кезде
кәсіпорынның экономикалық потенциалының өзгеруінің болжамдық бағалауын
көрсетеді. Бұл жоба уақыт бойынша әр түрлі жобалардың NPV соммалауға
болады. Бұл өте ерекшке белгі, бұл критерияны басқалардан ерекшелейтін және
оптималды инвестицияланған қоржынды талдау кезінде оны негізгі етіп қояды.
Инвестицияның табыстылық индексін есептеу әдісі. Бұл әдістің мәні бойынша
алдыңғының жалғасы болып табылады. Табыстылық индексі PI мына формула
бойынша есептелінеді.
PI=РК ( 1+r)kИсИ ;
Егер :PI1, жобаны қабылдау керек
PI1, жобаны қабылдамау керек.
PI=1, жоба не табысты емес не зиянды емес.
Таза келтірілген эффектімен салыстырған да табыстылық индексі қатынасты
көрсеткіш болады. Осыған орай, NPV мәні бірдей альтернативті жобалардың
ішінен біреуін таңдап алуға қолайлы.
Инвестицияны пайдалылық үлесін есептеу әдісі. Инвестицияның пайдалылық
нормасының түсінігінің астында дисконттау коэффициентінің мәні жатыр.
Сонымен қатар , жобаның NPV=0:
IRR=r, бұнда NPV=f(r)=0
Жоспарланған инвестицияның нәтижелігін талдауда бұл коэффициенттердің
мәні мынада жатыр: IRR-берілген жобамен асоцоцияланатын шығындарды
максималды қатысты жіберу деңгейін көрсетеді. Мысалы, егер жоба толығымен
банктің ссудасы арқылы қаржыландырылса, онда IRR-банктің пайыздық
мөлшерлемесінің жіберілу деңгейінінің жоғарғы шекарасын көрсетеді, оның
жоғарлауы жобаны зиянды жасайды.
Инвестицияның нәтижелік коэффициенттерін есептеу әдісі. Бұл әдістің екі
белгісі бар: ол табыстың көрсеткіштерін дисконттауды ұсынбайды; табыс таза
пайданы PN көрсеткіштерімен сипатталады. Есептеудің алгаритімін ерекше
оңай, сондықтан бұл коэффициенті тәжірибеде көп қолданады. Инвестицияны
нәтижелік коэффициенті ARR орта жылдық пайданы PN инвестицияның орта
көлеміне (коэффициент % алынады) бөлумен есептелінеді. Инвестицияның орта
шамасы капиталды салымдардың бастапқы соммасын 2 бөлгенде табылады, егер
талданатын жобаны өткізу мерзімі өткенде барлық капиталды шығындар
шығарылып тасталынады немесе қолдық құнының қома- қолдығын жіберсе RV онда
оны бағалау шығарылып тасталу керек.
ARR= PN
½ (IC-RV)
Осы көрсеткіш кәсіпорынның жалпы таза табысын оның іс-әрекетіне
авансталған (орта баланстың нетто қорытындысы) қаражаттың жалпы сомасына
бөлумен анықталады, авансталған капиталдың пайдалылық коэффициентімен
салыстырылыды.
Инвестицияның өтелу мерзімін анықтау әдісі. Бұл әдіс әлемдік тәжірибеде
ең оңай және кең таралған әдістердің бірі.
Өтелу мерзімін есептеу алгаритімі (РР) инвестициялаудан түсетін
болжанған табыстарды бөлудің бір қалыптылығына тәуелді. Егер пайда жылдарға
бір қалыпты бөлінсе онда өтелу мерзімі жылдық табыстың көлеміне бір
уақытылы шығындарды бөлумен анықталады. Бөлшек сан шыққанда оны бүтін жақын
санға айналдырамыз. Егер пайда бір қалыпты бөлінбесе, онда өтелу мерзімі
жылдар санын тура есептеумен анықталады, ол сол жылдар ішінде инвестиция
куммулятивті табыспен жабылады. РР көрсеткіші есептеудің жалпы формуласы
мынандай болады.
PP=n Pk , мұнда Pk IC
Инвестицияны өтелу мерзімінің көрсеткішін есептеу қажет. Сонымен қатар
талдауда ескеретін бірқатар кемшіліктер бар. Біріншіден, ол соңғы
мезгілдердегі табыстың әсерін ескермейді. Екіншіден, ол кумулятивті
табыстардың сомасы бірдей жобаларды ерекшелемейді, бірақ оларды жылдар
бойынша бөлуді ерекшклейді. Бірқатар жағдайларда өтелу мерзімін
есептегеннен тұратын әдістерді қолдану дұрыс бола алады. Мынандай
жағдайларда:
- кәсіпорын басшылары жобаның табысты емес, көбінесе өтімділік
проблемасын шешумен айналысуда ;
- инвестиция тәуекелділіктің жоғарғы деңгейімен байланысты, сондықтан
өтелу мерзімі қысқа болған сайын жобаның тәуекелделігі де аз болады.
Мұндай жағдай тез техникалық өзгерістер болатын іс-әрекеттің түрлеріне
немесе салаларына сәйкес келеді.
1.3 Өнеркәсіптік кәсіпорындарда инвестициялық жобаларды ұйымдастыру
жолдары.
Кәсіпорында инвестициялық саясатты жүргізген кезде көптеген факторлар
маңызды роль ойнайды. Соның ішінде ерекше орын алатын – инвестицияны
мемлекеттік қолдау.
Инвестициялық жобалау дегеніміз техника – экономикалық негізі бар
(сызулар, түсіндірмелі хаттар) инвестициялық жобаның бизнес-жоспары және
жобаны жүзеге асыру үшін қажетті басқа материалдар. Оның ажырамас бөлігі
болып инвстициялық жобаның құнның анықтайтын смета табылады.
Жоба – бұл техникалық материалдар (сызба, есептер, жаңа құрылған
ғимараттардың макеті, құрлыстар т.б) белгілі бір құжаттардың алдын-ала
тексті.
Ең алдымен өндірістік бағытта инвестициялық жобаны өңдеу ұзақ мерзім
уақыт бойы жүзеге асады- идеядан бастап материалдық деңгейге дейін.
Инвестициялық жобаны нарыктық көрсеткіштердің көмегімен тиімді бағалау
үшін жұмыстын басталуы мен аяқталуын нақты білу керек. Зертеуші, ғалым үшін
жобаның басталуы идеяның туындауы болса, бизнесмендер
үшін - алғашқы ақша қаражатты жобаны жүзеге асыру үшін салу болып табылады.
Жобаны қаржыландыратын инвесторларды процесстің жасалуы емес, оны
өткізуден алатын пайда қызықтырады. Ал жобаны жүзеге асыратын мекемелер
үшін – жұмыстың аяқталуы. Кейбір жобалар үшін жұмыстың аяқталуы –
қаржыландырудын тоқтатылуынан, объектіні пайдалануға шығару, жобалық
қуаттылықты толығымен игеру болады.
Жобамен жұмыс істеу мезгілінің басталуы мен аяқталуы құжатты түрде
негізделу керек.
Жобаның басталу кезінен өтімділік кезеңге дейінгі уақыт аралығы
инвестициялық цикл деп аталады.
Инвестициялық циклды 3 топқа бөлуге болады. Оның әркайсысының өз
мақсаттары мен міндеттері бар:
- ивестицияға дейінгі - бастапқы зерттеулерден инвестициялық жобаны
қабылдау шешіміне дейін, яғни соңғы зерттеулерге дейін
- ивестиция кезеңі - келісім шарт жасау кезеңі
- өндірістік - кәсіпорынның немесе объектінің шаруашылық қарекет ету
кезеңі.
Инвестициялауға дейінгі және инвестициялау кезіндегі этаптар
инвестициялық жобалау облысына кіреді. Ал өндірістік кезең арнайы жүргізуші
дисциплиналар ( өндірістік мекеме және еңбек күші, болжау, қаржыландыру,
анализ т.б ) облысына кіреді.
Инвестицияға дейінгі кезде болашақ объектіні жобалау қарастырылады.
Кәсіпорын инвестиция туралы алдын-ала шешім қабылдайды, салынып жатқан
объектілерінің директорын тағайындайды. Жобаның техникалық экономикалық
бағалауын, өтімділік бағасын зерттеуді кәсіпорынның өзі жүргізеді немесе
мамандырылған мекемелердің көмегіне жүгінуге болады.
Дамыған елдерде инвестицияға дейінгі кезеңді орындау шығындары жобаның
сомасынан 1,5-5,5 % құрайды, соның ішінде: инвестициялық мүмкіншіліктің
құрылуы 0,2-1%, инвестиция негізінде 0,25-1,5% шағын жобалар үшін техника-
экономикалық зерттеулер үшін 1,0-3,0 %, ірі жобаларға 0,2-1,2 %.
Жобаның алғашқы кезінде күтпеген жағдайларды ескеруге болады. Ол үшін ең
алдымен экономикалық жолдарды табу, жобаның өтімділігін бағалау, оның
бизнес- жоспарын құру. Бірақ, уақытында тоқтау деген принципке сүйене жүру
керек, яғни жұмыстың басында тиімсіз жобадан бас тартқан жөн.
Екінші инвестициялық кезеңде жоба мыналарды енгізеді:
- жобалық кәсіпорынды таңдау;
- жобалық сызуларды және модельді объектілерді дайындау;
- жобалық және құрылыстық жұмыстың алдын – ала жоспары;
- деталдық жоспарлау және спцификация;
- құрылыстық орындардың сызбасы.
Осы кезеңде бас мердігер және субмердігер тағайындалады. Мердігерлер
мен жабдықтаушылармен есеп айырысу үшін қысқа мерзімді зайымдар аңықталады.
Инвестициялық кезеңде орындалған көп нұсқаулы есептер нақты жобаны, оның
техникасын және жабдықтарды анықтауға мүмкіндік береді. Осы кезеңде
қабылданатын шешімдер техникалық деңгейін, құрлымын құрлыстық өндірістік
жобаны жүзеге асыру шығындары ғана емес, сонымен қатар пайдалану
шығындарына да тәуелді.
Жобалау үрдісін 2 кезеңге бөлуге болады:
- жоба алдындағы;
- нақты жобалау.
Жобалау алдындағы кезең инвестиция салудың алғы шарттарын жасайды. Дәл
осы кезеңде жобаның өміршеңділігі мен инвестициялық тартымдылығы қалана
басталады. Жобалау алдындағы кезең зерттеулері нақты инвестициялық жобаның
толық сипаттайды. Инвестициялық жобаның өмірлік циклін бұл кезеңде дәл
анықтау мүмкіндігі қиынға соғады.
Нақты жобалау өзі екі кезеңді енгізеді: бастапқы және соңгы жоба. Әр
кезеңде болашақ объектінің сметасы аңықталады.
Өндірістің техника-ұйымдастырушылық дәрежесінің көтерілуі соның ішінде:
еңбек, еңбек құралдары және еңбек заттары деңгейінде көрінеді. Міне осындай
экономикалық көрсеткіштер, еңбекті іске асырумен бірге техника мен
технологияның тиімділіктерінің дәрежесін көтереді. Жоғарыдағы көрсеткіштер
(еңбек өнімділігі, қорқайтарымдылық, материалсыйымдылық) интенсификацияның
жеке көрсеткіштері деп аталады. Оларды талдау техника-ұйымдастырушылық
дәреженің факторымен шығару керек. Жеке көрсеткіштерге байланысты жалпылау
да қолданылады.
Барлық жалпы көрсеткіштер жиынның технкалық және ұйымдастырушылық
тиімділігін сипаттайтын, келесі топтарды қарастыруға болады:
- еңбек өнімділігінің, еңбекақы қоры жоғарылауы;
- еатериал қайтарымдылығының өсуі (материалдар шығынын азайту);
- негізгі қор қайтарымдылығын көтеру;
- айналым коэффициентінің артуы;
- өнім көлемін жоғарылату;
- өнімнің өзіндік құнының төмендеуі;
- қаржылық тұрақтылық жағдайын көрсеткіштерін жоғарылату;
Инвестициялық мүмкіншіліктерді қолданудың экономикалық тиімділігі барлық
материалдық салаларға ортақ. Әдістік ұсыныстар іс-шараларының кешені ғылыми-
техникалық прогресті үдетуге бағытталған.
Жобалау үрдісіндесінде болашақ объектінің негізгі мәселелері шешіледі.
Олар: өз белгілеуіне сәйкестілігі; прогресті пайдалану талаптары; қысқа
мерзім ішінде аз ғана еңбек күшін, материалды және ақша қаражатты
пайдалануда.
Отандық тәжірибеде кәсіпорынның жобасын жасау, өндеу кезінде мынандай
бөлімдерді өзіне енгізеді:
- түсіндірмелі хат;
- техника-экономикалық бөлім;
- бас жоспар;
- енбек күші;
- құрлыстық бөлім;
- өндірісті баскару жүйесі;
- сметалық құжаттар.
Инвестициялық жобаның әр жұмысының кезенінде оның құндық бағасы
аңықталады. Шетелдік тәжірибеде оның кем дегенде төрт түрін есептейді және
олардың нақты денгейі жобаны өңдеу кезінде өседі. Инвестициялық
мүмкіншілікті зертеу кезінде алдын-ала құнның бағасы есептелінеді. Оның
мөлшері 25-40% аралығында болу керек.
Инвестициялық процестін әр кезеңінде жобаның экономикалық өтімділігі,
табыстылығы аңыкталады. Басқа сөзбен айтқанда шығындарды алынатын
табыстылықпен салыстырғанда алатын жобалық анализ жоспарланады.
Кәсіпорындар барлық инвестициялык ұсыныстарды жинағанда оларды бағалау
және ранжирлеу процесі басталды. Сонымен қатар инвестицияның нәтижелік
көрсеткішін есептейтін жобаның бизнес жоспары кұрылады, олар өз кезегінде,
банк және басқа да кредиторларға ұсынылатын техника-экономикалық жағдайда
жүзеге асырылады.
Барлық өркенниетті мемлекеттерде неғұрлым болашағы бар кәсіпорындар өз
қызметтерін кеңейте келе, міндетті түрде инвестиция тартуға есік ашады. Бұл
өз кезегінде инвестициялық жобаларын тиімді де тартымды түрде ұсыну арқылы
инвестиция тарту тәжірибесі кеңінен қолданалынады.
2 Атамекен Ақ-ның инвестициялық жӘне экономикалық Әлеуетін талдау
1. Атамекен АҚ-ның экономикалық қызметін талдау.
Атамекен АҚ-ның өз қызметін Қазақстан Республикасының Конституциясы,
Азаматтық кодекс, Салық және бюджет төленетін басқа да міндетті төлемдер
туралы ҚР кодексі (Салық кодексі), кәсіпорынның жарғысы, ұйымдастырушы
құжаттар және басқа да заң актілері негізінде жүзеге асырады. Акционерлік
қоғамның жеке фирмалық атауы, көрсетілген мөр таңбасы, арнайы мүлкі бар. Ол
Қазақастан Республикасының заңына сәйкес өзінің барлық мүлкімен өз
міндеттемелері бойынша жауап береді. Кәсіпорынды құру мен қызметтің басты
мақсаты – тұрғындардың қажеттіліктерін қанағаттандыру, шетел және отандық
бәсекелестеріне орын бермейтін сапалы жиһаз өнімдерін шығару оны өткізу
арқылы табыс табу болып саналады. Табыс табу негізінде кәсіпорын
қатысушыларының экономикалық және әлеуметтік мүдделерін жүзеге асыру.
Өз қызметтерін жүзеге асыру үшін кәсіпорын келесі қызмет түрін орындайды:
- жиһаз жасауға арналған материалдарды өңдеп, дайындау;
- жиһаз бұйымдарын бөлшектеп сату;
- жиһаз бұйымдарын дайын тауар ретінде құрастырып оны нарыққа шғару;
- көтерме және бөлшек сауда;
- сыртқы экономикалық қызмет;
және басқа да қосалқы қызметтер.
Атамекен АҚ 1997 жылы ЖШС ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz